329
Paweł Sobczak
1
Rozkład jazdy PKP na przełomie 2013 I 2014 roku oraz jego wpływ
na realizację zrównoważonego transportu w Województwie Śląskim
WSTĘP
Województwo Śląskie jest bardzo zurbanizowanym i zaludnionym obszarem Polski. Wzajemny
układ miast, ich koncentracja oraz położenie geograficzne regionu wymuszają na mieszkańcach
konieczność przemieszczania się - bardzo często w obrębie całego obszaru aglomeracji.
Celem realizacji powyższych zadań, kluczowym elementem infrastruktury regionu jest
odpowiednia, dobrze rozbudowana sieć połączeń komunikacyjnych, zarówno drogowych jak
i szynowych, na których usługi przewozowe realizowane są przez liczne spółki przewozowe.
1
UKŁAD KOMUNIKACYJNY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Województwo śląskie położone jest w południowej Polsce na obszarze Niziny Śląskiej, Wyżyny
Śląsko-Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, oraz Beskidów
Zachodnich. Zamieszkane jest przez 4,62 mln mieszkańców, co stanowi prawie 12% mieszkańców
Polski [10].
Tak duża liczba mieszkańców oraz ich kongestia wymusza konieczność zorganizowania
sprawnego i zrównoważonego systemu komunikacyjnego. Prawidłowe działanie systemu
transportowego aglomeracji ma bezpośredni wpływ na atrakcyjność oraz potencjał gospodarczy
regionu. Krótszy czas dojazdu przekłada się bezpośrednio na możliwość zastępowania transportu
indywidualnego transportem zbiorowym (w tym kolejowym).
Na system transportowy aglomeracji śląskiej składają się następujące rodzaje transportu
zbiorowego:
– - autobusowy,
– - kolejowy,
– - tramwajowy,
– - trolejbusowy.
Transport tramwajowy występuje w niektórych miastach oraz pomiędzy nimi (np. Sosnowiec –
Katowice, Katowice – Chorzów, Sosnowiec – Będzin itp.), natomiast transport trolejbusowy
realizowany jest w mieście Tychy.
Możliwość transportu z jednego końca województwa na drugi za pomocą jednej gałęzi transportu
umożliwia transport autobusowy oraz transport kolejowy.
Do obsługi pasażerów w zakresie podróży międzymiastowej, z uwagi chociażby na aspekty
związane z bezpieczeństwem transportu i zmniejszaniem negatywnego wpływu transportu na
środowisko naturalne, powinno się wykorzystywać transport kolejowy jako jedną z głównych gałęzi
w tym procesie.
Opisane wyżej podejście jest również zgodne z ogólnymi wytycznymi Komisji Europejskiej
zawartymi w tzw. „Białej Księdze” [6], która m.in. nakazuje zmniejszanie wykorzystania środków
transportu o konwencjonalnym napędzie spalinowym na rzecz innych (np. środków transportu
drogowego z napędem elektrycznym, środków transportu kolejowego o napędzie elektrycznym itd.).
1
dr inż., Paweł Sobczak, Katedra Logistyki i Transportu, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej.
330
2
KOLEJOWY TRANSPORT ZBIOROWY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM
Sieć kolejowa w województwie śląskim posiada najwyższy w kraju wskaźnik gęstości sieci
kolejowej, który wynosi około 15,5 km/km
2
, przy średniej krajowej wynoszącej 6,5 km/km
2
. Jest on
również znacznie wyższy od średniej europejskiej wynoszącej 6,2 km/km
2
(dla krajów UE z tzw.
„starej piętnastki” wskaźnik wynosił 4,5 km/km
2
) [8].
Na terenie województwa śląskiego działa kilka spółek realizujących kolejowe pasażerskie usługi
transportowe, do największych z nich zaliczają się:
− Koleje Śląskie Sp. z o. o.
− Przewozy Regionalne Sp. z o. o.
− PKP Intercity SA.
Zgodnie z polityką samorządową województwa śląskiego, transport kolejowy wewnątrz
województwa ma za zadanie realizować spółka Koleje Śląskie Sp. z o. o.
2.1 Koleje Śląskie Sp. z o. o. jako wojewódzki przewoźnik kolejowy
Spółka Koleje Śląskie Sp. z o. o. powstała 8 kwietnia 2010 roku, natomiast realizację przewozów
kolejowych w ramach spółki, rozpoczęto 1 października 2010 r. Zgodnie z założeniami Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Śląskiego głównym przedmiotem działalności spółki są przede
wszystkim kolejowe regionalne przewozy osób i rzeczy oraz świadczenie usług związanych
z przewozem. Według danych podawanych przez spółkę do głównych celów działalności zalicza się:
− zapewnienie zbiorowego transportu kolejowego na terenie województwa;
− kreowanie pozytywnego wizerunku lokalnej kolei aglomeracyjnej wśród pasażerów
i podmiotów zewnętrznych;
− rozwój ilościowy i jakościowy posiadanego taboru;
− tworzenie spójnego i stabilnego zespołu pracowników firmy [7].
2.2 Sieć kolejowa w województwie śląskim
Sieć kolejowa w województwie śląskim służąca do transportu pasażerów została podzielona przez
spółkę Koleje Śląskie na 17 linii (rysunek 1.).
Linia S1: Częstochowa – Zawiercie – Katowice – Zabrze – Gliwice, jest linią, na której
realizowane są przewozy kluczowe dla mobilności województwa śląskiego.
331
Rys. 1. Schemat linii komunikacyjnych spółki Koleje Śląskie Sp. z o.o. [9]
2.3 Analiza zmian mobilności na linii S1
Linia S1 stanowi swoisty „kręgosłup” połączeń kolejowych w województwie śląskim.
Realizowane są na tej trasie potoki pasażerów przemieszczających się pomiędzy głównymi ośrodkami
województwa takimi jak: Częstochowa, Sosnowiec, Katowice oraz Gliwice.
Średni czas przejazdu na tej linii wynosi 2 [h] 9 [min], co przy 115 [km] dystansu do pokonania
daje średnią prędkość jazdy na trasie równą 53,5 [km/h]. Jest to czas jazdy oraz prędkość
konkurencyjna do transportu indywidualnego samochodowego, którego prędkość wynosi średnio
332
67 [km/h] przy założeniu braku zatorów drogowych, które obecnie są codziennością w godzinach
szczytu komunikacyjnego.
Zatory drogowe oraz spiętrzenie pojazdów na drogach ma szczególnie ważne znaczenie podczas
przemieszczania się na stosunkowo krótkim odcinku Katowice – Sosnowiec (około 10 km), który to
odcinek komunikacją kolejową można pokonać w czasie średnio 14 min, natomiast komunikacją
indywidualną czas ten wynosi 20 ÷ 30 min.
W związku z powyższym prędkość jazdy pociągu oraz czas podróży na analizowanej trasie jest
bardzo atrakcyjny i konkurencyjny w stosunku do transportu indywidualnego.
Kolejnym kluczowym elementem mającym wpływ na wybór środka transportu jest jego
dostępność czasowa, która dla transportu kolejowego jest ściśle powiązana z rozkładem jazdy.
W związku z powyższym w artykule porównano zmiany, jakie nastąpiły w liczbie połączeń oraz
ich rozkładzie godzinowym na analizowanej trasie S1 w czterech okresach czasowych:
– od 9.12.2012 do 9.02.2013,
– od 2.08.2013 do 19.10.13,
– od 20.10.13 do 14.12.13,
– od 15.12.13 do 8.03.14 (rozkład jazdy obowiązujący w momencie redagowania artykułu).
Analiza połączeń oraz ich rozkładu godzinowego dla dwóch pierwszych okresów, tj.: 9.12.2012 ÷
9.02.2013 i 2.08.2013 ÷ 19.10.2013 przedstawiona została również wcześniej w artykule [1].
Na podstawie danych zawartych w Liniowym rozkładzie jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o.
ważnym od 9 XII 2012 do 9 II 2013 opracowano zestawienia liczby połączeń pomiędzy
poszczególnymi stacjami dla następujących przedziałów czasowych: 3:31 ÷ 6:30; 6:31 ÷ 9:30; 9:31 ÷
12:30; 12:30 ÷ 14:30; 14:31 ÷ 17:30, 17:31 ÷ 20:30; 20:31 ÷ 23:30; 23:31 ÷ 3:30. Wśród
analizowanych przedziałów czasowych zawarte są 2 szczyty komunikacyjne występujące
w aglomeracji śląskiej, które związane są głównie z realizacją transportu mieszkańców aglomeracji
wynikającego z przemieszczania się z i do pracy. Są to następujące przedziały czasowe: 6:31 ÷ 9:30
(tzw. szczyt poranny) i 14:31 ÷17:30 (tzw. szczyt popołudniowy).
W tabeli 1 przedstawiono zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu
jazdy w okresie 9.12.2012 ÷ 9.02.2013.
Tab. 1. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie 9.12.2012 ÷
9.02.2013 - relacja Częstochowa-Gliwice [2]
Stacje
Przedział czasowy
Suma
3:30
÷
6:30
6:31
÷
9:30
9:31
÷
12:30
12:31
÷
14:30
14:31
÷
17:30
17:31
÷
20:30
20:31
÷
23:30
23:31
÷
3:30
Częstochowa-Zawiercie
7
7
5
3
5
4
2
0
33
Częstochowa-Sosnowiec Gł.
7
6
5
3
5
4
2
0
32
Częstochowa-Katowice
7
7
5
3
5
4
2
0
33
Częstochowa-Zabrze
4
4
3
2
3
3
2
0
21
Częstochowa-Gliwice
5
4
3
2
3
3
2
0
22
Zawiercie - Sosnowiec Gł.
8
11
4
4
9
4
2
0
42
Zawiercie - Katowice
8
11
4
4
9
4
2
0
42
Zawiercie - Zabrze
6
8
3
3
6
3
2
0
31
Zawiercie - Gliwice
6
8
3
3
6
3
2
0
31
Sosnowiec Gł. - Katowice
5
12
7
5
9
5
3
0
46
Sosnowiec Gł. - Zabrze
4
8
6
4
6
4
3
0
35
Sosnowiec Gł. - Gliwice
4
8
6
4
6
4
3
0
35
Katowice - Zabrze
4
9
6
4
7
6
7
0
43
Katowice - Gliwice
4
9
6
4
7
6
7
0
43
Zabrze - Gliwice
3
9
6
4
7
6
7
1
43
333
W tabeli 2 przedstawiono analogiczne zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami
dla rozkładu jazdy w okresie 2.08.2013 ÷ 19.10.2013 - relacja Częstochowa-Gliwice.
Tab. 2. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie 2.08.2013 ÷
19.10.2013 - relacja Częstochowa-Gliwice [3]
Stacje
Przedział czasowy
Suma
3:31
÷
6:30
6:31
÷
9:30
9:31
÷
12:30
12:31
÷
14:30
14:31
÷
17:30
17:31
÷
20:30
20:31
÷
23:30
23:31
÷
3:30
Częstochowa-Zawiercie
9
5
3
1
6
4
5
0
33
Częstochowa-Sosnowiec Gł.
8
4
3
1
5
4
2
0
27
Częstochowa-Katowice
10
5
3
1
5
4
2
0
30
Częstochowa-Zabrze
3
3
3
1
3
3
2
0
18
Częstochowa-Gliwice
7
3
3
1
3
3
2
0
22
Zawiercie - Sosnowiec Gł.
4
6
2
1
5
3
2
0
23
Zawiercie - Katowice
6
7
2
2
6
3
2
0
28
Zawiercie - Zabrze
2
4
2
1
4
3
2
0
18
Zawiercie - Gliwice
4
6
2
1
4
3
2
0
22
Sosnowiec Gł. - Katowice
3
8
2
2
4
4
3
0
26
Sosnowiec Gł. - Zabrze
2
3
2
2
4
3
3
0
19
Sosnowiec Gł. - Gliwice
2
7
2
2
3
3
3
0
22
Katowice - Zabrze
2
3
2
2
2
4
2
1
18
Katowice - Gliwice
2
9
2
2
3
6
4
1
29
Zabrze - Gliwice
1
3
3
1
3
3
3
1
18
W tabeli 3 przedstawiono analogiczne zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami
dla rozkładu jazdy w okresie 20.10.2013 ÷ 14.12.2013 - relacja Częstochowa-Gliwice.
Tab. 3. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie 20.10.2013 ÷
14.12.2013 - relacja Częstochowa-Gliwice [4]
Stacje
Przedział czasowy
Suma
3:31
÷
6:30
6:31
÷
9:30
9:31
÷
12:30
12:31
÷
14:30
14:31
÷
17:30
17:31
÷
20:30
20:31
÷
23:30
23:31
÷
3:30
Częstochowa-Zawiercie
8
4
2
2
7
3
3
0
29
Częstochowa-Sosnowiec Gł.
7
4
2
2
6
3
2
0
26
Częstochowa-Katowice
7
4
2
2
6
3
2
0
26
Częstochowa-Zabrze
3
3
2
2
2
3
2
0
17
Częstochowa-Gliwice
6
3
2
2
3
3
2
0
21
Zawiercie - Sosnowiec Gł.
5
6
2
2
6
3
2
0
26
Zawiercie - Katowice
5
6
2
2
6
3
2
0
26
Zawiercie - Zabrze
3
3
2
2
2
3
2
0
17
Zawiercie - Gliwice
4
5
2
2
3
3
2
0
21
Sosnowiec Gł. - Katowice
3
8
2
2
6
3
3
0
27
Sosnowiec Gł. - Zabrze
2
2
2
2
3
2
3
0
16
Sosnowiec Gł. - Gliwice
2
6
2
2
3
3
3
0
21
Katowice - Zabrze
2
3
2
2
3
2
3
0
17
Katowice - Gliwice
2
8
2
2
5
5
5
0
29
Zabrze - Gliwice
1
3
3
1
3
2
3
1
17
Natomiast w tabeli 4 przedstawiono analogiczne zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi
stacjami dla rozkładu jazdy w okresie 15.12.2013 ÷ 8.03.2014 - relacja Częstochowa-Gliwice.
334
Tab. 4. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie 15.12.2013 ÷
8.03.2014 - relacja Częstochowa-Gliwice [5]
Stacje
Przedział czasowy
Suma
3:31
÷
6:30
6:31
÷
9:30
9:31
÷
12:30
12:31
÷
14:30
14:31
÷
17:30
17:31
÷
20:30
20:31
÷
23:30
23:31
÷
3:30
Częstochowa-Zawiercie
4
4
2
3
3
3
4
0
23
Częstochowa-Sosnowiec Gł.
4
4
2
3
3
3
2
0
21
Częstochowa-Katowice
4
4
2
3
3
3
2
0
21
Częstochowa-Zabrze
3
4
2
2
3
3
2
0
19
Częstochowa-Gliwice
3
4
2
2
3
3
2
0
19
Zawiercie - Sosnowiec Gł.
5
4
3
3
4
4
2
0
25
Zawiercie - Katowice
5
4
3
3
4
4
2
0
25
Zawiercie - Zabrze
3
3
3
2
3
3
2
0
19
Zawiercie - Gliwice
3
4
3
2
3
4
2
0
21
Sosnowiec Gł. - Katowice
4
4
3
2
5
4
3
0
25
Sosnowiec Gł. - Zabrze
2
3
3
2
3
3
3
0
19
Sosnowiec Gł. - Gliwice
2
4
3
2
3
4
3
0
21
Katowice - Zabrze
3
6
4
4
4
6
6
2
35
Katowice - Gliwice
3
7
4
4
4
7
6
2
37
Zabrze - Gliwice
2
6
4
4
4
6
6
3
35
Zestawienie liczby połączeń przedstawiono również w formie graficznej, dla sumarycznej liczby
połączeń (rysunek 2) oraz dla analizowanych szczytów: porannego (rysunek 3) i popołudniowego
(rysunek 4).
Rys. 2. Porównanie sumarycznej liczby połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami na linii S1
Częstochowa - Gliwice dla dwóch analizowanych rozkładów jazdy
335
Rys. 3. Porównanie sumarycznej liczby połączeń w szczycie porannym pomiędzy poszczególnymi stacjami na
linii S1 Częstochowa - Gliwice dla dwóch analizowanych rozkładów jazdy
Rys. 4. Porównanie sumarycznej liczby połączeń w szczycie popołudniowym pomiędzy poszczególnymi
stacjami na linii S1 Częstochowa - Gliwice dla dwóch analizowanych rozkładów jazdy
336
Na podstawie danych umieszczonych w tabelach 1 ÷ 4 oraz rysunkach 2 ÷ 4 widoczne jest, że
w przeciągu ostatniego roku (zakres analizowanych 4 rozkładów jazdy) następuje głównie spadek
liczby połączeń realizowanych przez Koleje Śląskie Sp. z o.o.
Szczególnie martwi spadek ogólnej liczby połączeń pomiędzy analizowanymi stacjami, który
w ciągu roku wynosi aż 31,39% (z 532 na 365) oraz spadek liczby połączeń pomiędzy dużymi
sąsiadującymi ze sobą miastami. Spadki widoczne są również w okresie szczytu porannego
(np. pomiędzy Sosnowcem i Katowicami z 12 połączeń do 4 co stanowi spadek aż o 66%)
i popołudniowego (np. pomiędzy Częstochową i Zawierciem z 5 do 3 połączeń, co stanowi spadek
o 40%) podczas których z uwagi na zwiększone potrzeby transportowe powinno się dążyć do
zwiększania a nie zmniejszania liczby połączeń.
WNIOSKI
Jednym z kluczowych elementów polityki zrównoważonego transportu jest dostępność do
obszernej oferty przewozowej oraz szerokiej liczby połączeń oraz możliwości realizacji potrzeby
transportowej.
Na podstawie przeprowadzonej analizy, według autora widoczne jest niestety, że spółka Koleje
Śląskie Sp. z o.o. na chwilę obecną nie realizuje przyjętych celów działania, w tym najważniejszego
z nich pod kątem mobilności w województwie śląskim, czyli: zapewnienia zbiorowego transportu
kolejowego na terenie województwa.
Optymizmem napawa fakt, że na niektórych relacjach widoczny jest wzrost liczby połączeń, ale
nadal jest on niewielki w stosunku do liczby połączeń sprzed roku czasu.
Zaistniała sytuacja oraz podejmowane działania w spółce, wpływają negatywnie na zrównoważoną
mobilność w województwie śląskim oraz na chęć mieszkańców do korzystania z tej gałęzi transportu
zbiorowego.
Celem zwiększenia zrównoważonej mobilności w aglomeracji śląskiej konieczne jest podjęcie
długofalowych, systemowych i bardziej zdecydowanych działań związanych z zwiększeniem udziału
i dostępności połączeń kolejowych w przewozie pasażerów, które muszą być zintegrowane
z odpowiednio przygotowaną i równolegle wdrożoną akcją społeczną propagującą zrównoważony
transport oraz większe wykorzystanie transportu kolejowego podczas codziennych podroży.
Streszczenie
Celem artykułu jest ocena jakości lokalnego transportu szynowego (kolejowego) w województwie śląskim
(na przestrzeni dłuższego okresu czasu) pod kątem mobilności mieszkańców, jako ważnego elementu procesu
wdrażania zrównoważonego transportu w województwie śląskim
W artykule przedstawiono analizę liczby połączeń oferowanych przez jedną ze spółek kolejowych, której
głównym zadaniem jest realizacja lokalnych przewozów na terenie aglomeracji śląskiej. Dokonano porównania
obecnie obowiązującego rozkładu jazdy dla wybranej trasy przejazdu z rozkładami jazdy obowiązującymi
w okresie wcześniejszym.
Uzyskane wyniki badań pozwoliły na ocenę obecnej sytuacji w obszarze lokalnego transportu kolejowego,
jako ważnego elementu zarządzania i realizacji transportu zbiorowego w jednej z największych aglomeracji
Polski.
SCHEDULE AT THE TURN OF THE YEAR 2013 AND 2014 AND ITS
IMPACT ON THE IMPLEMENTATION OF SUSTAINABLE TRANSPORT
IN SILESIAN REGION
Abstract
The purpose of this article is to assess the quality of local rail transport in the region of Silesia (over
a longer period of time) for the mobility of people, as an important element of the implementation
of sustainable transport in the Silesian Province.
The article presents an analysis of the amount of connections offered by one of the railway companies,
whose main task is the implementation of local rail services in the Silesian Region. A comparison of the current
337
timetable for the selected route the schedule in force at the earlier period.
The results allowed us to assess the current situation in the area of local rail transport as an important
element of the management and implementation of public transport in the biggest Polish agglomeration.
BIBLIOGRAFIA
1. Kowalska K., Sobczak P., Sierpiński G., Zmiany w rozkładzie jazdy PKP i ich wpływ na
mobilność w województwie śląskim. „Technika Transportu Szynowego” 2013 nr 10, Płyta CD.
2. Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 9 XII 2012 do 9 II 2013
3. Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 2 VIII 2012 do 19 X 2013
4. Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 20 X 2013 do 14 XII 2013
5. Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 15 XII 2013 do 8 III 2014
6. Biała Księga - Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do
osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu” – dokument elektroniczny
http://europa.eu/documentation/official-docs/white-papers/index_pl.htm (04.10.2013)
7. Biuletyn informacji publicznej Spółki Koleje Śląskie Sp. z o.o.: http://kolejeslaskie.com/bip/
(04.10.2013)
8. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: Ocena postępów Polski w zakresie spójności z Unią
Europejską. Raport 2007
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/dzialaniapromocyjne/PI/Documents/wydawnictwa/ocenad
ruk.pdf (05.02.2014)
9. Schemat linii komunikacyjnych spółki Koleje Śląskie Sp. z o.o.
http://kolejeslaskie.com/upload/schemat_sieci.pdf (04.10.2013)
10. Strona internetowa wikipedia.pl: http://pl.wikipedia.org/wiki/Polska (04.10.2013)