Fotograf_313[05]_Z1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Andrzej Zbigniew Leszczyński

Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki
materiałów fotograficznych
313[05].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Edward Habas

dr hab. inż. Piotr Nowak

Opracowanie redakcyjne:
mgr Andrzej Zbigniew Leszczyński

Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].Z1.03
„Przygotowanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych” zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu fotograf.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przygotowanie roztworów do chemicznej obróbki negatywowych materiałów

czarno-białych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przygotowanie roztworów do pozytywowej obróbki materiałów czarno-

białych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przygotowanie roztworów do tonowania pozytywowych materiałów

czarno-białych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przygotowanie roztworów do wysokotemperaturowej obróbki barwnych

materiałów

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Sporządzanie roztworów zgodnie z recepturami

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Jesteś w posiadaniu „Poradnia dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu

wiedzy  i  podstawowych  umiejętności  dotyczących  przygotowywania  roztworów  do
chemicznej  obróbki  materiałów  fotograficznych.  Poznasz  zasady  przygotowywania
roztworów  do  chemicznej  obróbki  negatywowych  materiałów  czarno-białych,  ich
pozytywowej  obróbki  oraz  zasady,  zgodnie  z  którymi  przygotujesz  roztwory  do  tonowania
pozytywowych

materiałów

czarno-białych.

Poznasz

także

podstawowe

zasady

wysokotemperaturowej

obróbki

chemicznej

barwnych

materiałów

negatywowych,

pozytywowych  i  diapozytywowych  oraz  zasady  sporządzania  roztworów  zgodnie
z recepturami.  Mam    nadzieję,  że  niniejszy  poradnik  będzie  Ci  pomocny  w  uzyskaniu
podstawowych  umiejętności  z  zakresu

przygotowywania roztworów do chemicznej obróbki

materiałów fotograficznych, które w przyszłości dadzą ci szansę na osiągnięcia mistrzostwa w tej
dziedzinie.

Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie, ponieważ umożliwi Ci to

skuteczne  korzystanie  z  poradnika  i  osiągnięcie  sukcesu  w  nauce,  w  ramach    jednostki
modułowej  „Przygotowywanie  roztworów  do  chemicznej  obróbki  materiałów
fotograficznych” dla zawodu Fotograf  313[05] (patrz pozycja 9 w załączonej tabeli).

Zawód: Fotograf 313[05]
Lp.  Kod

Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu

313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań

zawodowych

313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych

313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów

fotograficznych

10.

313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi

i technikami cyfrowymi

11.

313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych

12.

313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych

13.

313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych

14.

313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych

15.

313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych

16.

313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych

Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał

nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.

W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które

powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli
po analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wówczas  powinieneś  ponownie  przestudiować  materiał  nauczania  zawarty  w  poradnikach
z poprzednich  jednostek  modułowych.  W  dotarciu  do  właściwego  poradnika  pomoże  Ci
załączona  powyżej  lista  jednostek  modułowych,  która  obejmuje  swym  zakresem  cały
program nauczania dla zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu
trafnego wyboru poradnika.

W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał

po zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie,
czy rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku
sprawdziany postępów oraz sprawdzian osiągnięć.

Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium

informacji,  które  powinieneś  starannie  przyswoić,  aby  przystąpić  do  wykonania
zaplanowanych  ćwiczeń  oraz  zaliczenia  sprawdzianu  osiągnięć.  Przykład  takiego
sprawdzianu  jest  zawarty  na  końcu  poradnika.  Ponadto  materiał  nauczania  zawiera  Pytania
sprawdzające  stan  Twojej  wiedzy,  która  jest  wymagana  do  realizacji  danego  ćwiczenia.
Każde  z  Ćwiczeń  zawartych  w  poradniku  opisane  jest  w  formie  polecenia  co  należy
wykonać.  Natomiast  uszczegółowieniem  tego  polecenia    jest  lista  działań  (czynności)
określająca Sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub
pracując w zespole z innymi uczniami.

Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska

pracy.  Lista  ta  umożliwia  sprawdzenie  czy  stanowisko  ćwiczeniowe  jest  wyposażone
w środki dydaktyczne  niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania
samooceny,  (określenia  jaki  jest  efekt  nabycia  wiedzy  i  umiejętności  z  danego  zakresu
materiału  nauczania)  możesz  posłużyć  się  narzędziem,  które  nazywa  się  Sprawdzian
postępów.  Jest to  lista  kontrolna,  którą powinieneś  wypełnić  odpowiadając  na  pytanie  „tak”
lub „nie”, co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej
nie potrafisz.  W tym drugim  przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie
odpowiednie  ćwiczenie.  Zasadne  jest  również  to,  abyś  wówczas  jeszcze  raz  przestudiował
zakres  materiału  nauczania  potrzebny  do  realizacji  tych  ćwiczeń.  Pomoże  Ci  w  tym  Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.

Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie

poziomu  Twoich  wiadomości  i  umiejętności  po  zakończeniu  realizacji  programu  jednostki
modułowej.  Pozytywnie  rozwiązany  przez  Ciebie  sprawdzian  osiągnięć  będzie  stanowił
dowód,  że  potrafisz  zrealizować  zdanie  zawodowe  polegające  na

przygotowywaniu

roztworów  do  chemicznej  obróbki  materiałów  fotograficznych.  W przypadku  sprawdzianu
osiągnięć  powinieneś  również  wiedzieć,  że  ma  on  formę  testu  podobnego  do  tych,  jakie
występują  w  części  teoretycznej  egzaminu  zewnętrznego  dla  potwierdzenia  kwalifikacji
w zawodzie.  Dlatego  też  istotne  jest  to,  żebyś  nabrał  wprawy  w  rozwiązywaniu  tego  typu
testów, co z pewnością będzie procentować w przypadku Twojego egzaminu zewnętrznego.

W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej

możesz  również  skorzystać  z  listy  materiałów  źródłowych  zamieszczonych  w  części
poradnika  nazwanej  Literatura.  Jednakże  wymaga  to  od  Ciebie  inicjatywy  aby  dotrzeć
do rekomendowanego  zastawu  literatury.  Zestaw  ten  powinien  być  dostępny  w  zbiorach
biblioteki  szkolnej  lub  innych  bibliotek publicznych.  Wiele cennych  i  ciekawych  informacji
możesz  również  uzyskać  korzystając  z zasobów  internetowych.  Jeśli  będziesz  miał
jakiekolwiek  trudności  ze  zrozumieniem  treści  materiału  nauczania  lub  ćwiczeń  to  poproś
nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W trakcie realizacji ćwiczeń

musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających
z prowadzonych prac. Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.
W czasie pracy koniecznie musisz dbać o ochronę środowiska naturalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

313[05].Z1

Technologia prac fotograficznych

313[05].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02

Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.03

Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.04

Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.05
Wykonywanie

zdjęć

portretowych

313[05].Z1.06
Wykonywanie

zdjęć

plenerowych

313[05].Z1.07
Wykonywanie

zdjęć

architektonicznych

313[05].Z1.08
Wykonywanie

zdjęć

reportażowych

313[05].Z1.09
Wykonywanie

zdjęć

reklamowych

313[05].Z1.10
Wykonywanie

zdjęć

technicznych

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umić:

−

wykonywać podstawowe prace i procesy technologiczne z zachowaniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

posługiwać się terminologią zawodową w kontaktach z klientami i dokumentowaniu prac
fotograficznych,

−

rozpoznawać rodzaje materiałów światłoczułych oraz inne materiały fotograficzne,

−

magazynować, przechowywać i dokumentować materiały fotograficzne zgodnie
z obowiązującymi przepisami i standardami.

−

organizować stanowisko pracy fotografa z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa
i ergonomii pracy,

−

dobierać optymalny sprzęt i materiały do wykonywania prac fotograficznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznać roztwory do obróbki materiałów fotograficznych i ocenić ich przydatność
do określonych procesów chemicznych,

−

przygotować

roztwory

robocze

dopełniające

poszczególnych

procesów

wysokotemperaturowych,

−

przeprowadzić monitorowanie przebiegu procesów fotograficznych,

−

odczytać i zinterpretować treść receptur do obróbki czarno-białej,

−

wykonać dozowanie składników metodą objętościową, wagową i wagowo-objętościową,

−

określić szacunkowo ilość roztworów chemicznych do obróbki materiałów,

−

sporządzić zapotrzebowanie i rozliczenie materiałowe,

−

przeprowadzić konserwację narzędzi i sprzętu,

−

porozumieć się ze współpracownikami i przełożonymi,

−

wykonać pracę z zachowaniem przepisów bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przygotowanie roztworów do chemicznej obróbki

negatywowych materiałów czarno-białych

4.1.1. Materiał nauczania

Chemikalia do obróbki czarno-białej

Podczas tworzenia obrazu negatywowego ważne są dwa procesy: naświetlanie obrazu

fotograficznego  oraz  jego  wywołanie.  Pozostałe  procesy:  przerywanie,  utrwalanie,  płukanie
spełniają  rolę  zdecydowanie  podrzędną.  Źle  przeprowadzone  mogą  wprawdzie  popsuć  efekt
naszej  pracy,  ale  nawet  najlepiej  przeprowadzone  nie  są  w  stanie  poprawić  zrobionych
wcześniej  błędów.  Materiały  naświetlone  według  nominalnych  wskazań  światłoczułości
możemy  wywołać  w  chemikaliach,  sporządzonych  samodzielnie  lub  w  laboratoriach
usługowych. Korzystają one ze sprawdzonych zestawów chemikaliów i określonych procedur
postępowania z nimi. Jak zapewne wiesz, najbardziej znanymi producentami chemikaliów do
obróbki  czarno-białej  są  Ilford  i  Kodak.  Firmy  te  proponują  różne  zestawy  wywoływaczy
i utrwalaczy, dostosowane do osobistych preferencji najbardziej nawet wymagającego klienta.

Rys nr 1 Chemikalia Ilford

Rys nr 2 Chemikalia Foma

[źródło:

www.ilford.pl

]

[źródło:

www.foma.cz

]

Wywoływacze

Na rynku fotograficznym funkcjonuje aktualnie wiele wywoływaczy. Posiadają one różny

skład i zastosowanie:
-

wywoływacze negatywowe - energiczne,

wywoływacze uniwersalne - stosuje się je w większym stężeniu jako wywoływacze
pozytywowe, a rozcieńczone jako wywoływacze negatywowe,

wywoływacze negatywowe drobnoziarnisto-wyrównawcze - pracują one wolno
i charakteryzują się zdolnością wyrównywania kontrastów fotografowanego planu,

wywoływacze negatywowe ultradrobnoziarniste- są to specjalne wywoływacze, które
zapobiegają powstawaniu zbyt dużej ziarnistości,

wywoływacze kontrastowe - są stosowane do otrzymywania obrazów o dużym
kontraście,

wywoływacze pozytywowe - stosowane zazwyczaj do wywoływania pozytywów, pracują
kontrastowo i szybko.

Istnieje istotny wpływ temperatury i czasu wywoływania na zmianę parametrów uzyskanego
obrazu takich jak: gęstość zadymienia, światłoczułość czy gęstość maksymalna.
Wywoływanie w nominalnych, zalecanych warunkach umożliwia osiągnięcie światłoczułości
nominalnej. Możemy dalece modyfikować uzyskiwany obraz negatywowy poprzez założenie
wyższej światłoczułości w trakcie naświetlania filmu i odpowiednio dłuższego wywołania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Takie postępowanie nazywamy forsowaniem. W pewnych trudnych warunkach świetlnych
jest to jedyna droga do uzyskania poprawnych obrazów fotograficznych.

Roztwór wywoływacza zawiera kilka substancji spełniających ściśle określone, różne

funkcje. Podstawową funkcję w wywoływaczu spełnia substancja redukująca. Jej zadaniem
jest zredukowanie halogenku srebra do srebra metalicznego. Stabilizację zachodzącego
procesu można uzyskać dzięki dodatkowym substancjom. Są to:
-

substancje konserwujące - chronią substancje wywołujące przed utlenianiem,

substancje przyspieszające - ich zadaniem jest regulowanie alkaliczności i utrzymywanie
odpowiedniego pH,

substancje antyzadymiające - mają zmniejszać zadymienie obrazu.

Na rynku spotkać się możesz z bogatą ofertą gotowych zestawów chemikaliów do obróbki

materiałów  czarno-białych.  Zazwyczaj,  ze  względów komercyjnych,  producent  błony  zaleca
stosowanie  wywoływacza  własnej  produkcji.  Takie  działanie  gwarantuje  otrzymanie
poprawnych  obrazów  fotograficznych.  Wielu  fotografów  kieruje  się  jednak  własnymi
preferencjami w doborze wywoływacza.

Zaprezentowane poniżej przykłady pozwolą Ci poznać rynkową ofertę wywoływaczy

negatywowych firmy Kodak:

KODAK HC-110 jest wywoływaczem o dużej aktywności, konfekcjonowanym w postaci

koncentratu.  Przeznaczony  jest  do  obróbki  różnorodnych  czarno-białych  materiałów
fotograficznych, niektórych materiałów graficznych oraz płyt szklanych z naniesioną warstwą
fotograficzną.  Niektóre  typy  roztworów  wywoływacza  Kodak  HC-110  pozwalają  poddawać
materiał  obróbce  w  bardzo  krótkim  czasie.  Z  koncentratu  można  przygotować  kilka
roztworów roboczych o różnej aktywności.

KODAK D-76 to konfekcjonowany wywoływacz negatywowy, występujący w formie

drobnego  proszku.  Doskonale  wypracowuje  szczegóły  w cieniach,  przy  zachowaniu
normalnego  kontrastu.  Z większości  czarno-białych  materiałów  negatywowych  daje  drobne,
jednolite  ziarno.  Powinieneś  pamiętać  o  tym,  że  w  trakcie  obróbki  forsownej  w  niewielkim
stopniu  rośnie  zadymienie.  Dla  podwyższenia  ostrości  obrazu  zaleca  się  rozcieńczenie  go
w stosunku 1:1 z wodą. Wtedy również lekko wzrasta zadymienie i ziarnistość.
Kodak  nigdy  nie  opublikował  składu  tego  wywoływacza,  ale  w  literaturze  fachowej  można
spotkać różne warianty receptur oznaczonych D-76.

KODAK T-MAX Developer jest średnio aktywnym wywoływaczem w formie

koncentratu,  przeznaczonym  do  obróbki  czarno-białych,  negatywowych  materiałów
zdjęciowych.  Cechuje  go  dobre  wypracowanie  szczegółów  w cieniach  zarówno  podczas
standardowego  procesu  obróbki,  jak  i forsowania.  T-MAX  Developer  zalecany  jest
do obróbki materiałów rolkowych. Nie należy wywoływać w nim błon arkuszowych.

KODAK T-MAX RS Developer and Replenisher (wywoływacz i dopełniacz) jest

umiarkowanie aktywnym wywoływaczem do czarno-białych filmów negatywowych.
Obróbka  standardowa  i forsowna  pozwala  na otrzymanie  większej  ilości  szczegółów
w cieniach.  Daje  lepsze  efekty  niż  większość  popularnych  wywoływaczy,  zalecanych
do forsowania.  Przeznaczony  jest  do obróbki  materiałów  zarówno  małoobrazkowych,
zwojowych,  jak  i błon arkuszowych. Nadaje się do wywoływania większości czarno-białych
materiałów  zdjęciowych.  T-MAX  RS  jest  konfekcjonowany  w postaci  dwóch  roztworów
i nadaje się do pracy zarówno w systemie z regeneracją, jak i bez.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw do obróbki odwracalnej materiałów czarno-białych, przeznaczony do obróbki

filmów  KODAK  T-MAX  100  i  KODAK  Technical  Pan.  Obróbka  w  tym  zestawie  daje
najlepsze rezultaty przy fotografowaniu obrazów, grafik oraz w niektórych specjalistycznych
dziedzinach takich jak radiografia. Stosuje się go do sporządzania slajdów o wysokiej jakości
z oryginałów  czarno-białych  i kolorowych,  z rysunków,  druków  artystycznych  i zdjęć
rentgenowskich  oraz  przeznaczonych  do zapisu  w celu  przetworzenia  w  elektronicznych
urządzeniach  wyjściowych,  do  grafiki  i slajdów  tytułowych  o wysokim  kontraście.
W zestawie znajduje się: pierwszy wywoływacz (First Developer), wybielacz (Bleach), kąpiel
klarująca  (Clearing  Bath),  drugi  wywoływacz  (Redeveloper).  Jak  zapewne  zauważyłeś,
w skład  zestawu  nie wchodzi  utrwalacz.  Wywołany  materiał  należy  zatem  jeszcze  utrwalić
w dowolnym utrwalaczu negatywowym.

Kąpiel przerywająca

Po upływie zamierzonego czasu wywoływania dalsze działanie wywoływacza na warswę

światłoczułą  powinno  być  szybko  przerwane.  Wyjęcie  materiału  światłoczułego
z wywoływacza  nie przerywa  procesu  wywoływania,  który  biegnie  dalej  kosztem  roztworu,
jakim  jest  nasiąknięta  warstwa  emulsji.  Materiał  światłoczuły  zostaje  przeniesiony
z wywoływacza  do  przerywacza,  co  zapobiega  powstawaniu  wielu  błędów  obróbki.
Przerywaczem  może  być  każdy  roztwów o odczynie  kwaśnym.  Jako kąpieli  przerywających
nie  można  jednak  stosować  kąpieli  zbyt  kwaśnych,  ponieważ  przeniesione  do  utrwalacza
powodują  jego  rozkład.  Najprostszym  przerywaczem  może  być  1-4%  kwas  octowy  lub  2,5-
5% roztwór kwaśnego siarczynu sodu.

Utrwalacze

Utrwalanie jest procesem, który polega na rozpuszczeniu i usunięciu z materiału

fotograficznego  pozostałych  światłoczułych  halogenków  srebra.  Działanie  utrwalacza  jest
złożone  i przebiega w wielu stadiach. W wyniku  reakcji utrwalania powstają zespolone  sole,
które  łatwo  się  rozpuszczają  w wodzie.  Znamy  kilka  odmian  utrwalaczy,  stosowanych  do
obróbki:

-  kwaśne,
-  obojętne,
-  garbujące,
-  szybkie.

W fotografii czarno-białej najczęściej używany jest utrwalacz kwaśny, ponieważ
wywoływanie nie przebiega w kwaśnym roztworze, lecz zasadowym i utrwalacz ten pełni
także rolę przerywacza.

Powinieneś wiedzieć, że są dwa popularne typy utrwalaczy, z których korzystają

laboratoria fotograficzne. Pierwsze utrwalacze, których głównym składnikiem jest tiosiarczan
sodu, występują w formie kryształów, a drugie - z tiosiarczanem amonu - występują w formie
koncentratu.

Utrwalacz KodakT-Max jest uniwersalnym utrwalaczem do filmów czarno-białych
konfekcjonowanym w formie koncentratów w 5litrowych opakowaniach.

Sporządzanie roztworów

Dawniej trzeba było poświęcić dużo czasu na samodzielne przygotowanie roztworów

roboczych, przy użyciu wagi, specjalnych receptur, mieszadeł itp. Obecnie mamy
do dyspozycji gotowe, sprawdzone preparaty i koncentraty, które nadają się do użycia bez
żadnych dodatkowych działań. Łatwo można z nich sporządzić roztwory robocze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy z roztworów należy przygotowywać zgodnie z instrukcją, dostarczoną wraz

z chemikaliami. Szczególnie trzeba uważać na dokładne wymieszanie wszystkich składników
w  odpowiednich  proporcjach.  Podczas  sporządzania  roztworów  powinieneś  zawsze  używać
odzieży,  rękawic  i okularów  ochronnych.  W celu  uniknięcia  zanieczyszczenia  roztworów
pamiętaj  o  tym,  aby  dokładnie  oczyścić  mieszadła  i  zbiorniki  przeznaczone  do mieszania.
Zbiorniki powinny zostać wyskalowane do objętości przygotowywanych roztworów.

Procedurę

sporządzania

roztworów

powinieneś

rozpoczynać

od odmierzenia

odpowiedniej  ilości  wody  o  temperaturze  pokojowej.  Dodawanie  poszczególnych  części
mieszaniny  przeprowadzaj  w  odpowiedniej  kolejności.  Po  dodaniu  każdego  ze  składników
nie zapominaj  o tym,  aby  roztwór  mieszać  do jego  całkowitego  rozpuszczenia.  Zbyt  długie
mieszanie  może  być  również  szkodliwe,  bo może  spowodować  wprowadzenie  do  roztworu
zbyt  dużej  ilości  powietrza  i w  następstwie  -  jego  utlenienie.  Zapamiętaj  podaną  niżej
kolejność postępowania i stosuj się do niej:

–

używaj odzieży ochronnej,

–

zachowaj czystość mieszadeł i zbiorników przeznaczonych do sporządzania roztworów,

–

wyskaluj zbiorniki,

–

najpierw odmierz odpowiednią ilość wody,

–

upewnij się, czy woda ma właściwą temperaturę,

–

dodawaj poszczególne części roztworu w odpowiedniej kolejności,

–

przygotowuj tylko taką ilość roztworu, jaka jest Ci niezbędna.
W trakcie przygotowywania roztworów do chemicznej obróbki negatywowych

materiałów czarno-białych pamiętaj o tym, aby przestrzegać przpisów bhp. Pozwoli Ci to
uniknąć wszelkich niebezpieczeństw związanych z pracą z wszelkimi odczynnikami
chemicznymi. Nie zapominaj o tym, że:

–

nie wolno jeść, pić, palić ani przynosić żywności i napojów do pomieszczeń, gdzie
stosowane lub przechowywane są chemikalia,

–

zawsze należy dokładnie umyć ręce po kontakcie z chemikaliami oraz przed piciem lub
jedzeniem,

–

nie wolno przechowywać chemikaliów w pojemnikach na żywność ani przechowywać
żywności w pojemnikach, które zawierały chemikalia,

–

nie wolno przechowywać żywności w pojemnikach, szafkach lub lodówkach
przeznaczonych do przechowywania chemikaliów.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak określić niezbędną, minimalną ilość roztworów roboczych potrzebną do wywołania

filmu w koreksie?

2. Jaką możesz zaproponować klasyfikację czarno-białych wywoływaczy negatywowych?
3. Jakie funkcje mają poszczególne grupy chemikaliów stosowanych w wywoływaczach

czarno-białych?

4.  W jakiej temperaturze należy rozpuszczać chemikalia fotograficzne i dlaczego?
5.  W jaki sposób skład wywoływacza wpływa na czas wywołania filmu?
6.  Jak ustalić czas wywołania konkretnego filmu negatywowego?
7.  Jaką rolę w procesie wywołania materiału czarno-białego pełni przerywacz?
8.  Na czym polega proces utrwalania filmu?
9.  Jak ustalić czas utrwalania konkretnego filmu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj

działanie

i przeprowadź

rozpuszczenie

wywoływacza

i utrwalacza

negatywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie proszku. Wywołaj film czarno-
biały zgodnie z instrukcją wywoływania. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz

instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,

4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów oraz zlanie ich do szczelnie zamykanych

i dokładnie opisanych pojemników,

5)  przygotować film do wywołania,
6)  skontrolować temperaturę roztworów,
7)  przeprowadzić  wywołanie  i utrwalanie  w odpowiednim  czasie  pamiętając  o tym,  aby

okresowo poruszać koreksem,

8) po wypłukaniu filmu zanurzyć go w kąpieli zwilżającej i wysuszyć,
9) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór

sprzętu i materiałów do wywołania filmu,

10) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w proszku potrzebnych do wywołania filmu
czarno-białego z instrukcjami fabrycznymi,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,

−

mieszadło,

−

zbiorniki na gotowe chemikalia,

−

koreks,

−

stoper,

−

termometr,

−

suszarka do negatywów,

−

naświetlony film czarno-biały.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj

działanie

i przeprowadź

rozpuszczenie

wywoływacza

i utrwalacza

negatywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie koncentratu. Wywołaj film
czarno-biały. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz

instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,

4) przeprowadzić rozpuszczenie oraz zlanie ich do szczelnie zamykanych i opisanych

pojemników,

5)  przygotować film do wywołania,
6)  skontrolować temperaturę roztworów,
7)  przeprowadzić  wywołanie  i utrwalanie  w odpowiednim  czasie,  okresowo  poruszając

koreksem,

8) po wypłukaniu zanurzyć film w kąpieli zwilżającej i wysuszyć,
9) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór

sprzętu i materiałów do wywołania filmu,

10) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w koncentracie, potrzebnych do wywołania
filmu czarno-białego, wraz z instrukcjami fabrycznymi,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,

−

mieszadło,

−

zbiorniki na gotowe chemikalia,

−

koreks,

−

stoper,

−

termometr,

−

suszarka do negatywów,

−

naświetlony film czarno-biały.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj działanie

i przeprowadź rozpuszczenie wywoływacza

negatywowego

z odważonych odczynników chemicznych. Zmierz pH gotowego roztworu. Oceń efekty pracy
i zapisz uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz

receptami wywoływacza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów i pomiar pH,
5)  zlać wywoływacz do szczelnie zamykanego pojemnika i odpowiednio go opisać,
6)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7)  uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
8)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw odczynników chemicznych potrzebnych do przygotowania wywoływacza ,

−

waga techniczna z odważnikami,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy i zlewka o odpowiedniej objętości,

−

łyżka do mieszania lub bagietka,

−

zbiornik na gotowy roztwór,

−

termometr,

−

kuweta,

−

pehametr lub papierki wskaźnikowe.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj

działanie

i przeprowadź

rozpuszczenie

utrwalacza

negatywowego

z odczynników chemicznych. Zmierz pH gotowego roztworu. Oceń efekty pracy i zapisz
uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego

oraz receptami utrwalacza negatywowego,

4)  przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów i dokonać pomiaru pH,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6)  uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
7)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw odczynników chemicznych potrzebnych do przygotowania utrwalacza,

−

waga techniczna z odważnikami,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy i zlewka o odpowiedniej objętości,

−

łyżka do mieszania lub bagietka,

−

zbiornik na gotowy roztwór,

−

termometr,

−

kuweta,

−

pehametr lub papierki wskaźnikowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe różnice między wywoływaczem a utrwalaczem

negatywowym?



2) wyjaśnić, dlaczego kolejność rozpuszczania odczynników jest ważna?



3) wymienić wymogi stawiane wodzie, w której rozpuszczamy wywoływacz

negatywowy?



4) przygotować przerywacz stosowany do obróbki negatywów?



5) wymienić rodzaje utrwalaczy negatywowych?



poznać, czy film negatywowy został prawidłowo wywołany?



7) określić zagrożenia, jakie występują w trakcie przygotowywania roztworów

fotograficznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przygotowanie roztworów do pozytywowej obróbki

materiałów czarno-białych

4.2.1. Materiał nauczania

Chemikalia do pozytywowej obróbki materiałów czarno-białych

Procedura przygotowywania roztworów do pozytywowej obróbki materiałów czarno-

białych jest bardzo podobna do poznanej już przez Ciebie procedury sporządzania roztworów
do  chemicznej  obróbki  negatywowych  materiałów  czarno  białych.  Różnice  będą  polegały
na innych  proporcjach  stosowanych  chemikaliów  i w efekcie  uzyskane  zostaną  roztwory
o odmiennych właściwościach. Wywoływacze pozytywowe mają większe stężenie substancji
redukujących  i,  co za  tym  idzie,  są bardziej  energiczne  i kontrastowe  niż wywoływacze
negatywowe.

Współczesne wywoływacze do papierów fotograficzne dają zazwyczaj obraz w odcieniu

czarnym  lub  niebieskawoczarnym.  Wspólną  cechą  wszystkich  wywoływaczy  jest  mała
skłonność  do  zadymiania  i zdolność  do  wytwarzania  możliwie  dużej  gęstości  maksymalnej,
tak  zwanej  „głębokiej  czerni”.  W procesie  pozytywowym  nie  jest  potrzebne  używanie
wywoływaczy, pracujących szczególnie miękko lub kontrastowo, ponieważ niemal każdy typ
papieru  fotograficznego  jest  wyrabiany  w licznych  odmianach  kontrastowości.  Stosuje  się
także  papiery  wielokontrastowe,  w  których  kontrastem  obrazu  steruje  się  za pomocą  barwy
światła.  Należy  dobrać  odpowiednią  gęstość  filtra  barwnego  purpurowego  lub  żółtego.
Realizuje  się  to  w  różny  sposób:  odpowiedni  filtr  wprowadza  się  w  snop  światła
powiększalnika nad kondensorem lub pod obiektywem.
Oto przykładowy skład wywoływacza pozytywowego:

siarczan sodu bezwodny

30g

węglan sodu bezwodny

30g

hydrochinon

fenidon

0,25g

bromek potasu

benzotriazol

0,1g

woda

do objętości 1 litr

Po upływie zamierzonego czasu wywołania dalsze działanie wywoływacza na warstwę

światłoczułą  powinno  być  szybko  przerwane.  Pamiętaj  o tym,  że wyjęcie  materiału
z wywoływacza  nie  powoduje  zatrzymania  procesu.  Wywoływanie  nie ustaje  nawet
po przeniesieniu  materiału  do  wody.  Poszczególne  składniki  wywoływaczy  wypłukują  się
w wodzie  w  różnym  czasie.  Najszybciej  wypłukują  się substancje  hamujące  działanie
wywoływacza,  a najwolniej  –  substancje  wywołujące.  Następuje  wówczas  tak  zwane
wywołanie  bezbromkowe,  charakteryzujące  się  wzrostem  zadymiania  obrazu  i spadkiem
kontrastu.  Poważnym  błędem,  którego  powinieneś  unikać,  jest  przenoszenie  wywołanego
materiału bezpośrednio z wywoływacza do utrwalacza. Często tworzą się wtedy brunatne lub
czerwonobrunatne  bezkształtne  plamy  z metalicznym  połyskiem,  nie związane  z obrazem
fotograficznym.  Utrwalacz  zanieczyszczony  wywoływaczem  utlenia  się  i barwi  utrwalany
materiał na brudnożółto. Wszystkim tym objawom możemy przeciwdziałać stosując roztwór
przerywający  proces  wywoływacza.  Przykładowym  roztworem  przerywającym  jest  1-4%
kwas octowy.  Przenosi się  do niego wywoływane  materiały wprost z wywoływacza, a po ½-
1  minucie  przekłada  je  do utrwalacza.  Sposób  ten  nie tylko  zapobiega  niekontrolowanemu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dowołaniu emulsji i powstaniu barwnego zadymiania, lecz również przedłuża sprawność
utrwalacza.
Oto przykładowy skład przerywacza:

kwaśny siarczyn sodu

25-50g

(albo pirosiarczyn potasu)

40 g

woda

do objętości

1 litr

Utrwalanie wywołanego obrazu polega na rozpuszczeniu i usunięciu z materiału

fotograficznego  substancji  światłoczułej.  Rolę  utrwalacza  pełni  roztwór  tiosiarczanu  sodu.
Jego  zaletą  jest  to,  że  nie  posiada  właściwości  trujących  ani  żrących  oraz  jest  znacznie
trwalszy  od innych  utrwalaczy.  Zamiast  tiosiarczanu  sodu  czasami  stosuje  się  tiosiarczan
amonu, którego roztwory rozpuszczają sole srebra znacznie szybciej. Przeszkodą do ogólnego
zastosowania  tiosiarczanu  amonu  jako  utrwalacza  stanowi  jego  higroskopijność  (dlatego
konfekcjonowany  jest jako koncentrat), mała trwałość oraz większa niż u soli sodu zdolność
do rozpuszczania srebra metalicznego (negatywne skutki zbyt długiego utrwalania materiałów
fotograficznych). Roztwór tiosiarczanu sodu ma odczyn słabo zasadowy. Wskazane jest więc
zakwaszenie jego roztworu na poziomie pH 4-4,5 (utrwalacz kwaśny). Najczęściej stosuje się
do tego celu kwaśny siarczyn sodu lub pirosiarczyn potasu.

Podobnie jak wywoływacze, utrwalacze mogą być przygotowywane z chemikaliów

konfekcjonowanych

lub

z poszczególnych

składników

chemicznych.

Zapamiętaj,

że wszystkie  uwagi  odnoszące  się  do  przygotowywania  roztworów  wywoływaczy  stosuje
się również  do  utrwalaczy.  Stopień  czystości  składników  utrwalaczy  może  być  niższy  niż
składników  wywoływaczy.  Utrwalacz  przygotowany  z  tiosiarczanu  sodu  krystalicznego
należy  rozpuścić  z  w  wodzie  o  temperaturze  ok.  40ºC,  ponieważ  takie  rozpuszczanie  jest
procesem  endotermicznym,  podczas  którego  roztwór  pobiera  ciepło  z otoczenia  i następuje
znaczne  obniżenie  temperatury  roztworu.  Jeśli  utrwalacz  ma  być  zakwaszony,  zaleca  się
rozpuszczać  tiosiarczan  sodu  na  końcu.  Podczas  pracy  utrwalacz  się  zużywa  na  skutek
zachodzących w nim reakcji. W 1 litrze roztworu możemy utrwalić ok. 10 filmów zwojowych
lub  małoobrazkowych,  albo  ok.  100  zdjęć  o formacie 13x18cm.  Niezależnie  od  tych danych
szacunkowych pamiętaj, że  jeśli pH roztworu jest wyższe od 6,5, to utrwalacz nie  nadaje się
do dalszej pracy.

Przechowywanie gotowych utrwalaczy wymaga zachowania mniejszej ostrożności niż

przechowywanie

wywoływaczy.

Zapasowy

utrwalacz

przechowujemy

w szczelnie

zamkniętych naczyniach, aby uniknąć utleniania siarczynów. Utrzymanie czystości przy
sporządzaniu utrwalaczy jest bardzo ważne. Należy pamiętać, że dla większości
wywoływaczy nawet małe zanieczyszczenie utrwalaczem jest bardzo szkodliwe.
Oto przykładowy skład utrwalacza kwaśnego:

kwaśny siarczyn sodu

20g

tiosiarczan sodu krystaliczny

200g

woda

od objętości 1 litr

Przykładem konfekcjonowanego utrwalacza jest Kodak POLYMAX Fixer, którego czas

utrwalania dla papierów na podłożu barytowym trwa 5-10 minut, a dla papierów RC 2-4
minuty. Dobre utrwalenie wymaga okresowego poruszania. Powinieneś pamiętać o tym,
że poprzez zbyt długie utrwalanie można doprowadzić do pogorszenia jakości odbitek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Dlaczego w przypadku wywoływaczy pozytywowych nie ma takiego zróżnicowanego

asortymentu pod względem kontrastu wywoływanego obrazu, jak w przypadku
wywoływaczy negatywowych?

2. Z czego wynika krótszy czas wywoływania materiałów pozytywowych w porównaniu

z wywołaniem materiałów negatywowych?

3. Dlaczego należy stosować kwaśny przerywacz w procesie pozytywowym?
4. Dlaczego tiosiarczan amonu negatywnie wpływa na utrwalany obraz przy zbyt długim

działaniu?

5.  Jak długo wywołujemy materiały pozytywowe?
6.  Jak długo utrwalamy materiały pozytywowe?
7.  Jakie  środki  bezpieczeństwa  należy  zachować  przy  rozpuszczaniu  chemikaliów

do obróbki pozytywowej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj

działanie

i przeprowadź

rozpuszczenie

wywoływacza

i utrwalacza

pozytywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie proszku. Oceń efekty pracy
i zapisz uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz

instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,

4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów oraz przelanie ich do szczelnie zamykanych

i opisanych pojemników,

5)  zaprezentować rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu i materiałów,
6)  uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
7)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w proszku potrzebnych do wywołania
pozytywów czarno-białych z instrukcjami fabrycznymi,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,

−

mieszadło,

−

zbiorniki na gotowe chemikalia,

−

lejki,

−

termometr.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj

działanie

i przeprowadź

rozpuszczenie

wywoływacza

i utrwalacza

pozytywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie koncentratu. Oceń efekty pracy
i zapisz uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz

instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,

4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów oraz przelanie ich do szczelnie zamykanych

i opisanych pojemników,

5) zaprezentować nauczycielowi rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu

i materiałów,

6) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w koncentracie, potrzebnych do wywołania
pozytywów czarno-białych z instrukcjami fabrycznymi,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,

−

mieszadło,

−

zbiorniki na gotowe chemikalia,

−

lejki,

−

termometr.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, dlaczego stężenie wywoływacza negatywowego jest mniejsze

niż wywoływacza pozytywowego?



2) wyjaśnić, dlaczego stężenie utrwalacza negatywowego jest większe

niż utrwalacza pozytywowego?



3) zaproponować klasyfikację wywoływaczy pozytywowych?



4) wyjaśnić, dlaczego należy chronić wywoływacze przed dostępem powietrza?



5) obliczyć potrzebną ilość wywoływacza i utrwalacza do wywołania określonej

ilości zdjęć?



6) sprawdzić stopień zużycia wywoływacza?



7) sprawdzić przydatność utrwalacza?



8) wyjaśnić, dlaczego w czasie rozpuszczania tiosiarczanu sodu temperatura

roztworu się obniża?



9) omówić środki ostrożności jakie należy zachować w czasie przygotowania

chemikaliów fotograficznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przygotowanie roztworów do tonowania pozytywowych

materiałów czarno-białych

4.3.1. Materiał nauczania

Tonowanie

Pod nazwą tonowania rozumie się w fotografii zmianę zabarwienia obrazu srebrowego.

Pozytyw z obrazem srebrowym poddawany jest działaniu roztworów, które zamieniają obraz
złożony ze  srebra  na  obraz  utworzony z innych, zabarwionych  substancji,  np. złota,  platyny,
selenu,  siarczku  srebra,  chromianu,  ołowiawego,  żelazocyjanku  miedziowego  itp.  Wraz
ze zmianą  zabarwienia  występuje  najczęściej  wzmocnienie,  a rzadziej  –  osłabienie  obrazu.
Początki  tonowania  wywodzą  się  z okresu,  w  którym  stosowano  niemal  wyłącznie  papiery
fotograficzne  „dzienne”,  dające  po  utrwaleniu  obrazy  w nieprzyjemnym,  żółtobrunatnym
odcieniu. Odcień ten zmieniano poprzez zanurzanie odbitek w roztworach soli złota, platyny
lub  palladu  na  przyjemniejszy  dla  oka  odcień  purpurowo-brunatny  lub  brunatno-czarny.
Po wyparciu  papierów  „dziennych”  przez papiery do wywoływania,  dające  obraz  czarny  lub
brunatno-czarny,  potrzeba  tonowania  stopniowo  zanikała.  Przez  szereg  lat  zainteresowanie
tonowaniem malało, a obecnie obrazy tonowane należą do rzadkości.

Tonowanie bezpośrednie na brunatno.

Obrazy  na  papierach  z  emulsją  chlorobromosrebrową  można  tonować  na brunatno
w roztworach  siarczku  sodu,  wielosiarczku  amonu  lub  selenosiarczanu  sodu.  Siarczek  sodu
i wielosiarczek  sodu  nie  są  godne  polecenia,  ponieważ  pod  wpływem  powietrza  powoli
rozkładają  się,  przyciągając  wilgoć  oraz  dwutlenek  węgla.  Selenosiarczan  sodu  kupuje  się
w stężonym roztworze, jako dozowany preparat tonujący.
Przykładowy przepis na roztwór tonujący bezpośrednio na sepiowo:

selen czerwony

siarczan sodu bezwodny

40g

woda 50

do 200ml

tonować po ostygnięciu.

Tonowanie pośrednie na brunatno.

Papiery  nie  dające  się  tonować  metodą  bezpośrednią  (tj.  tworzące  czarny  obraz  srebrowy)
tonują  się  łatwo  dwuroztworową  metodą  pośrednią.  W pierwszym  etapie,  zwanym
wybielaniem,  obraz  srebrowy  zamienia  się  w  obraz  bromosrebrowy.  W  drugim  etapie,
zwanym  tonowaniem,  obraz  bromosrebrowy  zamienia  się  w  obraz  zbudowany  z  siarczku
srebra.  Jako  zasadę  należy  przyjąć  możliwie  długie  i głębokie  wywołanie  obrazów
przeznaczonych  do tonowania  na brunatno.  Odcienie  bardziej  czerwonawe  daje  roztwór
selenosiarczku  sodowego.  Odcienie  sepiowo-oliwkowe  otrzymuje  się  w  zasadowym  5%
roztworze tiomocznika.

Przepis roztworu wybielającego:

żelazicyjanek potasu

40g

bromek potasu

10g

woda

do objętości

1 litr

Roztwór wybielający jest trwały i może być wielokrotnie używany. Należy

go przechowywać w miejscu ciemnym lub w ciemnej butelce. Wybielone odbitki powinny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

być starannie wypłukane przez ok. 5 minut w bieżącej wodzie. Następnie przenosimy je do
świeżo przygotowanego roztworu tonującego. Roztwór tonujący z czasem częściowo się
utlenia, zmienia skład chemiczny, a w wyniku tego tonowany obraz posiada wypalone światła
i jest wyraźnie osłabiony. Zaleca się więc używanie zawsze świeżych roztworów i wylewanie
ich po jednorazowym użyciu.

Przepisy roztworów tonujących w różnych odcieniach:

III IV

wodortlenek sodu

40g 16g

boraks

50g 50g 12,5g 2g

tiomocznik

4g 4g

2g 2g

węglan sodu

- 100g

siarczek sodu

10g

Źródło: opracowanie autorskie

Po wybieleniu tonować obrazy na wybrany odcień, od brązów (I) do żółtego (VI). Wypłukać,
nie utrwalać.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co oznacza pojęcie tonowanie w fotografii?
2.  Jakie metody są stosowane w tonowaniu obrazów fotograficznych?
3.  Na jakie kolory można tonować fotografie?
4.  Dlaczego po tonowaniu pośrednim nie należy obrazu utrwalać?
5.  W jaki sposób przygotowujemy obrazy do tonowania?
6.  Na jakie kolory można barwić fotogramy czarno-białe?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj roztwór bezpośrednio tonujący i przeprowadź tonowanie zdjęcia czarno-

białego na brunatnoczarno. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (max. 2 osoby),

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska, zgodnie z listą wyposażenia dla tego

stanowiska,

3)  wybrać odpowiedni sprzęt do wykonania ćwiczenia,
4)  zaplanować i uzgodnić z nauczycielem przebieg ćwiczenia,
5)  odważyć potrzebne odczynniki,
6)  rozpuścić tonujący roztwór roboczy,
7)  przeprowadzić tonowanie obrazu fotograficznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) zaprezentować nauczycielowi rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu

i materiałów,

9) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw odczynników, potrzebnych do przygotowania roztworu tonującego pozytywy
czarno-białe,

−

waga techniczna z odważnikami,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,

−

mieszadło,

−

zbiornik na gotowe chemikalia,

−

kuwety fotograficzne,

−

lejek.

Ćwiczenie 2

Przygotuj roztwory potrzebne do przeprowadzenia pośredniego tonowania na brązowo

i przeprowadź tonowanie czarno-białego zdjęcia. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (max. 2 osoby),

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska, zgodnie z listą wyposażenia dla tego

stanowiska,

3)  wybrać odpowiedni sprzęt do wykonania ćwiczenia,
4)  zaplanować i uzgodnić z nauczycielem przebieg ćwiczenia,
5)  odważyć potrzebne odczynniki,
6)  rozpuścić wybielacz i tonujący roztwór roboczy,
7)  przeprowadzić wybielanie obrazu i intensywne płukanie,
8)  przeprowadzić tonowanie obrazu fotograficznego,
9)  zaprezentować nauczycielowi rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu

i materiałów,

10) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw odczynników, potrzebnych do przygotowania roztworu wybielacza i roztworu
tonującego pozytywy czarno-białe,

−

waga techniczna z odważnikami,

−

naczynia laboratoryjne,

−

cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,

−

mieszadło,

−

zbiorniki na gotowe chemikalia,

−

kuwety fotograficzne,

−

lejki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wybrać efektywną metodę tonowania?



2) przygotować i odważyć chemikalia niezbędne do tonowania?



3) przeprowadzić tonowanie bezpośrednie?



4) przygotować odpowiednio zdjęcie przeznaczone do tonowania?



5) przeprowadzić tonowanie pośrednie?



6) odnaleźć w literaturze fachowej przepisy na tonowanie obrazów w różnych

barwach?



7) wyjaśnić, od czego zależy odcień tonowanego fotogramu?



8) wyjaśnić, dlaczego nie należy utrwalać obrazów tonowanych metodą

pośrednią?



9) odpowiednio przechowywać roztwory przeznaczone do tonowania?



10) wskazać zagrożenia, jakie mogą wystąpić w trakcie przygotowywania

roztworów tonujących?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przygotowanie roztworów do wysokotemperaturowej obróbki

barwnych materiałów

4.4.1. Materiał nauczania

Obecnie stosowane sposoby obróbki chemicznej barwnych materiałów fotograficznych

są  zdominowane  przez  procesy  wysokotemperaturowe,  które  opracowane  zostały
i wprowadzone  na  rynki  światowe  przez  firmę  Kodak.  Olbrzymie  rozpowszechnienie  tych
procesów,  spowodowane  istotnym  postępem  technologicznym  w stosunku  do poprzednio
stosowanych systemów, przyczyniło się do uznania  ich  jako standardy.  W praktyce,  spotyka
się  wiele  odmian  procesów  podstawowych  typu  Kodak  C-41(barwne  wywołanie  negatywu)
i Kodak  RA-4(barwne  wywołanie  pozytywu),  które  sygnowane  są  przez  producentów
własnymi  oznaczeniami.  Do  chwili  obecnej  proces  C-41  Kodaka  ma  kilka  modyfikacji:
Kodak C-41B (zwany  bezwodnym),  Kodak C-41RA (przyspieszony). Tak na przykład  firma
FujiFilm  oznacza  swoje  warianty  procesu  Kodak  C-41:CN16Q,  CN16FA,  CN16L.
Funkcjonujący do niedawna na fotograficznym rynku usługowym koncern Agfa oznaczała C-
41  symbolami:  AP70,  AP71,  AP72,  AP73.  Z  procesem  Kodak  RA-4  jest  podobnie.  Fuji:
CP40FA II, CP43FA, CP47L, CP48S, CP49E; i Agfa: AP94.

Roztwory do wysokotemperaturowej obróbki barwnych materiałów

Prowadzeniem obróbki w roztworach przeznaczonych do wysokotemperaturowej obróbki

barwnych materiałów zajmują się profesjonalne laboratoria fotograficzne. Są one wyposażone
w specjalistyczne procesory i mogą one zapewnić stałą, odpowiednio wysoką temperaturę,
która jest niezbędna zarówno do obróbki materiałów negatywowych, pozytywowych, jak
i diapozytywowych.

Do przygotowania odczynników niezbędne jest używanie wody i może to być zwykła

woda  wodociągowa  (dotyczy  krajów  i  rejonów  spełniających  zarządzenia  Unii  Europejskiej
w zakresie czystości wody). W przypadku stosowania wody pobieranej ze studni lub z innych
źródeł,  co  do  których  nie  mamy  pewności,  czy  spełniają  powyższe  wymagania,  należy
przeprowadzić  analizę  wody  w  celu  sprawdzenia  jej  twardości,  zawartości  minerałów  oraz
innych  związków.  Zależnie  od  jakości  wody,  w  niektórych  przypadkach  może  zachodzić
konieczność  zmiękczania,  dejonizacji  lub  innych  metod  oczyszczania  wody  stosowanej
do przygotowywania  roztworów  chemicznych.  System  dostarczania  wody  wymaga  również
zastosowania filtru (o rozmiarze oczek 25 mikronów).

Wiesz już, że każdy z roztworów należy przygotowywać zgodnie z instrukcją

dostarczoną wraz z chemikaliami. Powinieneś również poznać znaczenie najczęściej
używanych

terminów,

stosowanych

oznaczenie

roztworów

laboratoriach

fotograficznych i literaturze fototechnicznej.
-

Świeży roztwór roboczy - przygotowywany jest w celu pierwszego zalania tanków
procesora. Sporządza się go z koncentratów dopełniacza, wody i startera lub z gotowego
roztworu dopełniacza, wody i startera.

Roztwór roboczy - jest to roztwów znajdujacy się w tanku procesora, będący w ciągłym
użyciu, podlegający regeneracji, rejuwenacji i dopełnianiu.

Roztwór  sezonowany  -  jest  używanym  od  pewnego  czasu  roztworem  roboczym,
znajdującym  się  w  tanku  procesora.  Świeży  roztwór  roboczy  staje  się  sezonowanym
wówczas,  kiedy  nastąpiła  obróbka  chemiczna  takich  ilości  materiałów  światłoczułych,
że wymagana  z  tego  powodu  objętość  regeneratora  (rejuwenatora,  dopełniacza,  itp.)
osiągnęła lub przekroczyła objętość roztworu roboczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Starter - skoncentrowany roztwór, który jest wykorzystywany do sporządzania wyłącznie
świeżych roztworów roboczych w połączeniu z odpowiednią ilością dopełniaczy,
przeznaczonych do pierwszego napełnienia tanków procesora.

Dopełniacz  -  jest  roztworem  dopełniającym  roztwory  robocze,  sporządzanym
z koncentratów  i  wody.  Jego  celem  jest  przywrócenie  nominalnych  właściwości
użytkowych  roztworów  roboczych,  po  przeprowadzeniu  obróbki  chemicznej  określonej
ilości materiałów fotograficznych.

Koncentrat  - to  stężone  roztwory składników kąpieli  fotograficznych,  dostarczane  przez
producenta  w  specjalnych  opakowaniach,  w  objętości  jednostkowej  przeznaczonej  do
sporządzenia  określonej  objętości  roztworu  końcowego.  Użycie  koncentratów  polega
najczęściej  na  rozcieńczeniu  ich  wodą  oraz  ewentualne  zmieszanie  z  innymi  częściami,
w kolejności  podanej  w  instrukcji  sporządzania  roztworu  docelowego.  Ze  względu
na wysokie  stężenia  składników  w  roztworach  koncentratów  wymagane  jest
rygorystyczne  stosowanie  się  do  zasad  zawartych  w  instrukcji  oraz  stosowanie
odpowiednich środków bezpieczeństwa osobistego.

Wysokotemperaturową obróbkę barwnych materiałów można podzielić na kilka

głównych etapów, które są stosowane we wszystkich procesach obróbki filmów i papierów.
1. Wywołanie obrazu utajonego utworzonego przez naświetlone halogenki srebra,

w wyniku czego tworzy się obraz srebrowy.

2. Sprzęganie barwników w obszarach obrazu srebrowego przez reakcję komponentów

barwnika zawartych w emulsji z utlenioną formą substancji wywołującej. W przypadku
procesu odwracalnego etap ten jest poprzedzony powtórnym naświetlaniem materiału lub
tzw. zadymianiem chemicznym (etap odwracania obrazu).

3. Wybielenie obrazu srebrowego polegające na przeprowadzeniu wywołanego srebra

w halogenki srebra, które mogą być usunięte podczas utrwalania.

4. Usunięcie wszystkich halogenków srebra w procesie utrwalania tak, że pozostaje jedynie

obraz barwnikowy.

5. Płukanie - końcowa faza obróbki wszystkich materiałów fotograficznych, polegająca

na usunięciu produktów reakcji chemicznych oraz pozostałych składników poprzednich
etapów procesów obróbki. Wariantowo funkcję te przejęła stosowana kąpiel
stabilizująca.

Przechowywanie odczynników chemicznych.

Powinieneś pamiętać o tym, jak ważne jest przestrzeganie przepisów bhp w trakcie pracy

z roztworami  chemicznymi.  Równie  ważne  jest  ich  odpowiednie  składowanie,  zwłaszcza  że
posiadają  one  różną  trwałość  i  zróżnicowany  termin  zużycia.  Odczynniki  chemiczne  muszą
być  przechowywane  w  sposób  bezpieczny  dla  ludzi  i  środowiska,  w  pomieszczeniach
o odpowiedniej  wentylacji  i  spełniających  normy  bhp.  Wszystkie  opakowania  powinny  być
opatrzone  etykietami,  dzięki  którym  będą  łatwo  rozpoznawalne.  Na  etykiecie  znajdują  się
podstawowe  informacje  o  szkodliwości  produktu  i  postępowaniu  w  nagłych  wypadkach.
Pojemniki  nie  mogą  być  uszkodzone  lub  skorodowane,  aby  nie  nastąpił  wyciek  roztworu.
Powinny być szczelnie zamknięte i całkowicie wypełnione cieczą.

Stężone odczynniki chemiczne przechowuje się w suchym miejscu, w temperaturze

od 5°C do 30°C. W niższej temperaturze z roztworów mogą się wytrącać osady. Powyżej
30°C niektóre związki łatwo wchodzą w niepożądane reakcje chemiczne.

O ile jest to możliwe i warunki na to pozwalają oddzielnie powinny się znajdować

związki o charakterze kwaśnym i zasadowym. Materiały żrące i łatwopalne nie mogą być
przechowywane w pobliżu innych niebezpiecznych odczynników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozcieńczone roztwory należy przechowywać w zamkniętych pojemnikach z polietylenu,

w  temperaturze  nie  przekraczającej  21°C.  Aby  zapobiec  utlenianiu  i parowaniu,  butelki
muszą  być  całkowicie  wypełnione.  Zbiorniki  dopełniające  i tanki  w maszynach
technologicznych  zabezpiecza  się  specjalnymi  pływającymi  pokrywami w  celu  ograniczenia
dostępu powietrza do powierzchni roztworu.

Wysokotemperaturowa obróbka barwnych materiałów negatywowych. Proces C-41

Kodak oferuje trzy podstawowe warianty obróbki materiałów fotograficznych w procesie

C-41  -  Warianty  procesu  Flexicolor  C  -  41.  Podstawowa  wersja  procesu  C-41  z  płukaniem
wodnym  jest  obecnie  stosowana  przede  wszystkim  w laboratoriach  przemysłowych,
w maszynach  ramowo-tankowych.  Wersja  C-41B  oraz  wersja  C-41RA  są  stosowane
w większości

minilaboratoriów w procesorach przeciągowych. Pierwszą zmianą,

wprowadzoną  do  procesu,  było  skrócenie czasu  obróbki. Obróbka procesu  C-41 odbywa  się
w temperaturze  37,8ºC.  Proces  prowadzony  jest  w maszynach,  które  kontrolują  stabilność
temperatury,  czas  obróbki  i gwarantują  cyrkulację  roztworów  roboczych  w jej  trakcie.
Uzyskano to  dzięki  wyeliminowaniu  procesu  płukania pomiędzy  poszczególnymi  kąpielami,
a także skróceniu czasu wybielania i utrwalania.

Od 2001 roku publikowane są karty charakterystyki bezpieczeństwa chemikaliów

fotograficznych, sporządzone w oparciu o obowiązujące przepisy, zatwierdzone przez
Inspektora ds. Bezpieczeństwa Chemicznego. Powinieneś korzystać z tych zestawień, aby
zdawać sobie sprawę z zagrożeń, jakie mogą Cię spotkać w trakcie pracy z chemikaliami.

Samo przygotowanie roztworów roboczych polega na rozcieńczeniu koncentratów

poszczególnych kąpieli do zalecanego stężenia roboczego. Ze względu na wielość wariantów
chemikaliów  i różnych  typów  maszyn  nie  jesteśmy  w stanie  szczegółowo  omówić  tych
procedur.  Ponieważ  przygotowywanie  chemikaliów  do obróbki  materiałów  jest  niezwykle
ważne i ma bezpośredni wpływ na jakość wykonywanych usług, producenci maszyn próbują
to tak zorganizować, aby do minimum wykluczyć możliwość popełnienia błędu. Są już takie
maszyny,  gdzie  wlewa  się  koncentraty  odpowiednich  chemikaliów,  a  do zbiornika
zapasowego  wodę  do  rozcieńczania  i maszyna,  w  miarę  potrzeb,  sama  sobie  przygotowuje
i pobiera roztwory robocze. Maszyny takie sygnowane są oznaczeniem SM, a koncentraty dla
nich przeznaczone - C-41SM. Obsługa ich ograniczona jest więc do minimum.

Pamiętaj zawsze o tym, że w trakcie procesu ważne jest przestrzeganie ściśle określonej

kolejności kąpieli:

1)  wywoływanie- oznaczenie kąpieli CD,
2)  wybielanie - BL,
3)  utrwalanie - FX,
4)  stabilizowanie - ST,
5)  suszenie.

Całkowity czas obróbki w procesie C-41B wynosi 16 minut, a w C-41RA 9 minut.

Wysokotemperaturowa obróbka barwnych materiałów pozytywowych. Proces RA-4.

Obróbkę barwnych materiałów pozytywowych powinno się wykonywać w zestawach

chemikaliów  odnośnego  producenta,  gdyż  to gwarantuje  właściwe  wywołanie.  Użycie
chemikaliów  innego  pochodzenia  nie  zawsze  prowadzi  do zadowalających  wyników.
Współczesny proces pozytywowy przeprowadza się według obróbki oznaczonej Kodak RA-4
Przebieg procesu RA-4:
1)  wywoływanie CD,
2)  wybielanie- utrwalanie BL-FX,
Całkowity czas obróbki razem z płukaniem trwa 3 minuty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W trakcie obróbki przydatny może być procesor, który zapewnia stabilizowanie

temperatury  i czasu  procesu.  Wysoko  zautomatyzowane  printery  pobierają  koncentraty
ze swojego  rodzaju  pakietów,  w jednym  opakowaniu  kartonowym  znajdują  się  trzy
plastikowe  butelki  na  poszczególne  koncentraty.  Aby  wykluczyć  pomyłkę  laboranta,  jest
tylko  jeden  możliwy  sposób  założenia  pakietu  do maszyny,  która  samodzielnie  pobiera
koncentraty, miesza z wodą i uzupełnia kąpiele robocze.

Należy podkreślić, że ciągłe badania laboratoryjne modyfikują i poprawiają stosowane

procesy fotochemiczne. Tak na przykład powstała modyfikacja procesu RA-4 zwana
Ektacolor Prime Lorr.

Nowa rodzina chemikaliów Ektacolor Prime Lorr służy do obróbki barwnego papieru

fotograficznego  w procesorach  minilabowych  i,  w  porównaniu  z dotychczas  stosowanymi
odczynnikami  Ektacolor  Prime  SP,  w  procesie  RA-4  zużywa  się  dużo  mniej  chemikaliów
w przeliczeniu  na  jednostkę  powierzchni  obrabianego  papieru.  Pracując  w  laboratorium  z
wieloma  koncentratami  istnieje  niebezpieczeństwo  błędu.  Aby  uniknąć  pomyłek  producent
oznacza  poszczególne  odmiany  zestawów  chemicznych  w  wyróżniający  je  sposób  (numer
katalogowy  oraz  kolor  kartonu,  szata  graficzna  itp.).  Gdy  masz  wątpliwości  musisz
porównywać zgodność oznaczeń.

Nowy wywoływacz ma skład chemiczny oparty na jednoczęściowym, znanym i uznanym

już powszechnie wywoływaczu SP Prime. Nowa formuła tego wywoływacza pozwala
na zmniejszenie dawki dopełnienia, co w efekcie wpływa także na zmniejszenie błędów
mieszania oraz częstotliwości sporządzania dopełniacza w laboratorium.

Dopełniacz Wywoływacza Ektacolor Prime LORR zapewnia 25 % redukcję jego zużycia,

dopełniacz Wybielacza-Utrwalającego LORR aż 50 % zmniejszenie zużywanej ilości,
a dopełniacz Stabilizatora Prime LORR daje 20 % obniżenie objętości w porównaniu
do stosowanych obecnie chemikaliów.

W obecnych konkurencyjnych czasach, gdzie bardzo zwraca się uwagę na ekonomiczne

aspekty działań, właściciele i operatorzy minilabów wrażliwi są na każdą dodatkową korzyść,
która pomoże im lepiej wpływać na koszty prowadzenia procesów. Laboranci w laboratoriach
fotograficznych  oszczędzą  więcej  czasu  w  pracy  zarówno  na  mniej  częstym  sporządzaniu
nowych  dopełniaczy  do maszyn,  jak  i przy  przelewaniu  roztworów  odpadowych
do zbiorczych  pojemników.  Nowe  chemikalia  są  znacznie  bardziej  przyjazne  naszemu
naturalnemu  środowisku.  Oszczędza  się  także  miejsce  w podręcznych  magazynach
na gromadzenie  zapasu  chemikaliów  na  taki  sam  okres  czasu.  Wszystko  to  ma  bezpośredni
wpływ na podniesienie wydajności pracy laborantów.

Nowe chemikalia zostały oznakowane przy pomocy barwnych znaków kodowych , które

znajdują się na etykietach i pudełkach, co czyni je łatwiejszymi do odróżnienia i wyboru.
Nowe opakowania mają także inny kształt, dzięki czemu są łatwiejsze do stosowania
w laboratoriach i trudniej o pomyłkę.

Wysokotemperaturowa obróbka barwnych materiałów diapozytywowych. Proces E-6.

Proces odwracalny z oznaczeniem Kodak E-6 wymaga utrzymania wysokiej temperatury:

38ºC  (±0,3ºC)  i  może  być  realizowany  w  maszynach  o różnej  konstrukcji.  Różnice  te
wynikają  z  wielkości  maszyny  i  materiału  światłoczułego,  jaki  mogą  wywoływać.  Możesz
spotkać się z trzema głównymi typami maszyn:
1.  maszyny  bezdotykowe  (ramowe),  w których  wywoływany  materiał  nie  ma  żadnego

kontaktu z maszyną, jest przenoszony z tanku do tanku i zanurzany w roztworach;

2. maszyny przeciągowe, w których film przyklejony do lidera jest prowadzony przez

poszczególne tanki i przesuwa się przez maszynę po wałkach;

3. procesory typu Jobo, gdzie filmy nawinięte na szpule koreksów poddawane są działaniu

poszczególnych kąpieli oraz stabilizowane płaszczem wodnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Proces E-6 jest bardziej złożony od C-41 i wymaga podłączenia do maszyny wody

bieżącej.
Przebieg procesu E-6:

1.  pierwszy wywoływacz FD,
2.  płukanie,
3.  roztwór odwracający (zadymiający) RE,
4.  wywoływacz barwny CD,
5.  wybielacz BL,
6.  utrwalacz FX,
7.  płukanie końcowe
8.  suszenie.

Ten proces równierz posiada swoją modyfikację oznaczone E-6AR przeznaczoną dla

maszyn z systemem automatycznego dopełniania roztworów.

Rys. Nr 3 Zestaw E-6 Kit

[źródło: www.kodak.pl]

Producent oferuje 5litrowe zestawy do małych procesorów, na przykład typu Jobo, pod

handlową  nazwą  Kodak  Professional  Single-Use  Chemistry  Kit,  Process  E-6.  Tego  typu
procesor  nie  prowadzi  wywoływania  w  systemie  ciągłym,  jak  w  dużych  laboratoriach.
Obróbkę  przeprowadza  się  dopiero  wtedy,  gdy  zbierze  się  kilka  filmów.  Przygotowuje  się
wówczas

niewielkie

ilości

dawek

roboczych

poszczególnych

kąpieli,

które

po przeprowadzeniu procesu są już zużyte  i nie poddaje się  ich regeneracji.  W skład zestawu
wchodzą  kąpiele:  first  developer  (pierwszy  wywoływacz  czarno-biały),  reversal  bath  (kąpiel
zadymiająca)  ,  color  developer  (barwny  wywoływacz),  pre-bleach  (wstępny  wybielacz),
bleach (wybielacz), fixer (utrwalacz), and final rinse (kąpiel końcowa).

Do większych maszyn, z obróbką ciągłą, produkowane są zestawy o większych

pojemnościach,  umożliwiające  prowadzenie  okresowego  dopełniania  roztworów  roboczych
świeżymi  roztworami  roboczymi.  Użycie  tylko  świeżego  dopełniacza  do pierwszego
napełnienia  maszyny  dałoby  jednak  zbyt  aktywne  kąpiele.  Dlatego  należy  osłabić  ich
aktywność,  poprzez  dodanie  tak  zwanych  starterów.  W procesie  E-6  stosuje  się  startery
do wywoływaczy:  czarno-białego  i barwnego  oraz  do  wybielacza.  Przykładowo:  przy
pierwszym  uruchamianiu  do napełnienia  maszyny  wywołującej  roztworem  roboczym
pierwszego  wywoływacza  przygotowuje  się  roztwór  z koncentratu  Kodak  Professional  First
Developer Replenisher E-6  and E-6AR i startera Kodak Professional  First Developer Starter
Process E-6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Dlaczego procesy C-41, RA-4 i E-6 nazywane są wysokotemperaturowymi?
2.  Na czym polega różnica pomiędzy procesami C-41 i E-6?
3.  Dlaczego film diapozytywowy nazywany jest „odwrotką”?
4.  Jak zabezpiecza się poszczególne procesy przed ewentualną pomyłką człowieka?
5.  Jakie zastosowania mają startery wywoływaczy?
6.  Co określa dodane do oznaczenia odczynników procesu C-41 określenie „SM”?
7.  Co określa dodane do oznaczenia odczynników procesu E-6 określenie „AR”?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj potrzebne kąpiele do przeprowadzenia procesu obróbki barwnej negatywu C-

41 standart. Wywołaj dowolny negatyw barwny w procesorze. Oceń efekt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3)  przygotować negatyw do wywołania - procedura wynika z typu procesora,
4)  sprawdzić parametry obróbki, jeżeli procedura tego wymaga,
5)  uruchomić procesor,
6)  po obróbce wysuszyć film,
7)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8)  dołączyć materiał negatywowy do opisu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

procesor automatycznie wywołujący negatywy, np. typu Jobo lub przeciągowy, wraz
z instrukcją obsługi,

−

zestaw chemikaliów roboczych do C-41,

−

suszarka do negatywów (przy procesorze typu Jobo).

Ćwiczenie 2

Przygotuj potrzebne kąpiele do przeprowadzenia procesu obróbki barwnej diapozytywu

E-6. Wywołaj dowolny film odwracalny w procesorze. Oceń efekt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane
indywidualnie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3)  przygotować diapozytyw do wywołania - procedura wynika z typu procesora,
4)  sprawdzić parametry obróbki, jeżeli procedura tego wymaga,
5)  uruchomić procesor,
6)  po obróbce wysuszyć diapozytyw,
7)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8)  dołączyć materiał odwracalny do opisu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

procesor automatycznie wywołujący negatywy, np. typu Jobo lub przeciągowy, wraz
z instrukcją obsługi,

−

zestaw chemikaliów roboczych do E-6,

−

suszarka do negatywów (przy procesorze typu Jobo).

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować film do wywołania w procesorze?



2) wybrać chemikalia jednakowego typu do odpowiedniego procesu?



3) określić, którą kąpiel w procesie E-6 stosuje się bez rozcieńczania?



4) określić, które roztwory uzupełnia się starterem w czasie początkowego

zalania maszyny?



5) skontrolować parametry obróbki filmu w procesorze?



6) przygotować zestaw odpowiednich chemikaliów do przeprowadzenia

barwnego procesu negatywowego w wybranym procesorze?



7) rozróżnić chemikalia do procesu C-41RA od chemikaliów stosowanych

w procesie E-6AR?



8) wskazać różnice w odczynnikach stosowanych w procesach C-41B

i C-41RA?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Sporządzanie roztworów zgodnie z recepturami

4.5.1. Materiał nauczania

Receptury.

Pamiętasz już o tym, że wszystkie roztwory należy przygotowywać zgodnie z instrukcją,

dołączoną przez producenta. Pomiędzy roztworami do fotografii czarno-białej i barwnej
występują jednak zasadnicze różnice, które mają wpływ na sporządzanie odpowiednich
receptur.

W przypadku fotografii czarno-białej stosuje się bardzo wiele różnych receptur. Możliwe

jest  wywoływanie  jednego  filmu  przy  pomocy  kilku  procedur,  w zależności  od efektu,  jaki
chcemy  uzyskać.  Twoje  osobiste  preferencje  mogą  więc  być  uwzględnione,  ale  pamiętaj
o tym,  że  przy  zmianie  wywoływacza  poprawisz  jedne  parametry,  inne  zaś  możesz
pogorszyć.  W  przypadku  stosowania  wywoływaczy  ultradrobnoziarnistych  powinniśmy
materiał  światłoczuły  nieco  prześwietlić,  aby  zrekompensować  niższą  aktywność  reduktora.
Po wywołaniu uzyskamy jednak obraz pozbawiony idealnej ostrości konturowej. Uzyskujemy
więc drobne ziarno kosztem ostrości konturów obrazu.

W przypadku fotografii barwnej skład roztworów fotograficznych jest o wiele ściślej

związany z właściwościami materiałów fotograficznych i z opracowaną technologią ich
obróbki. Na stosowanie w niej indywidualnych eksperymentów nie ma tutaj miejsca.
Z zasady skończyć się to może wystąpieniem poważnych wad reprodukcji barw.

Przygotowanie roztworów roboczych z indywidualnych produktów chemicznych

wymaga  skompletowania  surowców,  które  są  produktami  przemysłu  chemicznego.
Ze względu  na  niektóre  szkodliwe  dla  procesów  fotograficznych  zanieczyszczenia,  np.
związki  metali  ciężkich  i żelaza,  powinno  się  używać  chemikalia,  których  stopień  czystości
określony jest słowami: „do celów fotograficznych” z powołaniem się na odpowiednią normę.
Można zastąpić je odczynnikami chemicznymi z oznaczeniem „czysty do analizy”. Zakupując
materiały chemiczne należy uważnie sprawdzić nazwę, wzór chemiczny i stopień uwodnienia,
aby  uniknąć  pomyłek.  Odważanie  składników  roztworu  chemicznego  powinno  odbywać  się
według  kolejności  wskazanej  w recepcie  z dokładnością  do

1%. Rozpuszczanie musi

odbywać  się  przy  ciągłym  mieszaniu.  Pamiętaj  o  tym,  aby  nie  rozpoczynać  rozpuszczenia
następnego  składnika,  jeśli  poprzedni  nie  rozpuścił  się  całkowicie.  Zmiana  kolejności
rozpuszczania  może  spowodować  zniszczenie  roztworu.  Przy  rozpuszczaniu  wywoływaczy
czarno-białych  jako  reguła  służy  następująca  zasada,  według  której  można  uchronić
substancję wywołującą od utleniania:

1.  siarczyn sodu,
2.  substancja wywołująca,
3.  substancja zasadowa,
4.  substancja hamująca,
5.  inne dodatki.

Najważniejszą zasadą przy sporządzaniu roztworów jest postępowanie według przepisu.

Jeżeli jednak nie ma dokładnej instrukcji, powinieneś kierować się poniższymi, ogólnymi
zasadami:
1. do naczynia, w którym będziesz sporządzał roztwór, nalej wody, której objętość stanowi

¾ objętości roztworu (zasada ta nie dotyczy roztworów o stężeniu procentowym),

2.  substancje powinieneś wsypywać do wody, intensywnie mieszając (nigdy odwrotnie),
3.  pamiętaj, aby substancje dodawać dokładnie w kolejności podanej na przepisie,
4.  każdą następną substancję możesz dodać dopiero po rozpuszczeniu poprzedniej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. do wywoływaczy zawierających reduktor z grupą aminową substancje alkalizujące,

a w szczególności wodorotlenki, powinieneś dodawać wolno, w postaci roztworu,
intensywnie mieszając (w przeciwnym wypadku może wydzielić się wolna amina),

6. po zakończeniu rozpuszczania składników naczynie dopełnij wodą do żądanej objętości,
7. roztwory, w których zamierzasz obrabiać negatywy, należy przed użyciem przesączyć

lub pozostawić do odstania, a do obróbki użyć roztwory wolne od osadów; zostawić
osady na dnie pojemnika,

8. pamiętaj o tym, że rozpuszczanie substancji zachodzi szybciej w ciepłej wodzie, jej

temperatura nie powinna jednak przekraczać 40

C, gdyż niektóre składniki mogą się

rozkładać,

9. roztwory, w skład których wchodzą aceton, metanol lub etanol, powinieneś sporządzać

z dala od otwartego ognia i najlepiej bez ogrzewania,

10. jeżeli sporządzony roztwór nie jest przeznaczony do natychmiastowego użycia, przelej

go do butelek, całkowicie je wypełniając. Pamiętaj, aby butelki z roztworem szczelnie
zakorkować i przechowywać w ciemnym pomieszczeniu.

Dozowanie składników.

Podczas samodzielnego sporządzania chemikaliów do obróbki niezbędne jest stosowanie

odpowiedniej metody dozowania składników. Masz do wyboru trzy metody: objętościową,
wagową i objętościowo-wagową.

Metoda wagowa.

Powinieneś pamiętać, że nie należy zastępować jednej substancji taką samą masą drugiej.

Składniki  kąpieli  fotograficznych  pełnią  w nich  określone  funkcje  chemiczne.  W procesach
chemicznych,  jak  zapewne  wiesz,  główną  rolę  odgrywa  nie  masa  substancji,  lecz  liczba  jej
cząsteczek.  Liczba  cząsteczek  jest  bezpośrednio  związana  z  molem  substancji oraz  jej  masą
molową.  Dlatego  też  powinieneś  zawsze  pamiętać,  że  masy  substancji  zastępowanej
i zastępującej muszą pozostawać do siebie w takiej proporcji, jak ich masy molowe.

Jeżeli chcesz zastąpić 20g węglanu sodu węglanem potasu, to musisz najpierw obliczyć

masy molowe tych soli. Zacznij od odczytania z układu pierwiastkowego mas molowych
pierwiastków: K=39,1g, Na=23g, C=12g, O=16g.
Masa molowa węglanu sodu Na

wynosi więc: 2

23g + 12g + 3

16g = 106g.

Masa molowa węglanu potasu K

wynosi: 2

39,1g + 12g + 3

16g = 138,2g.

Wynika z tego, że 106g węglanu sodu można zastąpić 138,2g węglanu potasu.
20g węglanu sodu można więc zastąpić x g węglanu potasu. Niewiadomą można obliczyć
z następującej proporcji:
106g - 138,2g
20g - x g;
Można z tego obliczyć, że x = 26,075g, czyli aby zastąpić 20g węglanu sodu, należy użyć 26g
węglanu potasu.

Metoda objętościowo-wagowa.

W przepisach fotograficznych spotykasz się z roztworami, których stężenie podawane

jest w procentach. W chemii używa się określenia „stężenie molowe”, które określa, ile moli
danej substancji znajduje się w 1dm

roztworu. Stężenie roztworu wyrażone w procentach

oznacza, ile gramów danej substancji znajduje się w 100g roztworu i odnosi się zawsze
do substancji czystej. W 100g 5% roztworu znajduje się 5g substancji oraz 95g wody.
Aby sporządzić 30g 12% roztworu, należy skorzystać z następującej zależności; jeżeli w 100g
(12% roztworu) znajduje się 12g substancji, to w 30g (12% roztworu) będzie znajdowało się
x substancji. Wynika z tego następująca proporcja:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

100g – 12g
30g – x g
Można zatem obliczyć, że x = 3,6g, czyli aby sporządzić 30g 12% roztworu, należy odważyć
3,6g substancji i rozpuścić w 26,4 cm

wody. (30 – 3,6 = 26,4).

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak należy postępować przygotowując roztwory fotograficzne?
2.  Dlaczego ważna jest kolejność rozpuszczanych odczynników chemicznych?
3.  Z  czego  wynika  duża  ilość  różnych  recept  do przygotowania  czarno-białych

wywoływaczy negatywowych?

4.  Jakie znasz metody dozowania fotograficznych odczynników chemicznych?
5.  Jak obliczyć masę molową substancji?
6.  W jaki sposób należy rozcieńczyć aldehyd mrówkowy?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj 1 litr roztworu roboczego wywoływacza pozytywowego. Zostaw go na 24

godziny. Zaobserwuj powstały osad. Jak należy postępować z osadem? Wnioski zanotuj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane
indywidualnie,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3)  uzgodnić z nauczycielem termin wykonania ćwiczenia,
4)  odważyć i rozpuścić składniki wywoływacza,
5)  przelać do szczelnego naczynia i pozostawić do odstania,
6)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
7)  po 24 godzinach delikatnie obejrzeć powstały osad,
8)  zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

waga techniczna z odważnikami,

−

odczynniki chemiczne zgodnie z recepturą,

−

naczynia laboratoryjne, cylinder miarowy,

−

mieszadło,

−

pojemnik na gotowy wywoływacz.

Ćwiczenie 2

Oblicz, jaką ilością węglanu sodu jednowodnego Na

·H

O można zastąpić100 g

węglanu sodu bezwodnego Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odczytać z układu pierwiastkowego masy molowe odpowiednich pierwiastków,
2)  obliczyć masy molowe obydwóch substancji,
3)  ułożyć odpowiednią proporcję,
4)  obliczyć wynik,
5)  oddać do oceny,
6)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

układ okresowy pierwiastków,

−

kalkulator.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najważniejsze zasady obowiązujące przy rozpuszczaniu

chemikaliów fotograficznych?



2) wyjaśnić dlaczego roztwory fotograficzne należy przechowywać

w ciemnych pojemnikach napełnionych po korek?



3) wyjaśnić objętościową metodę dozowania składników chemicznych?



4) omówić wagową metodę dozowania odczynników chemicznych?



5) scharakteryzować objętościowo-wagową metodę dozowania

fotograficznych odczynników chemicznych?



6) obliczyć masę molową substancji?



7) rozcieńczyć dowolny mocno stężony roztwór?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj  się  z  zestawem  zadań  testowych,  który  zawiera  22  pytania  o różnym  stopniu
trudności.
4.  Udzielaj  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie  odpowiedzi,  stawiając  znak  „X”  lub
wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
5.  Test  składa  się  z  dwóch  części:  Część  I  –  poziom  podstawowy,  Część  II  –  poziom
ponadpodstawowy.  W  sumie  możesz  uzyskać  22  punktów,  jeśli  prawidłowo  odpowiesz
na wszystkie  pytania  w  teście.  Za  każdą  prawidłową  odpowiedź  otrzymujesz  „1”  punkt,
natomiast za złą odpowiedź lub jej brak otrzymujesz „0” punktów.
6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7.  Kiedy  udzielenie  odpowiedzi  na  jakieś  pytanie  sprawi  Ci  trudność,  wtedy  odłóż  jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8.  Na rozwiązanie testu masz 45 minut czasu.

Powodzenia.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I – Poziom podstawowy

1. Proces obróbki chemicznej barwnych materiałów negatywowych, oparty na procedurze

firmy Kodak oznaczonej C-41, składa się z następujących etapów:

wywołanie, przerywanie, utrwalenie, płukanie,

b) wywołanie barwne, wybielanie-utrwalanie, płukanie,
c)

wywołanie barwne, wybielanie, utrwalanie, płukanie,

d) wywołanie cz-b, przerywanie, zadymianie, wywoływanie barwne, wybielanie,

utrwalanie, płukanie.

2. Proces obróbki chemicznej barwnych materiałów odwracalnych, oparty na procedurze

firmy Kodak oznaczonej E-6, składa się z następujących etapów:

wywołanie, przerywanie, utrwalenie, płukanie,

wywołanie barwne, wybielanie-utrwalanie, płukanie,

wywołanie barwne, wybielanie, utrwalanie, płukanie,

wywołanie cz-b, przerywanie, zadymianie, wywoływanie barwne, wybielanie,
utrwalanie, płukanie.

3. Proces obróbki chemicznej barwnych materiałów pozytywowych, oparty na procedurze

firmy Kodak oznaczonej RA-4, składa się z następujących etapów:

wywołanie, przerywanie, utrwalenie, płukanie,

wywołanie barwne, wybielanie-utrwalanie, stabilizacja,

wywołanie barwne, wybielanie, utrwalanie, płukanie,

wywołanie cz-b, przerywanie, zadymianie, wywoływanie barwne, wybielanie,
utrwalanie, płukanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Rozpoznaj, jaki film można wywołać w procesie barwnym negatywowym.

Fomapan 100 Classic (D 76),

Kodak Portra 160NC Film (C 41),

Kodak Ektachrome E100S Profesjonal (E 6),

Kodak TRX (T-max).

5. Czemu służy systematyczne dopełnianie roztworów roboczych w trakcie pracy maszyny

wywołującej?
a)  Utrzymaniu roztworów w stałej aktywności chemicznej,
b)  Wyrównaniu ubytków roztworów, z których odparowała woda,
c)  Regulacji temperatury,
d)  Zatrzymaniu procesu utleniania użytych chemikaliów.

6. Stabilizacja warunków obróbki w procesorze typu miniLab polega na

a)  okresowym przeglądzie maszyny,
b)  utrzymaniu stałej temperatury i sprawnych pomp cyrkulacyjnych,
c)  utrzymaniu sprawnych pomp cyrkulacyjnych,
d)  kontroli czystości chemikaliów w tankach roboczych.

7. Monitorowanie procesu obróbki negatywów polega na

a)  regulacji dawek regeneracyjnych,
b)  rozpuszczaniu zestawów z chemikaliami,
c)  kontroli przy pomocy testów (stripów) kontrolnych,
d)  uzupełnianiu roztworów roboczych w maszynie wywołującej.

8. Utylizujemy zużyte kąpiele chemiczne z zakładu fotograficznego

a)  dla pieniędzy,
b)  ponieważ tego wymagają przepisy prawne,
c)  dla ochrony przyrody,
d)  ponieważ łatwiej rozpuszczają się koncentraty chemikaliów.

9. Które chemikalia nie są utylizowane?

Wywoływacz,

Utrwalacz,

wybielacz,

Przerywacz.

10. Dla którego z procesów barwnej obróbki chemicznej charakterystyczne jest pierwsze

wywołanie czarno-białe?

barwny proces pozytywowy (EP-2),

barwny proces pozytywowy szybki (RA-4),

barwny proces odwracalny (E-6),

barwny proces negatywowy (C-41).

11. Zbyt długo wywołany negatyw barwny rozpoznajemy po

a)  zbyt ciemnej masce,
b)  jasnych napisach na perforacji,
c)  mniejszych odstępach między klatkami,
d)  zamianie obrazu negatywowego na pozytywowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Papier fotograficzny barwny, laminowany wywołujemy w szybkim procesie

a)  C-41,
b)  RA-4,
c)  R 6,
d)  R-3000.

13. Zestaw E-6 Kit jest przeznaczony do obróbki

materiałów odwracalnych w profesjonalnych laboratoriach przemysłowych
w systemie ciągłym,

materiałów odwracalnych w jednorazowo prowadzonych procesach w małych
procesorach wywołujących,

filmów negatywowych, barwnych w warunkach domowych,

materiałów barwnych w procesorach z automatycznym regenerowaniem.

14. Oznaczenie przedstawione na rysunku informuje o tym, że dane odczynniki chemiczne są

a)  niebezpieczne na wypadek wdychania oparów, kontaktu ze skórą, połknięcia,
b)  poddawane utylizacji,
c)  zastrzeżonymi znakami handlowymi,
d)  szkodliwe na rozmaite sposoby.

15. Oznaczenie przedstawione na rysunku informuje o tym, że dane odczynniki chemiczne

nie są

trujące,

obojętne dla środowiska naturalnego,

poddawane utylizacji,

zastrzeżonymi znakami handlowymi.

16. Jak należy postąpić w sytuacji, gdy fotograficzna substancja chemiczna dostanie się

do oczu?
a)  wynieść osobę na świeże powietrze i rozluźnić krępujące ubranie,
b)  podać szklankę wody,
c)  zdjąć skażone ubranie i obuwie,
d)  niezwłocznie przepłukać oczy czystą, bieżącą wodą przez przynajmniej 10 minut.

17. W trakcie pracy z fotograficznymi chemikaliami nie należy

a)  jeść, pić, palić,
b)  nosić fartucha, osłony na twarz i rękawic,
c)  przechowywać chemikaliów z dala od dzieci,
d)  przestrzegać przepisów bhp i ochrony ppoż.

Część II poziom ponadpodstawowy:

18.  Wymień znane Ci substancje zasadowe i omów ich rolę w wywoływaczach.

19.  Omów przebieg procesów chemicznych w trakcie wywoływania barwnego negatywu.

20.  Zaproponuj klasyfikację i podział czarno-białych wywoływaczy negatywowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21. Dlaczego w przypadku wywoływaczy pozytywowych nie ma takiego zróżnicowanego

asortymentu pod względem otrzymywanego kontrastu wywoływanego obrazu jak
w przypadku wywoływaczy negatywowych?

22. Dlaczego w trakcie rozpuszczania tiosiarczanu sodowego krystalicznego temperatura

roztworu znacznie spada?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przygotowywanie

roztworów

chemicznej

obróbki

materiałów

fotograficznych

Zakreśl poprawną odpowiedź lub wykonaj zdanie.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Iliński M.: Materiały i procesy fotograficzne. WaiF, Warszawa 1989
2. Katalog wybranych produktów firmy Kodak. Foto-World a joint wenture with Kodak,

Warszawa 1996

3. Nowak P.: Monitoring procesów firmy AGFA. TINTA, Wrocław 2003
4. Paśko J.R.: Z chemią przez fotografię jednobarwną. Wydawnictwa Naukowo-

Techniczne, Warszawa 1989

5. Witryna internetowa firmy Foma http://www.foma.cz

dostęp 26 kwietnia 2006

6. Witryna internetowa firmy Fujii http://www.fujifilm.pl dostęp 26 kwietnia 2006
7. Witryna internetowa firmy Ilford http://www.ilford.pl dostęp 26 kwietnia 2006

Witryna internetowa firmy Kodak http://www.kodak.pl dostęp 26 kwietnia 2006