SATORI,
CZYLI ZDOBYCIE NOWEGO
PUNKTU
WIDZENIA
Celem dyscypliny zen jest zdobycie nowego punktu widzenia, z którego oglądałoby się
istotę rzeczy. Jeśli miałeś dotąd zwyczaj myśleć logicznie, stosując się do reguł
dualizmu, wyzbądź się tego, a być może zbliżysz się nieco do sposobu, w jaki patrzy na
świat zen. Obaj, ty i ja, żyjemy niby na tym samym świecie, któż jednak jest w stanie
stwierdzić, że przedmiot, który nazywamy kamieniem, a który leży teraz za moim
oknem, jest dla nas obu tym samym. Ty i ja pijemy herbatę. Czynność ta jest na pozór
dla nas obu identyczna, lecz kto wie jak głęboka subiektywnie przepaść dzieli twoje
picie herbaty od mojego? W twoim piciu moźe wcale nie być zen, podczas gdy moje
picie jest nim wypełnione po brzegi. A powód tego jest taki, że ty poruszasz się w
kręgu logiki, podczas gdy ja jestem poza nim. Choć w tak zwanym nowym punkcie
widzenia zen nie ma w gruncie rzeczy nic nowego, określenie „nowy" dobrze wyraża
sposób, w jaki zen patrzy na świat, aczkolwiek użycie tego słowa w tym kontekście jest
ze strony zen ustępstwem.
To zdobycie nowego punktu widzenia nosi w zen nazwę satori (chińskie wu), a jego
czasownikowa forma brzmi .,satoru". Bez niego nie ma zen, gdyż zen zaczyna sio: w
chwili „otwarcia satori". Satori można zdefiniować ,jako intuicyjne wejrzenie, stojące
w opozycji do poznania intelektualnego 1 logicznego. Jakąkolwiek przyjmiemy
definicję, satori oznacza wyłonienie się nowego świata, do tej pory nie dostrzeganego
w chaosie dualistycznego umysłu. Po tej wstępnej uwadze chciałbym, żeby czytelnik
zastanowił się nad następującym mondo (dosłownie znaczy to „pytanie i
odpowiadanie"), które, mam nadzieję, zilustruje to, co przed chwilą powiedziałem.
Pewien mnich zwrócił się do Joshu z prośbą o pouczenie go w wierze zen.
- Zjadłeś już śniadanie? - spytał mistrz. - Tak, mistrzu, zjadłem - odparł mnich.
- To pozmywaj po sobie - padła niezwłoczna odpowiedź.
Uwaga ta natychmiast otworzyła umysł mnicha na przyjęcie prawdy zen.
Po jakimś czasie Ummon skomentował tę odpowiedź następująco: ..Czy słowa Joshu
kryły w sobie jakieś szczególne polecenie? Jeśli tak, to jakie? Jeśli nie, to jaki rodzaj
oświecenia osiągnął ów mnich?" Z kolei Suigan zareplikował Ummonowi w ten
sposób: „Wielki mistrz Ummon nie zna się wcale na rzeczy, stąd jego komentarz. Jest
on całkowicie zbędny. To tak, jakby wężowi domalować nogi, a eunuchbwi brodę. Ja
widzę to inaczej. Ów mnich, który ponoć osiągnął jakieś tam satori, idzie prosto jak
strzała do piekłal"
Cóż znaczy to wszystko: uwaga Joshu o zmywaniu misek, osiągnięcie satori przez
mnicha, alternatywa Ummona i pewność siebie Suigana? Czy przeczą sobie
wzajemnie, czy też jest to wiele hałasu o nic? Według mnie, wszyscy oni wskazują w
jednym kierunku, a mnich może pójść dokądkolwiek, lecz jego satori nie będzie
daremne.
Tokusan był wielkim znawcą Diamentowej Sutry. Dowiedziawszy się, że istnieje coś
takiego jak zen, który pomijając wszelkie święte pisma bezpośrednio sięga do ludzkiej
duszy, udał się do Ryutana, aby pobrać nauki. Pewnego dnia, gdy Tokusan siedział na
dworze próbując zgłębić tajemnicę zen. Ryutan spytał go:
