ĆWICZENIA 5 15.04.2012
Teorie keynesistowskie
Teorie keynesistowskie wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami immanentnie
związanymi z systemem gospodarczym. Dominującym celem działalności gospodarczej w
rozwiniętej gospodarce rynkowej jest maksymalizacja zysku. Miarą celowości inwestowania
jest zatem przewidywana stopa zysku, a ściślej dynamika. Zmiany rozmiarów inwestycji są
więc określone przez wahania stopy zysku.
Faza kryzysu
Charakteryzuje się większa podażą niż popytem, czyli nadprodukcją. Wywołuje to
zaostrzenie konkurencji między producentami i spadek ce, a w każdym razie spadek tempa
ich wzrostu, co z kolei ułatwia stopniowe realizowanie nadwyżek towarowych. Konsumpcja
obniża się, ale nie może spaść poniżej pewnego minimalnego poziomu. W tej fazie tempo
spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu, więc jest ono częściowo zaspokajany
przez zmniejszenie się zapasów, które są stopniowo likwidowane w fazie depresji.
Stosunkowo niskie ceny powodują konieczność wprowadzenia nowych metod produkcji,
obniżających koszty wytwarzania. Oznacza to wzrost tempa ekonomicznego zużywania się
aparatu produkcyjnego. Jeśli do tego dodamy ubytek kapitału trwałego na skutek bankructwa
przedsiębiorstwom, które nie wytrzymały wzmożonej walki konkurencyjnej, to otrzymamy
obraz Schumpeterowskiego „twórczego zniszczenia”, które oznacza zmniejszenie potencjału
wytwórczego gospodarki. Stopniowo dochodzi więc w gospodarce do likwidacji luki między
podażą a popytem. „Twórcze zniszczenie” oraz stopniowa likwidacja zapasów sprzyjają
zahamowaniu spadku produkcji i rodzą nowy popyt inwestycyjny.
Wzrost popytu inwestycyjnego zgodnie z zasadą mnożnika inwestycyjnego, powoduje
zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego. [działanie mnożnika inwestycyjnego związane
jest z tym, że spodarka rynkowa uwarunkowana jest popytowo. Oznacza, to że globalny
popyt, czyli suma prywatnego popytu inwestycyjnego, prywatnego popytu konsumpcyjnego
oraz popytu spowodowanego wydatkami rządu, określa stopień wykorzystania możliwości
wzrostu gospodarczego stwarzanych przez czynniki podażowe.]
Faza zastoju
Pojawiający się w tej fazie wzrost popytu inwestycyjnego wyzwala dodatnie efekt
mnożnikowe, prowadzące do wzrostu dochodu narodowego. Wzrost dochodu narodowego
powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego. Konieczność sprostania rosnącemu popytowi
konsumpcyjnemu pociąga za sobą wzrost popytu inwestycyjnego. Wzrost produkcji dóbr
konsumpcyjnych wymaga bowiem dodatkowego zasobu kapitału, czyli dodatnich inwestycji
netto. Te inwestycje spowodowane zmianami dochodu narodowego i konsumpcji nazywamy
inwestycjami indukowanymi (pobudzonymi). Związek między zmianami dochodu
narodowego i zmianami inwestycji indukowanych ujmuje zasada akceleratora. Głosi ona, że
zmiana dochodu narodowego powoduje, z pewnym opóźnieniem, zwielokrotnione zmiany
inwestycji indukowanych.
Faza ożywienia
Połączenie
zasady mnożnika i akceleratora stwarza możliwość wyjaśnienia
kumulatywnych procesów powodujących wejście gospodarki w fazę ożywienia. Rośnie popyt
inwestycyjny, rośnie dochód narodowy, rośnie popyt konsumpcyjny powodujący
zwielokrotnienie popytu inwestycyjnego. Ten rosnący i wzajemnie pobudzający się popyt
musi zostać zaspokojony przez wzrost stopnia wykorzystania istniejącego potencjału
produkcyjnego. Jest to proces, który implikuje wzrost kosztów wytwarzania i zahamowania
tempa wzrostu stopy zysku. Odwrócenie dynamiki stopy zysku wpływa na decyzje
akumulacyjne przedsiębiorców. Zaczynają oni ograniczać popyt inwestycyjny. To osłabienie
inwestycji wywołuje ujemne efekt mnożnikowe i powoduje dalszy spadek popytu
inwestycyjnego oraz konsumpcyjnego. Osłabienie popytu zbiega się w czasie z efektem
podażowym wcześniej poczynionych inwestycji. Inwestycje odgrywają szczególną rolę w
procesach wzrostu gospodarczego. Oprócz efektu popytowego (mnożnikowego), inwestycje
powiększają moce produkcyjne w gospodarce, czyli powodują efekt podażowy.
Mówi o dualistycznym (dwojakim) oddziaływaniu inwestycji, warto podkreślić że:
1. Między tymi efektami występuje luka czasowa – efekt popytowy występuje już w
trakcie realizacji danej inwestycji, efekt podażowy zaś dopiero po jej zakończeniu.
2. Efekt podażowy uzyskuje się tak długo, jak długo inwestycje są dodatnie (z okresu na
okresu mogą być takie same, spadać lub rosnąć), natomiast do uzyskania efektu
popytowego konieczny jest absolutny przyrost inwestycji – stabilizacja inwestycji
zapewnia wzrost mocy produkcyjnych (efekt podażowy), ale jest niewystarczająca, by
uruchomić mechanizm mnożnika.
Okresy, w których następują zmiany (wzrost lub spadek) inwestycji, to zarazem okresy zmian
(wzrostu lub spadku) dochodu narodowego i konsumpcji. Kluczową sprawą dla wyjaśnienie
górnego i dolnego punktu zwrotnego jest zróżnicowanie stóp wzrostu poszczególnych
agregatowych wielkości. Ekspansja kończy się, ponieważ konsumpcji nie rośnie równie
szybko jak dochód narodowy. Faza spadkowa osiąga kres, gdyż konsumpcja nie spada
równie szybko jak dochód narodowy.
Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego -
określane są przez
cele tego oddziaływania.
Początkowo występuje
interwencjonizm antykryzysowy
, oznaczający podejmowanie
działań w celu łagodzenia skutków zaistniałego kryzysu.
Interwencjonizm antycykliczny
przynosi rozszerzenie interwencji na wszystkie fazy cyklu. Oznacza to przeciwdziałanie
bieżącym wahaniom koniunktury, zwłaszcza poziomu zatrudnienia. Polityka gospodarcza ma
na celu łagodzenie fluktuacji i zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych. Ma ona
działać kompensująco w stosunku do wahań cyklicznych.
Państwo (w praktyce głownie rząd) może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę,
przede wszystkim za pomocą polityki fiskalnej i pieniężnej.
W przypadku prowadzenia stymulacyjnej gospodarki fiskalnej
następuje
zmniejszenie przychodów budżetu (np. jako skutek obniżki stopy podatkowej) oraz wzrost
wydatków, w wyniku czego wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka
prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest
zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle
wzrost cen. Natomiast
w przypadku prowadzenia polityki fiskalnej nastawionej na
hamowanie koniunktury (restrykcyjnej)
rząd dąży do zwiększenia konsumpcji i inwestycji.
W rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo wzrostu
cen.
W praktyce znacznie łatwiej jest za pomocą narzędzi fiskalnych prowadzić politykę
pobudzającą niż politykę restrykcyjną.
Odwrotnie jest przy
stabilizacji przez politykę pieniężną (monetarną
). Lepsze rezultaty
daje oddziaływanie restrykcyjne (polityka drogiego pieniądza). Polega ona na wzroście stopy
rezerw minimalnych. Stopy redyskontowej oraz sprzedaży państwowych papierów
wartościowych. Działania te zmniejszają podaż pieniądza i powodują podwyższenie stopy
procentowej. Efektem działania tych czynników jest zmniejszenie rozmiarów kredytów, a
następnie także inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz tempa
wzrostu cen.
Natomiast
w przypadku ekspansywnej polityki pieniężnej (polityki taniego pieniądza),
polega na obniżeniu stopy minimalnych rezerw gotówkowych i stopy redyskontowej oraz
skupowaniu przez bank centralny papierów wartościowych, rosną możliwości udzielania
kredytów przez banki, rośnie podaż pieniądza i obniża się stopa procentowa, co prowadzi do
wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększenia zatrudnieni i produkcji
oraz zwiększenia tempa wzrostu cen.
Oddziaływania państwa we wszystkich fazach cyklu, tzn. pobudzanie wzrostu w fazach
spadkowych i hamowanie w sytuacji „przegrzania” koniunktury, doprowadza niejako w
naturalny sposób
do interwencjonizmy rozwojowego (ex ante)
, czyli podejmowania działań
zmierzających do zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w długim
okresie.