plik

349

Kołłątaj Barbara, Kołłątaj Witold, Sowa Magda, Dorota Karwat Irena, Szakuła Justyna. Ocena wiedzy kobiet, uczestniczek
profilaktycznego badania mammograficznego, na temat raka gruczołu piersiowego i znaczenia programu profilaktyki tej choroby =
Assessment of knowledge of women, participating in mammography screening, on breast cancer and the breast cancer prevention
program. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):349-364. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.

The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).

© The Author (s) 2013;

This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland

Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,

provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.

This is an open access article

licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and

reproduction in any medium, provided the work is properly cited.

Conflict of interest: None declared. Received: 10.10.2013. Revised: 15.11.2013. Accepted: 19.12.2013.

OCENA WIEDZY KOBIET, UCZESTNICZEK PROFILAKTYCZNEGO BADANIA

MAMMOGRAFICZNEGO, NA TEMAT RAKA GRUCZOŁU PIERSIOWEGO

I ZNACZENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI TEJ CHOROBY

Assessment of knowledge of women, participating in mammography screening, on breast cancer

and the breast cancer prevention program

Barbara Kołłątaj

, Witold Kołłątaj

, Magda Sowa

Irena Dorota Karwat

, Justyna Szakuła

Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie;

Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej z Pracownią Endokrynologiczno-Metaboliczną

Uniwersytet Medyczny w Lublinie;

absolwentka Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Chair and Department of Epidemiology Medical University, Lublin;

Department of Paediatric Endocrinology and Diabetology, III Chair of Paediatrics, Medical

University, Lublin;

student of Faculty of Nursing and Health Sciences, Medical University, Lublin

Adres do korespondencji:
dr hab. n. med. Witold Kołłątaj
Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Lublin
Dziecięcy Szpital Kliniczny, ul. Chodźki 2, 20-093 Lublin
e-mail: wk@data.pl
Tel. 0-81-7185-440, fax. 0-81-743-13-72

Streszczenie

Wstęp: Rak gruczołu piersiowego jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym w populacji kobiet w
Polsce. Wczesne wykrycie i szybko wprowadzone leczenie daje szanse i możliwości dłuższego życia i lepszego
samopoczucia kobiet. Do skutecznej realizacji tego celu służyć ma edukacja zdrowotna społeczeństwa na temat
tej choroby oraz prowadzenie programu przesiewowych badań mammograficznych.
Cel

pracy:

Celem

pracy

była

ocena

wiedzy

kobiet

zgłaszających

się

badania

mammograficzne,  na  temat  ich  wiedzy  związanej  z  rakiem  gruczołu  piersiowego  oraz  założeń  i  realizacji
programu profilaktycznych badań mammograficznych na terenie województwa lubelskiego.
Materiał: Badaniami objęto 204 kobiety, które zgłosiły  się na badania mammograficzne do Instytutu Medyny
Wsi lub do Przychodni Wojewódzkiej, przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Lubinie.
Metoda:  Do  zrealizowania  celów  badań  wykorzystano  autorski  Kwestionariusz  Ankiety.  Przestrzegane  były
wszystkie  metodologiczne  zasady  związane  z  realizacją  badań,  m.in.:  zgoda  każdej  kobiety  na  udział  w
badaniach, zachowanie anonimowości, możliwa rezygnacja w udziale w badaniach na każdym ich etapie.
Wyniki:  Na  podstawie  samooceny  wystarczający  poziom  wiedzy  na  temat  raka  gruczołu  piersiowego
zadeklarowało  40%  badanych  kobiet.  Rzeczywista  wiedza  na  ten  temat  jest  niewystarczająca.  Niemal  10%
kobiet  miało  nieprawdziwe  informacje  dotyczące  istoty  choroby,  ważności  diagnostyki  i  leczenia.  Fachowy
personel  służby  zdrowia  jest  źródłem  wiarygodnych  informacji  na  temat  raka  gruczołu  piersiowego  tylko  dla
51%  ankietowanych  kobiet.  Dla  70%  ankietowanych  kobiet,  udział  w  badaniach  mammograficznych  był
wyrazem  rzeczywistej  dbałości  o  własne  zdrowie,  30%  podało  inne  przyczyny,  wśród  których  istotne  jest
zmotywowanie  ich  przez  lekarzy,  znajomych  lub  członków  rodziny  do  zachowań  prozdrowotnych.  Spośród

350

ogółu ankietowanych 43% kobiet nie wyrażało chęci wykonania badania mammograficznego w mammobusie.
Niechęć do badań w mammobusie wydaje się mieć głównie pozamerytoryczne podstawy.
Wnioski:
1.

Deklarowana

rzeczywista

wiedza

kobiet

temat raka gruczołu piersiowego jest

niewystarczająca, co wiąże się z potrzebami edukacji zdrowotnej w tym zakresie.
2. Zbyt mały jest udział pracowników ochrony zdrowia w szerzeniu wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego i
uświadamiania rodzajów korzyści z badań profilaktycznych.
3. Nie  wykazano różnic  w częstości korzystania z zaproszeń na badania  mammograficzne zależnie od miejsca
zamieszkania badanych kobiet.
4. Poziom wykształcenia badanych kobiet jest wysoki, mimo to, aż 43% nie wyrażała chęci wykonania badania
mammograficznego w mammobusie.
Summary
Introduction: Breast cancer is the most common cancer occurring in women in Poland. Early detection as well
as proper treatment gives the opportunity and possibility of a longer life and better well-being of women. Free
mammography screenings and breast cancer education for women are the  tools that enable the implementation
of these tasks.
Aim:  The  aim  of  this  study  was  to  analyse  the  opinions  of  women  who  entered  for
mammography,

about

their

knowledge

breast

cancer

and

the

principles

and

implementation of preventive mammography in the Lublin province.
Material: The material consisted of 204 women entered for mammography to Institute of Rural Health in Lublin
and the Regional Specialist Hospital in Lublin.
Method: To assess the opinions and attitudes of women the authors questionnaire was used. Surveys were
confidential and anonymous.
Results: A sense of having sufficient knowledge about breast cancer reported only 40% of the surveyed women.
The

real

knowledge

this

subject

was

insufficient

–

almost

10%

surveyed  believed  in  myths  in  told  "the  truth"  that  distort  the  picture  of  the  disease  as  well  as  diagnosis  and
treatment meanings.
For  70%  of  the  surveyed  women,  the    participation  in  mammography  is  an  expression  of  genuine  concern  for
their own health, 30% gives other reasons for such participation – among them are persuasions used by doctors,
friends  or  family  members.  43%  of  respondents  present  negative  attitudes  towards  mammography  screenings
realized  in  mammography  coaches.  Such  attitudes  towards  mammography  coaches  seems  to  be  in  most  cases
caused by other than objective factors.
Conclusions:
1. Declared and the real knowledge of women about breast cancer is not satisfied - which is associated with the
needs of health education in this field.
2. The role of health care workers in spreading knowledge about the breast cancer and
the benefits of cancer screenings is still insufficient.
3.  There  was  no  difference  in  the  frequency  of  free  mammography  services  usage  depending  on  the  place  of
residence of surveyed women.
4. The level of education of surveyed women was satisfied, despite this, 43% of them did not express willingness
to realize mammography screenings in mobile mammography coaches.

Wstęp

Rozwój cywilizacji, w tym zanieczyszczenia środowiska, zmiany jakości i stylu życia

oraz  odżywiania  (na  przykład  ilościowe  i  jakościowe  zmiany  diety,  w  tym  nadmiar  energii
w pokarmach, zmniejszenie aktywności ruchowej), nadużywanie leków, zmiany obyczajowe
(hormonalna  antykoncepcja,  hormonalna  terapia  zastępcza),  a  nawet  zmiany  klimatyczne,
wiążą  się  nierozerwalnie  ze  zwiększeniem  liczby  zachorowań  na  choroby
nowotworowe [1-7].  Wśród  kobiet,  szczególnym  problemem  onkologicznym  stają  się
nowotwory  gruczołu  piersiowego.  Amerykański  National  Cancer  Institute,  na  podstawie
badań  epidemiologicznych  ocenia,  że  ryzyko  rozwoju  nowotworu  piersi  w  życiu  kobiety
wynosi około 12% [8], w Polsce, ocenia się, że, co 14 Polka (7.1%) zachoruje na ten rodzaj
nowotworu  [9].  W  naszym  kraju,  rak  gruczołu  piersiowego  stanowi  drugą,  po  raku  płuc,
onkologiczną

351

przyczynę zgonu kobiet (w latach 2000-2007 stanowił pierwszą). Mimo, iż Polska należy do
krajów  o  średniej  (na  tle  danych  ogólnoświatowych)  zachorowalności  na  raka  piersi,
niepokojące  jest  to,  że  liczba  zachorowań  i  zgonów  systematycznie  wzrasta,  aczkolwiek
tempo wzrostu liczby zgonów jest wolniejsze, niż tempo wzrostu zachorowań. W 1984 roku
liczba nowych przypadków raka gruczołu piersiowego zbliżona była do 6 000 [10]. W 2001
roku w Polsce na raka piersi zachorowało około  12 000 kobiet i zmarło 4 825 [11]. W roku
2009  zanotowano  w  Polsce  15  752  zachorowania  na  raka  piersi,  natomiast  z  powodu  tego
nowotworu zmarły 5 242 kobiety.

W ostatnim dziesięcioleciu obserwuje się wzrost zachorowalności na raka piersi wśród

młodych  kobiet  oraz  kobiet  w  średnim  wieku.  W  grupie  kobiet  w  wieku  40-59  lat,
współczynniki zachorowalności na tą chorobę wzrastają liniowo z wiekiem, po czym częstość
zachorowań  stabilizuje  się,  a  nawet  nieco  zmniejsza,  po  70  roku  życia  [12].  Prognozy  na
najbliższe  lata  (do  roku  2025)  przewidują  wzrost  zachorowań  na  raka  gruczołu  piersiowego
we wszystkich  grupach  wieku.  W roku 2015,  według prognoz,  należy  spodziewać się około
17 000  zachorowań  [13].  W  2025  r.  liczba  zachorowań  ma  przekroczyć  20  000  (wzrost  o
50%, w porównaniu do roku 2006 [14]). Przewiduje się, że największy przyrost zachorowań
obserwowany będzie w grupie  wieku  50-70 lat  [14]. Wśród młodych kobiet umieralność z
powodu  raka  piersi  stopniowo  maleje,  wśród  kobiet  w  wieku  średnim  współczynniki
umieralności utrzymują się na względnie stałym poziomie [15].

Mimo umiarkowanego spadku śmiertelności, w niektórych grupach wieku rak

gruczołu  piersiowego  jest  chorobą  niosącą  duże  ryzyko  zgonu.  Polska  należy  do  krajów  o
średniej umieralności na raka piersi, ale ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu jest nadal
znacznie większe, aniżeli w wielu krajach europejskich i USA. W 2002 roku, w Polsce szansę
na
5  letnie  przeżycie  miało  42.2%  chorych  (najgorszy  wynik  –  województwo  lubuskie  37.1%,
najlepszy  wynik  –  województwo  mazowieckie  –  46.2%)  [16].  W  latach  2005-2006
szacowano, że szanse wyleczenia raka piersi dotyczyły w Polsce około 60% chorych kobiet,
w  krajach  rozwijających  się  47%,  a  w  krajach  rozwiniętych  70-90%  [17].  W  Wielkiej
Brytanii,  w  latach  2007-2009  szacowano,  iż  szansę  5  letniego  przeżycia  miało  81.1%
pacjentek z rakiem gruczołu piersiowego (10 letnie lub dłuższe przeżycie – 77%) [18, 19], w
USA dane z 2007 roku wskazywały 5 letnie przeżycie u 89.2% chorych kobiet (90.4% wśród
pacjentek rasy białej, 78.7%  –  wśród ciemnoskórych) [20].

Dane zawarte w sprawozdaniu Ministerstwa Zdrowia RP przekonują, iż w Polsce

sytuacja w ostatnich latach nieco poprawiła się. W roku 2011 – szansę na 5 letnie przeżycie
miało wtedy 75% kobiet z rozpoznaniem raka gruczołu piersiowego [21].

Na dłuższe przeżycie rzutować może nie tylko jakość leczenia, ale i wczesne

rozpoznanie. Ocenia się, że szanse na 5 letnie lub dłuższe przeżycie kobiet z rakiem
gruczołu piersiowego bezpośrednio zależą od stopnia zaawansowania nowotworu w czasie
rozpoznania choroby i wynoszą [22]:
- dla I stopnia zaawansowania klinicznego – 90%;
- dla II stopnia zaawansowania klinicznego – 70%;
- dla III stopnia zaawansowania klinicznego – 40%;
- dla IV stopnia zaawansowania klinicznego – 10%.

Powyżej zamieszczone zestawienie wyraźnie określa znaczenie wczesnej diagnostyki

w programie zmniejszania śmiertelności z powodu tej choroby nowotworowej.

Wczesna diagnostyka jest elementem profilaktyki wtórnej. W Polsce profilaktyka

wtórna raka gruczołu piersiowego obejmuje następujące elementy: samobadanie piersi,
badanie piersi przez lekarza, USG piersi, mammografię, badania genetyczne, zwłaszcza w
rodzinach narażonych, badania markerów nowotworowych. W niektórych krajach dodatkowo
elementem wtórnej profilaktyki bywa także termografia, Breast MRI, MBI (molecular breast

352

imaging), duktografia i PEM (positron emission mammography).

Ze względu na możliwości finansowe i proporcje poniesionych kosztów do efektów

diagnostycznych,  w  Polsce  bezpłatne  badania  skriningowe  mające  na  celu  wczesną
diagnostykę  raka  piersi,  obejmują  jedynie  wybraną  grupę  wieku  (50-69  lat)  i  związane  są
wyłącznie  z  badaniami  mammograficznym  (mammografy  stacjonarne  lub  przewoźne  w
mammobusach). Badanie to realizowane jest w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego
Wykrywania  Raka  Piersi  finansowanego  przez  NFZ.  Mammografia  skriningowa
wykonywana  jest  zgodnie  z  wytycznymi  European  Guidelines  For  Quality  Assurances  In
Breast  Cancer  Screening  And  Diagnosis  (to  właśnie  te  wytyczne  określają,  miedzy  innymi,
grupę  wieku  podlegającą  badaniu  przesiewowemu  oraz  częstotliwość  ponawiania  badania).
Badania  mammograficzne  należą  do  grupy  10  programów,  których  celem  jest  zapobieganie
chorobom lub wykrywanie ich we wczesnym stadium zaawansowania. Programy te wiążą się
z  badaniami  całkowicie  refundowanymi  przez  NFZ.  W  2007  roku  Narodowy  Fundusz
Zdrowia  przeznaczył  na  wspomniane  programy  ponad  225  mln  zł.  W  2010  roku  planował
wydatkowanie  161.5  mln  zł,  wydatkował  153.8  zł.  W  2011  roku  wydatkował  170.8  mln  zł
[23], planował 173.5 mln zł [24].  Upubliczniony w 2012 roku Plan Finansowy Narodowego
Funduszu na rok 2013 przewiduje wydanie 180.5 mln zł na programy profilaktyczne [25], co
stanowi    0.28%  spodziewanych  przychodów  NFZ.    Z  danych  tych  wynika,  że  nakłady  na
profilaktykę  są  stosunkowo  niewielkie,  ale  i  tak  plany  nie  są  realizowane  w  całości.  Na
przykład  z  zaplanowanych  w  2007  roku  środków,  30%  nie  zostało  wykorzystanych,  a  z
funduszy na rok 2011 nie wydatkowano około 2%. Brak pełnego wykorzystania funduszy nie
wynika z braku świadczeniodawców lub niesumiennego wywiązywania się placówek ochrony
zdrowia  z  podpisanych  kontraktów,  a  z  niskiej  zgłaszalności  osób,  do  których  programy
profilaktyczne są adresowane.

Wśród programów, które od lat nie są w pełni realizowane, jest Populacyjny Program

Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Na dzień 1.03.2013 r. bieżące objęcie populacji kobiet
badaniami  w  ramach  Programu  wynosi  12.44%  [26].  Średnia  zgłaszalność  na  badania
mammograficzne w Polsce wynosi obecnie  46.7% [27].  Ponad 50% zgłaszalność  notowana
jest  w  województwach:  zachodniopomorskim  i  lubuskim,  najniższa,  bo  nie  przekraczająca
40%,  w  województwach:  małopolskim,  podkarpackim  i  mazowieckim  [27].  Istnieją  duże
różnice  w  zgłaszalności  nie  tylko  w  poszczególnych  województwach,  ale    nawet  w
poszczególnych miastach i gminach. Na przykład  w województwie lubelskim, gdzie średnia
zgłaszalność  wyniosła  46.17%,  w  Zamościu  osiągnęła  jedynie  37.53%,  w  powiecie
chełmskim  41.13%,  zaś  powiatach  opolskim  i  tomaszowskim  przekroczyła  50%
(odpowiednio  51.76%  i  53.07%)    [28,  29].  Najniższy,  notowany  w  Polsce,  wskaźnik
wykonanych  badań  odnotowano  w  Radomiu,  gdzie  na  bezpłatne  badania  mammograficzne
zgłosiło się jedynie 19.11% ogółu zaproszonych kobiet [30].

Wartości wskaźników zgłaszalności na badania profilaktyczne są w Polsce

niezadowalające.  Aby  wyniki  programów  populacyjnych  realizowanych  w  naszym  kraju
dorównały  wynikom  osiąganym,  w  tzw.  starych  krajach  członkowskich  Unii  Europejskiej,
zgłaszalność  kobiet  do  programów  populacyjnych  musi  osiągnąć  poziom  70%–75%.  Na
przykład

w Szwecji, mimo że kobiety dopłacają do przesiewowych badań

mammograficznych, zgłaszalność jest na poziomie wyższym niż 80% [31].

Wśród przyczyn niskiej zgłaszalności kobiet do placówek zajmujących się wczesną

diagnostyką raka gruczołu piersiowego w Polsce mogą leżeć także czynniki natury
obiektywnej:



brak wystarczającej wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego, a w szczególności brak
wiedzy na temat zagrożeń i roli badań diagnostycznych,



badania w warunkach trudnych do zaakceptowania,



brak rzetelnej informacji o czasie, miejscu i warunkach badania,

353



terminy badania niedostosowane do możliwości kobiet (np. badanie w godzinach

pracy zawodowej),



ośrodek, w którym można przeprowadzić badania, znacznie oddalony od miejsca
zamieszkania
oraz czynniki natury subiektywnej/psychologicznej:



obawa przed wykryciem raka,



„zła sława” ośrodka – wynik tak zwanej negatywnej propagandy,



brak przekonującego zmotywowania do badania, wynikający z braku wiedzy
i niedoceniania rangi problemu,



nieracjonalne czynniki, typu: badanie może boleć, po badaniu można „dostać raka”,



nieuzasadniony wstyd przed pojawianiem się w miejscu, które kojarzy się z
rozpoznaniem choroby nowotworowej.

Szczegółowe poznanie tych uwarunkowań może skutkować szybszym rozpoznaniem i

wcześniejszym wdrożeniem leczenia chorób nowotworowych.
Cele pracy
Niniejsza praca ma na celu ocenę:
- wiedzy kobiet, objętych badaniem profilaktycznym raka gruczołu piersiowego, na temat tej
choroby nowotworowej,
-  opinii  kobiet,  objętych  badaniem  profilaktycznym  raka  gruczołu  piersiowego,  na  temat
realizacji tego programu, na terenie województwa lubelskiego.
Materiał ujęty w badaniach

Badaniami objęto 204 kobiety, zamieszkałe na terenie województwa Lubelskiego,

uczestniczki  badań  mammograficznych  realizowanych  w  ramach  populacyjnego  programu
wczesnego  wykrywania  raka  piersi,  finansowanego  przez  NFOZ.  Badania  te  wykonywane
były  w  Instytucie  Medycyny  Wsi  im.  Witolda  Chodźki  w  Lublinie  oraz  w  Przychodni
Specjalistycznej  przy  Wojewódzkim  Szpitalu  Specjalistycznym  im.  Stefana  Kardynała
Wyszyńskiego w Lublinie, w okresie od 24 października 2011 roku do 29 lutego 2012 roku.
Wiek badanych wahał się od 50 do 69 lat.
Metody

Metoda, którą posłużono się w celu zebrania danych i informacji, była metoda

ankietowa. Narzędzie badawcze stanowił autorski Kwestionariusz Ankiety, opracowany na
potrzeby tej pracy.

Dobór placówek był celowy. Wybrano instytucje, w których prowadzone były badania

mammograficzne w ramach programu profilaktyki raka gruczołu piersiowego. Spośród nich
do przeprowadzenia badań wytypowano 2 placówki, w których Dyrekcja wyraziła zgodę na
przeprowadzenie badań. Były to: Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie i
Przychodnia Specjalistyczna przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana
Kardynała Wyszyńskiego w Lublinie.

Kwestionariusz

Ankiety

zawierał

pytania

charakterze zamkniętym,

z możliwością jedno- lub wielokrotnego wyboru.

Pytania zostały przyporządkowane 5 grupom tematycznym. Były to pytania dotyczące

zagadnień demograficznych, samooceny stanu zdrowia, ogółu badań profilaktycznych,
wiedzy na temat raka piersi i mammografii.

Respondentki

nie

miały

narzuconego

limitu

czasowego,

samodzielnie

wypełniały ankiety po przebytym badaniu mammograficznym.

Ze względu na wagę omawianego problemu, badanie to ma charakter badania

pilotażowego, które stanowi wstęp do oceny realizacji profilaktyki i postaw wobec badań
profilaktycznych na większym obszarze kraju.
Wyniki badań
Badaniem zostały objęte kobiety, które zgłosiły się na badanie mammograficzne,

354

zamieszkałe na obszarze województwa Lubelskiego.
Struktura wieku badanych kobiet

W docelowej grupie badawczej znalazły się 204 kobiety, w tym – 141 osób (69.1%) w

grupie wieku 50-59 lat i 63 kobiety (30.9%) w grupie wieku 60-69 lat.
Miejsce zamieszkania badanych osób

Z analizy danych dotyczących miejsca zamieszkania wynika, że ponad dwukrotnie

więcej było osób zamieszkałych w miastach aniżeli na wsi. Wśród badanych respondentek 65
(32.0%) było mieszkankami wsi, 30 kobiet (15.0%) mieszkało w miastach do 20 tysięcy
mieszkańców, 22 (11.0%) w miastach liczących od 20 do 50 tysięcy mieszkańców oraz 87
(43.0%) w miastach ponad 50 tysięcy mieszkańców.
Wykształcenie badanej grupy kobiet

W badanej populacji najwięcej było kobiet z wykształceniem średnim 64 (31.4%),

następnie  z  wykształceniem  wyższym  48  (23.5%).  Trzecią  grupę  stanowiły  osoby  z
wykształceniem  na  poziomie  policealnym  40  (19,6%)  a  kolejną  z  zawodowym  35  (17.2%).
Najmniej liczna była grupa osób z wykształceniem podstawowym - 17 osób (8.3%),
Sytuacja ekonomiczna badanej grupy

Z analizy danych dotyczących samooceny sytuacji materialnej wynika, że badane

kobiety  najczęściej  podawały  kategorie  odpowiedzi  -  sytuacja  wystarczająca  (średnia)  -  88
(43.1%).  Na  dobrą  sytuację  materialną  wskazało  77  (37.8%)  respondentek.  Zbliżone  były
udziały kobiet, które określiły swoją sytuację materialną, jako bardzo dobrą - 19 (9.3%) i jako
złą 20 (9.8%).
Powód zgłoszenia się na badania mammograficzne

Z ogółu badanych, 121 kobiet (59.0%) dostało imienne zaproszenia na badania

mammograficzne  realizowane  w  ramach  Programu  profilaktyki  raka  piersi,  a  pozostałe  83
osoby  (41.0%  badanych)  otrzymały  skierowania  od  lekarza  rodzinnego,  lekarza  specjalisty
lub  lekarza  zakładowego  lub  zgłosiły  się  bez  skierowania,  korzystając  z  możliwości
wykonania bezpłatnego badania profilaktycznego.

Tabela 1. Powód zgłoszenia się na badania mammograficzne – badane kobiety według miejsca
zamieszkania

Miejsce zamieszkania:

Wymogi zarejestrowania na bezpłatne badania

mammograficzne:

Imienne zaproszenie na

badanie mammograficzne

Kryterium wieku,

brak imiennego zaproszenia

Wieś

39 (60.0%)

26 (40.0%)

Miasto do 20 tys.
mieszkańców

82 (59.0%)

57 (41.0%)

Miasto 20-50 tys.
mieszkańców

Miasto powyżej 50 tys.
mieszkańców

Razem

121 (59.0%)

83 (41.0%)

Z danych zawartych w tabeli 1, wynika, że niemal takie same były odsetki osób

zamieszkałych  na  wsi  (60.0%)  i  w  mieście  (59.0%),  które  na  badania  mammograficzne
zgłosiły  się  na  podstawie  skierowanych  do  nich  zaproszeń.  W  subpopulacji  osób
zamieszkałych  w  miastach,  z  imiennych  zaproszeń  najrzadziej  korzystały  kobiety  żyjące  w
miastach od 20 do 50 tys. mieszkańców.
Ocena stanu wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu piersiowego

355

Badane kobiety dokonały oceny własnego stanu wiedzy na temat raka gruczołu

piersiowego, w oparciu o pięć kategorii odpowiedzi. Dane te przedstawiono zależnie od grupy
wieku – tabela 2.

Tabela 2. Deklarowany stan wiedzy kobiet na temat raka gruczołu piersiowego –
różnice wynikające z wieku badanych

Grupy
wieku:

Ocena własnej wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu piersiowego:

yda

je mi s

ię, ż

wie

m t

yle, ile

powinna

wie

żda

kobiet

iem duż

o, a

wie

a mo

ja je

niepe

łna

iem niew

iele

iem ba

rdz

o m

ało

Nie

mam wie

ten te

mat

50-59 lat

60-69 lat

Razem

82 (40.0%)

39 (19.0%)

43 (21.0%)

25 (12.0%)

15 (7.0%)

Największą grupę stanowiły kobiety (40.0%), które określiły swój stan wiedzy na temat

raka  gruczołu  piersiowego,  jako  „wydaje  mi  się,  że  wiem  tyle,  ile  powinna  wiedzieć  każda
kobieta”.  Najmniej,  bo  15  kobiet  (7.0%):  9  w  wieku  50-59  lat,  i  6  w  wieku  60-69  lat,
odpowiedziało,  że  „nie  mam  wiedzy  na  ten  temat”.  Piąta  część  respondentek  stwierdziła,  że
niewiele  wie  na  temat  tej  choroby,  a  niewiele  mniejsza  grupa  kobiet  swoją  wiedzę  oceniło
następująco: „wiem dużo, ale wiedza moja jest niepełna”

Tabela 3. Rzeczywisty stan wiedzy badanej grupy kobiet na temat raka gruczołu piersiowego (pytanie
– opcja wielokrotnego wyboru)

Odpowiedzi,

które

zdaniem

badanych osób poprawnie opisują
raka sutka

Poziom wykształcenia:

azem

Podstawowe

/gimnazjalne

Zawodowe

Średnie

Policealne

Wyższe

Może występować rodzinnie.

168 (82%)

Pierwszym objawem klinicznym
jest obecność macanego guzka.

114 (56%)

Występuje częściej u kobiet
leczonych hormonami.

66 (32%)

Może pojawiać się częściej
u kobiet stosujących leki
antykoncepcyjne.

58 (28%)

Ciąża i karmienie chronią przed
rakiem gruczołu piersiowego.

29 (14%)

Pierwszym objawem jest
powiększenie wielkości piersi.

26 (13%)

Pierwszym objawem jest ból.

20 (10%)

Powstaje od uderzenia (urazu).

18 (9%)

Może być następstwem noszenia
ciasnego biustonosza.

8 (4%)

Może być leczony lekami
i metodami zalecanymi przez
medycynę niekonwencjonalną.

5 (3%)

Nawet leczony, prawie zawsze
prowadzi do śmierci.

7 (3%)

Może być następstwem unikania
noszenia biustonosza.

4 (2%)

Leczenie operacyjne prowadzi do
szybkiego rozwoju choroby,
przerzutów i szybkiej śmierci.

4 (2%)

356

Pojawia się dopiero w okresie
starości.

4 (2%)

Jeżeli jest niewielki, to lepiej „go
nie ruszać” i nie leczyć.

3 (2%)

Częste badanie (uciskanie) piersi
może spowodować raka gruczołu
piersiowego.

3 (2%)

Mammografia może spowodować
raka gruczołu piersiowego.

2 (1%)

Jest zakaźny (można się nim
„zarazić” od innej osoby).

1 (0,5%)

Może być leczony ziołami.

1 (0,5%)

Pojawia się tylko u kobiet, które
karmiły piersią.

1 (0,5%)

Biopsja guzka piersi „uczynnia
raka”.

1 (0,5%)

Rak lubi wodę, więc częste mycie
zwiększa ryzyko raka piersi.

1 (0,5%)

Większość respondentek miała dość wysoką wiedzę z zakresu problematyki przyczyn,

zagrożeń i objawów związanych z rozwojem gruczołu piersiowego – tabela 3. Jednak nadal w
społeczeństwie pokutują mity i przesądy, które mogą być przyczyną opóźnienia diagnostyki
lub nieprawidłowego leczenia choroby nowotworowej.

W badanej grupie 10.0% kobiet stwierdziło, że pierwszym objawem raka gruczołu

piersiowego  jest  ból,  13.0%  ankietowanych  wyraziło  opinię,  że  pierwszym  zauważalnym
objawem raka jest powiększenie piersi, 9.0% odpowiedziało, że rak jest następstwem urazu, i
między  innymi  dlatego  1.0%  ankietowanych  unikałby  biopsji,  a  3.0%  boi  się
badania/samobadania piersi. Niepokojące jest to, że 5.0% badanych kobiet zgodziłoby się na
leczenie  choroby  nowotworowej  metodami,  tak  zwanymi  niekonwencjonalnymi,  2.0%
uważało,  że  ryzyko  pojawienia  się  choroby  nowotworowej  zwiększa  wykonywanie
mammografii,  zaś  kolejne  dwie  grupy  wymieniły  przyczyny  związane  z  przesądami.  I  tak,
2.0% podało, że „jeżeli rak jest niewielki, to lepiej go nie ruszać”, a 3.0%  –  że „rak nawet
leczony zawsze prowadzi do śmierci” – tabela 3.
Ocena  dostępności  informacji  na  temat  profilaktyki  i  możliwości  wykonania  badań
diagnostycznych w kierunku raka gruczołu piersiowego

Badane osoby były pytane o możliwości otrzymywania informacji na temat

profilaktyki raka gruczołu piersiowego. Uwzględniono tu miejsce zamieszkania. Wiedzę na
temat możliwości zdobywania informacji dotyczących profilaktyki raka gruczołu piersiowego
w badanej grupie kobiet, w zależności od miejsca zamieszkania przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Wiedza badanych kobiet na temat możliwości otrzymywania informacji dotyczących
profilaktyki i możliwości wykonania badań diagnostycznych w kierunku raka gruczołu
piersiowego

Miejsce zamieszkania:

Wiedza dotycząca otrzymywania informacji na temat
profilaktyki i diagnostyki raka gruczołu piersiowego:

Tak

Nie

Wieś

47 (72.0%)

18 (28.0%)

Miasto do 20 tys. mieszkańców

109 (78.0%)

30 (22.0%)

Miasto 20–50 tys. mieszkańców

Miasto

powyżej

tys.

mieszkańców

Razem

156 (77.0%)

48 (24.0%)

357

W badanej populacji zdecydowana większość kobiet (77.0%; 156 osób), niezależnie od

miejsca zamieszkania wie, gdzie można znaleźć/otrzymać informacje na temat raka gruczołu
piersiowego. Natomiast blisko czwarta część (23.5%; 48 osób) kobiet stwierdziła, że nie ma
takiej wiedzy, przy czym wyższy odsetek odnotowano tu wśród kobiet zamieszkałych na wsi
(28.0%) aniżeli w mieście (22.0%) – tabela 4.
Ocena dostępności informacji o profilaktyce raku gruczołu piersiowego wśród badanych

Badane osoby były pytane o źródła informacji na temat raka gruczołu piersiowego, z

których czerpały wiedzę. Z analizy danych według miejsca zamieszkania wynika, że
wystąpiły znamienne różnice w częstości korzystania z niektórych źródeł informacji.

Tabela 5. Źródła informacji na temat raka gruczołu piersiowego – badane kobiety według miejsca
zamieszkania

Miejsce
zamieszkan
ia:

„Skąd czerpie Pani informacje na temat profilaktyki raka gruczołu piersiowego?”

(Możliwość wielokrotnego wyboru)

telewiz

ji i/ lu

ter

etu

ło

ów

dzi

ajo

lek

ilak

owied

ziała

ię

szk

le,

as lek

cji

ii/

wan

ży

cia

dzi

nie

ilak

pier

si d

ied

ziała

się

cie

ów

ał

że

ńs

kich

siąże

i c

pis

ular

aso

iecy

źr

ód

eł

Wieś

14 (22%)

20 (31%)

13 (20%)

10 (15%)

36 (55%)

0 (0%)

15 (23%)

24 (37%)

9 (14%)

Miasto do 20 tys.
mieszkańców

(28%

)

(36%

)

(11%

)

(50%

)

(21%)

1
2

(32%)

(18

Miasto20-50 tys.
mieszkańców

Miasto powyżej
50 tys.
mieszkańców

2
8

2
0

2
6

1
9

Razem

53 (26%)

70 (34%)

25 (12%)

104 (51%)

2 (1%)

3 (2%)

44 (22%)

67 (33%)

33 (16%)

Najwięcej było kobiet, które, jako główne źródło informacji o profilaktyce raka

gruczołu  piersiowego  wskazały  lekarzy  –  51.0%.  Tylko  nieco  częściej  były  to  mieszkanki
miast  (58.0%)  aniżeli  wsi  (55.0%).  Kolejne  dwa  miejsca,  o  zbliżonych  odsetkach  zajęły
kobiety, które czerpały wiedzę zdrowotną z przekazów informacji drogą Internetu (34.0%) i z
czasopism kobiecych (33.0%). Wśród respondentek korzystających z Internetu, jako istotnego
źródła  informacji  o  badaniach  profilaktycznych  w  raku  gruczołu  piersiowego  częściej
korzystały mieszkanki miast (36.0%) aniżeli wsi (31.0%). Natomiast po czasopisma kobiece
częściej  sięgały  mieszkanki  wsi  (37.0%)  w  porównaniu  z  kobietami  zamieszkałymi  w
miastach  (32.0%).  Czwarta  część  respondentek  na  ten  ważny  problem  zdrowotny  szukała
informacji  w  programach  telewizyjnych  i  radiowych  (26.0%),  przy  czym  częściej  były  to
kobiety zamieszkałe w miastach (28.0%) aniżeli na wsi (22.0%). Istotnym źródłem informacji
dla  badanych  osób  były  także  książki  i  czasopisma  naukowe  (22.0%),  przy  nieco  wyższym
udziale odsetkowym kobiet zamieszkałych na wsi (23.0%) niż w miastach (21.0%). Tak samo

358

często, po 12.0% respondentek wskazywało na członków rodziny i znajomych, jako ważnych
dla nich źródeł informacji. Należy tu podkreślić, że członkowie rodziny ponad dwukrotnie
częściej byli wymieniani przez mieszkanki wsi. – tabela 5.

Tylko dwie kobiety na badania profilaktyczne zgłosiły się pod wpływem wiedzy na

temat profilaktyki, jaką uzyskały na lekcjach biologii i/lub wychowania do życia w rodzinie.
Opinia kobiet na temat celowości wysyłania imiennych zaproszeń na bezpłatne
badania mammograficzne

Imienne zaproszenia na bezpłatne badania mammograficzne dla kobiet są elementem

polityki zdrowotnej realizowanej przez podmioty, które podpisały z oddziałami NFZ umowę
na realizację Programu profilaktyki raka piersi.

Większość kobiet objętych badaniem (172 osoby – 84.0% ankietowanych) uważa, że

pomysł  wysyłania  imiennych  zaproszeń  na  badania  mammograficzne  jest  dobry,
natomiast  4  kobiety  (2.0%)  stwierdziły,  że  jest  to  zła  inicjatywa.  Dość  duża  grupa
respondentek (28 osób – 14.0%) nie miała na ten temat zdania. Należy podkreślić, że mimo
akceptacji  takiej  formy  zaproszenia  na  badania  profilaktyczne,  45  spośród  badanych  kobiet
(22.0%)  w  przeszłości  przynajmniej  raz  odrzuciło  zaproszenie  na  bezpłatne  badania
mammograficzne.
Powody rezygnowania z bezpłatnych badań mammograficznych

Wśród badanych kobiet, 45 (22.0%) w przeszłości nie skorzystało z otrzymanych

imiennych zaproszeń na badania mammograficzne.

Najczęściej wymienianym przez respondentki powodem dla którego nie wzięły udziału

w badaniach mammograficznych, niezależnie od miejsca zamieszkania, była obawa dotycząca
wyniku  badania  (obawa  przez  wykryciem  raka!)  –  11  kobiet  (24.4%  kobiet,  które  nie
skorzystały  z  zaproszenia).  Drugim  powodem  było  wcześniejsze  wykonanie  badania  na
zlecenie  lekarza  –  10  kobiet  (22.2%  kobiet,  które  odmówiły  stawienia  się  na  badanie),
trzecim powodem był brak czasu – 7 (15.6% tej podgrupy kobiet), kolejnym powodem była
obawa kobiet przed spotkaniem kogoś znajomego, który może uznać, że jest chora na raka – 5
(11.1%  osób  w  tej  podgrupie).  Obawa,  że  badanie  może  być  bolesne  była  powodem
nieskorzystania  z  bezpłatnej  mammografii  dla  trzech  osób.  Cztery  kobiety  nie  skorzystały  z
badania  podając  takie  powody,  jak:  „nie  mam  odpowiedniej  wiedzy  na  temat  tego  badania,
więc nie wiem, czy to jest potrzebne i czy nie zagraża mojemu zdrowiu” oraz „uważam, że
takie  badanie  jest  mało  dokładne”.  Pięć  osób  nie  skorzystało  z  badania,  bez  podania
przyczyny.
Powody skorzystania przez badane kobiety z bezpłatnych badan mammograficznych

Wśród przyczyn zgłoszenia się na badania mammograficzne, badane kobiety

wymieniły następujące:
- dbałość o własne zdrowie – 65.0% badanych kobiet,
- ciekawość – 11.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się na zlecenie lekarza specjalisty – 10.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się pod namową ze strony członków rodziny – 7.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się na zlecenie lekarza rodzinnego – 4.0% badanych kobiet,
- udział w badaniach w wyniku namowy znajomych – 2.0% badanych kobiet,
- udział w badaniach na polecenie pracodawcy/lekarza zakładowego – 1.0% badanych kobiet.
Ocena satysfakcji z wykonywanych badań mammograficznych

Ocena satysfakcji z badania jest czynnikiem, który może być traktowany, jako

potencjalna promocja badania wśród innych kobiet – przede wszystkim bliskich i znajomych.
Większość (94.6%) kobiet była zadowolona z zakresu i przebiegu badań mammograficznych.
Tylko 5.4% z nich (11 osób) było odmiennego zdania.
Powody niezadowolenia z badań mammograficznych

359

Z ogółu badanych, z badań mammograficznych niezadowolonych było 11 kobiet

(5.4%), które podały następujące przyczyny:
– „czułam się skrępowana podczas badania” – 3 osoby,
– „w pomieszczeniu, w którym wykonywano badania, było zbyt zimno/ gorąco/ duszno” –
3 osoby,
– „musiałam długo czekać” – 3 osoby,
– „nie objaśniono mi dokładnie wyniku badania” – 1 osoba,
– „inne przyczyny”– 1 osoba.
Opinie kobiet na temat akcji profilaktycznej prowadzonej przy użyciu mammobusów

Program bezpłatnej profilaktyki raka gruczołu piersiowego obejmuje badania

mammograficzne  wykonywane  zarówno  w  poradniach  (mammografy  stacjonarne),  jak  i  w
mammobusach (mammografy mobilne).  Badane  kobiety zgłosiły się  na badania przy użyciu
mammografów  stacjonarnych,  tym  niemniej  wszystkie  wiedziały  o  możliwości  wykonania
mammografii w mammobusie. Zapytano je o opinię na temat zasadności prowadzenia akcji z
wykorzystaniem mammobusów. Respondentki udzieliły następujących odpowiedzi – tabela 6.

Tabela 6. Opinia badanych kobiet na temat zasadności akcji prowadzonych z udziałem
mammobusów

Miejsce
zamieszkania:

Czy akcje profilaktyczne z udziałem mammobusów mają sens:

Tak

Tak, ale na wsi

Tak, ale tylko dla tych

ludzi, których nie stać

na „lepsze” badania

Nie

Wieś

45 (70%)

12 (18%)

5 (8%)

3 (5%)

Miasto do 20 tys.
mieszkańców

108(78%

)

12(9%)

7(5%

)

Miasto 20-50 tys.
mieszkańców

Miasto powyżej 50
tys. mieszkańców

Razem

153 (75%)

24 (12%)

17 (8%)

10 (5%)

W grupie badanych osób aż 75.0% kobiet stwierdziło, że akcje profilaktyczne z

udziałem  mammobusów  są  uzasadnione  i  potrzebne.  Piąta  część  badanych  wyraża  się
pozytywnie o takiej formie profilaktyki, ale z pewnymi zastrzeżeniami, tj.  – mammobusy to
sprzęt,  który  powinien  być  wykorzystywany  jedynie  na  terenach  wiejskich  –  12.0%;  takie
badania są adresowane do ludzi, których nie stać na lepszą diagnostykę  – 8.0%. 5.0% ogółu
badanych  wyraziło  zdecydowanie  negatywną  opinię  na  temat  prowadzenia  akcji  z udziałem
mammobusów.

Na pytanie, czy respondentki skorzystałyby z badania prowadzonego w mammobusie,

gdyby w przyszłości otrzymały zaproszenie na to badanie profilaktyczne, 57.0% (116) kobiet
odpowiedziało twierdząco, zaś 43.0% (88 osób) podało odpowiedź odmowną.

Osoby, które wyraziły

negatywną postawę wobec korzystania z badań

mammograficznych  wykonywanych  w  mammobusach,  najczęściej  wymieniały  następujące
przyczyny:  obawy  o  jakość  badania  (39  kobiet  –  44.3%  tych,  które  deklarują,  że  nie
skorzystałyby z badań wykonywanych w mammobusie) oraz obawy o kwalifikacje personelu
(11  kobiet  –    12.5%  tej  subpopulacji),  a  także  twierdzenie  że  w  mammobusie  nie  ma
odpowiednich  warunków  pozwalających  na  zachowanie  intymności  podczas  badania  (12
kobiet – 13.6% deklarujących niechęć do badań w mammobusie).
Wśród rzadziej wymienianych powodów były:
- „czas pracy mammobusu pokrywa się z moimi godzinami pracy zawodowej”  – 7 osób,

360

-„wstydzę się wykonywania badań, podczas których powinnam się rozbierać przed obcymi” –
4 osoby,
- „nie widzę potrzeby wykonywania badań mammograficznych” – 2 osoby,
- obawa, „że ktoś znajomy mógłby mnie tam zobaczyć i pomyśleć, że mam raka” – 4 osoby.

Wydaje się, że negatywne nastawienie do wykonywania badań w mammobusie nie ma

u wielu kobiet racjonalnego uzasadnienia. Spośród 204 ankietowanych kobiet, tylko 32 osoby
(16.0%) miały okazję osobiście przekonać się, jak wygląda badanie w mammobusie. Kolejna
grupa – 73.0% (150) kobiet – przyznała, że widziała kiedyś mammobus, 27.0% nigdy takiego
pojazdu nie widziało.
Dyskusja

Wśród czynników, które decydują o powodzeniu programów badań przesiewowych

istotne są nie tylko: właściwa, przemyślana koncepcja badania, czynniki finansowe, zaplecze
techniczne  i  dobra  organizacja  badań,  ale  także  właściwe  postawy  społeczeństwa  wobec
celów  i  środków  użytych  podczas  planowanego  badania.  Należy  dołożyć  wszelkich  starań,
aby  doszło  do  najpełniejszej  akceptacji  celów  i  środków  przez  osoby  poddawane  badaniu
przesiewowemu.

W realizacji badań przesiewowych mających na celu wczesne rozpoznanie

zagrożenia, jakim jest choroba nowotworowa, pożądane jest, aby osoby, które będą podlegały
badaniu  przesiewowemu,  miały  jak  najwyższą  wiedzę  o  istocie  choroby  i  znaczeniu
wczesnego  rozpoznawania  nowotworu,  znały  zagrożenia  wynikające  z  późnego  rozpoznania
choroby  oraz  rozumiały  i  akceptowały  zastosowane  metody  diagnostyczne.  Podsumowując,
miały  takie  przygotowanie  teoretyczne  i  posiadały  takie  nastawienie  emocjonalne,  aby
stosowane  badanie  skriningowe  traktowały,  jako  życzliwą  próbę  pomocy  w  utrzymaniu
dobrego zdrowia, ułatwienia realizacji jednego z ważnych celów życiowych, jakim jest dbanie
o  własne  zdrowie,  a  nie  jako  przykrą  konieczność  lub  wręcz  biurokratyczny  nakaz,  przed
którym warto uciec lub przynajmniej, odwlec w czasie.

Odnosząc się do pożądanego poziomu wiedzy na temat choroby nowotworowej,

zarówno samoocena kobiet (tabela 2), jak i wynik próby obiektywnej oceny wiedzy kobiet
(tabela 3) wskazują, że przygotowanie merytoryczne kobiet do badań mammograficznych jest
niewystarczające.

Wśród badanych kobiet 40.0% twierdziło, że ma wystarczającą wiedzę na temat raka

gruczołu piersiowego, a kolejne 40.0% wskazało odpowiedzi sugerujące, że wie niewiele,
bardzo mało lub wręcz, że nie ma wiedzy na ten temat.

Poziom wiedzy deklarowanej przez kobiety jest zróżnicowany w różnych regionach

Polski, ale nie są to różnice znaczące. Dlatego można brać tu pod uwagę błędy systemowe w
realizacji  edukacji  zdrowotnej,  a  nie  przyczyny  natury  kulturowej,  czy  lokalne
niedociągnięcia w funkcjonowaniu osób i placówek odpowiedzialnych za edukację zdrowotną
(nauczyciele, lekarze rodzinni, ginekolodzy, działalność edukacyjna zakładów epidemiologii i
prewencji nowotworów regionalnych centrów onkologii). Także badacze realizujący badania
w  różnych  populacjach  z  województwa  wielkopolskiego,  podlaskiego,  śląskiego  i
małopolskiego  wykazali  niską  samoocenę  poziomu  wiedzy  kobiet  na  temat  raka  piersi  [32-
35].  Na  przykład,  Agnieszka  Paździor,  Maria  Stachowska,  Aleksandra  Zielińska  z
Uniwersytetu  Medycznego  w  Poznaniu,  w  opublikowanych  w  2011  roku  wynikach  badania
na  temat  samooceny  wiedzy  kobiet  z  Wolsztyna  (13.723  mieszkańców)  na  temat  choroby
nowotworowej  gruczołu  piersiowego  [32],  opisały  zależność  między  samooceną  a  wiekiem
respondentek.  W  badanej  grupie  kobiet  najbardziej  krytyczne  wobec  swojej  wiedzy  były
kobiety  najmłodsze:  93.0%  kobiet  poniżej  20.  roku  życia  było  przekonanych,  że  ich  wiedza
jest niewystarczająca. Podobne opinie dotyczyły  81.0% pacjentek w przedziale wieku 20-30
lat, 78.0% kobiet w wieku 31-40 lat, 60.0% kobiet w wieku 41-50 lat (60.0%), 59.0% kobiet
w  wieku  powyżej  50  lat.  Kobiety  z  tej  ostatniej  grupy  wieku  miały  samoocenę  wiedzy  na

361

temat rak gruczołu piersiowego zbliżoną do tej, jaką prezentowały respondentki w badaniach
własnych  –  tabela  2.  Wśród  badanych  kobiet  z  Poznania  n=96:  wiedza  zadowalająca
dotyczyła  41.0%,  niezadowalająca  59.0%;  w  przedstawionym  materiale  -  n=204:  wiedza
zadowalająca  „wiem  tyle,  ile  powinna  widzieć  każda  kobiet”  –  40.0%  respondentek,
niezadowalająca  –  60.0%).    Niewystarczający  poziom  wiedzy  zgłaszały  też  kobiety  z
województwa  podlaskiego  [33].  W  tym  badaniu  zdecydowana  większość    kobiet  (67.0%)
uważała,  że  świadomość  Polek  na  temat  raka  gruczołu  piersiowego  jest  przeciętna  (w  skali
bardzo  dobra,  dobra,  przeciętna,  słaba,  bardzo  słaba)  [32].  W  wymienionym  badaniu  tylko
1.0%  respondentek  oceniła  własną  wiedzę  na  temat  raka  piersi  (skala  j.w.),  jako  „bardzo
dobrą”, a połowa respondentek (45.0%) określiła ją, jako „przeciętną”, zaś pytane o posiadaną
wiedzę  na  temat  mammografii,  w  zdecydowanej  większości  dostrzegały  braki  edukacyjne
(tylko  32.0%  kobiet  uważała,  że  posiadana  przez  nie  wiedza  na  temat  mammografii  i
prowadzonego  badania  jest  „dobra”).  Porównanie  samooceny  i  rzeczywistej  wiedzy
ankietowanych  kobiet  wskazuje  na  fakt,  iż  rzeczywisty  stan  wiedzy  jest  gorszy,  aniżeli
ankietowane kobiety określiły.

W badaniach z województwa śląskiego, w powiecie tyskim (2011 rok) większość

kobiet oceniła swoją wiedzę na temat raka piersi, jako średnią lub dużą [34]. Porównanie tej
wysokiej  samooceny  ze  stanem  rzeczywistym  wykazało,  że  faktyczny  poziom  wiedzy
respondentek  był  znacznie  niższy  (blisko  25%  ankietowanych  deklarujących  znajomość
objawów  raka  piersi  legitymowała  się  zdecydowanie  niewystarczającą  wiedzą  na  ten  temat,
niemal 50% ankietowanych deklarujących wystarczającą wiedzę, nie znała czynników ryzyka
raka  gruczołu  piersiowego).  Autorzy  opracowania  sugerowali,  że  poziom  wiedzy
respondentek  maleje  wraz  z  wiekiem  i  rośnie  wraz  z  poziomem  wykształcenia  [34].
Niedostatki wiedzy na temat istoty i profilaktyki chorób nowotworowych u kobiet, opisywali
także badacze z województwa świętokrzyskiego, podkarpackiego i łódzkiego [35-37].

Z badań własnych wynika, że stan wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu

piersiowego, również jest niewystarczający. Skoro 10.0% respondentek uważa, że pierwszym
objawem  raka  gruczołu  piersiowego  jest  ból,  13.0%  ankietowanych  wyraża  opinię,  że
powiększenie  piersi  jest  pierwszym  zauważalnym  objawem  raka,  a  9.0%,  że  rak  jest
następstwem urazu, to zaległości edukacyjne są i tu zauważalne.

W opinii 70.0% kobiet informacje o programie profilaktycznym raka piersi powinny

być  dostępne  w  szpitalach,  poradniach,  38.0%  uważa,  że  powinny  być  dostępne  w
czasopismach,  34.0%  –  w  TV,  radiu  i  w  Internecie  [33].  Oczekiwania,  więc,  kierowane  są
przede  wszystkim  do  środowiska  lekarskiego  i  pielęgniarskiego.  Tymczasem  realia  są  takie,
że  w  wielu  rejonach  Polski,  to  telewizja  staje  się  głównym  źródłem  informacji  o  tym
programie,  a  rola  lekarzy  i  średniego  personelu  medycznego  jest  niemalże  marginalna.  W
województwie  podlaskim  [33],  wiedzę  na  temat  problemów  nowotworowych  respondentki
najczęściej  czerpały  z  programów  telewizyjnych  (46.0%  kobiet),  prasy  (47.0%  kobiet),  z
Internetu  (38.0%),  z  podręczników  (33.0%),  od  lekarzy  (30%)  i  znajomych  (23.0%).  Na
Śląsku [34] najczęściej wymienianymi źródłami wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego
wskazywanymi  przez  respondentki  były:  programy  telewizyjne,  pracownicy  poradni
ginekologicznych  i  prasa.  W  województwie  wielkopolskim,  podstawowym  źródłem
informacji były ulotki, na drugim miejscu ankietowane wymieniły prasę (57.0%) i telewizję
(57.0%).  Lekarz  ginekolog  oraz  znajomi  byli  źródłem  wiedzy  dla  19.0%,  a  pielęgniarka  i
położna  rodzinna  tylko  dla  1.0%  respondentek  [32].  Na  tym  tle  dane  z  badania  własnego
wydają się być budujące. Większość badanych tu kobiet wskazała lekarzy, jako ważne źródło
informacji  o  raku  gruczołu  piersiowego  i  badaniach  profilaktycznych  –  51.0%  kobiet,  na
kolejnych miejscach były: Internet – 34.0% badanych kobiet, czasopisma kobiece – 37.0%  i
programy telewizyjne – 26.0% ankietowanych.

362

Niedostatek wiedzy połączony z przesadnie wysoką samooceną mogą być jednym

z  istotnych  czynników,  które  w  negatywny  sposób  będą  oddziaływać  na  postawy  wobec
udziału  w  badaniach  profilaktycznych.  Niedocenianie  skali  problemu,  jakim  jest zagrożenie
chorobą  nowotworową  i  przekonanie,  że  diagnostyka  jest  prosta,  bo  oparta  na  łatwych  do
zauważenia  objawach  („ból”,  czy  „powiększenie  piersi”),  może  sprzyjać  pochopnym
decyzjom  o  rezygnowaniu  z  badań  przesiewowych.  W  badaniach  własnych  22.0%
ankietowanych
w  przeszłości  zrezygnowało  z  takiego  badania,  mimo  iż  miały  możliwości  bezpłatnej
diagnostyki.

Niechęć do badań mammograficznych jest problemem występującym w całej Polsce.

Zgłaszalność na bezpłatne badania jest niższa od oczekiwań i niższa od tej, będącej
standardem w wielu krajach europejskich.

Badane kobiety na ogół doceniają rolę badań mammograficznych (w badaniach

własnych  większość  kobiet  objętych  badaniem  –  84.0%  uważa  za  dobry  pomysł  wysyłanie
imiennych zaproszeń na badania mammograficzne), ale w rzeczywistości ich postawa przeczy
takim  deklaracjom.  W  województwie  lubelskim  zgłaszalność  na  te  badania  wynosi  46.2%
[28]). W województwie podlaskim 32.0% respondentek z grupy wieku objętej Populacyjnym
Programem  Wczesnego  Wykrywania  Raka  Piersi  nie  skorzystało  z  zaproszenia  na  badanie
mammograficzne.  Przyczyną  niechęci  mogą  być  czynniki  obiektywne  różnej  natury,  często
subiektywne  i  niejednokrotnie  mające  swoje  podłoże  w  zaniedbaniach  edukacyjnych.  W
badaniach własnych, osoby które przyznały, iż w przeszłości nie skorzystały z takich badań,
najczęściej  wymieniały  następujące  przyczyny:  obawa  dotycząca  wyniku  badania  (obawa
przez wykryciem raka! – niemal 1/4 kobiet, które nie skorzystały z zaproszenia), brak czasu,
obawy, że ktoś znajomy zobaczy i pomyśli, że jest chora na raka, obawa że badanie może być
bolesne. Kobiety z województwa śląskiego [34] wśród przyczyn niewykonania mammografii
wskazywały  obawy  przez  rozpoznaniem  choroby,  strach  przed  odczuwaniem  bólu  podczas
badania oraz brak wiedzy na temat tego, gdzie można wykonać takie badanie.

Zjawiskiem wymagającym szczególnego zastanowienia jest niechęć kobiet do badań

mammograficznych wykonywanych w mammobusach. W  omawianym  materiale, na pytanie
(skierowano je do kobiet, które znają zasady badania mammograficznego i wykonały badanie
przy  użyciu  mammografu  stacjonarnego)  „czy  skorzystałyby  z  badania  prowadzonego
w  mammobusie?”  –  57.0%  odpowiedziało  twierdząco,  43.0%  –    przecząco.  Problem  ten
wymaga  dalszych  badań.  Wydaje  się,  że  pewne  mniej  lub  bardziej  nieuzasadnione  obawy  o
jakość badania, o kwalifikacje personelu o to, czy w mammobusie są warunki pozwalające na
zachowanie  intymności  podczas  badania,  to  nie  tylko  dylematy  kobiet  z  województwa
lubelskiego.  Na  przykład  w  portalach  internetowych  znaleźć  można  wiele  wpisów,  które
wskazują, iż jest to problem dość powszechny.
Wnioski
1.  Deklarowana  i  rzeczywista  wiedza  kobiet  na  temat  raka  gruczołu  piersiowego  jest
niewystarczająca, co wiąże się z potrzebami edukacji zdrowotnej w tym zakresie.
2.  Zbyt  mały  jest  udział  pracowników  ochrony  zdrowia  w  szerzeniu  wiedzy  na  temat  raka
gruczołu piersiowego i uświadamiania rodzajów korzyści z badań profilaktycznych.
3.  Nie  wykazano  różnic  w  częstości  korzystania  z  zaproszeń  na  badania  mammograficzne
zależnie od miejsca zamieszkania badanych kobiet.
4.  Poziom wykształcenia badanych kobiet jest  wysoki,  mimo  to,  aż  43%  nie wyrażała chęci
wykonania badania mammograficznego w mammobusie.
Piśmiennictwo

1. Lopez AD, Mathers CD, Ezzati M et al. Global Burden of Disease and Risk Factors. Oxford

University Press, New York 2006.

2. Parkin DM. The global health burden of infection-associated cancers in the year

363

2002. International Journal of Cancer 2005; 118(12): 3030–3044.

3. Singletary SE. Rating the Risk Factors for Breast Cancer. Ann Surg. 2003; 237(4): 474–482.
4. Wasserman L, Flatt SW, Natarajan L et al. Correlates of obesity in postmenopausal women

with breast cancer: comparison of genetic, demographic, disease-related, life history and
dietary factors. Int J Obes Relat Metab Disord. 2004; 28(1): 49-56.

5. Suzuki R, Ye W, Rylander-Rudqvist T et al. Alcohol and postmenopausal breast cancer risk

defined by estrogen and progesterone receptor status: a prospective cohort study. J Natl
Cancer Inst. 2005; 97(21): 1601-1608.

6. Ritte R, Lukanova A, Berrino F et al. Adiposity, hormone replacement therapy use and breast

cancer risk by age and hormone receptor status: a large prospective cohort study. Breast
Cancer Res. 2012; 14(3): R76.

7. Borisenkov MF, Anisimov VN. Cancer risk in women: a possible connection with geographic

and certain economic and social factors. Vopr Onkol. 2011; 57(3): 343-354.

8. Tkaczuk-Włach J, Sobstyl M, Jakiel G. Rak piersi – znaczenie profilaktyki pierwotnej i

wtórnej. Przegląd Menopauzalny 2012;4:343–347.

9. Michałowska-Wieczorek I. Opieka medyczna i psychologiczna nad pacjentami

onkologicznych poradni genetycznych. Psychoonkologia, 2006; Tom 10, nr 1: 26–31.

10. Didkowska J. Wskaźniki zdrowotne chorób nowotworowych w Polsce na tle Europy. Polskie

Towarzystwo

Onkologii

Klinicznej.

Data

publikacji:

Sierpień

2012.

http://ptok.pl/edukacja/artykuly/wskazniki_zdrowotne_chorob_nowotworowych_w_polsce_n
a_tle_europy [Available 10.06.2013].

11. Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych.

Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2005.

12. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2006 roku.

Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2008.

13. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na

wybrane nowotwory złośliwe w Polsce do 2020 roku. Centrum Onkologii - Instytut,
Warszawa 2009.

14. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na

nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku. Centrum Onkologii Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2009.

15. Horner MJ, Ries LAG, Krapcho M, et al. SEER cancer Statistics Review, 1975-2006,

National Cancer Institute. Bethesda, MD: National Cancer Institute; 2009 Accessed at
http://seer.cancer.gov/csr/1975_2006.

16. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce – wskaźniki 5

letnich przeżyć według województw. Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów.
Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2010.

17. Ministerstwo

Zdrowia.

NARODOWY

PROGRAM

ZWALCZANIA

CHORÓB

NOWOTWOROWYCH

Opisy

szczegółowe

zadań.

Warszawa,

2008.

http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/opis_zadan_3092009p.pdf

[Avalilable

10.06.2013]

18. Coleman MP, Forman D, Bryant H et al. Research commissioned by Cancer Research UK,

London School of Hygiene and Tropical Medicine. 2010.

19. Office for National Statistics (ONS). Cancer survival in England: Patients diagnosed 2005-

2009 and followed up to 2010. London: ONS; 2011.

20. U.S. Cancer Statistics Working Group. United States Cancer Statistics: 1999–2009 Incidence

and Mortality Web-based Report. Atlanta (GA): Department of Health and Human Services,
Centers for Disease Control and Prevention, and National Cancer Institute; 2013. Available
at: http://www.cdc.gov/uscs. [Available 10.06.2013]

21. Pachniarz A. Sprawozdanie z realizacji Narodowego programu zwalczania chorób

364

nowotworowych w roku 2011. Druk 474. Sejm RP, Warszawa 2012.

22. Świątoniowski

Rokowanie

raku

piersi.

PZWL.

Forum

zdrowia.

http://www.forumzdrowia.pl/id,303,art,446,ptitle,rokowanie-w-raku-piersi.htm

23. NFZ. Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za 2011 rok. Warszawa,

czerwiec 2012.

24. NFZ. Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za rok 2011. Druk nr 686,

23 sierpnia 2012.

25. NFZ. Załącznik do zarządzenia Nr 64/2012/DEF Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z

dnia 17 października 2012 r. Narodowy Fundusz Zdrowia. Departament Ekonomiczno-
Finansowy, Warszawa 2012.

26. Analiza

wskaźników zgłaszalności na badania mammograficzne – 1.03.2013r.

http://onkologia.szczecin.pl/wok/?p=1733 [Available 10.06.2013]

27. WOK. Objęcie populacji Programem profilaktyki raka piersi na terenie Polski z podziałem na

województwa. Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program wczesnego
wykrywania raka piersi (WOK). Lublin 2013.

28. Objęcie populacji Programem profilaktyki raka piersi na terenie województwa lubelskiego z

podziałem na powiaty (2013-06-01). Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny
program wczesnego wykrywania raka piersi (WOK). Lublin, 2013.

29. Starosławska E. Informacja na temat profilaktycznych badań mammograficznych.

Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program wczesnego wykrywania raka
piersi (WOK). Lublin, 2013.

30. Radom: najgorsza na Mazowszu zgłaszalność kobiet na badania mammograficzne.

http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne/Radom-najgorsza-na-Mazowszu-zglaszalnosc-
kobiet-na-badania-mammograficzne,123982,8.html [Available: 12.06.2013].

31. Giermek J. Mammografia się opłaca. Wywiad miesiąca. Nowoczesna Klinika.

http://www.nowoczesna-klinika.pl/pl/wywiady/4/63/Mammografia_sie_oplaca

[Available

10.06.2013]

32. Paździor A, Stachowska M, Zielińska A. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka piersi.

Nowiny Lekarskie 2011; 80(6): 419–422.

33. Najdyhor E, Krajewska-Kułak E, Krajewska-Ferishah K. Wiedza kobiet i mężczyzn na temat

profilaktyki raka piersi. Ginekol Pol. 2013; 84: 116-125.

34. Syrkiewicz-Świtała M, Buczek A, Kobza J. Skuteczność Populacyjnego Programu

Wczesnego Wykrywania Raka Piersi w świetle przeprowadzonych badań [w:] Waldemar
Bojar [red.] Studia i materiały polskiego stowarzyszenia zarządzania wiedzą. Polskie
Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą. Bydgoszcz 2011: 188-197.

35. Cichońska M, Borek M, Krawczyk W, et al. Wiedza kobiet w zakresie zapobiegania

nowotworom piersi i raka szyjki macicy. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. 2012; 1:
5-25.

36. Zych B, Marć M, Binkowska-Bury M. Stan wiedzy kobiet po 35 roku życia w zakresie

profilaktyki raka piersi. Prz Med Uniw Rzesz. 2006; 1: 27-33.

37. Nita R, Leśniczak B, Słomska B, et al. Wiedza i zachowania zdrowotne kobiet z

województwa łódzkiego w zakresie profilaktyki raka piersi. Pielęg. XXI wieku. 2010:1-2.