Telegnozja cz. 1

LEK HOMEOPATYCZNY TO NIE PLACEBO

lecz biofizyczna metoda uzdrawiania

Danuta Adamska-Rutkowska

Kategorie: fizyka, chemia, biologia, biofizyka, biochemia, medycyna, homeopatia, cybernetyka

Homeopatia to temat wciąż kontrowersyjny. Mimo wielu pozytywnych weryfikacji tej metody

leczniczej wielu naukowców wciąż stoi na stanowisku, że jest ona oszustwem, skoro w leku home-
opatycznym praktycznie już nie ma substancji leczniczej po wielokrotnym jej rozcieńczaniu. Jest to
naczelny argument negujący jej skuteczność, ponieważ obowiązujący paradygmat naukowy z góry
zakłada, że lek, w którym praktycznie nie ma już substancji czynnej, nie może oddziaływać proz-
drowotnie na chory organizm. Zarzuca się również homeopatii brak udokumentowanych podstaw
naukowych, gdyż przykłady wyleczenia tą metodą przypisywane są efektowi placebo

. Czy jest to

bezdyskusyjny fakt, czy też przekonanie, które z prawdą nie ma nic wspólnego? Spróbujmy odpo-
wiedzieć sobie na to pytanie w oparciu o opublikowane wyniki badań naukowych, które już od wie-
lu lat poświęcano zarówno testom skuteczności leków homeopatycznych, jak i poszukiwaniom me-
chanizmów wykorzystywanych przez tego rodzaju terapię.

Czym różni się lek homeopatyczny od syntetycznych lekarstw alopatycznych

? Medycyna alo-

patyczna nastawia się na „walkę” z chorobą poprzez łagodzenie jej objawów za pomocą dawki far-
maceutyku,  która  musi  być  zawyżona,  gdyż  tylko  jej  niewielka  część  dotrze  tam,  gdzie  jest  po-
trzebna, podczas gdy pozostała część może wywołać w innych strefach ciała objawy niepożądane,
będąc tam zupełnie zbędną. Homeopatia przyjęła inną strategię przywracania zdrowia, ponieważ w
procesie leczniczym wykorzystuje naturalne mechanizmy leczenia bazujące na stymulacji re-
akcji  układu  immunologicznego  ciała  na  sygnalizowane  przez  lek  zagrożenie.  Lek  homeopa-
tyczny  zawiera  zatem  znikomą  ilość  substancji,  która  wywołuje  podobne  symptomy  jak  leczona
choroba, ale podawana w śladowym stężeniu  aktywuje reakcję obronną  organizmu w stosunku do
tej  dysfunkcji,  czyli  proces  zdrowienia  i  powrót  do  stanu  równowagi  ustrojowej.  Sposób  leczenia
podobnego podobnym  zawdzięczamy  niemieckiemu  lekarzowi  Samuelowi  Hahnemannowi  (1755-
1843), który pierwszy  sformułował  i  opisał zasady takiej  terapii  wychodząc  z założenia, że  każda
choroba jest efektem zaburzeń sterowania procesami przebiegającymi w żywym organizmie.

Trzeba przyznać, że strategię przyjętą przez homeopatię w całej rozciągłości potwierdziły wy-

niki skuteczności leczenia tą metodą. Już porównanie liczby zgonów w europejskich szpitalach ho-
meopatycznych i pozostałych placówkach leczniczych podczas epidemii cholery w Europie w po-
łowie XIX wieku można uznać za niewątpliwy test jej wysokiej skuteczności. W wiedeńskich szpi-
talach praktykujących medycynę ortodoksyjną uratowano wtedy 30% chorych, podczas gdy w szpi-
talach homeopatycznych wyleczono ich aż 67%. Znacznie wyższe wskaźniki wyleczenia przy za-
stosowaniu homeopatii zanotowano również w innych częściach Europy

. W latach 1918-19 spu-

stoszenie wśród ludności  naszej planety  poczyniła  z kolei  pandemia grypy. Śmiertelność przy le-
czeniu  przypadków  grypy  przez  lekarzy  homeopatów  wyniosła  wtedy  około  1,05%,  podczas  gdy
leczenie metodami alopatycznymi zakończyło się śmiercią 30% pacjentów. Dla powikłań w postaci
zapalenia oskrzeli/płuc śmiertelność pacjentów leczonych homeopatycznie wzrosła  do 2,1%, nato-
miast przy zastosowaniu salicylanów w takich wypadkach śmiertelność wyniosła 60%

[5]. Były to

zarazem pierwsze sygnały, że lek homeopatyczny stymuluje siły obronne organizmu, czyli
działa w sposób analogiczny jak szczepionka.

Placebo – substancja obojętna dla stanu zdrowia pacjenta podawana choremu w celu psychoterapeutycznym lub w

ramach terapii kontrolnej podczas badań nad skutecznością działania leków.

Alopatia – metoda leczenia polegająca na stosowaniu substancji farmakologicznych wywołujących w organizmie

objawy przeciwne symptomom danej choroby.

Bernard Leary, Cholera 1854: update, Homeopathy, 83 (2), 117-121 (1994).

W. A. Dewey, Homeopathy in influenza: a chorus of fifty in harmony, Journal of the American Institute of Homeopa-

thy, 13, 1038-1048 (1921).

Lek homeopatyczny powstaje poprzez rozcieńczanie połączone ze wytrząsaniem kolejnych,

coraz słabszych roztworów zasadniczego leku w czystej wodzie, realizowane zgodnie z zasadą 1
porcja leku + 99 porcji wody, przy czym czynności te powtarza się wielokrotnie, osiągając stężenia
nawet rzędu 10

-60

, gdzie w istocie trudno dopatrzeć się obecności substancji czynnej. Świadczy to

wyraźnie o tym, że leki homeopatyczne nie mogą być nośnikami konkretnej substancji, lecz śladu
informacyjnego, który ona po sobie pozostawia. Wniosek taki potwierdzałby również fakt, że reak-
cja organizmu na lek homeopatyczny jest bardziej rozciągnięta w czasie, dotycząc z reguły ważniej-
szych narządów, gdy lek jest bardziej rozcieńczony. Rodzi to natychmiast pytanie, jaki proces za-
chodzi w roztworze wodnym leku, że nawet praktyczny brak zastosowanego specyfiku nie obniża
skuteczności leczenia. Odpowiedź na nie musi dać nam sama woda i jej specyficzne właściwości.

Po raz pierwszy zasygnalizował je dla świata nauki znakomi-

ty austriacki biofizyk dr Karl S. Trincher, pracując w Instytucie
Biofizyki Akademii Nauk ZSRR

. Jego zdaniem nietypowe wła-

ściwości wody wynikają faktu, że nie jest ona cieczą jedno-
rodną, gdyż w zakresie temperatur 30-45

C stanowi elastycz-

ną  strukturę,  składającą  się  z  quasi-krystalicznych  i  ciekłych
mikrofaz, co umożliwia tworzenie się pokaźnej liczby kompo-
zycji  makrocząsteczek  wody.  Jest  to  zarazem  optymalny  biolo-
gicznie zakres temperatur, zatem nie może być sprawą przypadku,
że  w  tych  właśnie  granicach  zawiera  się  temperatura  ciała  stało-
cieplnych  zwierząt

. Ustalenia te potwierdziła aktualna wiedza o

wodzie, a nieustannie formujące się w niej złożone struktury
wielkocząsteczkowe zwane są dziś klastrami

. Kolejne prace

prowadzone w ZSRR przez zespół biochemików pod kierunkiem dr W. P. Jamskowej

czy dr. G.

N. Szangin-Bieriezowskiego

10, 11

ponownie wykazały, że za skuteczność działania preparatów w

postaci roztworów silnie rozcieńczonych musi być odpowiedzialna woda. Uzyskiwane przez
nich wyniki dowodziły bowiem wysokiej aktywności substancji czynnych przy bardzo niskich stę-
żeniach, podczas gdy w wysokich jej nie przejawiały. Takie efekty badań klasyfikowano automa-
tycznie jako herezję naukową, więc ich rozpowszechnianie było niebezpieczne dla kariery zawo-
dowej zainteresowanych nimi naukowców. W rezultacie fakty te długo pozostawały nieznane.

W zachodniej części Europy na niezwykłe właściwości wody pierwszy zwrócił uwagę francu-

ski immunolog prof. dr Jacques Benveniste (1935-2004). W 1987 opisał on zdolność wody do od-
wzorowywania właściwości substancji w niej rozpuszczonych, czyniąc ją tym samym biologicznie
czynną

. Efekt przypominał działanie leków homeopatycznych, które nauka z reguły traktowała

wyjątkowo podejrzliwie, zatem przed opublikowaniem tych ustaleń w Nature redakcja zażądała

Film dokumentalny produkcji rosyjskiej p.t. Woda, https://www.youtube.com/watch?v=NfNUHUbEDgA.

Karl Trinczer, Biołogia i Informacja. Elementy biołogiczeskoj termodynamiki. Nauka, Moskwa 1965;

Karl. S, Trincher, Biology and Information. Elements of Biological Thermodynamics, Consultants Bureau, New York
1965.

Karl Trincher, The mathematic-thermodynamic analysis of the anomalies of water and the temperature range of life,

Water Research, 15, 433-448 (1981).

Klaster (ang. cluster) – zgrupowanie przestrzenne mniejszych obiektów tworzących jeden większy, np. złożona struk-

tura, w której cząsteczki tworzą wspólną sieć wzajemnych powiązań.

W. P. Jamskowa, E. A. Modjanowa, M. M. Reznikowa, A. G. Malenkow, Wysokoaktiwnyje tkaniewospiecificzeskije

adgieziwnyje faktory pieczeni i ljogkogo. Moliekularnaja biołogia, 11(5), 1147-1154 (1977).

G. N. Szangin-Bierezowskij, J. A. Pierczichin, AQ. A. Kołbasin, Wlianie małych doz N-nitrozo-N-dimetylmoczewiny

na telerantnost pieriepiełow k toksicznomu diejstwiu niekotorych mutagienow. Effiektiwnost chimiczeskich mutagie-
now w selekcji, Sbornik Instituta Chmiczeskoj Fizyki AN SSSR, 283-286 (1980).

G. N. Szangin-Bierezowskij, W. J. Adamow, O. S. Rychlieckaja, S. A. Mołoskin, Sistiemnyj charaktier stimulirujusz-

czego diejstwia ultramałych doz supiermutagienow. Ułuczszienie kulturnych rastienij i mytagienez, Sbornik Instituta
Chmiczeskoj Fizyki AN SSSR, 65-76 (1982).

E. Davenas, B. Poitevin, J. Benveniste, Effect on mouse peritoneal macrophages of orally-administered very high

dilutions of silicea, European Journal of Pharmacology, 135, 313-319

(1987).

Graficzna wizualizacja

pojedynczego klastra wody

na podstawie filmu

dokumentalnego o wodzie

potwierdzenia wyników przez innych badaczy. W ten sposób współautorami kolejnej publikacji
stali się eksperymentatorzy z czterech innych laboratoriów we Francji, Izraelu, Kanadzie i we Wło-
szech

. Redakcja Nature nie poprzestała na tym i zorganizowała jeszcze własną akcję weryfikacyj-

ną w laboratorium Benveniste’a z udziałem znanego sceptyka Waltera Stewarta i kanadyjskiego
iluzjonisty Jamesa Randi, którzy znani byli jako zdecydowani przeciwnicy poważnego traktowania
przez naukę zjawisk anomalnych. Pierwsze próby potwierdziły sygnalizowany efekt, ale wtedy do
przebiegu doświadczeń włączyli się Stewart z Randim. Wprowadzone przez nich zmiany w proce-
durze (a więc i w przebiegu eksperymentów wrażliwych na warunki ich prowadzenia) spowodowa-
ły, że kolejne próby nie powiodły się. Wykorzystano to skrzętnie do zdyskredytowania kontrower-
syjnego odkrycia, ośmieszając je w następnej publikacji jako efekt urojony

. Benveniste’a „uho-

norowano” nagrodą IG-Nobla, wykazując w ten sposób jak niebezpieczne dla uczonego może
być prowadzenie badań w obszarze, który dopiero próbujemy poznać. Środowisko naukowe
długo podważało takie wyniki badań, były więc one wielokrotnie weryfikowane przez innych bada-
czy zanim znalazły uznanie

Przetestowaniem kontrowersyjnego efektu zajęła się też nad wyraz sceptyczna farmakolog

prof. dr  Madeleine Ennis  (Queen's  University  w  Belfaście), która postanowiła definitywnie wyka-
zać, że homeopatia to kompletny bezsens. Badania prowadzono pod ścisłą kontrolą, a także zauto-
matyzowano próby, by wyeliminować jakąkolwiek pomyłkę w ramach zadziałania czynnika ludz-
kiego. Na jej zlecenie cztery niezależne laboratoria wykonały badania próbek czystej wody i roz-
tworów  silnie  rozcieńczonych,  które  zawierały  śladową  zawartość  histaminy  (placówki  te  miały
ustalić, które próbki zawierają ciecz homeopatyczną). Testy się powiodły i potwierdziły statystycz-
nie  istotny  efekt  „pamięci  wody”  w  postaci  wywoływania  nawet  po  wielokrotnym  rozcieńczaniu
takich  samych  reakcji  organizmu,  jakie  wywołałaby  substancja  w  niej  rozpuszczona

16, 17

. Należy

podkreślić, że zaobserwowana anomalia cieszyła się niesłabnącym zainteresowaniem wielu docie-
kliwych badaczy. Przez około 50 ostatnich lat przeprowadzono pokaźną liczbę prób kontrolnych z
lekami homeopatycznymi, przeważnie podwójnie ślepych i z wykorzystaniem próbek placebo. Wie-
lokrotnie wykonywane prace weryfikacyjne dowiodły, że kwestionowana metoda uzdrawiania to
coś więcej niż placebo przy leczeniu takich dolegliwości jak: choroby serca

18, 19, 20

, astma

, stany

zapalne górnych dróg oddechowych

, reumatoidalne zapalenie stawów

, fibromialgia

, ból poo-

J. Benveniste, J. Amara, J. Beauvais, P. Belon, E. Davenas, P. Fortner, A. Miadonna, M. Oberbaum, B. Pomeranz, B.

Poitevin,B. Robinzon, A. Tedeschi, J. Sainte-Laudy, Human basophil degranulation triggered by very dilute antise-
rum against IgE, Nature, 333, 816-818 (1988).

J. Maddox, J. Randi, W. Stewart, “High-dilution” experiments a delusion, Nature, 334, 287–291 (1988).

Michel Schiff, The memory of water: Homeopathy and the battle of ideas in the new science, Thorsons Publishers,

London 1998.

P. Belon, J. Cumps, M. Ennis, P.F. Mannaioni, L. Sainte-Laudy, M. Roberfroid, F.A. Wiegant, Inhibition of human

basophil degranulation by successive histamine dilutions: results of a European multi-centre trial, Inflammation Re-
search, 48 (Suppl. 1), S17-S18 (1999).

V. Brown, M. Ennis, Flow-cytometric analysis of basophil activation: inhibition by histamine at conventional and

homeopathic concentrations, Inflammation Research, 50 (Suppl. 2), S47–S48 (2001).

Farokh J. Master, A study of homeopathic drugs in essential hypertension, British Homeopathic Journal, 76, 120-121

(1987).

M. Bingamini, A. Bertoli, A.M. Consolandi, N. Dovera, M. Saruggia, S. Taino, A. Tubertini, Controlled double-blind

trial with Baryta carbonica 15 CH versus placebo in a group of hypertensive subjects to bed in two old people’s
homes, British Homeopathic Journal, 76 (3), 114-119 (1987).

Mukesh Batra, Heart health and homeopathy, Homeopathy & Ayurvedic Medicine, 2 (4), 100013S (2013).

D. T. Reilly, M. A. Taylor, J. H. Campbell, R. Carter, R. D. Stevenson, N. Beattie, Is evidence for homeopathy repro-

ducible?, Lancet, 344, 1601-1606 (1994).

E. S. M. de Lange de Klerk, J. Bloomers, D. J. Kuik, P. D. Bezemer, L. Feenstra, Effect of homeopathic medicines on

daily burdens of symptoms in children with recurrent upper respiratory tract infections, British Medical Journal, 309
(6965), 1329-11332 (1994).

R. G. Gibson, S. L. M. Gibson, A. D. MacNeill, W. W. Buchanan, Homeopathic therapy in rheumatoid arthritis:

evaluation by double-blind clinical therapeutic trial, British Journal Clinical Pharmacology, 9, 453-459 (1980).

peracyjny i nadpobudliwość

, stan pooperacyjny jelita

, stany grypopodobne

27, 28

, biegunka

oraz

wiele innych. Testy wykazywały, że leki homeopatyczne redukowały zarówno czas trwania, jak i
nasilenie choroby.

Reasumując, skuteczność leczenia homeopatycznego oceniana w stosunku do podanego place-

bo okazała się średnio 2,5 razy efektywniejsza niż dla obojętnego zamiennika (1,5-15 razy wyższa
dla  różnego  typu  dolegliwości),  przy  czym  w  miarę  odkrywania  przyczyn  występujących  chorób
zaczęto  stosować  w  leczeniu  homeopatycznym  również  preparaty  otrzymane  z  bakterii,  wirusów
oraz  materiału  biologicznego  pobranego  od  chorych.  Dla  przykładu  badania  przeprowadzone  w
2002 roku na Uniwersytecie w Bethesdzie w USA wykazały, że szczepionka homeopatyczna jest
o  20%  skuteczniejsza  i  lepiej  zabezpiecza  przed  tularemią  (bakteryjną  chorobą  zakaźną)  niż
standardowa  szczepionka  zapobiegająca  zakażeniu  tą  chorobą  stosowana  w  grupie  kontrol-
nej

. Mimo tak znaczących wyników wielu naukowców i sceptyków pomniejsza ich wymowę,

gdyż są zdania, że dawki substancji czynnych w lekach homeopatycznych nie istnieją, więc nie mo-
gą wywierać żadnego efektu.

Baza danych uzasadniających stosowanie homeopatii w medycynie jest już bardzo bogata. Ba-

dania  skutków  działania  leków  homeopatycznych  w  porównaniu  z  placebo  przeprowadzano
stosując  podwójnie  i  potrójnie  ślepe  próby,  eliminując  w  ten  sposób  możliwość  rozpoznania
przez pacjentów oraz osoby ordynujące i podające lek jakiego rodzaju próbka została zasto-
sowana. Badania kliniczne leków homeopatycznych natrafiają jednak na problem przy statystycz-
nej ocenie wyników ze względu na indywidualizację procesu leczenia homeopatycznego (ten sam
przypadek chorobowy można leczyć różnymi lekami w zależności od „typu” pacjenta, który określa
się w wyniku szczegółowego wywiadu). Powoduje to, że ocena efektów działania leków może na-
potykać  trudności.  W  takich  wypadkach  do  interpretacji  danych  wykorzystuje  się  dodatkowo
metaanalizę, czyli analizę wcześniej przeprowadzonych analiz, w której każde z doświadczeń
koduje  się  w  oparciu  o  charakterystykę  poszczególnych  terapii,  uzyskując  dodatkowo  ocenę
nasilenia badanego efektu wtedy, gdy stwierdzono już jego istotność statystyczną

31, 32

Warto z pewnością podkreślić, że zagadnienie wykorzystania wody jako nośnika leku homeo-

patycznego cieszy się zainteresowaniem także w Polsce, mimo niechętnego stosunku konserwatyw-
nej części środowiska naukowego do tego rodzaju prac. W Zakładzie Chemii Fizycznej na Wydzia-
le Farmacji Akademii Medycznej w Warszawie prof. dr hab. Iwona K. Wawer zaprezentowała me-
tody badawcze wskazujące na modyfikację struktury roztworów homeopatycznych skutkiem ich
rozcieńczania i wytrząsania w szklanych naczyniach (spektrometria masowa, termoluminescencja,

I. R. Bell, D. A. Lewis, A. J. Brooks, G. E. Schwartz, S. E. Lewis, B. T. Walsh, C. M. Baldwin, Improved clinical

status in fibromyalgia patients treated with individualized homeopathic remedies versus placebo, Rheumatology, 43
(5), 577-82 (2004).

J. P. Alibeu, J. Jobert, Aconite in homeopathic relief of post-operative pain and agitation in children (fr.), Pediatrie,

45 (7-8), 465-466 (1990).

J. Barnes, K.-L. Resch, E. Ernst, Homeopathy for post-operative ileus: A meta-analysis, Journal of Clinical Gastroen-

terology, 25 (4), 628-633 (1997).

J. P. Ferley, D. Zmirou, D. D’Adhemar, F. Balducci, A controlled evaluation of a homeopathic preparation in the

treatment of influenza-like syndromes, British Journal Clinical Pharmacology, 27 (3), 329-335 (1989).

R. Papp, G. Schuback, E. Beck, G. Burkard, J. Bengel, S. Lehrl, P. Belon, Oscillococcinum® in patients with influen-

za-like syndromes: a placebo-controlled double-blind evaluation, British Homeopathic Journal, 87, 69-76 (1998).

J. Jacobs, W. B. Jonas, M. Jimenez-Perez, D. Crothers, Homeopathy for childhood diarrhoea: combined results and

meta-analysis from three randomized, controlled clinical trials, The Pediatric Infectious Disease Journal, 22 (3),
229-234 (2003).

Andrzej Stańczak, Homeopatia a badania naukowe (styczeń 2003),

http://www.homeopatia.edu.pl/article,homeopatia_a_badania_naukowe,25.html.

J. P.

Boissel, M. Cucherat, M. Haught, E. Gauthier, Overview of data from homeopathic medicine trials: report on

the efficacy of homeopathic interventions over no treatment or placebo, Report to the European Commission, DG
XIII, March 1996.

K. Linde, N. Clausius, G. Ramirez, D. Melchart, F. Eitel, L. V. Hedges, W. B. Jonas, Are the clinical effects of home-

opathy placebo effects? A meta-analysis of placebo-controlled trials, Lancet, 350 (9081), 834-843 (1997).

magnetyczny rezonans jądrowy – NMR). Podkreśliła też, że małe dawki substancji chemicznych
często działają odmiennie niż duże, ponieważ pobudzają czynności życiowe organizmu, pod-
czas gdy duże tłumią te reakcje

33, 34

. Jest to spowodowane tym, że w złożonych systemach nie

obserwuje się raczej prostych zależności liniowych, lecz nieliniowe, co oznacza, że w badaniach
trzeba zastosować zdecydowanie bardziej złożony aparat pojęciowy, tj. teorię chaosu oraz teorię
przepływu informacji

. Żywe organizmy cechuje nie tylko nieliniowość zjawisk, ale też zdolność

do  samoregeneracji  i  nieustająca  dynamika.  Na  Uniwersytecie  M.  Skłodowskiej-Curie  w  Lublinie
prowadzone były badania pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety Dernałowicz-Malarczyk oceniające
wpływ  niskich  dawek  substancji  chemicznych  na  aktywność  enzymatyczną  w  żywych  organi-
zmach, które wyraźnie  świadczyły o nieliniowym charakterze tych systemów

36, 37, 38, 39, 40

. Otrzy-

mane rezultaty wykazały zarazem, że substancje silnie rozcieńczone są skuteczne w działaniu, a
zatem homeopatia z pewnością zasługuje na badania laboratoryjne i kliniczne, którymi obej-
muje się leki tradycyjne. Nie bez znaczenia jest bowiem fakt, że niewielka w nich zawartość sub-
stancji czynnej nie wywołuje szkodliwych reakcji ubocznych, które zwykle towarzyszą środkom
konwencjonalnym.

Wśród prac zmierzających do wyjaśnienia podstaw skuteczności leków homeopatycznych na

uwagę zasługuje praca zespołu ośrodka badawczego BASF pod kierunkiem dr. Jürgena F. Strube, w
której wykorzystano wcześniejsze publikacje na ten temat i uzupełniono ich wyniki, skupiając się
na mechanizmie przenoszenia informacji oraz trwałego jej „zapamiętywania” przez wodę

. Prze-

prowadzone  eksperymenty  wykazały  jednoznacznie,  że  zaproponowana  przez  Trinchera  hipoteza
klastrowej struktury wody jest słuszna, ponieważ woda nie zachowuje się jak ciecz jednorodna, lecz
jak mieszanina złożona z wielu komponentów, utworzonych przez cząsteczki wody łączące się ze
sobą w różnorodny sposób, przy czym nie jest to układ statyczny, lecz pozostający w stanie dyna-
micznej równowagi. Przeprowadzone pomiary wykazały jednoznacznie, że woda w swej klastro-
wej strukturze jest w stanie zakodować charakterystyczne właściwości substancji rozpuszczo-
nej  w  postaci  rezonansów  elektromagnetycznych  drgań  molekuł  materiału  wyjściowego,  a
zwłaszcza rezonansów spinowych, które oddziałują leczniczo nawet wtedy, gdy w wodzie leku
już praktycznie nie ma. Przenoszenie rezonansów spinowych i stabilność uporządkowanych struk-
tur  klastrowych  wody  uzyskiwano  na  drodze  wytrząsania  wielokrotnie  rozcieńczanego  roztworu.
Obserwowane zmiany strukturalne wody badane były metodami spektroskopowymi (spektroskopii
UV,  VIS,  w  podczerwieni,  mikrofalowej,  NMR,  ESR

). Wykazano, że kontakt substancji leczni-

czej z wodą prowadził do utworzenia się w niej struktur, które zawsze były charakterystyczne dla
dodanej substancji.

I. Wawer, Badania leków homeopatycznych, Lek w Polsce, 14, 97-103 (2004).

I. Wawer, Fizykochemiczne badania leków homeopatycznych, Standardy Medyczne, 1, 4-7

(2004).

P. Bellavite, Complexity science and homeopathy: a synthetic overview, Homeopathy, 92 (4), 203-212 (2003).

E. Malarczyk, J. Kochmanska-Rdest, A. Jarosz-Wilkolazka,

Effect of low doses of guaiacol and ethanol on enzymatic

activity of fungal cultures, Nonlinearity

in Biology Toxicology Medicine

, 1,167-178 (2003).

E. Malarczyk, J. Kochmanska-Rdest, M. Paździoch-Czochra, Effect of Low and Very Low Doses of Simple Phenolics

on Plant Peroxidase Activity, Nonlinearity in Biology Toxicology Medicine, 2 (2), 129-141 (2004).

E. Malarczyk, Kinetic changes in the activity of HR-peroxidase induced by very low doses of phenol, International

Journal of High Dilution Research, 7(23), 48-55 (2008).

E. Malarczyk E, J. Kochmanska-Rdest, A. Jarosz-Wilkolazka, Influence of very low doses of mediators on fungal

laccase activity - nonlinearity beyond imagination, Nonlinear Biomedical Physics, 3 (1), 10-17 (2009).

E. Malarczyk E, M. Paździoch-Czochra, M. Grąz, J. Kochmanska-Rdest, A. Jarosz-Wilkolazka, Nonlinear changes in

the activity of the oxygen-dependent demethylase system in Rhodococcus erythropolis cells in the presence of low
and very low doses of formaldehyde, Nonlinear Biomedical Physics, 5 (1), 9-20 (2011).

J. Strube, P. Stolz, Elektromagnetische Strukturabbilder (EMSA) als ein Wirkprinzip der Informationsübertragung

bei der Potenzierung von Arzneien, Biologische Medizin, 28 (6), 294-303 (1999).

Spektroskopia UV (ang. UltraViolet)– spektroskopia wykorzystująca zakres promieniowania ultrafioletowego, VIS

(ang. VISible) – spektroskopia wykorzystująca zakres promieniowania widzialnego, NMR (ang. Nuclear Magnetic
Resonance) – spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego, ESR (ang. Electron Spin Resonance) – spektro-
skopia elektronowego rezonansu spinowego.

Podstawy teoretyczne tworzenia się tego rodzaju układów złożonych z wielu molekuł wody

oraz mechanizmy stabilizacji klastrów można prześledzić we wspólnej publikacji naukowców In-
dyjskiego Instytutu Technologii (Indian Institute of Technology) w Kanpurze i Zakładu Chemii
Uniwersytetu w Pune

oraz znanych naukowców amerykańskich, którzy od lat prowadzą badania

wyprzedzające w ramach nauki zintegrowanej

44, 45

. Prace te wciąż są kontynuowane, ale wygląda

już na to, że problem braku zrozumienia zasad funkcjonowania homeopatii wynika jedynie z
konserwatywnego  sposobu  myślenia  narzuconego  przez  konwencjonalną  medycynę,  która
widzi  w  leku  wyłącznie  chemiczne  molekuły  wchodzące  w  reakcje  z  cząsteczkami  znajdują-
cymi się w ciele organicznym. Jest to bardzo uproszczony punkt widzenia, więc dla chemika lek
homeopatyczny to  tylko  obojętna dla organizmu  woda, podczas  gdy w  jej  strukturze  powstałej  na
skutek  działania  jakiejś  substancji  (lub  innego  bodźca  info-energetycznego)  zakodowana  została
informacja, którą nasz organizm odbiera i wykorzystuje bez trudu. Warto w tym miejscu przytoczyć
wypowiedź dr. Rustuma Roya, profesora Uniwersytetu Stanowego Pensylwanii i członka Między-
narodowej Akademii Nauk, który zwrócił uwagę na powszechnie znany fakt, że woda pozostająca
w kontakcie ze srebrem nabywa właściwości bakteriobójcze. Wlana do naczynia ze srebra staje się
znakomitym antybiotykiem. Wystarczy dla tego celu stężenie srebra w wysokości zaledwie 1 atomu
na  100  mln  cząsteczek  wody  (0,01  ppm),  bowiem  jak  się  okazuje,  każda  substancja  chemiczna
pozostająca  w  kontakcie  z  wodą  pozostawia  w  niej  swój  ślad  informacyjny.  Nabiera  ona  no-
wych  właściwości,  choć  jej  skład  chemiczny  nie  ulega  zmianie.  Aktualnie  tego  rodzaju  strukturę
określa się jako czwartą fazę wody i określa mianem najbardziej znaczącego odkrycia naukowego
w  ostatnim  stuleciu

. Współczesna technika pozwoliła już ustalić, że wewnątrz tworzonych kla-

strów znajduje się zwykle około 440 tys. pól informacyjnych, z których każdy jest odpowiedzialny
za specyficzny typ reakcji na sygnał odebrany z otoczenia. Przeprowadzone badania wykazały rów-
nież, że mimo swej dynamicznej natury grupa molekuł wody tworzących klaster może efektywnie
przetrwać bardzo długo.

Ten trudny do zaakceptowania przez konwencjonalną naukę mechanizm działania leku homeo-

patycznego na organizmy biologiczne pierwszy udowodnił na drodze eksperymentalnej wspomnia-
ny  wcześniej  kontrowersyjny  francuski  immunolog,  prof.  dr  Jacques  Benveniste.  Jego  publikacje
wykazujące  spektakularne  oddziaływanie  biologicznych  roztworów  bardzo  silnie  rozcieńczonych
pociągnęły wprawdzie za sobą zniesławienie go, a rada naukowa INSERM (Institut National de la
Santé et de la Recherche Médicale, czyli Narodowy Instytut Zdrowia i Badań Medycznych) zabro-
niła mu kontynuować te doświadczenia, ale prywatna firma DigiBio (Digital Biology Foundation)
umożliwiła mu prowadzenie dalszych badań. Mechanistycznie zorientowana nauka stała zawsze na
stanowisku, że pożądaną reakcję żywej komórki wywołuje cząsteczka związku chemicznego w wy-
niku  bezpośredniego  kontaktu  z  receptorem  komórki  wtedy,  gdy  „pasuje”  do  niego  strukturalnie
niczym klucz do zamka. Wyniki kolejnych prac  Benveniste’a i jego współpracowników obaliły tę
hipotezę. Udowodnili bowiem, że każdą substancję wyróżnia tylko jej właściwa charakterysty-
ka drgań, które można wzmocnić i nagrać z pomocą nowoczesnych urządzeń technicznych, a
nawet przetworzyć w sygnał cyfrowy i wykorzystać ten zapis do wywołania w żywej komórce
reakcji charakterystycznej dla danej substancji chemicznej. Jeśli

czystą wodę poddano działa-

niu takiego nagrania

, żywe komórki reagowały na nią jak na wykorzystaną w eksperymencie sub-

stancję chemiczną. Doświadczenia takie powtarzano wielokrotnie przy użyciu różnych substancji
chemicznych i za każdym razem układ biologiczny dawał się oszukać

47, 48, 49, 50, 51, 52

Shruti Maheshwary, Nitin Patel, Narayanasami Sathyamurthy, Anant D. Kulkarni, Shridhar R. Gadre, Structure and

Stability of Water Clusters, Journal of Physical Chemistry A, 105 (46), 10525-10537 (2001).

R. Roy, A. A. Tiller, I. Bell, M. R. Hoover, The structure of liquid water. Novel insights from materials research.

Potential relevance to homeopathy, Indian Journal of Research in Homoeopathy, 3 (2), 1-24 (2009).

M. Chaplin, Water structure and science, http://www.lsbu.ac.uk/water/.

Gerald H. Pollack, The fourth phase of water: Beyond solid, liquid, and vapor, Ebner & Sons, Seattle 2013.

J. Benveniste, J. Aissa, D. Guillonnet, Digital biology: Specificity of the digitized molecular signal, FASEB Journal,

12, A412 (1998).

J. Aissa, M. H. Litime, E. Attias, J. Benveniste, Molecular signaling at high dilution or by means of electronic cir-

cuitry, Journal of Immunology, 150, A146 (1993)

Dowodziło to wyraźnie, że czynnikiem stymu-

lującym  zmiany  w  układzie  biologicznym  były
drgania  oscylacyjne  cząsteczek  testowanej  sub-
stancji,  a  nie  jej  obecność  w  układzie.  Receptor
żywej  komórki  najwyraźniej  nie  był  „dopasowany”
do  przestrzennej  konfiguracji  substancji  chemicznej,
lecz dostrojony do częstotliwości jej wibracji i dlate-
go  mógł  on  wejść  z  przesyłanym  sygnałem  w  rezo-
nans.  Tak  więc  to  impuls  elektromagnetyczny  (a
nie  cząsteczka  związku  chemicznego)  inicjował  po-
żądaną  reakcję  lub  szereg  reakcji  łańcuchowych.
Wyniki  te  rzuciły  równocześnie  nowe  światło  na

niezwykłe  właściwości  wody,  ponieważ  wykazały  jednoznacznie,  że  jej  cząsteczki  w  obecności
molekuł  innych  związków  ulegały  takiej  rekonfiguracji,  która  niczym  taśma  magnetofonowa  po-
zwalała odtwarzać w wytworzonych strukturach charakterystyczne pulsacje substancji rozpuszczo-
nej.  Kolejne  doświadczenia  dowiodły,  że  także  przesłane  pocztą  lub  drogą  elektroniczną  cyfrowe
zapisy drgań cząsteczek można było wykorzystać dla „obróbki” próbek zwykłej wody, a następnie
zweryfikować ich skuteczność biologiczną

. Reakcja żywych organów poddanych działaniu tzw.

wody digitalizowanej

była znacząca i zawsze charakterystyczna dla substancji wykorzystywanych

w eksperymentach, podczas gdy zwykła woda nie wywoływała takich efektów w próbach kontrol-
nych. Informacja w sensie mechanicznego oddziaływania nie jest uważana obiekt fizyczny, co
oznacza, że musi istnieć nośnik, który ją przekazuje. W wypadku leku homeopatycznego najwy-
raźniej są nim wibracje charakterystyczne dla danej substancji przekazywane przez wodę, ale moż-
na w tym celu wykorzystać również właściwy jej sygnał elektromagnetyczny.

Zauroczeni chemią zapominamy, że każdy atom i związek chemiczny wbrew naszemu wizual-

nemu postrzeganiu stanowi złożoną strukturę pól fizycznych. Patrząc na materię z tego punktu wi-
dzenia, jej najbardziej charakterystycznymi cechami są ruch i charakterystyczne widmo jej pulsacji.
Takie widma wysyłają zatem nie tylko substancje chemiczne, lecz również czynniki chorobotwór-
cze, co można wykorzystać do ich identyfikacji. Pierwsze tego rodzaju prace opublikował Jacques
Benveniste

, a kolejne francuski wirusolog prof. dr Luis Montagnier (za wyizolowanie i opisanie

wirusa HIV otrzymał w 2008 roku nagrodę Nobla), wykazując eksperymentalnie, że sekwencje
wirusowego i bakteryjnego DNA emitują fale elektromagnetyczne o niskiej częstotliwości w wyni-
ku stymulacji falami EM w ziemskim środowisku

. Dziś wiemy już, że DNA (a dokładnie jego

część) jest substancją wielowymiarową otoczoną polem kwantowym

, ale Montagnier tłumaczył

emisję fal EM przez DNA unikalnymi właściwościami cząsteczek wody, które otaczają organelle

Y. Thomas, M. Schiff, M. H. Litime, L. Belkadi, J. Benveniste, Direct transmission to cells of a molecular signal

(phorbol myristate acetate, PMA) via an electronic device, FASEB Journal, 9, A227 (1995).

J. Benveniste, P. Jurgens, J. Aissa, Digital recording/transmission of the cholinergic signal, The FASEB Journal, 10,

A1479 (1996).

J. Benveniste, J. Aissa, D. Guillonnet, A simple and fast method for in vivo demonstration of electromagnetic molecu-

lar signaling (EMS) via high dilution or computer recording, FASEB Journal, 13, A163 (1999).

J. Benveniste, J. Aissa, D. Guillonnet, The molecular signal is not functional in the absence the “informed” water,

FASEB Journal, 13, A163 (1999).

J. Benveniste, P. Jurgens, W. Hsueh, J. Aissa, Transatlantic transfer of digitized antigen signal by telephone link,

Journal of Allergy and Clinical Immunology, 99 (1), 705 (1997).

Woda digitalizowana to woda poddana działaniu fal elektromagnetycznych emitowanych przez substancję chemicz-

ną, które zostały przetworzone w postać cyfrową, naniesione na nośnik i odtworzone w swej naturalnej postaci.

Jacques Benveniste, Specific remote detection for bacteria using an electromagnetic/digital procedure, FASEB Jour-

nal, 13, A852 (1999).

Są to drgania rezonansowe o częstotliwości ok. 8 Hz, występujące między kulą ziemską a jonosferą w wyniku wyła-

dowań elektrycznych w atmosferze (rezonans Schumanna), stanowiąc naturalną stymulację żywego organizmu.

Vladimir Poponin, Peter P. Gariaev, The DNA phantom effect. Direct measurement of a new field in the

vacuum substructure, https://www.bibliotecapleyades.net/ciencia/ciencia_genetica04.htm.

Prof. dr Jacques Benveniste

komórkowe

58, 59

. Niezależnie od wykorzystywanych mechanizmów działania oznacza to, że moż-

liwa jest nie tylko kuracja lecznicza za pomocą drgań charakterystycznych dla leczniczej substancji,
lecz również identyfikacja czynników chorobotwórczych za pomocą emitowanego przez nie widma
EM. Odkrycia te mają niebagatelne znaczenie, ponieważ przyczyniły się do rozwoju radioniki, czy-
li  medycznej  techniki  diagnostycznej  i  leczniczej,  wykorzystującej  informację  zakodowaną  w  fa-
lach  widma  elektromagnetycznego,  których  dane  można  wykorzystać  nie  tylko  w  bezpośrednim
kontakcie chorego z aparatem leczniczym, ale również zdalnie z wykorzystaniem czynnika napro-
wadzającego  (np.  fotografii  chorego)  ze  względu  na  obecność  wokół  nas  wszechobecnego  pola
punktu zerowego umożliwiającego komunikację nielokalną

Strukturę wody bada się dziś poza wymienionymi już meto-

dami  także  z  wykorzystaniem  elektronowego  mikroskopu
transmisyjnego  (ang.  Transmission  Electron  Microscope  –  TEM
oraz  krio-TEM).  Wszystkie  pozwalają  z  powodzeniem  wykazać
śladową obecność substancji chemicznej w wodzie, której w wy-
niku  wielokrotnego  rozcieńczania  roztworu  już  być  w  niej  nie
powinno. Wyniki badań (z uwzględnieniem zgromadzonej wiedzy
na temat właściwości materiałowych różnych układów ciekłych),
które  prowadzono przez  wiele lat w różnych  instytucjach nauko-
wych,  przedstawił  28  listopada  2004  prof.  dr  Rustum  Roy  na
Sympozjum  Układów  Żywych/Badań  Materiałowych  w  Bosto-
nie

. Wykazał w swym wystąpieniu, że szczególne właściwości

wody wynikają z faktu, że jej cząsteczki mogą zespalać się, formując różnorodne wzory. Tworzą w
ten sposób złożone struktury cząsteczkopodobne (klastry), które tworząc się i rozpadając znajdują
się w stabilnej termodynamicznie równowadze, kryjąc w sobie zakodowane informacje niczym w
swoistych komórkach pamięci. Dzieje się tak, ponieważ w roztworach wodnych zachodzi zjawisko
epitaksji, czyli przekazywania informacji strukturalnej od jednej substancji do drugiej, a cząsteczki
różnych związków w środowisku wodnym posiadają zdolność charakterystycznej dla nich organi-
zacji otaczających je molekuł wody. Podczas rozcieńczania roztworów fale dźwiękowe wzbudzane
przez mechaniczne  zderzenia  w wyniku  wstrząsania płynu  powodują  z kolei  pobudzenie rezonan-
sów  spinowych  wody,  co  skutkuje  reprodukowaniem  przez  wodę  drgań  charakterystycznych  dla
substancji w niej rozpuszczonej nawet wtedy, gdy roztwór jest już bardzo silnie rozcieńczony.

Warto teraz jeszcze podkreślić, że zmianę strukturalną w systemie wiązań wodorowych wywo-

łaną obecnością rozpuszczonych jonów, która utrzymuje się w trakcie procesu rozcieńczania, po-
twierdzono eksperymentalnie rozwadniając roztwory chlorku litu oraz chlorku sodu (10-30 g/ml) do
ultra niskich stężeń przekraczających liczbę Avogadro

, następnie poddano je jeszcze działaniu

promieni Roentgena oraz gamma w temperaturze 77

K w celu ewentualnego wygaszenia śladów

wibracji substancji rozpuszczonej przez zastosowanie warunków ekstremalnych, po czym stopnio-
wo przywracano im temperaturę pokojową. Badając potem termoluminescencję tych roztworów,
zaobserwowano z zaskoczeniem specyficzną informację o obecności rozpuszczonych soli w bada-
nych roztworach

L. Montagnier, J. Aissa, S. Ferris, J.-L. Montagnier, C. Lavallee, Electromagnetic signals are produced by aqueous

nanostructures derived from bacterial DNA sequences, Interdisciplinary Sciences: Computational Life Sciences, 1
(2), 81-90 (2009).

L. Montagnier, J. Aissa, E. Del Giudice, C. Lavallee, A. Tedeschi, G. Vitiello, DNA and water, Journal of Physics:

Conference Series, 306, 012007 (2011).

Nielokalność – wzajemne powiązanie ze sobą odległych w przestrzeni układów fizycznych, które przy jakiejkolwiek

zmianie w jednym z nich skutkuje natychmiast zmianą w drugim.

Rustum Roy, A contemporary materials science view of the structure of water, Symposium on Living /Materials

Research, Boston, MA, Nov. 28, 2004.

Liczba Avogadro – liczba atomów/cząsteczek (6,022137·10

) zawarta w jednym gramoatomie/cząsteczce dowolnej

substancji.

Louis Rey, Thermoluminescence of ultra-high dilutions of lithium chloride and sodium chloride, Physica A, 323, 67–

74 (2003).

Prof. dr Rustum Roy

Obszernego podsumowania wiedzy na temat pamięci wody w

świetle wykorzystywania jej w homeopatii dokonał profesor Uni-
wersytetu Londyńskiego (London South Bank University) dr Mar-
tin F. Chaplin na łamach czasopisma Homeopathy w 2007 roku, a
w kolejnym roku ustosunkował się do uwag zgłoszonych po swo-
jej publikacji

64, 65

. W Polsce takiego podsumowania dokonała

prof. dr hab. Elżbieta Dernałowicz-Malarczyk

. Prace dokumen-

tujące  mechanizmy  działania  homeopatii  tworzą  zatem  obecnie
ogromną  bazę  danych  na  ten  temat.  Stwierdzono  w  nich  ponad
wszelką  wątpliwość,  że  to  struktura  wody  ciekłej  determinuje
jej właściwości, a więc okazuje się nie mniej ważna niż jej skład
chemiczny. To nie pojedyncze molekuły wody, ale oddziaływania
między  nimi  dająca  w  rezultacie  organizację  jej  pól  fizycznych
decydują o strukturze wody, a zatem także o jej właściwościach.

Fakt, że w warunkach bliskich normy

może istnieć wiele różnych struktur wody ciekłej, w za-

sadzie nie budzi już dziś zastrzeżeń. W takich warunkach woda jest w stanie tworzyć kompleksy
monomerów i oligomerów (klastrów) o różnych rozmiarach, sięgających nawet setek cząsteczek
H

O, a ich postać i właściwości określają fizykochemiczne oddziaływania wewnątrz takiego ukła-

du. Tego rodzaju struktura wody jest wręcz niezbędna dla skuteczności leków homeopatycznych

Cechą  charakterystyczną wiązań w wodzie ciekłej  są  bowiem  nie tylko  wiązania wodorowe, lecz
szerokie  spektrum  wiązań  van  der  Waalsa  między  różnymi  elementami  strukturalnymi  w  obrębie
klastra. Są to bardzo słabe wiązania i to one są odpowiedzialne za niezwykłą łatwość zmian struktu-
ry wody, co skutkuje wielu znanymi anomaliami w jej właściwościach. Mimo to wielu naukowców
w  wyniku  braku  niezbędnego  sprzętu  do  badań  tej  struktury  nadal  hołduje  naiwnemu  poglądowi,
jakoby była ona cieczą homogeniczną. W tej sytuacji to nie obrońcy homeopatii powinni aktu-
alnie dowodzić jej skuteczności, lecz krytycy powinni w wiarygodny sposób dowieść identycz-
ności  struktury  przygotowanego  środka  leczniczego  z  rozpuszczalnikiem  wyjściowym,  aby
obronić stawiane przez siebie tezy.

Efekt ultrasłabych elektromagnetycznych oddziaływań wodnych struktur na żywe organizmy

nie powinien nas zdumiewać, ponieważ wpływ fal EM na dobrostan człowieka odkrył również dr
William R. Adey, profesor anatomii i fizjologii Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles i na-
ukowiec o wyjątkowo wszechstronnych zainteresowaniach. Przetestował on wpływ szerokiego
spektrum pól elektromagnetycznych na tkanki ludzkiego ciała i wykrył, że promieniowanie to po-
zytywnie wpływa na materię biologiczną nie tylko w ściśle określonym zakresie częstotliwości,
ale również przy ultrasłabej intensywności

. Poza tym zakresem jest ono mniej lub bardziej

szkodliwe, zatem tę specyficzną, sprzyjającą zdrowiu charakterystykę fal EM nazwano biologicz-
nym oknem Adeya (ang. Adey biological window). Prowadzone przez niego planowo badania wy-
kazały, że największy wpływ terapeutyczny na żywy organizm mają słabe sygnały o bardzo niskim
natężeniu i bardzo małej mocy. Tym samym Adey zwrócił uwagę na ogromny potencjał bez-
piecznego wykorzystania bioelektromagnetyzmu nie tylko w celu wykrywania, diagnozowania
i leczenia chorób, ale również przy wspieraniu i przywracaniu organizmowi zdrowia. Był w tej

M. F. Chaplin, The memory of water: an overview, Homeopathy, 96 (3), 143-150 (2007).

P. Wilson, Comment on “The memory of water: an overview”, Homeopathy, 97 (1), 42-43 (2008).

M. F. Chaplin, Reply to comment on “The memory of water: an overview”, Homeopathy, 97 (1), 43-44 (2008).

E. Dernałowicz-Malarczyk, Homeopatia oparta na faktach naukowych, Homeopatia Praktyczna, 65-66, 85-93 (1-

2/2013).

Warunki normalne – ściśle określone wartości temperatury i ciśnienia, do których odnosi się szereg obliczeń fizyko-

chemicznych i termodynamicznych (0

C, 1 atm).

M. F. Chaplin, The importance of cell water, Science in Society, 24, 42-45 (2004).

W. R. Adey, Physiological Signalling Across Cell Membranes and Cooperative Influences of Extremely Low Fre-

quency Electromagnetic Fields, w: Herbert Frohlich (Ed.), Biological Coherence and Response to External Stimuli,
Springer-Verlag, Berlin Heidelberg 1988.

Prof. dr Martin Chaplin

dziedzinie uznanym ekspertem, który zyskał międzynarodową sławę, choć początkowo i on nie
ustrzegł się ostrej krytyki swych ustaleń przez środowisko medyczne, które uznało je za niezwykle
kontrowersyjne. Dziś ta technika uzdrawiania znajduje coraz więcej zwolenników.

Z podobnym zjawiskiem spotkał się niemiecki biofizyk dr Fritz Albert Popp podczas pracy na

Uniwersytecie w Marburgu. Wykrył wtedy, że związki rakotwórcze absorbując światło wypromie-
niowują je ze zmianą częstotliwości, podczas gdy związki nieszkodliwe emitują je w postaci nie-
zmienionej. Każdy z kancerogenów reagował w ten sposób jedynie na promieniowanie UV o dłu-
gości fali 380 nm. Nie mógł to być przypadek, więc Popp podjął badania nad reakcją żywych orga-
nizmów  na  światło,  które  wykazały,  że  komórki  uszkodzone  promieniowaniem  ultrafioletowym
mogą zostać zregenerowane w wyniku naświetlania tym samym promieniowaniem o niższej inten-
sywności,  przy  czym  naprawa  ta  była  najskuteczniejsza  przy  długości  fali  równej  380  nm.  Popp
uczynił  w  tej  sytuacji  założenie,  że  za  efekt  naturalnej  bioregeneracji  może  być  odpowiedzialne
światło  wytwarzane  przez  żywe  komórki,  a  zatem  to  komunikacja  elektromagnetyczna  wewnątrz
organizmu może być odpowiedzialna za stan zdrowia lub choroby. Przeprowadzone badania wyka-
zały, że światło to było spójne na poziomie kwantowym u osoby zdrowej, natomiast chorzy tracili
zarówno naturalne regularne rytmy emisji, jak i ich spójność, w wyniku czego wewnętrzną komu-
nikację charakteryzował nieład. Odkrycia Poppa również długo spotykały się z otwartą wrogością
środowiska  naukowego,  więc  ponad  dwadzieścia  lat  musiał  czekać  na  uznanie  znaczenia  swoich
odkryć, które doprowadziły do powołania Międzynarodowego Instytutu Biofizyki w Neuss. Dalsze
prace wykazały, że biofotony służą nie tylko do komunikacji wewnątrz ciała, lecz są wykorzysty-
wane także do komunikacji między istotami żywymi i środowiskiem

. Jak ważne dla nas mogą być

te interakcje?

Każdy fizykochemik wie, że woda

jest  cieczą  unikalną  ze  względu  na  swe
nietypowe  właściwości  parametrów  fizy-
kochemicznych. Okazało się jednak, że jej
struktura  ma  również  kapitalne  znaczenie
dla życia biologicznego i nie ogranicza się
ono jedynie do homeopatii. Woda posiada
bowiem  zdolność  zapamiętywania  (ko-
dowania  w  swej  strukturze)  wszelkich
docierających  do  niej  bodźców  informa-
cyjnych.  Na  jej  strukturę  wywierają
wpływ  także  emocje,  dźwięki,  a  nawet
znaczenia  słów,  niezależnie  od  tego  w
jakim  wypowiedziano  je  języku.  Obser-
wowane  anomalie  sugerują  wyraźnie,  że
prócz bodźców typowo mechanicznych w
grę mogą wchodzić tu również oddziaływania sięgające złożonej sieci wzajemnych zależności, któ-
re wywodzą się z głębszego poziomu rzeczywistości, a ujawnione zostały przez fizykę kwantową.
Tego rodzaju efekty analizował wraz ze swym zespołem japoński naukowiec dr Masaru Emoto (I.
H. M. General Research Institute, Tokio), utrwalając poprzez zamrożenie próbek rezultat procesów
zmieniających  strukturę  wody,  a  następnie  rejestrując  fotograficznie  wytworzone  kryształy  w  sil-
nym  powiększeniu.  Niewielkie  porcje  wody  poddane  wcześniej  różnym  bodźcom  informacyjnym
krystalizowały w sposób całkowicie odmienny, a rezultaty doświadczeń zawsze były powtarzalne

71,

Badania reakcji struktury wody na różnego rodzaju czynniki poddał weryfikacji również zespół

naukowców rosyjskich pod kierunkiem biofizyka prof. dr. Konstantina G. Korotkowa w Rosyjskiej

F. A. Popp, Jiin-Ju Chang, Mechanism of interaction between electromagnetic fields and living systems, Science in

China (C), 43, 507-518 (2000).

Masaru Emoto, Woda – obraz energii życia, Medium, Czarnów 2004.

Masaru Emoto, Tajemnice wody i jej wpływ na człowieka i naszą planetę, Medium, Czarnów 2006.

Prof. dr Konstantin Korotkow wraz z dr. Masaru Emoto

Akademii Nauk Przyrodniczych. Sprawdzono wpływ pola elektrycznego, magnetycznego, bioener-
getycznego, mentalnego, a nawet jedynie obecności człowieka w jej pobliżu i za każdym razem
właściwości wody wykazywały charakterystyczne dla danego bodźca zmiany. Stwierdzono, że nie-
nawiść, złość i agresja nie tylko niszczyły strukturę wody, lecz również obniżały jej potencjał ener-
getyczny, podczas gdy uczucia pozytywne (miłość, wdzięczność, radość) zdecydowanie zwiększały
ten zasób i stabilizowały uporządkowaną strukturę. Tym samym okazało się, że woda zapamiętuje
w swej strukturze szeroki zakres otaczających ją częstotliwości drgań, będąc najczulszym wskaźni-
kiem wszelkich obecnych w jej pobliżu oddziaływań

73, 74

W wyniku narzuconego nam przez naukę

światopoglądu  długo  nie  docenialiśmy  pól
fizycznych  jako  nośnika  informacji  w  ciele
człowieka.  Z  tego  samego  względu  ignoruje-
my  znaczenie  struktur  wody  w  tym  procesie,
co wcale nie oznacza, że taki sposób komuni-
kacji  nie  istnieje.  Masaru  Emoto  udowodnił
wynikami swoich prac, że także dźwięki i sło-
wa  pełne  wewnętrznej  harmonii  są  w  stanie
zmienić strukturę wody w naszym organizmie
lub spożywanym posiłku na korzystną dla na-
szego dobrostanu.  Skoro woda  okazała się  tak
czułym  detektorem  różnorodnych  sygnałów
docierających do niej ze środowiska, uzyskane
wyniki  skłoniły  go  także  do  sprawdzenia,  czy

korzystnych zmian strukturalnych wody nie można byłoby spowodować na drodze wyłącznie inten-
cjonalnego przekazu myślowego. Przeprowadzono w tym celu szereg testów zmierzających do usta-
lenia, czy mentalne oddziaływanie na wodę jest w stanie ją uzdatnić, jeśli została ona skażona. Ten
cykl eksperymentów również zakończył się powodzeniem

. Zanieczyszczona woda z tamy Fujiwa-

ra  odebrała  przekazaną  jej  informację  i  uporządkowała  swą  strukturę.  Jej  obraz  przypominał  po
przeprowadzonym zabiegu piękne kryształy otrzymane w wyniku zamrożenia wody źródlanej. Nie
musimy oczywiście domyślać się tu jakiejkolwiek interwencji  sił nadprzyrodzonych, gdyż była to
najwyraźniej  odpowiedź  wody  na  bodziec  w  postaci  pól  mentalnych,  czyli  stanu  świadomości
człowieka oddziałującego na nią mocą swego umysłu. Trzeba jednak przyznać, że był to interesują-
cy  wynik  eksperymentu  nie  tylko  z  uwagi  na  nasz  dobrostan  uzyskiwany  w  wyniku  tego  rodzaju
akcji.  Był  intrygujący  również  ze  względu  na  możliwość  wpływu  umysłu  eksperymentatora  (jego
przekonań)  na  wyniki  otrzymywane  podczas  przygotowywania  i  badania  skuteczności  działania
leków homeopatycznych.

Podejrzenie takie jest usprawiedliwione, ponieważ badania prowadzone w ramach psychotroni-

ki wykazały, że świadomość badacza i prowadzony przez niego eksperyment stanowią układ wza-
jemnie sprzężony, co co ma wpływ na wynik prowadzonego doświadczenia. Oznacza to po prostu,
że efekt prowadzonych przez badacza doświadczeń wcale nie musi być obiektywny, ponieważ ak-
tywność jego świadomości jest nieodłączną ich częścią. Tego rodzaju rezultaty ujawniły się nie
tylko podczas weryfikacji doświadczeń Benveniste’a dokonywanej przez Stewarta i Randiego

, ale

i w czasie przygotowań biologicznie czynnych roztworów silnie rozcieńczonych w jego laborato-
rium. Mimo zautomatyzowania przygotowań roztworów celem standaryzacji stosowanej procedury,
wyniki doświadczeń prowadzonych z udziałem jednej z jego współpracownic zawsze były nega-
tywne. Starając się dojść przyczyny tej anomalii Benveniste wykrył, że kobieta była w stanie zabu-

K. G. Korotkov, The first Korotkov water experiment (November 2007),

http://theintentionexperiment.com/korotkov1.

K. G. Korotkov, The second Korotkov water experiment (January 2008), http://theintentionexperiment.com/the-

second-korotkov-water-experiment-january-18-2008.

Masaru Emoto, Jurgen Fliege, Uzdrawiająca siła wody, KOS, Katowice 2009.

J. Maddox, J. Randi, W. Stewart,“High-dilution” experiments a delusion, op. cit.

Intencjonalne zmiany strukturalne wody
zarejestrowane przez dr. Masaru Emoto

woda z tamy Fujiwara

przed uzdatnianiem

i po wypowiedzeniu

modlitwy w jej intencji

rzyć sygnały emitowane przez przygotowany lek. Wystarczyło, aby potrzymała przez pięć minut w
dłoni probówkę z lekiem homeopatycznym, a cala jego aktywność znikała.

Czy są jeszcze inne dowody na tego rodzaju reakcję? Okazuje się, że jest ich wiele. Fizyk dr

Helmut Schmidt pierwszy zwrócił uwagę na możliwość wpływu intencji eksperymentatora (nawet
podświadomej) na wynik doświadczenia. Badając efekt psychofizycznych zjawisk anomalnych wy-
korzystywał generatory zjawisk losowych i podczas testów z dwójką ochotników zauważył, że ko-
bieta regularnie uzyskiwała wyniki znacznie wyższe od przeciętnej, natomiast mężczyzna otrzy-
mywał wyniki niższe niż przewidywane dla zjawisk losowych. Schmidt uznał, że natrafił na coś
interesującego, więc postanowił sprawdzić czy nastawienie eksperymentatora nie ma przypadkiem
wpływu na wynik testu. Kolejne doświadczenia zaprojektował tak, by nasilić negatywne wyniki i
jego przypuszczenie znalazło pełnie potwierdzenie

. Jego słuszności dowodziły także weryfikacje

tego efektu przez innych badaczy, które wykazały, że nie tylko intencja eksperymentatora ma staty-
stycznie istotny wpływ na wynik doświadczenia, ale również jego przekonania odnośnie realności
zjawisk anomalnych

78, 79, 80, 81

Żywe organizmy ogromnie przypominają w swoim funkcjonowaniu generatory zdarzeń loso-

wych, a to stawia w zupełnie innym świetle efekty placebo i nocebo

obserwowane w trakcie lecz-

niczej  terapii.  Nasz  umysł  (pole  mentalne)  jest  bowiem  w  stanie  zwiększyć  lub  zniweczyć  efekt
zaordynowanej  terapii  zgodnie z przekonaniem  chorego o jej skuteczności.  Jest  również  w stanie
wywrzeć  na  nas  dobroczynny  lub  niszczący  wpływ,  co  ujawniły  eksperymenty  Masaru  Emoto  i
Konstantina Korotkowa.  Cóż można  jeszcze  do tego dodać? Medycyna zafascynowana biochemią
zwykle zapomina o tym, że żyjemy w świecie wszechobecnych oddziaływań fizycznych. Atomy i
związki chemiczne też stanowią wibrujący układ pól fizycznych, a natura wykorzystuje ponadto w
komunikacji mechanizmy znane fizyce kwantowej,  a więc  oddziaływania nielokalne.  Nasze myśli
nigdy  nie  są  neutralne,  ponieważ  są  jawnym  wyrazem  naszych  mentalnych  pól  informacyjnych,
które wywierają wpływ nie tylko na wodę, ale i na cały otaczający nas świat.

Badania leków homeopatycznych wielokrotnie wykazały już swą skuteczność, niezależnie od

tego, czy do ich przygotowania wykorzystywano czystą wodę, mieszaninę wody z etanolem, czy też
przygotowanym roztworem homeopatycznym nasycano cukier. W tej sytuacji powinniśmy nauczyć
się już akceptować fakt, że przy leczeniu pacjentów zawsze warto wspomagać się homeopatią, po-
nieważ poprawia ona ich stan zdrowia i jakość życia, nie narażając na ryzyko powikłań w postaci
objawów  ubocznych  sygnalizujących  możliwość  wystąpienia  kolejnych  dysfunkcji.  Na  baczną
uwagę zasługiwałaby również sprawa powszechnego wprowadzenia w medycynie szczepionek ho-
meopatycznych, które z powodzeniem mogłyby zastąpić szczepionki tradycyjne, którym coraz czę-
ściej przypisuje się ryzyko powikłań poszczepiennych, co budzi uzasadnione wątpliwości w kwestii
bezpieczeństwa ich stosowania. Zdaniem wirusologa Luca Montagniera silnie rozcieńczony wodny
roztwór czegoś  to  zdecydowanie nie jest nic. Cząsteczki  wody  rekonfigurują się wokół molekuł
substancji rozpuszczonej, odtwarzając jej oryginalne wibracje i powodując prawidłową reakcję im-
munologiczną.

H. Schmidt, Mental influence on random events, New Scientist and Science Journal, 757-768 (June 24, 1971).

D. Radin, R. Nelson, Evidence for consciousness-related anomalies in random physical systems, Foundation of Phys-

ics, 19 (12), 1499-1514 (1989).

D. Radin, J. Utts, Experiments investigating the influence of intention on random and pseudorandom events, Journal

of Scientific Exploration, 3 (1), 65-79 (1989).

R. G. Jahn, B. J. Dunne, R. D. Nelson, Y. H. Dobyns, G. J. Bradish, Correlations of random binary sequences with

pre-stated operator intention: a review of a 12-year program, Journal of Scientific Exploration, 11 (3), 345-367
(1997).

D. Radin, R. Nelson, Meta-analysis and mind-matter interaction experiments 1959-2000,

http://www.boundaryinstitute.org.

Placebo – substancja fizjologicznie obojętna, która u pozytywnie nastawionego pacjenta osłabia objawy choroby, a

nawet prowadzi do jego uzdrowienia.

Nocebo – substancja podana choremu lub forma terapii, która zwiększa lub powoduje u pacjenta objawy chorobowe
na skutek jego negatywnego nastawienia do zastosowanej formy leczenia.

Na koniec warto zaznaczyć, że zdarzają się też pacjenci nadwrażliwi na działanie fal elektro-

magnetycznych.  W  diagnostykę  i  leczenie  takich  chorych  zaangażował  się  brytyjski  specjalista  w
dziedzinie elektroniki medycznej, prof. dr Cyril W. Smith. Alergię na pola EM leczył przez stoso-
wanie ultrasłabego pola  EM w postaci  zapieczętowanej  próbówki z czystą wodą, którą poddawał
działaniu zmiennego pola magnetycznego. Wcześniej nie wykazywała ona żadnego efektu terapeu-
tycznego,  jednak  nabywała  właściwości  leczniczych  po  ekspozycji  na  pole  magnetyczne.  Smith
wyciągnął stąd wniosek, że wodę wystawioną na działanie czynnika chorobotwórczego charaktery-
zuje  częstotliwość  pulsacji  neutralizująca  działanie  tego  czynnika  w  organizmie

. Elektromagne-

tyczną zasadę działania homeopatii potwierdzałby też znany fakt zaniku właściwości leczniczych
leków homeopatycznych, które wystawione są na działanie pól powszechnie stosowanych urządzeń
o zasilaniu elektromagnetycznym.

Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organisation – WHO) już uznała homeopa-

tię  za  dziedzinę  medycyny,  która  uwzględnia  pełne  spektrum  przyczyn  i  objawów  choroby.  W
Ameryce  działa  Narodowy  Ośrodek  Badań  nad  Medycyną  Komplementarną  i  Alternatywną  (ang.
National Center Complementary and Alternative Medicine – NCCAM), którego zadaniem jest czu-
wanie, aby badania w tym zakresie prowadzone były zawsze zgodnie z rygorystycznymi kryteriami
naukowymi, a także szkolenie osób w prowadzeniu takich badań oraz informowanie społeczeństwa
i pracowników medycznych o wynikach działalności Ośrodka. Z podobnymi instytucjami mamy do
czynienia w Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Francji. W Europie Zachodniej homeopatia została wpi-
sana w system opieki społecznej, a usługi medyczne są refundowane przez firmy ubezpieczeniowe.

W Polsce praktykuje blisko pięć tysięcy lekarzy homeopatów zrzeszonych w oficjalnych sto-

warzyszeniach, a mimo to homeopatia wciąż jest atakowana. W 2006 roku prezes Naczelnej Rady
Lekarskiej  Konstanty  Radziwiłł  (specjalista  w  zakresie  medycyny  ogólnej  i  rodzinnej)  wniósł
oskarżenie przed okręgowym rzecznikiem odpowiedzialności  zawodowej  w Poznaniu  w stosunku
do lekarza Jana Baranowskiego, któremu zarzucił wykorzystywanie homeopatii w leczeniu pacjen-
tów, uzasadniając je stwierdzeniem, że metodyka ta nie jest w Polsce uznawana za zgodną z aka-
demicką wiedzą medyczną. Jan Baranowski od  roku 2003 był prezesem Wielkopolskiego Stowa-
rzyszenia Homeopatów Lekarzy i Farmaceutów w Poznaniu i wielokrotnie zwracał się do Minister-
stwa  Zdrowia  o  uznanie  homeopatii  za  pełnoprawną  metodę  terapeutyczną.  Proces  przed  Sądem
Lekarskim w Poznaniu trwał 3 lata zanim uznano oskarżonego za niewinnego.

Wszystko to nie zmieniło stosunku członków Naczelnej Rady Lekarskiej do homeopatii, po-

nieważ mechanizmy oddziaływania tej terapii nadal pozostają dlań nieznane. Mimo to homeopatia
parę lat temu stała się kierunkiem studiów podyplomowych na Śląskim Uniwersytecie Medycznym,
gdzie w dniu 21 marca 2014 roku zakończono rekrutację pierwszych pięćdziesięciu studentów spo-
śród lekarzy i farmaceutów

. Wykładowcami na tym kierunku byli lekarze i farmaceuci - profeso-

rowie  ŚUM,  Wiedeńskiego  Uniwersytetu  Medycznego,  Wielkopolskiego  Stowarzyszenia  Homeo-
patów Lekarzy i Farmaceutów, Polskiego Towarzystwa Homeopatii Klinicznej oraz naukowcy na-
uk podstawowych: filozofii, biologii, chemii i fizyki z Polski, Niemiec i Włoch, gdyż homeopatia to
interdyscyplinarna  wiedza  naukowa.  Była  to  jedyna  uczelnia  w  Polsce,  która  zdecydowała  się  na
taki krok. Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej Maciej Hamankiewicz nie krył jednakże z tego powo-
du  oburzenia  i  wystosował  pismo  protestacyjne  do  ministra  nauki  i  szkolnictwa  wyższego,  twier-
dząc, że uruchomienie takiego kierunku obniża prestiż uczelni i jest "działaniem na szkodę nie tyko
potencjalnych  słuchaczy  takich  studiów,  ale  także  na  rzecz  wizerunku  szkolnictwa  wyższego  w
ogóle". Jego zdaniem wciąż nie ma wiarygodnych danych naukowych stwierdzających skuteczność
homeopatii

. Rektor ŚUM prof. dr hab. n. med. Przemysław Jałowiecki ripostował, że homeopatia

C. W. Smith, R. Y. S. Choy, J. A. Monro, The diagnosis and therapy of electrical hypersensitivities, Clinical Ecolo-

gy, 6 (4), 119-128 (1990).

Piotr Kossobudzki, Na Śląsku rusza filia Hogwartu!, Gazeta Wyborcza (11 kwietnia 2014),

http://wyborcza.pl/piatekekstra/1,137768,15777305,Na_Slasku_rusza_filia_Hogwartu_.html?disableRedirects=true.

Agata Pustułka, Homeopatia na studiach: Śląski Uniwersytet Medyczny szkoli szarlatanów i szamanów?, Dziennik

Zachodni (9 kwietnia 2014);
http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/3396523,homeopatia-na-studiach-slaski-uniwersytet-medyczny-szkoli-
szamanow-i-szarlatanow,id,t.html.