Wołoszański Bogusław Sensacje XX wieku Tajne Rokowania

Aktorzy:

Adolf Hitler - Jan Peszek
Józef Stalin - Krzysztof Globisz
Ławrientij Beria szef NKWD - Adam Ferency
Paweł Sudopłatow szef Zarz

du Operacji Specjalnych NKWD - Olaf Lubaszenko

Georgij

ukow szef Sztabu Generalnego Armii Czerwonej - Witold Pyrkosz

Franz von Papen ambasador Niemiec w Ankarze - Marcin Tro

ski

Lektor radzieckiego radia - Jerzy Bo

czak

Noc 22 czerwca 1941 roku była upalna i duszna. Kremlowskie kuranty wybiły godzin

pierwsz

, gdy Stalin

wyszedł ze swojego gabinetu na drugim pi

trze kremlowskiego gmachu, wsiadł do windy i zjechał na parter,

gdzie czekał na niego szef ochrony generał Nikołaj Własik. Wyj

cie dyktatora stanowiło sygnał dla jego

współpracowników,

e i oni mog

wreszcie uda

do domów; nie

mieli tego zrobi

, dopóki Stalin był w

swoim gabinecie.

Było to dziwne,

e dyktator wychodził z gabinetu, cho

przez cały dzie

napływały znad granicy alarmuj

wie

ci o ruchach niemieckich wojsk. Wywiad meldował o zeznaniach niemieckich dezerterów ostrzegaj

cych,

e wojna rozpocznie si

wicie. Mo

e nie wierzył tym doniesieniom, a mo

e uznał,

e jest to prowokacja i

nade wszystko nale

y zachowa

spokój, aby nie dopu

do konfliktu z Niemcami.

Wydał wi

c dowódcy Moskiewskiego Okr

gu Wojskowego rozkaz postawienia w stan gotowo

ci wojsk

obrony przeciwlotniczej Moskwy, a szefowi stołecznej organizacji partyjnej nakazał, aby wszyscy działacze
pozostali na stanowiskach. Powiedział wówczas: "Mo

liwy atak Niemców".

Zabronił jednak ogłaszania alarmu w oddziałach wojskowych. Nie da

sprowokowa

Jak w ka

sobot

Stalin wyje

ał do swojej daczy w odległym o 35 km Kuncewie, gdzie dotarł około

godziny drugiej. Stalin przeszedł przez werand

i wspi

ł si

po w

skich drewnianych schodach na poddasze,

gdzie mie

ciła si

jego sypialnia. Zdj

ł kurtk

, rozpi

ł kołnierzyk koszuli, zzuł buty i poło

ył si

na w

skim

łó

ku, nad którym wisiał gruzi

ski kilim. Wkrótce zasn

ł snem człowieka zm

czonego.

Telefon zadzwonił o czwartej nad ranem. Stalin, obudzony przez dowódc

ochrony Kuncewa, podniósł

słuchawk

. Usłyszał głos generała Gieorgija

ukowa, szefa Sztabu Generalnego.

ukow: Towarzyszu Stalin, faszy

ci zaatakowali na całym froncie. Dowódca Floty

Czarnomorskiej melduje,

e nadlatuje wielka liczba niezidentyfikowanych samolotów.

Klimowski, z Zachodniego Okr

gu Wojskowego, dzwoni,

e niemieckie samoloty

bombarduj

białoruskie miasta…

ukow: Czy zrozumieli

cie mnie?

Stalin: Gdzie jest ludowy komisarz obrony?

ukow: Rozmawia z Kijowskim Okr

giem Wojskowym.

Stalin: Przyjed

cie na Kreml z Timoszenk

. Powiedzcie Poskriebyszewowi,

eby wezwał

wszystkich członków Biura Politycznego.

Tej nocy o godzinie 3.15 tysi

ce dział niemieckich otworzyło ogie

. Dywizje niemieckie i pa

stw

sojuszniczych Rzeszy ruszyły Od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Pociski spadały na pozycje
radzieckich wojsk całkowicie nieprzygotowanych do odparcia ataku.

Uderzenie Luftwaffe na radzieckie lotniska miało efekt dewastuj

cy. Do południa pierwszego dnia wojny 528

samolotów Wojenno-wozdusznych Sił zostało zniszczonych na ziemi, zanim zdołały wystartowa

. Stały

równo, jeden obok drugiego, co bardzo ułatwiało zadanie lotnikom niemieckim i pot

gowało niszcz

sił

ataku. Płomienie z jednego samolotu przenosiły si

błyskawicznie na inne.

Taka była cena nieprzygotowania obrony lotnisk, braku paliwa i amunicji dla samolotów, które w ci

ostatnich tygodni przed wybuchem wojny przerzucono na nowe lotniska polowe.

Wsz

dzie - w powietrzu, na l

dzie i na morzu - niemieckie wojska odnosiły wielkie zwyci

stwa.

Kilka korpusów pancernych wdarło si

tego dnia na 60-90 kilometrów w gł

b Zwi

zku Radzieckiego, co było

niespotykane w dotychczasowej historii wojen. Szły dalej na wschód, gromi

c armi

Czerwon

, która, cho

biła si

dzielnie, ponosiła ogromne straty. Nie była w stanie zatrzyma

Wehrmachtu.

Adolf Hitler był pewien,

e Wehrmachtowi uda si

zrealizowa

plan pokonania Zwi

zku Radzieckiego

najpó

niej w ci

gu 4 miesi

cy.

W pogodne wrze

niowe popołudnie 1941 roku Adolf Hitler szedł

wirow

alejk

ród wysokich drzew w

"Wilczym Sza

cu". Towarzyszył mu Franz von Papen, ambasador Niemiec w Ankarze, były premier. Führer

darzył go sympati

ze wzgl

du na poparcie, jakie uzyskał z jego strony w 1933 roku, w przełomowym okresie

walki o władz

Hitler: Mam dla pana wiele wspaniałych wiadomo

ci. Wczoraj czołgi Kleista i Guderiana

zamkn

ły w okr

ąż

eniu cztery rosyjskie armie w rejonie Lokhvista. Rozpocz

my obl

ęż

enie

Leningradu. Rozkazałem szczelnie zablokowa

to miasto, a Luftwaffe rozpocz

ła

całodobowe naloty. Chc

unikn

ąć

walk ulicznych, co mogłoby nas kosztowa

wiele ofiar.

Leningrad zostanie zmuszony do kapitulacji głodem. Mo

emy zaczeka

. Par

tygodni nie

ma ju

znaczenia, za

czołgi b

mi potrzebne do ofensywy na Moskw

Papen: Mein Führer, to ju

nie potrwa długo! Za miesi

c lub najwy

ej dwa Stalin podda

wszystkie miasta!

Hitler: Gdy Wehrmacht zajmie okre

lon

ęść

Rosji, stanie si

liwe zawarcie

porozumienia ze Stalinem.

Hitler nie chciał, aby jego wojska zaj

ły cały wielki Zwi

zek Radziecki. Byłoby to niemo

liwe i niepotrzebne.

Planował,

e Wehrmacht dojdzie do Uralu i tam si

zatrzyma, a niedobitki Armii Czerwonej i władze schroni

w azjatyckiej cz

ęś

ci.

Hitler: Stalin, je

eli nie obali go naród, musi zda

sobie spraw

e w wieku 66 lat nie

na rozpoczyna

dzieła

ycia od pocz

tku. Musi wi

c ocali

, co tylko mo

liwe. Wycofa

w gł

b Azji, a my odgrodzimy si

od jego azjatyckiej hordy murem ze stali i betonu.

Bolszewizm wegetuj

cy w syberyjskiej tajdze, pozbawiony wielkiego przemysłu, nigdy ju

nie zagrozi Europie.

Papen: Oczywi

cie nie pozostawimy go spokojnie w tej azjatyckiej twierdzy, ale jaki

dzie wielki rynek zbytu dla naszego przemysłu!

Hitler: Och, tak! Nowa Rosja za Uralem b

dzie naszymi Hindusami. B

dzie to rynek zbytu

o wiele lepiej poło

ony ni

brytyjskie Indie!

Czy do Hitlera dotarły od Stalina propozycje zawarcia pokoju, za który Stalin gotów był na wielkie ust

pstwa?

Nie ma na to oczywistego dowodu, ale ta rozmowa mo

e na to wskazywa

w połowie lipca 1941, gdy ostateczna kl

ska Armii Czerwonej wydawała si

spraw

najbli

szych

miesi

cy, Stalin uznał,

e nadszedł czas, aby podj

ąć

działania dyplomatyczne.

Rankiem 25 lipca Paweł Sudopłatow, szef Zarz

du Operacji Specjalnych NKWD, został wezwany do

gabinetu swojego przeło

onego, szefa NKWD Ławrentija Berii.

Ten siedz

c za biurkiem przegl

dał akta opatrzone napisem "

le tajne". Sudopłatow z koloru okładki

zorientował si

e s

to akta osobowe, ale niczego wi

cej nie potrafił dostrzec.

Beria: Siadajcie, towarzyszu Sudopłatow. Te raporty powinni

cie zna

Wstał zza biurka, wzi

ł kilka innych teczek i usiadł na fotelu naprzeciwko Sudopłatowa. Poinformował go o

dyplomatach radzieckich, którzy wrócili z Berlina po zamkni

ciu tam ambasady radzieckiej.

Beria: Bierie

kow i Kobułow informuj

e w czasie rozmowy z baronem Botmanem, z

niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych dowiedzieli si

o narastaj

cym

niezadowoleniu w Niemczech, jakie wywołuje przedłu

ca si

wojna i brak

rozstrzygni

cia na froncie.

Sudopłatow: Potwierdzaj

to informacje od "Korsykanina". To nasz najcenniejszy agent w

Niemczech. Donosi,

e w niemieckim najwy

szym dowództwie panuje niezadowolenie z

przebiegu działa

wojennych. Zwłaszcza po du

ych stratach oddziału generała Guderiana

pod Smole

skiem.

Beria: Znacie Stamenowa?

Sudopłatow: Tak jest. Iwan Stamenow, bułgarski ambasador, współpracuje z nami od
dawna. O ile pami

tam, został zwerbowany w 1934 roku w Rzymie, gdzie pracował jako

trzeci sekretarz ambasady Królestwa Bułgarii. To zaufany towarzysz.

Beria: Powinni

cie przekona

go,

e nale

y rozpowszechnia

ród zagranicznych

dyplomatów Moskwie, zwłaszcza tych, którzy sympatyzuj

z Niemcami, wie

ci, i

jeste

gotowi do rozmów pokojowych. Oczywi

cie temu powinny towarzyszy

informacje,

e nie

mamy zamiaru zrezygnowa

z twardej obrony na ka

dym odcinku, a niemiecki Blitzkrieg

zawiódł. Nie udało im si

w ci

gu miesi

ca zdoby

Moskwy, Leningradu i Kijowa. Tak wi

wojna b

dzie trwała długo.

Beria przerwał i podniósł słuchawk

. Sudopłatow zd

ąż

ył zauwa

e dzwonił telefon ł

cy bezpo

rednio

ze Stalinem lub Mołotowem. Poderwał si

, aby wyj

ść

z gabinetu, lecz Beria dał zna

eby pozostał.

Mówił cicho, odwrócony plecami, ale nie starał si

ukry

, z kim rozmawia, gdy

par

razy u

ył imienia

Wiaczesław. Rozmawiał wi

c z komisarzem spraw zagranicznych Wiaczesławem Mołotowem.

Beria: Spraw

Stamenowa przekazałem mojemu oficerowi, wysokiemu oficerowi, zgodnie

z poleceniem towarzysza Stalina i twoj

opini

. A

ona Stamenowa jest bardzo

zadowolona,

e załatwiłe

jej prac

w Instytucie Biochemii. Tak… Do zobaczenia.

Beria: Towarzyszu Sudopłatow, nie ma czasu od stracenia. Nie sugerujcie Stamenowowi,
z kim ma rozmawia

na temat negocjacji z Niemcami. To b

dzie bardziej naturalne.

Przyst

pujcie do działania i informujcie mnie na bie

żą

co o wynikach tej inicjatywy.

Sudopłatow: Przedstawi

raport, Ławrentiju Pawłowiczu.

Nast

pnego dnia Sudopłatow spotkał si

ze Stamenowem w mieszkaniu swojego zast

pcy Isaaka Eitingtona,

a kolejnego dnia zaprosił ambasadora do restauracji "Agrawia", gdzie zwykle funkcjonariusze NKWD
spotykali si

z zagranicznymi dyplomatami. Było to znacznie lepsze miejsce do rozmów ni

mieszkanie.

Kuchnia była dobra i nikt nie pytał o kartki

ywno

ciowe, co było szczególnie wa

ne w wojennym czasie.

Spotkania przebiegały w niewielkich gabinetach, w których g

ste firanki dobrze zasłaniały okna, za

kilimy na

cianach i ci

ęż

kie pluszowe zasłony dokładnie tłumiły d

ki. Cho

ci, którzy powinni usłysze

przebieg

rozmowy, nie mieli z tym kłopotów, gdy

mikrofony znajdowały si

wsz

dzie, poczynaj

c od

yrandola, na

wazonie z kwiatami ko

Sudopłatow: Nie mo

na wykluczy

liwo

ci szybkiego zako

czenia walk - oczywi

cie

uwzgl

dniaj

c pewne terytorialne koncesje z naszej strony. Nie s

, aby Niemców nie

zainteresowała taka mo

liwo

ść

, zwłaszcza teraz, gdy ich oddziały pancerne poniosły du

straty w rejonie Smole

ska.

Czy Sudopłatow zdradził na jak wielkie ust

pstwa gotowy jest Stalin, aby uratowa

swoj

władz

? Dyktator

skłonny był odda

Niemcom republiki nadbałtyckie, Białoru

i Ukrain

w zamian za zako

czenie działa

wojennych i podpisanie paktu pokojowego. Nie nale

y jednak s

dzi

, aby w czasie tej rozmowy Sudopłatow

posun

ł si

tka daleko. Prawdopodobnie było na to za wcze

nie.

Iwan Stamenow był wyra

nie niech

tny takiemu podej

ciu władz radzieckich. On, komunista, nie w

tpił w

zwyci

stwo. Powiedział nawet: "Wojna b

dzie długa, ale nie mam w

tpliwo

ci,

e zwyci

stwo b

dzie nasze".

W tym miejscu

lad si

urywa. Czy Stamenow przyj

ł zadanie Czy podj

ł si

misji po

rednika w rokowaniach

pokojowych mi

dzy Zwi

zkiem Radzieckim i Niemcami? Bez w

tpienia nie był jedynym, któremu radzieckie

słu

by specjalne zleciły nawi

zanie kontaktu, ale o innych nic nie wiadomo.

Według jednej wersji do rokowa

doszło w Bułgarii. Według innych Niemcy nie przyj

li radzieckich propozycji.

Wydawałoby si

e zagadk

na łatwo rozwi

. Iwan Stamenow prze

ył wojn

i mieszkał w Bułgarii.

Wiele lat pó

niej, w 1953 roku, dotarła do niego specjalna radziecka delegacja z sekretarzem prezydium

Rady Najwy

szej Nikołajem Pegowem. Bardzo im zale

ało na uzyskaniu po

wiadczenia,

e tajne negocjacje

toczyły si

w Sofii. Był to bowiem czas, gdy w Moskwie rozpoczynał si

proces Ławrentija Berii i postawiono

mu zarzut "tajnego planowania obalenia Stalina i radzieckiego rz

du przez nawi

zanie kontaktów z agentami

Hitlera i zaproponowanie im zdradzieckiego separatystycznego pokoju na warunkach terytorialnych
ust

pstw".

Były ambasador Iwan Stamenow, mimo prób zastraszenia i przekupienia, odmawiał wszelkich wyja

nie

ten temat.

Ławrentij Beria podczas przesłuchania 26 sierpnia 1953 roku nie zaprzeczał,

e istniał projekt nawi

zania

kontaktów z Niemcami, lecz wyja

niał,

e chodziło jedynie o zyskanie na czasie, koniecznym dla

zmobilizowania wszystkich rezerw do walki z Niemcami.

Nie ma wi

c dowodu,

e tajne rokowania rozpocz

ły si

, natomiast jest mało prawdopodobne, aby Hitler u

szczytu powodzenia w radzieckiej kampanii, zechciał targowa

ze Stalinem. Ten z kolei musiał rozumie

e podj

cie przez Niemców propozycji przyst

pienia do rokowa

e mie

dla niego nieobliczalne

nast

pstwa. Wci

ąż

liczył na przełom w tej wojnie, a gdyby radzieccy

ołnierze dowiedzieli si

z niemieckich

ulotek i audycji propagandowych,

e ich wodzowie ka

żą

im walczy

do ostatka, a jednocze

nie paktuj

wrogiem, mogliby wznieci

bunt.

Jak zareagowaliby najwy

si dowódcy i członkowie najwy

szych władz radzieckich, dowiaduj

c si

e Stalin

zamierza zaoferowa

Niemcom wielkie obszary Zwi

zku Radzieckiego, w obronie których zgin

ło tak wielu

ołnierzy? Czy Stalin nie znalazłby si

wobec opozycji, jak

w marcu 1918 roku musiał przełamywa

Lenin,

gdy zdecydował si

podpisa

z Niemcami upokarzaj

cy Rosj

pokój brzeski? Historia mogłaby si

powtórzy

A jednak pomysł dogadania si

z Hitlerem od

ył w pa

dzierniku 1941 roku, gdy sytuacja na froncie

wskazywała,

e wojska niemieckie lada tydzie

stan

pod Moskw

Generał Gieorgij

ukow przybył do Moskwy wezwany z Leningradu 7 pa

dziernika 1941 roku. Sytuacja na

froncie ustabilizowała si

i zapewne z tego powodu mógł na krótko opu

swoje stanowisko na froncie i

przyjecha

do stolicy, aby osobi

cie przedstawi

przebieg walk i plany obrony miasta.

Stalin był chory. Le

ał w łó

ku cierpi

c na siln

gryp

, a wi

ukow z sekretariatu na Kremlu, gdzie si

zameldował, został skierowany do prywatnego apartamentu wodza. Nie wiadomo natomiast czy było to na
Kremlu, czy te

ukow pojechał do daczy w Kuncewie.

Wszedł do pokoju i zobaczył Stalina pogr

ąż

onego w rozmowie z Beri

. Nie

miał przerywa

ani meldowa

c stan

ł przy drzwiach i, chc

c nie chc

c, przysłuchiwał si

rozmowie. Obydwaj nie zwracali na niego

uwagi. By

e Stalin chciał, by

ukow poznał ten tajny plan. Mówił do Berii:

Stalin: Armia Czerwona nie jest wystarczaj

co silna, aby odeprze

niemiecki atak na

Moskw

. Stało si

konieczne, aby

my poszli za przykładem Lenina z marca 1918 roku, gdy

- nie maj

c innego wyj

cia - podpisał w Brze

ciu upokarzaj

cy pokój z Niemcami. Musicie

znale

źć

drog

wynegocjowania nowego brzeskiego pokoju. Nawet za cen

utraty republik

bałtyckich, a nawet Białorusi, Mołdawii i cz

ęś

ci Ukrainy.

Generał

ukow rozumiał, dlaczego dyktator gotów był pój

ść

na tak wielkie ust

pstwa wobec wroga i odda

tak wielkie obszary pa

stwa.

Z jednej strony dostrzegał,

e niemieckie dywizje były zm

czone i osłabione ci

ęż

kimi walkami. Do 30

wrze

nia 1941 roku Niemcy stracili 551 tysi

ołnierzy zabitych, rannych, zaginionych i w niewoli. Straty

sprz

tu były ogromne. Zacz

ła si

słotna jesie

, która mogła spowolni

post

py niemieckich wojsk. Hitler

mógł by

c bardziej skory do zawarcia korzystnego układu jesieni

w lecie, gdy jego Wehrmacht tak

szybko podbijał Zwi

zek Radziecki, a straty nie były tak du

Z drugiej strony pierwsze dni pa

dziernika przyniosły Niemcom nowe zwyci

stwa.

Korpus pancerny Guderiana rozerwał radzieckie linie obronne i w ci

gu dwóch dni posun

ł si

naprzód o 170

kilometrów, zdobywaj

c Orzeł, co przypominało wielkie sukcesy niemieckich dywizji z pierwszych dni wojny.

W rejonie Bria

ska i Wia

my Niemcy wzi

li do niewoli podobno 660 tysi

cy radzieckich

ołnierzy i zdobyli

ponad 1200 czołgów.

Bez wzgl

du na to, czy dane te były prawdziwe, kl

ska wojsk radzieckich na centralnym kierunku była bardzo

dotkliwa i zdawała si

wskazywa

na to,

e Niemcy szybko podejd

do Moskwy.

Gdy Beria wyszedł, Stalin zwrócił si

ukowa.

Stalin: Popatrzcie, mamy du

e kłopoty z frontem zachodnim i nie s

eby udało mi si

dosta

dokładny raport na temat sytuacji w tamtym rejonie. Musicie jecha

do dowództwa

frontu zachodniego i przedstawi

mi sytuacj

telefonicznie, o jakiejkolwiek porze dnia czy

nocy. B

czekał na wasz telefon.

Rozmowa z Beri

nie znalazła potwierdzenia w

adnym dokumencie ani relacji. Jedynym

wiadkiem był

generał

ukow. Musimy jednak pami

e Beria stał si

jego najwi

kszym wrogiem. By

e z tego

powodu

ukow w swoich pami

tnikach fałszował histori

Jedno jest pewne: rz

d radziecki nawi

zał kontakty z rz

dem niemieckim. Stało si

to w Sztokholmie w

dzierniku 1941 roku, a wi

c w czasie, gdy

ukow przysłuchiwał si

rozmowie Stalina z Beri

. Negocjacje

z Niemcami podj

ła ambasador Aleksandra Kołłontaj.

W pierwszych dniach pa

dziernika 1941 roku spotkała si

z Edgarem Klausem, agentem Abwehry.

Wspomniała o mo

liwo

ci negocjacji pokojowych z Niemcami. Zrobiła to w sposób tak zawoalowany,

Klaus nie zrozumiał, o co chodzi jego rozmówczyni i uznał,

e wobec nieuchronnej kl

ski Zwi

zku

Radzieckiego pani Kołłontaj my

li o ratowaniu własnej skóry i chce ucieka

do Niemiec. Tak

wiadomo

ść

przekazał swojemu szefowi admirałowi Wilhelmowi Canarisowi. Ten, uznaj

e za propozycj

radzieckiej

dyplomatki mo

e kry

cej, przekazał jej ofert

ministrowi spraw zagranicznych Joachimowi von

Ribbentropowi, który z kolei poinformował Hitlera:

"Rosyjski ambasador w Sztokholmie, madame Kołłontaj, zamierza zerwa

z rz

dem radzieckim i przyjecha

do Niemiec" - pisał Ribbentrop. Mylił si

, gdy

pani Kołłontaj nie była wówczas ambasadorem, ale nie takie

wpadki zdarzały si

niemieckiemu ministrowi, znanemu z głupoty. Hitler odpowiedział: "Ona b

dzie

wystawnie przyjmowana". Nie miał zamiaru dłu

ej zajmowa

spraw

. By

e zasi

ł bli

szych

informacji na temat pani Kołłontaj i dowiedział si

e jest to za

arta komunistka, któr

na podejrzewa

wszystko, tylko nie o ch

ęć

zdradzenia Stalina.

Skoro wi

c wyst

piła z tak

propozycj

, to znaczy,

e Stalin wskazywał na ni

jako na osob

maj

jego

pełne zaufanie, przez któr

gotów był utrzymywa

tajny i nieformalny kontakt. W tamtym czasie Hitlera w

ogóle to nie interesowało. Wermacht był ju

niedaleko Moskwy, któr

ogarniała panika.

Strach przed niemieckimi wojskami i prze

wiadczenie,

e zdob

stolic

, doszły do zenitu w połowie

dziernika 1941 roku.

W Moskwie narastała panika, w miar

przybli

ania si

niemieckich oddziałów. Wybuchła z cał

sił

, gdy radio

nadało komunikat: Lektor sowieckiego radia: W nocy z 14 na 15 pa

dziernika pogorszyło si

poło

enie wojsk

frontu zachodniego. Niemiecko-faszystowskie oddziały rzuciły przeciwko naszym wojskom wielk

liczb

czołgów i zmotoryzowanej piechoty, w rezultacie w jednym z sektorów przedarli si

przez nasze linie

obronne.

To była kropla, która przepełniła czar

. Tłumy uciekinierów zapełniły dworce, gdzie dochodziło do walk o

miejsca w wagonach. długie szpalery usiłuj

cych wyrwa

z miasta przemierzały ulice. Pomniejsi

urz

dnicy partyjni wystawiali sobie delegacje i z rodzinami zapakowanymi do słu

bowych samochodów i na

skrzynie ci

ęż

arówek wyruszali na wschód. W kilku zakładach przerwano produkcj

, gdy

brakowało

robotników. W chaosie ogarniaj

cym stolic

zacz

ły mno

rabunki i napady, pl

drowanie opuszczonych

mieszka

i włamania do sklepów.

Atmosfer

histerii podgrzewały działania specjalnych oddziałów, które przygotowywały do wysadzenia

dowe budynki i najwa

niejsze obiekty w mie

cie. Osiem grup saperskich do północy 15 pa

dziernika

zało

yło ogółem 584 tony materiałów wybuchowych w budynkach rz

dowych, stacjach i obiektach

kolejowych i na 56 mostach, w tym 16 mostach w mie

cie.

ołnierze, którzy stan

li przy tych obiektach,

otrzymali rozkaz wysadzenia na "widok nieprzyjacielskich wojsk".

W wi

zieniach NKWD rozpocz

ła si

rze

. Nie sposób było ewakuowa

wszystkich wi

ęź

niów, tych, którzy

mieli pozosta

. W ci

gu kilku dni rozstrzelano kilka tysi

cy ludzi, w

ród nich około czterystu wysokich

oficerów aresztowanych przed wybuchem wojny lub w trakcie działa

wojennych pod zarzutami poddania si

panice, zdrady, opuszczenia stanowiska.

Zamieszanie i atmosfer

zagro

enia pogł

biała ewakuacja zakładów przemysłowych.

Ogółem 80 tysi

cy ci

ęż

arówek wywiozło poza Moskw

maszyny z 498 fabryk.

Wieczorem 16 pa

dziernika Stalin wyszedł z gabinetu, gdy na korytarzu spotkał zmierzaj

cego w jego stron

Beri

Beria: Towarzyszu Stalin, wasz specjalny poci

g jest ju

podstawiony. Wasza dacza w

Kuncewie została zaminowana. Na lotnisku w Chodynce stoj

cztery samoloty, w tym wasz

DC-3. Wszystko jest gotowe do ewakuacji…

Stalin spojrzał na niego ostro, nieprzyja

nie. Nie odpowiadał mu plan ucieczki z Moskwy. Czuł,

e tak długo,

jak ludzie i wojsko wiedz

e pozostał w stolicy, tak długo b

dzie mo

na broni

miasta. Nie odpowiedział na

słowa Berii i poszedł do swojego samochodu. Musiał rozwa

sytuacj

Rozwój wydarze

zdaje si

wskazywa

e tego wieczora podj

ł decyzj

o pozostaniu w Moskwie. I

stoczeniu w tym rejonie decyduj

cej bitwy.

Nie mógł odda

stolicy Niemcom, gdy

oznaczałoby to przegran

wojn

. Hitler uzyskałby ogromny atut

propagandowy. Ludzie załamaliby si

i nie sposób byłoby ich zmusi

do tak wielkiego wysiłku, jaki dawali z

siebie w ci

gu ostatnich miesi

cy. Zachodni sojusznicy, wci

ąż

podejrzliwie przygl

daj

cy si

rozwojowi

sytuacji, uznaliby,

e Stalin nie jest wiarygodnym partnerem, skoro jego ocena wydarze

całkowicie si

nie

sprawdziła.

Bitwa pod Moskw

dawała jedyn

szans

zatrzymania niemieckiej ofensywy i odebrania Niemcom inicjatywy

strategicznej, jak

mieli od pocz

tku wojny. Poło

enie ich wojsk było w istocie bardzo trudne ze wzgl

du na

wydłu

ce si

linie komunikacyjne, wysokie straty i nadchodz

ce mrozy, do których armia niemiecka nie

była w ogóle przygotowana.

17 pa

dziernika radio ogłosiło,

e Stalin pozostanie w stolicy. Dwa dni pó

niej ogłoszono stan obl

ęż

enia.

Dyktator przyst

pował do uporz

dkowania sytuacji w mie

cie z wła

ciw

sobie bezwzgl

dno

Dowództwo obrony miasta przekazał w r

ce generała P. Artiemiewa. Miał on opanowa

fal

rabunków i

paniki za pomoc

swoich oddziałów NKWD wprawionych w masowych egzekucjach.

Zacz

ł od administratorów budynków, w których doszło do pl

drowania mieszka

. Co dziesi

tego - winien

czy nie - rozstrzelano. S

dy wojskowe rozpatrywały sprawy o kradzie

e i rabunki w ci

gu kilku minut, ledwie

zadaj

c sobie trud, aby zapyta

oskar

onego, czy przyznaje si

do winy; z tym,

e odpowied

nie miała

adnego znaczenia. Wyroki wykonywano natychmiast.

Nie wybaczono dyrektorom i wy

szym urz

dnikom, którzy w fali paniki po 16 pa

dziernika wyjechali z miasta.

Radio moskiewskie podawało ich nazwiska i okoliczno

ci porzucenia pracy. Nale

ało s

dzi

e lokalne

oddziały NKWD starannie notowały te nazwiska, aby rozprawi

ze zdrajcami, którzy uciekaj

c z Moskwy

znale

li si

na ich terenie.

Bitwa o Moskw

, któr

- zgodnie z przewidywaniami Stalina - wygrała Armia Czerwona stanowiła przełom w

tej wojnie.

Nie było ju

potrzeby rozwa

ania paktu z Hitlerem za cen

oddania Niemcom ogromnych połaci Zwi

zku

Radzieckiego. Jednak

e w Sztokholmie w dalszym ci

gu trwały tajne rokowania, które z niemieckimi

wysłannikami prowadziła ambasador Aleksandra Kołłontaj. Stalin chciał mie

w r

ku or

ęż

przeciwko

zachodnim sojusznikom. Nie wierzył im. Uwa

ał,

e lada miesi

c to oni zawr

pakt z Hitlerem i gotów był ich

uprzedzi