Renowator_zab_ar_712[07]_Z4.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Ten poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i kształtowaniu

umiejętności w zakresie wykonywania zapraw, mieszanek i mas tynkarskich potrzebnych
w pracach renowacyjnych.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności, jakie powinieneś posiadać
przed rozpoczęciem pracy z poradnikiem,

−

cele kształcenia, które wskazują umiejętności, jakie będziesz kształtował w procesie
nauczania – uczenia się w niniejszej jednostce modułowej,

−

materiał nauczania podzielony na 3 grupy tematów, pozostających względem siebie
w logicznym układzie, w którym zostały wyodrębnione następujące elementy:

−

treści kształcenia, mające na celu zdobycie wiadomości i ukształtowanie
umiejętności, umożliwiające Ci wykonywanie prac renowacyjnych,

−

pytania sprawdzające, które umożliwią Ci samoocenę w zakresie przygotowania
do wykonania ćwiczeń,

−

wykaz ćwiczeń ułatwiających kształtowanie planowanych umiejętności,

−

sprawdzian postępów, zawierający zestaw pytań sprawdzających, dzięki którym
będziesz miał możliwość dokonania samooceny, czy wszystko zrozumiałeś i możesz
kontynuować proces nauczania-uczenia się,

−

sprawdzian osiągnięć, który pozwoli Ci ocenić poziom ukształtowanych przez Ciebie
umiejętności w całej jednostce modułowej,

−

wykaz literatury, który ułatwi Ci pogłębianie wiedzy z zakresu jednostki modułowej
oraz doskonalenie umiejętności.

Jednostka modułowa: „Wykonywanie zapraw, mieszanek i mas tynkarskich” zawiera

informacje  o  składnikach  zapraw,  mieszanek  i  mas  tynkarskich,  sposobach  badania
i  sprawdzania  niektórych  właściwości  składników  i  wykonanych  mieszanek  oraz  receptury
i  zalecenia  dotyczące  wykonania  mieszanin  ręcznie  i  mechanicznie.  W  treściach  znajdziesz
także  podstawowe  zasady  ustalania  ilości  materiałów  na  podstawie  norm  zużycia.  Jednostka
ta  poprzedza  jednostki  modułowe,  w  których  zapoznasz  się  z  wykonywaniem  tynków
pospolitych, doborowych, szlachetnych i ozdobnych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W pracy musisz przestrzegać regulaminu pracowni, przepisów bhp i higieny pracy oraz

instrukcji przeciwpożarowych. Szczególną uwagę musisz zwrócić na zasady bhp w czasie
wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych. W czasie przygotowywania stanowiska pracy zwróć
uwagę na zasady ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[07].Z4.01

Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu

robót tynkarskich

712[07].Z4.02

Organizowanie stanowiska prac

tynkarskich

712[07].Z4.03

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu

do robót tynkarskich

712[07].Z4.04

Wykonywanie zapraw,

mieszanek i mas tynkarskich

712[07].Z4.05

Wykonywanie tynków

pospolitych i doborowych

712[07].Z4.06

Wykonywanie tynków

szlachetnych i ozdobnych

712[07].Z4.07

Wykonywanie i naprawa

stiuków

Moduł 712[07].Z4

Technologia robót

tynkarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

stosować zasady bezpiecznej pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

−

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

posługiwać się budowlaną dokumentacją techniczną, instrukcjami i tabelami,

−

organizować stanowiska prac tynkarskich,

−

rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,

−

dobierać, przechowywać i transportować materiały budowlane do wykonywania robót,

−

dobierać narzędzia i sprzęt do wykonania robót.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować

odpowiednie

receptury

wykonania

zapraw

wymaganych

właściwościach,

−

odczytać receptury, zinterpretować ich treść,

−

zważyć i odmierzyć składniki zapraw,

−

wykonać dozowanie składników metodą objętościową, wagową i wagowo-objętościową,

−

zastosować dodatki do zapraw zgodnie z instrukcjami,

−

sprawdzić wybrane właściwości zapraw i ich składników,

−

analizować informacje dotyczące właściwości i zastosowania gotowych mieszanek,

−

określić konsystencję i urabialność mieszanki,

−

wykonać zaprawę ręcznie i mechanicznie,

−

sporządzić masę tynkarską z gotowych mieszanek, zgodnie z instrukcją producenta,

−

przetransportować materiały i gotowe mieszanki,

−

dokonać składowania materiałów na stanowisku roboczym,

−

zastosować zasady przechowywania składników zapraw, gotowych mieszanek i mas
tynkarskich,

−

ocenić szacunkowo ilość potrzebnego materiału,

−

sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,

−

zastosować materiały zgodnie z normami zużycia,

−

wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

−

wykorzystać materiały bibliograficzne oraz internet,

−

odszukać specjalistyczne informacje w ogólnodostępnych źródłach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Materiały do zapraw, mieszanek i mas tynkarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Zaprawa jest materiałem budowlanym plastycznym mającym zdolność zamiany, na

skutek reakcji chemicznych, w ciało stałe o takiej formie jaką mu nadamy. Zaprawy
tynkarskie stosuje się do wykonywania tynków czyli powłok o różnej grubości na
powierzchniach ścian i stropów.

Składnikami zapraw tradycyjnych- zwykłych są mieszaniny: głównie spoiwa, kruszywa

i  wody  oraz  czasem  dodatków  i  domieszek.  Oczywiście  postęp  w  dziedzinie  chemii
budowlanej  spowodował,  że  w  składzie  współcześnie  stosowanych  gotowych  mieszanek
i  mas  tynkarskich  występują  też  składniki  trochę  inne  niż  w  zaprawach  tradycyjnych.
Ale zarówno zaprawy zwykłe jak i gotowe mieszanki i masy znajdują obecnie zastosowanie,
oczywiście stosownie  do  swoich  właściwości.  A  właściwości  zapraw  zależą  od  właściwości
składników.

Właściwości zapraw budowlanych zwykłych, a także zasady ich projektowania

i wykonania  podane  są  w  normie  PN-90/B-14501.  Składnikami  są  spoiwa:  wapienne,
cementowe,  gipsowe,  gliniane  lub  ich  mieszaniny;  kruszywem  jest  piasek,  a  trzecim
składnikiem  podstawowym  jest  woda.  Stosuje  się  też  dodatki  i  domieszki  o  różnym
znaczeniu.

Zaprawy specjalne, modyfikowane są dostępne w postaci mieszanek przygotowanych

fabrycznie: suchych lub upłynnionych. Składnikami suchych mieszanek są spoiwa: wapienne,
cementowe  i  gipsowe,  kruszywem  substancje  mineralne  także  inne  niż  kamienne.  Dodatki
i domieszki  produkuje  przemysł  chemiczny.  Składnikami  mieszanek  w  postaci  płynnej  są
spoiwa  w  postaci  wodnych  dyspersji  żywic  syntetycznych,  wypełniacze  mineralne
i syntetyczne oraz dodatki modyfikujące.

Dobieranie składników zapraw zostało już omówione szczegółowo w Z4.03. Tutaj tylko

przypomniane będą niektóre informacje.

A więc spoiwami zapraw są: wapno, cement, gips, zawiesina gliniana oraz mieszaniny

tych spoiw.

Spoiwa po zarobieniu woda wiążą i twardnieją. Wiązanie spoiw polega na zachodzeniu

reakcji chemicznych w wyniku których zarobione wodą spoiwo przechodzi ze stanu ciekłego
lub  plastycznego  w  stan  stały.  Czas  wiązania  wynosi  od  kilku  minut  (gips)  do  kilku  godzin
(cement,  wapno).  Twardnienie  polega  na  nabieraniu  wytrzymałości  i  trwa  ono  od  kilku  do
kilkudziesięciu  dni,  zależnie  od  spoiwa;  przyjęto  umowny  okres  twardnienia  równy  28  dni.
Ważne  cechy  spoiw  decydujące  o  ich  właściwościach  to:  miałkość,  stałość  objętości,
szybkość wiązania i twardnienia, odporność na agresję chemiczną kaloryczność.

Spoiwa dzieli się na powietrzne i hydrauliczne ze względu na ich zachowanie

w środowisku wodnym:

–

spoiwa powietrzne –to takie, które po zarobieniu wodą mogą wiązać i twardnieć tylko na
powietrzu i nie są odporne na działanie wody po stwardnieniu,

–

spoiwa hydrauliczne – to takie, które po zarobieniu wodą mogą wiązać i twardnieć
zarówno na powietrzu, jak i w wodzie bez dostępu powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tabelach poniżej wyszczególniono przykładowe rodzaje spoiw powietrznych
i hydraulicznych.

Tabela 1. Spoiwa powietrzne [opracowanie własne]

nazwa ogólna

przykłady

spoiwa wapienne

- wapno niegaszone mielone

- ciasto wapienne

- wapno suchogaszone (hydratyzowane)

- wapno pokarbidowe

spoiwa gipsowe

- gips budowlany

- gipsy szpachlowe

- gipsy tynkarskie

- kleje gipsowe

zawiesina gliniana

Tabela 2. Spoiwa hydrauliczne [opracowanie własne]

nazwa ogólna

przykłady

cementy

- cementy portlandzkie powszechnego użytku

- (portlandzki- CEM I

- mieszany- CEM II

- hutniczy- CEM III

- pucolanowy- CEM IV

- cement wieloskładnikowy- CEM V

- cement portlandzki biały

- cement glinowy

wapno hydrauliczne

Dla spoiw wapiennych przeprowadza się badania różnych właściwości chemicznych,
fizycznych i mechanicznych.
Właściwości wapna podane są w normie PN-EN 459-1:2003, a badania wykonuje się wg
normy PN-EN 459-2:2003.
Najczęściej

stosuje

się

wapno

palone

(niegaszone)

wapno

hydratyzowane,

a w ograniczonym zakresie ciasto wapienne.
Wapno palone  mielone  lub wapno  hydratyzowane, którego użyje się do wykonania zaprawy
tynkarskiej  powinno  być  zapakowane  w  nieuszkodzonym  worku  papierowym  co  najmniej
trzywarstwowym  o  masie  30  lub  25  kg  (wg  PN-B-30020:1999).  Na  worku  powinny  być
umieszczone następujące informacje:
–

nazwa wytwórni i adres,

–

masa brutto,

–

data pakowania.
Wapno tak zapakowane powinno być zabezpieczone przed zawilgoceniem

i zanieczyszczeniem oraz tak składowane, aby dolne warstwy worków były zabezpieczone
przed zniszczeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wapno hydratyzowane zwykle zalewano wodą przed użyciem, w celu dogaszenia cząstek

niezgaszonych. Obecnie produkuje się też wapno hydratyzowane, nie wymagające takich
zabiegów.

Ciasto wapienne powinno być jednolite i jednobarwne, nie mieć grudek i zanieczyszczeń.

Powinno  być  przechowywane  w  dołach  usytuowanych  powyżej  poziomu  wody  gruntowej.
Ściany  dołów  należy  zabezpieczyć  przed  osuwaniem  się  ziemi,  a  dno  przed  możliwością
mieszania  się  ciasta  wapiennego  z  ziemią.  Należy  chronić  ciasto  przed  zanieczyszczeniem,
przemarznięciem,  wysuszeniem  i  nadmiernym  zawilgoceniem.  Ciasto  przeznaczone  do
zwykłych  tynków  powinno  być  dołowane  nie  krócej  niż  3  miesiące.  Wybierając  ciasto
wapienne należy pozostawić na dnie dołu warstwę o grubości około 20 cm, gdyż mogą się w
niej  znajdować  cząstki  wapna  nie  dogaszonego,  które  -  gasząc  się  dalej  -  powoduje
powstawanie odprysków.

Spoiwa gipsowe mają różne właściwości wynikające ze składu chemicznego, miałkości

oraz zastosowania dodatków zmieniających np. czas wiązania, barwę, szybkość wzrostu
wytrzymałości, szybkość wysychania. Zależnie też od zastosowania zaprawy do tynkowania,
istotny jest stopień białości gipsu. Spoiwa anhydrytowe mają większą wodoodporność i są
m.in. składnikami mieszanek tynkarskich.

Powszechnie stosuje się gips budowlany, gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gipsowy.

Gips  budowlany  jest stosowany do prostych prac naprawczych oraz do sporządzania zapraw
tynkarskich.  Może  on  być:  grubo  zmielony  GB-G  lub  drobno  zmielony  GB-D,  a  ponadto
może  mieć  różną  wytrzymałość-  nie  mniej  niż  6MPa  lub  8MPa.  Właściwości  gipsu
budowlanego  podane  są  w  normie  PN-B-30041:1997.  I  tak  np.  najszybciej  wiążą  gipsy
budowlane  grubo  zmielone:  początek wiązania  następuje  już  po  3  minutach,  a  koniec  po  10
minutach.  Dla  gipsów  drobno  zmielonych  początek  wiązania  następuje  po  6  minutach,  a
koniec po10  minutach. Okres, w którym gips  budowlany  nie powinien wykazywać odchyleń
od wymagań normy wynosi 90 dni.

Ponieważ szybki wiązanie gipsu utrudnia jego stosowanie w robotach tynkarskich,

dlatego  stosuje  się  domieszki  opóźniające  proces  wiązania.  Są  to  np.  klej  kostny,  klej
kazeinowy, ciekły opóźniacz keratynowy, boraks, cytrynian potasu lub sodu, węglan wapnia i
fosforany.  Także  dodatek  wapna,  ok.  2%,  opóźnia  wiązanie,  ale  także  polepsza  urabialność
zaprawy  gipsowej.  Należy  też  pamiętać,  że  czas  wiązania  gipsu  ulega  skróceniu  lub
wydłużeniu  zależnie  od  temperatury  wykonywania  robót:  im  wyższa  temperatura  tym
szybciej  następuje  wiązanie,  oczywiście  roboty  można  wykonywać  w  zakresie  temperatur
5-30ºC.

Do wykonywania jednowarstwowych wewnętrznych wypraw tynkarskich grubości

8-20mm stosuje się gips tynkarski. Do ręcznego tynkowania stosuje się gips tynkarski GTR,
a  do  wypraw  tynkarskich  wykonywanych  sposobem  mechanicznym-  gips  tynkarski  GTM.
Gipsy  te  mają  dodatki  opóźniające  wiązanie,  poprawiające  plastyczność  zaprawy
i zwiększające przyczepność do podłoża. Początek wiązania wynosi: 60 minut- dla GTR i 90
minut-  dla  GTM.  Czas  przechowywania  gwarantujący  właściwości  normowe  wynosi  90  dni
od daty wysyłki.

Do wykonywania cienkich wypraw wewnętrznych, tak zwanych gładzi gipsowych

grubości 3-10mm, stosuje się gips szpachlowy, który ma w swoim składzie dodatki
wydłużające czas wiązania, zmniejszające odciąganie wody z zaczynu przez nasiąkliwe
podłoże, zwiększające przyczepność.

Istotne inne cechy gipsu budowlanego to:

–

zdolność do pęcznienia - w czasie twardnienia zwiększa swoją objętość o ok. 1%,

–

ognioodporność - ulega jednak zniszczeniu po polaniu woda w czasie pożaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

działanie korodujące na stal - ze względu na zawartość cząsteczek wody w cząsteczce
gipsu.

Właściwości użytkowe spoiw gipsowych oznacza się stosując odpowiednie normy: np. czas
wiązania wg PN-B-04360:1986, przyczepność wg PN-B-04500:1985.

Spoiwa gipsowe powinny być zapakowane w worki papierowe co najmniej trójwarstwowe
o masie łącznej 20,25 lub 40 kg. Natomiast spoiwa gipsowe sprzedawane w ilości poniżej
15kg powinny być pakowane w torby papierowe 2 lub 5 kg- co najmniej dwuwarstwowe. Na
workach i torbach powinny być zamieszczone następujące informacje:

–

nazwa i symbol rodzaju spoiwa,

–

nazwa wytwórni i adres,

–

masa worka lub torby ze spoiwem,

–

data wysyłki.
Na opakowaniach mniejszych niż 15 kg znajdują się informacje o sposobie

przygotowania zaczynu gipsowego.

Worki ze spoiwami gipsowymi powinny być układane warstwami zabezpieczone przed

zawilgoceniem i zanieczyszczeniem. Spoiwa dostarczone luzem należy przechowywać
w czystych i suchych silosach odpowiednio oznaczonych.

Czas magazynowania powinien wynosić nie dłużej niż 90 dni od dnia wysyłki.

Spoiwa cementowe mają duże zastosowanie w robotach tynkarskich ze względu na korzystne
cechy  użytkowe  i  możliwość  ich  modyfikacji  przez  zastosowanie  różnych  dodatków.
Podstawowym  spoiwem  jest  cement.  Ponadto  w  składzie  różnych  cementów  znajdują  się
dodatki  takie  jak:  granulowany  żużel  wielkopiecowy,  popiół  lotny  krzemionkowy,  popiół
lotny wapienny, pucolana naturalna,, pył krzemionkowy, oraz wapień i łupek palony.
Cementy mają barwę szarą o różnych odcieniach. Różnią się między sobą wytrzymałością na
ściskanie i szybkością przyrostu tej wytrzymałości.
Zależnie  od  rodzaju  i  udziału  dodatków  rozróżnia  się  następujące  rodzaje  cementów
powszechnego użytku (wg PN-EN 197-1:2002):
–

CEM I - cement portlandzki (bez dodatków),

–

CEM II – cementy portlandzkie z dodatkami

–

CEM III – cementy hutnicze,

–

CEM IV – cementy pucolanowe.

–

CEM V – cement wieloskładnikowy

Ponadto rozróżnia się cementy specjalne (wg PN-EN 19707-1:2003):
–

cement o niskim cieple hydratacji,

–

cement o wysokiej odporności na siarczany,

–

cement niskoalkaliczny,

–

cement portlandzki biały,

–

cement glinowy.

Do robót tynkarskich stosuje się cementy powszechnego użytku oraz cement portlandzki

biały.

Dla wszystkich cementów powszechnego użytku rozróżnia się trzy klasy wytrzymałości

normowej (w MPa), zależnie od wytrzymałości na ściskanie po 28 dniach twardnienia: 32,5;
42,5; 52,5.

Dla każdej wytrzymałości określa się też tzw. wytrzymałość wczesną (po 2 lub 7 dniach):

normalną N lub wysoką R.

A więc można wymienić klasy cementów: 32,5N 32,5R 42,5N 42,5R 52,5N 52,5R.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czas wiązania cementu jest znacznie dłuższy niż czas wiązania gipsu Poniżej zamieszczono
tabelkę, która podaje wartości wg normy PN-EN 197-1:2002. W obowiązującej obecnie
normie nie podaje się końca czasu wiązania.

Tabela 3. Czas wiązania cementu [8]

Właściwości użytkowe i zastosowanie cementu wynika z jego właściwości

mechanicznych, fizycznych i chemicznych. Do badania tych cech stosuje się m.in. normy:
PN-EN 196-1:1996 (oznaczanie wytrzymałości), PN-EN 196-3:1996 (określenie czasu
wiązania, stałości objętości), PN-EN 196-2:1996 i PN-EN 196-21:1997 (badania właściwości
chemicznych).

Znając zagrożenia elementów budynku np. zagrożenie ścian piwnic siarczanami można

zastosować odpowiedni rodzaj cementu w składzie zaprawy zamiast potem stosować
kosztowne izolacje. Badania naukowe wskazują także większą odporność zapraw , w których
zastosowano cement hutniczy, na niszczenie spowodowane oddziaływaniem środowiska
niekorzystnego pod względem chemicznym.

Cement transportuje się w workach papierowych co najmniej trzywarstwowych

zabezpieczonych

przed

zawilgoceniem

lub

luzem

cementosamochodami

lub

cementowagonami.

Masa worka powinna wynosić 50 lub 25 kg. Na workach powinny być następujące

informacje:

–

nazwa, rodzaj, symbol i klasa cementu,

–

nazwa wytwórni i miejscowości,

–

masa worka z cementem,

–

data wysyłki,

–

termin trwałości cementu.

Cement przewożony w odpowiednich zbiornikach transportowych powinien być opisany
w podobny sposób za pomocą przywieszki do zbiornika.

Składowanie w workach powinno mieć miejsce w magazynach suchych, przewiewnych
i zamkniętych, nie jest konieczne ogrzewanie ich zimą. Worki powinny być układane
w odległości ok. 0,5 m od ściany w stosy o maksymalnie 10 warstwach. Trwałość cementów,
a więc okres przechowywania zależy od ich klasy i wynosi:

–

90 dni- dla cementów 32,5N i 42,5N,

–

60 dni- dla cementów 32,5R, 42 5R i 52,5N,

–

30 dni- dla cementu 52,5R

Glina jest spoiwem, które znowu, po pewnej przerwie, zaczęto stosować do zapraw, ale w
znacznie mniejszym zakresie niż spoiwa wyżej wymienione. Ma to związek z ideą
budownictwa ekologicznego. Dawniej dodawano do gliny m.in. piasek, cement, wapno i inne

Klasa wytrzymałości

[MPa]

Początek czasu wiązania

-najwcześniej po upływie-

[min]

32,5 N

32,5 R

42,5 N

42,5 R

52,5 N

52,5 R

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dodatki  uodparniające  na  mięknienie  i  pęcznienie  pod  wpływem  wody  opadowej  i  wilgoci.
Glina  zależnie  od  ilości  piasku  może  być  tłusta, średnia  lub  chuda.  Przygotowanie  gliny  do
zastosowania  w  zaprawie  polega  na  uzyskaniu  jednolitej  zawiesiny  o  konsystencji  15  cm
zanurzenia stożka pomiarowego. Polega to na wstępnym moczeniu i potem mieszaniu z wodą
do  uzyskania  zawiesiny  o  konsystencji  gęstej  śmietany. Potem  zawiesinę  przelewa  się  przez
sita, najpierw grubsze, potem drobniejsze  i zlewa  do osadników. Zaprawy z gliny  maja  małą
wytrzymałość,  ale  dodatek  cementu  do  zawiesiny  glinianej  pozwala  uzyskać  zaprawy  o
wyższej wytrzymałości.
Obecnie zaprawy z gliną produkowane są fabrycznie.

Kruszywa  stosowane  do  zapraw  tynkarskich  mogą  być  mineralne  naturalne  lub  łamane.
Kruszywo naturalne to piasek np. rzeczny jeziorny kopalniany, górski. Do suchych mieszanek
stosuje  się  kruszywo  łamane  ze  skał  węglanowych.  Ponadto  stosowane  są  kruszywa
mineralne sztuczne otrzymywane z takich surowców mineralnych  jak np. glina lub odpadów
przemysłowych  (np.  popiołów  lotnych,  żużli  wielkopiecowych)  oraz  rzadziej  kruszywa
organiczne, jak np. granulki styropianu, trociny i wióry drzewne.

Ziarna kruszyw mają różną wielkość i nazwy wg tabeli poniżej:

Tabela 4. Podstawowy podział kruszyw skalnych [2]

Kruszywa

Naturalne

łamane

Rodzaj

kruszyw

Wielkość

ziaren

[mm]

niekruszone

kruszone

zwykłe

granulowane

≤ 2

ły

ony

ła

any

Drobne

2 ÷ 4

mia

4 ÷ 8

8 ÷ 16

16 ÷ 31,5

iec

Grube

31,5 ÷ 63

żw

spó

łka

nka

ego

cza

ków

cza

ków

tł

cze

(mi

sza

ła

ego

Bardzo

grube

63 ÷ 250

Otoczaki

kamień
łamany

Piasek stosowany do zwykłych zapraw tynkarskich jest kruszywem drobnym o wielkości
ziaren do 2 mm. Rozróżnia się dwie odmiany piasków:

–

odmiana I – o ziarnach do 2 mm,

–

odmiana II – o ziarnach do 1 mm.

Piasek użyty do zaprawy tynkarskiej powinien być czysty oraz bez domieszek wpływających
szkodliwie na wiązanie i wytrzymałość zaprawy takich jak, np. gliny, iły, torf, ziemia
roślinna, związki siarki, gipsu i żelaza zabarwiające piasek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Dopuszczalna zawartość zanieczyszczeń w piaskach przeznaczonych do zapraw budowlanych [8]

Odmiana I

Odmiana II

gatunek

Parametry

Zawartość pyłów mineralnych,

nie więcej niż %

wg PN-78/B-06714.13

≤ 5

≤ 8

≤ 4

≤ 5

Zawartość zanieczyszczeń obcych,

nie więcej niż %

PN-76/B-06714.12

≤ 0,1

≤ 0,25

≤ 0,1

≤ 1,0

Zawartość zanieczyszczeń organicznych

wg PN-78/B-06714.26

barwa nie ciemniejsza od wzorcowej

Zawartość siarki, nie więcej niż %

wg PN-78/B-06714.28

1,0

W celu usunięcia zanieczyszczeń piasku można go przemywać w korytach drewnianych,
płuczkach mechanicznych itp.

Do suchych mieszanek tynkarskich stosuje się kruszywo łamane ze skał metamorficznych
(np. marmury) oraz osadowych (wapiennych i dolomitowych), które powinno spełniać
następujące warunki:

Tabela 6. Właściwości techniczne kruszyw ze skał węglanowych [2]

Dopuszczalna zawartość [%]

Grupa

frakcji

[mm]

zanieczysz-

czeń obcych

pyłów

mineralnych

ziaren

nieforemnych

wilgoci

Nasiąk-

liwość

[%]

Mrozo-

odpor-

ność

[%]

≤ 2

0,5

2 ÷ 4

0,4

4 ÷ 8

0,4

≤ 8

≤ 20

Badania kruszyw dotyczą sprawdzenia składu ziarnowego, wskaźnika uziarnienia, zawartości
pyłów mineralnych i zanieczyszczeń obcych

Kruszywa należy transportować i przechowywać tak , aby nie nastąpiło zmieszanie rodzajów,
odmian i gatunków oraz zanieczyszczenie. Kruszywa przewozi się w stanie luźnym
dowolnymi środkami transportu. Składowanie na placu budowy: w pryzmach lub zasiekach.

Woda do zapraw powinna spełniać wymagania normy PN-88/B-32250. Rozróżniono w niej
dwie klasy wody:
–

I – pochodzącą ze źródeł poboru wody pitnej,

–

II – pochodzącą z rzek, jezior, wód podziemnych, wodę uzdatnianą.

Woda klasy II nie może mieć zabarwienia żółtego lub brunatnego oraz wydzielać zapachu
gnilnego. Obecność cukru w wodzie zarobowej może opóźnić wiązanie zaprawy cementowej.
Nie można też stosować wody mineralnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Składnikami suchych mieszanek tynkarskich są też dodatki barwiące i dekoracyjne oraz
dodatki modyfikujące właściwości.

Dodatki barwiące to głównie pigmenty. W zaprawach wapiennych i cementowych
stosowane powinny być pigmenty odporne na alkaliczne oddziaływanie spoiw.

Pigmenty stosowane w tynkach zewnętrznych dużych miast powinny być też odporne na
atmosferę przemysłową.

Pigmenty nie powinny:

–

wpływać ujemnie na czas wiązania i wytrzymałość zapraw,

–

zawierać soli rozpuszczalnych w wodzie powodujących powstawanie wykwitów,

–

zawierać wypełniaczy w postaci dodatku kredy, gipsu itp., które zmniejszają siłę
barwienia pigmentu i mogą powodować pęcznienie i wykwity.

Maksymalna ilość pigmentów w składzie zaprawy to 5% masy spoiwa.

Do barwienia tynków używa się też barwnych mączek kamiennych otrzymywanych ze skał
kolorowych, np. marmurów, serpentynów, tufów, maczki z gruzu ceglanego, klinkierowego
i terakotowego.

Dodatki dekoracyjne stosowane w zaprawach tynkarskich to, np. mika lub szkło mielone
o różnej wielkości blaszek.

Maksymalna ilość dodatków dekoracyjnych w składzie zaprawy to 3% masy suchej
mieszanki do tynku szlachetnego.

Środki modyfikujące właściwości

Do spoiw gipsowych stosuje się np. środki opóźniające wiązanie. Mogą być one

nieorganiczne i organiczne.

Do opóźniaczy nieorganicznych należą fosforan dwusodowy, boraks, wapno. Fosforan

dwusodowy łatwo rozpuszcza się w zimnej wodzie, natomiast boraks należy rozpuścić
w wodzie podgrzanej do temperatury 55°C.

Dodając 10 cm

10-procentowego roztworu fosforanu dwusodowego (100 g suchego

składnika w 1 litrze roztworu) uzyskuje się opóźnienie czasu wiązania zwykłego zaczynu
gipsowego około 60 minut.

Dodając 100 cm

1-procentowego roztworu boraksu (10 gramów suchego składnika w 1

litrze roztworu) uzyskuje się 45 minut opóźnienia wiązania.

Wapno stosuje się jako dodatek do wody zarobowej w ilości 5 do 20 % masy gipsu.
Opóźniacze organiczne przyrządza się z kleju skórnego lub kostnego.
Opóźniacz keratynowy to wywar z sierści bydlęcej przygotowany fabrycznie.

Dodatek opóźniacza powoduje zmniejszenie wytrzymałości zaprawy gipsowej o 15 do 30 %
zależnie od jego rodzaju i ilości.

Opóźniacze występują też jako fabryczny składnik gipsów specjalnych (szpachlowych,

tynkarskich, klejów gipsowych).

Do zapraw cementowych stosuje się dodatki:

–

uplastyczniające (plastyfikatory i superplastyfikatory – pozwalające zmniejszyć ilość
wody w składzie mieszanki, uszczelniające a także przyśpieszające twardnienie),

–

uszczelniające (ograniczające przenikanie wody przez tynk - np. glina bentoninowa),

–

przyspieszające wiązanie (np. chlorki wapnia, sodu lub potasu, wodorotlenki sodu, potasu
i amonu, krzemiany sodu, potasu i amonu- dodatek ok.1% chlorku wapnia skraca czas
wiązania o ok. 30%),

–

barwiące (m. in. pigmenty odporne na alkalia),

Dodatki i domieszki nie mogą pogorszyć właściwości zaprawy cementowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dodatki tworzyw sztucznych w postaci dyspersji polimerów powodują:
–

zwiększenie wytrzymałości zapraw,

–

zwiększenie przyczepności do podłoża,

–

zwiększenie elastyczności,

–

zwiększenie odporności na wpływy atmosferyczne i szczelności.

Stosuje  się  np.    dyspersje:  polioctanu  winylu,  kopolimeru  winylowo-akrylowego,  akrylowe,
winylowo-etylenowe.
Dzięki dodatkowi dyspersji tworzyw sztucznych możliwe jest wykonywanie cienkich wypraw
tynkarskich. Ilość dyspersji w zaprawie wynosi 2 do 15 %.
Dodatki  poprawiające  cechy  robocze  i  zapobiegające  rozwarstwianiu  się  składników
zapraw  to  etery  celulozy:  eter  metylocelulozy  eter  karboksycelulozy.  Dodatek  tego  tzw.
środka retencyjnego wynosi 0,5 do 1 % w stosunku do masy spoiwa.

Zależnie od przeznaczenia produkowane są m. in.:
–

suche mieszanki tynkarskie do tynków pocienionych,

–

suche mieszanki do tynków jednowarstwowych o grubości do 15 mm,

–

suche mieszanki do tynków wielowarstwowych,

–

suche mieszanki do tynków dekoracyjnych.

Suche mieszanki do tynków renowacyjnych mają następujące składniki:
–

spoiwo: cement portlandzki bez dodatków, czasem też wapno hydrauliczne,

–

kruszywo: piasek kwarcowy,

–

wypełniacze: kulki styropianowe, perlit, trachit, pumeks (tynki z lekkimi wypełniaczami
szybko ulegają zniszczeniu).

Tynki  renowacyjne  (też  in.  modernizacyjne)  stosuje  się  na  ścianach  zawilgoconych
i  zasolonych  tam,  gdzie  nie  zaleca  się  stosować  lub  odtwarzać  tradycyjnych  tynków
wapiennych lub cementowych.

Zaprawy  plastyczne  to  zaprawy  polimerowe  przeznaczone  na  wyprawy  elewacyjne
zewnętrzne i tynki wewnętrzne. Składniki tych zapraw są następujące:
–

spoiwo: cementowe, wapienne oraz żywice w postaci dyspersji (akrylowe, akrylowo-
styrenowe, octano-winylowe, silikonowe),

–

kruszywo drobnoziarniste i wypełniacze,

–

środki grzybobójcze i hydrofobizujące,

–

plastyfikatory.
Zaprawy polimerowe mają konsystencję plastyczną wynoszącą około 11 cm. Są

pakowane w pojemniki metalowe lub z tworzyw sztucznych. Czas przechowywania do 3
miesięcy od wyprodukowania.

Tynki silikonowe mają jako spoiwo żywicę metylosilikonową z dodatkiem różnych

polimerów. Te tynki charakteryzują się wysoką hydrofobowością tzn. zdolnością odpychania
wody.

Tynki polimerowo-krzemianowe mają jako spoiwo kopolimer akrylowo-styrenowy i

szkło  wodne  potasowe.  Pigmenty  muszą  być  odporne  na  alkalia  ze  względu  na  alkaliczny
odczyn  szkła  wodnego  potasowego.  Ponadto  w  składzie  mieszanki  są  środki  ułatwiające
tworzenie  błony  na  powierzchni  tynku.  Tynkarskie  masy  polimerowo-krzemianowe  stosuje
się do renowacji obiektów zabytkowych.

Badania  składników  zapraw  zwykłych  przeprowadza  się  wg  norm  wcześniej
wymienionych.  Badania  gotowych  mieszanek  wykonuje  się  wg  norm:  prEN  998-2,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PN-EN 1015-2:2000, PN-en 1015-3:2000 i PN-en 1015-11:2001. Badania pozwalają ustalić
cechy zapraw zarówno świeżych jak i stwardniałych.
Dla składników zapraw budowlanych wykonuje się m.in. takie badania jak:

−

oznaczanie czasu wiązania,

−

oznaczanie wytrzymałości na zginanie i ściskanie gipsu,

−

oznaczenie stałości objętości cementu,

−

oznaczenie czasu i temperatury gaszenia wapna,

−

oznaczenie obniżenia wytrzymałości na ściskanie i zginanie przy zastosowaniu różnej
wody zarobowej,

−

oznaczanie zapachu wody,

−

oznaczanie jakościowe zawartości cukru w wodzie,

−

oznaczanie jakościowe zawartości siarkowodoru w wodzie,

−

oznaczenie gęstości nasypowej kruszyw,

−

oznaczanie zawartości zanieczyszczeń organicznych w kruszywie,

−

oznaczanie zawartości pyłów mineralnych,

−

oznaczanie uziarnienia,

−

oznaczanie mrozoodporności kruszywa.

Dla gotowych mieszanek ustala się cechy zapraw zarówno świeżych jak i stwardniałych.
Bada się też starzenie np. trwałość barwy, odporność na działanie zmiennych cykli termiczno-
wilgotnościowych, odporność na oddziaływania atmosferyczne a także przyczepność zapraw
do podłoży.

Oznaczanie  czasu  wiązania  gipsu  budowlanego  wykonuje  się  dla  zaczynu  o  konsystencji
wynoszącej  18  cm  (średnica  placka  z  zaczynu  gipsowego)  za  pomocą  aparatu  Vicata
przedstawionego na rysunku poniżej.
Badanie  polega  na  obserwacji  zanurzania  w  zaczynie  igły  aparatu  i  jednocześnie  zapisaniu
czasu  ustalonego  jako  początek  wiązania  i  czasu  przyjętego  jako  koniec  wiązania.  Czas
zaczyna  się  mierzyć  od  chwili  rozpoczęcia  dodawania  gipsu  do  wody.  Należy  wykonać
przynajmniej dwa oznaczenia i jako wynik ustalić średnią z dwóch oznaczeń.

Rys. 1. Aparat Vicata

[2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolejne czynności podczas oznaczenia to:
1)  dodanie gipsu do ustalonej ilości wody i wymieszanie,
2)  jednoczesne rozpoczęcie mierzenia czasu,
3)  wypełnienie wykonanym zaczynem pierścienia aparatu Vicata,
4)  opuszczanie igły aparatu tak aby swobodnie zanurzała się w zaczynie,
5)  zapisanie czasu t

- gdy swobodnie opuszczana igła aparatu po raz pierwszy nie dochodzi

do dna na odległość 2 mm - przyjmuje się ten moment za początek wiązania,

6) zapisanie czasu t

- gdy swobodnie opuszczana igła zanurzy się w zaczynie nie głębiej niż

1 mm - przyjmuje się ten moment za koniec wiązania,

7) powtórzenie kolejnych czynności dla drugiego oznaczenia,
8) ustalenie wyników ostatecznych.

Oznaczanie czasu wiązania cementu także przeprowadza się za pomocą aparatu Vicata.

Badanie  przeprowadza  się  dla  zaczynu  normowego  (wg  aktualnej  normy).  Obserwuje  się
zanurzanie  igły  aparatu  w  zaczynie.  Za  początek  wiązania  przyjmuje  się  czas,  jaki  upłynął
od momentu dodania cementu do wody do chwili, gdy  swobodnie opuszczona  igła zatrzyma
się 4 mm od dna pierścienia. Jako koniec wiązania przyjmuje się czas od połączenia cementu
z  wodą  do  momentu,  gdy  igła  ustawiona  na  próbce  odwróconej  zanurzy  się  nie  więcej
niż 0,5 mm.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak zachowują się spoiwa po zarobieniu wodą?
2.  Jak nazywa się przechodzenie spoiw zarobionych wodą ze stanu ciekłego w stan stały?
3.  Na czym polega wiązanie spoiw?
4.  Co oznacza pojęcie spoiwo powietrzne?
5.  Które spoiwa zalicza się do powietrznych, a które do hydraulicznych?
6.  Jak długo trwa zmiana stanu ciekłego w stan stały dla zaczynu gipsowego?
7.  Dla którego spoiwa proces przechodzenia ze stanu ciekłego w stan stały trwa najdłużej?
8.  Jakie substancje przedłużają czas wiązania gipsu?
9.  O ile godzin przedłuża się czas wiązania gipsu?
10. Jak nazywa się proces trwający 28 dni po zmianie stanu skupienia z ciekłego w stan stały?
11. Jak zmienia się wytrzymałość gipsu podczas zmian wilgotności?
12. Które spoiwo podczas twardnienia zwiększa a które zmniejsza swoją objętość?
13. Jakie dodatki stosuje się do zapraw cementowych?
14. W jakiej postaci składuje się spoiwa takie jak np. cement i gips?
15. Jak długi może być czas składowania cementu, a jaki gipsu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznaczanie czasu wiązania gipsu.
Na podstawie zdobytych wiadomości sprawdź czas wiązania gipsu szpachlowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją oznaczenia czasu wiązania gipsu,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4)  wykonać pierwsze oznaczenie krok po kroku zwracając uwagę na dokładność pomiarów,
5)  wykonać drugie oznaczenie dla takich samych jak poprzednio składników,
6)  zapisać wyniki oznaczeń na karcie obserwacji,
7)  obliczyć średnią z dwóch oznaczeń,
8)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9)  dokonać oceny poprawności wykonania oznaczenia,
10)  powtórzyć badanie jeżeli wyniki oznaczeń bardzo się różnią.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  aparat Vicata,
–  stoper lub zegar pokazujący minuty i sekundy
–  instrukcja wykonania oznaczenia,
–  karta obserwacji
–  ołówek,
–  poradnik ucznia dla danej jednostki modułowej.

Ćwiczenie  2

Oznaczanie czasu wiązania cementu.
Na podstawie zdobytych wiadomości sprawdź czas wiązania cementu portlandzkiego

białego klasy 42,5 (lub 32,5 lub 52,5).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją oznaczenia czasu wiązania cementu,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4)  wykonać pierwsze oznaczenie krok po kroku zwracając uwagę na dokładność pomiarów,
5)  wykonać drugie oznaczenie dla takich samych jak poprzednio składników,
6)  zapisać wyniki oznaczeń na karcie obserwacji,
7)  obliczyć średnią z dwóch oznaczeń,
8)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9)  dokonać oceny poprawności wykonania oznaczenia,
10)  powtórzyć badanie jeżeli wyniki oznaczeń bardzo się różnią.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat Vicata,

–

stoper lub zegar pokazujący minuty i sekundy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

instrukcja wykonania oznaczenia,

–

karta obserwacji

–

ołówek ,

–

poradnik ucznia dla danej jednostki modułowej

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić przykładowe spoiwa powietrzne?

□

2) wymienić przykładowe spoiwa hydrauliczne?

□

3) wymienić podstawowe cechy spoiw?

□

4) wyjaśnić podstawowe cechy spoiw?

□

5) określić przykładowy początek wiązania gipsu i cementu?

□

6) dobrać kruszywa do różnych tynków?

□

7) wskazać wymagania dla kruszyw do zapraw?

□

8) wymienić dodatki do zapraw tynkarskich?

□

9) dobrać dodatki do zapraw tynkarskich?

□

10) określić cechy wody stosowanej do zapraw?

□

11) określić warunki przechowywania spoiw i kruszyw?

□

12) wymienić składniki suchych mieszanek?

□

13) wymienić rodzaje suchych mieszanek?

□

14) wyjaśnić zastosowanie suchych mieszanek renowacyjnych?

□

15) określić warunki przechowywania gotowych mieszanek?

□

16) wymienić składniki zapraw plastycznych – polimerowych?

□

17) określić sposób przechowywania zapraw polimerowych?

□

18) wskazać zaprawy do tynków o szczególnych właściwościach?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Mieszanie składników zapraw i mas tynkarskich

4.2.1. Materiał nauczania

Zaprawy to mieszaniny spoiwa, kruszywa, wody i różnych dodatków. Zależnie od

podstawowego  składnika  jakim  jest  spoiwo,  rozróżnia  się  zaprawy  wapienne,  cementowe,
wapienno-  cementowe,  gipsowe,  wapienno-gipsowe  i  inne.  Mają  one  różne  właściwości  ze
względu  na  różne  właściwości  spoiw.  Dlatego  ważną  decyzją  jest  zastosowanie  zaprawy
odpowiedniej

warunków

jakich

będzie

tworzyć

powłokę

tynkarską.

Ponadto stosuje się różne zaprawy tynkarskie na tynki zwykłe i o znaczeniu ozdobnym, są to
zarówno  mieszanki  na  wyprawy  wewnętrzne  jak  i  zewnętrzne.  Zaprawy  na  tynki  ozdobne
mają  często  odpowiednio  dobrane  kruszywo  pod  względem  wielkości  i  barwy.  W  składzie
takich  mieszanek-  głównie  gotowych  występują  też  różne  dodatki  między  innymi  barwiące
i dekoracyjne. Materiały te zostały omówione w poprzednim rozdziale.

Uzyskanie zaprawy o potrzebnych właściwościach wymaga prawidłowego doboru

składników, starannego ich dozowania i mieszania oraz zużycia w odpowiednim czasie zanim
rozpocznie się wiązanie spoiwa. Dozowanie składników może być objętościowe lub wagowe.
Dozowanie  wagowe  stosuje  się  w  wytwórniach  zapraw,  natomiast  w  warunkach  budowy,
szczególnie przy niedużej ilości robót, stosuje się dozowanie objętościowe. W związku z tym
receptury  też  przedstawiają  ilości  składników  w  różny  sposób.  Dla  zapraw  dozowanych
objętościowo zapisuje się receptury w postaci stosunku  liczbowego np. 1:2:6 , gdzie kolejne
liczby  oznaczają  ilości  składników  podstawowych:  spoiwo

: spoiwo

: piasek, a więc, np.

cement  :  wapno  :  piasek.  Składniki  są  odmierzane  za  pomocą  tego  samego  pojemnika
w stanie luźno usypanym. Pojemnikiem mogą być, zależnie od potrzeb ilościowych zaprawy,
wiadra  o  znanej  pojemności,  taczki,  skrzynie-  zawsze  jednak  takie  same  dla  wszystkich
odmierzanych  składników.  Nie  powinno  się  stosować  szufli  do  odmierzania  składników
zaprawy.

Stanowisko do ręcznego przygotowania zaprawy powinno być odpowiednio

zorganizowane. Niezbędne jego wyposażenie to:

−

duża płaska skrzynia tzw. fola do mieszania zapraw,

−

waga do odmierzania składników,

−

pojemniki do odmierzania np. skrzynie, wiadra,

−

wiadra do przenoszenia składników zapraw,

−

beczka na wodę,

−

łopaty, graca do mieszania zapraw,

−

taczka do transportu materiałów,

−

penetrometr do sprawdzania konsystencji lub stożek pomiarowy.
Dla większości zapraw mieszanych ręcznie kolejność czynności jest podobna: najpierw

miesza się suche składniki do jednolitej barwy, a potem ostrożnie dozuje wodę i miesza dalej
do momentu uzyskania jednorodnej mieszaniny. Dodatki dozuje się według instrukcji.

Do przygotowania zaprawy z gotowej suchej mieszanki potrzebna jest wiertarka

z mieszadłem.

Mieszanie mechaniczne wymaga zastosowania betoniarki lub mieszarki do zapraw

i dozowania składników w odpowiedniej kolejności. Podczas obsługiwania urządzeń
mechanicznych należy przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, niezbędne jest zwłaszcza
przeszkolenie. Podstawowe zasady bezpieczeństwa polegają na:
–

prawidłowym podłączeniu urządzeń mechanicznych do sieci elektrycznej,

–

powstrzymaniu się od napraw instalacji i rządzeń elektrycznych jeżeli nie jest się do tego
uprawnionym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dbaniu o stan i sprawność osłon elementów wirujących,

–

natychmiastowym wyłączeniu pompy agregatu tynkarskiego, gdy ciśnienie przekroczy
wielkość dopuszczalną,

–

przestrzeganiu zakazu stosowania do mieszanek tynkarskich dodatków szkodliwych
dla zdrowia,

–

stosowaniu właściwego ubrania roboczego (m.in. maski, rękawce ochronne).

Poniżej zostały podane dane dotyczące zalecanych marek i konsystencji oraz receptury
i szczegółowe wskazania dotyczące mieszania dla różnych zapraw.

Zaprawa cementowa to mieszanina cementu, piasku i wody oraz czasem też składników
dodatkowych.

Dodatki mają różne znaczenie: uplastyczniające, uszczelniające, przyśpieszające wiązanie,
barwiące, inne - zależnie od przeznaczenia zaprawy. Na przykład dodatek ciasta wapiennego
poprawia urabialność zaprawy cementowej.

Tabela 7. Zalecane marki i konsystencje zaprawy cementowej [5]

Przeznaczenie
zaprawy tynkarskiej

Marka zaprawy

Konsystencja zaprawy wg opadu
stożka pomiarowego [cm]

pod tynki
zewnętrzne

M2, M4, M7, M15

9 ÷ 11

Obrzutka

pod tynki
wewnętrzne

M2, M4, M15

9 ÷ 10

Narzut

M2, M4, M7

6 ÷ 9

Gładź

M2, M4, M7

9 ÷ 10

Tabela 8. Receptury objętościowe dla zapraw cementowych [5]

Marka cementu

Marka zaprawy

Proporcje objętościowe cement: piasek

1 : 6

1 : 5

1 : 4

M12

1 : 3 (1 : 3,5)

M15

1 : 3

32,5 (42,5)

M20

1 : 1,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 9. Kolejność mieszania [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie z cementem dodatków sypkich,

np. mączek, pigmentów

2) dodanie kruszywa i wymieszanie

3) rozmieszanie z wodą dodatków

rozpuszczalnych w wodzie

4) dodanie wody i roztworów wodnych

składników dodatkowych

Kolejne czynności są takie same jak
podczas mieszania ręcznego.

Zaprawę cementową należy zużyć w ciągu 2 godzin od chwili jej przyrządzenia, a gdy
temperatura powietrza przekracza 25°C to czas zużycia wynosi 0,5 godziny.

Zaprawa cementowo-gliniana to mieszanina zawiesiny glinianej, cementu i piasku. Gęstość
pozorna zawiesiny glinianej wynosi 1400 ÷ 1500 kg/m

. Glina powinna być średnio tłusta,

o zawartości piasku 3 ÷ 15 %. Stosuje się marki: M2 do tynków wewnętrznych i M4 do
tynków zewnętrznych.

Tabela 10. Receptury dla zaprawy cementowo-glinianej (dla cementu portlandzkiego marki 25 i konsystencji

6 ÷ 8 czyli jak do narzutu) [1]

Marka zaprawy

Zaprawy tynkarskie

Zaprawy wodoszczelne

1 : 1,5 : 8

1 : 1 : 6

1 : 2 : 3 do 1 : 2 : 4

Kolejność mieszania:
1) przygotowanie gliny (moczenie, suszenie, rozdrabnianie, przesiewanie),
2) mieszanie gliny z wodą w mieszarce lub betoniarce (mieszanie ręczne nie jest zalecane,

ponieważ nie wszystkie kawałki gliny ulegają rozbiciu),

3) przelewanie zawiesiny do pierwszej komory dwukomorowego osadnika, skąd zawiesina

spływa przez siatkę do drugiej komory i stąd może być pobierana do wykonania zaprawy
(w zawiesinie glinianej nie może być grudek gliny),

4)  mieszanie zawiesiny z cementem,
5)  dosypanie piasku i mieszanie do uzyskania jednorodnej masy,
6)  dodanie wody do uzyskania odpowiedniej konsystencji.

Zaprawę  cementowo-glinianą  należy  zużyć  w  ciągu  2  godzin  od  chwili  jej  przyrządzenia,
a gdy temperatura powietrza przekracza 20°C to czas zużycia wynosi 1 godzina.

Zaprawa  wapienna  to  mieszanina  ciasta  wapiennego  i  piasku.  Zamiast  ciasta  wapiennego
można  stosować  wapno  hydratyzowane  (inaczej  suchogaszone),  wapno  hydrauliczne  lub
wapno pokarbidowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 11. Zalecane marki i konsystencje zaprawy wapiennej [1]

Przeznaczenie zaprawy

Marka zaprawy[MPa]

Konsystencja zaprawy wg opadu
stożka pomiarowego [cm]

Narzut

M 0,6

6 ÷ 9

Gładź

M 0,3

9 ÷ 11

Tabela 12. Receptury dla zaprawy z użyciem ciasta wapiennego [1]

Ilość składników na 1 m

zaprawy

Marka

zaprawy

Proporcje objętościowe

ciasto wapienne : piasek

ciasto wapienne

[l]

piasek

[l]

1 : 3,5

280

980

1 : 4,0

250

1000

M 0,3

1 : 4,5

230

1030

1 : 2,0

440

880

1 : 2,5

380

950

M 0,6

1 : 3,0

330

960

Ilość wody zależy od konsystencji jaką chcemy uzyskać.

Tabela 13. Receptury dla zaprawy z użyciem wapna hydratyzowanego [4]

Ilość składników na 1 m

zaprawy

Marka

zaprawy

Proporcje objętościowe

wapno hydratyzowane :

piasek

wapno

hydratyzowane [kg]

piasek

[l]

1 : 3

216

1080

M 0,3

1 : 4

168

1100

1 : 1

410

680

1 : 2

290

970

M 0,6

1 : 2,5

250

1040

Tabela 14. Kolejność mieszania przy użyciu ciasta wapiennego [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie ciasta wapiennego z małą ilością

wody

2) dodanie piasku i reszty wody

1) wlanie do mieszalnika wody
2) dodanie piasku
3) dodanie ciasta wapiennego

Tabela 15. Kolejność mieszania przy użyciu wapna hydratyzowanego[5]

Tabela 15. Kolejność mieszania przy użyciu wapna
hydratyzowanego[5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie wapna z piaskiem
2) dodanie wody i wymieszanie

1) wlanie do mieszalnika wody
2) dodanie piasku

I. dodanie wapna hydratyzowanego

Przygotowując  zaprawę  wapienną  z  wapna  hydratyzowanego  zaleca  się  wymieszać  wapno
hydratyzowane  z  wodą  1  lub  2  dni  wcześniej.  Polepszy  to  urabialność  zaprawy.  Następnie
kolejność mieszania jest taka jak przy użyciu ciasta wapiennego.
Zaprawę  wapienną  należy  zużyć  w  ciągu  8  godzin  od  chwili  jej  przyrządzenia,  a  jeżeli
temperatura otoczenia przekracza 25°C to czas zużycia wynosi 4 godziny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaprawa cementowo-wapienna to mieszanina cementu, wapna, piasku i wody. Stosuje się:

−

cement marki 32,5,

−

ciasto wapienne lub wapno hydratyzowane,

−

piasek lub miał kamienny.

Tabela 16. Zalecane marki i konsystencje zaprawy cementowo-wapiennej [1]

Przeznaczenie zaprawy

Marka zaprawy

Konsystencja zaprawy wg opadu

stożka pomiarowego [cm]

Obrzutka

M1 do M4

9 ÷ 11

Narzut

M 1 do M4

6 ÷ 9

Gładź

M 2 do M4

9 ÷ 11

Tabela 17. Receptury dla zaprawy cementowo-wapiennej [4]

Ilość składników na 1 m

zaprawy

o konsystencji 6 ÷ 8

Marka

zaprawy

Proporcje objętościowe

cement : wapno : piasek

(dla cementu marki 32,5

i wapna hydratyzowanego)

Cement

wapno

hydratyzo

wane

piasek

woda

[kg]

[l]

M 2

1 : 1 : 9

138

1040

300

M 4

1 : 1 :6

190

106

950

310

Ponadto zaleca się stosować do narzutu następujące przykładowe proporcje objętościowe:

−

dla tynków zewnętrznych 1:1:7 , 1:1:6

−

na cokoły 1:0,3:0,4 , 1:0,5:4,5

−

dla tynków wewnętrznych 1:1:9 , 1:1,5:8 , 1:2:10

(dla wszystkich powyższych proporcji objętościowych obowiązuje cement marki 32,5 i ciasto
wapienne).

Tabela 18. Kolejność mieszania [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) mieszanie sypkich dodatków z cementem
2) mieszanie składników sypkich do

uzyskania jednorodnej masy

3) przygotowanie dodatków płynnych, np.

ciasta wapiennego

4) mieszanie składników sypkich i płynnych

Kolejne czynności są takie same jak
podczas mieszania ręcznego.

Zaprawę cementowo- wapienną należy zużyć w ciągu 5 godzin od chwili przygotowania,
a jeżeli temperatura otoczenia przekracza 25°C to czas zużycia wynosi 1 godzina.

Zaprawy gipsowe to mieszaniny spoiwa gipsowego, kruszywa, wypełniaczy i wody.
Zaprawy gipsowo – wapienne zawierają dodatkowo spoiwo wapienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 19. Zalecane marki i konsystencje zapraw gipsowych i gipsowo-wapiennych [1]

Przeznaczenie zaprawy

Marka

zaprawy

Konsystencja zaprawy

wg opadu stożka

pomiarowego [cm]

Obrzutka pod tynki wewnętrzne

M 2

9 ÷ 11

Narzut tynków wewnętrznych

M 2

6 ÷ 9

- wykonywana ręcznie

M 1

6 ÷ 8

Gładź

- wykonywana mechanicznie

M 1 do M 2

9 ÷ 11

Gładź na podłożu gipsowym i gipsowo-
wapiennym

M 2 do M 3

6 ÷ 11

Tabela 20. Receptury dla zapraw gipsowych [1]

Ilość składników na 1 m

zaprawy

Marka zaprawy

Proporcje objętościowe

gips [kg]

piasek [kg]

M 0,6 do M 1

1 : 1

550

1070

M 0,3 do M 0,6

1 : 2

360

1400

M 0,3

1 : 3

250

1550

Tabela 21. Receptury objętościowe dla zapraw gipsowo-wapiennych [1]

Marka

zaprawy

Gips

Wapno

hydratyzowane

Ciasto wapienne

Piasek

M 1

1 do 2

1,5 do 3,0

3 do 6

5,5 do 9

M 2

0,5 do 2

1 do 4

3,0 do 4,0

M 3

0,5

1,0 do 2,0

Tabela 22. Receptury na 1 m

zaprawy gipsowo-wapiennej przy użyciu ciasta wapiennego [5]

Ilość składników na 1 m

zaprawy

Marka

zaprawy

Proporcje

objętościowe

gips
[kg]

ciasto wapienne

[l]

piasek

[l]

M 3

1:1:2

284

300

780

M 2

1:1:3

223

230

810

M 2

1:2:4

160

330

670

Tabela 23. Receptury na 1 m

zaprawy gipsowo-wapiennej przy użyciu wapna hydratyzowanego [5]

Ilość składników na 1 m

zaprawy

Marka
zaprawy

Proporcje
objętościowe

gips
[kg]

wapno hydratyzowane

[kg]

piasek

[l]

M 3

1:1:2

320

200

670

M 2

1:1:3

250

156

780

M 2

1:2:4

179

224

750

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 24. Kolejność mieszania [5]

Mieszanie ręczne

Mieszanie mechaniczne

1) przygotowanie opóźniacza wiązania gipsu

(mieszanie z wodą nie dłużej niż 5 min.)

2) mieszanie składników sypkich
3) wsypanie do odmierzonej ilości wody

z opóźniaczem
(lub wody z ciastem wapiennym)

1) odmierzyć wodę i wlać ją do mieszarki
2) dodać piasek- mieszać 1 min
3) dodać wapno- mieszać 1 min
4) dodać gips- mieszać nie dłużej niż 1 min

(mieszanie zaprawy gipsowo- wapiennej
bez opóźniacza lub z opóźniaczem
powinno trwać nie dłużej niż 5 min)

Zaprawę wapienno – gipsową należy zużyć w ciągu 1 godziny od chwili zarobienia wodą.
Zaprawę gipsową należy zużyć jak najszybciej od 15 min do 1 godz. zależnie od
zastosowanego opóźniacza.

Badanie wykonanych zapraw polega na oznaczeniu ich cech fizycznych w stanie

świeżym (oznaczenie konsystencji, gęstości objętościowej) oraz po stwardnieniu (oznaczenie
przyczepności, skurczu, mrozoodporności, wytrzymałości na zginanie i ściskanie).

Oznaczenie  konsystencji  zaprawy  polega  na  pomiarze  głębokości  zanurzenia    wgłębnika
penetrometru  w  próbce  zaprawy.  Zaprawę  należy  umieścić  w  naczyniu  cylindrycznym
penetrometru. Odczytu głębokości zanurzenia dokonuje się na skali z dokładnością do 0,1 cm
w  ciągu  10  s  od  chwili  opuszczenia  wgłębnika.  Wynik  pomiaru  ustala  się  jako  średnią
wartość  z  trzech  pomiarów  nie  różniących  się  między  sobą  więcej  niż  1  mm.

Rys. 2. Penetrometr do pomiaru konsystencji zapraw

[2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczanie  konsystencji  zaprawy,  szczególnie  w  warunkach  budowy,  można  wykonać  za
pomocą  stożka  pomiarowego.  Tym  bardziej,  że  nawet  najnowsza  literatura  (np.  „Poradnik
majstra  budowlanego”)  posługuje  się  tym  określeniem  podając  właśnie  konsystencję  wg
stożka pomiarowego.

Rys. 3. Naczynie pomiarowe (a) i stożek pomiarowy (b) [4]

Naczynie  pomiarowe  należy  napełnić  zaprawą  do  poziomu  około  3  cm  poniżej  jego  górnej
krawędzi i wyrównać powierzchnię zaprawy. Następnie ustawia się ostrze stożka na zaprawie
w taki sposób, żeby opadający swobodnie stożek nie dotykał ścianki naczynia pomiarowego.
Stożek  powinien  zagłębiać  się  w  badaną  zaprawę  pod  własnym  ciężarem.  Następnie
odczytuje  się głębokość zanurzenia  stożka z dokładnością do 0,5 cm. Badanie przeprowadza
się  trzykrotnie,  a  jako  wynik  przyjmuje  się  średnią  arytmetyczną  z  trzech  oznaczeń,  przy
czym    największa  różnica  między  poszczególnymi  pomiarami  nie  może  być  większa  niż
1 cm.

Konsystencja zapraw tynkarskich może być:

−

gęsta - 1 ÷ 4 cm,

−

gęstoplastyczna - 4 ÷ 7 cm,

−

plastyczna - 7 ÷ 10 cm,

−

ciekła - 10 ÷ 12 cm.

Określeniami słownymi konsystencji posługują się producenci gotowych suchych mieszanek
tynkarskich opracowując karty techniczne swoich produktów.

Oznaczenie gęstości objętościowej świeżej zaprawy polega na ustaleniu ilorazu jej masy do
objętości.  Zaprawę  umieszcza  się  w  naczyniu  pomiarowym  -  cylindrze  o  średnicy  około
12,5 cm  i  umieszcza  na  stoliku  wibracyjnym,  gdzie  wibrowanie  trwa  do  chwili,  aż  zaprawa
przestanie  osiadać.  Gęstość  objętościową  ustala  się  na  podstawie  dwóch  pomiarów  jako
wartość średnią.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe składniki zapraw tynkarskich?
2.  Jakie rodzaje zapraw można rozróżnić zależnie od spoiwa?
3.  Czym różnią się gotowe mieszanki od zwykłych zapraw tynkarskich przygotowywanych

na budowie?

4.  Jakie receptury i dozowanie stosuje się w warunkach niedużych ilości robót?
5.  Wyjaśnij zapis receptury 1:2:6 dla zaprawy cementowej.
6.  Na czym polega dozowanie objętościowe składników?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Jaki sprzęt i narzędzia powinny się znajdować na stanowisku do ręcznego mieszania

zaprawy?

8.  Jaka jest podstawowa kolejność ręcznego mieszania zapraw?
9.  Jaka jest kolejność mieszania mechanicznego dla przykładowej zaprawy?
10.  Jak wykonasz zaprawę z suchej mieszanki?
11.  Co  jest  podstawowym  zaleceniem  podczas  przygotowania  zapraw  z  gotowych

mieszanek?

12. Jakie urządzenie jest potrzebne do mechanicznego mieszania zapraw?
13. Jakich zasad bezpiecznej pracy należy przestrzegać podczas obsługiwania urządzeń

mechanicznych do mieszania zapraw?

14.  Jak zabezpieczyć się przed wdychaniem pyłu i uszkodzeniem skóry rąk podczas robót?
15.  Co jest miarą konsystencji zaprawy?
16.  Jak zbadać na budowie konsystencję zaprawy?
17.  Jakie znasz słowne określenia konsystencji zaprawy?
18.  Jakie wartości liczbowe odpowiadają określeniom słownym konsystencji zaprawy?
19.  Wyszukaj i podaj zalecaną konsystencję dla przykładowej zaprawy i warstw tynku?
20.  Który składnik zaprawy reguluje jej konsystencję bez zmiany innych parametrów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonanie sposobem ręcznym zaprawy cementowo wapiennej o zadanej konsystencji

wg receptury roboczej.

Na podstawie zdobytych wiadomości wykonaj ręcznie 50 l zaprawy cementowo-

wapiennej marki M4 o konsystencji 8 cm wg podanej receptury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić ilość składników do wykonania ćwiczenia na podstawie receptury dla 1 m

zaprawy,

2)  przypomnieć sobie zasady dotyczące odmierzania składników,
3)  przypomnieć sobie kolejność mieszania składników,
4)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5)  ubrać się w strój roboczy,
6)  odmierzyć wagowo potrzebne składniki,
7)  wymieszać składniki suche do jednorodnej mieszaniny,
8)  dozować ostrożnie wodę i mieszać do uzyskania jednorodnej masy,
9)  sprawdzić konsystencję uzyskanej mieszanki tynkarskiej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia dla danej jednostki modułowej,

−

kartka, ołówek, kalkulator do obliczenia potrzebnych ilości składników,

−

płaska skrzynia do mieszania zaprawy o wymiarach np. 100 x 150 x 15 cm,

−

waga do odmierzania składników,

−

wiadra do dozowania wody i przenoszenia składników zaprawy,

−

łopaty, graca do mieszania zaprawy,

−

penetrometr do sprawdzenia konsystencji lub stożek pomiarowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonanie masy tynkarskiej z gotowej mieszanki zgodnie z instrukcją producenta.
Na podstawie zdobytych wiadomości wykonaj masę tynkarską z danej gotowej mieszanki

stosując zalecenia producenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  ubrać się w strój roboczy,
3)  przygotować mieszankę w workach,
4)  zapoznać się z instrukcją producenta wykonania mieszanki,
5)  wykonać mieszanie składników gotowych z wodą,
6)  sprawdzić konsystencję wykonanej mieszanki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia dla danej jednostki modułowej,

−

pojemnik odpowiedniej wielkości do mieszania zaprawy,

−

wiadro do dozowania wody,

−

penetrometr do sprawdzenia konsystencji lub stożek pomiarowy.

−

wiertarka wolnoobrotowa z mieszadłem.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić składniki podstawowe zaprawy tynkarskiej?

□

2) wymienić rodzaje zapraw zależnie od spoiw?

□

3) wyjaśnić różnicę pomiędzy zwykłymi zaprawami a zaprawami

z gotowych mieszanek?

□

4) wyjaśnić zapis przykładowej receptury objętościowej?

□

5) wskazać zasady dozowania objętościowego?

□

6) wymienić narzędzia i sprzęt na stanowisku roboczym

□

7) wskazać

kolejność

mieszania

składników

podczas

ręcznego

wykonania zaprawy?

□

8) wskazać kolejność mieszania składników podczas mechanicznego

wykonania zaprawy?

□

9) wskazać zalecenia dotyczące wykonania zapraw z gotowych

mieszanek?

□

10) wymienić urządzenia potrzebne do mechanicznego mieszania zapraw?

□

11) określić zasady bezpiecznej pracy podczas obsługiwania urządzeń

mechanicznych do mieszania zapraw?

□

12) wskazać sposoby zabezpieczenia przed pylicą płuc i obrażeniami

skóry?

□

13) wskazać słowne określenia konsystencji zapraw tynkarskich?

□

14) wskazać liczbowe określenia konsystencji zaprawy tynkarskiej?

□

15) porównać określenia słowne i liczbowe konsystencji zaprawy?

□

16) określić

sposób

badania

konsystencji

zaprawy

pomocą

penetrometru?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zużycie materiałów

4.3.1. Materiał nauczania

Aby oszacować ilość potrzebnego materiału należy znać wielkość frontu robót, umieć

dokonać  przedmiaru  robót,  a  następnie  skorzystać  z  odpowiednich  katalogów  nakładów
rzeczowych.
Dla  renowatora  zabytków  architektury  właściwym  Katalogiem  Nakładów  Rzeczowych  jest
KNR  19-01  „Roboty  budowlane  w  obiektach  zabytkowych”.  Dane  dotyczące  robót
tynkarskich zawarto w rozdziałach:

−

07 „Roboty tynkarskie wewnętrzne”,

−

08 „Roboty tynkarskie zewnętrzne”.

Aby ustalić zużycie materiałów należy znać:
–

rodzaj pracy konserwatorskiej (uzupełnianie tynków, przetarcie istniejących tynków),

–

położenie naprawianych tynków (tynki wewnętrzne lub zewnętrzne, ściany, stropy, słupy,
gzymsy, kolumny, fasety dekoracyjne),

–

wielkość powierzchni do tynkowania (uzupełnienia do 1m

, uzupełnienia do 5m

–

rodzaj podłoża (ściany ceramiczne, ściany betonowe, stropy drewniane),

–

kategorię tynku (II, III, IV),

–

rodzaj tynku pod względem materiałowym (wapienny, cementowy, cementowo-
wapienny, gipsowy, ...).

W  katalogu  znajdują  się  różne  tabele  zależnie  od  wyżej  wymienionych  warunków.
Na  przykład  jeżeli  interesuje  nas  oszacowanie  ilości  materiałów  dla  uzupełnienia  i  naprawy
tynków  wewnętrznych  zwykłych  kategorii  III  z  zaprawy  cementowo-  wapiennej  na  ścianie
z cegły, to zależnie od powierzchni uzupełnień skorzystamy z tabeli:

−

0707 - 01 Uzupełnienie i naprawa tynków ... o powierzchni do 1m2,

−

0707 – 02 Uzupełnienie i naprawa tynków ... o powierzchni do 5m2.
Dla napraw o powierzchni do 5m

otrzymamy zużycie materiałów na każdy m

w ilości:

−

cement portlandzki - 0,046 t/m2,

−

wapno suchogaszone - 0,046 m3/m2,

−

piasek do zapraw - 0,024 m3/m2,

−

woda - 0,0054 m3/m2.

Producenci gotowych mieszanek tynkarskich opracowują informacje techniczne dla

swoich  produktów,  w  których  można  znaleźć  wszystkie  ważne  dla  wykonawcy  informacje
w tym  sposób  przygotowania  mieszanki  tynkarskiej,  zalecaną  konsystencję  oraz  jej  zużycie.
Poniżej  podano  przykładowe  niektóre  dane  dla  kilku  gotowych  mieszanek  za  pismem
„Renowacje i zabytki” numery:1/2003, 1/2001.

Tabela 25. Gotowe mieszanki [6]

Nazwa

mieszanki

Producent

Skład

materiałowy

Grubość powłoki Ilość wody Konsystencja

Zużycie

SP tynk

renowacyjny,

szary

R 1/2003

Deiterman

Cement,
piasek kwarcowy
kruszywa lekkie,
dodatki

około

2-3 cm,

max 4 cm

5,5–6,5 l

1 worek

(25 kg)

plastyczna

około

10 kg/m

każdy cm

warstwy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

S 639- Bio- tynk

podstawowy

biały

R 1/2003

Fassa

Bortolo

Wapno
suchogaszone,
wyselekcjonowan
e piaski, dodatki

minimalna 2 cm,

zalecana

3-4 cm

około 18%

nie podano

11,5kg/m

przy

grubości

10mm

Tynk czysto

wapienny

RK 39

R 1/2001

Bayosan

wapno romańskie,
piasek,
dodatki

podkładowa

10-20 mm,

nawierzch. 5 mm

6,5-7 l na

worek

plastyczna

1,7 m

z worka (25

kg)

CERINOL SP

zaprawa do

robót renowacyj-

nych

R 1/2001

Deiterman

cement,
piasek kwarcowy,
kruszywa lekkie,
dodatki

max

4 cm

6-7 l

na worek

(25 kg)

plastyczna

Ok.

11 kg/ m

na każdy cm

warstwy

Należy tu powtórzyć uwagę dotyczącą mieszania z wodą: na ogół podkreśla się aby

mieszać całe opakowania, nie dzielić suchej mieszanki. Gwarantuje to uzyskanie mieszanki
o założonych właściwościach technicznych.

Zatem, aby oszacować zużycie gotowych suchych mieszanek i wody do ich zarobienia,

należy najpierw znać:

−

wielkość robót do wykonania – w metrach kwadratowych,

−

grubość uzupełnianego tynku – w centymetrach.

Po ustaleniu koniecznej ilości suchej mieszanki w kilogramach należy zaokrąglić otrzymaną
wielkość do masy mieszanki w worku tak aby ostatecznie jako wynik uzyskać ilość worków.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień czynniki wpływające na wielkość zużycia składników zwykłych zapraw

tynkarskich.

2.  Jaki Katalog Nakładów Rzeczowych zastosujesz dla oszacowania ilości materiałów?
3.  Jak oszacujesz ilość składników zaprawy tynkarskiej?
4.  Jak oszacujesz ilość suchej mieszanki potrzebnej do wykonania robót?
5.  W jakich jednostkach otrzymasz ostateczny wynik obliczeń?
6.  Jak ustalisz ilość wody potrzebną do wykonania zaprawy z suchej mieszanki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oszacowanie ilości materiału potrzebnego do wykonania zaprawy.
Na podstawie zdobytych wiadomości, danych z przedmiaru i danych katalogowych wg

KNR 19-01 „Roboty budowlane w obiektach zabytkowych” oszacuj ilość potrzebnego
materiału do wykonania zaprawy cementowo- wapiennej koniecznej do wykonania
uzupełnień tynku wewnętrznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić miejsce uszkodzeń (ściana, strop) i rodzaj podłoża (ceramiczne, betonowe),
2) ustalić wielkość napraw do wykonania w metrach kwadratowych - wykonać pomiary lub

skorzystać z wcześniej wykonanego przedmiaru robót,

3) wyszukać w katalogu odpowiednią tabelę nakładów rzeczowych,
4) ustalić, na podstawie katalogu ilość materiałów do wykonania zaprawy na jeden metr

kwadratowy tynku,

5) obliczyć ilość składników zaprawy dla całej powierzchni naprawianego miejsca tynku
6) opracować przykładowy wzór karty zapotrzebowania materiałowego i tabeli do

przedstawienia wyników obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 3 poradnika,

−

Katalog Nakładów Rzeczowych 19-01 „Roboty budowlane w obiektach zabytkowych”,

−

kartki, ołówek, gumka, kalkulator.

Ćwiczenie 2

Oszacowanie potrzebnej ilości suchej mieszanki szlachetnej.
Na podstawie zdobytych wiadomości, danych z przedmiaru i danych technicznych

wybranej gotowej mieszanki oszacuj ilość potrzebnej suchej mieszanki i wody do zarobienia
zaprawy koniecznej do wykonania uzupełnień tynku wewnętrznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  ustalić miejsca uszkodzeń,
2)  sprawdzić dobór mieszanki do warunków pracy tynku,
3)  ustalić wielkość napraw do wykonania w metrach kwadratowych - wykonać pomiary lub

skorzystać z wcześniej wykonanego przedmiaru robót,

4) ustalić grubość tynku do uzupełnienia,
5) obliczyć konieczną ilość suchej mieszanki w kilogramach na podstawie zużycia

podanego w instrukcji stosowania producenta, podzielić otrzymaną wartość przez masę
worka danej mieszanki i ustalić ilość worków suchej mieszanki potrzebną do wykonania
zadania,

6) obliczyć ilość wody potrzebną do wykonania zaprawy,
7) opracować przykładowy wzór karty zapotrzebowania materiałowego i tabeli do

przedstawienia wyników obliczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 3 poradnika,

−

karty techniczne lub dane techniczne opracowane przez producenta suchej mieszanki

−

kartki, ołówek, gumka, kalkulator.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wpływające na wielkość zużycia składników

zwykłych zapraw tynkarskich?

□

2) określić rodzaj Katalogu Nakładów Rzeczowych właściwego dla

szacowania

ilości

materiałów

potrzebnych

robotach

renowacyjnych?

□

3) oszacować ilość składników zaprawy tynkarskiej potrzebnej do

wykonania prac renowacyjnych?

□

4) oszacować ilość suchej mieszanki potrzebnej do wykonania prac

renowacyjnych?

□

5) ustalić ilość wody potrzebną do wykonania całej mieszanki

tynkarskiej?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Piasek frakcji 0,5 ÷2,0 mm jest w zaprawie:

a) wypełniaczem,
b) składnikiem podstawowym,
c) składnikiem dodatkowym,
d) składnikiem regulującym konsystencję.

2. Do zarobienia zaprawy można zastosować wodę:

a) z potoku górskiego,
b) o lekko żółtym zabarwieniu,
c) o lekko gnilnym zapachu,
d) zdatną do picia ale nie mineralną.

3. Cementy zalicza się do spoiw:

a) hydrotechnicznych,
b) hydraulicznych,
c) powietrznych,
d) niealkalicznych.

4. Grysy stosowane w składzie zapraw szlachetnych są:

a) kruszywem naturalnym o wielkości ziaren 2 ÷ 31,5 mm,
b) kruszywem sztucznym o wielkości ziaren 4 ÷ 8 mm,
c) kruszywem drobnym o wielkości ziaren 2 ÷ 4 mm,
d) kruszywem łamanym o wielkości ziaren 2 ÷ 63 mm.

5. Gips budowlany i gips szpachlowy różnią się:

a) barwą,
b) wytrzymałością,
c) czasem wiązania,
d) miałkością ziaren.

6. Pigmenty stosowane do barwienia zapraw to pigmenty:

a) ziemne,
b) nieorganiczne syntetyczne,
c) organiczne syntetyczne,
d) odporne na alkalia.

7. Środki opóźniające wiązanie spoiw gipsowych to:

a) klej skórny,
b) chlorek wapnia,
c) pigmenty ziemne,
d) mączka marmurowa.

8. Mączka z gruzu ceglanego pełni w zaprawie funkcję:

a) zagęszczającą,
b) zwiększającą wytrzymałość,
c) zwiększającą odporność,
d) barwiącą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Wykonywanie cienkich wypraw tynkarskich umożliwia dodatek:

a) eteru celulozy,
b) dyspersji akrylowej,
c) wodorotlenku sodu,
d) plastyfikatora.

10. Początek wiązania cementu portlandzkiego 52,5 szybkotwardniejącego następuje wg

poniższej tabeli nie wcześniej niż po:

Czas wiązania

Rodzaj cementu

Klasa cementu

[MPa]

początek

najwcześniej

po upływie

[min]

koniec

najpóźniej

po upływie

[h]

32,5N

32,5R

42,5N

42,5R

Cementy powszechnego użytku

52,5N

52,5R

Cement murarski

32,5
42,5

Cement portlandzki biały

52,5

a) 60 minutach,
b) 45 minutach,
c) 40 minutach,
d) 12 minutach.

11. Jeżeli w składzie zaprawy cementowej znajduje się chlorek wapnia, to:

a) zaprawa wiąże szybciej,
b) zaprawa będzie miała większą wytrzymałość,
c) do zaprawy można dodać więcej kruszywa,
d) nie wolno wykonywać prac poniżej 0°C.

12. Ciasto wapienne stosowane do tynków szlachetnych jest najlepsze, gdy dołowanie trwa:

a) 3 tygodnie,
b) 3 miesiące,
c) 6 miesięcy,
d) kilka lat.

13. Spoiwa budowlane powinny być składowane:

a) pod zadaszeniem w stosach nie wyższych niż 10 warstw,
b) w magazynach ogrzewanych zimą,
c) w magazynach suchych niekoniecznie ogrzewanych,
d) w stosach po 15 warstw worków ułożonych naprzemian w przewiewnym magazynie.

14. Podczas doświadczenia z użyciem aparatu Vicata mierzy się:

a) szybkość zanurzania igły aparatu,
b) czas zanurzania trzpienia,
c) głębokość zanurzenia igły,
d) czas ustalony jako początek i koniec wiązania spoiwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Proporcje zaprawy cementowo- wapiennej 1:1:6 oznaczają:

a) 1 część cementu, 1 kg wapna suchogaszonego, 6 kg piasku,
b) 1 część cementu, 1 część wapna, 6 części wody,
c) 1 kg cementu 1 kg wapna, 6 kg piasku,
d) 1 wiadro cementu, 1 wiadro wapna, 6 wiader piasku.

16. Fola to:

a) naczynie do odmierzania składników sypkich zaprawy,
b) element penetrometru,
c) pierścień w aparacie Vicata,
d) skrzynia do mieszania zapraw.

17. Po wykonaniu zaprawy cementowej na gładź stwierdzono, że stożek pomiarowy zanurzył

się na 11 cm; porównując wynik z tabelą poniżej uznano wynik za:

Przeznaczenie
zaprawy tynkarskiej

Marka zaprawy

Konsystencja zaprawy wg opadu
stożka pomiarowego [cm]

pod tynki
zewnętrzne

M2, M4, M7, M15

9 do 11

Obrzutka

pod tynki
wewnętrzne

M2, M4, M15

9 do 10

Narzut

M2, M4, M7

6 do 9

Gładź

M2, M4, M7

9 do 10

a) poprawny,
b) zaprawa jest za gęsta,
c) zaprawa ma dopuszczalną konsystencję,
d) zaprawa jest za rzadka.

18. Konsystencji zaprawy gęstoplastycznej odpowiada wartość:

a) 4 ÷7 cm,
b) 4 ÷ 10cm,
c) 7 ÷ 10 cm,
d) 10 ÷ 12 cm.

19. Czas zużycia zaprawy wapiennej w upalne dni letnie powinien być nie dłuższy niż:

a) 2 godziny,
b) 3 godziny,
c) 4 godziny,
d) 5 godzin.

20. Ilość zaprawy do renowacji ustala się na podstawie:

a) wielkości uzupełnień i grubości tynku,
b) powierzchni ścian i sufitów,
c) kubatury pomieszczenia,
d) ilości zaprawy z worka suchej mieszanki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie zapraw, mieszanek i mas tynkarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem