Monter_sieci_komunalnych_713[03]_Z1_2_3_4_02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Gołębiowska
Żaneta Łopuszyńska

Montaż instalacji z rur stalowych 713[03].Z1/2/3/4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rury i kształtki stalowe oraz podstawowa armatura w instalacjach sanitarnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Procesy obróbki rur stalowych podczas montażu instalacji sanitarnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Stanowisko robocze do wykonywania połączeń rur stalowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Połączenia spawane rur stalowych metodą spawania gazowego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Połączenia gwintowane i kołnierzowe rur stalowych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Zamocowania rur stalowych na elementach budowli

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Połączenia mieszane w instalacjach sanitarnych z rur stalowych

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu elementów instalacji

sanitarnych z rur stalowych.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

Cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem,

−

Materiał  nauczania,  który  obejmuje  niezbędne  wiadomości  teoretyczne  umożliwiające
samodzielne  przygotowanie  się  do  wykonania  ćwiczeń  i  zaliczenia  sprawdzianów.  Do
poszerzenia  wiedzy  wykorzystaj  oprócz  poradnika  wskazaną  literaturę  oraz  inne  źródła
informacji,

−

Zestaw pytań, który pomoże Ci sprawdzić czy opanowałeś materiał nauczania.

−

Ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,

−

Sprawdzian  postępów,  dzięki  któremu  określisz  stan  posiadanej  wiedzy.  Zaliczenie  tego
sprawdzianu  z  wynikiem  pozytywnym  potwierdzi  Twoją  wiedzę  i  umiejętności  z  zakresu
jednostki  modułowej.  Wynik  negatywny  jest wskazaniem do powtórzenia  materiału  nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

Sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,

−

Wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.

Jednostka modułowa: „Montaż instalacji z rur stalowych”, której treści teraz poznasz jest

jednym z elementów niezbędnych do opanowania umiejętności montażu sieci komunalnych
– schemat 1

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

713[03].Z1.07

Montaż i instalacja urządzeń

regulujących ciśnienie

wody w sieci

713[03].Z2

Technologia montażu sieci

kanalizacyjnych

713[03].Z2.06

Montaż sieci kanalizacyjnych

713[03].Z2.07

Montaż i instalacja pompowni

kanalizacyjnych

713[03].Z3.05

Montaż sieci gazowej

713[03].Z3

Technologia montażu sieci

gazowych

713[03].Z4.04

Montaż sieci cieplnej

713[03].Z1.06

Montaż sieci wodociągowej

713[03].Z4.05

Montaż i instalacja węzła

cieplnego

713[03].Z1/2/3/4.05

Montaż rurociągów żeliwnych,

kamionkowych i betonowych

713[03].Z1/2/3/4.04

Montaż rurociągów z tworzyw

sztucznych

713[03].Z1/2/3/4.03

Montaż rurociągów stalowych

Moduł 713[03].Z1

Technologia montażu sieci

komunalnych

713[03].Z1/2/3/4.01

Prace przygotowawczo –

zakończeniowe przy montażu

sieci komunalnych

713[03].Z1/2/3/4.02

Montaż instalacji z rur stalowych

713[03].Z4

Technologia montażu sieci

cieplnych

713[03].Z3.06

Montaż i instalacja stacji

gazowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

rozróżniać rodzaje i zadania sieci komunalnych,

−

wykonywać roboty ziemne niezbędne do budowy sieci komunalnych,

−

rozróżniać materiały budowlane,

−

wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,

−

dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych
przy montażu sieci komunalnych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązujące przy montażu instalacji z rur
stalowych,

−

rozpoznać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych rur stalowych,

−

przygotować na podstawie wykazu materiały potrzebne do montażu instalacji z rur stalowych,

−

ocenić stan techniczny rur i łączników stalowych do montażu instalacji,

−

wykonać podstawowe operacje obróbki materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych:
trasowanie, piłowanie, wiercenie,

−

wykonać cięcie rur stalowych na określony wymiar,

−

wykonać gięcie rur stalowych o różnych średnicach,

−

wykonać gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach,

−

wykonać połączenia nierozłączne w instalacjach rur stalowych,

−

wykonać połączenia rozłączne w instalacjach rur stalowych,

−

przygotować stanowisko do spawania gazowego,

−

przygotować sprzęt do spawania gazowego,

−

przygotować rury do spawania pod różnymi kątami,

−

połączyć rury instalacyjne metodą spawania gazowego: poziomo, pionowo, pod różnymi
kątami, spoinami czołowymi, spoinami pachwinowymi,

−

wykonać przejścia instalacji z rur stalowych na instalacje wykonane z innych materiałów,

−

wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu instalacji sanitarnych

z rur stalowych

4.1.1. Materiał nauczania

Podczas montażu instalacji z rur stalowych podstawowym obowiązkiem każdego pracownika

jest  zapoznanie  się  i  przestrzeganie  przepisów bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  na  tym  stanowisku.
Pracownik  powinien  być  wyposażony  w  następujące  środki  ochrony  osobistej:  odzież  robocza
– ubranie  drelichowe,  trzewiki  skórzano-gumowe,  rękawice  ochronne  drelichowe,  kask  ochronny
oraz przy spawaniu i cięciu termicznym: okulary ochronne, tarcza ochronna lub osłona spawalnicza,
fartuch i rękawice skórzane [6, s. 53-57].

Ponadto obowiązkiem każdego pracownika jest:

–

wykonywać wszelkie polecenia wydawane przez przełożonego – brygadzistę, majstra,

–

zwracać uwagę na wszelkie znaki i napisy ostrzegawcze, tablice, sygnały i ostrzeżenia
umieszczone na budowie oraz ściśle stosować się do ich wskazań,

–

zawiadomić niezwłocznie przełożonego o wszelkich zauważonych uszkodzeniach urządzeń
pomocniczych i ochronnych, przyrządów, narzędzi używanych do wykonywania
poszczególnych operacji, jak również o wszelkich brakach, które zagrażają bezpieczeństwu,

–

sprawdzić urządzenia oraz sprzęt ochrony osobistej przed rozpoczęciem pracy,

–

utrzymać należyty porządek na swoim stanowisku pracy oraz dbać o powierzone narzędzia
i maszyny.

Przepisy bhp obowiązujące na stanowisku roboczym montera instalacji sanitarnych z rur

stalowych:
–

na stanowisku roboczym powinny się znajdować tylko narzędzia niezbędne do pracy,
rozłożone w odpowiednim porządku, co ułatwia pracę i zwiększa jej bezpieczeństwo,

–

do wykonania poszczególnych operacji nie wolno używać narzędzi uszkodzonych,

–

przed przystąpieniem do obróbki obrabiany przedmiot musi być dobrze zamocowany, tak aby
nie mógł się przesuwać,

–

w razie używania narzędzi o napędzie elektrycznym przed ich uruchomieniem należy
sprawdzić, czy są właściwie uziemione,

–

powstałych odpadów w czasie obróbki (opiłków, wiórów itp.) nie wolno usuwać z powierzchni
obrabianej, imadła, blatu stołu gołą dłonią, palcami lub przez wydmuchiwanie, należy je
usuwać specjalną szczotka włosianą lub w ostateczności zgarniać szmatą,

–

podczas trasowania (a szczególnie przestrzennego) należy zachować szczególna ostrożność ze
względu na ostre końce rysików, nie należy także opierać się o zimne płyty traserskie, gdyż jest
to przyczyna chorób reumatycznych [2, s. 56-58],

−

podczas cięcia piłką ręczną brzeszczot powinien być dobrze naciągnięty, co zabezpiecza przed
jego pęknięciem podczas cięcia,

−

przecinany nożycami ręcznymi materiał (powstają ostre końce) należy trzymać dłonią
w rękawicy brezentowej, zachowując odpowiednią ostrożność w czasie pracy,

−

podczas piłowania należy zwracać uwagę, aby palce lewej ręki nie zachodziły poza dolne
krawędzie pilnika, może to prowadzić do skaleczenia ręki o krawędzie obrabianego
przedmiotu,

−

podczas obsługi giętarek należy pracować w rękawicach skórzanych lub brezentowych,
giętarka powinna mieć włączone zabezpieczenie przed porażeniem prądem elektrycznym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

giętarki nie należy uruchamiać jeżeli na podstawach nie położono rury do gięcia, w czasie jej
pracy nie wolno trzymać rąk nad powierzchnią stołu giętarki, ponieważ jej ruch odbywa się do
góry,

−

w czasie pracy giętarki nie wolno wykonywać żadnych zabiegów konserwacyjnych i napraw
oraz przebywać w zasięgu osi tłoka w odległości do 5 m,

−

przy obróbce rur urządzeniami mechanicznymi pracownik powinien mieć spiętą odzież przy
dłoniach i stopach, powinien mieć również nakrycie głowy,

−

po skończonej pracy stanowiska powinny być uprzątnięte, narzędzia i materiały schowane
w odpowiednich pomieszczeniach [2, s. 56-58].

Szczegółowe przepisy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpożarowej

przy

prowadzeniu

prac

spawalniczych

regulują

przepisy

zawarte

w  Rozporządzeniu  Ministra  Gospodarki  z  dnia  27  kwietnia  2000  r.  w  sprawie  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy  przy  pracach  spawalniczych.  (Dz.  U.  Nr  40,  poz.  470)  oraz  Rozporządzeniu
Ministra  Infrastruktury  z  dnia  6  lutego  2003 r. w sprawie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy podczas
wykonywania  robót  budowlanych  (Dz.  U.  2003,  Nr  47,  poz.  401)  –  rozdział  16  „Roboty
spawalnicze”.

Przepisy bhp obowiązujące podczas spawania rur stalowych:

−

spawanie powinno odbywać się na stanowiskach roboczych w wydzielonych pomieszczeniach
(w  spawalniach)  i  wyposażonych  w  sposób  zabezpieczający   spawacza  i  inne  osoby  przed
szkodliwym  działaniem  promieniowania  na  wzrok.  Odstępstwa  od  tej  zasady  dopuszcza  się
jedynie  w  sytuacjach  wynikających  z  techniki  produkcji,  np.  spawanie  instalacji  c.o.  i  gazu
bezpośrednio na budowie,

−

stałe stanowisko spawalnicze w pomieszczeniu powinno być wyposażone w miejscową
wentylację wyciągową i ekrany izolujące przed promieniowaniem optycznym,

−

stanowisko robocze spawacza powinno być wyposażone w ochraniacze nóg i dywanik
izolacyjny, zabezpieczający go przed porażeniem,

−

maszyny i urządzenia spawalnicze powinny być zerowane lub dobrze uziemione, co chroni
przed porażeniem prądem [2. s. 338],

−

spawacz  powinien  mieć  odpowiedni  sprzęt  ochrony  osobistej,  zabezpieczający  przed
szkodliwym  działaniem  promieni  widocznych  i  niewidocznych oraz  poparzeniem odpryskami
gorącego  metalu.  Do  pierwszych  z  nich  zaliczamy:  okulary,  tarcze  i  hełmy  z  opuszczana
przyłbicą, do drugich odpowiednio  szyte ubrania (zapewniające  szczelność),  buty skórzane ze
sznurowaniem  na  haczyki,  rękawice  skórzane  z  długimi  mankietami  i  co  najmniej  o  dwóch
palcach, fartuch ochronny z miękkiej skóry lub impregnowanego brezentu do ochrony ubrania
i nakrycia głowy do ochrony włosów (beret lub czapka),

−

ubranie spawacza nie może być zanieczyszczone smarem ani olejem [2, s. 338],

−

w przypadku spawania naściennego i sufitowego spawacz powinien mieć buty oraz
ochraniacze ramion wykonane z miękkiej skóry, chroniące przed odpryskami metalu,

−

przy odbijaniu żużla należy uważać, żeby odpryskując kawałki nie spadały na spawacza, co
może doprowadzić do oparzeń i zniszczenia ubrania roboczego,

−

prace spawalnicze mogą wykonywać tylko pracownicy posiadający odpowiednie uprawnienia
spawalnicze,

−

przed rozpoczęciem pracy spawacze powinni sprawdzać stan wytwornic oraz palników, butli
z tlenem i acetylenem,

−

przy wykonywaniu robót spawalniczych należy używać wyłącznie butli do gazów
technicznych, posiadających ważną cechę organu dozoru technicznego,

−

przewody do przeprowadzania tlenu i acetylenu powinny różnić się między sobą barwą, barwy
te są ściśle określone – przewody tlenowe – w kolorze niebieskim, acetylenowe
– w czerwonym,

−

długość tych przewodów powinna wynosić co najmniej 5 m, nie stosuje się przewodów
używanych uprzednio do innych gazów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zamocowanie przewodów na nasadkach reduktorów, bezpieczników wodnych, palników
i łączników wykonuje się wyłącznie za pomocą płaskich zacisków [7],

−

w czasie pobierania gazów technicznych do spawania, butle ustawia się w pozycji pionowej lub
nachylonej pod kątem nie mniejszym niż 45 stopni do poziomu,

−

odległość płomienia palnika od butli powinna wynosić co najmniej 1,0 m,

−

zabronione jest niepotrzebne manipulowanie palnikami, zaworami i przewodami butli z gazem,

−

w odległości mniejszej niż 4 m od wytwornicy acetylenu lub butli z gazem nie można
wykonywać spawania ani palić papierosów,

−

palniki do spawania powinny być utrzymywane w stanie technicznej sprawności
i czystości, należy unikać zanieczyszczenia ich wodą, wapnem, smarami itp. lub uszkodzenia
mechanicznego,

−

butle z tlenem i acetylenem należy chronić przed promieniami słonecznymi, przed
wywróceniem i uszkodzeniem oraz przed ogrzaniem do temperatury +23

−

ręczne przemieszczanie butli o pojemności ponad 10 dm

powinno być wykonywane przez co

najmniej dwie osoby, natomiast do przewożenia butli należy używać specjalnych wózków
z amortyzacją lub kołami z ogumieniem pneumatycznym [4, s. 287].

−

Podczas  prowadzenia  prac  spawalniczych  gazoniebezpiecznych,  urządzenia  zasilające,  w  tym
butle z gazami technicznymi, powinny być usytuowane na zewnątrz pomieszczeń lub urządzeń,
w których prace te są wykonywane.

Zabronione  jest:  stosowanie  do  tlenu  i  acetylenu  przewodów  igielitowych,  z  tworzyw

sztucznych lub o podobnych właściwościach, podłączania przewodów za pomocą drutu, używanie
palników uszkodzonych, smarowanie części palnika smarem lub oliwą, przewracanie lub toczenie
butli z gazami poziomo, ustawianie butli na rusztowaniach [7].

Prace spawalnicze powinny być wykonywane przez osoby posiadające „Zaświadczenie

o ukończeniu szkolenia” albo „świadectwo egzaminu spawacza” lub „Książkę spawacza”,
wystawiane w trybie określonym w odrębnych przepisach i Polskich Normach [7].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są ogólne obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
2.  Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać spawacz?
3.  Jakich przepisów bhp należy przestrzegać na stanowisku pracy?
4.  Jakich przepisów bhp należy przestrzegać przy transporcie butli z gazem?
5.  Jakich przepisów bhp należy przestrzegać podczas piłowania, przecinania, trasowania?
6.  Jakich przepisów bhp należy przestrzegać podczas spawania?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj sprzęt ochrony osobistej spawacza na stanowisku stałym i przy spawaniu naściennym

i sufitowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie sprzętu

ochrony osobistej spawacza,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające stosowanie przepisów bhp przy spawaniu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przeanalizować jakie środki ochrony osobistej spawacza są przydatne na stanowisku stałym,
4) przeanalizować jakie środki ochrony osobistej są niezbędne przy spawaniu naściennym lub

sufitowym,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający przestrzeganie przepisów bhp podczas spawania,

–

zdjęcia lub ilustracje przedstawiające środki ochrony osobistej spawacza,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy przy

podstawowych operacjach obróbki rur stalowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy trasowaniu,

cięciu, piłowaniu rur stalowych,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające stosowanie przepisów bhp przy

podstawowych operacjach obróbki rur stalowych,

3) przeanalizować jakie środki ochrony osobistej są niezbędne przy wykonywaniu procesów

obróbki rur stalowych,

4) przeanalizować dlaczego konieczne jest przestrzeganie przepisów bhp przy podstawowych

operacjach obróbki rur stalowych,

5) wskazać skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy przy

podstawowych operacjach obróbki rur stalowych,

6) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający przestrzeganie przepisów bhp przy podstawowych operacjach obróbki rur
stalowych,

–

zdjęcia lub ilustracje przedstawiające trasowanie, cięcie, piłowanie rur stalowych,

–

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bhp i ppoż.?

¨ ¨

2) podać szczegółowe przepisy bhp na stanowisku pracy przy podstawowych

operacjach obróbki rur stalowych?

¨ ¨

3) podać szczegółowe przepisy bhp i ppoż. przy spawaniu rur stalowych?

¨ ¨

4) dobrać sprzęt ochrony osobistej spawacza zabezpieczający przed szkodliwym

działaniem promieni?

¨ ¨

5) dobrać sprzęt ochrony osobistej spawacza zabezpieczający przed poparzeniem?

¨ ¨

6) podać przepisy bhp dotyczące przechowywania, transportowania i używania

butli z tlenem i acetylenem?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rury i kształtki stalowe oraz podstawowa armatura stosowane

w instalacjach sanitarnych

4.2.1. Materiał nauczania

Charakterystyka rur i kształtek stalowych
Stale to stopy żelaza z węglem o zawartości węgla w poniżej 2%, otrzymane w wyniku

odwęglania  surówki  przez  wypalanie  węgla,  który  łączy  się  z  tlenem  zawartym  w  powietrzu
(w  konwektorach)  lub  w  rudzie  żelaza  (w  piecach  martenowskich  lub  elektrycznych).  Stale  dzieli
się  na  dwie  podstawowe  grupy:  węglowe  i  stopowe.  W  każdej  z  nich  można  wyodrębnić:  stal
konstrukcyjną,  narzędziową  i  o  właściwościach  specjalnych.  Stale  węglowe  można  również
podzielić  ze  względu  na  zawartość  węgla  na  niskowęglowe,  średniowęglowe  i  wysokowęglowe.
Stale stopowe to stopy, w których zawartość przynajmniej jednego składnika wynosi odpowiednio:
manganu 0,9%, krzemu i niklu 0,5%, chromu i miedzi 0,3%, wolframu i kobaltu 0,2%, molibdenu,
wanadu,  tytanu,  aluminium  0,1%.  Te  dodatki  stopowe  wpływają  korzystnie  na  strukturę  stali
stopowej i na jej właściwości fizyczne i mechaniczne. Elementy instalacji wykonuje się najczęściej
ze stali kwasoodpornych i odpornych na korozję atmosferyczną [2, s. 21-23].

Rury stalowe stosowane w instalacjach sanitarnych to:

−

rury stalowe bez szwu walcowane na gorąco ogólnego zastosowania (wg PN-80/H-74219),

−

rury stalowe ze szwem gwintowane ocynkowane (wg PN-74/H-74200),

−

rury stalowe czarne ze szwem gwintowane (wg PN-74/H-74200),
Rury stalowe są odporne na działanie sił zewnętrznych i wewnętrznych, mają cienkie ścianki.

Rury  stalowe  można  giąć  ograniczając  w  ten  sposób  liczbę  kształtek  do  wbudowania  w  rurociąg
oraz  liczbę  koniecznych  połączeń.  Wadą  tych  rur  jest  mała  odporność  na  korozję  i  konieczność
stosowania  izolacji  przeciwkorozyjnej  rur.  Rury  stalowe  w  instalacjach  sanitarnych  łączy  się  za
pomocą  spawania  oraz  połączeń  gwintowanych.  Ich  połączenia  są  szczelne  i  trwałe.  Do  łączenia
odcinków  rur  ze  sobą,  armatury  z  przewodami  oraz  podłączania  urządzeń  gazowych  stosuje  się
złączki  instalacyjne.  Kształtki  służą  do  łączenia  ze  sobą  rur  o  różnych  średnicach  lub  różnym
kierunku  ustawienia.  W  porównaniu  do  rur  z  tworzyw  sztucznych  montaż  rurociągów  stalowych
jest  bardziej  pracochłonny.  Rury  stalowe  stosuje  się  do  budowy  instalacji  wody  zimnej  i  ciepłej,
instalacji gazowej i centralnego ogrzewania [1, s. 115].

Do wykonania instalacji wodociągowych, jeżeli woda jest niekorozyjna lub słabo korozyjna,

najczęściej używa się rur stalowych ze szwem gwintowanych (znak S), obustronnie
ocynkowanych (znak OC), łączonych na łączniki.

Wymienione rury są produkowane o długościach 4 ÷ 7 m. powinny one odpowiadać

określonym warunkom, m.in. poddane próbie hydraulicznej nie powinny wykazywać nieszczelności
i trwałych odkształceń przy ciśnieniu – 5 MPa.

Rury stalowe ze szwem gwintowane łączy się łącznikami gwintowanymi i ocynkowanymi

wykonanymi ze stali bądź z żeliwa ciągliwego. Są one zaopatrzone w gwint wewnętrzny
(cylindryczny) bądź zewnętrzny – prawy. Łączniki mogą być równoprzelotowe i redukcyjne.

Łączniki poddane próbie hydraulicznej nie powinny wykazywać przecieków i pęknięć:

−

do średnicy 20 mm przy ciśnieniu 4 MPa,

−

powyżej średnicy 20 mm przy ciśnieniu 2,5 MPa,.

Łączniki równoprzelotowe oznacza się wielkością średnicy nominalnej wylotu, a dla

redukcyjnych podaje się wielkość poszczególnych wylotów według zasady: najpierw średnicę
większą, a następnie mniejszą. W razie większej liczby wylotów określa się średnicę w kolejności
przeciwnej do ruchu wskazówek zegara [2, s. 174-175].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 1. Łączniki z żeliwa ciągliwego (wg PN-76/H74392) [2, s. 176].

Typ

Rodzaj

Szkic

nakrętne równoprzelotowe

nakrętno-wkrętne
równoprzelotowe

Kolanka

nakrętne zwężkowe

nakrętne równoprzelotowe

nakrętne jednozwężkowe

Trójniki

nakrętne dwuzwężkowe

nakrętne równoprzelotowe

Czwórniki

nakrętne dwuzwężkowe

nakrętne równoprzelotowe

90º

nakrętno-wkrętne
równoprzelotowe

nakrętne równoprzelotowe

45º

nakrętno-wkrętne
równoprzelotowe

Łuki

180º

nakrętne równoprzelotowe

nakrętne zwężkowe

nakrętno-wkrętne

wkrętne równoprzelotowe

Złączki

wkrętne zwężkowe

Narożniki

nakrętne równoprzelotowe

Przeciwnakrętki

–

sześciokątne

Zaślepki

okrągłe

bez obrzeża

Korki

z obrzeżem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nakrętne płaskie

nakrętne stożkowe

nakrętno-wkrętne płaskie

proste

nakrętno-wkrętne stożkowe

nakrętne płaskie

nakrętne stożkowe

nakrętno-wkrętne płaskie

Dwuzłączki

kolanowe

nakrętno-wkrętne stożkowe

Kołnierze w instalacjach wodociągowych służą najczęściej do łączenia rur z uzbrojeniem

przewodowym i urządzeniami, np. pompami. Najczęściej stosuje się kołnierze gwintowane z szyjką
nakręcane na końcówkę rur. Średnice wewnętrzne kołnierzy odpowiadają średnicom zewnętrznym
rur, a średnice zewnętrzne zależą od średnicy nominalnej rury i ciśnienia, do których dobiera się
kołnierz.

Przy montażu instalacji wodociągowej wykorzystuje się fakt, że łączniki maja wewnętrzny

gwint cylindryczny, rury natomiast nacięty gwint o zbieżności 1:16. Fakt ten ułatwia znacznie
czynności montażowe i zapewnia większą szczelność połączenia [2, s. 177].

Rys. 3. Rura stalowa lekka ze złączką: a) złączka z gwintem cylindrycznym, b) rura z gwintem o zbieżności 1:16 [2, s. 177]

Przewody instalacji wody ciepłej wykonuje się z rur stalowych ze szwem, gwintowanych

(PN-74/H-74200), specjalnie cynkowanych o średniej grubości ścianek. Rury, podobnie jak
w instalacjach wodociągowych, łączy się łącznikami gwintowanymi uszczelnianymi konopiami
i kitem pokostowym lub taśmą uszczelniającą. Do łączenia rur, zmian kierunków, odgałęzień służą
złączki zwykłe, zwężkowe, kolana, łuki, trójniki, czwórniki itp. z żeliwa ciągliwego, ocynkowane,
takie same jak stosowane w instalacjach wodociągowych [2, s. 224].

Uzbrojenie instalacji wody zimnej i ciepłej stanowią:

−

zawory przelotowe (zwykłe i z zaworem spustowym),

−

zawory zwrotne,

Rys. 1. Czwórnik – kolejność podawania
wymiarów wylotów w opisie [2, s. 176]

Rys. 2. Kołnierz gwintowany z szyjką [2, s. 176]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zawory pływakowe,

−

zawory czerpalne (zwykłe, służące do czerpania wody zimnej i złożone, czyli baterie stosowane

do czerpania wody zimnej, ciepłej lub zmieszanej).

Zawory wykonuje się w całości z mosiądzu albo korpus z żeliwa, a pozostałe części

z mosiądzu. Zawory te mają zamknięcia grzybkowe i są łączone z przewodami na gwint [2, s. 91].

Rys. 4. Zawory przelotowe a) bez zaworu spustowego, b) z zaworem spustowym [2, s. 91]

Zawory przelotowe mosiężne o średnicy DN = 10 ÷ 65 mm i żeliwne o średnicy DN = 15 ÷ 85

mm  produkuje  się  w  dwóch  wersjach  –  bez  zaworu  spustowego  (A)  i  z  zaworem  spustowym  (B).
Stosuje  się  je  przy  ciśnieniu  roboczym  do  1  MPa  i  powinny  one  wytrzymywać  ciśnienie  próbne
rzędu  1,6  MPa.  Na  korpusie  każdego  zaworu  powinna  być  odlana  strzałka,  określająca  kierunek
przepływu wody po zmontowaniu zaworu na przewodzie.

Zawory przelotowe kątowe średnicy 10 mm i 15 mm produkuje się w trzech rodzajach:

z nakrętką kapturową i złączką, z dwiema nakrętkami kapturowymi, bez nakrętki i złączki oraz
w dwóch odmianach – z korpusem mosiężnym i żeliwnym.

Zawory zwrotne grzybkowe wykonuje się z mosiądzu o średnicy 10 ÷ 20 mm oraz

z korpusem z żeliwa ciągliwego i pozostałymi częściami mosiężnymi o średnicy 25 ÷ 80 mm.
Montuje się je na przewodach, w których chcemy uzyskać jednokierunkowy przepływ wody, np.
przy podgrzewaczach.

Rys. 5. Zawór zwrotny grzybkowy [2, s. 185]

Zawory czerpalne produkuje się jako mosiężne, żeliwne i mosiężne chromowane. Zawory

czerpalne  mosiężne  o  średnicy  10,  15,  20,  i  25  mm  produkuje  się  w  dwóch  wersjach.  Zawory
z  korpusami  z  żeliwa  ciągliwego  produkuje  się  w  podobnych  wersjach  tylko  o  średnicach
20  i  25  mm.  Zawory  mosiężne  chromowane  produkuje  się  jako  zawory  umywalkowe  stojące
o  średnicy  15  i  20  mm  oraz  zawory  z  ruchomą  wylewką  średnicy  15  mm.  Zależnie  od  kształtu
wylewki rozróżnia się zawory z wylewka w kształcie litery U, S i L.

Baterie czerpalne produkowane z mosiądzu o powierzchni chromowanej umożliwiają pobór

wody zimnej, ciepłej lub zmieszanej. Rozróżnia się między innymi baterie zlewozmywakowe,
umywalkowe, wannowe i natryskowe.

Baterie zlewozmywakowe i umywalkowe produkuje się z wylewka ruchomą o średnicy 15 mm.

Zależnie od kształtu wylewki rozróżnia się trzy odmiany – z wylewką w kształcie litery S, U i L.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Baterie wannowe produkuje się zależnie od rodzaju natrysku jako baterie z natryskiem ręcznym

lub stałym, a ze względu na rodzaj i kształt wylewki w dwóch odmianach – z wylewką stałą (N)
albo z wylewką ruchomą S (L).

Baterie natryskowe bez wylewki produkuje się jako uzbrojenie czerpalne w indywidualnych

urządzeniach natryskowych.

W instalacjach wodociągowych montuje się również zawory pływakowe średnicy 10 mm

regulujące  przepływ  wody  do  płuczki  ustępowej,  spłukiwacz  ustępowy  ciśnieniowy  średnicy  20
mm  oraz  w  natryskowniach  zbiorowych  natryski  dźwigniowe  z  zamknięciem  ćwierćobrotowym
i  mieszacze.  Te  ostatnie  produkuje  się  w  dwóch  wersjach  –  jako  mieszacze  z  dwoma  zaworami
kątowymi i termometrem oraz jako mieszacze z termometrem do zaworów przelotowych. Pierwsze
z nich są odpowiednie dla średnic  nominalnych 15

20, 20

25, 25

32 i 32

40 mm, a drugie

dla średnic 40

50 i 50

65 mm [2, s. 178-181].

Przewody instalacji gazu wykonuje się z rur stalowych czarnych bez szwu łączonych za

pomocą  spawania  (PN-80/H-74219).  Dopuszcza  się  stosowanie  połączeń  gwintowych  do
przyłączania  armatury  oraz  do  innych  podłączeń  w  budynku.  Do  uszczelniania  gwintu  metodą
tradycyjną  używa  się  wyczesanych  włókien  konopnych  nasyconych  pastą  niewysychającą.  Pasma
konopi odpowiedniej długości  lekko się smaruje  pastą, a następnie  nawija  na gwint w kierunku od
tyłu  ku  przodowi  mocno  je  dociskając.  Po  nawinięciu  całości  wygładza  się  je  przez  obrót  ręki
w kierunku nakręcania gwintu. Następnie wkręca się ostrożnie kształtkę lub złączkę, najpierw ręką,
a później używając klucza rurowego lub szczypiec. Rurę wkręca się w łącznik obracając nią w lewą
stronę,  względnie  łącznik  nakręca  się  na  rurę  obracając  nim  w  prawą  stronę.  Zamiast  włókien
konopnych do uszczelniania gwintów rurowych używa się specjalnych taśm uszczelniających.

Do zamykania dopływu gazu stosuje się kurki odcinające kulowe. Każdy kurek powinien

mieć  założony  klucz  do  otwierania  i  zamykania.  Kurek  gazowy  kulowy  zawiera  obustronny
wewnętrzny  gwint  do  połączenia  z  instalacją, korpus wykonany  z  mosiądzu  lub  stali  i  zawieradło
kulowe  z  mosiądzu  pokryte  teflonem.  Zakres  produkowanych  średnic  przyłączeniowych  wynosi
15÷50 mm [1, s. 320].

Przewody instalacji centralnego ogrzewania wykonuje się z rur stalowych czarnych. Na

przewody o małych średnicach (do 50 mm) łączone na gwint używa się rur stalowych ze szwem,
gwintowanych średnich. Wymiary tych rur są podane w PN-74/H-74200.

Rury stalowe ze szwem, gwintowane produkuje się w dwóch różnych grubościach ścianek:

−

lekkie – ze zmniejszoną grubością ścianek,

−

średnie – ze ściankami o grubości normalnej.

W instalacjach ogrzewań wodnych o temperaturze do 115ºC i ciśnieniu do 1,0 MPa oraz

w  instalacjach  parowych  niskoprężnych  łączonych  na  gwint  stosuje  się  rury  stalowe  ze  szwem
gwintowane  średnie.  Gdy  przewody  łączy  się  za  pomocą  spawania,  to  dla  tych  wartości
temperatury,  ciśnienia  i  średnic  do  65  mm  należy  stosować  rury  stalowe  ze  szwem,  gwintowane
lekkie.  Do  średnic  większych  stosuje  się  rury  stalowe  bez  szwu  walcowane  na  gorąco  ogólnego
zastosowania wg PN-80/H-74219.

Jeżeli parametry wody przekraczają 115ºC lub 1,0 MPa, a także w ogrzewaniach parowych

wysokoprężnych, stosuje się rury stalowe ze szwem średnie (wg PN-74/H-74200). Jeżeli średnice
są większe niż 80 mm, to instalacje wykonuje się z rur stalowych bez szwu walcowanych na
gorąco. Do tego zakresu ciśnienia i temperatury nie stosuje się na ogół połączeń gwintowanych.

Przewody w kotłowniach oraz pompowniach centralnych niskiego ciśnienia należy

wykonywać:

−

przy średnicach przewodów do 100 mm – z rur stalowych ze szwem, gwintowanych (wg PN-

74/H-74200) lub przy większych ciśnieniach – z rur stalowych bez szwu walcowanych na
gorąco (wg PN-80/H-74219)

−

przy średnicach przewodów 100 ÷ 400 mm – z rur stalowych bez szwu walcowanych na gorąco

(wg PN-80/H-74219).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewody w przyłączach budynków do sieci ciepłej i w węzłach cieplnych wykonuje się

z rur stalowych bez szwu walcowanych na gorąco (wg PN-80/H-74219), z rur stalowych bez szwu
ciągnionych i walcowanych na zimno (wg PN-84/H-74220) i z rur stalowych ze szwem
przewodowych (wg PN-79/H-74244).

Do montażu przewodów i uzbrojenia w instalacjach ogrzewania centralnego można stosować

połączenia: gwintowane, spawane, kołnierzowe.

Połączenia gwintowane wykonuje się na przewodach gwintowanych z rur stalowych ze szwem

typu średniego, jeśli ciśnienie robocze czynnika grzejnego nie przekracza 1,25 MPa,
a temperatura 150ºC. Stosuje się je również do łączenia przewodów z uzbrojeniem gwintowanym
oraz przyrządami kontrolno-pomiarowymi, których końcówki są gwintowane.

Połączenia te uszczelnia się konopiami oraz pastą miniową lub taśma uszczelniającą. Przewody

z uzbrojeniem o średnicach większych niż 50 mm, a w odniesieniu do instalacji wysokoprężnych
– również przy mniejszych średnicach, łączy się za pomocą kołnierzy.

Stosuje się następujące rodzaje kołnierzy:

−

na przewodach o ciśnieniu roboczym czynnika grzejnego do 1,6 MPa – kołnierze przyspawane
okrągłe płaskie,

−

na przewodach o ciśnieniu roboczym czynnika grzejnego do 1,6 ÷ 10,0 MPa – kołnierze
przyspawane okrągłe z szyjką.
Rury o większych średnicach łączy się za pomocą spawania. Rury o grubości ścianek do 5 mm

można spawać gazowo lub elektrycznie; rury o grubości ścianek większej niż 5 mm zaleca się
spawać elektrycznie.

Do uszczelniania połączeń kołnierzowych przewodów wodnych i parowych o temperaturze

powyżej 80ºC i ciśnieniu 1,6 MPa należy stosować uszczelki azbestowo-kałczukowe.

Kołnierz spawa się z króćcem rury stalowej dwiema spoinami pachwinowymi. Połączeń

kołnierzowych nie wolno stosować na łukach przewodów [2, s. 413].

Do uzbrojenia instalacji cieplnej należą: zawory przelotowe, zawory grzejnikowe,

termostatyczne zawory grzejnikowe, zawory odpowietrzające, zawory odpowietrzające do
grzejników, zawory zwrotne, zawory redukcyjne i zawory bezpieczeństwa.

Do samoczynnej regulacji temperatury powietrza w pomieszczeniach ogrzewanych za pomocą

ogrzewań wodnych stosuje się termostatyczne zawory grzejnikowe.

Do odpowietrzania grzejników i instalacji stosuje się zawory odpowietrzające [2, s. 420-422].

Rys. 6. Zawory przelotowe: a) skośny mufowy, b) prosty kulowy, c) kulowy kołnierzowy [2, s. 420]

Rys. 7. Zawory grzejnikowe z podwójną regulacją: a) kątowy, b) prosty [2, s. 420]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakich rur używa się do wykonywania instalacji wodociągowych?
2.  W jaki sposób wykonuje się połączenia rur stalowych w instalacjach wodociągowych?
3.  Jakie łączniki stosowane są do połączeń rur stalowych wodociągowych?
4.  Z jakich rur wykonuje się przewody instalacji wody ciepłej?
5.  Jakich rur używa się do wykonywania instalacji gazu?
6.  Z jakich rur wykonuje się przewody instalacji centralnego ogrzewania?
7.  Jaką armaturę stosuje się w instalacjach sanitarnych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj właściwości rur stalowych stosowanych do montażu instalacji wodociągowej,

gazowej i centralnego ogrzewania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami i własnościami rur stalowych do montażu instalacji sanitarnych,
2) przeanalizować modele, zdjęcia i rysunki przedstawiające rury stalowe i ich zastosowanie do

montażu instalacji sanitarnych,

3) określić rodzaje rur i zakres ich stosowania oraz sposoby połączeń przy montażu

poszczególnych instalacji sanitarnych,

4)  porównać własności rur stalowych do montażu poszczególnych instalacji,
5)  swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie,
6)  zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele, zdjęcia i rysunki rur stalowych,

−

katalogi techniczne rur stalowych,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj kształtki stosowane podczas montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami kształtek stalowych,
2)  przeanalizować schematy, rysunki i zdjęcia przedstawiające kształtki stalowe,
3)  określić rodzaje i zakres stosowania poszczególnych kształtek,
4)  rozpoznać kształtki stosowane do montażu instalacji sanitarnych,
5)  swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schematy, rysunki i zdjęcia kształtek stalowych,

–

kształtki stalowe: łuki, kolana i trójniki,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sprawdź stan i jakość materiałów do montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych

przygotowanych przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do montażu instalacji sanitarnych z rur

stalowych,

2)  zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3)  rozpoznać znajdujące się na stanowisku do ćwiczeń materiały,
4)  dokonać sprawdzenia stanu technicznego poszczególnych rur i kształtek,
5)  spostrzeżenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko  do  wykonania  ćwiczenia  powinno  być  wyposażone  w  rury  i  kształtki  stalowe,
materiały  do  połączeń  rur:  łączniki  do  połączeń  rozłącznych  i  nierozłącznych  oraz  materiały
pomocnicze  –  zarówno  dobre  jak  i  wadliwe  (najkorzystniej  by  ćwiczenie  zostało  wykonane
w  warunkach  rzeczywistych  tj.  na  miejscu  montażu  instalacji  wodociągowej,  gazowej  lub
centralnego ogrzewania),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozpoznać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych rur stalowych?

¨ ¨

2) ocenić stan techniczny rur i łączników do montażu instalacji z rur stalowych?

¨ ¨

3) zastosować rury stalowe i ich połączenia dla poszczególnych instalacji z rur

stalowych?

¨ ¨

4) przygotować rury i kształtki do wykonania połączeń w poszczególnych

instalacjach z rur stalowych?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Procesy obróbki rur stalowych podczas montażu instalacji

sanitarnych

4.3.1. Materiał nauczania

Do podstawowych operacji wchodzących w zakres obróbki ręcznej metali, zalicza się:

trasowanie, piłowanie, wiercenie i rozwiercanie otworów oraz cięcie, gięcie i gwintowanie.
Jako narzędzia pomiarowe do obróbki rur stosuje się przymiar taśmowy, przymiar składany tzw.
metrówkę oraz suwmiarkę.

Przymiar kreskowy służy do bezpośredniego pomiaru długości i wykonany jest z taśmy

stalowej. Na jej krawędziach znajdują się podziałki: jedna o wartości działki elementarnej równej
1 mm, a druga – 0,5 mm. Kreski podziałki są różnej długości, co znacznie ułatwia odczyt wartości
pomiaru.

Do mierzenia elementów dłuższych używamy przymiarów taśmowych oraz drewnianych

przymiarów składanych.

Rys. 8. Przymiar kreskowy [2, s. 31]

Rys. 9. Przymiar taśmowy [2, s. 31]

Suwmiarka uniwersalna umożliwia pomiar z dokładnością do 0,1 mm, służy do pomiarów

długości i średnic wałków, rur i prętów, średnic i głębokości otworów, grubości blach, taśm itp.

Rys. 10. Suwmiarka uniwersalna i przykład pomiaru: a) suwmiarka: 1 – prowadnica, 2 – szczęka do pomiarów

zewnętrznych, 3 – szczęka do pomiarów wewnętrznych, 4 – suwak, 5 – szczęki suwaka do pomiarów zewnętrznych,

6 – szczęki suwaka do pomiarów wewnętrznych, 7 – noniusz, 8 – wysuwka głębokościomierza, 8 – dźwignia zacisku;

b) i c) wskazania noniusza: b – wartość pomiaru 42 mm, c – wartość pomiaru 40,7 mm [2, s. 32]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Suwmiarka składa się z prowadnicy zakończonej szczęką do pomiarów zewnętrznych

i  wewnętrznych.  Na  prowadnicy  jest  wykonana  podziałka  główna  o  działkach,  czyli  odstępach
między  sąsiednimi  kreskami  –  1  mm.  Po  prowadnicy  przesuwa  się  suwak  ze  szczękami
przesuwnymi  do  pomiarów  zewnętrznych  i  wewnętrznych.  Na  suwaku  znajduje  się  noniusz, czyli
podziałka  składająca  się  z  dziesięciu  działek  co  0,9  mm  każda,  o  łącznej  długości  9  mm.
Z  suwakiem  jest  połączona  wysuwka  głębokościomierza,  która  porusza  się  w  specjalnym  rowku
wykonanym  w  prowadnicy.  Suwak  do  prowadnicy  dociska  zacisk  samoczynny,  który  można
zwolnić po naciśnięciu dźwigienki zacisku.

Wykonując suwmiarką pomiar, np. wałka, należy nacisnąć na dźwigienkę zacisku, rozsunąć

szczęki  i  umieścić  między  nimi  wałek,  następnie  zsunąć  szczęki  aż  do  zetknięcia  z  powierzchnią
wałka  oraz  zwolnić  nacisk  na  dźwigienkę.  Szczęki  w  czasie  pomiaru  powinny  się  znajdować
w płaszczyźnie  prostopadłej  do  osi  mierzonego  przedmiotu.  Następnie  należy  dokonać  odczytu
wartości pomiaru.

Trasowanie jest to nanoszenie oraz rysowanie granic i miejsc obróbki na przedmiotach

obrabianych. Dzieli się ono na płaskie – wykonywane na powierzchniach płaskich (np. na
powierzchniach blach) i przestrzenne – na przedmiotach ukształtowanych w przestrzeni. Podczas
trasowania przedmiot trasowany powinien spoczywać na płaskim, poziomym i sztywnym podłożu.

Rys. 11. Trasowanie: a) płaskie, b) przestrzenne [2, s. 33]

Stanowisko robocze do trasowania powinno być wyposażone w stół ślusarski, natomiast do

trasowania przestrzennego w specjalną płytę traserską. Powinny tam znajdować się narzędzia
i przyrządy do trasowania: rysiki, cyrkle, ryśniki, środkowniki, pryzmy i punktaki [2, s. 35].

Rys. 12. Narzędzia i przyrządy do trasowania a) rysiki, b) cyrkle, c) ryśnik, d) kątownik ze stopką, e) środkownik,

f) pryzma, g) punktak [2, s. 34]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do trasowania linii równoległych poziomych i pionowych oraz do ustawiania

i  sprawdzania  ustawienia  przedmiotów  na  płycie  traserskiej  służy  ryśnik.  Pryzmę  stosuje  się
podczas  trasowania  przedmiotów  okrągłych  (wałków,  osi,  tulei  itp.).  Przystępując  do  trasowania
należy  wyznaczyć  na  przedmiocie  podstawy  traserskie,  od  których  odmierza  się  poszczególne
wymiary.  Po  wykreśleniu  linii  rysikiem  w  celu  ich  trwałego  wyznaczenia,  punktuje  się  je
punktakiem pobijanym młotkiem.

Trasowanie rur obejmuje czynności związane z wyznaczaniem długości poszczególnych ich

odcinków oraz miejsc wykonania gięć, dzięki którym zamontowane rury tworzą fragment instalacji
o żądanej długości montażowej i wymaganych kształtach [2, s. 35].

Pojęcie długości rzeczywistej odnosi się tylko do odcinków rur, natomiast pojęcie długości

montażowej do długości odcinków zmontowanych przewodów z uwzględnieniem np. trójników do
rozgałęzień, zaworów przelotowych itp.

Długością rzeczywistą nazywamy odległość między obydwoma końcami odcinka rury

mierzoną wzdłuż osi rury.

Długość montażowa jest to odległość między osiami przewodów prostopadłych do

mierzonego odcinka przewodu lub między końcami danego przewodu po jednej jego stronie i osią
przewodu prostopadłego po stronie drugiej.

Długość rzeczywistą przewodu można obliczyć wg wzoru:

= l

- Σs

w którym:

– długość rzeczywista

– długość montażowa

s – skrót elementu przy zastosowaniu łącznika

Σs – suma skrótów

Rys. 13. Długość rzeczywista i montażowa: a) przy zastosowaniu trójników, b) przy zastosowaniu kolanek [2, s. 35]

Rys. 14. Długość rzeczywista i montażowa: a) przy zastosowaniu gięcia,b) przy zastosowaniu gięcia i trójnika [2, s. 35]

Długość rzeczywista dla przykładu podanego na rys. 10 a, przy założeniu l

= 1000 mm

i średnicy przewodu 20 mm, wynosi l

= 1000 – Σs, z rysunku wynika, że mamy dwa skróty.

Przyjmując, że jeden skrót wynosi 5 mm plus połowa średnicy odgałęzienia 20 mm, to znaczy 10
mm, Σs = 10 + 5 + 10 + 5 = 30 mm, stąd l

= 1000 – 30 = 970 mm.

Przy wykonywaniu na przewodach łuków długość rzeczywista będzie większa od długości

montażowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Piłowanie jest to czynność, polegająca na zdejmowaniu określonej warstwy materiału

narzędziem zwanym pilnikiem.

Rozróżnia się kilka rodzajów pilników zależnie od: rodzaju nacięć, kształtu przekroju

poprzecznego i liczby nacięć na długości 10 mm. W zależności od liczby nacięć rozróżniamy:
zdzieraki, równiaki, półgładziki, podwójne gładziki i jedwabniki.

Rys. 15. Nacięcia pilników: a) pojedyncze jednorzędowe, b) pojedyncze wielorzędowe, c) pojedyncze wielorzędowe

śrubowe, d) podwójne jednorzędowe, e) podwójne wielorzędowe [2, s. 52]

Rys. 16. Kształty pilników ślusarskich a) płaski, b) okrągły, c) półokrągły, d) kwadratowy, e) trójkątny [2, s. 52]

Jakość wykonywanej pracy zależy od właściwego zamocowania obrabianego przedmiotu

i prawidłowej postawy roboczej piłującego. Sposoby zamocowania przedmiotów zależne są od
wymiarów przedmiotu, jego kształtu i sztywności.

Rys. 17. Prawidłowe trzymanie pilnika ciężkiego [2, s. 53]

Rys. 18. Prawidłowe trzymanie pilnika średniej

długości [2, s. 53]

Podczas piłowania zgrubnego pilnikiem długim wykonuje się dwa ruchy – ruch ręką i ruch

tułowiem, a podczas piłowania równiakiem lub gładzikiem tylko ruch ręką, natomiast tułów
pozostaje nieruchomy [2, s. 53].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Postawa robotnika podczas ruchu roboczego pilnika a) wyjściowa, b) środkowa, c) bliska końca skoku

roboczego, d) koniec skoku – początek powrotu do pozycji wyjściowej [2, s. 53]

Wiercenie jest to czynność, której celem jest wykonanie otworów okrągłych za pomocą wierteł

i wiertarek.

Wiertła są to narzędzie dwuostrzowe (w czasie pracy skrawają równocześnie dwa ostrza)

używane do wykonywania okrągłych otworów przy użyciu wiertarek: przenośnych lub stałych.
Rozróżniamy wiertła piórkowe (rzadko stosowane) i kręte.

Rys. 20. Wiertła kręte z uchwytem: a) walcowym, b) stożkowym [2, s. 54]

W części skrawającej wiertła krętego rozróżnia się dwie krawędzie tnące, znajdujące się na

dwóch stożkowych powierzchniach i ścin. Krawędzie tnące wierteł do żeliwa i stali tworzą
najczęściej kąt 116 ÷ 120º [2, s. 54].

Rys. 21. Wiertło zaostrzone prawidłowo: 1 – krawędzie tnące, 2 – powierzchnie stożkowe, 3 - ścin [2, s. 54]

O przydatności wiertła świadczy przede wszystkim prawidłowe jego zaostrzenie, niezbędne do

dokładnego wykonania otworu.

Wiertarki dzielimy na przenośne i stałe. Pierwsze z nich w czasie pracy trzyma się w ręku.

Mogą one mieć napęd ręczny lub elektryczny.

Bardzo ważną czynnością poprzedzającą wiercenie otworu w przedmiocie, jest właściwe

zamocowanie go bezpośrednio na stole wiertarki lub w przyrządzie, np. w imadle maszynowym.

Otwory średnicy poniżej 30 mm można wykonywać jednym wiertłem. Do średnic większych

należy używać dwóch wierteł; najpierw wierci się otwór wiertłem 10 ÷ 12 mm, a dopiero podczas
wiercenia wtórnego wykonuje się otwór żądanej średnicy. Można wiercić na sucho; jednak
najczęściej wykonuje się otwory z zastosowaniem chłodziwa (emulsji – oleju zmieszanego z wodą),
co zwiększa trwałość wiertła i umożliwia zwiększenie szybkości wiercenia [2, s. 55].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cięcie rur stalowych

Rury stalowe można ciąć ręcznie lub mechanicznie. Cięcie rur poprzedzone jest

trasowaniem.  Do  cięcia  ręcznego  rur  służy  piłka  do  metalu,  natomiast  przy  cięciu  blach  lub  taśm
metalowych należy posługiwać się nożycami. Ręczne cięcie rur stalowych wykonuje się najczęściej
przy użyciu piłki do metalu, złożonej z oprawki z rękojeścią, w której jest zamontowany brzeszczot
stanowiący właściwe narzędzie tnące. Długość piłki powinna zapewniać odpowiednie przesunięcie
(skok) w czasie pracy w granicach 150÷250 mm. Natomiast podziałka piłki, czyli odległość między
sąsiednimi  zębami  powinna  być  dobrana  do  wymiarów  przecinanej  rury  tak,  aby  w  pracy  brały
udział co najmniej dwa zęby. Posługując się piłką trzymamy ją oburącz i wywieramy równomierny
nacisk  tylko  przy  przesuwaniu  piłki  do  przodu  w  czasie  ruchu  pracy.  W  trakcie  przecinania  rura
powinna być stabilnie zamocowana np. w imadle [2, s. 36].

Aby przyspieszyć i ułatwić cięcie ręczne można zastosować ręczną piłę brzeszczotową

o napędzie elektrycznym, przeznaczoną do cięcia rur stalowych o średnicach do 100 mm.
Wyposażona jest w uchwyt łańcuchowy, dwa brzeszczoty i ma regulowaną prędkość [2, s. 38].

Rys. 24. Piłka ręczna do metalu: 1 –oprawka, 2 – rękojeść,
3 – uchwyt stały, 4 – uchwyt przesuwny, 5 – prowadnica,
6 – brzeszczot, 7 – kołki [2, s. 36]

Mechaniczne cięcie rur wykonuje się piłami mechanicznymi brzeszczotowymi lub tarczowymi.

Przy czym piły tarczowe mają wydajność większą o 30–40% od pił brzeszczotowych. Są one
napędzane silnikami elektrycznymi [2, s. 39].

Rys. 22. Wiertarka stołowa:
1 – silnik elektryczny, 2 – pas, 3 – wrzeciono, 4 – dźwignia
kółka zębatego, 5 – zębatka, 6 – komplet kół na wale silnika,
7 – komplet kół na wrzecionie [2, s. 56]

Rys. 23. Wiertarki przenośne [2, s. 55]
a) o napędzie ręcznym, b) mechanicznym

Rys. 25. Piła brzeszczotowa ręczna
f-my RIDGID [Katalog producenta].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gięcie rur stalowych
Gięcie rur stosuje się w celu nadania im kształtów umożliwiających wykonanie obejść, zmian

kierunku itp. Spośród rur stalowych można giąć jedynie rury stalowe czarne, natomiast na rurach
stalowych ocynkowanych (białych) dopuszcza się gięcie na zimno małych łuków o dużym
promieniu. Promień gięcia tych rur nie powinien być mniejszy niż 4÷5 średnic zewnętrznych giętej
rury. Gięcie rur może być wykonywane na zimno i na gorąco.

Na zimno zgina się rury o średnicach mniejszych niż 75 mm. Czynność tę wykonuje się na

giętarkach  ręcznych,  których  zastosowanie  w  robotach  instalacyjnych  umożliwia  gięcie  bez
wypełniania rury piaskiem (jako zabezpieczenie przed zniekształceniem przekroju rur), co znacznie
przyspiesza  gięcie.  Przy  gięciu  rur  stalowych ze  szwem położenie  rury  w giętarce  musi  być  takie,
aby  szew  znajdował  się  w  strefie  obojętnej  zginania, tj. w  strefie,  w  której  ścianki  rury  nie  są  ani
rozciągane  ani  ściskane.  Rury  o  średnicy  poniżej  25  mm  należy  giąć  w  giętarkach  ręcznych,
natomiast powyżej 25 mm w giętarkach mechanicznych [2, s. 40].

Rys. 26. Giętarka ręczna

Rys. 27. Giętarka ręczna firmy REMS

1 – krążek nieruchomy, 2 – krążek ruchomy,

[katalog producenta].

3 – dźwignia, 4 – gięta rura, 5 – chomątko dociskające,
6 – śruba mocująca [2, s. 40]

Na gorąco gnie się rury o średnicach większych niż 75 mm, rozróżniamy dwa rodzaje gięcia –

gładkie i faliste.

Przed gładkim gięciem rur (w celu zabezpieczenia przed zniekształceniem przekroju) należy je

dokładnie  wypełnić,  np.  piaskiem,  a  następnie  po  zakorkowaniu  końców  rur,  miejsca  gięcia
nagrzewać  w  kuźni  polowej  bądź  w  palenisku  stałym.  Po odpowiednim  nagrzaniu  rury o  średnicy
do  50  mm  zgina  się  w  imadłach,  a  powyżej  50  mm  w  specjalnych  uchwytach.  Do  kontroli
promienia  i  kąta  gięcia  służy  wzornik  wykonany  z  drutu.  Po  wykonaniu  gięcia  chłodzi  się  rurę
wodą, a następnie usuwa piasek stukając młotkiem w rurę.

Rys. 28. Gięcie rur w imadle [2, s. 41]

Rys. 29. Łuk falisty [2, s. 41]

1 – rura gięta, 2 – korek zamykający końce rury po napełnieniu
jej piaskiem, 3 – dźwignia z rury o większej średnicy, 4 – imadło

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gięcie gładkie mimo wielu zalet (małe opory podczas przepływu cieczy i gazów), ze względu

na duży nakład pracy jest co raz częściej zastępowane przez gięcie faliste. Stosując ten sposób
gięcia, za pomocą palników acetylenowo-tlenowych, można wykonać łuki półfaliste i faliste
(rzadziej stosowane w instalacjach sanitarnych).

Do mechanicznego gięcia rur instalacyjnych stosuje się giętarki hydrauliczne o napędzie

ręcznym i elektrycznym. Są one wyposażone w komplet krzywek, umożliwiających gięcie rur
o różnych średnicach i różnej grubości ścianek. Rury zgina się na zimno bez wypełniania piaskiem.
Maksymalny kąt gięcia wynosi 90

, a najmniejszy promień krzywizny powinien być równy co

najmniej trzem średnicom zewnętrznym rury [2, s. 43].

Gwintowanie rur stalowych
Gwintowanie jest to czynność polegająca na nacinaniu rowka śrubowego na sworzniu

walcowym, w otworze walcowym lub na zewnętrznej powierzchni rury. Gwinty dzielimy wg
zarysu na trójkątne, trapezowe, prostokątne i okrągłe, a według systemu na metryczne, calowe
i rurowe (drobnozwojne o zmniejszonym skoku) [2, s. 44].

Do wykonywania gwintów wewnętrznych (w otworach) używa się gwintowników. Do

nacięcia  rowka  gwintowego  na  pełną  głębokość  używa  się  kompletu  gwintowników.  Przy  ich
użyciu  nagwintowanie  składa  się  z  trzech  zabiegów:  zdzierania,  pogłębiania  i  wykończania.  Do
wykonania  pierwszego  zabiegu  służy  gwintownik  z  jedną  rysą,  drugiego  –  z  dwiema  i  trzeciego
z  trzema  rysami.  Ruch  obrotowy  gwintownika  uzyskuje  się  przez  obracanie  go  specjalnym
pokrętłem nakładanym na kwadratową główkę gwintownika.

Do ręcznego wykonywania gwintów na rurach monterzy używają gwintownic, które dzielą się

na uniwersalne i zapadkowe. Są to gwintownice z wymiennymi głowicami. Gwintownice
uniwersalne służą do wykonywania gwintu rurowego pełnego na rurach średnicy 15 ÷ 50 mm.
Gwintownice te są zaopatrzone w trzy komplety narzynek do średnic 15 ÷ 20 mm, 25 ÷ 32 mm i 40
÷ 50 mm. Prawidłowe ustawienie narzynek ułatwia podziałka średnic gwintu, która jest wytłoczona
na korpusie gwintownicy. Wadą tych gwintownic jest ich duża masa, trudności przy rozbieraniu dla
oczyszczenia i to, że można je stosować tylko wówczas, gdy istnieje możliwość pełnego ich obrotu
dookoła rury.

Do nacinania gwintów na rurach w miejscach trudno dostępnych stosuje się gwintownice

zapadkowe. Dzięki mechanizmowi zapadkowemu możliwe jest nacinanie gwintów na rurach bez
wykonywania pełnych obrotów całym korpusem gwintownicy [2, s. 46].

Rys. 30. Komplet gwintowników do nacinania

Rys. 31. Urządzenia do gwintowania rur [2, s. 48]

gwintu metrycznego [2, s. 44]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Narzynki i oprawki do ich zamocowania: a) narzynka okrągła jednolita, b) okrągła rozcięta, c) dzielona,

d) oprawka z narzynką okrągłą, e) z narzynką dzieloną [2, s. 44]

Rys. 33. Gwintownica ręczna o zakresie gwintowania

Rys. 34. Gwintownica elektryczna firmy REMS

63 ,5 ÷ 101,6 mm [2, s. 49]

[katalog producenta]

Przycinając lub gwintując rury mocuje się je zazwyczaj w imadłach rurowych. Na budowach

najczęściej do tego celu używa się imadeł rurowych [2, s. 47].

Rys. 35. Imadło do rur typu Pionier 1 – szczęka

Rys. 36. Gwintownice [2, s. 46]

nieruchoma, 2 - ruchoma [2, s. 47]

Przystępując do gwintowania rur należy sprawdzić kątownikiem, czy płaszczyzna czołowa rury

jest prostopadła do jej osi. Ewentualne niedokładności usuwa się poprzez odpowiednie spiłowanie.
Po umocowaniu rury w imadle nakłada się na jej koniec odpowiednio ustawiona gwintownicę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwracając  uwagę,  aby  oś  gwintownicy  pokryła  się  z  osią  rury.  Gwintowanie  wykonuje  się  przez
obrót  gwintownicy  (gwintownica  uniwersalna)  bądź  tylko  obrót  wahadłowy  (gwintownica
zapadkowa). Ruch obrotowy powinien się odbywać etapami – co ¼ obrotu, tzn. że po ¼ obrotu (po
wyczuciu  oporu),  gwintownice  cofamy  nieco,  po  czym  wykonujemy  następny  obrót  o  ¼.
Postępując  w  ten  sposób  całkowitą  głębokość  nacięcia  gwintowego  uzyskuje  się  po  dwóch  (rury
o średnicy do 25 mm) lub trzech (rury o średnicy powyżej 25 mm) obrotach gwintownicy. Długość
gwintu nacinanego, zwanego krótkim, zależy od długości gwintu wewnętrznego w złączce. Dłuższe
gwinty nacina się na rurach przygotowanych do połączeń na gwint długi. Rury średnicy do 40 mm
może  gwintować  jeden  pracownik,  a  jeżeli  średnica  przekracza  40  mm,  to  czynność  tę  powinni
wykonywać dwaj pracownicy [2, s. 46].

Najważniejszą grupę stanowią narzędzia do łączenia na gwint rur i uzbrojenia. Do najczęściej

stosowanych narzędzi tej grupy należą:

Klucze hakowe stosuje się do montażu ze względu na dużą wytrzymałość, a także dlatego, że

dzięki  znacznej  powierzchni  szczęki  stosunkowo  małe  jest  niebezpieczeństwo  zgniecenia  rury.
Odchylany  hak  klucza  zakłada  się  na  rurę,  po  czym  przez  pokręcenie  nagwintowanej  rękojeści
szczęki zaciskają  się  na rurze. Znaczne wymiary  klucza uniemożliwiają  stosowanie go w ciasnych
miejscach.

Klucze łańcuchowe stosuje się do skręcania rur dużych średnic w trudnych warunkach (mało

miejsca). Kluczy tych używamy w ten sposób, że po opasaniu rury łańcuchem zaczepiamy go
o żeby znajdujące się na główce klucza. Wadą tych kluczy jest dość częste pękanie łańcucha.

Klucze uniwersalne zwane też francuskimi stosuje się do skręcania lub wykręcania śrub

i nakręcania nakrętek, których przynajmniej dwie powierzchnie są płaskie i równoległe do siebie.
Rozstawienie szczęk na odpowiedni wymiar uzyskujemy przez pokręcanie rękojeści dookoła osi.

Szczypce nastawne zwane żabkami są najczęściej stosowanym narzędziem w robotach

instalacyjnych. Służą przede wszystkim do skręcania rur i łączników małych średnic.

Klucze szwedzkie stosowane do skręcania rur, są lekkie i wygodne w użyciu. Przesuwany

uchwyt szczęk mocno i pewnie obejmuje rurę, a wysmukły kształt umożliwia stosowanie
w miejscach trudno dostępnych. Wymiary klucza dobiera się odpowiednio do średnic skręcanych
rur [2, s. 59].

Rys. 37. Klucze a) hakowy, b) nastawny – szwedzki, c) łańcuchowy, d) uniwersalny – francuski,

e) szczypce nastawne zwane żabką [2, s. 59]

Poprawność wykonania gwintu zewnętrznego lub wewnętrznego sprawdza się wzornikiem do

gwintu bądź w razie jego braku – przez nakręcenie nakrętki (gwint zewnętrzny) lub wkręcenie
śruby (gwint wewnętrzny).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe operacje wchodzące w zakres obróbki materiałów stosowanych

w instalacjach sanitarnych?

2.  W jaki sposób wykonuje się trasowanie przedmiotu obrabianego?
3.  Jaka jest różnica między długością rzeczywistą i montażową rury?
4.  W jaki sposób wykonuje się cięcie ręcznie rury stalowej?
5.  Na czym polega piłowanie?
6.  Na czym polega wiercenie?
7.  W jaki sposób wykonuje się gwintowanie rur stalowych?
8.  W jaki sposób wykonuje się gięcie rur stalowych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji technicznej dostarczonej przez nauczyciela przygotuj rury

o żądanej długości montażowej do wykonania fragmentu instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami wykonania operacji obróbki materiałów stosowanych w instalacjach

sanitarnych z rur stalowych: trasowanie, piłowanie, cięcie, gięcie,

2) przeanalizować dokumentację techniczną,
3) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonania poszczególnych operacji
obróbki materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych,

4)  przygotować materiały i narzędzia potrzebne do obróbki rur,
5)  wyznaczyć długość poszczególnych odcinków rur,
6)  wykonać cięcie rur na określona długość,
7)  wykonać gięcie rur do określonej średnicy,
8)  zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu obróbki rur.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania operacji obróbki materiałów stosowanych
w instalacjach sanitarnych (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur stalowych),

−

dokumentacja techniczna instalacji z rur stalowych oraz instrukcja dla ucznia obejmująca
przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi obróbki
materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych z rur stalowych,

−

niezbędne materiały (rury stalowe o różnych średnicach),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do obróbki (przymiar taśmowy, narzędzia do trasowania, pilniki,
giętarka, gwintownica, piła brzeszczotowa ręczna).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach do montażu instalacji sanitarnych.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami gwintowania rur stalowych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi gwintowania rur stalowych,

3)  przygotować materiały potrzebne do gwintowania,
4)  przygotować sprzęt potrzebny do gwintowania,
5)  wykonać gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach,
6)  zastosować przepisy bhp przy gwintowaniu rur.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do montażu instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi gwintowania rur,

−

materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia (rury stalowe o różnych średnicach),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia (imadło, gwintowniki, gwintownica,
narzynki).

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić podstawowe operacje wchodzące w zakres obróbki materiałów

stosowanych w instalacjach sanitarnych?

2) obliczyć długość rzeczywistą przewodu?

3) wykonać cięcie rur stalowych na dowolny wymiar?

4) wykonać gięcie rur stalowych o różnych średnicach?

5) wykonać gwintowanie rur stalowych o różnych średnicach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Stanowisko robocze do wykonywania połączeń rur stalowych

4.4.1. Materiał nauczania

Stanowiskiem pracy w pracach instalacyjnych – nazywanym również stanowiskiem

roboczym  –  określamy  miejsce  pracy  montera,  zespołu  lub  brygady  na  budowie  lub  warsztatach
wraz ze swoimi materiałami, urządzeniami i narzędziami potrzebnymi do wykonywania określonej
czynności  danego  procesu  produkcyjnego.  Stanowiska  pracy  mogą  być  stałe  lub  przenośne.
Stanowiska  pracy  stałe  występują  najczęściej  w  warsztatach  –  na  budowie  spotykamy  się  ze
stanowiskiem  przenośnym.  Pracownicy  po  wykonaniu  pracy  w  jednym  miejscu  przenoszą  się
w  inne.  Racjonalne  urządzenie  stanowiska  pracy  ma  duży  wpływ  na  bezpieczeństwo  pracy,
wielkość wysiłku fizycznego pracownika, wydajność i jakość.

Przed rozpoczęciem pracy należy przygotować i ułożyć na stanowisku roboczym potrzebne

materiały i narzędzia, których powinno być tylko tyle – ile ich potrzeba w jednym dniu, lub do
wykonania określonej czynności. Chodzenie w czasie pracy do magazynu po materiały i narzędzia
demobilizuje pracownika, rozprasza jego uwagę i zabiera dużo czasu.

Bardzo ważnym czynnikiem jest utrzymywanie stanowiska pracy we właściwym porządku

i  czystości.  Materiały  należy  zamocowywać  w  urządzeniach  obróbczych  na  takiej  wysokości
i  w  takiej  pozycji,  żeby  wysiłek  fizyczny  pracownika  był  jak  najmniejszy.  Narzędzia  i  przyrządy
pomiarowe  powinny  się  znajdować  w  oddzielnych  skrzynkach,  rury  i  inne  materiały
w  odpowiednich  miejscach.  Materiały  nie  powinny  być  pomieszane  z  wyrobami  gotowymi.
Odpadki rur i innych materiałów należy składować w oddzielnych pojemnikach [3, s. 34].

Miejsce pracy spawacza powinno być oddzielone od otoczenia za pomocą zasłon

zabezpieczających przed działaniem szkodliwych promieni. Przy pracach montażowych ustawia się
zasłony  przenośne,  które  wykonuje  się  z  tkaniny,  blachy  lub  drewna.  Wysokość  zasłon  powinna
wynosić  ok.  2  m,  z  pozostawieniem  od  dołu  wolnej  przestrzeni  o  wysokości  20  ÷  30  cm  dla
polepszenia  wentylacji.  Wyposażenie  stanowiska  roboczego  do  spawania  gazowego  stanowią:
dziobak  (młotek  do  odbijania  żużla  ze  spoin)  i  szczotka  stalowa  służąca  do  czyszczenia  spoiny
z  żużla  i  usuwania  rozprysków  metalu.  W  warunkach  budowy  gazy  spawalnicze  (tlen  i  acetylen)
magazynuje się w butlach stalowych wykonanych ze stali jako zbiorniki ciągnione bez szwu.

W spawaniu gazowym źródłem ciepła jest zazwyczaj płomień acetylenowo-tlenowy

o temperaturze około 3100

C, w którym gaz palny – acetylen spala się w obecności tlenu.

Acetylen podobnie jak tlen jest gazem bezbarwnym i nietrującym. W jego skład wchodzą

węgiel i wodór. Acetylen techniczny ma charakterystyczny zapach czosnku, a zanieczyszczony parą
wodna  lub  amoniakiem  wytwarza  z  miedzią  wybuchowy  acetylenek  miedzi.  Acetylen  tworzy
również  mieszaninę  wybuchową  z  powietrzem  i  tlenem.  Do  produkcji  acetylenu  i  jego
przejściowego  magazynowania  służą  wytwornice,  które  zbudowane  są  ze  zbiorników  na  wodę,
karbid i acetylen oraz oczyszczacza i bezpiecznika wodnego. W wytwornicach karbid w zetknięciu
z  wodą  rozkłada  się  wydzielając  acetylen.  Wytwornice  mogą  być  niskiego  ciśnienia  (do  10  kPa)
i wysokiego ciśnienia (do 150 kPa) oraz przenośne - o pojemności acetylenu do 300 dm

i ładunku

karbidu  do  10  kg  i  stałe  –  instalowane  w  wydzielonych  pomieszczeniach  skąd  acetylen
rozprowadza  się  przewodami.  Ze  względu  na  konstrukcję  mogą  być  wsypowe,  dopływowe
i wyporowe [2, s. 323-325].

Tlen magazynowany jest w butlach o pojemnościach wodnych 0,5÷50 dm

. Najczęściej stosuje

się butle o pojemności 40 dm

. Butle tlenowe są malowane na niebiesko i mają czarny napis „Tlen

”. W górnej, zwężonej części butli jest wkręcony zawór umożliwiający pobieranie tlenu.

Ponieważ gaz znajdujący się w butli jest pod wysokim ciśnieniem (15 lub 20 MPa), na szyjce butli
podłącza się reduktory obniżające to ciśnienie do ciśnienia roboczego oraz utrzymujące ciśnienie
robocze na stałym poziomie niezależnie od spadku ciśnienia gazu w butli. Do montażu reduktora
służy specjalny króciec gwintowany. Wszystkie części zaworów do tlenu ze względów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bezpieczeństwa czyści się trójchlorkiem etylenu w celu usunięcia śladów olejów i smarów
[2, s. 323].

Wytworzony metodą przemysłową acetylen dostarcza się na miejsce budowy w butlach, które

podobnie jak butle tlenowe są wykonane ze stali i mają pojemności 5÷40 dm

. Przeciętnie

z napełnionej butli można pobrać 5 m

acetylenu. Butle acetylenowe są malowane na biało

i zaopatrzone w czerwony napis „Acetylen C

”. Pobieranie acetylenu z butli następuje przez

zawór  ze  stali  otwierany  i  zamykany  specjalnym  kluczem  nasadowym.  Króćce  zaworów
acetylenowych  nie  mają  gwintów,  a  zamocowanie  reduktorów  do  zaworu  odbywa  się  przez
dociśnięcie  specjalnego  jarzma.  Różnica  w  zamocowaniu  wyklucza  omyłkowe  podłączenie
reduktora  acetylenowego  do  butli  tlenowej  i  na  odwrót,  co  jest  bardzo  istotne  z  punktu  widzenie
bhp [2, s. 326].

Rys. 38. Butla tlenowa
a)  butla 1 – cylinder butli, 2 – zawór, 3 – nagwintowany
pierścień, 4 – kołpak, 5 – stopa, b) przekrój zaworu 1 – korek,
2 – wrzeciono trójdzielne, 3 – uszczelka, 4 – nakrętka dławicowa,
5 – kółko pokrętne, 6 – nakrętka króćca, 7 – uszczelka króćca
[2, s. 312]

Rys. 39. Butla acetylenowa: a) widok,
b)  przekrój  zaworu:  1  –  wkładka  filcowa,
2  –  korek,  3  –  wrzeciono  dwudzielne,
4  –  pierścienie  uszczelek  skórzanych  lub
gumowych, 5 – dławica, 6 – nakrętka, 7 – klucz
nasadowy zdejmowany [2, s. 327]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 40. Przekrój reduktora jednostopniowego do tlenu

Rys. 41. Reduktor butlowy z jarzmem do acetylenu

1 – łącznik wlotowy, 2 – śruba nastawcza,

[2, s. 316]

3 – zawór odcinający, 4 – łącznik wylotowy do węża
[2, s. 313]

Do spawania gazowego stosuje się palniki wysokiego i niskiego ciśnienia, które ze względu na

konstrukcję dzieli się na smoczkowe i bezsmoczkowe. Palniki smoczkowe natomiast dzieli się na
zwykłe i iglicowe. W każdym palniku można wyodrębnić trzy podstawowe elementy:

−

rękojeść z dwiema końcówkami doprowadzającymi gazy i dwoma zaworami do regulacji
i odcięcia dopływu gazu,

−

urządzenie do mieszania gazów,

−

nasadkę z dziobem.

Rys. 42. Palnik smoczkowy niskiego ciśnienia do spawania:

1 – rękojeść, 2 – zawór acetylenowy, 3 – zawór tlenowy, 4 – przewód mieszankowy, 5 – dziób,

6 – nakrętka łącząca nasadkę i rękojeść, 7 – smoczek, 8 – nasadki wymienne, 9 – komora mieszankowa [2, s. 317]

Palniki to precyzyjne urządzenia, których użytkowanie powinno być umiejętne i ostrożne.

Należy utrzymywać je w odpowiedniej czystości – nie mogą być zanieczyszczone olejami
i smarem. Do smarowania zaworów można używać tylko grafit mielony. Aby usunąć ślady olejów
i smarów wszystkie części zaworów do tlenu ze względów bezpieczeństwa czyści się trójchlorkiem
etylenu.

Do wykonania złącz spawanych niezbędne są również spoiwa (druty) produkowane o grubości

1÷6,3 mm. [2, s. 332].

Spawacze muszą być wyposażeni w odpowiednie środki ochrony osobistej: tarcze ochronne

spawalnicze, osłony spawalnicze, fartuchy skórzane, rękawice skórzane oraz odzież i obuwie
robocze [2, s. 323, 329; 4, s. 170].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy stanowiskiem roboczym do wykonywania połączeń z rur stalowych?
2.  Jakie czynności należy wykonać na stanowisku roboczym przed rozpoczęciem pracy?
3.  Jak powinno być wyposażone stanowisko robocze do spawania gazowego?
4.  Jak się przechowuje gazy techniczne do spawania?
5.  W jakim celu stosuje się reduktory butlowe?
6.  Jak jest zbudowany palnik do spawania gazowego?
7.  W jaki sposób należy przygotować stanowisko do spawania?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, co stanowi wyposażenie stanowiska do spawania gazowego rur stalowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska do spawania,
2)  przeanalizować schematy, rysunki i zdjęcia przedstawiające urządzenia i sprzęt spawalniczy,
3)  zapoznać  się  z  urządzeniami  i  sprzętem  spawalniczym  pokazanym  przez  nauczyciela  oraz

materiałami do spawania,

4)  zapoznać się ze środkami ochrony indywidualnej spawacza,
5)  określić niezbędne wyposażenie stanowiska do spawania gazowego,
6)  swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

urządzenia i sprzęt spawalniczy, środki ochrony indywidualnej,

–

schematy, rysunki i zdjęcia przedstawiające urządzenia i sprzęt spawalniczy

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przygotuj stanowisko pracy do spawania gazowego rur stalowych instalacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wyposażeniem stanowiska roboczego do spawania gazowego rur stalowych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisu bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami przygotowania stanowiska roboczego do spawania
gazowego,

3)  przygotować w wentylowanym pomieszczeniu stół roboczy i narzędzia,
4)  ustawić butle gazowe i acetylenowe,
5)  przygotować odpowiednie palniki i sprawdzić ich czystość,
6)  przygotować i sprawdzić jakość wyposażenia technicznego spawacza,
7)  przygotować wyposażenie ochrony osobistej spawacza,
8)  zastosować przepisy bhp przy organizacji stanowiska roboczego do spawania gazowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania spawania gazowego rur stalowych (najkorzystniej,
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi przygotowania stanowiska roboczego do spawania gazowego,

−

sprzęt, narzędzia (butle tlenowe i acetylenowe do spawania gazowego, palniki, spoiwa, dziobak
i szczotka stalowa),

−

wyposażenie techniczne i ochrony osobistej spawacza.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić podstawowe wyposażenie stanowiska roboczego do spawania gazowego

rur stalowych?

¨ ¨

2) wybrać, przygotować i ułożyć na stanowisku roboczym potrzebne materiały

i narzędzia?

¨ ¨

3) utrzymać stanowisko robocze we właściwym porządku i czystości?

¨ ¨

4) posługiwać się prawidłowo narzędziami do obróbki?

¨ ¨

5) przygotować stanowisko robocze do spawania gazowego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Połączenia spawane rur stalowych metodą spawania gazowego

4.5.1. Materiał nauczania

Połączenia spawane stosowane są powszechnie do łączenia rur stalowych. Połączenia te mogą

być wykonane za pomocą spawania gazowego lub elektrycznego. Rury o grubości ścianki do
5 mm łączy się przez spawanie gazowe, a rury o ściankach grubszych przez spawanie gazowe lub
elektryczne.

Przygotowanie materiału do spawania
Przed przystąpieniem do spawania należy sprawdzić zgodność dostarczonego materiału

z  dokumentacją  oraz  stan  krawędzi  łączonych  rur.  Końce  rur,  które  są  rozwarstwione  ze  śladami
pęknięć,  porowatości,  zażużlenia  lub  przepalenia  należy  odciąć.  Przygotowanie  krawędzi  rur  do
spawania  obejmuje  również  czyszczenie  z  rdzy,  brudu,  farb  i  tłuszczu  oraz  nadanie  krawędziom
wymaganego kształtu i wymiarów. Brzegi części spawanych powinny być równo obcięte nożycami
lub  palnikiem,  następnie  wyrównane  i  wyprostowane.  Przygotowanie  materiału  do  spawania
stanowi jeden z ważniejszych czynników wpływających na wynik spawania.

Blachy o grubości do 1 mm spawa się po wygięciu brzegów blach bez używania spoiwa.

Wysokość wywinięcia równa się około dwom grubościom blachy [5, s. 168; 2, s. 330].

Rys. 43. Sposób przygotowania krawędzi blach grubości do 1 mm [2, s. 319]

Rys. 44. Przygotowanie do spawania blach o grubości ponad 1 mm [1, s. 319]

Do spawania blach większych grubości stosuje się następujące rodzaje spoin, które wymagają

odpowiedniego przygotowania krawędzi:

−

przy grubości 1 ÷ 4 mm – spoinę w kształcie litery I

−

przy grubości 4 ÷ 15 mm – spoinę V

−

przy grubości powyżej 15 mm – spoinę X

W łączeniu blach o dużej grubości stosuje się jeszcze spoiny U lub podwójne U, a łącząc

elementy nierównej szerokości (należy ukosować element węższy) – spoinę ½ V lub K. Jeśli spawa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się blachy różnej grubości, to blachę grubszą ścian się łagodnym spadkiem (1:5) do grubości blachy
cieńszej, co ułatwia poprawne wykonanie spoiny.

Rys. 45. Przygotowanie rur do spawania [3, s. 174]

Łączone elementy należy do spawania ustawić osiowo względem siebie w sposób

uniemożliwiający jakąkolwiek zmianę wzajemnego ich położenia w czasie spawania. Stosuje się
w tym celu sczepianie polegające na punktowym spawaniu krawędzi. Punktowe spoiny układa się
w określonej kolejności. Do ustalenia położenia spawanych elementów stosuje się różnego rodzaju
uchwyty ustalające, których zadaniem jest dokładne ustalenie spawanych przedmiotów.

Rodzaj złączy spawanych zależy od wzajemnego położenia łączonych elementów względem

siebie. Wyróżnia się złącza doczołowe, teowe, narożne, krzyżowe i zakładowe.

Rys. 46. Rodzaje łączy spawanych: a) doczołowe, b) teowe, c) narożne, d) krzyżowe, e) zakładkowe [2, s. 320]

Rys. 47. Rodzaje spoin czołowych [2, s. 320]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spoinę pachwinową stanowi najczęściej trójkąt, w skład którego wchodzi jeden lub większa

ilość ściegów ułożonych między prostopadłymi płaszczyznami łączonych części. Spoina jest
częścią złącza i składa się całkowicie z metalu, który w czasie spawania uległ stopieniu
i zakrzepnięciu.

Rys. 48. Rodzaje spoin pachwinowych: a) płaska, b) wklęsła, c) wypukła, d) dwustronna [2, s. 320]

Rys. 49. Elementy (nazwy) złącza i spoiny [3, s. 165]

Ustawienie spoiny w przestrzeni określają pozycje spawania. Oznaczenie spoin obwodowych

czołowych i pachwinowych na rurach jest uzależnione od usytuowania osi rury.

−

oś pozioma: spoina czołowa – CA, spoina pachwinowa – CB,

−

oś ukośna: spoina czołowa – DA, spoina pachwinowa – DB,

−

oś pionowa: spoina czołowa – EA, spoina pachwinowa – EB.

Rys. 50. Podstawowe pozycje spoin obwodowych czołowych i pachwinowych podczas łączenia rur: a) poziome,

b) ukośne, c) pionowe [2, s. 66]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W spawaniu gazowym stosuje się trzy podstawowe sposoby wykonywania połączeń: w lewo,

w prawo i w górę.

Rys. 51. Sposoby spawania gazowego: a) w lewo, b) w prawo, c) w górę [2, s. 321]

Spawając w lewo palnik przesuwa się w lewą stronę przyszłej spoiny i prowadzi przed

palnikiem spoiwo (drut), którym wykonuje się niewielkie ruch pionowe. W ten sposób spawa się
blachy cienkie grubości do 4 mm. Do zalet tego sposobu należy zaliczyć: łatwość opanowania oraz
uzyskiwanie spoin o gładkim i regularnym nadlewie natomiast do wad zalicza się zbyt duże zużycie
gazów i małą wydajność.

Spawając w prawo palnik przesuwa się w prawą stronę, a spoiwo (drut), którym wykonuje się

ruchy wahadłowe, utrzymuje  się  między  wykonaną  już  spoiną a palnikiem. Sposób ten stosuje  się
do  spawania  blach  grubości  powyżej  4  mm.  Do  zalet  tego  sposobu  należy  zaliczyć:  większą
wydajność  niż  spawanie  w  lewo  oraz  lepsze  właściwości  spoiny,  która  pod  działaniem  płomienia
stygnie i krzepnie powoli (mniejsza możliwość powstania naprężeń spawalniczych).

Spawając w górę palnik przesuwa się od dołu ku górze prowadząc przed nim spoiwo (drut).

W ten sposób spawa się pionowo ustawione krawędzie spawane. Charakteryzuje się on dużą
wydajnością i małym zużyciem gazów oraz zapewnia dobre przetopienie całej grubości spawanych
elementów przy równocześnie małym ich odkształceniu [2, s. 321-322].

Do łączenia rur stosuje się przeważnie metodę w prawo, polegającą na tym, że palnik jest

przesuwany  przed  spoiwem  (drutem  spawalniczym),  a  płomień  skierowany  jest  prostopadle  do
tworzącej  się  spoiny.  Uzyskuje  się  w  ten  sposób  dokładne  przetopienie  krawędzi  i  uniknięcie
przyklejania  oraz  powstawania  pęcherzy  w  spoinie,  właściwe  jej  wyżarzenie  wskutek  działania
płomienia i powolniejsze stygnięcie.

Przystępując do spawania gazowego należy zapalić palnik. W tym celu jako pierwszy otwiera

się  zawór  tlenu,  a  następnie  zawór  acetylenu.  W  płomieniu  acetylenowo-tlenowym  wyróżnia  się
trzy  zasadnicze  strefy:  jądro,  strefę  odtleniania  i  kitę  płomienia.  Każda  z  nich  charakteryzuje  się
inną  temperaturą.  Dobrze  wyregulowany  płomień  charakteryzuje  się  ostrym  zarysem  jądra.
Wówczas  najwyższa  temperatura  (3100

C) panuje wewnątrz strefy odtleniającej tuż za jądrem

płomienia.

W czasie spawania gazowego mogą wystąpić różne nieprawidłowości w pracy palnika np.:

−

palnik  zaczyna  strzelać  –  może  to  być  spowodowane  niewłaściwym  dokręceniem
poszczególnych  części  palnika  lub  nadmiernym  jego  nagrzaniem,  aby  usunąć  tą
nieprawidłowość  należy  po  ochłodzeniu  palnika  ponownie  go  zmontować,  a  w  drugim
przypadku ochłodzić palnik w wodzie podczas lekko otwartego zaworu tlenu,

−

w czasie pracy następuje cofanie się płomienia – należy wówczas natychmiast zamknąć
obydwa zawory, a przed powtórnym zapaleniem płomienia przedmuchać palnik przy lekko
otwartym zaworze tlenu,

−

podczas  spawania  może  zatkać  się  dziób  palnika  –  należy  wówczas  zamknąć  zawory  i  za
pomocą kalibrowanych wierteł albo igieł z drutu mosiężnego lub miedzianego oczyścić wylot
palnika,  a  w  przypadku  zanieczyszczenia  dzioba  palnika  odpryskami  stopionego  metalu,  po
zgaszeniu  płomienia  należy  je  usunąć  pocierając  dziobem  o  kawałek  miękkiego  lub
zwęglonego drewna [2, s. 330].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości drutu spawalniczego powinny być zbliżone do spawanego materiału, a spoina

wykonana szybko i bez przerw. Jakość spawania gazowego zależy od następujących czynników:

−

ścisłego przestrzegania ustalonej technologii spawania,

−

czystości użytych gazów, krawędzi spoiny i jakości drutu,

−

dokładnego przetopienia materiału spoiwa z rurą,

−

właściwego operowania płomieniem w celu niedopuszczenia do utleniania, spalania lub

nawęglania spoiny,

−

utrzymania odpowiedniej temperatury i umożliwienia oddzielania się gazów od spoiny w celu

niedopuszczenia do porowatości spoiny,

−

uniknięcia zbyt wielkiego przetopu i powstania sopli,

−

starannego wykończenia spoiny w miejscach styku, początku i końcu spawu.

W przypadku wykrycia wad wykonanych połączeń spawanych należy przeprowadzić badania

kontrolne tych połączeń. Spotykane wady możemy podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.

Badania połączeń spawanych mogą mieć charakter niszczący i nie niszczący. Do niszczących

zalicza się badania na rozciągania, zginanie, udarność i badania metalograficzne. Do metod nie
niszczących natomiast należą oględziny zewnętrzne, próby szczelności, badania radiograficzne lub
izotopowe, badania magnetyczne oraz ultradźwiękowe [2, s. 322 - 323].

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega przygotowanie materiału do spawania?
2.  Na czym polega sczepianie elementów spawanych?
3.  Jakie znasz rodzaje złączy spawanych?
4.  Na czym polega metoda spawania w lewo?
5.  Na czym polega metoda spawania w prawo?
6.  Na czym polega metoda spawania w górę?
7.  Od czego zależy jakość spawania gazowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj złącza spawane czołowe rur stalowych czarnych przy usytuowaniu osi rury

poziomym, pionowym i ukośnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami spawania gazowego rur stalowych czarnych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi spawania gazowego,

3)  przygotować stanowisko i sprzęt do spawania gazowego oraz sprzęt ochrony osobistej,
4)  przygotować odcinki rur do spawania gazowego,
5)  wykonać spoinę czołową przy poziomym usytuowaniu osi rury,
6)  wykonać spoinę czołową przy pionowym usytuowaniu osi rury,
7)  wykonać spoinę czołową przy ukośnym usytuowaniu osi rury,
8)  zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu połączeń spawanych,
9)  sprawdzić poprawność wykonania złącza.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania spawania gazowego (najkorzystniej, by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur
stalowych czarnych),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania połączeń spawanych,

−

materiały potrzebne do spawania (rury stalowe czarne itd.),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do spawania (butle tlenowa i acetylenowa do spawania gazowego,
palniki, spoiwa, dziobak i szczotka stalowa),

−

sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj połączenie

rur stalowych czarnych metodą spawania gazowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami spawania gazowego rur stalowych czarnych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi spawania gazowego,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  ocenić stan techniczny rur do montażu instalacji,
5)  wykonać podstawowe operacje obróbki rur stalowych czarnych,
6)  przygotować stanowisko i sprzęt do spawania gazowego oraz sprzęt ochrony osobistej,
7)  przygotować rury stalowe czarne do spawania gazowego,
8)  połączyć rury instalacyjne metodą spawania gazowego,
9)  sprawdzić poprawność wykonania połączenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych czarnych (najkorzystniej,
by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
sanitarnych z rur stalowych),

−

materiały potrzebne do wykonania połączenia (rury, kształtki stalowe czarne),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania połączenia (sprzęt do cięcia i obróbki rur, butle
tlenowa i acetylenowa do spawania gazowego, palnik do spawania, spoiwa, dziobak i szczotka
stalowa),

−

sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 3

Wykonaj złącza spawane pachwinowe rur stalowych czarnych przy usytuowaniu osi rury

poziomym, pionowym i ukośnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami spawania gazowego rur stalowych czarnych,
2) zapoznać się z instrukcja zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi spawania gazowego,

3)  przygotować stanowisko i sprzęt do spawania gazowego oraz sprzęt ochrony osobistej,
4)  przygotować odcinki rur do spawania gazowego,
5)  wykonać spoinę pachwinową przy poziomym usytuowaniu osi rury,
6)  wykonać spoinę pachwinową przy pionowym usytuowaniu osi rury,
7)  wykonać spoinę pachwinową przy ukośnym usytuowaniu osi rury,
8)  sprawdzić poprawność wykonania złączy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania spawania gazowego (najkorzystniej, by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji z rur
stalowych czarnych),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania połączeń spawanych,

−

materiały potrzebne do spawania (rury stalowe czarne, spoiwa itd.),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do spawania (butle tlenowa i acetylenowa do spawania gazowego,
palnik do spawania, spoiwa, dziobak i szczotka stalowa),

−

sprzęt ochrony osobistej

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przygotować materiał do spawania gazowego?

¨ ¨

2) rozróżnić rodzaje spoin?

¨ ¨

3) wykonać spoinę czołową przy usytuowaniu rury poziomym, pionowym

i ukośnym?

¨ ¨

4) wykonać spoinę pachwinową przy usytuowaniu rury poziomym, pionowym

i ukośnym?

¨ ¨

5) wykonać połączenia spawane w instalacjach z rur stalowych czarnych?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Połączenia gwintowane i kołnierzowe z rur stalowych

4.6.1. Materiał nauczania

Połączenia gwintowane w instalacjach sanitarnych z rur stalowych
Połączenia gwintowane można stosować do przewodów z rur stalowych instalacyjnych typu

średniego i ciężkiego przy ciśnieniu roboczym czynnika do 1,0 MPa i temperaturze do 115

Połączenia gwintowane stosowane są również do połączeń przewodów z armaturą gwintowaną oraz
przyrządami kontrolno-pomiarowymi, których końcówki są gwintowane [8, s. 15].

W praktyce instalacyjnej podczas montażu instalacji z rur stalowych wykonuje się dwa

podstawowe  połączenia  gwintowe  –  normalne  (na  gwint  krótki)  i  na  gwint  długi.  Połączenia
normalne stosujemy wówczas, gdy  można obracać jedną z  łączonych rur. Natomiast połączenia na
gwint  długi  stosuje  się  wtedy,  gdy  tej  możliwości nie  ma,  np.  przy  łączeniu  pionów  z  poziomami
w  instalacji  wodociągowej  oraz  wszędzie  tam,  gdzie  trzeba  rozłączyć  przewody  w  czasie
eksploatacji.

Rys. 52. Połączenia rur wodociągowych: a) na gwint krótki z określeniem długości gwintowania L

, b) na gwint długi

z określeniem długości gwintowania L

1 – nakrętka, 2 – złączka [2, s. 61]

Gwinty na końcach rur powinny być równo nacięte i odpowiadać wymaganiom odpowiedniej

normy. Dokładność nacięcia gwintu sprawdza się przez nakręcenie złączki [8. s. 15].

Jakość połączenia określa jego szczelność. Jako szczeliwa w połączeniach gwintowych używa

się włókien konopnych (czesanych), taśm teflonowych lub past uszczelniających (mieszaniny
pokostu z kredą). O prawidłowym uszczelnieniu decyduje sposób nawinięcia włókien na gwint.

Połączenia gwintowe skręca się wstępnie ręcznie, a następnie dokręca za pomocą

uniwersalnych narzędzi (kluczy) lub specjalnych przewidzianych przez producenta rur.

Rys. 53. Prawidłowe nawijanie włókien konopnych na gwint [2, s. 62]

Na przewody instalacji gazu i centralnego ogrzewania używa się rur stalowych czarnych.

Można je łączyć podobnie jak rury stalowe ocynkowane, tzn. na gwint krótki i długi. Połączenia
gwintowane w tym wypadku uszczelnia się włóknem konopnym i pastą miniową [2, s. 62].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia kołnierzowe w instalacjach sanitarnych z rur stalowych
W połączeniach kołnierzowych występują najczęściej kołnierze stałe, a tylko niekiedy luźne.

Kołnierze  stałe  mogą  być  typu  lekkiego  nakręcane  lub  przyspawane  do  rury  i  typu  ciężkiego,  do
których  zalicza  się  kołnierze  z  szyjką.  Kołnierze  luźne  stosuje  się  do  łączenia  rur  większych
średnic, co znacznie ułatwia  ich  montaż (nie zachodzi konieczność okręcania rur przy ustawianiu
dwóch sąsiednich kołnierzy). Nasunięte luźno kołnierze opierają się o obrzeża [2, s. 62].

Rys. 54. Kołnierze do łączenia rur stalowych: a) typu lekkiego, b) typu ciężkiego z szyjką, c) luźne opierające się na

obrzeżach rur: 1 – kołnierz nakręcany na rurę, 2 – przyspawany [2, s. 63].

Wymiary kołnierzy są znormalizowane, a liczba otworów w kołnierzu i wielkość śrub zależą

od wielkości kołnierza oraz ciśnienia przewodzonego czynnika. Przy łączeniu rur o dużych
średnicach liczba śrub powinna być wielokrotnością liczby 4, a śruby muszą być rozmieszczone
symetrycznie względem obu osi głównych kołnierza.

Rys. 55. Rozmieszczenie w kołnierzu otworów na śruby [2, s. 63]

Tylko w łączeniu rur niewielkich średnic (do 32 mm) jest dozwolone stosowanie dwóch lub

trzech  śrub.  Powierzchnie  zetknięcia  kołnierzy  przy  niskich  ciśnieniach  mogą  być  płaskie,
natomiast  przy  ciśnieniach  większych  w  powierzchniach  kołnierzowych  należy  wytoczyć  rowki
współśrodkowe. Po założeniu uszczelki  i dociągnięciu  śrub  materiał uszczelniający  jest wgniatany
w te zagłębienia, co zabezpiecza przed wypchnięciem uszczelki w czasie pracy przewodu.

W połączeniach kołnierzowych trzeba stosować uszczelki. Wypełniają one nierówności

stykających  się  czołowych  powierzchni  kołnierzy.  Uszczelki  muszą  być  zatem  elastyczne.
Materiały  na  uszczelki  dobiera  się  w  zależności  od  rodzaju  przepływającego  czynnika,  jego
temperatury  i  ciśnienia.  Jeżeli  czynnik  ma  temperaturę  do  40ºC  i  ciśnienie  do  1  MPa,  to
w połączeniach kołnierzowych stosuje się uszczelki z tektury z przekładkami gumowymi grubości
3  ÷  6  mm  oraz  uszczelki  gumowe  grubości  2  ÷  5  mm.  Uszczelki  tekturowe  przed  montażem
powinny  być  moczone  w  pokoście.  W  temperaturze czynnika  powyżej  40ºC  i  ciśnieniu  większym
niż  1  MPa  należy  stosować  uszczelki  grubości  2  ÷  5  mm  z  materiałów  odpornych  na  wysoką
temperaturę (z klingerytu lub wolbromitu) [2, s. 64].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 56. Połączenie rur z kołnierzami stałymi i płaską uszczelką na powierzchniach z wytłoczonymi rowkami [2, s. 63]

Wymiary uszczelek powinny być takie, aby ich wewnętrzna średnica była o 2 ÷ 3 mm większa

od  wewnętrznej  średnicy  rury  lub  armatury,  a  ich  zewnętrzna  średnica  powinna  zapewniać  dotyk
obwodu  uszczelki  do śrub.  Wymiary  należy  odczytać  z rysunków  lub  obliczyć  mierząc  kołnierze.
Na  materiale,  z  którego  wykonuje  się  uszczelkę,  należy  wykreślić  wg  tych  wymiarów  okręgi
współśrodkowe. Tak wytrasowane uszczelki wycina się półokrągłymi przecinakami. Do wycinania
uszczelek o dużych średnicach  lepiej posłużyć się jest wykrojnikiem-cyrklem. Przyrząd ten składa
się  ze  sworznia  centrycznego,  drążka  z  podziałką  i  dwóch  przesuwnych  rolek  tnących  lub  noży,
zamocowanych  na  drążku  w  odpowiednich  miejscach  zależnie  od  średnicy  wycinanej  uszczelki.
Przyrządem tym można wycinać jednocześnie zewnętrzne i wewnętrzne koło uszczelki, co znacznie
przyspiesza jej wykonanie [2, s. 62–65].

Szczelność połączenia kołnierzowego zależy nie tylko od rodzaju uszczelki, lecz także od

sposobu skręcenia go śrubami. Po założeniu uszczelki kołnierze należy ściągać śrubami
równomiernie i w określonym porządku – parami po przekątnej, nigdy zaś jedna obok drugiej
[1, s. 73].

Wywijanie obrzeży rur jest konieczne do połączeń kołnierzowych, w których stosuje się

luźno osadzone kołnierze. Obrzeża rur wywija się na gorąco, a jego szerokość, równa czterem
grubościom ścianki rury, nie powinna zakrywać w kołnierzach otworów na śruby. Dobrze
wykonane obrzeże powinno spełniać trzy warunki:

−

być prostopadłe do osi rury,

−

na całej powierzchni styku dobrze przylegać do kołnierza,

−

mieć gładka powierzchnię od strony uszczelki [2, s. 65].

Rys. 57. Wykrojnik-cyrkiel [2, s. 64]

Rys. 58. Kolejność przykręcania śrub
w kołnierzach [2, s. 65]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roztłaczanie końcówek rur wykonuje się m.in. podczas osadzania kołnierzy na rurach

stalowych.

Rys. 59. Roztłaczanie rury: a) roztłaczarka, b) schemat roztłaczania [2, s. 73]

1 – sworzeń, 2 – główka kwadratowa, 3 – główka sześciokątna, 4 – pierścień oporowy, 5 – śruba zaciskowa,

6 – rolki, 7 – rura roztłaczana

Roztłaczarkę wkłada się szczelnie w koniec rury aż do pierścienia oporowego. Następnie kręci

się  kluczem  sześciokątna  główkę  powodując  przesuwanie  się  do  przodu  sworznia  stożkowego.
Przesuwanie  sworznia  powoduje  rozsunięcie  rolek,  które  nie  może  być  zbyt  duże.  Następnie
kluczem  założonym  na  główkę  kwadratową  należy  wykonać  kilka półobrotów  w  prawo  i  w  lewo,
roztłaczając w ten sposób rolkami rurę. Opisaną powyżej czynność wykonuje się kilka razy, aż do
całkowitego roztłoczenia rury [2, s. 74].

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie podstawowe połączenia gwintowe wykonuje się podczas montażu instalacji z rur

stalowych?

2.  Jakiego szczeliwa używa się do uszczelniania połączeń rur stalowych gwintowanych?
3.  Jak uszczelnia się połączenia gwintowane rur stalowych czarnych?
4.  W jaki sposób wykonuje się połączenia kołnierzowe?
5.  Jakie uszczelki stosuje się w połączeniach kołnierzowych?
6.  Jakie warunki musi spełniać dobrze wykonane obrzeże rur?
7.  Jakie są zasady roztłaczania końcówek rur?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj połączenia

gwintowane przewodów instalacji wodociągowej z rur stalowych ocynkowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami montażu połączeń gwintowanych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami montażu przewodów i armatury instalacji z rur stalowych,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  przygotować na podstawie wykazu materiały do połączeń przewodów instalacji wodociągowej,
5)  rozpoznać  i  zastosować  łączniki  do  połączeń  przewodów  instalacji  wodociągowej  z  rur

stalowych,

6)  ocenić stan techniczny rur i łączników do montażu instalacji wodociągowej z rur stalowych,
7)  dobrać sprzęt ochrony osobistej,
8)  wykonać połączenia przewodów instalacji wodociągowej,
9)  sprawdzić poprawność wykonania połączeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),

−

dokumentacja techniczna oraz instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu instalacji z rur stalowych,

−

materiały (rury stalowe ocynkowane o średnicach określonych w dokumentacji technicznej,
kształtki itp.),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania połączenia (gwintowniki, materiał uszczelniający,
klucze do skręcania połączeń gwintowanych),

−

sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj połączenia

kołnierzowe przewodów instalacji c.o. z rur stalowych czarnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem wykonywania połączenia kołnierzowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania połączeń kołnierzowych,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  przygotować na podstawie wykazu materiały potrzebne do montażu,
5)  ocenić stan techniczny rur stalowych czarnych przygotowanych do montażu,
6)  dobrać sprzęt ochrony osobistej,
7)  wykonać trasowanie i cięcie na wymiar rur stalowych czarnych,
8)  wykonać połączenie kołnierzowe rur stalowych czarnych,
9)  sprawdzić poprawność wykonania połączeń instalacji,
10)  zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu połączeń kołnierzowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania połączeń kołnierzowych rur stalowych czarnych
(najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu
montażu instalacji z rur stalowych czarnych łączonych kołnierzowo),

−

dokumentacja techniczna instalacji c.o. z rur stalowych oraz instrukcja dla ucznia obejmująca
przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania
połączeń kołnierzowych,

−

materiały potrzebne do montażu (rury stalowe czarne o średnicach określonych
w dokumentacji technicznej, kołnierze, materiał uszczelniający itp.),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania śrub),

−

sprzęt ochrony osobistej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować rodzaje połączeń rozłącznych rur stalowych?

¨ ¨

2) rozpoznać łączniki do połączeń gwintowanych?

¨ ¨

3) dobrać odpowiednie szczeliwo w zależności od zastosowani rur stalowych? ¨ ¨
4) wykonać połączenie gwintowane rur stalowych?

¨ ¨

5) rozpoznać rodzaje kołnierzy rur stalowych?

¨ ¨

6) dobrać rodzaje uszczelek do połączeń kołnierzowych rur stalowych?

¨ ¨

7) wykonać połączenie kołnierzowe rur stalowych?

¨ ¨

8) wykonać roztłaczanie końcówek rur?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zamocowania rur stalowych na elementach budowli

4.7.1. Materiał nauczania

Montaż przewodów instalacji wodociągowej poprzedza trasowanie osi przewodów poziomych

i odgałęzień z przewidzianymi w projekcie spadkami oraz przewodów pionowych. W czasie tej
czynności wyznacza się także miejsca montażu uzbrojenia, mocowania itp.

Przewody poziome instalacji wodociągowej, których układ jest dostosowany do

rozmieszczenia  pionów  w  budynku,  mogą  być  przeprowadzone  pod  podłogą  najniższej
kondygnacji, na głębokości co najmniej 30 cm licząc od wierzchu rury i po ścianach wewnętrznych
budynku.  Przewody  poziome  prowadzi  się  równolegle  do  ścian,  a  przebicia  przez  przegrody
wykonuje  się  pod  katem  prostym,  tak  aby  w  grubości  przegród  nie  wypadały  połączenia
przewodów.  Przewody  rozdzielcze  w  rozdziale  dolnym  prowadzi  się  ze  spadkiem  co  najmniej
3  mm/m  w  kierunku  przeciwnym  do  przepływu  wody  (umożliwia  to  prawidłowe  odpowietrzanie
instalacji, w razie potrzeby także jej odwodnienie); w rozdziale górnym zaś ze spadkiem 3÷5 mm/m
w kierunku zgodnym z przepływem wody.

Rys. 60. Mocowanie przewodów: a) uchwytami do ściany, b) uchwytami do stropu [2, s. 194]

Przewody mocuje się do ścian i stropów za pomocą uchwytów, umieszczając je tak, aby

odległości rur od ściany, stropu, lub podłogi były równe: 3 cm – rury o średnicy do 40 mm i 5 cm –
rury o średnicy większej. Przewody na ścianach mogą być też mocowane na wspornikach.

Stosowane odległości między podporami zależą od średnicy montowanych przewodów

[2, s. 187].

Tab. 2. Największe odległości między podporami [2, s. 194]

Średnice nominalne rur DN

[mm]

Odległość między punktami mocowania

[m]

15÷20
15÷32
40÷50

65÷100

1,5
2,0
2,5
3,0

Podczas montażu instalacji wodociągowej z rur stalowych w budynkach z działowymi

ściankami gipsowymi, ze względu na korodujące właściwości środowiska gipsowego, wszelkie
przejścia rur przez te ścianki wykonuje się stosując tuleje ochronne [2, s. 195].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 61. Szczegół zabezpieczenia rury stalowej przy przejściu przez ściankę gipsową

1 – rura, 2 – uszczelnienie, 3 – tuleja [2, s. 195]

Można je wykonać z rur stalowych zabezpieczonych od strony ścianek przez pomalowanie farbą
antykorozyjną typu Cynkor, lakierem asfaltowym itp. lub z rur z PVC, nie wymagających żadnych
dodatkowych zabezpieczeń.

W razie montażu przewodów na ścianach gipsowych stosuje się nieco inne sposoby ich

mocowania [2, s. 196].

Rys. 62. Przykłady najprostszych umocowań rur stalowych na ściankach gipsowych z zastosowaniem: a) uchwytu

prostego zamocowanego w kołku, b) uchwytu wygiętego zamocowanego w kołku śrubą [2, s. 196]

Układ przewodów instalacji ciepłej wody jest podobny do układu instalacji wodociągowej.

Przewody  wody  ciepłej  należy  prowadzić  na  ścianach  wewnętrznych  zachowując  wolny  prześwit
między rurą a ścianą wielkości 30 ÷ 50  mm. Przyjęło  się prowadzić przewody zasilające  z prawej
strony  patrząc  na  ścianę,  a  przewody  cyrkulacyjne  z  lewej.  Na  odcinkach  poziomych  przewody
zasilające prowadzi  się  nad przewodami cyrkulacyjnymi. Konieczność odpowietrzania sprawia, że
przewody należy układać ze wzniesieniem w kierunku pionów co najmniej 3‰, tzn. 3 mm/m.

Złącza przewodów nie mogą znajdować się wewnątrz ścian i stropów, a uzbrojenie nie może

być  montowane  w  miejscach  niedostępnych.  W  razie  konieczności  umieszczenia  uzbrojenia
w  bruździe  lub  kanale  należy  zapewnić  dostęp  do  niego  przez  wykonanie  drzwiczek.  Za  każdym
zaworem  powinien  być  zamontowany  długi gwint lub  dwuzłączka  w celu  umożliwienia  wymiany
danego zaworu.

Specjalną uwagę należy zwracać na przejścia przewodów przez ściany i stropy. Przejścia te

zabezpiecza się specjalnymi tulejkami umożliwiającymi przesuwanie przewodu. Przewód
przechodzący przez ścianę nie może opierać się na tulejce, gdyż powodowałoby to zgrzyt w czasie
przesuwania rurociągu. Z tej też racji rurociąg na długości tulejki powinien być owinięty tekturą
falistą.

Przewody mocuje się do ścian uchwytami. Część tych uchwytów ma charakter zamocowań

w postaci punktów stałych. Zamocowania te umieszcza się zgodnie z dokumentacją techniczną.
Wszystkie inne uchwyty powinny umożliwiać swobodne przesuwanie się przewodu. Odległość
między uchwytami na odcinkach poziomych zależy od masy i sztywności rury; praktycznie stosuje
się odległości 1,5 ÷ 3 m. Odcinki pionowe przewodów wzmacnia się uchwytami rozmieszczonymi
po jednym na piętrze (przy piętrach poniżej 4 m wysokości) w odległości 1,5 ÷ 1,8 m od podłogi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ostatni uchwyt odgałęzienia do przyboru powinien znajdować się nie dalej niż 50 cm od przyboru
[2, s. 236].

Przewody gazowe prowadzimy przeważnie po wierzchu ścian zachowując odległość 2 cm od

tynku.  W  piwnicach  i  pomieszczeniach  wilgotnych  rurociąg  powinien  mieć  zawsze  zapewnioną
odległość  od  ściany  wynoszącą  po  jej  otynkowaniu  co  najmniej  3  cm.  Piony  gazów  lżejszych  od
powietrza  można  prowadzić  łącznie  z  pozostałą  instalacją  w  budynku  we  wspólnych  szybach,
dostępnych  jedynie  od  strony  pomieszczeń  niemieszkalnych.  Miedzy  przewodami  muszą  być
zachowane przepisowe odległości, a szyby powinny być podzielone na odcinki przez przesklepienia
w  poziomie  stropów  każdej  kondygnacji  (ma  to  na  celu  zmniejszenie  objętości  ewentualnej
mieszaniny  wybuchowej).  Każdy  odcinek  szybu  musi  mieć  zapewnioną  należyta  wentylację  od
strony pomieszczeń niemieszkalnych.

Dopuszcza się (z wyjątkiem piwnic i pomieszczeń wilgotnych) prowadzenie przewodów pod

tynkiem. Prowadzi się je wtedy w specjalnej niegłębokiej bruździe, którą po próbie szczelności
wypełnia się chudą zaprawą cementową. Innego rodzaju zaprawy stosować nie wolno. Ukrycie
uzbrojenia pod tynkiem jest niedopuszczalne.

Rys. 63. Sposoby układania przewodów gazu: a) pion zamocowany w bruździe, b) na tynku z prześwitem 20 mm, c) na
tynku w pomieszczeniach wilgotnych, z prześwitem 30 mm, d) przewód gazowy w kanale zbiorczym zasłoniętym płytą

perforowaną [2, s. 387]

Przewody mocuje się do ściany hakami lub uchwytami. Haki i uchwyty powinny

podtrzymywać  przewody  w  pobliżu  uzbrojenia,  zmian  kierunków,  odgałęzień  itp.  Odległości
uchwytów  rur  poziomych  średnic  do  40  mm  wynoszą  najwyżej  1,5  m  i  2  m,  jeżeli  średnice  są
większe.  Odległości  te  można  odpowiednio  zwiększyć  do  2,5  m  oraz  3  m,  jeżeli  dotyczą  rur
pionowych. Ostatni  uchwyt  na  odgałęzieniu do odbiornika  gazu powinien  znajdować  się  nie  dalej
niż 0,5 m od odbiornika.

Przejścia przewodów gazowych przez stropy i ściany wykonuje się w tulejach ochronnych.

Średnica tulei jest zawsze o ok. 1 cm większa od średnicy przewodu gazowego. Przestrzeń między
rurami należy wypełnić szczeliwem elastycznym. Jeżeli przewody prowadzi się przez stropy, to
tuleja ochronna powinna wystawać 3 cm z każdej strony [1, s. 346].

Do mocowania przewodów w instalacjach grzewczych stosuje się dwa rodzaje podpór:

−

ruchome (przesuwne) – umożliwiające przesuwanie się przewodu,

−

stałe – unieruchamiające określony punkt przewodu (punkt stały).

Jako podpory ruchome stosuje się: haki, uchwyty, zawieszenia i ruchome podparcia ślizgowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 64. Rodzaje podpór i zawieszeń przesuwnych: a) wspornik do umocowania kilku przewodów równoległych,

b) uchwyt do rur, c) wspornik do rur, d) wieszakowa podpora ślizgowa [2, s. 414]

Przy przejściach rurami przez ściany i stropy na przewody nakłada się tuleje o średnicy co

najmniej o 10 mm większej od zewnętrznej średnicy przewodu, a wyjście gałązek ze ściany
powinno być pokryte jedno- lub dwuczęściową rozetką.

Rys. 65. Przeprowadzanie rur przez ściany: a) przejście z tulejką, b) z rozetką, c) rozetka dwudzielna,

d) rozetka jednoczęściowa [2, s. 415]

Przewody poziome prowadzone przy ścianach lub w kanałach powinny spoczywać na

odpowiednich podporach ruchomych umieszczonych w odstępach podanych w tabeli.

Piony instalacji ogrzewania centralnego powinny mieć uchwyty umieszczone w odległościach

co najmniej 2,5 m. główny pion wznośny instalacji z rozdziałem górnym powinien być
przymocowany do ściany uchwytami w odstępach co 3 ÷4 m, nie mniej jednak niż jeden uchwyt na
kondygnację, w środku wysokości pionu powinien być wykonany punkt stały [2, s. 412–416].

Tab. 3. Odległości między podporami przewodów ogrzewania centralnego [2, s. 413]

Największe odległość między

podporami przewodów

[m]

Średnice

nominalne rur

[mm]

nie izolowanych

izolowanych

10
15

2,0
2,5

1,7
2,0

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20
25
32
40
50
65
80

100
125
150
200

3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
6,0
6,0
6,5
7,0
8,0
8,0

2,5
3,0
3,0
3,5
4,0
4,5
4,5
5,0
5,5
6,5
6,5

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób mocuje się do ścian i stropów przewody z rur stalowych?
2.  Od czego zależą odległości między podporami i uchwytami?
3.  Jak zabezpiecza się rury stalowe przy przejściach przez ścianki gipsowe?
4.  W jaki sposób mocuje się do ścian przewody stalowe ocynkowane wody ciepłej?
5.  W jaki sposób mocuje się do ścian przewody stalowe gazowe?
6.  Jakie rodzaje podpór stosuje się do mocowania przewodów w instalacjach ogrzewczych?
7.  Jakie  rodzaje  podpór  i  zawieszeń  przesuwnych  stosuje  się  do  mocowania  przewodów

stalowych instalacji grzewczych?

8. Jakie konstrukcje podpór stałych stosuje się do mocowania przewodów instalacji grzewczych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej sposoby

zamocowania rur stalowych wody zimnej, ciepłej, gazu i centralnego ogrzewania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami zamocowania rur stalowych na elementach budowli,
2) przeanalizować rysunki i modele przedstawiające zamocowania rur stalowych na elementach

budowli,

3)  zapoznać się z dokumentacją techniczną poszczególnych instalacji z rur stalowych,
4)  porównać sposoby zamocowań i zadania jakie spełniają,
5)  zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele zamocowań rur stalowych na elementach budowli,

–

dokumentacje techniczne różnych instalacji z rur stalowych,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej mocowanie

przewodów z rur stalowych ocynkowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami mocowania przewodów stalowych instalacji wodociągowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania mocowań przewodów z rur
stalowych ocynkowanych,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  przygotować materiały i sprzęt potrzebny do montażu oraz sprzęt ochrony osobistej,
5)  wykonać  podstawowe  operacje  obróbki  materiałów  stosowanych  w  instalacjach  sanitarnych:

trasowanie, piłowanie, wiercenie,

6)  wykonać mocowanie przewodów z rur stalowych ocynkowanych,
7)  zastosować przepisy bhp przy mocowaniu przewodów z rur stalowych ocynkowanych,
8)  sprawdzić poprawność wykonania mocowania przewodów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),

−

dokumentacja techniczna oraz instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu instalacji z rur stalowych,

−

materiały potrzebne do montażu (rury stalowe ocynkowane, uchwyty, wsporniki),

−

narzędzia potrzebne do montażu wsporników,

−

sprzęt ochrony osobistej.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować sposoby mocowania przewodów z rur stalowych?

¨ ¨

2) ustalić na podstawie dokumentacji technicznej odległości między podporami

i uchwytami?

¨ ¨

3) wykonać tuleje ochronne przy przejściach przez ścianki działowe?

¨ ¨

4) rozróżnić rodzaje podpór przewodów w instalacjach grzewczych z rur stalowych? ¨ ¨
5) zastosować podpory i zawieszenia przesuwne do mocowania przewodów

stalowych instalacji grzewczych?

¨ ¨

6) zastosować konstrukcje podpór stałych do mocowania przewodów instalacji

grzewczych?

¨ ¨

7) wykonać podparcia i zawieszenia przesuwne do mocowania instalacji grzewczych

z rur stalowych?

¨ ¨

8) wykonać konstrukcje podpór stałych do mocowania przewodów instalacji c.o.?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Połączenia mieszane w instalacjach sanitarnych z rur stalowych

4.8.1. Materiał nauczania

Połączenia mieszane stosuje się tam, gdzie zachodzi konieczność łączenia ze sobą rur

i kształtek z różnych materiałów. Najczęściej występują podczas układania nowych instalacji
z tworzyw sztucznych, do których podłączone są istniejące z rur stalowych, lub odwrotnie. Do
wykonania połączenia mieszanego niezbędne są specjalne kształtki, dostosowane swoją konstrukcją
i kształtem do wymiarów i rodzaju połączeń rur z różnych materiałów [2, s. 87–89].

Przejście z rur stalowych ocynkowanych na rurę PVC (przy połączeniu wylotowym instalacji

wodociągowej  wykonuje  się  następująco:  na  koniec  rury  z  PVC  nakleja  się  specjalną  tuleję  do
łączników  stalowych.  Tak  przygotowany  koniec  rury  PVC  łączy  się  z  kolankiem  z  żeliwa
ciągliwego  nakrętką  kapturową.  Niedopuszczalne  jest  wykonanie  na  rurze  z  PVC  połączeń
mieszanych za pomocą gwintu [2, s. 88].

Rys. 66. Połączenie wylotowe rur:

1 – tuleja z PVC do łączników metalowych, 2 – rura z PVC, 3 – nakrętka kapturowa z żeliwa ciągliwego, 4 – uszczelka

z fibry, 5 – kolanko z żeliwa ciągliwego [2, s. 88]

W instalacjach z rur miedzianych występują łączniki przejściowe. Łączniki przejściowe mają

z jednej strony końcówkę do lutowania (kielich lub bosy koniec), a z drugiej – gwint wewnętrzny
lub zewnętrzny. Kąt fazowania otworu z gwintem wewnętrznym powinien wynosić minimum 90º
[1, s. 323].

Rys. 67. Łączniki przejściowe [Katalog producenta]

W instalacjach wody ciepłej i zimnej oraz centralnego ogrzewania z rur z tworzyw sztucznych

takich jak rury polietylenowe, polipropylenowe oraz z chlorowanego polichlorku winylu stosuje się
specjalne złączki do połączeń mieszanych z rurami stalowymi. Są to złączki przystosowane z jednej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strony do połączeń skręcanych na gwint a z drugiej do połączeń odpowiednich dla danego systemu
rurowego (zaprasowywanych, zgrzewanych polifuzyjnie lub klejonych). Złączki te zapewniają
szczelność połączenia mieszanego przy znacznym zróżnicowaniu właściwości łączonych
materiałów szczególnie ze względu na inną rozszerzalność cieplną tworzyw sztucznych i stali.

Rys. 68. Kształtki do połączeń mieszanych w systemie KISAN [Katalog producenta]: a) złączka Vestol ZBK z gwintem

zewnętrznym, b) kolano zaprasowywane z gwintem wewnętrznym, c) złączka zaprasowywana z gwintem

wewnętrznym.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są połączenia mieszane?
2.  W jaki sposób wykonuje się przejście rury stalowej na rurę z PVC?
3.  W jaki sposób łączy się instalacje z rur stalowych z instalacjami z rur miedzianych?
4.  W jaki sposób wykonuje się połączenia mieszane instalacji z rur stalowych i z tworzyw

sztucznych?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj przejście instalacji z rur stalowych ocynkowanych na rurę z PVC.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rurami stalowymi, łącznikami i armaturą stosowana w instalacjach z rur

stalowych,

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami montażu przewodów i armatury instalacji z rur
stalowych,

3)  przygotować przewody i kształtki do wykonania przejścia z rur stalowych na rurę z PVC,
4)  ocenić stan techniczny łączników i rur do przejścia z rur stalowych na rurę z PVC,
5)  dobrać sprzęt ochrony osobistej,
6)  wykonać montaż przejścia z rur stalowych ocynkowanych na rurę z PVC,
7)  sprawdzić poprawność wykonania połączenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania instalacji z rur stalowych (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj. na miejscu montażu instalacji
z rur stalowych),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu instalacji z rur stalowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały potrzebne do montażu (rury stalowe ocynkowane i PVC, kształtki przejściowe,
materiał uszczelniający),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania połączeń gwintowanych),

−

sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj montaż

połączenia rury stalowej z rurą polietylenową w systemie KISAN.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu instalacji sanitarnych z rur stalowych

z rurami z tworzyw sztucznych,

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz czynności

związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń mieszanych,

3)  przeanalizować dokumentację techniczną,
4)  określić w kolejności czynności związane z montażem,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu oraz sprzęt ochrony osobistej,
6)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
7)  wykonać montaż połączenia rury polietylenowej ze stalową,
8)  sprawdzić poprawność wykonanego połączenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko do montażu połączeń rur stalowych,

–

dokumentacja techniczna oraz instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności
związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu połączeń mieszanych,

−

materiały potrzebne do montażu (złączka KISAN do połączenia mieszanego),

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (klucze do skręcania połączeń gwintowanych),

−

sprzęt ochrony osobistej.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozróżnić rodzaje połączeń i kształtki do połączeń instalacji z rur stalowych

i instalacjami z innych materiałów?

¨ ¨

2) wykonać przejścia instalacji z rur stalowych na instalacje wykonane z innych

materiałów?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich

jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem, następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na później

i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Która z poniższych zasad dotyczących przepisów bhp podczas montażu instalacji z rur

stalowych jest fałszywa:
a) do wykonania poszczególnych operacji obróbki rur stalowych wolno używać tylko

narządzi nieuszkodzonych.

b) obrabiany przedmiot musi być dobrze zamocowany, aby nie mógł się przesuwać w trakcie

wykonywania operacji.

c) odpady powstałe w czasie obróbki (opiłki, wióry itp.) wolno usuwać z powierzchni

obrabianej, urządzenia służącego do mocowania (imadła itp.) i blatu stołu, gołą dłonią lub
palcami bądź przez wydmuchiwanie.

d) podczas cięcia piłką ręczną brzeszczot powinien być dobrze naciągnięty, co zabezpiecza

go przed pęknięciem w czasie cięcia ( szczególnie rur).

2. Środki ochrony indywidualnej do spawania gazowego to:

a)  tarcze, buty gumowe, fartuch drelichowy.
b)  okulary ochronne, fartuch skórzany, rękawice ochronne.
c)  fartuch skórzany, buty gumowe, beret.
d)  osłona przeciwodpryskowa, rękawice ochronne, beret.

3. Do podstawowych narzędzi pomiarowych na stanowisku montera instalacji sanitarnych nie

zaliczamy:
a)  kątomierza.
b)  przymiaru taśmowego.
c)  metrówki.
d)  suwmiarki uniwersalnej.

4. Do cięcia ręcznego rur stalowych służy:

a)  piłka do metalu.
b)  nożyce do metalu.
c)  szczypce nastawne.
d)  pilnik płaski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Do trasowania nie służy:

a)  rysik.
b)  rybnik.
c)  środkownik.
d)  wykrojnik-cyrkiel.

6. Elementem wyposażeniem stanowiska roboczego do spawania gazowego nie jest:

a)  butla tlenowa.
b)  butla acetylenowa.
c)  żabka.
d)  dziobak.

7. Butle tlenowe są malowane na kolor:

a)  biały.
b)  niebieski.
c)  czerwony.
d)  żółty.

8. Przystępując do zapalenia palnika jako pierwszy otwiera się zawór:

a)  tlenu.
b)  acetylenu.
c)  obydwa równocześnie.
d)  obojętnie który.

9. Długość rzeczywista rury będzie większa od długości montażowej:

a)  przy zastosowaniu trójników.
b)  przy zastosowaniu kolanek.
c)  przy zastosowaniu gięcia i trójnika.
d)  przy zastosowaniu gięcia.

10. Za pomocą spawania gazowego łączy się rury:

a)  żeliwne ciśnieniowe.
b)  stalowe czarne.
c)  stalowe ocynkowane.
d)  z PVC.

11. Która z wymienionych poniżej spoin nie jest rodzajem spoiny pachwinowej:

a)  płaska.
b)  wklęsła.
c)  U podwójna.
d)  wypukła.

12. W spawaniu gazowym nie stosuje się:

a)  spawania w lewo.
b)  spawania w dół.
c)  spawania w prawo.
d)  spawania w górę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Połączenia na długi gwint stosuje się wtedy, gdy:

a)  nie można obracać rur łączonych.
b)  można obracać jedną z rur łączonych.
c)  można obracać dwoma łączonymi rurami.
d)  jest dużo miejsca.

14. Przedstawione na rysunku połączenie to:

a) połączenie zaciskowe PE/stal.
b) połączenie wylotowe - przejście z rur stalowych ocynkowanych

na rurę PVC.

c) połączenie spawane z użyciem kształtki PE/stal.
d) połączenie rury PE z kołnierzem stalowym.

15. W połączeniach kołnierzowych dla czynnika o temperaturze powyżej 40ºC i ciśnieniu

większym niż 1 MPa wykonuje się uszczelki z:
a)  tektury.
b)  gumy.
c)  korka.
d)  klingerytu.

16. Rysunek przedstawia klucz:

a)  uniwersalny.
b)  hakowy.
c)  nastawny.
d)  łańcuchowy.

17. W kołnierzach o dużych średnicach liczba śrub powinna być wielokrotnością liczby:

a)  2.
b)  4.
c)  6.
d)  8.

18. Przedstawiony na rysunku rodzaj połączenia spawanego rur to:

a)  spoina czołowa pionowa.
b)  spoina czołowa ukośna.
c)  spoina pachwinowa pionowa.
d)  spoina pachwinowa ukośna.

19. Instalację gazu wykonuje się z rur:

a)  stalowych czarnych bez szwu.
b)  stalowych czarnych ze szwem.
c)  stalowych ze szwem obustronnie ocynkowanych.
d)  stalowych bez szwu obustronnie ocynkowanych.

20. Promieniowanie ultrafioletowe i podczerwone występujące podczas spawania w przypadku

braku środków ochrony indywidualnej (okularów) może powodować:
a)  zmiany w różnych częściach oka.
b)  zmiany w układzie nerwowym.
c)  przegrzanie i osłabienie organizmu.
d)  zmiany skórne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.......................................................................................................................................

Montaż instalacji z rur stalowych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bąkowski K.: Gazyfikacja. Wydawnictwo Naukowo–Techniczne, Warszawa 1996.
2.  Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa 2000.
3.  Domański S., Ślusarstwo i spawalnictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1984.
4.  Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. WSiP, Warszawa 1996.
5.  Krygier  K.,  Klinke  T.,  Sewerynik  J.:  Ogrzewnictwo,  wentylacja,  klimatyzacja.  WSiP,

Warszawa 1996.

6. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.

7. Strona internetowa – www.ciop.pl (2006.07.18).
8. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano–Montażowych, Tom II.

Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.

Czasopisma:
Gaz, Woda i Technika Sanitarna
Polski Instalator
Rynek instalacyjny
Instalacje sanitarne

Wykaz norm
PN-80/H-74219   Rury stalowe bez szwu walcowane na gorąco ogólnego zastosowania
PN-98/H-74200  Rury stalowe ze szwem gwintowane
PN-84/H-74220  Rury stalowe bez szwu ciągnione i walcowane na zimno
PN-79/H-74244  Rury stalowe ze szwem przewodowe
BN-76/8860-01/01 Zasadnicze wymagania i wymiary uchwytów do rur

Rozporządzenie  Ministra  Gospodarki  z  dnia  27  kwietnia  2000  r.  w  sprawie  bezpieczeństwa
i higieny pracy przy pracach spawalniczych. (Dz. U. Nr 40, poz. 470).

Katalogi  techniczne  producentów  i  dystrybutorów  materiałów  rurowych  do  instalacji
sanitarnych oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.