H

1.5

s. 1

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Praca z dzieckiem zdolnym

Barbara Maria Rokicka

Artykuł Barbary Rokickiej pod tytułem Praca z dzieckiem zdolnym to

komplet materiałów do przygotowania wewnętrznego szkolenia dla

rady pedagogicznej w przedszkolu. Integralną częścią artykułu jest

prezentacja (załączniki nr 1–11) – nie dołączona do materiałów pro-

mocyjnych (kolorowa prezentacja w wersji papierowej i elektronicznej

znajduje się w publikacji Rady pedagogiczne w przedszkolu. Materiały

do organizowania i prowadzenia rad, Wydawnictwo Raabe, Warszawa

2005–2007).

Szkolenie to ma uwrażliwić nauczycieli i dyrektora przedszkola na

potrzeby dzieci szczególnie uzdolnionych. Podczas szkolenia jego

uczestnicy dowiedzą się, jak rozpoznać takie dzieci i jak stymulować

ich rozwój.

Bywa, że dzieci szczególnie uzdolnione wykazują nadpobudliwość

intelektualną czy ruchową. Dzięki szkoleniu nauczyciele zrozumieją,

że czasem pod postacią ruchliwego brzdąca zasypującego nauczycielkę

gradem wymyślnych pytań lub posługującego się własnym językiem,

kryje się wybitny umysł!

H

1.5

s. 1

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Cel ogólny szkolenia

Przygotowanie nauczycieli do diagnozowania dziecka zdolnego oraz zapoznanie

ich z metodami i zasadami stymulowania jego rozwoju.

Cele szczegółowe

Po szkoleniu dyrektor potrafi:



wspomagać nauczycieli w pracy z dzieckiem zdolnym,



przygotować ich do diagnozy pedagogicznej dziecka uzdolnionego,



zmotywować ich do podjęcia działań mających na celu przekształcenie przed-

szkola w ośrodek działań twórczych.

Po szkoleniu nauczyciele mają wyższe kompetencje w zakresie rozwiązywania

zadań wymagających pomysłowości i wyobraźni. Potrafią:



scharakteryzować sylwetkę dziecka zdolnego,



rozpoznać dziecko zdolne w grupie,



zastosować metody stymulujące twórczą aktywność dziecka,



opanować zasady twórczego myślenia.

Praca z dzieckiem zdolnym

Barbara Maria Rokicka

Nauczyciel przedszkola z wieloletnim doświadczeniem, doradca metodyczny

wychowania przedszkolnego, autorka innowacji programowej, ekspert w zakresie

awansu zawodowego nauczycieli. Prowadzi zajęcia warsztatowe z dyrektorami

i nauczycielami przedszkoli.

H

1.5

s. 2

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Spis treści

Wszystko, co trzeba wiedzieć na temat pracy z dzieckiem zdolnym

1. Zagadnienia, które należy poznać ....................................................................... 3

1.1. Twórczość – definicje

....................................................................................... 3

1.2. Twórczość dziecięca

......................................................................................... 4

1.3. Kryteria twórczości

.......................................................................................... 6

1.4. Pojęcie zdolności

............................................................................................... 8

1.5. Stymulowanie rozwoju dzieci uzdolnionych

.............................................. 12

1.6. Przedszkole jako ośrodek edukacji do twórczości

...................................... 14

2. Literatura, którą warto przeczytać ........................................................................ 21

Szkolenie

3. Cele do realizacji ..................................................................................................... 24

4. Metody, które można wykorzystać, by osiągnąć cele ....................................... 24

5. Jak zorganizować szkolenie .................................................................................. 24

6. Szczegółowy scenariusz szkolenia ...................................................................... 26

7. Opis ćwiczeń warsztatowych realizowanych podczas szkolenia .................. 27

8. Materiały do przeprowadzenia szkolenia .......................................................... 31

8.1. Plansze prezentacyjne dla uczestników i prowadzącego zajęcia

.............. 31

8.2. Materiały dla uczestników

.............................................................................. 31

H

1.5

s. 3

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Wszystko, co trzeba wiedzieć na temat pracy

z dzieckiem zdolnym

1. Zagadnienia, które należy poznać

1.1. Twórczość – definicje

Twórczość jest pojęciem wieloznacznym. Świadczy o tym fakt, że słowa tego używa

się w różnych kontekstach: twórczością nazwiemy całokształt aktywności uznanego

artysty, mówimy też o twórczej samorealizacji lub twórczym rozwiązywaniu pro-

blemów.

Według klasycznej definicji Morrisa I. Steina z 1953 r. twórczość to proces prowa-

dzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia

dla pewnej grupy w pewnym okresie

1

. Teoria ta zakłada, że ten sam wytwór może

funkcjonować jako dzieło twórcze lub nie – w zależności od tego, kto dokonuje jego

oceny. Morris I. Stein duży nacisk kładzie na społeczne znaczenie dzieł twórczych.

Abraham Maslow wprowadził pojęcie twórczości jako sposobu życia, który nazwał

samorealizacją

2

. Człowiek, który: ciągle się rozwija, jest szczęśliwy, akceptuje samego

siebie, doświadcza rzeczywistości w sposób spontaniczny, nie jest skrępowany troską

o cudze opinie, pozwala sobie na oryginalność w tym, co robi – zasługuje na miano

osoby twórczej mimo braku wytworów o uznanej społecznie wartości. Samorealiza-

cja jest zatem procesem twórczym warunkującym kreatywny rozwój człowieka oraz

jego talentów twórczych w konkretnej dziedzinie.

Niektórzy badacze

wyróżniają dwa rodzaje twórczości:



twórczość obiektywną (pierwotną) będącą źródłem nowych odkryć i polegającą

na tworzeniu rzeczy lub idei oryginalnych i niepowtarzalnych, które odbiegają

od tych wcześniej stworzonych;



twórczość subiektywną (wtórną) polegającą na odkrywaniu prawd i rzeczy oraz

tworzeniu przedmiotów już istniejących, o których twórca nie jest poinformowany

i które tylko dla niego mają charakter nowy i oryginalny

3

.

Coraz częściej jako synonimu słowa „twórczość” używa się terminu „

kreatywność”

(z łac. creare – stworzyć, rodzić). Kreatywność rozumiemy jako proces, który się roz-

wija. Zamiennie określa ono twórczość jako cechę jednostki i charakteryzuje sposób

jej postępowania

4

.

Naukowcy przekonują, że wszyscy jesteśmy twórczy, tylko w różnym stopniu. T. Ko-

cowski twierdzi wręcz, że ta cecha jest jednym z ważniejszych warunków rozwoju

naszego gatunku: Całą ewolucję można zatem rozważać jako proces poznawczy prowadzący

H

1.5

s. 4

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

do dysponowania przez organizmy coraz większą pulą informacji o własnościach i procesach

środowiska. Informacja ta jest wykorzystywana nie tylko do bieżącego sterowania aktywnością

w stale zmieniających się sytuacjach, lecz także do przebudowy struktur i funkcji organizmów,

pozwalającej przystosować się im do trwałych zmian środowiska, a nawet sprostać przyszłym

możliwym zmianom

5

.

Obecnie przyjmuje się, że twórczość jest zjawiskiem bardzo złożonym. Obejmuje

strukturę osobowości (jest przecież także pewną cechą), jest zależna od motywacji,

emocji oraz procesów poznawczych i wpływów środowiska. Jak wiadomo, pewne

cechy można ćwiczyć i ten fakt leży u podstaw treningu twórczości.

1.2. Twórczość dziecięca

Dzieciństwo to czas intensywnego rozwoju dziecięcej wyobraźni i twórczych zabaw.

Rozwój małych dzieci ma charakter twórczy. Każda sytuacja jest dla dziecka nowa,

nieznana – spełnione jest więc pierwsze kryterium twórczości. Maluchy nieustannie

odkrywają i badają otaczającą je rzeczywistość. Można powiedzieć, że każde dziecko

działa w sposób twórczy, że cała jego aktywność jest procesem twórczym. Ma także

swoistą, bardzo ważną z punktu widzenia rozwoju wartość, związaną z pojęciem

samorealizacji.

Zasadnicza różnica między twórczością dorosłych a twórczością dzieci polega na tym,

że twórczość dziecięca ma charakter subiektywny i tym samym nie ma większego

znaczenia z punktu widzenia społecznego. W wyniku kreatywnych działań dziecka

nie powstają wytwory mające wielką rangę społeczną. Biorąc jednak pod uwagę per-

spektywę czasową, nie można nie doceniać potrzeby rozwijania potencjału twórczego

małego człowieka, bo w wieku dorosłym przełoży się to na działania (w różnych

dziedzinach życia), które będą ważne społecznie. Z tego powodu twórczość dziecięca

powinna być stymulowana.

Bazą twórczości wyższej jest twórcza aktywność rozwojowa. Do drugiego roku życia

rozwój poznawczy małych dzieci ma charakter twórczości o cechach subiektywnych.

Zdolności malucha przejawiają się wzmożoną aktywnością zabawową w sferze ru-

chowej, wizualnej i dźwiękowej. Inteligencja rozwija się spontanicznie.

W trzecim roku życia dziecko zdradza pierwsze oznaki niezależności. Jest to okres

dynamicznego rozwoju poznawczego, zadawania dociekliwych pytań, poszukiwań.

Szybko rozwija się język dziecka, pojawiają się symptomy uzdolnień kierunkowych.

Aktywność plastyczna ma w tym okresie charakter spontaniczny.

Kreatywne dziecko to twórczy, otwarty i szybko przystosowujący się do zmie-

niającej się rzeczywistości „dorosły”.

Ważne!

H

1.5

s. 5

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Twórczość dziecka między drugim a czwartym rokiem życia określana jest jako

ekspresja woli. Między piątym a siódmym rokiem życia człowiek powoli zdobywa

kompetencje związane z wiadomościami i umiejętnościami. Daje mu to możliwość

poszukiwania własnych rozwiązań. Wzrasta jego niezależność. Dziecko chętnie

uczestniczy w zabawach tematycznych. Początkowo są one związane z myśleniem

animistycznym – dzieci podejmują odtwórcze zabawy tematyczne, które stopniowo

przechodzą w zabawy twórcze (dzieci kreują sytuacje i postaci, których do tej pory

nie widziały).

Przejawem aktywności twórczej w tym okresie jest także

fantazjowanie (marzenia na

jawie). Dzieci bawią się z fikcyjnymi towarzyszami, wymyślają im imiona, przypisują

cechy. Charakterystyczny jest tu subiektywizm – wyobrażone role są wspanialsze,

a postaci bardziej bohaterskie.

Niewinne kłamstwa to również przejaw tego samego zjawiska. Często są one zwią-

zane ze zdolnościami literackimi. Inną formą ekspresji zdolności twórczych jest hu-

mor dziecięcy, który może się przejawiać wymyślaniem sytuacji humorystycznych,

scenek, nazw.

Bardziej kontrolowana forma dziecięcej twórczości wiąże się z wyobraźnią. Twórcza

oryginalność nie mogłaby istnieć bez tej szczególnej dyspozycji psychicznej, która

jest definiowana jako zdolność człowieka do tworzenia wyobrażeń opartych na

aktualnych i wcześniejszych doświadczeniach zmysłowych oraz wiedzy. Przejawia

się ona również w zdolności dostrzegania nowych jakości w rzeczach znanych oraz

wykraczaniu poza dostarczone informacje. Wyobraźnia jest podstawą tworzenia

pozytywnych zmian w otoczeniu i samym sobie, dlatego sprzyja rozwojowi twór-

czości.

W przeprowadzonym eksperymencie dydaktycznym (opisanym w książce Synek-

tyka, a zdolności twórcze) W. Limont wprowadza dzieci w świat twórczych ćwiczeń

wyobraźni.

Pojęcie „wyobraźnia” opisuje w następujący sposób: Czy wiecie, w jaki sposób widzimy

świat? Zapewne większość z was odpowie, iż za pomocą oczu, i będzie miała rację. Ale czy lub

w jaki sposób można zobaczyć coś, czego aktualnie (teraz) nie ma lub czego nigdy nie było?

Czy można zobaczyć cokolwiek, zamykając oczy?

Zamknijcie oczy. Czy któreś z was coś widzi? A teraz proponuję wam interesującą zabawę.

Proszę, zamknijcie oczy, teraz nic nie widzicie, ale kiedy uruchomicie swoje wewnętrzne

oczy – a każdy je posiada – możecie zobaczyć dużo wspaniałych rzeczy. Nie widzicie?

Możemy spróbować. Mając zamknięte oczy, popróbujcie zobaczyć stół czy krasnoludka,

a teraz coś, czego nikt nigdy nie widział, ponieważ to coś nie istnieje. Spróbujcie zobaczyć,

za pomocą waszych wewnętrznych oczu, np. Dziwolążka Roślinnego, który zmienia barwy

i kształty w zależności od swojego nastroju. Każde z was może sobie wyobrazić, zobaczyć

swoimi wewnętrznymi oczyma swojego własnego Dziwolążka Roślinnego, zupełnie różnego

od Dziwolążka kolegów. Każde z was może stworzyć w wyobraźni własnego Dziwolążka.

H

1.5

s. 6

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Zobaczyć swoimi wewnętrznymi oczyma coś, co nie istnieje w rzeczywistości, tylko w wa-

szej wyobraźni.

Wasze wewnętrzne oczy umożliwiają wam zobaczenie tego, co wprawdzie kiedyś widzieliście,

ale przekształciliście – mniej lub bardziej – w swojej wyobraźni. Dzięki waszym wewnętrznym

oczom możecie zobaczyć różne przedmioty, sytuacje i zdarzenia, których nigdy w takiej postaci

nie widziałyście. Możecie być w sytuacjach, w których jeszcze nigdy nie byłyście. Innymi

słowy: dzięki waszym wewnętrznym oczom możecie widzieć, przeżywać i czuć wszystko to,

co się wam zamarzy. Prawda, że posiadanie wewnętrznych oczu jest wspaniałą rzeczą?

6

1.3. Kryteria twórczości

J.P. Guilford

7

utożsamia twórczość z zespołem cech, w którego skład wchodzą:



uzdolnienia specjalne,



osobowość,



postawy,



motywacja,



zainteresowania.

Za decydujące w procesie twórczego myślenia Guilford uznał następujące cechy:



zdolność dostrzegania istotnych problemów;



płynność, oryginalność i giętkość myślenia;



pomysłowość;



zdolność dokonywania analizy i syntezy;



pamięć;



zdolność poprawnego oceniania i przekonstruowywania zagadnień.

W tej koncepcji zasadnicze jest rozróżnienie myślenia konwergencyjnego (zbieżnego)

i dywergencyjnego (rozbieżnego).

Myślenie konwergencyjne polega na dążeniu do wyboru jednego właściwego roz-

wiązania danego problemu. Testy IQ zasadniczo badają ten typ inteligencji.

Osoby twórcze potrafią jednak wykraczać poza przyjęte schematy myślowe i mimo

to dochodzić do nietypowych rozwiązań. Ta umiejętność nosi nazwę myślenia dy-

wergencyjnego i pozwala znaleźć wiele rozwiązań tego samego problemu. Guilford

próbował zdefiniować jakiś mierzalny parametr tego rodzaju twórczości, lecz nie

udało się to ani jemu, ani innym badaczom.

Badacze starają się mimo wszystko wyróżnić pewne

cechy charakterystyczne dla

ludzi o wysokim stopniu myślenia dywergencyjnego. Tymi cechami są:



płynność koncepcyjna, czyli łatwość wytwarzania pomysłów – jej wskaźnikiem

jest liczba idei, zadań lub skojarzeń, które badana osoba jest w stanie wymyślić;

H

1.5

s. 7

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi



zróżnicowanie i giętkość, czyli gotowość do zmiany kierunku myślenia – opera-

cyjnym wskaźnikiem tej zdolności jest różnorodność odpowiedzi, których udziela

badany poproszony o wymyślenie sposobów wykorzystania jakiegoś konkretnego

przedmiotu;



oryginalność, czyli zdolność do wytwarzania rozwiązań nietypowych, niepow-

tarzalnych, na które nie wpadli inni (oryginalność jest cechą trudniejszą do zmie-

rzenia, ale nie jest to niemożliwe);



staranność – jej miarą jest ilość pracy włożonej w ekspresję pomysłu, np. liczba

słów poświęconych na jego opis lub liczba szczegółów wykorzystana w opisie.

Inni badacze kreatywności wyróżniają dodatkowe cechy myślenia twórczego:



dopracowanie pomysłów – umiejętność sformułowania idei, rozbudowania jej

i przetwarzania w konkretne rozwiązania;



wyczuwanie problemu – zdolność docierania do jego sedna oraz identyfikowania

trudności, jakich nastręcza jego rozwiązanie;



przedefiniowanie problemu – umiejętność spojrzenia na znany problem z zupełnie

innej strony.

Podejście Guilforda na długo ustaliło standardy oceny pomysłów w badaniach

nad twórczością. Wykorzystano je także w konstrukcji testów twórczego myślenia.

W znormalizowanym teście E.P. Torrance’a

8

– pioniera badań nad twórczością w edu-

kacji – badanym prezentuje się proste figury geometryczne (ryc. 1: kolumna z lewej)

i prosi o wykorzystanie ich (ryc. 1: górny rząd) lub uzupełnienie (ryc. 1: dolny rząd).

Przy opracowywaniu wyników testu ocenia się stopień kreatywności wykazany

podczas tworzenia rysunków.

Ryc. 1. Test twórczego myślenia (wg U. Kra�)

9

Figury wyjściowe

Końcowy rysunek

Większa kreatywność

Mniejsza kreatywność

Wykorzystaj

Myszka Miki

Łańcuch

Zestaw

Król

Twarz

Uzupełnij

Ryba na wakacjach

Garnek

H

1.5

s. 8

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

W latach 80. XX w. pojawiły się nowe teorie inteligencji i uzdolnień. Profesor H. Gard-

ner

10

opisał siedem względnie autonomicznych rodzajów inteligencji ludzkiej, z któ-

rych każda ma swoisty język, symbole i procesy. Przyjmuje się w związku z tym, że

każdy ma inny styl uczenia się i w innym stopniu rozwinięte poszczególne odmiany

inteligencji.

Zgodnie z teorią inteligencji wielorakich Gardnera istnieje wiele wrodzonych umie-

jętności i zdolności, które ludzie wykorzystują do poznania, zrozumienia i kształto-

wania ich świata:



inteligencja językowa (zdolność do mówienia i słuchania) przejawia się w mowie

i w piśmie – jest doskonale rozwinięta u pisarzy, dziennikarzy, poetów i mówców;



inteligencja logiczna lub matematyczna to zdolność do rozumowania oraz licze-

nia;



inteligencja wizualno-przestrzenna obejmuje wrażliwość wzrokowo-przestrzenną

i przejawia się zarówno w osiągnięciach plastycznych, jak i naukowych (umiejęt-

ność: malowania, rysowania, wykonywania artystycznych fotografii, rzeźbienia

lub wyobrażania sobie trójwymiarowych kształtów) – jest doskonale rozwinięta

u nawigatorów, artystów, architektów;



inteligencja muzyczna ma charakter słuchowy i przejawia się w komponowaniu

oraz wykonywaniu muzyki (umiejętność: układania piosenek, śpiewania, gry na

instrumencie, pisania wierszy, stosowania rymu i rytmu) – jest szczególnie roz-

winięta u kompozytorów, dyrygentów, muzyków;



inteligencja interpersonalna (międzyosobowa), czyli umiejętność nawiązywania

kontaktów z innymi osobami – jest doskonale rozwinięta u nauczycieli i przywód-

ców;



inteligencja intrapersonalna (wewnątrzosobowa) charakteryzuje się wysokim

poziomem samowiedzy i rozumienia samego siebie, a także umiejętnością sku-

pienia uwagi na swoich uczuciach, wyciągania wniosków z własnych doświad-

czeń i planowania – ten rodzaj zdolności u niektórych ludzi wiąże się z ogromną

intuicją;



inteligencja ruchowa (cielesno-kinestetyczna) to zdolności ruchowe, manualne

oraz sportowe – są one dobrze wykształcone u gimnastyków, tancerzy, rzemieśl-

ników i sportowców, a także u chirurgów.

W każdym człowieku poszczególne rodzaje inteligencji mogą być rozwinięte w róż-

nym stopniu. Każdy ma swoisty profil zdolności.

1.4. Pojęcie zdolności

W literaturze przedmiotu dominują dwie koncepcje dotyczące uzdolnień. Według

koncepcji wyposażenia uzdolnienia są synonimem przyrodzonej lub nadprzyrodzo-

nej interwencji przejawiającej się w formie jakościowego wyposażenia jednostki, a więc są

dziedziczne. Zgodnie z koncepcją rozwoju jakościowo odrębną jednostkę definiuje jej

życie wypełnione wybitnymi innowacjami i wytworami – to oznacza, że uzdolnienie jest

potencjalną predyspozycją rozwojową (W. Foster)

11

.

H

1.5

s. 9

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Obie teorie mają swoich zwolenników i przeciwników. Brak rozstrzygnięcia sporu

przez naukowców powoduje konieczność ukierunkowania pracy nauczyciela na

stymulowanie rozwoju, wyzwalanie (koncepcja rozwoju) wrodzonych (koncepcja

wyposażenia) zdolności dziecka. Dlatego tak istotne znaczenie ma stymulowanie

rozwoju poznawczego dzieci w wieku przedszkolnym.

Rozwój dziecka przebiega prawidłowo, jeżeli zaspokojona jest jego ciekawość

świata i potrzeba eksplorowania otoczenia. Dzieci o rozwiniętych potrzebach po-

znawczych:



są ciekawe i złaknione informacji na różne tematy, które je interesują;



lubią analizować złożoność zjawisk oraz eksperymentować i rozwiązywać pro-

blemy – zwłaszcza te skomplikowane;



mają na ogół szerszy obszar zainteresowań w porównaniu z przeciętnie uzdol-

nionymi rówieśnikami.

W praktyce pojęcie „uzdolnienia” często utożsamia się z terminem „zdolności” lub

„talent”. Pojęcie „dziecko zdolne” jest szersze i odnosi się raczej do zdolności ogól-

nych. W pracy pedagogicznej częściej mamy do czynienia z dziećmi uzdolnionym

czy utalentowanymi w pewnej dziedzinie. Trudności może także nastręczać diagno-

zowanie przez nauczyciela zdolności ogólnych. Łatwiej jest zaobserwować przejawy

szczególnych zdolności, np. plastycznych czy muzycznych.

Już od najmłodszych lat można zauważyć wśród dzieci duże różnice w indywidual-

nym rozwoju. Różnice te określa się właśnie mianem zdolności. Mogą one dotyczyć:

bogactwa słownictwa, szybkości i poprawności myślenia, rysowania, gry na instru-

mentach czy sprawności wykonywania ćwiczeń fizycznych.

Psychologia rozróżnia trzy rodzaje zdolności:



zdolności ogólne – określane jako inteligencja (najwyższy ich stopień określany

jest mianem geniuszu);



zdolności kierunkowe – zwane także zdolnościami specjalnymi lub uzdolnieniami

(najwyższy ich stopień określany jest mianem talentu);



zdolności twórcze – rozumiane jako umiejętność znajdowania wielu różnych

i oryginalnych rozwiązań zadań i problemów.

Zdolności ogólne oraz kierunkowe, które osiągnęły najwyższy pułap, nazywamy

wybitnymi i dotyczą one niewielkiej grupy dzieci (2,5–3% całej populacji).

Według S. Marland

12

dzieci uzdolnione to dzieci, które przejawiają możliwości

zaawansowanych dokonań w dziedzinie umysłowej, twórczej, artystycznej, w zakresie

zdolności przywódczych czy w szczególnych przedmiotach nauczania i które w celu

pełnego rozwinięcia tych możliwości wymagają usług lub zajęć niedostarczanych przez

standardową szkołę.

Ważne!

H

1.5

s. 10

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Zdolności dziecka w wieku przedszkolnym przejawiają się w:



zadawaniu dużej liczby pytań, zainteresowaniu otaczającą rzeczywistością, by-

strości obserwacji i spostrzegawczości;



łatwości zapamiętywania i uczenia się rzeczy nowych, szybkim rozumieniu po-

leceń i pytań;



umiejętności koncentracji i fascynacji zadaniem;



umiejętności dłuższego skupienia uwagi na wykonywanym zadaniu;



dużej otwartości na nowe;



chętnym podejmowaniu i wykonywaniu zadań umysłowych;



wymyślaniu nowych zabaw;



ciekawych i oryginalnych pomysłach;



bogatej wyobraźni;



wyrażaniu myśli i emocji w różnej formie, np.: plastycznej, muzycznej, werbalnej;



szukaniu nowych rozwiązań starych pomysłów;



sprowadzaniu różnych rozwiązań do jednego zadania;



indywidualności (inności).

Wszystkie wymienione powyżej cechy indywidualne dzieci zdolnych są prawidło-

wościami – należy o tym pamiętać, aby umiejętnie wspierać rozwój dzieci.

O indywidualności świadczą zachowania, które określa się jako „nadpobudliwości”

lub „nadwrażliwości”. Wyróżniamy tu:



nadpobudliwość intelektualną,



nadpobudliwość wyobrażeniową,



nadpobudliwość emocjonalną,



nadpobudliwość zmysłowo-sensoryczną,



nadpobudliwość psychomotoryczną.

Nadpobudliwość intelektualna ujawnia się przede wszystkim w licznych pytaniach

(i ich szczególnym rodzaju), które dziecko kieruje do dorosłych.

Nadpobudliwość wyobrażeniowa polega na tym, że dziecko tworzy swój wewnętrz-

ny świat:



posługuje się często niezrozumiałym dla otoczenia (magicznym, abstrakcyjnym)

językiem werbalnym i niewerbalnym;



ma „wewnętrznego przyjaciela”, który staje się jego przewodnikiem;



siedzi i rozmyśla.

Środowisko odbiera takie zachowania jako odbiegające od normy, a nawet patologicz-

ne. Warto jednak pamiętać, że jest to prawidłowość rozwojowa dzieci zdolnych.

Aby odpowiednio zinterpretować nadpobudliwość wyobrażeniową dziecka

– tzn. jako przejaw zdolności, a nie jako zahamowanie, wycofanie lub lękliwość

– należy obserwować je bardzo wnikliwie i widzieć jego zachowania w szer-

szym kontekście.

Uwaga!

H

1.5

s. 11

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Nadpobudliwość emocjonalna przyjmuje postać nadmiernej reakcji lub chwiejności

emocjonalnej. Ta cecha zazwyczaj najbardziej niepokoi nauczycieli i rodziców.

Nadpobudliwość zmysłowo-sensoryczna jest odbierana jako nadpobudliwość ru-

chowa. Objawia się nadmierną ekspresją, skłonnością do uczuleń, reakcji skórnych

na stres.

Nadpobudliwość psychomotoryczna jest odbierana jako brak skupienia, przy czym

dziecko zdolne ma zazwyczaj dużą podzielność uwagi – jego umysł pracuje inten-

sywnie, ale z zewnątrz nie jest to dostrzegalne (w postaci mowy ciała).

Teorie naukowe na temat zdolności są punktem wyjścia do przyjęcia klasyfikacji

zdolności dzieci w grupie. Można tu wyodrębnić kategorie inteligencji i zdolności.

Tabela 1. Najczęściej badane obszary u małych dzieci (M. Kitano)

13

Zdolności

Wskaźniki

Zdolności

poznawcze



spostrzegawczość i ożywienie,



bogaty (jak na wiek dziecka) zasób słów,



wczesne zainteresowanie książkami i czytaniem,



szybkość uczenia się,



duża ciekawość świata,



dążenie do przebywania z dziećmi starszymi od siebie,



szeroki zakres pamięci krótkotrwałej,



nad wiek rozwinięte poczucie humoru,



wysoki poziom planowania, rozwiązywania problemów i abstrakcyjnego

myślenia

Zdolności

twórcze



zadawanie wielu pytań,



kreatywność w działaniu i eksperymentowanie,



samodzielne wykonywanie prac,



bogata wyobraźnia,



wymyślanie wielu sposobów na osiągnięcie tego samego celu,



udzielanie nieoczekiwanie „przemądrzałych” odpowiedzi,



oryginalne pomysły

Zdolności

przywódcze



łatwość kontaktowania się z rówieśnikami i dorosłymi,



łatwość adaptacji i umiejętność wpływania na innych,



inicjatywa w działaniu,



wysuwana przez grupę kandydatura dziecka

Zdolności

muzyczne



wymyślanie oryginalnych melodii,



przejawianie pamięci totalnej,



zainteresowanie zajęciami muzycznymi,



wrażliwość na muzykę,



łatwość powtarzania wzorców rytmicznych oraz odróżniania dźwięków,

melodii i rytmów

Zdolności

plastyczne



spędzanie wolnego czasu na rysowaniu lub malowaniu różnorodnych

przedmiotów,



zapamiętywanie szczegółów przedmiotów,



poważne traktowanie zajęć plastycznych – skupianie na nich uwagi

i czerpanie z nich przyjemności

H

1.5

s. 12

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Diagnozowanie należy do podstawowych czynności zawodowych nauczyciela. Brak

wiedzy na ten temat powoduje intuicyjne nominowanie dzieci zdolnych. Dzieci takie,

zwłaszcza w wieku szkolnym, są inaczej (zazwyczaj lepiej) traktowane przez nauczy-

cieli, chociaż często nie towarzyszy temu propozycja indywidualnej drogi rozwoju.

Nauczyciele w przedszkolu obawiają się etykiet „dziecko zdolne”. Skoro dane dziec-

ko jest zdolne, to czy pozostałe dzieci nie są zdolne? Rozwój osobniczy w wieku

przedszkolnym jest procesem. Dzieci rozwijają się we własnym tempie. Zgodnie

z rozwojową koncepcją zdolności należy wnikliwie obserwować młodego człowieka

i przygotować odpowiednią dla niego ofertę stymulowania rozwoju.

Przedstawione w tabeli 1 wskaźniki to obserwowalne zachowania dzieci, świadczą-

ce o ich szczególnych (specjalnych) zdolnościach lub symptomach tych uzdolnień.

Znaczne niekiedy osiągnięcia dziecka w wieku przedszkolnym nie muszą jednak

zapowiadać sukcesów w przyszłości. Warto przyglądać się dziecku raczej pod kątem

jego rozwoju niż formułowania wysokich oczekiwań. I zamiast mówić: „dziecko

zdolne”, częściej używać określeń: „dziecko utalentowane (uzdolnione) plastycznie”,

„zdolny przywódca” czy „uzdolniony matematycznie”.

W diagnozowaniu zdolności dzieci wykorzystuje się także testy psychologiczne

14

(np. „Test twórczości dla dzieci” J.P. Guilforda, „Test twórczego myślenia” E.P. Tor-

rance’a, „Twórcze myślenie w działaniu i ruchu” E.P. Torrance’a, „Test rysunkowy”

F. Goodenough i D. Harrisa) oraz techniki socjometryczne. W każdej poradni psycho-

logiczno-pedagogicznej można uzyskać informacje i porady dotyczące edukacji dzieci

zdolnych oraz adresy placówek działających na rzecz dzieci i młodzieży zdolnej.

1.5. Stymulowanie rozwoju dzieci uzdolnionych

Głównym celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju

dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi

15

.

Dzieci zdolne są wciąż grupą niedocenianą. Istnieje przeświadczenie, że dziecko

zdolne poradzi sobie samo. Jednak tacy młodzi ludzie wymagają szczególnej opieki,

chociażby ze względu na ich indywidualność, która uwidacznia się w opisywanych

wcześniej nadwrażliwościach. Zarówno rodzina, jak i szkoła odgrywają bardzo ważną

rolę w pobudzaniu, ujawnianiu i rozwijaniu zdolności dzieci.

Zdolności twórcze, pomysłowość i naturalna kreatywność małego dziecka ujawniają

się najpełniej – pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, muzycznej, plastycznej

i ruchowej – ok. piątego roku życia. Po tym okresie, jeżeli zabraknie stymulacji, nastę-

puje spadek, zahamowanie zdolności twórczych. W świetle teorii L.S. Wygotskiego

i jego tezy najbliższego rozwoju najważniejsze więc będzie pobudzanie i rozwijanie

tych dyspozycji psychicznych i twórczych, które się dopiero kształtują i dojrzewają.

Stymulacja to stawianie zadań, tworzenie odpowiednich sytuacji, warunków emo-

cjonalnych i materialnych, w których ujawni się aktywność twórcza dzieci.

H

1.5

s. 13

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Badania psychologów (S. Presey, M. Wagner, M. Schubert

16

) pokazały, że w procesie

rozwoju muzyków i sportowców, którzy odnieśli sukces, dużą rolę odgrywały pewne

wspólne czynniki. Czynniki te wskazują, jak ogromny wpływ na rozwój talentów

dzieci mają decyzje rodziców. Rodzice wspomnianych sportowców:



już od najwcześniejszych lat zachęcali swe dzieci do poznawania rzeczy no-

wych;



umożliwiali im ćwiczenie pod okiem mistrzów;



zapewniali kontakt z innymi dziećmi o podobnych zdolnościach;



stwarzali możliwość odnoszenia sukcesów oraz wyrażali aprobatę i uznanie.

To rodzice powinni od samego początku towarzyszyć dziecku w poznawaniu świata,

poświęcać mu jak najwięcej czasu, aktywnie słuchać. Zadaniem przedszkola i szkoły

jest kontynuowanie tego, co zostało zapoczątkowane w domu. Bardzo często jednak

to nauczyciel przedszkola jest pierwszą osobą, która odkrywa szczególne zdolności

dziecka. Powinien on zwrócić uwagę rodziców na konieczność wspomagania roz-

woju dziecka przez:



zachęcanie dziecka do obserwowania otaczających zjawisk,



rozwijanie jego aktywności badawczej,



wyrabianie otwartości na nowe,



uczenie pokonywania trudności,



czerpanie radości ze wspólnego odkrywania i docierania do rzeczy nowych,



akceptowanie i wsparcie psychiczne w chwilach niepowodzeń,



uczenie dobrych relacji z innymi,



uczenie dzielenia się z innymi swoimi pomysłami,



uczenie spokojnego reagowania na przegraną.

Ważne jest, aby rodzice pokazywali dzieciom różnorodne źródła wiedzy, nie lekcewa-

żyli ich pytań (cecha nadwrażliwości intelektualnej dziecka), akceptowali pomysły,

zachęcali do twórczej pracy.

Ogromną rolę w rozwoju zdolności odgrywa także przedszkole. Powyższe wskazania

odnoszą się zatem nie tylko do rodziców, ale także do nauczyciela przedszkola, który

w szczególny sposób powinien stymulować twórczy rozwój młodych obywateli.

Tu dochodzimy do nauczycielskich dylematów: czy pracować twórczo tylko z dziećmi

uzdolnionymi, czy całą grupę traktować jako dzieci potencjalnie zdolne? Wydaje się,

że obydwa stanowiska są właściwe i niezwykle ważne w realizacji głównego celu wy-

chowania przedszkolnego. Nawiązując do rozwojowej koncepcji zdolności oraz słów

R. Fulghuma, będących jednocześnie tytułem jego książki (Wszystkiego, co naprawdę

trzeba wiedzieć, nauczyłem się w przedszkolu

17

), można powiedzieć, że codzienna praca

w grupie powinna być edukacją do twórczości. W takiej atmosferze ujawnią się

Stymulacja to pobudzanie, a nie przyśpieszanie rozwoju dziecka.

Pamiętaj!

H

1.5

s. 14

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

dziecięce talenty i uzdolnienia. Zadaniem każdego nauczyciela jest ich identyfi-

kowanie i indywidualne wspomaganie. Przy założeniu, że wszystkie dzieci są zdolne,

lecz niektóre trochę bardziej

18

, warto poszerzać repertuar indywidualnych możliwości

każdego dziecka i stwarzać mu warunki do podejmowania różnorodnych działań.

Przy takim podejściu dylemat, czy pracować z grupą jako ośrodkiem twórczości, czy

indywidualnie wspomagać dziecko zdolne, przestaje istnieć.

1.6. Przedszkole jako ośrodek edukacji do twórczości

Przedszkole jako ośrodek edukacji do twórczości – w tym ujęciu przedszkole należy

traktować jako miejsce wyzwalania twórczych możliwości dzieci. Jakie muszą być

spełnione warunki, aby przedszkole rzeczywiście stało się takim miejscem?

Proces tworzenia warunkują:



czynniki materialne sprzyjające twórczej aktywności,



bezpośrednie stymulowanie i inspirowanie działań twórczych,



atmosfera emocjonalna sprzyjająca poczuciu bezpieczeństwa i swobody,



współdziałanie osoby dorosłej z dzieckiem – „tworzenie pól wspólnej aktywności”

(wg Wygotskiego).

Dyrektor powinien się zastanowić, czy przedszkole, którym kieruje, jest w stanie

wyzwolić możliwości twórcze tkwiące w dziecku. W tym celu trzeba zadać sobie

pytania:



Czy organizacja przedszkola sprzyja twórczej aktywności dzieci i nauczycieli?



Czy styl pedagogiczny preferowany przez nauczyciela sprzyja twórczemu roz-

wojowi dzieci?

Tworzenie warunków rozwoju uzdolnień wymaga elastycznej organizacji przed-

szkola we wszystkich zakresach – omówiono je poniżej.

Warunki materialne

Przedszkole powinno być dobrze wyposażone w: zabawki (ważniejsza od liczby

zabawek jest ich jakość i sposób wykorzystania), pomoce dydaktyczne, sprzęt spor-

towy, biblioteczkę pedagogiczną i dziecięcą itp.

Organizacja przestrzeni

W organizacji przestrzeni przedszkola ważne jest wygospodarowanie miejsca, gdzie

dzieci mogą się bawić w sposób, jaki im najbardziej odpowiada. Warto udostępnić im

pracownię (np. plastyczną, ceramiczną) i salę gimnastyczną (niestety, nie wszędzie

jest standardem), odpowiednio zagospodarować ogród (urządzić „zielone klasy”,

„działkę uprawną”, „stację meteorologiczną”, miejsce do zabaw sportowych i rekre-

acji), stworzyć w salach przedszkolnych kąciki zainteresowań, np.:

H

1.5

s. 15

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi



Bajkowy świat – miejsce, gdzie dzieci mogą oglądać książki, opowiadać i słuchać

bajek (czytanych przez nauczyciela lub odtwarzanych z kaset magnetofonowych,

walkmanów ze słuchawkami);



Kącik badacza – miejsce wykonywania ciekawych doświadczeń i rozwoju zdol-

ności matematycznych;



Plastelinkowo – miejsce rozwijania zdolności plastycznych i konstruktorskich;



Dźwiękolandia – kącik grania i śpiewania oraz słuchania utworów muzycz-

nych;



Obserwatorium – kącik obserwacji hodowli zwierząt i roślin, wyposażony także

w sprzęt umożliwiający obserwację innych zjawisk przyrodniczych;



Kącik marzeń – miejsce, gdzie dzieci mogą odpoczywać w ciszy i pobyć w samot-

ności (najlepsze pomysły rodzą się w ciszy!);



Forum – miejsce, gdzie można debatować, dyskutować (polecane zwłaszcza

w starszych grupach).

Program wychowawczo-dydaktyczny

Nauczyciel może wybrać program wychowawczo-dydaktyczny pod kątem wspo-

magania rozwoju twórczej aktywności dzieci lub opracować program własny.

Organizacja zajęć

Dobra organizacja zajęć powinna uwzględniać zainteresowania i możliwości dzieci

(to wymaga wnikliwej obserwacji podopiecznych). Sprzyja jej:



wplatanie w zaplanowane wcześniej zajęcia ćwiczeń typu „wybierz, co chcesz

robić”;



planowanie pracy i analizowanie, czy zajęcia rozwijają wszystkie rodzaje inteli-

gencji dzieci;



zwiększenie aktywności odwołującej się do indywidualnych uzdolnień i zainte-

resowań, zmniejszenie aktywności proponowanych dla całej grupy;



wzbogacenie zajęć dzięki tzw. wędrującym nauczycielkom.

Zazwyczaj w przedszkolu jest dużo zajęć rozwijających inteligencję językową i wi-

zualno-przestrzenną (zajęcia plastyczne), a mniej – inteligencję interpersonalną czy

matematyczno-logiczną. Warto zachęcać dzieci do różnorodnej aktywności nawet

w takich dziedzinach, w których nie osiągają wielkich sukcesów. Przykładowo, dzieci

uzdolnione umysłowo przejawiają niechęć do ćwiczeń fizycznych i odwrotnie – dzieci

wyjątkowo sprawne fizycznie niechętnie malują lub rysują. Propozycji „wybierz,

co chcesz robić” musi towarzyszyć wnikliwa obserwacja, aby móc stwierdzić, które

aktywności dziecko preferuje, a które pomija, i zaproponować mu atrakcyjne zajęcia

w tym obszarze.

Nauczyciele wychowania przedszkolnego mają bardzo szeroki zakres działań

i kompetencji, pasjonują się różnymi obszarami edukacji (np.: plastyką, przyrodą,

teatrem, pedagogiką cyrku), a to stwarza możliwość rozszerzania oferty przedszkola

– dzięki prowadzeniu zajęć (np. popołudniowych) wymiennie w grupach: „ja będę

H

1.5

s. 16

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

prowadzić zajęcia taneczne, koleżanka uzdolniona plastycznie – dodatkowe zajęcia

z tego zakresu w mojej grupie raz w tygodniu”. W ten sposób wzrasta atrakcyjność

zajęć – dzieci czekają na „ciocię od plastyki”, a jej wizyta jest wydarzeniem przeła-

mującym codzienny schemat.

Stosowanie metod rozwijających i wspomagających twórczy rozwój

Gimnastyka umysłowa (zabawy z treningu twórczości – załącznik nr 10) polega

na stosowaniu rozmaitych technik służących podwyższeniu twórczego potencjału

dzieci i ćwiczeniu umiejętności niezbędnych do twórczego działania. Wiedza teo-

retyczna odgrywa tu niewielką rolę. Istniejące techniki można podzielić na kilka

grup ze względu na przedmiot oddziaływania: zdolności poznawcze, motywacja,

przezwyciężanie przeszkód lub sprawności społeczne

19

.

Jedną z technik twórczego rozwiązywania problemów jest metoda synektyczna

(synektyka – umiejętność posługiwania się analogią w dążeniu do zrozumienia

problemu i wypracowania skutecznego rozwiązania) polegająca na stymulowaniu

wyobraźni twórczej na zajęciach plastycznych

20

.

Stosowanie metod wspierających aktywność edukacyjną dziecka

Metody te polegają na:



wyzwalaniu i podtrzymywaniu spontanicznej aktywności dzieci – metoda uczenia

się poprzez zabawę i dzięki zabawie;



zachęcaniu do samodzielnego gromadzenia doświadczeń oraz udzielaniu różno-

rodnego wsparcia – metoda projektów i metoda projektowania okazji eduka-

cyjnych;



organizowaniu procesu uczenia się dziecka jako sposobu pobudzania zmian roz-

wojowych – metoda zadaniowa.

Stwarzanie sytuacji wymagających myślenia twórczego

Nauczyciel powinien:



dostarczać dziecku materiały rozwijające wyobraźnię;



zapewniać materiały, które wzbogacają obrazowość języka dziecka: bajki, baśnie,

legendy;



dać mu czas na twórczą zadumę (nie poganiać: „bo już obiad”, „bo trzeba już

wychodzić”);



zachęcać do utrwalania swoich pomysłów;



nadawać dziecięcym wytworom skończoną formę: oprawić namalowany przez

dziecko obrazek, wyeksponować jego pracę;



pozwolić dziecku inaczej (po „dziecięcemu”) spojrzeć na pewne rzeczy;



chwalić, gdy dziecko przejawia swą indywidualność;



pielęgnować jego oryginalność (unikać np. zajęć plastycznych, w których trzeba

trzymać się jakiegoś modelu) i podkreślać niepowtarzalność każdego jego wy-

tworu;

H

1.5

s. 17

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi



zachęcać dziecko do opracowania szczegółów dowolnego wytworu (np. zapro-

ponować wspólną pracę nad upiększeniem opowiadania lub szczegółowym

wyobrażeniem sobie prostego obiektu);



rozwijać wyższe procesy poznawcze dzięki zajęciom, które wzbogacają wiedzę,

rozwijają rozumienie, zastosowanie, analizę, syntezę i ocenę (np. zajęcia polegające

na wspólnym pieczeniu ciasteczek);



zachęcać do badania i rozwiązywania problemów – zastosowanie metody na-

ukowej: obserwowania, stawiania hipotez, eksperymentowania i oceniania (nie

zakazujmy, lecz udowodnijmy, dlaczego mówimy: „Nie”).

Realizacja indywidualnych planów pracy z dzieckiem uzdolnionym

Wspomaganie dziecka o szczególnych uzdolnieniach powinno być poprzedzone:



diagnozą wstępną: obserwacją dziecka, analizą jego wytworów, wywiadem z ro-

dzicami (aby ujednolicić oddziaływania dom – przedszkole), ewentualnie opinią

specjalistów (logopedy, psychologa, lekarza);



opracowaniem planu pracy indywidualnej;



rozmową z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań wychowawczych.

Nauczyciel w miarę możliwości organizacyjnych może przygotować ofertę działań

dla jednego dziecka lub dla zespołu dzieci o podobnych uzdolnieniach kierunkowych.

Ta druga propozycja wydaje się korzystniejsza: dzieci działające w zespole rozwijają

swoje kompetencje społeczne (jest to częsta trudność dzieci zdolnych).

Plan indywidualnego wspomagania rozwoju dziecka uzdolnionego (lub plan wspo-

magania dziecka w zespole) powinien zawierać:



opis objawów świadczących o szczególnych zdolnościach;



określenie rodzaju szczególnych uzdolnień;



ustalenie kierunku oddziaływań;



dobór sposobów postępowania z dzieckiem lub zestawu zajęć pobudzających my-

ślenie i działanie twórcze, które będą realizowane w formie zabaw, gier, rozmów,

ćwiczeń indywidualnych lub w dobranym zespole;



wskazanie efektów oddziaływań, sformułowanie opinii o rozwoju dziecka i ewen-

tualnie wniosków do dalszej pracy indywidualnej.

Przykładowy wzór planu pracy indywidualnej z dzieckiem zdolnym przedstawiono

w załączniku nr 11.

Przygotowując „Plan zajęć stymulujących twórczy rozwój” w jednym obszarze,

nie wolno zapomnieć o wspomaganiu obszarów zaburzonych. Dzieci uzdolnione

plastycznie mogą być mniej sprawne ruchowo, a dzieci wybitne w sferze intelek-

tualnej mogą mieć problemy w kontaktach z rówieśnikami. Przykładowo, dziecku

wykazującemu szczególne uzdolnienia językowe i twórcze można zaproponować

udział w dodatkowych zajęciach teatralnych (np. w domu kultury). Jego plan pracy

indywidualnej mógłby wyglądać tak, jak przedstawiony w tabeli 2. Ten plan nie

wyczerpuje wszystkich możliwości, jednak może być inspiracją do opracowania

metod pracy z dzieckiem zdolnym.

H

1.5

s. 18

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Tabela 2. Przykładowy plan pracy indywidualnej

Miesiąc

Działania edukacyjne

Uzyskane

rezultaty

(uwagi)

Wrzesień

1. Zabawa:

Ile potrafisz nazwać?

Cel: rozwijanie zdolności zapamiętywania, zachęcenie do

klasyfikowania według kategorii

2. Gra słowna:

Niedźwiedź w zoo śpi

Cel: budowanie zasobu słownictwa przez kończenie

zdania wyrazem na określoną literę

3. Wymyślanie krótkich opowiadań – prezentowanie ich

dzieciom w formie samodzielnie zilustrowanej książeczki

Październik

1. Zabawa:

Ile znasz słów, którymi można opisać np.

sposób poruszania się węża?

Cel: wzbogacanie słownictwa, dostrzeganie bogactwa

słów opisujących jedną czynność

2. Gra:

Zadaj pytanie

Cel: rozwijanie logicznego myślenia oraz umiejętności

zadawania pytań na zadany temat

3. Moja Książeczka – zachęcanie do wymyślania

opowiadań, ilustrowania ich oraz zapisywania tekstu na

komputerze. Projektowanie okładki

Listopad

1. Zabawa: Wierszyki dla wtajemniczonych

Cel: doskonalenie umiejętności czytania przez wspólne

recytowanie znanych wierszyków oraz zastępowanie

niektórych słów w tekście mówionym napisami

2. Gra:

Zabierz rym

3. Zabawa:

Kto złapie więcej rymów?

Cel: wyszukiwanie rymów w zestawie kart wyrazowych

4. Poezjowanie z wierszami L.J. Kerna

Cel: dostrzeganie humoru w wierszach, zwrócenie uwagi

na oryginalne pomysły formistyczne zapisu wierszy

L.J. Kerna (ikonograf)

5. Zachęcanie do tworzenia własnych utworów

poetyckich. Zapis: ikonograf. Wspólne wymyślanie formy

zapisu tekstu wiersza (z pomocą nauczyciela)

Grudzień,

styczeń

1. Cykl zajęć:

Zabawy metaforą

Cel: rozwijanie wyobraźni, nabywanie umiejętności

indywidualnej interpretacji świata przez konkretyzowanie

metafor, twórcze interpretacje metafor

21

H

1.5

s. 19

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Miesiąc

Działania edukacyjne

Uzyskane

rezultaty

(uwagi)

Luty,

marzec

1. Cykl zajęć:

List do koleżanki

Cel: zastosowanie techniki swobodnych tekstów

C. Freineta jako metody rozwoju zdolności twórczego

myślenia oraz sprawności językowej dziecka;

doskonalenie umiejętności pisania na komputerze;

nawiązanie kontaktów koleżeńskich z dziećmi z innego

przedszkola

22

W ramach współpracy z rodzicami należy:



stworzyć ankietę dotyczącą zaobserwowanych przez nich zdolności i zaintereso-

wań ich dziecka;



zorganizować zajęcia warsztatowe, na których rodzice będą mogli zapoznać się

z teorią inteligencji wielorakich i nauczyć się sposobów rozwijania określonych

zdolności dziecka;



zorganizować dla rodziców i dzieci zajęcia, na których będą prezentowane i ćwi-

czone metody rozwijania zdolności twórczych;



przeprowadzić z rodzicami indywidualne rozmowy na temat uzdolnień dziecka.

Styl pedagogiczny preferowany przez nauczyciela sprzyjający twórczemu rozwo-

jowi dzieci

Prekursorem badań nad rozwijaniem zdolności twórczych w procesie edukacji był

E.P. Torrance (1962)

23

. Założył on, że dzieci dysponują naturalnym potencjałem twór-

czym, który w wyniku niewłaściwych postaw nauczycieli zostaje zahamowany. Dziś

ten pogląd potwierdza wielu psychologów twórczości.

Dziecko ma naturalną potrzebę wyrażania siebie oraz tego, co myśli i czuje. Nie

potrzeba jakiejś niezwykłej strategii, aby go do tego zachęcić. Wystarczy stworzyć

dziecku możliwość uzewnętrzniania tego, co pragnie wyrazić, kiedy odczuwa taką

potrzebę, oraz sytuacje motywacyjne do tego rodzaju aktywności dziecka. Najważ-

niejszym warunkiem koniecznym do zaistnienia spontanicznej ekspresji twórczej

dziecka jest odpowiedni styl pedagogiczny.

E.P. Torrance uważał, że dzieci nie trzeba uczyć twórczości – wystarczy im nie prze-

szkadzać

24

. Opracował dla nauczycieli system reguł, jak mają pracować z dziećmi,

aby nie hamować ich naturalnych zdolności:

1) Odnoś się z szacunkiem do niezwykłych pytań dziecka. Akceptuj, wyraź podziw

i sympatię. Negatywna reakcja na pytania dzieci redukuje ciekawość poznawczą

i zniechęca do poszukiwania odpowiedzi.

2) Ceń twórcze myślenie. Aprobuj dziecięce pomysły. Pozwól fantazjować.

3) Okazuj dzieciom, że ich pomysły są wartościowe. Poświęć uwagę, porozmawiaj,

omów. Lekceważenie, ignorowanie dziecięcych pomysłów zniechęca do podej-

mowania prób.

H

1.5

s. 20

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

4) Unikaj uogólnionych ocen wytworów. Znacznie lepsze rezultaty przynosi używa-

nie sformułowań: To mi się podoba, bo ..., To można by ulepszyć w ten sposób, żeby ...

Innymi słowy, podawaj dokładne wskazanie, dlaczego pomysł ci się podoba lub

nie, w jaki sposób można go ulepszyć i do jakich skutków może to doprowadzić.

Takie reakcje rozwijają myślenie przyczynowo-skutkowe i pokazują konsekwencje

dziecięcego pomysłu.

5) Kultywuj w grupie atmosferę twórczą. Dzieci powinny wcześnie poznać, że twór-

cze pomysły spotykają się z uznaniem i są wykorzystywane przez kolegów.

6) Pozwól dziecku na błądzenie eksperymentalne.

V. Lovenfeld

25

wyróżnił trzy rodzaje postaw nauczycielskich:



Postawa podtrzymująco-przyzwalająca. Nauczyciel okazuje zainteresowanie,

stwarza atmosferę zachęcającą do pracy. Postępuje w taki sposób, jak gdyby na

świecie nie było nic ważniejszego niż pomysły, wytwory dziecka.



Postawa autorytatywna. Nauczyciel wytwarza atmosferę napięcia i przymusu.

Dyktuje, daje gotowe wzory i egzekwuje.



Postawa leseferyzmu. „Rób, co chcesz”, czyli postawa przejawiająca się bezczyn-

nością nauczyciela, brakiem zainteresowania tym, co robią dzieci.

Styl drugi i trzeci powodują zahamowanie dziecięcej aktywności, inicjatywy, sa-

modzielności. Podtrzymywanie, akceptowanie i pobudzanie sprzyjają rozkwitowi

pomysłowości, budzą poczucie sprawstwa, budują dobrą samoocenę.

Te reguły wynikają ze stwierdzenia: „Twórczy nauczyciel to twórcze dziecko”. Na-

wet najlepsze programy nauczania i najlepsze wyposażenie nie uczynią przedszkola

miejscem rozwoju dziecięcych talentów, jeżeli nauczyciele nie zapewnią klimatu

miłości, akceptacji i bezpieczeństwa.

Warto zastanowić się, czy wszelkie nowości metodyczne nastawione na szybkie

i wczesne uczenie się, które wyparły tradycyjne skrzynie skarbów, przebieralnie

i tekturowe pudła, są zgodne z rzeczywistymi potrzebami dziecka? Trzeba pamiętać,

że każde małe dziecko rozwija się jako indywidualność we właściwym dla siebie

tempie. Nauczyciele powinni uczyć się pokory wobec małego dziecka, które – jak

słusznie zauważył J. Korczak – Nie jest kimś, kto kiedyś będzie człowiekiem, ale jest czło-

wiekiem, który jeszcze jest dzieckiem. Jeżeli dziecku narzuci się tempo wymyślone przez

dorosłych i zapomni, że dziecko uczy się przez doświadczenie, można zmarnować

jakiś wybitny talent.

H

1.5

s. 21

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

2. Literatura, którą warto przeczytać



E. Nęcka, Psychologia twórczości, GWP, Gdańsk 2002

Książka prezentuje współczesny stan teorii i badań w zakresie psychologii twór-

czości oraz refleksje autora na ten temat. Podstawowe pojęcia, na których koncen-

truje się autor, to: twórczość, kryteria twórczości, struktura procesu twórczego,

społeczny kontekst twórczości, stosowana psychologia twórczości. W książce

opisane są badania nad rozwijaniem zdolności twórczych w trakcie procesu edu-

kacji. Książka stanowi komplesowe opracowanie tematu. Ma formę podręcznika,

a więc jest przeznaczona głównie dla studentów psychologii i pedagogiki.



E. Nęcka, Trening twórczości, GWP, Gdańsk 2005

Współcześni psychologowie twórczości twierdzą, że kreatywności można się na-

uczyć. Trenowanie twórczości jest możliwe pod warunkiem, że myślenie i działanie

twórcze traktuje się tak samo jak wszelkie inne rodzaje aktywności człowieka.

Autor przedstawia techniki stymulacji twórczego myślenia, dzięki którym moż-

na rozwijać własny potencjał twórczy. Głównymi adresatami tej książki są osoby

organizujące treningi, zwłaszcza grupowe, ale można ją również z powodzeniem

wykorzystywać w innych celach, np. w szkole czy przedszkolu.



R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1976

Autorzy w sposób niezwykle ciekawy opisują jedno z najbardziej istotnych za-

gadnień współczesności. Świadomie nawiązują do wielkich pedagogów, jak np.:

Rousseau, Declory, Montessori, Freinet. Omawiają pojęcie twórczości, jednocześnie

konkretyzując pedagogikę twórczej aktywności, zwłaszcza w zakresie procesów

wychowania przez sztukę. Liczne przykłady z ich własnej pracy pedagogicznej

sprawiają, że książka ta jest pasjonującą lekturą – czyta się ją po prostu jednym

tchem. Warto zwrócić uwagę, że autorzy przypisują szczególnie istotne znacze-

nie wychowaniu w domu rodzinnym, dlatego pozycję tę można również polecić

rodzicom.



J.W. Eby, J.F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP,

Warszawa 1998

Książka stanowi przegląd zagadnień związanych z psychologią i pedagogiką

twórczości. Autorki w sposób zwięzły i czytelny przedstawiają zagadnienia kształ-

cenia uczniów zdolnych, biologiczne i psychospołeczne aspekty uzdolnień oraz

poglądy na naturę twórczości. Prezentują swoje własne doświadczenia i wyniki

badań, a także odwołują się do wyników badań uznanych psychologów. Proponują

ciekawe rozwiązania organizacyjne edukacji do twórczości.

H

1.5

s. 22

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307



M. Partyka, Dzieci zdolne, CMPP, Warszawa 2000

To jedna z kilku książeczek z serii „One są wśród nas”, która przybliża nauczy-

cielom, rodzicom i uczniom specyficzne problemy funkcjonowania dzieci uzdol-

nionych. Autorka wskazuje kierunki działania i podaje sposoby wspierania takich

młodych ludzi. Pozycja zawiera wykaz instytucji oświatowych działających na

rzecz dzieci uzdolnionych.

Bibliografia

1) E. Nęcka, Psychologia twórczości, GWP, Gdańsk 2002.

2) E. Nęcka, Trening twórczości. Podręcznik metodyczny, UJ, Kraków 1989.

3) R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1976.

4) J.W. Eby, J.F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa

1998.

5) M. Partyka, Dzieci zdolne, CMPP, Warszawa 2000.

6) W. Limont, Synektyka a zdolności twórcze. Eksperymentalne badania stymulowania

rozwoju zdolności twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej, UMK, Toruń

1994.

7) U. Kra�, Kreatywność w każdym z nas, „Świat Nauki” – wyd. spec. UMYSŁ, 2005,

nr 16.

8) Szkice z teorii twórczości i motywacji, red. T. Kocowski, SAWW, Kraków 1991.

9) V. Lovenfeld, W.L. Bri�ain, Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, PWN, Warszawa

1977.

10) H. Krauze-Sikorska, Edukacja przez sztukę. O edukacyjnych wartościach artystycznej

twórczości dziecka, UAM, Poznań 2006.

11) L. Niebrzydowski, Stymulowanie rozwoju dzieci uzdolnionych, „Problemy Opie-

kuńczo-Wychowawcze”, 1994, nr 9.

12) S. Popek, Twórczość w procesie rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży, UMCS, Lublin

1982.

H

1.5

s. 23

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Przypisy

1

Za: E. Nęcka, Psychologia twórczości, GWP, Gdańsk 2002.

2

Tamże.

3

S. Popek, Twórczość w procesie rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży, UMCS, Lublin
1982.

4

E. Nęcka, dz. cyt.

5

Szkice z teorii twórczości i motywacji, red. T. Kocowski, SAWW, Kraków 1991.

6

W. Limont, Synektyka a zdolności twórcze: eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolności
twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej, UMK, Toruń 1994.

7

J.P. Guilford, Natura inteligencji człowieka, PWN, Warszawa 1978.

8

Za: J.W. Eby, J.F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1998.

9

U. Kra�, Kreatywność w każdym z nas, „Świat Nauki” – wyd. spec. UMYSŁ, 2005, nr 16.

10

Za: J.W. Eby, J.F. Smutny, dz. cyt.

11

Za: J.W. Eby, J.F. Smutny, dz. cyt.

12

Za: J.W. Eby, J.F. Smutny, dz. cyt.

13

Za: J.W. Eby, J.F. Smutny, dz. cyt.

14

Patrz: J.W. Eby, J.F. Smutny, dz. cyt.

15

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego.

16

L. Niebrzydowski, Stymulowanie rozwoju dzieci uzdolnionych, „Problemy Opiekuńczo-Wycho-
wawcze”, 1994, nr 9.

17

R. Fulghum, Wszystkiego, co naprawdę trzeba wiedzieć, nauczyłem się w przedszkolu, Novum, War-

szawa 1991.

18

U. Żyżyńska, Zabawy twórcze, „Biuletyn Nauczycieli Wychowania Przedszkolnego”, maj’2002,

nr 1, wydawnictwo bezpłatne, finansowane przez Wydział Oświaty i Wychowania Dzielnicy
Warszawa-Mokotów.

19

E. Nęcka, Trening twórczości. Podręcznik metodyczny, UJ, Kraków 1989.

20

W. Limont, dz. cyt.

21

Patrz też: A. Porębska, Metaforyczny sposób komunikacji jako metoda w nauczaniu i wychowaniu

dzieci, „Edukacja w przedszkolu”, Raabe 1999.

22

Patrz też: W. Frankiewicz, Technika swobodnych tekstów jako metoda kształcenia myślenia twórczego,

WSiP, Warszawa 1983.

23

W. Limont, dz. cyt.

24

W. Limont, dz. cyt.

25

V. Lovenfeld, W.L. Bri�ain,Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, PWN, Warszawa 1977.

H

1.5

s. 24

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Szkolenie

3. Cele do realizacji

O sukcesie szkolenia będzie można powiedzieć, jeżeli nauczyciele po jego ukoń-

czeniu będą:



rozumieli, jaki wpływ na rozwijanie postawy twórczej dziecka ma styl pedago-

giczny;



umieli rozpoznać dziecko zdolne w grupie i przygotować dla niego program

wspomagania.

4. Metody, które można wykorzystać,

by osiągnąć cele

Szkolenie może zawierać:



elementy treningu twórczości,



wykład,



praktyczne ćwiczenia.

5. Jak zorganizować szkolenie

Zaproponuj nauczycielom aktywną formę warsztatów – których celem jest podwyż-

szenie twórczego potencjału grupy oraz poszczególnych jej członków (elementy

treningu twórczości) – przeplatanych krótkimi wykładami.

O czym musisz pamiętać przed rozpoczęciem zajęć

Przygotuj miejsce do ekspozycji wypracowanych przez nauczycieli (w grupie lub

w mniejszych zespołach) materiałów, aby podczas ich omawiania wszyscy mogli

zapoznać się z ich treścią.

Pamiętaj, aby stworzyć klimat twórczej pracy. Zapoznaj uczestników z zasadami

pracy twórczej jednostki i zespołu. Należą do nich:



zasada odroczonego wartościowania – człowiek ma naturalną tendencję do

natychmiastowego oceniania tego, co stworzy, jednak aby powstało coś nowego

i cennego, ocena musi zostać odroczona (dopiero po upływie pewnego czasu

wybiera się dobre pomysły i ocenia je);

H

1.5

s. 25

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi



zasada racjonalnej irracjonalności – w trakcie pracy wskazane jest swobodne

korzystanie z intuicji, przeczuć, spekulacji myślowych, uczuć oraz osobistych,

racjonalnie nieuzasadnionych preferencji;



zasada kompetentnej niekompetencji – każdy może rozwiązywać nawet takie

problemy, na których się nie zna, ale pod warunkiem, że na poszczególnych eta-

pach pracy zostanie zapewniona kontrola specjalisty;



zasada ludyczności – praca twórcza powinna przebiegać w klimacie humoru

i zabawy;



zasada aktualności – w trakcie pracy twórczej liczy się „tu i teraz”, dlatego dobrze

jest na chwilę zapomnieć o ograniczeniach i wymaganiach świata zewnętrznego

– takie podejście tworzy szansę dla wyobraźni, chociaż może być również źródłem

nierealistycznych pomysłów;



zasada różnorodności – liczy się to, aby wytwarzać dużą liczbę różnorodnych

pomysłów – bez względu na to, czy wszystkie okażą się przydatne.

Podczas zajęć rozplanuj przestrzeń tak, aby każdy z uczestników mógł widzieć pre-

zentowane przez ciebie materiały. Ten warunek spełnia np. układ miejsc siedzących

w kształcie litery U.

Czas szkolenia

Czas szkolenia nie powinien przekroczyć 5 godzin dydaktycznych. Zaplanuj 15-,

20-minutową przerwę na kawę lub herbatę.

Potrzebne materiały

Przygotuj:



kartki A4,



dokumenty diagnozy wybranych dzieci z każdej grupy,



małe karteczki,



3–4 arkusze papieru formatu A0,



flamastry, długopisy.

H

1.5

s. 26

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

6.

Szczegółowy scenariusz szk

olenia

Lp.

K

olejne dzia

łania

Pomoce dydaktyczne

Czas

Uwagi

1

Powitanie. Przedstawienie tematu i celów szkolenia oraz przypomnienie zasad pracy w grupie

Załączniki nr 1–2

10 min

2

„Czuję się jak ...” – ćwiczenie wprowadzające (ćwiczenie nr 1)

10 min

3

„Łańcuch skojarzeń”, „Lista atrybutów”, „Bezludna wyspa” – ćwiczenia z treningu twórczości (ćwiczenie nr 2)



Kartki A4



Flamaster



Zestaw zabaw twórczych – załącznik nr 10

20 min

4

„T

wórczość to ...” – burza mózgów

, ćwiczenie warsztatowe

(ćwiczenie nr 3)



Arkusz A0



Flamaster

10 min

5

„Co by tu zrobić, żeby ..., czyli konstruktywna krytyka” – ćwiczenie warsztatowe (ćwiczenie nr 4)



Plakat – arkusz A0 z ćwiczenia nr 3



Flamaster

20 min

6

„T

wórczość – uporządkowanie podstawowych pojęć” – wykład



Plansze – załączniki nr 3–5

20 min

7

„Dziecko zdolne” – wykład



Plansze – załączniki nr 6–9

20 min

8

„Lista atrybutów” – ćwiczenie warsztatowe (ćwiczenie nr 5)



Arkusz A0



Flamaster

15 min

9

„Zapoznanie z zasadami pracy z dzieckiem zdolnym” – wykład

20 min

10

Przerwa

15 min

11

„Analiza przypadku” – ćwiczenie warsztatowe (ćwiczenie nr 6)

Dokumenty diagnozy wybranych dzieci

z każdej grupy

20 min

praca w parach

12

„Plan pracy indywidualnej dla dziecka o szczególnych uzdolnieniach” – symulacja prac konstrukcyjnych, ćwiczenie warsztatowe (ćwiczenie nr 7)



Kartki A4



Długopisy



Załącznik nr 11

45 min

praca w parach

13

Podsumowanie

5 min

H

1.5

s. 27

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

7. Opis ćwiczeń warsztatowych realizowanych

podczas szkolenia

1) Powitanie, przedstawienie tematu i celów szkolenia oraz przypomnienie zasad

pracy w grupie (załączniki nr 1–2)

2) Ćwiczenie nr 1: „Czuję się jak ...”

Ćwiczenie jest oparte na propozycjach z Treningu twórczości E. Nęcki

1

i ma na celu

stworzenie w grupie klimatu sprzyjającego twórczemu myśleniu.

Metoda: trening twórczości „Czuję się jak ...”; czas: 10 min.

Opis metody: W tym ćwiczeniu każdy uczestnik oddaje swój aktualny stan psychicz-

ny za pomocą metafory, np.: Czuję się jak stare drzewo pozbawione liści. Należy unikać

prostych określeń przymiotnikowych lub przysłówkowych (np.: Czuję się wspaniale),

zwłaszcza tych ogólnikowych.

3) Ćwiczenie nr 2: „Łańcuch skojarzeń”, „Lista atrybutów”, „Bezludna wyspa”

Te ćwiczenia z treningu twórczości mają na celu podwyższenie twórczego potencjału

grupy i poszczególnych jej członków, a także przetrenowanie metod symulacji twór-

czego myślenia, które później można wykorzystać w pracy z wychowankami.

Metoda: trening twórczości; czas: 20 min. Opis ćwiczeń oraz sposób ich przeprowa-

dzenia zawiera załącznik nr 10.

W Krakowie na przełomie lat 1983/1984 przeprowadzono ciekawy eksperyment: Tre-

ning twórczości jako forma kształcenia nauczycieli wychowania przedszkolnego

2

. Jego celem

było wypróbowanie skuteczności tzw. treningu myślenia twórczego jako jednej z me-

tod kształcenia nauczycieli. Efektem treningu było: lepsze poznanie siebie i innych,

wzrost kompetencji nauczycieli w zakresie rozwiązywania zadań wymagających

pomysłowości i wyobraźni, stosowanie poznanych technik w pracy z dziećmi.

4) Ćwiczenie nr 3: „Twórczość to ...”

Ćwiczenie ma na celu wprowadzenie do tematu oraz wzbudzenie zainteresowania

uczestników szkolenia.

Każde posiedzenie rady pedagogicznej można rozpoczynać od trzech dowolnie

wybranych ćwiczeń z treningu twórczości.

Uwaga!

H

1.5

s. 28

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Metody: trening grupowy, burza mózgów; czas: 10 min; materiały: arkusz formatu

A0, flamaster.

Opis ćwiczenia: Przedmiotem burzy mózgów jest słowo „twórczość”. Uczestnicy

muszą podać jak najwięcej definicji tego pojęcia. Prowadzący zapisuje je na dużym

arkuszu.

5) Ćwiczenie nr 4: „Co by tu zrobić, żeby ...”

Celem ćwiczenia jest nabycie praktycznych umiejętności w ocenianiu konstruk-

tywnym.

Metoda: trening grupowy „Co by tu zrobić, żeby ...” (konstruktywna krytyka); czas:

20 min; materiały: plakat z definicjami z ćwiczenia nr 3.

Opis ćwiczenia: Jedną z zasad stymulowania twórczego myślenia jest niekrytykowanie

pomysłów, jednak konsekwentne stosowanie się do tej zasady może prowadzić do uni-

kania dyskusji. Ćwiczenie polega na właściwym wykorzystaniu siły twórczej tkwiącej we

właściwie stosowanej krytyce. Myślenie krytyczne jest bowiem niezbędne w twórczości

– chodzi tylko o to, aby pomogło, a nie przeszkadzało w wymyślaniu nowych idei.

Z listy definicji „twórczości” zaproponowanych podczas wykonywania ćwiczenia nr 3

można wybrać jedną definicję i poddać ją krytyce (konieczna jest zgoda autora pomy-

słu). Najpierw nauczyciele powinni wypowiedzieć na głos trzy powody, dla których

dany pomysł wydaje się im pożyteczny i wartościowy, a następnie jeden najważniej-

szy powód przeciw temu pomysłowi i wyrazić swoje zastrzeżenia w formie: Co by tu

zrobić, żeby ... (jak zmodyfikować pomysł, aby nie zawierał wad). W ćwiczeniu chodzi

o to, aby sformułować krytykę w słowach skłaniających do refleksji nad sposobami

usunięcia wad lub ulepszeniem danego rozwiązania (przekształcanie energii, która

zwykle niszczy nowe pomysły, w energię, która jest w stanie dalej je rozwijać).

Osoba prowadząca przedstawia główne cele oraz przykład proponowanej techniki,

a następnie nauczyciele wykonują praktyczne ćwiczenia.

Zaproponuj (pomysł jest hipotetyczny) wydłużenie czasu pracy przedszkola

do godziny 20.00. Pomysł można skrytykować następująco:

Krok 1. Podoba mi się ta myśl, bo … (należy wymienić trzy powody, dla których

pomysł wydaje się wartościowy): rodzice teraz długo pracują, nie musieliby płacić

opiekunkom, mogliby odpocząć po pracy.

Krok 2. Ale (należy wybrać jeden powód, dla którego pomysł może się nie po-

dobać): brak kontaktu z rodzicami może źle wpłynąć na rozwój emocjonalny dzieci.

Krok 3. Co by tu zrobić, żeby dzieci nie straciły kontaktu z rodzicami (należy wyra-

zić zastrzeżenie w formie konstruktywnej: co można zrobić, aby pomysł nie

zawierał wad).

Przykład

H

1.5

s. 29

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

6) Twórczość, uporządkowanie podstawowych pojęć – wykład ilustrowany plan-

szami (załączniki nr 3–5)

7) Dziecko zdolne – wykład ilustrowany planszami (załączniki nr 6–9)

8) Ćwiczenie nr 5: „Lista atrybutów”

Ćwiczenie ma na celu rozwijanie zdolności twórczych uczestników (uczy abstra-

howania) oraz uporządkowanie i utrwalenie zagadnień związanych z pojęciem

„dziecko zdolne”.

Metoda: trening grupowy „Lista atrybutów”; czas: 15 min; materiały: arkusz A0,

flamaster.

Opis ćwiczenia: Zasada „listy atrybutów” polega na wyróżnieniu wszystkich cech

badanego obiektu (tu: dziecka zdolnego), począwszy od cech koniecznych i definiu-

jących, aż po niekonieczne, przypadkowe i zbędne. Ćwiczenie należy przeprowadzić

według schematu: uczestnicy szkolenia uzupełniają, aż do wyczerpania pomysłów,

zdanie: Dziecko zdolne jest ..., przy czym mogą używać tylko przymiotników. Propo-

zycje są zapisywane na plakacie, który następnie będzie wykorzystany w ćwiczeniu

nr 6 (pkt 11) polegającym na nominowaniu dziecka zdolnego w grupie.

9) „Zapoznanie z zasadami pracy z dzieckiem zdolnym” – wykład

10) Przerwa

11) Ćwiczenie nr 6: „Analiza przypadku”

Ćwiczenie ma na celu zidentyfikowanie – za pomocą rzeczywistych narzędzi dia-

gnozy – dziecka zdolnego w grupie.

Metoda: analiza przypadku, analiza dokumentów; czas: 20 min; materiały: arkusze

obserwacji wszystkich dzieci z każdej grupy, portfolia z wytworami dzieci.

Krok 4. Zamiast odrzucić proponowane rozwiązanie (np.: To niemożliwe. Rodzice

muszą dłużej przebywać ze swoimi dziećmi), należy zapytać: Co należy zrobić, aby

pomysł nie wymagał odrzucenia, a jednocześnie zapobiec jego negatywnym skutkom?

Propozycja: Rodzice będą mogli odbierać dziecko później najwyżej dwa razy w tygo-

dniu itp.

Następnie w parach nauczycielki poddają konstruktywnej krytyce pomysł za-

czerpnięty z codziennego życia, np.: Dzieci w przedszkolu nie powinny leżakować.

Później następuje zmiana ról. Po przećwiczeniu w parach można – z wyko-

rzystaniem opracowanych wcześniej definicji „twórczości” – utrwalić zasady

konstruktywnej oceny na forum całej grupy.

H

1.5

s. 30

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Opis ćwiczenia: Nauczycielki opiekujące się poszczególnymi grupami dzieci analizują

dokumenty dotyczące diagnozy tych dzieci i ustalają, które z nich ma cechy dziecka

zdolnego. Na podstawie wiadomości z wykładu (załączniki nr 6–9) oraz plakatu

z ćwiczenia nr 5 określają obszar szczególnych zdolności dziecka.

12) Ćwiczenie nr 7: „Plan pracy indywidualnej dla dziecka o szczególnych uzdol-

nieniach”

Ćwiczenie polega na symulacji prac nad tworzeniem indywidualnego planu pracy

z dzieckiem zdolnym nominowanym podczas poprzedniego ćwiczenia.

Metoda: ćwiczenia praktyczne; czas: 45 min; materiały: kartki A4, długopisy.

Opis ćwiczenia: Nauczycielki (w parach) tworzą plan pracy dla wytypowanego

przez siebie dziecka według wzoru załączonego w materiałach (załącznik nr 11).

Po zakończeniu pracy wspólnie analizują opracowane materiały.

13) Podsumowanie

Przypisy

1

E. Nęcka, Trening twórczości. Podręcznik metodyczny, UJ, Kraków 1989.

2

E. Nęcka, D. Gawle, T. Wandas, Trening twórczości jako forma kształcenia nauczycieli wychowania
przedszkolnego, „Wychowanie w przedszkolu”, 1985, nr 2–3.

H

1.5

s. 31

Rady pedagogiczne w przedszkolu

U050307

Warsztat pracy nauczyciela

Metody pracy z dziećmi

8. Materiały do przeprowadzenia szkolenia

8.1. Plansze prezentacyjne dla uczestników i prowadzących zajęcia

Plansze zostały opracowane w dwóch rodzajach:



czarno-białe plansze z przeznaczeniem dla dyrektora przedszkola, czyli osoby

prowadzącej zajęcia (P) – jako podpowiedź;



kolorowe plansze przeznaczone dla uczestników szkolenia – nauczycieli (N),

do pracy warsztatowej.

Załącznik nr 1

P – Temat i cel ogólny szkolenia

Załącznik nr 1

N – Temat i cel ogólny szkolenia

Załącznik nr 2

P – Cele szczegółowe szkolenia

Załącznik nr 2

N – Cele szczegółowe szkolenia

Załącznik nr 3

P – Twórczość – podstawowe pojęcia

Załącznik nr 3

N – Twórczość – podstawowe pojęcia

Załącznik nr 4

P – Myślenie twórcze – podstawowe pojęcia

Załącznik nr 4

N – Myślenie twórcze – podstawowe pojęcia

Załącznik nr 5

P – Teoria inteligencji wielorakich

Załącznik nr 5

N – Teoria inteligencji wielorakich

Załącznik nr 6

P – Rodzaje zdolności

Załącznik nr 6

N – Rodzaje zdolności

Załącznik nr 7

P – Charakterystyka dziecka zdolnego

Załącznik nr 7

N – Charakterystyka dziecka zdolnego

Załącznik nr 8

P – Zachowania świadczące o indywidualności dziecka

Załącznik nr 8

N – Zachowania świadczące o indywidualności dziecka

Załącznik nr 9

P – Klasyfikacja zdolności dzieci w grupie

Załącznik nr 9

N – Klasyfikacja zdolności dzieci w grupie

8.2. Materiały dla uczestników

Załącznik nr 10 – Propozycje zabaw opracowane na podstawie treningu twór-

czości

Załącznik nr 11 – Przykładowy wzór planu pracy indywidualnej z dzieckiem zdol-

nym

Materiały do prezentacji (załączniki nr 1–11) – w wersji papierowej i elek-

tronicznej znajdują się w publikacji

Rady pedagogiczne w przedszkolu.

Materiały do organizowania i prowadzenia rad, Wydawnictwo Raabe,

Warszawa 2005–2007).