Najszlachetniejszym zwycięzcą nie jest ten, kto  
tysiąckroć zwycięży tysiące ludzi na polu bitwy,  
lecz ten, kto zwycięży samego siebie

.

Budda*

* Nauka Buddy, tłum. Wiesław Kurpiewski, Wydawnictwo A, Kraków 

2004.

Główne postacie

Addai Aggai — biskup Kościoła nestoriańskiego w Dunhuangu. 
Buddhabadra — przełożony Klasztoru Jedynej Dharmy w Peszawarze

(Indie), przywódca buddyjskiej szkoły Małego Wozu; wyruszył

w tajemniczą podróż do Samye (Tybet) i zaginął.

 Czysta Uroda — pierwsza konkubina cesarska,  usunięta przez

Wu Zhao. 

Czystość Pustki — przełożony Klasztoru Wdzięczności za Cesarskie

Dobrodziejstwa w Luoyangu (Chiny), głowa buddyjskiej szkoły
Wielkiego Wozu.

 Diakonos — zaufany Addaia Aggaia, odpowiedzialny za 
nielegalnątkalnię. 

Gaozong — zwany Li Zhi, gdy był następcą tronu, syn Taizonga,

cesarza Chin. 

Golea — zwana „Górą", opiekunka Umary.
 Klejnot Doktryny — mnich rywalizujący z Orężem Prawa. 
Kłębek Kurzu — chiński sierota, przyjaciel Umary. 
Kosz na Ofiary — mnich odpowiedzialny za słonie w klasztorze

w Peszawarze. 

Lama Gampo — przełożony klasztoru buddyjskiego Samye (Tybet),

niewidomy. 

Lama Tö Ling — sekretarz wielebnego lamy Gampo.

Li Hong — syn Wu Zhao i Gaozonga, ustanowiony księciem następcą

tronu na miejsce Li Zhonga. 

Li Jingye — prefekt, Wielki Cenzor Cesarski.

 Li Zhong — syn Czystej Urody i Gaozonga. 
Madiib — herszt bandy perskich rozbójników. 
Manakunda — młoda mniszka z klasztoru Samye, zmarła przy

wydawaniu na świat Niebiańskich Bliźniąt. 

Manipa — wędrowny mnich, przyjaciel Pięciu Zakazów. 
Napełniony Spokojem — zwany Mistrzem Doskonałym, zwierzchnik

Kościoła manichejskiego w Turfanie. 

Nefrytowy Księżyc — chińska robotnica ze Świątyni Nieskończonego

Przędziwa, kochanka Świetlistego Punktu. 

Niebiańskie Bliźnięta — dziewczynka i chłopiec wydani na świat

przez Manakundę. Dziewczynka ma owłosioną połowę twarzy. 

Niemowa — niewolnik Wu Zhao turecko-mongolskiego pochodzenia. 
Oręż Prawa — prawa ręka Buddhabadry, wyruszył na poszukiwanie

mistrza. 

Ormul — uczeń z Kościoła manichejskiego w Turfanie. 
Pani Wang — pierwsza oficjalna małżonka Gaozonga, usunięta na

rzecz Wu Zhao. 

Pierwsze z Czterech Słońc Oświetlających Ziemię — mnich z Luo-

yangu. 

Pięć Zakazów — mnich z Klasztoru Wdzięczności za Cesarskie

Dobrodziejstwa w Luoyangu (Chiny), wysłany przez swego przeło-
żonego do Samye (Tybet), odpowiedzialny za los Niebiańskich

Bliźniąt. 

Skuteczność Pozorów — minister jedwabiu.
Szalony Obłok — hinduski wyznawca tantryzmu, narkoman i morderca. 
Szybki Pędzelek — kaligraf i malarz, Chińczyk, członek Siatki

Czerwonego Kordonka. 

Skupienie Powagi — przełożony Klasztoru Zbawienia i Miłosierdzia

(Dunhuang).

 Świetlisty Punkt — uczeń z Kościoła manichejskiego w Turfanie,

odpowiedzialny za nielegalną hodowlę jedwabników, kochanek
Nefrytowego Księżyca.

Taizong — ojciec Gaozonga, cesarz Chin.
Torlak  — zwany Zielonym  Kolcem, młody Ujgur  nawrócony na 

manicheizm, odpowiedzialny za Siatkę Czerwonego Kordonka.

Ulik — Pers z bandy rozbójników madżiba.
Umara — córka biskupa nestoriańskiego Addaia Aggaia.
Wu Zhao  — piąta nałożnica cesarska, później oficjalna małżonka 

cesarza Gaozonga.

Zhangsun Wuji — stryj Gaozonga, generał, najwyższy wódz armii, 

były premier.

Żywy Karmin — właściciel sklepu Pod Jedwabnym Motylem, sprze-

dający jedwab z przemytu.

Prolog

Klasztor Samye, Tybet

Mała Manakunda wreszcie dotarła do celu!
Ogarnął ją lęk, gdy szczupłymi drżącymi palcami musnęła 

masywną, skręconą spiralnie rączkę z brązu, na której obu 
końcach widniały głowy demonów o wykrzywionych pasz-
czach.

Biedna młoda mniszka omal nie zemdlała ze strachu na 

widok potworów, do których nigdy dotąd nie podchodziła tak 
blisko.

Lęk, jaki ją ogarnął, był tak silny, że nie czuła nawet potu 

spływającego po czole, w chwili gdy niezdarnym  ruchem 
uniosła klucz do zamka.

Tak  mocno   ściskała   cienki   pręcik   z   brązu,   zakończony 

maleńkim wianuszkiem czterech złączonych ludzkich czaszek, 
nie większych niż ziarnka grochu, że jej palce, zazwyczaj białe 
niby kość słoniowa, zaczęły pokrywać się fioletowymi żyłkami.

Pewna, że czyni dobrze, Manakunda gorączkowo starała 

się trafić kluczem do dziurki wielkiego zamka, myśląc tylko 
o   tym,   czy  zdoła   wśliznąć   się   do   tego   przypominającego 
warownię pomieszczenia, nie zwracając uwagi innych mni-
chów z klasztoru.

Zazwyczaj  gdy o świcie i późnym  popołudniem dozorca 

popychał   te   szerokie   cedrowe   listwy   połączone   ćwiekami 
błyszczącymi niczym oczy Czerwonej Dakini, straszliwej bogini 
o wystających kłach, pod sklepienie długiego korytarza unosiło 
się okropne skrzypienie, aby rozejść się po całym budynku, tak 
że nikt w Samye nie mógł go nie słyszeć w chwili otwierania 
i zamykania drzwi.

Choć więc Manakunda wmawiała sobie, że to tylko drzwi, 

nie mogła pozbyć się wrażenia, że dochodzi ją niepokojące 
syczenie   nieznanej   bestii,   kryjącej   się   w   mroku   biblioteki, 
straszliwego potwora, gotowego połknąć ją jednym kłapnięciem 
szczęk.

Zawsze zresztą, gdy idąc korytarzem wyłożonym płytami 

z łupku, mijała drzwi ze strasznymi ćwiekami, miała ochotę 
uciec, bojąc się, że te potwory ją pogryzą.

Aby  podnieść   się   na   duchu,   mniszka   wykonywała   nieco 

śmieszny  gest:   poprawiała   tunikę,   jakby  dla   ochrony  przed 
nieczystymi duchami, zapinała pas o jedną dziurkę dalej,  a 
potem przyspieszała kroku, nie odwracając głowy,  by czym 
prędzej odetchnąć świeżym powietrzem.

I to przeważnie wystarczało, żeby się uspokoiła.
Teraz jednak zamierzała sama otworzyć drzwi, za którymi 

mógł się przecież kryć potwór. Kto wie?

Czy to, co zamierzała uczynić wilgotnymi od potu dłońmi, nie 

było   szaleństwem?   Czy   młoda,   zaledwie   szesnastoletnia 
nowicjuszka,   która   miała   za   zadanie   jedynie   opiekę   nad 
liturgicznymi  sprzętami klasztoru Samye, nie narażała się na 
zbyt   wielkie  niebezpieczeństwo?   Czy   nie   sprowadzała   na 
siebie zguby?

Tylko ona wiedziała, skąd czerpie siłę, która kazała jej złamać 

regułę, i porywając się na czyn zakazany, spróbować dostać się 
do tego najświętszego miejsca, nie będąc nawet pewną, czy ma 
dobry klucz!

W pośpiechu sięgnęła tego ranka po pierwszy lepszy z pęku 

kluczy lamy Tö Linga, który niczego nie zauważył, gdyż spał 
jak zabity.

Był to więc poniekąd klucz przypadkowy. A zarazem, jeśli 

wziąć pod uwagę okoliczności, był to bez żadnej przesady 
klucz, który w tym momencie znaczył dla niej wszystko!

Serce Manakundy zabiło więc żywiej, gdy zdołała w końcu 

włożyć go do zamka. Nie trzeba było wiele czasu, aby doszła 
do wniosku, że niestety nie wybrała dobrze. Trzon klucza był 
o wiele za krótki i obracał się swobodnie w szerokiej dziurce, 
do której mogła wsunąć dwa palce!

Czemu, na demony, nie wzięła z pęku największego klucza, 

zakończonego   głową   potwora,   na   którego   widok   aż   się 
skrzywiła  i   którego   za   nic   na   świecie   nie   ośmieliłaby   się 
dotknąć?   Klucz  do   składu   ksiąg,   do   drzwi   najlepiej 
pilnowanego   pomieszczenia   w   klasztorze,   musiał   być 
największy i najbardziej przerażający, tak jak zamek!

Młoda mniszka Manakunda była tak przygnębiona i zarazem 

zdenerwowana,   że   czuła   to   złość,   to   znów   coś   w   rodzaju 
zniechęcenia.

A może to sam Miłosierny Budda wolał nie dopuścić do 

niewybaczalnego uchybienia klasztornej regule, do czego właś-
nie się szykowała?

Absolutny  zakaz   wchodzenia   do   biblioteki,   obok   wielu 

innych, na przykład spożywania mięsa i alkoholu albo spoglą-
dania prosto w oczy mnichom płci odmiennej, a nawet ocierania 
się o ich szaty, figurował wśród przepisów, które srogi lama 
Gampo, przełożony klasztoru Samye, wpajał co tydzień młodym 
mniszkom nowicjuszkom.

Manakunda bardzo szybko pojęła, że pierwszy z tych zaka-

zów dotyczy tylko kobiet, ponieważ nowicjuszom płci męskiej 
powierzano sortowanie albo porządkowanie tysięcy zwojów 
z papieru i jedwabiu, które były chlubą składnicy ksiąg najstar-
szego klasztoru w Tybecie. Tego rodzaju nierówność dziwiła 
ją, a nawet drażniła. Ale co mogła zrobić młodziutka mniszka 
powierzona klasztorowi przez rodzinę, szczęśliwą, że pozbyła 
się   gęby  do   wykarmienia?   Pozostawało   milczeć   i   ukrywać 
uczucia, jakie budziła taka niesprawiedliwość.

W tej chwili Manakundę przepełniała złość, że nie może 

dopełnić aktu skruchy i oczyszczenia, który wyznaczył jej lama 
Gampo, gdy dwa dni temu, zebrawszy wszystkie siły, drżącym 
ze strachu głosem odważyła się zapytać go w samym środku 
wykładu na temat medytacji transcendentalnej:

—Błogosławiony mistrzu Gampo, mam na imię Manakun-
da.   Oto   moje   pytanie:   jaki   akt   mógłby   oczyścić 
największego z grzeszników?
—Czemu to młoda  Manakunda odczuwa potrzebę posta-
wienia   takiego   pytania?   —   zapytał   łagodnym   i 
stanowczym, niemożliwym do naśladowania, wychodzącym 
z głębi gardła głosem zwierzchnik tej wielkiej społeczności 
trzech   tysięcy   mnichów   i   dwóch   tysięcy   mniszek, 
wyznawców buddyzmu tantrycznego * praktykowanego w 
kraju Bod, jak nazywano Tybet w języku chińskim.
Wówczas, nie zważając na rozbawione szepty pozostałych 

uczniów, z ową mieszaniną arogancji i strachu charakterystyczną 
dla dzieci, które za wszelką cenę pragną otrzymać odpowiedź 
jak osoba dorosła, uznała za stosowne ponowić pytanie do tego 
człowieka o ogolonej czaszce, którego twarzy nigdy dotąd nie 
widziała, tak jak i inne nowicjuszki z drugiego roku.

Teraz, gdy ośmieliła się zwrócić do mistrza, widziała suro-

wość owej twarzy, a przede wszystkim jej doskonale owalny 
kontur, który, gdy się patrzyło pod światło, odcinał się na 
jedynej oświetlonej ścianie przestronnego mrocznego pomiesz-
czenia, w którym nowicjusze uczyli się pod ścisłym nadzorem 
tajników medytacji.

Manakunda była daleka od tego, aby zapomnieć słowa, jakie 

stary, mądry i doświadczony lama wypowiedział wesołym niemal 
tonem, niewątpliwie dlatego, że pytanie wydało mu się dziwne.

Czyżby szesnastoletnia mniszka, zachowująca się aż dotąd 

bez zarzutu, której pilność i staranność przy ustawianiu czarek

* Na końcu książki znajduje się słowniczek, w którym objaśnione są 

terminy związane z buddyzmem i nie tylko.

na ofiary, wygładzaniu kosmyków fryzur mnichów biorących 
udział w obrzędach i podawaniu mnichom herbaty z masłem, 
mlekiem i solą budziły podziw wszystkich, mogła poznać 
grzech? Odpowiedź lamy wyryła się w sercu Manakundy.

—Takiej grzesznicy jak ty wystarczy —jako że z uwagi na 
twój   młody   wiek   grzech   nie   mógł   być   bardzo  ciężki   — 
opisać  okoliczności   twego   błędu   na   pierwszej   stronicy 
jakiejś sutry, przy czym, ma się rozumieć, powinnaś dać tam 
wyraz   wyrzutom  sumienia.   Niezmierzone   miłosierdzie 
Oświeconego dokona reszty! Ponieważ każdy czytelnik tej 
sutry, w odruchu współczucia, które powinno go ożywiać, 
wstawi   się   za   grzesznikiem  wyznającym   w   ten   sposób 
swoją winę!
—Jeśli dobrze zrozumiałam, grzesznik może wypisać swoje 
wyznanie na tytułowej stronicy jakiejś sutry? — zapytała 
z niedowierzaniem, tak prosty wydał się jej sposób mistrza 
Gampo.

Potem, widząc grymas niezadowolenia na jego twarzy, za-

chowała milczenie, nie pokazując po sobie, że poczuła ulgę.

Tego samego wieczoru, na wąskim i twardym  jak deska 

posłaniu,   które   dzieliła   z   inną   nowicjuszką,   Manakunda 
przyrzekła   sobie   zrobić   to,   co   zalecił   jej   czcigodny  lama 
Gampo.

W ciągu zaledwie dwóch lat od wstąpienia do Samye poznała 

wystarczającą liczbę znaków tybetańskiego pisma, aby skreślić 
kilka linijek.

Lecz by zmazać splamienie, jakim okryła się jej dusza i ciało, 

i nie dopuścić, by jej karma sprawiła, że odrodzi się na przykład 
jako mysz w środku wsi pełnej kotów albo owad u stóp drzewa, 
na którym siedzi stado kosów, musiała popełnić następny, z 
pewnością wybaczamy grzech: złamać zakaz wstępu do składu 
ksiąg. Mimo iż młoda i niedoświadczona w rzeczach świętych, 
Manakunda była przekonana, że gra warta jest świeczki i że akt 
skruchy jest znacznie ważniejszy niż naruszenie jednej z klasz-
tornych reguł.

Ale jak ma wejść do biblioteki, jeśli jej drzwi są zamknięte?
Oszalała z niepokoju, oglądając ze strachem i niezadowole-

niem za mały klucz trzymany w otwartej dłoni, widziała, jak 
nikną wszelkie szanse przerwania straszliwych następstw jej 
grzesznego uczynku.

Waliły się wszystkie jej plany.
W przypływie złości kopnęła grube cedrowe listwy, omal nie 

wydając bolesnego krzyku, gdy palcem prawej stopy zawadziła 
o ćwiek.

W tej samej chwili uświadomiła sobie ze zdumieniem, że 

jedno ze skrzydeł drzwi ustąpiło.

Szybko wcisnęła rękę w szczelinę, która utworzyła się między 

skrzydłami.

Drzwi nie były zamknięte na klucz!
Mógł   to   być   tylko   nieoceniony   dar   dla   Manakundy   od 

Błogosławionego Buddy!

Teraz mogła już wśliznąć się do najświętszego ze świętych 

miejsc,   gdzie   składano  sutry,   i   uwolnić   się   od  wspomnień 
mącących   jej   sen   i   od   myśli,   jakie   przez   większość   czasu 
prześladowały ją od tamtego posępnego dnia, kiedy to wstrząsu 
doznała zarówno jej dusza, jak i ciało.

Bardzo ostrożnie pchnęła ciężkie skrzydło, tak aby zawiasy 

nie wydały drażniącego ucho skrzypienia. Jakimś cudem nie 
rozległ się żaden hałas.

Manakunda poczuła, że teraz chroni ją łaska bodhisattwy 

Awalokiteśwary. Zachęcano wiernych, aby się do niego modlili, 
ponieważ wierzono, że wysłuchuje on pokornych i służy za 
pośrednika u Błogosławionego, pod jednym warunkiem — że 
robią to szczerze.

Droga była wolna.

Pozostało tylko wkraść się do pomieszczenia z księgami.

Łukowato   sklepiona   sala   była   wystarczająco   oświetlona 

księżycową  poświatą, aby dziewczyna  mogła  dostrzec trzy 
długie, ustawione na środku stoły do czytania i pisania, przy 
których mnisi studiowali rękopisy, a kopiści je przepisywali.

Na regałach leżały tysiące tomów zawierających nauki Oświe-
conego i niezliczone komentarze do nich.

Na środku największego stołu, między dwiema jedwabnymi 

poduszkami, leżał rękopis grubszy od innych.

Manakunda zbliżyła się do niego, jakby popychana jakąś siłą.
Leżący obok futerału z powleczonego laką bambusa wyłożo-

nego czerwonym jedwabiem rękopis był częściowo rozłożony, 
bez wątpienia gotowy do odczytania przez któregoś z dziewięciu 
klasztornych pisarzy. Całymi dniami ślęczeli oni przy długich 
stołach, wachlowani przez nowicjuszy, gdy panował nieznośny 
upał, i przekładali na język tybetański albo chiński sanskryckie 
teksty świętych pism buddyzmu, których oryginalne rękopisy 
przybywały z Indii, kraju Buddy.

Miała świadomość, że musi się spieszyć, gdyż inaczej może 

stanąć twarzą w twarz z którymś z mnichów obchodzących 
korytarze podczas nocnej warty.

Otwarta sutra zdawała się ją przyciągać.
To tu, na nieskalanym, gładkim jak kość słoniowa papierze, 

umieści swoje wyznanie, tuż obok miejsca przeznaczonego na 
tytuł i nazwisko autora.

Cóż za ulga dotrzeć do celu!
Wystarczy tylko wypisać te trzy linijki nasyconym atramen-

tem pędzelkiem, który ukryła w rękawie, aby dokonać aktu 
skruchy.

Będzie mogła wrócić na prostą drogę miłosierdzia Buddy po 

chwilowym zbłądzeniu, którego wspomnienia nie mogła od-
pędzić, bo zawsze gotowe było dać o sobie znać, niczym piętno 
pozostawione na ciele przez rozżarzone żelazo.

Gdy sięgała po wielki zapisany zwój, aby ułożyć go płasko 

na krawędzi stołu, poczuła mrowienie w brzuchu zapowiadające 
wstrząs, którego doznawała zawsze wtedy, gdy rozmyślała o 
tym, co jej się przydarzyło.

Uświadomiła sobie, że sutra ma tę samą grubość i jest tylko 

trochę   dłuższa,   choć   o  prawie   takim  samym   kształcie,   jak 
umięśniony kołek, który tamten mężczyzna wyjął ze spodni,

żeby   wcisnąć   go   w   wąską   szczelinę,   otwierającą   się   pod 
delikatnym meszkiem między jej udami.

Wciąż pamiętała tę chwilę ekstazy, gdy po jego pieszczotach, 

od których niemal oszalała z rozkoszy, wcisnął w nią ten swój 
trzonek,   szepcąc   jej   do   ucha,   aby  przyjęła   boskie   posłanie 
Oświeconego.

Poczuła wtedy upojenie, które wbrew jej woli zawładnęło 

nią tak silnie, że omal nie straciła przytomności, a wstręt, jaki 
odczuwała do tego człowieka, nagle się ulotnił.

Teraz wszystko powróciło wraz z łaskotaniem w dole brzucha. 

Znowu poczuła to samo dziwne mrowienie.

Upłynęło nieco więcej niż dwa miesiące, a dokładnie sześć-

dziesiąt pięć dni, które gorączkowo liczyła, od chwili gdy to 
dziwne połączenie z ciałem tamtego mężczyzny przemieniło 
ją, otwierając przed nią nieskończone widnokręgi rozkoszy, ale 
także nieznośną niechęć do samej siebie, ponieważ ów męż-
czyzna posiadł ją, choć tego nie chciała.

Aż do tamtego pamiętnego nocnego obrzędu Manakunda 

nigdy nie widziała męskiego organu w momencie wzwodu.

Nie bez obaw odkryła ten oręż o łagodnych kształtach, tę 

pięść, której zaokrąglony czubek, gładki i różowy, podniósł się 
na jej oczach niczym kobra naga, gdy zaczyna kołysać się przy 
dźwiękach fletu zaklinacza.

Zamknęła ze strachu oczy, podczas gdy do głowy uderzał jej 

wypełniający powietrze zapach kadzideł, pozbawiając ją po-
czucia czasu i przestrzeni.

Wtedy coś ciepłego musnęło jej brzuch.
Zrozumiała, że to owa muskularna pięść, którą mężczyzna 

trzymał w ręku, poruszając nią niczym rylcem do pisania.

I tak właśnie było, mięsista pałeczka znaczyła na jej brzuchu 

litery sanskrytu. Manakunda próbowała je sobie wyobrazić, 
śledząc ich zawijasy, i uświadomiła sobie, że mężczyzna napisał 
na jej brzuchu słowo bodhi.

Oświecenie! Przebudzenie!

Czyż nie był to stan dostępny jedynie bodhisattwom, czyli 

tym, których od świętości dzielił tylko krok? Tak niewiele było 
już potrzeba, aby przemienili się w buddów, ludzi Przebudzo-
nych, gotowych osiągnąć nirwanę, trwanie, w którym nie ma 
już cierpienia.

Bodhi, tak brzmiało cudowne słowo, które owa pięść wypisała 

na   jej   ciele   ognistymi   literami,   jeśli   sądzić   po   dreszczach, 
wywołujących falowanie jej brzucha. Ten mężczyzna chciał 
więc przemienić ją w bodhisattwę! Dla młodej mniszki był to 
niesłychany zaszczyt i niebywała szansa.

Była pewna, że mogło to być jedynie niewysłowionę błogo-

sławieństwo płynące z dobrych uczynków tysięcy istot, które 
żyły przed nią, a ona stała się ich szczęśliwą beneficjentką.

Napój, jaki mężczyzna (czy nie była to nieczysta sprawka?) 

dał jej do wypicia, ciepły, słodkawy i gęsty jak krew, do tego 
stopnia zamglił jej umysł, że w chwili, gdy ów kawałek mięsa 
zdawał się docierać do głębin jej brzucha, naprawdę wierzyła, 
że to palec samego Błogosławionego Buddy napełnia ją roz-
koszą!

Nie   od   razu   uzmysłowiła   sobie   zależność   między   tymi 

wizjami  i płynem,  który mężczyzna  kazał jej wypić,  przy-
stawiając do jej ust połówkę ludzkiej czaszki osadzonej na 
małym, krętym wężu ze srebra.

Nie   potrafiła   zrozumieć   gestów   tego   osobnika,   którego 

wytrzeszczone oczy nie zamknęły się aż do świtu. Zdawał się 
wypełniać jakiś rytuał, recytując chrapliwym głosem dziwaczne 
formułki i wymieniając nieznane sanskryckie imiona, przez cały 
czas wchodząc i wychodząc z jej ciała niczym dzika bestia, póki 
wyczerpany nie zwalił się na nią i nie zasnął głęboko.

Targana mdłościami, wyrwała się z jego ramion i pobiegła 

ścieżką schodzącą do niskiej stupy, wznoszącej się kilkaset 
metrów poniżej klasztoru, w samym środku piarżyska.

I tam, nareszcie sama, i tak mała w obliczu niebosiężnych, 

okrytych śniegiem szczytów, biedna Manakunda zwymiotowała.

Odzyskawszy zmysły, śmiertelnie przerażona i wstrząśnięta 

tym, co ów mięsisty pal wyczyniał w jej ciele, z ogromnym 
trudem, potykając się tysiąc razy, pokonała skalne rumowisko, 
oddzielające klasztor od miejsca obrzędów, w którym została 
zgwałcona.

Dopiero wchodząc przez klasztorną bramę, otwartą od świtu, 

aby mogli znaleźć schronienie zgłodniali i biedni, doszła do 
przekonania, że została wykorzystana. Błogosławieństwo, któ-
rego miała dostąpić, w istocie było jedynie plugawą nieczys-
tością, którą mężczyzna, ujarzmiwszy jej duszę, wlał w nią pod 
przymusem po tym, gdy kazał jej wdychać i pić odurzające 
substancje.

Niestety, nie miała nikogo, komu mogłaby opowiedzieć o tym 

przerażającym doświadczeniu.

W klasztorze Samye każdy był samotny, nawet jeśli wciąż 

przebywał wśród ludzi. W tym miejscu, w którym wszyscy, od 
starego, prawie stuletniego mnicha po młodych  nowicjuszy, 
którzy dopiero co opuścili rodzinę, wyłącznie modlili się, jedli 
i spali, a narzekanie było surowo zakazane.

A zresztą, na co można było się skarżyć, skoro głoszono tu 

wyrzeczenie się siebie i odrzucenie wszelkich pragnień, co 
miało być drogą do pokonania cierpień ducha i ciała.

Manakunda, tak jak i inne nowicjuszki, nigdy nie zwierzała 

się nikomu z kłopotów i niepokojów, choć życie młodej dziew-
czyny, oddanej do klasztoru, gdzie przez sześć miesięcy w roku 
było tak zimno, że woda zamarzała w stągwiach, z pewnością 
nie było łatwe.

Komu więc miała opowiedzieć o tym, co właśnie przeszła? 

Bała się, że zostanie wydalona z klasztoru i rzucona na zamarz-
nięte drogi jak żebraczka.

Jedyną współczującą osobą, która zdawała się rozumieć spra-

wy tego świata, był łagodny lama Tö Ling. Był on jednocześnie 
opiekunem sali modlitw i sekretarzem wielebnego lamy Gampo.

Miała szczęście, że umieszczono ją w izbie obok izby tego 

mnicha o rozumiejącym spojrzeniu, który wypowiadał się

zawsze   z   największą   łagodnością.   To   on   cierpliwie   uczył 
Manakundę, jak porządkować i układać liturgiczne sprzęty i 
ozdoby w wielkich szafach w pomieszczeniu przy ogromnej 
sali modlitewnej.

Odnosili się do siebie ze zrozumieniem,  ale od tego, by 

wszystko mu opowiedzieć, dzielił ją krok, którego nigdy nie 
ośmieliłaby się zrobić.

Tak więc młoda  mniszka  nic nie powiedziała lamie  Tö 

Lingowi i wolała rzucić się do stóp wielkiego drewnianego 
posągu   współczującego   bodhisattwy   Awalokiteśwary,   tego, 
który był najbliżej ludzi, który wyciągał rękę do cierpiących 
i którego można było poprosić o wszystko, na przykład o to, 
aby zesłał deszcz na pola pszenicy albo pomógł owcom urodzić 
jagnięta, bez obawy, że wywoła się jego gniew.

Czuła się tak mała i zhańbiona pod wyniosłą figurą z ced-

rowego drewna, której podłużne oczy inkrustowane lapis-lazuli, 
o powiekach ze srebra, wydawały się mimo wszystko spoglądać 
na nią z uśmiechem. Wstydziła się straszliwie tego gwałtownego 
i nieodpartego pożądania, jakiemu poddała się mimo począt-
kowej   odrazy,   żeby   odwzajemnić   szalone   uściski   tamtego 
mężczyzny, leżąc na ziemi w spowitym dymem pomieszczeniu, 
pośród woskowych świec, które zapalił wokół nich, odwołując 
się do „magicznego" obrzędu, mającego stworzyć „doskonałe 
kosmiczne koło", w którym ich głowy, jak twierdził, są „niewy-
słowionym środkiem", a ich członki „boskimi promieniami".

Wstyd ogarniał ją co noc, gdy uświadamiała sobie, że na 

samą  myśl  o tym  mięsistym  kołku odczuwa tę samą  falę 
rozkoszy, której siła tak bardzo poruszyła ją tamtej nocy.

Podobieństwo między świętą sutrą, po którą sięgnęła, i in-

strumentem owej grzesznej radości wywołało w niej znowu, 
w tym zakazanym miejscu, zmysłowe upojenie.

Omal nie upadła, i żeby utrzymać się na nogach, chwyciła 

się regału. Kilką cennych ksiąg spadło na podłogę.

Zebrawszy je pospiesznie, starając się robić jak najmniej 

hałasu, próbowała odzyskać równowagę zmysłów.

Starannie rozwinęła na szerokość trzech dłoni święty zwój, 

żeby wpisać w najmniej widocznym miejscu zdanie zawierające 
wyznanie grzechu.

Dzięki podstawom sanskrytu, którego uczyła się codziennie, 

mogła odcyfrować tytuł sutry mającej pomieścić jej zwierzenie: 
koło subtelnej miniatury przedstawiającej bodhisattwę przy-
szłości,   Błogosławionego   Maitreję,   wspaniale 
przystrojonego  w   tiarę,   z   kolczykami   w   uszach,   było 
wypisane wielkimi literami: Sutra o logice Czystej Pustki.

Widoczne tuż obok szeregi znaków, które przywodziły jej na 

myśl chińskie pismo, musiały stanowić tłumaczenie. Nie po-
trafiła ich odczytać, gdyż nie miała dotąd okazji nauczenia się 
tego języka, w którym liczba znaków, jak powiadano, prze-
kraczała dziesięć tysięcy!

Pozostało jej tylko zebrać się na odwagę.

Skupiona, pochylona jak starzec nad czystą jeszcze prze-

strzenią między tytułem dzieła i pierwszymi zdaniami tekstu, 
zaczęła starannie wpisywać jedenaście wyrazów swej spowiedzi, 
starając się nie przekręcić imienia mężczyzny, którego mięsisty 
kołek sprawił, że została zhańbiona.

Po chwili stwierdziła z radością, że jej serce się uspokaja.
Fale podstępnej rozkoszy, które pozostawiały ją zawsze w 

pąsach i z poczuciem winy, zaczęły odpływać.

Widziała teraz jasno czystość tej niezmierzonej Pustki, tej 

wielkiej, pocieszającej i zbawczej próżni, o jakiej mówił tytuł 
leżącej przed nią, cudownej świętej księgi, którą jakiś artysta 
ozdobił postaciami buddów i bodhisattwów.

Cóż za nadzwyczajny dar! Oto współczujący bodhisattwa 

położył przed nią dokładnie taką sutrę, jakiej potrzebowała!

Manakunda miała wrażenie, że budzi się z koszmaru i wresz-

cie, po straszliwych tygodniach cierpień, odzyskuje zmysły.

Dzięki temu aktowi ogniste litery, które ów mężczyzna 

wypisał na jej brzuchu, z całą pewnością zostaną wymazane.

Niebawem rzekomo magiczna ceremonia, połączona z ponurym 
gwałtem, będzie już tylko złym wspomnieniem.

Gdy Manakunda wychodziła na palcach z biblioteki klasztoru 

Samye, nie domyślała się nawet, że nie uwolniła się bynajmniej 
od obrazu mięsistego kołka.

Biedna mała mniszka, którą rodzice oddali, żeby się jej 

pozbyć, do największego i najbardziej czcigodnego buddyj-
skiego klasztoru w Tybecie, nie wiedziała, że już od przeszło 
dwóch miesięcy jest w ciąży.

1

Cesarski pałac w Chang'anie, stolicy dynastii Tang, Chiny, 
12 grudnia 655 roku

W ogromnej sali audiencyjnej cesarskiego pałacu wybiło 

południe.

Pełne łez oczy Wu Zhao zamknęły się z ukontentowania 

dokładnie w chwili, gdy słońce, emanacja pierwiastka  yang, 
znalazło   się   w  zenicie,   zalewając   swoim  światłem   leżący 
przed nią wewnętrzny dziedziniec, przeniknięty pierwiast-
kiem yin.

Gdy wszedł cesarz, rozwinęły się chorągwie z symbolami 

czterech stron świata, Czarnym Żółwiem dla północy, Zielonym 
Smokiem dla wschodu, Białym Tygrysem dla zachodu i Czer-
wonym Ptakiem dla południa.

Piąty kierunek, środek, którego symbolem był kolor żółty, 

nie potrzebował sztandaru, gdyż przeniknął do wnętrza sali 
wraz ze złotawobrązowym odcieniem jedwabi, w jakie spowity 
był cesarz Chin, kroczący tuż za tą, która miała zostać jego 
oficjalną małżonką.

Kolor żółty był  ponadto barwą Ziemi,  podległej władcy, 

zwanemu też „Synem Niebios".

Wu Zhao wreszcie osiągnęła cel.

Usiadła obok cesarza Gaozonga, na tronie tylko nieco mniej-

szym od jego tronu.

Na obszernej jedwabnej szacie, którą nosić mógł tylko cesarz, 

wyhaftowano Dwanaście Symboli: kruk o trzech łapach przed-
stawiał Słońce; zając, rozcierający proszek nieśmiertelności, 
symbolizował   Księżyc;   girlanda   okręgów   —   konstelacje 
gwiazd; góry, w których mieszkali bogowie i mędrcy,  sym-
bolizowały   krainę   nieśmiertelności;   smok,   bażant   i   feniks, 
zwierzęta będące symbolami władzy cesarskiej, oznaczały, że 
władca jest zręczny i nieugięty, ale była też alga mądrości, 
płomienie cnoty, ziarna żywiących zbóż, topór władzy, by nie 
zapomnieć o tajemniczym znaku  ya,  którego sensu nikt nie 
znał, ale którego nikt nie ośmieliłby się pominąć, gdyż przywo-
ływał on epokę pierwszych legendarnych władców Chin.

Gdy   tylko   Gaozong   usiadł,   skinieniem   głowy   dał   znak 

mistrzowi ceremonii, że uroczystość może się rozpocząć.

— Chwała Wu Zhao, nowej małżonce cesarza Gaozonga! —

wykrzyknął  herold z wielkim mieczem u pasa, a tłum pod
chwycił chórem te słowa.

Aby nie zdradzić emocji, jakie nią targały, Wu Zhao opuś-

ciła wzrok, gdy wielki szambelan cesarski, ubrany w szatę z 
czerwonego jedwabiu, włożył na jej głowę cesarską koronę.

Była to korona ze złota, której jubiler nadał kształt splątanych 

gałązek   z   siedzącymi   na   nich   feniksami   o   emaliowanych 
dziobach i skrzydłach ozdobionych drogimi kamieniami. Ptaki 
wykonane były tak subtelnie, że zdawały się wzlatywać w po-
wietrze.

— Pokłon i uwielbienie! — wykrzyknął herold.

Na te słowa cały dwór, pośród szelestu jedwabi, padł na 

kolana, aby oddać cześć tej, która poślubiając cesarza Chin, 
stawała się nową władczynią kraju.

W   pierwszym   rzędzie   zgromadzonych   z   tej   okazji   gości 

znajdowali się wszyscy ci, których dwór w Chang'anie mógł 
zaliczyć do ludzi szlachetnych i wpływowych. Przybyli wraz 
ze służbą, trzymającą kolorowe proporce z herbami.

W oczach większości tych książąt, generałów i wielkich 

panów, odzianych w złoto i srebro, a także książęcych rodzin, 
wstąpienie tej kobiety na tron było skandalem.

Tych spośród szlachty, którzy akceptowali dokonany przez 

cesarza wybór, można było policzyć na palcach jednej ręki.

Wszyscy inni, uśmiechający się do nowej cesarzowej, wy-

krzykujący głośno gratulacje, wiedzieli swoje. Wu Zhao nie 
była naiwna i z przyjemnością smakowała upokorzenie, jakiego 
doznali za jej sprawą wszyscy ci dworacy szlachetnego po-
chodzenia, zmuszeni w tym dniu, który przeklinali, ugiąć przed 
nią kolana.

Zaraz za szlachtą dostrzegała wysokich urzędników cesar-

stwa, szambelanów, sekretarzy i innych dygnitarzy adminis-
tracji cesarskiej, rozpoznawanych po czarnych szatach z gro-
nostajowymi kołnierzami i złotych spinkach na piersi, których 
liczba świadczyła o pozycji w piramidzie urzędniczych sta-
nowisk.

W trzecim rzędzie stali eunuchowie, przedstawiciele trzeciej 

płci, odgrywający ważną rolę w państwie. To oni pociągali za 
sznurki za kulisami sceny, na której nigdy się nie pojawiali.

Stojąc w sabotach ze złoconymi obcasami, sprawiających, iż 

lekko się kołysali, przewyższali o dobrą głowę dwa pierwsze 
rzędy, na tyle, aby mimo oddalenia, Wu Zhao mogła z roz-
bawieniem przyglądać się mimice ich uszminkowanych twarzy. 
Była w raczej dobrych stosunkach z tymi bezpłciowymi osob-
nikami, którzy podobnie jak ona wywodzili się z biednych 
warstw społecznych. Często byli sprzedawani przez rodziców 
za kilka taeli z brązu, po czym kastrowano ich w szpitalu dla 
eunuchów, skąd wychodzili ze swymi „dwoma skarbami" w 
skórzanym   woreczku,   które   musieli   przechowywać   aż   do 
śmierci, aby można ich było pochować „w całości", z należnym 
szacunkiem.

Żeby stać się eunuchem w czasach dynastii Tang, nie wystar-

czyło   zostać   sprzedanym   przez   rodziców,   a   potem  znieść 
fizycznie i psychicznie operację wykonywaną bez znieczulenia,

trzeba było jeszcze wyróżniać się inteligencją, a nawet nie-
przeciętnymi zaletami umysłu.

Ludzie ci, świadomi, że od tego zależy ich egzystencja, 

stawiali   sobie   za   punkt   honoru   wybieranie   w   dorocznym 
konkursie   młodych,   szczególnie   błyskotliwych   chłopców, 
którym zapewniano doskonałe wykształcenie, zarówno w za-
kresie   nauk   humanistycznych,   jak   i   kaligrafii,   prawa   oraz 
podatków.

Zajmując wreszcie miejsce na najwyższym szczeblu władzy, 

Wu Zhao doskonale pojmowała, że nie należy ich lekceważyć, 
ponieważ swe znaczenie zawdzięczają przede wszystkim temu, 
że mają dostęp do najbardziej intymnych miejsc cesarskiego 
pałacu.

Nowa władczyni  dobrze wiedziała, że musi  mieć  w nich 

sojuszników.

Można by rzec, że wkroczyła  do najświętszego miejsca 

Chin, wkładając stopę w szparę drzwi prowadzących do sypialni 
cesarza. A ponieważ droga ta wiodła przez łóżko, w którym jej 
talenty błyszczały szczególnie, ta ambitna młoda osóbka zreali-
zowała   swoje   cele   dzięki   podstępom   i   niezaprzeczalnemu 
czarowi. Bez wątpienia jednak sukces zawdzięczała również 
inteligencji i bystrości, których dowody dawała w najrozmait-
szych sytuacjach, a także wrodzonej intuicji.

Jednak nie było to zwycięstwo łatwe.

Miesiąc   wcześniej   cesarz   Gaozong   zezwolił   wreszcie   na 

wydanie dekretu, na mocy którego jego prawowita małżonka, 
Pani Wang, a także pierwsza cesarska nałożnica o imieniu 
Czysta Uroda, zostały pozbawione swej pozycji oraz przywile-
jów z nią związanych, z powodu próby otrucia cesarza.

Dzięki temu zgrabnemu podwójnemu uderzeniu młoda ko-

bieta o anielskim obliczu, której mały zadarty nosek i pełne 
wargi opromieniało dwoje migdałowych oczu o szmaragdowym 
blasku, wzięła odwet na losie, który aż do tej chwili bynajmniej 
jej nie rozpieszczał.

Przebyła daleką drogę!

Nie zawahała się jednak zapłacić wysokiej ceny za swój 

awans.

Teraz, gdy damy dworu z najszlachetniejszych rodów schy-

lały się do jej stóp, żeby ułożyć fałdy i wstążki obszernego 
jedwabnego płaszcza haftowanego w barwne  motyle,  przed 
oczami stanęły jej najważniejsze momenty jej krótkiego życia.

Nie objawiając najmniejszego wzruszenia, uświadomiła so-

bie, że wypukłości srebrnego berła, które włożono w jej dłoń 
i   które   ściskała,   nie   bacząc   na   ból   palców,   do   złudzenia 
przypominają wystające, teraz już niewyczuwalne, żebra małej 
dziewczynki, jaką była jeszcze przed dwoma laty, gdy spoczęło 
na niej oko Gaozonga.

Nic nie było dla niej straszniejsze od przeżywania wciąż na 

nowo okrutnego czynu, który popełniła, a który miał być czymś 
w rodzaju nieuchronnego i koniecznego poświęcenia wynoszą-
cego ją na szczyty.

W tamtych czasach była zaledwie nałożnicą piątej kategorii, 

niewiele więcej niż niewolnicą, którą cesarz wzywał od czasu 
do czasu, gdy miał na to ochotę.

W roku 653 urodziła mu chłopczyka, Li Honga, ale to nie 

zmieniło jej położenia, ponieważ Czysta Uroda, jedna z najulu-
bieńszych nałożnic Gaozonga, starsza od Wu Zhao, urodziła 
już cesarzowi syna. Nazywał się Li Zhong i z czasem otrzymał 
tytuł następcy tronu. Wu Zhao, która marzyła, aby tytuł ten 
przypadł jej synowi, szybko doszła do wniosku, że mogłaby 
stać się osobą naprawdę wpływową tylko wtedy, gdyby zasiadła 
na miejscu zajmowanym przez cesarzową Wang.

Półśrodki nie wchodziły w grę: albo zdoła usunąć Panią 

Wang, albo skończy jak wszystkie nałożnice, starzejąc się w 
kobiecej części pałacu, samotna i zgorzkniała, zdziecinniała na 
zawsze jako luksusowa niewolnica.

Miesiącami szukała sposobu na zdyskredytowanie w sercu 

Gaozonga jego prawowitej małżonki, która była bezpłodna.

Gdy kilka zaledwie godzin po urodzeniu drugiego dziecka 

stwierdziła, że to dziewczynka, co przekreślało wszelkie plany 
związane z dziedziczeniem, Wu Zhao postanowiła poświęcić ją 
dla racji stanu, która zajmowała wszystkie jej myśli.

Nie rozważała długo wszystkich za i przeciw, nie chciała 

wziąć w ramiona  noworodka, by nie poczuć najmniejszego 
choćby przywiązania.

Gdy było po wszystkim, zdumiała ją determinacja, jakiej 

dała dowód, chociaż uwielbiała dzieci.

Tak więc wspomnienie tego mordu, dokładnie w chwili gdy 

otrzymała sowitą zapłatę za swój nikczemny postępek, sprawiło, 
że na nowo rozjątrzyła ranę w swym sercu. Poczuła w głębi 
brzucha jakby ognistą kulę, a jednocześnie aksamitne obrzeże 
jej cesarskiej korony zwilżyły krople potu.

Coraz bardziej niespokojna, siedząc przed tymi nienawidzą-

cymi jej ludźmi, którzy oczywiście niczego się nie domyślali, 
doszła do wniosku, że jedynym sposobem, aby to przetrzymać, 
będzie wmówić sobie, jak zawsze, że postąpiła tak, ponieważ 
powodowała nią siła wyższa.

Jeśli człowiek popełnił podobny uczynek, to zapewne po-

pchnęło go do tego przeznaczenie, którego był jedynie narzę-
dziem. Jeśli więc ona dysponowała siłą otwierającą jej drogę 
do najwyższej władzy, to tylko dlatego, że tak postanowił Ten, 
którego ona była zaledwie berłem.

Siddharta Gautama, Błogosławiony i Przebudzony, którego 

była oddaną wyznawczynią!

Budda, którego doktrynę pragnęła uczynić oficjalną religią 

najludniejszego imperium świata!

W drogocennej tiarze, siedząc na cesarskim tronie, przed 

którym stawali, rzucając niepewne spojrzenia, czołowi przedsta-
wiciele szlachetnych rodzin, aby okazać szacunek, ze ściśniętym 
z   niepokoju   sercem   oglądała   na   nowo,   z   najdrobniejszymi 
szczegółami, straszliwe dzieciobójstwo, jakiego się dopuściła.

Wykorzystała wizytę Pani Wang, która przyszła, żeby zapy-

tać, jak się czuje młoda położnica.

Wybrała ten właśnie moment na popełnienie zbrodni i rzuce-

nie zaraz potem kłamliwych oskarżeń. Wciąż jeszcze słyszała 
niewyraźny chrzęst, gdy ze wszystkich sił ścisnęła szyję swego 
dziecka. Nadal czuła w rękach jego maleńkie ciepłe ciałko, 
bezwładne już i miękkie jak gałganek. Widziała siebie, zrywa-
jącą się na krzyk cesarza Gaozonga, gdy pochylając się nad 
kołyską stwierdził, że dziecko jest martwe.

—Twoje dziecko się nie rusza! Trzeba natychmiast wezwać 
lekarza! — wołał.
—Moja mała córeczka nie żyje! Co za nieszczęście na mnie 
spada! — zaczęła jęczeć Wu Zhao, na oczach wciąż jeszcze 
przerażonego   makabrycznym   odkryciem   cesarza.   Lekarz, 
który nadbiegł natychmiast, mógł tylko stwierdzić zgon.
To, co miała zrobić potem, było dziecinnie proste.
Wystarczyło udawać, że nowo narodzone dziecko było zupeł-

nie zdrowe, gdy zostawiła je, żeby ufryzować sobie włosy, że 
ostatnią osobą, która weszła do pokoju, była cesarzowa Wang, 
i nie trzeba było długo czekać, aby podejrzenia padły właśnie 
na nią.

Wszystko przemawiało przeciwko niej: jej bezpłodność, ale 

przede wszystkim zazdrość, którą zawsze żywiła względem 
Czystej Urody. Brakowało tylko jednego kroku, aby ujrzała 
w Wu Zhao młodszą i ładniejszą rywalkę, mającą zastąpić 
Czystą Urodę.

Teraz, gdy Wu Zhao dopięła swego, po raz pierwszy od 

miesięcy poczuła do siebie niesmak.  Bez wątpienia Błogo-
sławiony nie wahał się w doborze środków, aby urzeczywistnić 
swoje zamiary!

Albowiem zamordowanie córeczki nie było dla Wu Zhao 

końcem trudów.

Oczywiście Pani Wang nie poddała się bez walki. Korzystając 

ze wsparcia licznych osób, jakim cieszyła się na dworze,  a 
zwłaszcza członków jej rodu, którzy piastowali bardzo wysokie 
stanowiska   polityczne   i   administracyjne,   nie   przestawała 
powoływać się na swoją dobrą wolę, dowodząc, że nie miała

żadnych powodów, aby popełniać przerażający mord na dziecku 
nałożnicy, której opinia już zalatywała piekielną siarką.

Cesarz   Gaozong,   który   nie   cierpiał   rozsądzania   sporów, 

zwłaszcza   między   kobietami   ze   swojego   otoczenia,   uległ. 
Odmówił oskarżenia swej oficjalnej żony, utrzymując stan, 
który stawał się coraz bardziej nieznośny dla Wu Zhao, nadal 
rzucającej oskarżenia przeciwko Pani Wang.

Jednak dwie kobiety nie stały się rywalkami.
Pani Wang umieściła nawet Wu Zhao w żeńskich komnatach 

pałacu, gdy ta została oddalona na zawsze po śmierci cesarza 
Taizonga, przy którym pełniła rolę jednej z jego najmłodszych 
kochanek.

W tamtym okresie Wu Zhao broniła się przed powrotem do 

pierwszego kręgu kobiet cesarza. Ponieważ nieco wcześniej 
dokonała odkrycia, które miało odmienić jej życie.

Objawiła jej się Prawda Buddy, którego stała się żarliwą 

wyznawczynią.

Ponieważ poprzedni cesarz, Taizong, na starość przeszedł na 

buddyzm, wszystkie nałożnice zmarłego cesarza, po jego śmier-
ci dziesiątego lipca 649 roku, przeniesiono do buddyjskiego 
klasztoru Ganye, aby zostały mniszkami.

Wu Zhao długo pamiętała szok, jakim było dla niej odkrycie 

tej religii, gdy znalazła się wraz z zapłakanymi współtowarzysz-
kami w surowym budynku, położonym o dzień marszu od stolicy.

Ganye, w którym przebywało prawie dziesięć tysięcy mni-

chów i mniszek, był jednym z najbardziej szanowanych klasz-
torów buddyjskich cesarstwa chińskiego. Został wzniesiony 
trzy wieki wcześniej, w epoce, w której buddyzm zaczynał 
zyskiwać sobie w Chinach prawo obywatelstwa, dzięki włada-
jącym dwoma językami oświeconym mnichom, Hindusom czy 
też   „ludziom   Han",   którzy  przetłumaczyli   na   język   chiński 
sanskryckie sutry Błogosławionego Buddy.

Ci mnisi-tłumacze, wzorujący się na pochodzącym z Kuczy 

Kumaradżiwie,   wykształconym   w   Kaszmirze   i   Kaszgarze, 
zamieszkali w Chang'anie pod koniec IV stulecia.

Dzięki   wiedzy  i   niezrównanej   mądrości   owi   świątobliwi 

mężowie, przetłumaczywszy dobrą setkę sutr, zdołali przekonać 
władców z późniejszej dynastii Qin do oparcia się na religii 
buddyjskiej.

Znalazłszy się w klasztorze, czarująca kurtyzana, zaprawio-

na   od  młodych   lat   w   przyjmowaniu   lubieżnych   póz,   które 
uwydatniały   jej   intymne   zalety,   diablica   zdolna   zwykłym 
poruszeniem języka albo muśnięciem jednego paluszka wznie-
cić miłosne ognie w starzejącym się cesarzu, musiała ogolić 
sobie głowę, posypać ją popiołem i wdziać szatę z białoszarej 
grubej wełny.

Gruba mniszka z rzadką brodą rzuciła ją do stóp ogromnego, 

poczerniałego od dymu  świec kamiennego posągu, którego 
piękne oblicze o współczującym uśmiechu przedstawiało bod-
hisattwę   Awalokiteśwarę.   Potem,   nim   zamknęła   ją   w   sali 
modlitewnej, powiedziała z surową miną:

— Teraz masz się pomodlić! Przy całym złu, jakie czyniłaś, 

z pewnością nie odpokutowałaś za swoje złe uczynki...

Gdy mała Wu Zhao została sama, zalała się gorzkimi łzami.
Mówiąc oględnie, śmierć cesarza Taizonga zachwiała jej 

egzystencją.

Ten wybitny wojskowy strateg był znawcą kobiet, których 

uroki   potrafił   docenić,  raz   tylko   rzuciwszy na  nie  okiem. 
Dostrzegł też niezwykłą urodę Wu Zhao.

Była ona drugą córką skromnego urzędnika, pełniącego szare 

obowiązki rachmistrza podatkowego. Od bardzo młodych lat 
objawiał on pasję do koni i talent do konnej jazdy, co pozwoliło 
mu zorganizować kobiecą drużynę polo, którą wzywano każ-
dego roku, w dzień Święta Wiosny, przed oblicze Taizonga, 
żeby go zabawiła.

Jako kapitan drużyny, Wu Zhao przejechała kilka razy przed 

staruszkiem, dosiadając małego karego konika o błyszczącej 
sierści.

Olśniona jej wdziękiem i śmiałością widownia nie odrywała 

od niej oczu.

Poruszony niezwykłą urodą młodej dziewczyny, której wdzię-

ki pod nieco rozpiętą tuniką promieniały w pełnym świetle 
dnia, stary mężczyzna natychmiast kazał umieścić ją w kobie-
cych komnatach z tytułem „piątej nałożnicy cesarskiej".

W  ramach  ściśle  określonej  hierarchii  nałożnice  piątego 

stopnia miały obowiązek zanosić cesarzowej bieliznę, a także 
pościel   z   wyhaftowanymi   inicjałami,   w   odpowiednim   dla 
pory roku kolorze, którą naczelnik służby bieliźnianej trzymał 
w   szafach   skropionych   esencją   z   melisy,   chroniącą   przed 
molami.

Było  to  w roku  638.  Następne  jedenaście  lat  Wu  Zhao 

spędziła na męczącym wyczekiwaniu w części dla kobiet pałacu 
w Chang'anie.

To   tam,   dzięki   zmysłowi   obserwacji   i   nieprzeciętnej   in-

teligencji, zrozumiała, na czym  polega komedia  władzy,  ta 
teatralna sztuka, w której jeśli chciało się przeżyć, należało 
grać tylko główne role, co w jej przypadku polegało na przejściu 
od statusu nałożnicy do statusu faworyty.

Prędko pojęła, że nadzieje na spełnienie tego marzenia daje 

tylko jeden sposób.

Będzie musiała sprawić, by cesarz ją zauważył, zrobić coś, 

by raczył w końcu na nią spojrzeć i by na dłużej zatrzymał 
swoje spojrzenie. A potem, jeszcze tego samego dnia, trzeba 
będzie wyciągnąć z tego wszelkie możliwe korzyści, zanim 
cesarz zdąży zainteresować się inną!

Był to jedyny sposób na zmianę położenia i wspięcie się 

wyżej  na drabinie poważania i honorów. O takim awansie 
marzyły wszystkie młode kobiety, którymi cesarz dysponował 
wedle swej woli.

Wszystkie  one płaciły wysoką  cenę za zbliżenie się do 

cesarza, te setki nałożnic, jedna bardziej uwodzicielska od 
drugiej, równe niewolnicom, nawet jeśli niczego im nie bra-
kowało.

Jedwabie, z których szyto ich szaty, nie należały do nich, tak 

samo klejnoty, którymi przyozdabiały czoła, gdy w grupach po

pięć prezentowano je cesarzowi między dwiema audiencjami, 
na wypadek gdyby zapragnął spędzić z którąś z nich noc.

Cesarskie nałożnice traktowano jak cenne przedmioty czy 

drogie   kamienie,   które   kładziono   ostrożnie   na   jedwabnych 
poduszkach przed znudzonym kolekcjonerem, oprawione w zło-
to lub srebro.

Kobieca część pałacu nie była niczym innym, jak luksu-

sowym   więzieniem,   z   którego  udawało  się   wydostać   tylko 
nielicznym.

Podczas gdy większość młodych dziewcząt tam przebywają-

cych zastanawiała się, jak sprawić, by cesarz je zauważył, mała 
mistrzyni gry w polo przysięgła sobie, że zrobi wszystko, aby 
uniknąć losu nałożnic, których smutna egzystencja mijała na 
oczekiwaniu, aż cesarz wezwie je na noc. Aby nadal cieszyć się 
łaskami władcy, musiały zachodzić w ciążę. Potem, gdy za-
czynały tyć, pozostawała im nadzieja, że będzie to chłopiec, bo 
w   przeciwnym   razie   taka   położnica,   jeśli   nie   dysponowała 
nadzwyczajnymi atutami, natychmiast znowu popadała w za-
pomnienie.

Młoda Wu Zhao zrozumiała, że potrzeba dużo szczęścia, aby 

otrzymać  od starego cesarza Taizonga coś więcej niż tylko 
spojrzenie albo lekkie klepnięcie po pupie, jedyne gratyfikacje, 
jakich staruszek chętnie udzielał, gdy przygotowywała się, 
żeby przedefilować przed nim, wyprostowana niczym tancerka.

Zagięła więc parol na następcę tronu, Li Zhi, jednego  z 

licznych synów potężnego monarchy, którego siły opuszczały z 
każdym dniem.

I los się do niej uśmiechnął.
Weszła do grona nielicznych uprzywilejowanych, które po-

magały   przyszłemu   cesarzowi   Gaozongowi   myć   ręce,   jak 
wymagała   tego   etykieta,   gdy  udawał   się   do   pałacu,   żeby 
zobaczyć się z ojcem.

Niezaprzeczalny wdzięk młodej nałożnicy piątego stopnia, 

blask jej zielonych oczu i zadziorność, czająca się w małym 
zadartym nosku i drżących czubkach piersi, które ukrywała pod

jedwabną bluzką z głębokim wycięciem, sprawiły, że Li Zhi 
oszalał z pożądania.

Piękna panna rozmyślnie nie reagowała na znaczące spojrze-

nia, którymi książę miał zwyczaj ją obrzucać. A ponieważ ciągle 
było mu mało tych ceremonialnych wizyt, Li Zhi bezustannie 
zaglądał do cesarskiego pałacu, żeby myć ręce w miedzianej 
misie przytrzymywanej z takim wdziękiem przez młodą kobietę.

Pewnego dnia, gdy ochlapał ją wodą, zanurzając zbyt ener-

gicznie ręce w miednicy opartej na jej kolanach, uznała za 
stosowne   odpowiedzieć   słodkim   głosikiem   na   przeprosiny 
następcy tronu:

—To nic wielkiego! Jestem jak roślinka, woda dobrze mi 
robi.
—Gdybym mógł skropić cię któregoś dnia moją rosą! — 
szepnął jej na ucho syn Taizonga, marząc o tym, by wziąć 
ją w ramiona.

Niestety, nagła śmierć cesarza przerwała tę idyllę, gdy Wu 

Zhao, wraz z innymi kobietami, została przeniesiona do klasz-
toru Ganye.

Tak więc to rozpacz wycisnęła z jej oczu strugi łez przed 

kamiennym  posągiem bodhisattwy Awalokiteśwary,  gdy po 
odejściu   grubej   brodatej   mniszki   została   sama   przed   jego 
współczującym obliczem.

Rozwiały się wszystkie nadzieje, jakie pokładała w zdobyciu 

serca cesarskiego syna.

Z rodzącego się światła wpadła w nieprzeniknioną ciemność.
Zmęczona płaczem, zasnęła u stóp poczerniałego posągu.

Obudził ją lekki dotyk dłoni na głowie. Otworzyła oczy i 

ujrzała   pochyloną   tuż   nad   sobą   pomarszczoną   twarz.   Na-
znaczone wiekiem oczy promieniowały nieskończoną dobrocią.

— Czy dobrze spałaś, siostrzyczko?

Nie wiedząc, czy to sen, czy jawa, uniosła głowę. Poorana 

zmarszczkami twarz należała do bardzo starej mniszki w nie-
bieskiej szacie. Trzymała w ręku malę i przesuwała palcami jej 
bursztynowe paciorki.

Stara zakonnica uśmiechnęła się do młodszej koleżanki, 

która miała głowę ogoloną tak samo jak ona.

— Czy mogłabym wiedzieć, czyj to posąg? — spytała Wu

Zhao, siadając wyprostowana.

Wskazała   kamienną   postać,   której   opiekuńczy   cień   ry-

sował   się   niczym   ogromny   liść   bananowca   na   posadzce 
świątyni,   zalanej   promieniami   słońca   wpadającymi   przez 
wysokie okna.

—Jego indyjskie imię brzmi Awalokiteśwara. Jest to bod-
hisattwa, pośrednik dostępny biedakom, jakimi jesteśmy,  a 
Buddą.   Po   chińsku   nazywa   się   Guanyin.   W   Indiach 
przedstawia   się  go   pod   postacią   mężczyzny,   ale   u   nas 
wygląda jak kobieta.
—Czy to pomocna bogini? Bo ja nigdy nie słyszałam o 
nikim innym oprócz Buddy!
—Pamiętaj o Guanyin, ona zawsze ci pomoże, o ile będziesz 
umiała znaleźć słowa i gesty, żeby ją ubłagać.

Wu Zhao znowu popatrzyła w oczy kamiennego posągu. 

Choć były poczerniałe, zdawały się spoglądać na nią z życzliwą 
łagodnością. Także subtelne cienkie usta na szerokiej i pełnej 
twarzy uśmiechały się do niej. Współczująca Guanyin zdawała 
się nawet szeptać jej miłe słowa.

I nagle Wu Zhao poczuła się jak mała dziewczynka.
Ogarnęła ją błogość i wewnętrzny spokój, jakiego nigdy nie 

zaznałaby jako kurtyzana, której zależało na tym, żeby błyszczeć 
i być dostrzeganą.

W ten sposób zaczęło się jej nawrócenie, poprzez owo dziwne 

ugaszenie pożaru, jaki szalał w jej sercu. Kiedy wstała z pomocą 
starej mniszki, poczuła, że zalewa ją fala światła bijącego z 
oczu Awalokiteśwary, Guanyin.

Była pewna, że ten bodhisattwa może stać się jej najważniej-

szym sprzymierzeńcem, niczym bezstronny opiekuńczy ojciec, 
który pragnie tylko jej dobra.

Po raz pierwszy od czasu, gdy Taizong nakazał umieścić ją 

pośród swych nałożnic, poczuła niezmącony spokój i pogodę 
ducha.

Być może nie wszystko jeszcze stracone!

Czyż modlitwa, skrucha i dobre uczynki nie są szansą na 

ucieczkę  od nieuchronnego cyklu  odradzania się wciąż na 
nowo, od ziemskiego życia, które czyni ludzi nieszczęśliwymi 
z powodu ich nienasyconego pożądania rzeczy materialnych, 
upodabniając ich do spragnionych zwierząt osuszających kałuże 
i w końcu umierających z pragnienia w straszliwych męczar-
niach?

Wychodząc ze świątyni, gdzie przez całą noc czuwała pod 

pięknym uśmiechem współczującego bodhisattwy, wracając do 
maleńkiej celi dzielonej z inną dawną nałożnicą, Wu Zhao 
doznała objawienia pod postacią błyskawicy, która przeszyła 
jej duszę: poczuła, że zalewają Światło Błogosławionego i jego 
Święta Prawda!

Była tego tak pewna, że stała się najpobożniejszą i najbardziej 

żarliwą ze wszystkich nowicjuszek klasztoru Ganye.

Pragnąc być sumienną, według wskazań starej mniszki mała 

nałożnica piątego stopnia zjawiała się pierwsza na modlitwach 
i opuszczała świątynię jako ostatnia.

Potrafiła przesiedzieć nieruchomo długie godziny w pozycji 

lotosu przed posągiem, przed którym doznała oświecenia. Ulaty-
wała z niej dusza, a ona śniła, że staje się lekka niczym chmurka. 
Wyobrażała sobie, że szybuje nad światem ludzi, którym przy-
rzekła, iż obdarzy ich całym swoim współczuciem. W takich 
chwilach umiałaby, jak sam Błogosławiony Budda w trakcie 
jednego ze swych niezliczonych poprzednich wcieleń, oddać swe 
piękne szmaragdowe oczy pierwszemu napotkanemu ślepcowi, 
gdyby nieszczęśnik ją o nie poprosił. Nic dziwnego, że Gautama, 
który uczynił ten gest, sam zamienił je po śmierci obdarowanego 
we wspaniałe kamienie szlachetne, które z kolei rodzina zmarłe-
go sprzedała, aby przekazać całą uzyskaną sumę potrzebującym!

Tak więc, z radosnym sercem i głową pełną budujących 

historii,   których   pragnęła   stać   się   bohaterką,   przepełniona 
radością, że spłynęła na nią łaska Błogosławionego, Wu Zhao 
rozmyślała o pójściu drogą świętości prowadzącą do nirwany,

gdzie ludzie przestają odczuwać ból, ponieważ osiągnęli tę 
błogą nicośćj w której nie ma już żadnych pragnień.

A ponieważ nie tolerowała najmniejszego śladu włosów na 

swej głowie i często pościła, Wu Zhao, którą mniszki nazywały 
już „małą świętą", nabrała nieco bezpłciowego wyglądu, co ją 
odmłodziło i uczyniło jeszcze bardziej czarującą.

Niestety, życie gorliwej mniszki, w którym znajdowała tak 

wielkie upodobanie, miało zakończyć się po kilku miesiącach.

Pewnego ranka klasztorny fryzjer,  do którego Wu Zhao 

chodziła golić sobie głowę, odmówił jej tej przysługi.

—Mam polecenie, żeby pozwolić ci na zapuszczanie wło-
sów!   —   odparł,   gdy   zapytała   go   o   powód   odmowy.   — 
Rozkaz  najwyższej władzy! — dodał znacząco, gdy zrobiła 
minę, jakby chciała się sprzeciwić.
—Nie muszę słuchać takich poleceń. Jestem buddystką i 
tylko to się liczy!

Upór był daremny. Golibroda nie ustąpił. Po dwóch miesią-

cach króciutkie włosy pięknej Wu Zhao tworzyły przejrzyste 
sklepienie nad jej anielską buzią.

— Jakaś ty zachwycająca! Cudownie ci z tymi  krótkimi

włosami!

Taki to okrzyk  samej  Pani Wang przerwał poranną sesję 

medytacji młodej mniszki. Cesarzowa wkroczyła nagle do jej 
izby w towarzystwie swego sekretarza.

—Musisz się przygotować, moje drogie dziecko, na powrót 
do   cesarskiego   pałacu   —   oznajmiła   z   afektowanym 
uśmiechem,  rozsiewając   zapach   jaśminu,   który  wypełnił 
maleńką izbę.
—Ale tutaj znalazłam moje powołanie, w światłości Naj-
świętszego   Błogosławionego!   —   zaprotestowała 
dziewczyna.
—O   ile   mi   wiadomo,   nadal   jesteś   cesarską   nałożnicą! 
Piątego stopnia! I z tego tytułu wciąż należysz do cesarza! 
— syknęła Pani Wang ostrym jak klinga miecza głosem, w 
którym pobrzmiewała wrogość.
Następnie dała znak sekretarzowi, który zgiął się wpół w 

niskim ukłonie i wyciągnął z szerokiego rękawa zwój papieru.

— Oto cesarski dekret nakazujący ci powrót do pałacu! —

wyjaśniła nonszalancko.

Wstrząśnięta i gotowa wybuchnąć płaczem, zaciskając gniew-

nie pięści, Wu Zhao uświadomiła sobie, że nienawidzi zgryź-
liwej   cesarzowej,   której   spojrzenie   wyrażało   niezmierzoną 
pogardę, do jakiej dawało jej prawo szlachetne pochodzenie.

Nie wiedziała jeszcze, że władczyni ukartowała jej powrót 

do Chang'anu, aby posłużyć się nią w walce z Czystą Urodą, 
swoją rywalką i pierwszą nałożnicą cesarza Gaozonga, której 
wpływy wciąż rosły.

Oto dlaczego poleciła kilka tygodni wcześniej zakazać dziew-

czynie golenia głowy.

W taki to sposób, ósmego lutego 650 roku, gdy szykowała 

się do rozpoczęcia dwudziestej piątej wiosny życia, Wu Zhao 
na   cesarski   rozkaz   została   zabrana   z   klasztoru,   w   którym 
postanowiła spędzić resztę życia na modlitwie i medytacji.

Dzięki zabiegom Pani Wang, której pilno było pozbyć się 

Czystej Urody, Wu Zhao już w wieczór swego przybycia trafiła 
do łóżka tego, który po śmierci swego ojca został kolejnym 
władcą Chin pod imieniem Gaozong.

— Wu Zhao, mówiono mi, że z tą nową fryzurą przypomi

nasz   małą   łanię,   ale   jesteś   jeszcze   bardziej   czarująca,   niż
mogłem sobie wyobrazić! — wykrzyknął upojony szczęściem
Gaozong, obejmując ją w talii, gdy tylko przed nim stanęła.

Przygnębiona obrotem wydarzeń dziewczyna przytuliła się 

niechętnie do owłosionej piersi tego, któremu tak długo poma-
gała myć ręce, kołysząc przy tym biodrami i starając się, żeby 
dojrzał w wycięciu sukni łagodną krągłość jej piersi. Na tych 
właśnie skarbach, wreszcie w zasięgu ręki, spoczęły teraz dłonie 
młodego mężczyzny, który wyciągnął się na łożu, gorączkowo 
odpinając jej bluzkę.

Podczas gdy on z zapałem przyciskał wargi do jej brzucha, 

Wu Zhao zaczęła się zastanawiać.

Miała do wyboru dwie postawy: zbuntować się albo być uległą.
Odrzucenie awansów cesarza sugerowałoby, że jest zdolna

oprzeć mu się fizycznie. Ale siły, gdyby doszło do walki, były 
nierówne. Gaozong, którego przyspieszony chrapliwy oddech 
czuła na szyi, był mężczyzną rosłym i atletycznie zbudowanym.

Czy potrafi przeciwstawić się takiej masie mięśni?
Czyż nie lepiej powiedzieć sobie, że jest jak gałązka drzewa, 

unoszona wartkim nurtem rzeki? Że ta rzeka niesie ją ku jej 
przeznaczeniu, i że koniec końców zdumiewające, a nawet 
przykre wydarzenia, jakie dopiero co były jej udziałem, mogą 
stanowić jedynie przejaw woli Błogosławionego?

Ostatecznie, czy nie byłoby arogancją widzieć siebie w przy-

szłości jedynie w roli zwykłej mniszki?

Czy to pragnienie poświęcenia reszty życia dobrym uczyn-

kom, które poprawiłyby jej karmę, nie było oznaką niezmierzo-
nej pychy,  niezbyt  zgodnej z tym,  czego wymagał  od niej 
Błogosławiony?

Czy rzeczywiście można było spodziewać się osiągnięcia 

stanu łaski tylko dzięki temu, że przebywa się w miejscu, w 
którym można mieć pewność jej osiągnięcia?

Czy   droga   do   Oświecenia   nie   wiedzie   bardziej   krętymi 

ścieżkami i czy rezygnacja z własnych ambicji i poddanie się 
próbom nie prowadzą do zrobienia tego zawsze nieoczekiwa-
nego kroku, za którym otwiera się przedsionek nirwany?

Podczas gdy jaspisowy klejnot Gaozonga nurzał się w szma-

ragdowej grocie Wu Zhao, analizowała ona na nowo to, czego 
nauczyła się w Ganye.

A nauki te skłaniały ją do poddania się tej nowej próbie, 

która przybrała postać mężczyzny wydającego właśnie długi 
chrapliwy jęk i obficie zraszającego jej wnętrze.

Czy nie lepiej przyjąć wszystkie te dary losu?
Czy dając się unieść potężnej rzece życia, istota ludzka nie 

staje się ulubionym narzędziem Błogosławionego?

Z pewnością nie ona decyduje o tym, czy ma być tu, czy tam, 

nie bardziej teraz niż przedtem. Mimo to, im więcej o tym 
myślała, tym głębszy widziała związek pomiędzy wszystkim, 
co jej się przydarzyło od czasu owego pamiętnego meczu polo.

Jej krokami, od urodzenia i bez jej wiedzy, musiał niewątp-

liwie kierować sam Budda.

Podczas gdy Gaozong, niczym syty dziki zwierz, chrapał 

głośno, Wu, wzmocniona tą myślą, która prędko zamieniła się 
w niewzruszoną pewność, postanowiła poddać się woli Błogo-
sławionego.

Nie dokona więc żywota jako mniszka, ponieważ taka jest 

wola Buddy.

Jej udziałem stanie się to, o czym marzyła jako dziecko: 

będzie władczynią samej siebie, a potem, czemu nie, prawdziwą 
władczynią Państwa Środka.

A zresztą spełniała tylko proroctwo świętego ślepca, który 

na pytanie Taizonga odpowiedział, że pewnego dnia nad chiń-
skim cesarstwem zapanuje kobieta zwana Wu i przyjmie tytuł 
cesarzowej. Zapomniała o tej przepowiedni, z której wówczas 
wszyscy się podśmiewali, choć znalazło się też wielu takich, 
którzy rzucając ukradkowe uśmieszki, powtarzali jej do znu-
dzenia zupełnie co innego.

— Ten jasnowidz dobrze mówi! Kobieta, cesarzowa Chin 

zwana Wu, tu może chodzić tylko o ciebie! — wykrzykiwali 
w jej obecności, żeby ją ośmieszyć i onieśmielić.

Teraz, gdy wszystko zaczęło się wyjaśniać, zada kłam ich 

szyderstwom.

Cesarzowa Chin, oto kim będzie!
Była pewna, że nią zostanie.

Tak chce Błogosławiony.
Ostatecznie, czy to nie najlepszy sposób, by nakłonić miesz-

kańców imperium do respektowania wskazówek, jakich Budda 
udzielił ludziom, zanim opuścił ziemię, żeby rozpłynąć się 
w nirwanie?

Wydawało jej się to oczywiste.
Wyciągnięta u boku śpiącego Gaozonga, widziała się już 

władczynią swojego ludu, faworyzującą klasztory, nakazującą 
wznoszenie pagód we wszystkich zakątkach ziemi. Zaprowa-
dzała zgodę między rodami i dekretowała pokój z innymi

religiami,   których   wyznawcy   nie   przestawali   się   mnożyć: 
najpierw z taoizmem, pierwszą religią Chin, opartą na pier-
wiastkach  yin  i  yang,  której zainteresowanie alchemią i nie-
śmiertelnością ją fascynowało; z pewnością także z konfu-
cjanizmem, tą oficjalną społeczną moralnością, która religią 
była tylko z nazwy i wykazywała mniejszą siłę przyciągania 
z powodu zbyt wielkiego respektu dla zastanego porządku, 
za którym opowiadali się jej zwolennicy, wywodzący się ze 
środowisk szlacheckich i naukowych. Ale były też wierzenia 
przybywające z Azji Środkowej z karawanami kupców, któ-
rzy przywozili zarówno kosztowne towary, jak i wywrotowe 
idee: nestorianizm i manicheizm, dziwaczne zachodnie kulty, 
o których mówiono coraz więcej, choć w nieco zawoalowa-
ny  sposób.   Nie   należało   pomijać   mazdaizmu   i   jego   boga 
Zaratustry, o którym chodziły słuchy, że jego sanktuarium w 
Chang'anie,   otwarte   przez   dziwacznego   maga,   wciąż   jest 
wypełnione ludźmi.

Ustanowiwszy buddyzm religią oficjalną, mogłaby wreszcie 

zażądać od wszystkich tych bogatych kupców, aroganckich i 
dumnych, jak i od arystokratycznych rodzin, które posiadały 
ogromne połacie ziemi uprawianej przez niewolników, aby 
oddali pewne sumy na rzecz biedaków...

Jednak Wu Zhao nie zachowała bynajmniej przyjemnego 

wspomnienia o tej pierwszej nocy z Gaozongiem, kiedy to 
zdecydowała o swoim losie...

Syn   Taizonga   poczynał   sobie   tak   gwałtownie,   że   miała 

poobcieraną skórę, jakby jego jaspisowy trzonek był lemieszem 
pługa.   By   nie   obudzić   jego   gniewu,   pocieszona   śmiałymi 
pomysłami, które zadomowiły się już na dobre w jej głowie, 
pozwoliła mu na wszystko, a nawet starała się udawać zadowo-
lenie w momentach, w których należało to robić.

Mijały miesiące i lata, w ciągu których nadal pieściła to 

samo szalone marzenie, aby zająć najgodniejsze miejsce. Na 
razie skończyło  się na tym,  że urodziła Gaozongawi syna, 
jego ukochanego Li Honga.

Niestety, musiała pogodzić się z tym, że horyzont przesłania 

Pani Wang.

Konieczne stało się więc podjęcie jakichś działań, aby ją 

usunąć. Obmyślała subtelne podstępy, lecz nic nie wskórała. 
Trzeba było wykoncypować coś znacznie bardziej radykalnego, 
ryzykując nawet niepowodzenie w tej grze o wszystko.

Wu Zhao postanowiła, że zamorduje swoje dziecko i o popeł-

nienie tej zbrodni oskarży Panią Wang.

To jednak nie wystarczyło, aby wyeliminować znienawidzoną 

cesarzową. Musiała wymyślić coś straszniejszego.

Wtedy to przypadek sprawił, że matka Pani Wang popełniła 

niewiarygodny błąd, żądając od pewnego czarownika, żeby 
rzucił zły urok na Czystą Urodę, odwieczną rywalkę cesarzowej.

Mimo   oporu   wysokich   urzędników   cesarstwa,   bez   reszty 

oddanych Pani Wang, Gaozong musiał wydać dekret, którym 
usuwał   ją   z   tronu.   Aby   sprawiedliwości   stało   się   zadość, 
dobre dusze, które nadal potajemnie wspierały odsuniętą wład-
czynię, zasugerowały cesarzowi, żeby za jednym zamachem 
pozbył się też Czystej Urody. Dzięki temu nikt nie mógłby 
go podejrzewać o stronniczość, jako że jednocześnie wyeli-
minowałby swoją małżonkę i pierwszą nałożnicę, które, jak 
wiedzieli wszyscy na dworze i poza nim, od niepamiętnych 
czasów ze sobą rywalizowały.

To właśnie był powód, dla którego próba otrucia cesarza — 

czyn zasługujący na karę śmierci — podany został w uzasadnie-
niu cesarskiego dekretu, pozbawiającego obie kobiety ich pozycji.

Ledwo wysechł czerwony atrament ogromnej pieczęci Gao-

zonga, widniejącej na dole dokumentu, gdy żołnierze ruszyli na 
poszukiwanie obu kobiet, aby zamknąć je w pomieszczeniu 
znajdującym się na parterze części cesarskiego pałacu prze-
znaczonej dla eunuchów.

Wu Zhao, która nie miała nic wspólnego z tym podwójnym 

upadkiem, była już pewna: to Błogosławiony osobiście umie-
ścił ją na pierwszej, jakże korzystnej, pozycji w tej towa-
rzyskiej grze.

Wreszcie cesarz postanowił uczynić ją swą małżonką.
I w ten sposób, po nieudanej próbie pozostania do końca 

życia  w  klasztorze  Ganye,   nisko  urodzona,  piąta  nałożnica 
zmarłego cesarza Taizonga, jako małżonka cesarza Gaozonga 
z dynastii Tang otrzymała tytuł cesarzowej.

Niezrównany blask piękności nowej władczyni kazał zamilk-

nąć tym, którzy po cichu jej się sprzeciwiali.

Tylko jeden człowiek, i to nie z tych najmniej ważnych, miał 

bardziej kwaśną minę niż inni.

Na próżno protestował przeciwko awansowi kobiety, którą 

uważał za uzurpatorkę.

A przecież był osobą niezwykle wpływową.

Naczelny wódz armii, Zhangsun Wuji, był wujem cesarza 

Gaozonga. Siostra generała Zhangsuna poślubiła cesarza Taizon-
ga, i ten chętnie powierzał szwagrowi wojskowe misje, w których 
spisywał się on mężnie, co usprawiedliwiło jego błyskawiczną 
karierę, a w końcu nominację  na pierwszego ministra. Ten 
przestrzegający etykiety, surowy generał i tradycjonalista spoglą-
dał złym okiem na adopcję syna Czystej Urody przez cesarzową 
Wang, a także wyznaczenie go na następcę tronu.

Podejmując  próbę pozyskania  nieufnego wuja, Wu Zhao 

przekonała Gaozonga, żeby razem z nią złożył mu wizytę.

— Jak to miło mieć tak szlachetne pochodzenie! — szepnęła,

stając przed licznym potomstwem generała.

Następnie Gaozong, nakazawszy swym gwardzistom złożyć 

u   stóp   wuja   tuzin   koszy   wypełnionych   po   brzegi   cennymi 
jedwabiami i klejnotami, wykrzyknął:

—Drogi wuju Zhang, biorąc Wu Zhao za oficjalną małżon-
kę, pragnę tylko jednego: dokonać tego co ty i mieć tak 
piękne dzieci! Gdyby Pani Wang mogła rodzić potomstwo, 
bez wątpienia nadal byłaby cesarzową!
—Mój siostrzeńcu, masz szczęście być cesarzem Chin, bo 
inaczej   nigdy   nie   pochwalałbym   twojego   postępowania! 
Jest  ono niezgodne z kodeksem honoru, jak go definiuje 
Zhouli, kodeks rytuałów twoich czcigodnych przodków z 
cesarskiej

dynastii Zhou! — odparł oschłe stary wojak, nie racząc nawet 
spojrzeć na Wu Zhao.

Urażona do głębi Wu Zhao pociągnęła za sobą przyszłego 

małżonka i oboje wyszli, zostawiając przed koszami pękającymi 
od prezentów sztywnego i upartego wuja, co do którego miała 
pewność, że jest jej nieprzejednanym wrogiem. Od tego dnia 
wiedziała, iż żaden pokój między nimi nie jest możliwy.

Nie   miała   innego   wyjścia,   jak   tylko   znaleźć   sposób   na 

pozbycie się go.

Sprawa była jasna: ona albo on.
Spodziewając się po nim takiego zachowania, nie ukrywała 

zadowolenia na widok wykrzywionej niechęcią twarzy starego 
Zhanga. Pomimo wspaniałości jego stroju naczelnego dowódcy 
armii cesarskiej, pokrytego odznakami i szamerowanego złotem, 
który włożył w dniu koronacji, generał odcinał się wyraźnie od 
tysięcy dworzan z przylepionymi uśmiechami, którzy spoglądali 
na nią z respektem i lękiem, jak na jakąś boską istotę.

Ilu było między nimi ludzi szczerych, a ilu przywdziało tę 

maskę z wyrachowania lub ze strachu?

Wu Zhao nie była naiwna.

Władzę można było zdobyć i utrzymać tylko siłą.
Począwszy od tego dnia, nie miała już prawa do popełnienia 

żadnego błędu.

Jeśli w grę wchodzi władza, niczego nie zdobywa się na zawsze.

Ona, uboga dziewczyna, która jako jedyne bogactwo odzie-

dziczyła siłę charakteru i odwagę, nigdy już nie będzie mogła 
stracić   czujności,   a   przede   wszystkim,   nic   nie   zostanie   jej 
wybaczone.

Ale walka nie napełniała strachem tej walecznej kobiety.
Młoda cesarzowa miała trzydzieści lat, ale nie wyglądała 

nawet na dwadzieścia, ponieważ jej twarz jaśniała blaskiem 
wielkiej radości z tego, że w końcu dotarła do celu.

2

Klasztor Jedynej Dharmy, Peszawar, Indie

— Buddhabadra wraca! Buddhabadra wraca!
Najpierw rozeszła się wieść.

Potem ze wszystkich stron zaczęły dobiegać radosne okrzyki:

— Powitajmy i oddajmy cześć Nieocenionemu Buddhabad-

rze! Chwała naszemu Nieocenionemu Przełożonemu!

Oręż Prawa, prawa ręka Buddhabadry, z zadowoloną miną 

wpatrywał się w żółte góry na horyzoncie, których poszarpane 
szczyty odcinały się na tle błękitnego nieba.

Poczuł ulgę i pomyślał, że nie miał racji, niepokojąc się.
Jego   przełożony   był   z   pewnością   człowiekiem   dotrzy-

mującym   słowa   i   wracał   wtedy,   kiedy   zapowiedział,   że 
wróci.

Czyż przed wyruszeniem w podróż nie zaznaczył, że zrobi 

wszystko, aby wrócić i poprowadzić Małą Pielgrzymkę?

A powinna się ona zacząć, jak każdego roku, na początku 

przyszłego miesiąca, to znaczy dokładnie za cztery tygodnie.

Tak więc wszystko toczyło się jak zwykle, zgodnie z ustale-

niami.

Powitalna wrzawa biegła wzdłuż mrocznych korytarzy Klasz-

toru Jedynej Dharmy, niczym długi modlitewny dywan, roz-

wijany pod gołymi stopami tego, do którego ją kierowano, jak 
do prawdziwego boga.

Nie trzeba było wiele czasu, aby z izb wyszedł dobry tysiąc 

mnichów,  jeden za drugim,  ubranych w szafranowe szaty. 
Wszyscy   spieszyli   na   ścieżkę   wieńczącą   klasztorne 
mury.     .

Z tego miejsca nic nie zasłaniało widoku na drogę, która 

schodziła w kierunku klasztoru z górskiej przełęczy.

I rzeczywiście, wydawało się, że można rozróżnić odcinające 

się w świetle płynącym z zaróżowionego łagodnym zmierzchem 
nieba sylwetki dwóch nieustraszonych ludzi, którzy powinni 
pojawić się już dobre trzy tygodnie temu.

Z rosnącym niepokojem wyczekiwano przybycia Nieocenio-

nego Przełożonego, który w dodatku nie wyruszył samotnie.

Po raz pierwszy zabrał ze sobą żywy skarb klasztoru: białego 

słonia, bezcenne święte zwierzę.

Upłynęło już sześć miesięcy, odkąd wyruszył ze słoniem i 

jego opiekunem pod koniec lata, przed pierwszymi śniegami, 
które mogłyby utrudnić poruszanie się ogromnemu zwierzęciu.

Opiekun był biednym analfabetą, z trudem porozumiewają-

cym się w sanskrycie, i z pewnością okazywał więcej zręczności 
w zajmowaniu się słoniem niż w recytowaniu modlitewnych 
wersetów czy w odcyfrowywaniu  mudr,  owych układów rąk 
Błogosławionego,   precyzyjnych   jak  mowa,   które   rzeźbiarze 
uwieczniali na ścianach świątyń i grot.

Aby udać się do Krainy Śniegów, jak Hindusi nazywali 

Tybet, trzeba było przebić się przez łańcuch Himalajów, ob-
chodząc   ich   najwyższe   szczyty,   których   oblodzone   zbocza 
wznosiły się tak wysoko, że przypominały zapuszczającym się 
w   nie   podróżnikom   górę   Sumeru,   Górę   Skarbu   czy   Góry 
Kosmiczne, najwyższe w świecie.

Przejście było tyleż trudne, co długie.
Niejeden nieustraszony wędrowiec zostawił palce albo nos 

na drogach, na których przez całą zimę hulały lodowate wichry, 
a tuż obok otwierały się przepaście tak głębokie, że trzeba by 
w nie runąć, żeby zobaczyć ich dno.

Aby wyjść cało z tej wysokogórskiej wędrówki, trzeba było 

mieć w sobie choć odrobinę świętości.

Krążyło tysiące opowieści o czyhających tam demonach i 

podstępnych   upiorach   napastujących   wędrowców,   i   tylko 
bogobojność tych, którzy w imię swojej wiary śmieli zanurzać 
się w to lodowate piekło, mogła im nakazać, żeby się cofnęły.

W   porównaniu  z  nimi  zupełnie  niegroźne   były  śnieżne 

pantery, niedźwiedzie, a także wilki przemykające tymi niegoś-
cinnymi szlakami.

Nikt nie pokonywał bez potrzeby tej gigantycznej naturalnej 

bariery, która dzieliła tak niepodobne do siebie światy, jak 
Chiny i Indie.

Był najwyższy czas, aby Buddhabadra wrócił!

Skończyła   się   chłodna   wiosna,   a   krótkie   lato  na   dużej 

wysokości mijało bardzo prędko.

Woda w rytualnych miednicach Klasztoru Jedynej Dharmy 

znowu zamarzała wczesnym rankiem, zapowiadając nadejście 
zimy.

Każdy mijający dzień czynił mniej prawdopodobnym powrót 

otoczonego   szacunkiem   przełożonego,   którego   mnisi   wciąż 
uważali za swego duchowego ojca. Wszyscy czuli teraz ulgę 
i radość, wpatrując się w horyzont niczym strażnicy strzegący 
murów.

Co dziwne, ich wychudzone ciała i ogolone głowy sprawiały, 

że   byli   do  siebie   podobni,   mimo   różnego  wieku,   jako  że 
niektórzy zbliżali się do setki, podczas gdy najmłodsi nowi-
cjusze   nie   mieli   jeszcze   czternastu   lat.   Ich   złożone   dłonie, 
obejmujące czubek nosa, czyniły dziękczynny gest na intencję 
oczekiwanego powrotu nauczyciela.

Jeśli nawet wielu bało się Buddhabadry,  jako że nie był 

pobłażliwy dla nowicjuszy, to każdy podziwiał wiedzę i surową 
obowiązkowość tego człowieka o mizernej posturze, dobiegające-
go pięćdziesiątki, o ciele wychudzonym przez posty i umartwie-
nia, czarnych brwiach nad oczami płonącymi  jak węgle, ze 
srebrnym pierścieniem zwisającym z lewego ucha.

Wybrany dwadzieścia lat temu na Wielkiego Nieocenionego 

Przełożonego, przybył do klasztoru w dziesiątym roku życia. 
Pochodzący z wysokiego rodu zamieszkałego w Gandharze, 
gdzie praktykowano buddyzm uchodzący za najbardziej „czys-
ty" i „ortodoksyjny", Buddhabadra cudownie ucieleśniał wolę 
swego rodu, aby nie zaprzepaścić tradycji wywodzącej się od 
pierwszych uczniów Błogosławionego.

Zaledwie wdrożył  się do obowiązków przełożonego gan-

dharskiej wspólnoty buddyjskiej, której centrum był Klasztor 
Jedynej Dharmy, kazał podnieść do trzynastu lat minimalny 
wiek, w którym dzieci mogły wstąpić do nowicjatu.

W ten sposób pozostał na zawsze najmłodszym adeptem, 

tym, który najwcześniej przyswoił sobie tysiące stronic tekstów 
składających się na buddyjski kanon, ten zbiór reguł, przepisów 
i   komentarzy   filozoficznych,   które   uczniowie   Oświeconego 
zaczęli spisywać, a potem opracowywać po tym, jak Budda 
opuścił ziemski padół pod koniec VI wieku przed naszą erą.

Znał też tysiące tekstów zwanych jatakami, owych cudow-

nych historii, opisujących ze szczegółami wcześniejsze egzys-
tencje   Błogosławionego.   Budda   żył   więc   pod   różnymi   po-
staciami: był pogromcą króla smoka Gopali, zostawiając na 
ścianach jaskini ślad swojego cienia; leśnym pustelnikiem, 
który zgodził się paść od strzał okrutnego króla w obronie 
swoich starych rodziców; księciem pod postacią Wiśwantary, 
mającym białego słonia, potrafiącego sprowadzić deszcz.

Buddhabadra, jako człowiek dumny z tego, iż jest buddystą, 

potrafił   godzinami   opowiadać   zauroczonym   dzieciom   bajki 
wymyślane po to, by lepiej poznały Błogosławionego, a przede 
wszystkim, by jeszcze bardziej go pokochały.

Był przekonany, że jego klasztor jest pierwszym ośrodkiem 

nauczającym prawdziwej doktryny buddyjskiej, a siebie samego 
uważał za największy skarbiec pamięci, a także za głównego 
gwaranta doktrynalnej czystości.

Budził więc strach i szacunek mnichów, swoich uczniów, na 

których miał ogromny wpływ. Nie wahał się zmuszać ich do

postów i spędzania długich godzin na kolanach, przed obliczami 
buddów i bodhisattwów, pamiątce w kamieniu pozostawionej 
przez buddyjskich rzeźbiarzy greckiego pochodzenia.

Cel jego ostatniej wyprawy do Krainy Śniegów, podobnie 

jak i poprzedniej, był owiany tajemnicą i przełożony Klasztoru 
Jedynej Dharmy nie wyjawił nikomu nawet miejsca, do którego 
się udaje.

Jego prawa ręka, Oręż Prawa, cieszył się najwyższym szacun-

kiem, tak z powodu znajomości kanonu buddyjskiego, jak i 
umiejętności   posługiwania   się   językiem   perskim,   którego 
nauczył się w dzieciństwie, a także chińskim, a nawet tybetańskim.

Dzięki temu mógł przyjmować licznych pielgrzymów, którzy 

przybywali   ze   wschodnich   krajów   do   najświętszych   miejsc 
buddyzmu,  i obowiązkowo odwiedzali klasztor położony na 
drodze z północnych Indii.

Oręż Prawa był też mnichem posłusznym i lojalnym.

Nigdy nie ośmieliłby się dać Buddhabadrze do zrozumienia, 

że nie podoba mu się tajemniczość owych wypraw, nie próbował 
też dopatrywać się w tym niepojętego braku zaufania względem 
siebie. Mówił sobie, że musi  istnieć wystarczająco ważny 
powód, dla którego Buddhabadra uznał za słuszne takie właśnie 
postępowanie, zarówno wobec niego, jak i innych członków 
wspólnoty Jedynej Dharmy.

Gdy nowicjusze, nieco śmielsi niż starsi mnisi, pytali Bud-

dhabadrę, do jakiej części Tybetu zamierza się udać, udzielał 
zawsze tej samej wymijającej odpowiedzi:

— Wyruszam, żeby objechać Dach Świata. To podróż du-

chowa!

Dach Świata! Tylko tyle!

Buddhabadra umyślnie używał tego określenia zamiast „Kra-

ina Śniegów", jakby chciał podkreślić i potwierdzić tajemnicę 
otaczającą jego wyprawy.

Milczenie wielebnego przełożonego wzmogło tylko zanie-

pokojenie osieroconej wspólnoty, gdy stwierdzono, że powrót 
Buddhabadry z dalekich stron się opóźnia.

— Czyż  Dach Świata nie jest istnym  piekłem?  Czy nie

powiadają, że najgorszym z piekieł jest dotkliwe zimno?

Ileż to razy przerażeni nowicjusze stawiali takie pytania 

Orężowi Prawa!

—Musimy  ufać   naszemu   mistrzowi   Buddhabadrze.   Jeśli 
nie wróci, będzie to oznaczać, że Błogosławiony postanowił 
przyjąć go do siebie, roztopić w nirwanie! — odpowiadał 
z niezachwianą pewnością.
—Czym dokładnie jest nirwana? Czy to raj, czy też ni-
cość? — pytali go wówczas mnisi.
—To   stan,   w   którym   świadomość   człowieka   świętego 
rozpływa   się   w   pokoju   wygaśnięcia,   kładąc   kres 
tragicznemu  łańcuchowi reinkarnacji, który zmusza każde 
stworzenie   do  życia   w   cierpieniu,   do   niezliczonych 
powrotów pod najróżniejszymi postaciami. W przypadku złej 
karmy odradza się ono na przykład w ciele mrówki, na którą 
może się wypróżnić słoń, albo dzikiej świni, będącej ofiarą 
tygrysów!
—Co trzeba robić, żeby zostać świętym człowiekiem?
—Trzeba zacząć od tego, żeby być dobrym nowicjuszem! — 
odpowiadał ze śmiechem Oręż Prawa, który chętnie dawał 
dowody swego poczucia humoru.

W rzeczywistości ani na chwilę nie dopuszczał myśli, że 

Błogosławiony Budda mógł położyć  kres wędrówce przeło-
żonego.  Zbyt   dobrze  znał  ostrożność  i inteligencję  swego 
mistrza.   Odkąd   pełnił   służbę   u   jego   boku,   już   trzy   razy 
widział, jak Buddhabadra wyrusza i wraca, zawsze w ter-
minie.

Sześć miesięcy temu, na kilka dni przed wyruszeniem w dro-

gę po raz czwarty, przełożony uchylił nieco rąbka tajemnicy.

— Udaję się w podróż, by bronić interesów naszej drogi

Małego Wozu na Dachu Świata, w Tybecie, czy też w Krainie
Śniegów, jak go tu nazywają. Jeśli wziąć pod uwagę rzeczy,
jakich się niedawno dowiedziałem, to wierz mi, nie będzie to
prosta sprawa, przede wszystkim z uwagi na coraz to nowe
wymagania moich przyjaciół!

— O jakich przyjaciołach mówisz, mistrzu?

Wobec braku odpowiedzi Oręż Prawa zadał następne pytanie:

—Po co chodzić tak daleko? I co zagraża naszym interesom? 
Może „przyjaciele", o których wspomniałeś?
—Tak myślisz? — rzucił nieco rozdrażniony Buddhabadra.
—Byłby to więc Wielki Wóz?

Określenie Mały Wóz, czyli hinajana, było nieco pogardliwą 

nazwą, jaką nadali buddyzmowi indyjskiemu chińscy buddyści, 
wyznawcy Wielkiego Wozu — mahajany.

Mahajaniści chińscy uważali praktyki pierwotnego buddyzmu 

indyjskiego za formę mniej szlachetną i mniej pojemną.

Zamiast przyznawać prawo do oświecenia tylko mnichom 

i mniszkom, którzy złożyli śluby, jak to precyzowała hinajana, 
opierając się na wskazówkach Błogosławionego, wyznawcy 
chińskiej mahajany przyjmowali podejście bardziej pragmatycz-
ne, u którego podstaw leżał ogromny społeczny sukces tej 
religii w Chinach. Po niezliczonych sporach teologicznych, 
które otworzyły drogę wszelkiego rodzaju egzegezom nauk 
Buddy,  przyjęli, że ludzie świeccy,  jeśli tylko przestrzegają 
nakazów Błogosławionego, także mogą oczekiwać oświecenia.

Dzięki  temu  ich „wóz   dostępu  do  oświecenia" był,   jak 

twierdzili, „większy"  niż Mały Wóz wyznawców hinajany, 
którzy woleli trzymać  się dogmatu pierwotnego buddyzmu, 
mówiącego, że oświecenie jest dostępne wyłącznie tym, którzy 
zgodzili się złożyć śluby zakonne.

Dlatego też rywalizacja między tymi  dwoma buddyjskimi 

szkołami miała rzeczywisty wymiar i Oręż Prawa doskonale 
rozumiał,   do   czego   odnosiły  się   enigmatyczne   aluzje   Bud-
dhabadry na temat  konkurencyjnej szkoły,  zyskującej coraz 
więcej wyznawców, co zaczynało zagrażać interesom Małego 
Wozu.

Oręż Prawa miał za to mgliste pojęcie o miejscu, w którym 

Buddhabadra zamierzał bronić ich sprawy.

— Powiedziałeś   mi   już   dużo,   ale   gdybym   przynajmniej

wiedział, dokąd się udajesz, mógłbym ci pomóc! — wykrzyknął.

— Mój drogi Orężu Prawa, ludzie przysięgają zwykle, że nie

wyjawią tajemnicy nikomu prócz równych sobie. Nie nalegaj!
Nie mogę dodać nic więcej. Jeśli idę tak daleko, oznacza to, że
mam po temu ważne powody. Choćby nawet drogo mnie to
kosztowało, bo nie mam sił na wspinaczkę i lodowate noce...

Oręż Prawa, zbity z tropu nieustępliwością przełożonego, 

przeprosił go za swą ciekawość.

Od tej chwili nie zadawał Buddhabadrze żadnych pytań.
Aby  powściągnąć   swoje   wścibstwo,   wyobrażał   sobie,   że 

interesy Małego Wozu są identyczne z interesami Klasztoru 
Jedynej Dharmy i jego społeczności i że nikt nie obroni ich 
lepiej niż przełożony.

A zresztą, jako zdyscyplinowany współpracownik, postanowił 

pokazać mistrzowi, że szanuje jego polecenia i że nie będzie 
zadawał  żadnych  pytań,   dopóki   go nie  ujrzy,  co powinno 
nastąpić już wkrótce.

— Chwała   Buddhabadrze,   Nieocenionemu   Przełożonemu

Jedynej Dharmy!

Wokół Oręża Prawa, który pospieszył na ścieżkę strażników, 

żeby oglądać przybycie przełożonego, narastał gwar.

Wszędzie rozlegały się okrzyki szczerej radości z powrotu 

tego   pobożnego   i   nieustraszonego   buddysty,   prawdziwego 
bohatera, który nie wahał się odważnie wspinać po najwyższych 
w świecie górskich zboczach, tak wysokich, że sięgały samej 
nirwany!

Skąpane w ciemnoczerwonym świetle zmierzchu poszarpane 

górskie granie wznosiły się nad Peszawarem niczym opiekuńcze 
skrzydła ogromnego ptaka.

Klasztor Jedynej Dharmy został wzniesiony jakieś jedenaście 

wieków temu, nieco na uboczu, w pobliżu miasta rojącego się 
od   kupców   i   pielgrzymów,   aby   dać   schronienie   słynnemu 
relikwiarzowi kuszańskiego władcy Kaniszki, najcenniejszemu 
skarbowi buddyzmu indyjskiego.

Gdy królewskie miasto Peszawar było jeszcze w czasach 

swej świetności stolicą gandharskiego, grecko-baktryjskiego 
imperium Kuszanów, liczyło nie mniej niż tysiąc klasztorów.

Straszliwie zniszczone przez plemiona Hunów Heftalitów 

około roku 530, teraz było już tylko własnym cieniem.

Po tysiącach stup, wznoszących się tu wcześniej na każdym 

rogu ulicy, zostały tylko rumowiska kamieni, którymi dzieci 
strzelały z procy do wróbli.

W drzwiach niezrównanych z ziemią sanktuariów spotykało 

się jeszcze oblicza buddów i bodhisattwów, promieniejących 
wdziękiem, rzeźbionych przez artystów, którzy stworzyli w Pe-
szawarze jeden z najsławniejszych ośrodków sztuki.

Większość tych cudownych posągów, których łagodne kon-

tury uwydatniały godną podziwu elegancję klasycznej rzeźby 
greckiej i duchowość, jakiej wymagało przedstawienie Błogo-
sławionego, wyrwali z ziemi albo porozbijali wojownicy pogań-
skich plemion.

Pośród tego rumowiska tkwiła nadal imponująca i dumna 

sylwetka ogromnego Klasztoru Jedynej Dharmy, którego wy-
sokie mury, wzniesione w połowie stoku wzgórza, widoczne 
były z tak daleka, że pielgrzymi nie musieli pytać o drogę.

Najświętszy Klasztor Jedynej Dharmy w czasach władców 

kuszańskich liczył około piętnastu tysięcy mnichów.

Było to prawdziwe miasto, ze szkołami, piekarniami, pla-

cami   zabaw   dla   najmłodszych   mnichów,   zbiornikami,   do 
których kierowano źródlaną wodę z gór, a nawet ogrodami. 
Nabrzmiałe słońcem owoce piętrzyły się na tacach ofiarnych, 
składane przez pielgrzymów u stóp tak im drogiego Relik-
wiarza Kaniszki.

Król   Kaniszka,   rządzący   państwem   Kuszanów,   wielkim 

imperium, które jednoczyło część północnych Indii, Baktrię 
i dolinę rzeki Tarym,  kazał zbudować ten relikwiarz około 
setnego roku po Chrystusie, u schyłku tego iście czarodziej-
skiego epizodu dziejów.

Od doliny Gangesu po szczyty Pamiru rozciągały się wtedy

terytoria, które zdołali podbić i zjednoczyć waleczni rycerze 
dynastii kuszańskich władców.

Kiedyś, w czasie polowania, biały zając zaprowadził w tajem-

niczy sposób indo-scytyjskiego suwerena Kaniszkę do młodego 
pasterza, pasącego swoją trzodę na zielonej łące.

—Jesteś królem Kaniszką! — powitał zdumionego władcę 
młodzieniec.
—Skąd znasz moje imię?
—Powtarzam   tylko   przepowiednię   Najświętszego   Buddy: 
„Czterysta   lat   po   mojej   śmierci   będzie   rządził   tymi 
ziemiami  król   o   imieniu   Kaniszką"   —   wyjaśnił   z 
uśmiechem pasterz.
—Począwszy od tego błogosławionego dnia, będę się trzy-
mał   zaleceń   Oświeconego!   —   wykrzyknął   król,   który 
żwawo  zeskoczył   z   konia,   żeby   skłonić   się   przed 
chłopcem.

Po powrocie do Peszawaru rozkazał wznieść w miejscu, w 

którym   usłyszał   proroctwo,   ogromną   stupę.   Potem,   u   -naj-
sławniejszego   złotnika   tego   regionu,   Greka   Agesilasa,   za-
mówił niezwykłą stupę — relikwiarz, który miał odtąd nosić 
jego imię.

Według starożytnych tekstów, stupa owa została zbudowana 

z drewna sandałowego inkrustowanego srebrem, a na jej szczy-
cie złotnik umieścił pamiątkowy posążek Błogosławionego z 
litego złota, ozdobiony rzadkimi drogimi kamieniami.

Tradycja mówiła, że dwa diamenty o niezrównanym blasku, 

przedstawiające jego oczy,  miały być  darem króla dla tego 
wizerunku Buddy.

Opowiadano, iż wybrane z tysiąca innych, pochodzących 

z wojennych łupów, bliźniacze kamienie były tak wielkie i 
czyste,   że   poeci   nigdy   nie   przestali   opiewać   ich   blasku. 
Epopeja sławnego Kaniszki głosiła, że upamiętniają one sławny 
epizod z przeszłych wcieleń Buddy, kiedy to poświęcił on 
swoje oczy, oddając je biednemu ślepcowi, który dzięki nim 
odzyskał wzrok.

Gdy relikwiarz był  gotowy,  władca kazał wmurować  go 

wysoko, przeszło pięćdziesiąt metrów nad ziemią, w niszę

u szczytu jednej z wież, której piętra oddzielone były wykutymi 
w kamieniu apsarami. Te skrzydlate rusałki strzegły nieocenio-
nego skarbu, którego można było dosięgnąć tylko z rusztowania, 
tak więc nikt nie mógł go ukraść.

Ten sam Kaniszka, jako buddysta ożywiany gorącą wiarą 

neofity, zwołał w Pendżabie radę, której celem było wspieranie 
ekspansji  buddyzmu  w kierunku oaz Azji  Środkowej,  skąd 
następnie dosięgnął on Chin.

Posąg ze złota i diamentów przetrwał przez wieki ukryty 

przed światem w ogromnym relikwiarzu, dopóki nie ukradli go 
Hunowie.

Uratowane resztki relikwii umieszczono w złotej skrzyni 

w kształcie piramidy, zamkniętej tak dobrze, iż żaden mnich 
nie śmiał  jej otworzyć.  Wydobywano  ją z zamurowanego 
schowka   co   pięć   lat,   z   okazji   Wielkiej   Pielgrzymki,   która 
gromadziła ogromne tłumy, przybywające z całych północnych 
Indii, aby oddać jej cześć.

Relikwiarz Kaniszki był jednym z najsławniejszych sank-

tuariów buddyzmu.

Wierzono, że każde z głównych miejsc kultu przechowuje 

jedną ze świętych relikwii Błogosławionego. Według dawnych 
przekazów w Klasztorze Jedynej Dharmy w Peszawarze miały 
się znajdować Oczy Buddy.

Sława   tego   miejsca   przyciągała   pielgrzymów   chińskich, 

tybetańskich, kuczańskich, turfańskich i sogdyjskich.

Ci śmiali podróżnicy przybywali przeważnie z kwitnących 

oaz, będących miejscem postoju wędrowców przemierzających 
niegościnne pustynie.  Nosiły one nazwy:  Kaszgar, Jarkend, 
Chotan, Kucza, Turfan, Hami i Dunhuang.

Na szlakach pielgrzymek prowadzących z Chin do miejsc, 

w   których   przebywał   Budda,   spotykało   się   tylko   wiernych 
wyznawców i buddyjskich mnichów.

Tymi wyłożonymi kamieniem drogami, omiatanymi palącymi 

albo lodowatymi wichrami, podróżował towar cenniejszy niż 
złoto.

Doceniali go już Rzymianie, którzy, by go zdobyć, gotowi 

byli zapłacić każdą cenę. Był przedmiotem marzeń, najbardziej 
zazdrośnie   strzeżonym   przez   właścicieli   karawan,   które   go 
przewoziły. Małe pakunki, owinięte szarawym płótnem i umo-
cowane na grzbietach wielbłądów i koni, nie wyglądały za-
chęcająco, choć zawierały tkaninę o niezrównanej miękkości 
i mieniących się kolorach, którą kobiety, gdy tylko znalazła się 
w ich rękach, lubiły ozdabiać haftami wykonanymi złotą albo 
srebrną nicią.

To jemu droga zawdzięczała nazwę: Jedwabny Szlak.
Jeden z jego ostatnich odcinków otwierał się na wysokości 

przełęczy, w kierunku której zwracało się wciąż tysiąc par 
oczu,   pragnących   ujrzeć,   jak   na   górskiej   grani   odcina   się 
sylwetka   ich   Nieocenionego   Przełożonego,   siedzącego   na 
grzbiecie świętego białego słonia.

Gdy  Buddhabadra   wyruszał,   tym   razem  z   gruboskórnym 

zwierzęciem o czerwonych oczach, które miało prawie pięć-
dziesiąt lat i którego maść, jedyna w swoim rodzaju, budziła 
podziw   wszystkich   pielgrzymów,   wiele   mówiono   o   wadze 
podróży, jaką miał odbyć.

Decyzja o podjęciu wyprawy stała się nawet przedmiotem 

krótkiej wymiany zdań między Orężem Prawa i jego prze-
łożonym.

Oręż Prawa wiedział, że niemożliwe jest przekonanie Bud-

dhabadry, by nie zabierał ze sobą na drogi Krainy Śniegów, 
w obliczu nadchodzącej, wyjątkowo srogiej zimy,  żywego 
skarbu klasztoru. Klasztor Jedynej Dharmy miał sześć innych 
słoni, dużo młodszych i bardziej żwawych od starego świętego 
słonia, którego nowicjusze codziennie myli i przystrajali przed 
karmieniem świeżymi  owocami  i ciastkami  przyniesionymi 
przez pielgrzymów.

Czczone niemal jak bóstwo, zwierzę to miało dwa wielkie 

przywileje.

Z   okazji   dorocznej   Małej   Pielgrzymki   przystrojony 

złotem i srebrem słoń obnosił wewnątrz murów klasztoru małą 
szkatuł-

kę, w której zamknięta była Święta Rzęsa Błogosławionego, 
a którą przełożony klasztoru trzymał przez resztę roku w okutej 
szafie w swojej izbie.

Ale przede wszystkim tylko to święte zwierzę miało prawo 

przenosić na swoim grzbiecie, podczas obchodzonego co pięć 
lat święta Kaniszki, Wielkiej Pielgrzymki, mały relikwiarz ze 
szczerego złota, w kształcie piramidy, mieszczący najcenniejszą 
relikwię Klasztoru Jedynej Dharmy, Oczy Buddy.

Z największą ostrożnością umieszczano spiczastą szczero-

złotą szkatułę w lektyce umocowanej na grzbiecie białego 
słonia. Potem ta góra mięsa, jeszcze bielsza dzięki mące, którą 
ją posypywano, o umalowanych oczach nadających jej wygląd 
starej kurtyzany i członkach obwieszonych naszyjnikami z dro-
gich kamieni, rozpoczynała powolną wędrówkę na czele tłumu 
mnichów i wiernych wznoszących okrzyki. Słoń udawał się 
majestatycznym   krokiem   do   głównego   budynku   klasztoru, 
stojącego w głębi długiej alei wysadzanej cyprysami.

I choćby nawet owa relikwia była największym skarbem, 

słoń kroczył tak, jakby to dla niego przeznaczone były hołdy 
setek tysięcy trwających w ekstazie wiernych.

Tak więc Oręż Prawa niecierpliwie wyglądał powrotu do 

Peszawaru starego białego słonia.

Był bardzo szczęśliwy, że znowu go widzi, i mówił sobie, że 

mylił się, kwestionując decyzję przełożonego o zabraniu zwie-
rzęcia w tę podróż.

Niestety, radość Oręża Prawa nie trwała długo.

Spoglądając na zbocze, z którego, jak sądzono, schodził teraz 

Buddhabadra w kierunku północnej bramy klasztoru warowni, 
Oręż Prawa prędko pojął, że dzieje się coś niedobrego.

Krępa sylwetka przybliżająca się krętą ścieżką, mogła należeć 

tylko do opiekuna słonia, małego tłuścioszka, którego szerokość 
dorównywała   wysokości,   a   nie   do   Buddhabadry,   mającego 
ascetyczną posturę.

Na dodatek, w przeciwieństwie do tego, co mu się wydawało 

z powodu optycznego złudzenia wywołanego żarem, jaki pro-
mieniował ze skał w pobliżu przełęczy, człowiek ów szedł sam.

To, co Oręż Prawa wziął za świętego słonia, było w rzeczy-

wistości wielką nieruchomą skałą.

Niestety, nie było co do tego żadnych wątpliwości.

Wracał tylko kornak, opiekun słonia.
Tego dnia z Krainy Śniegów nie powrócił ani Buddhabadra, 

ani święty biały słoń.

3

Klasztor Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziejstwa,  
Luoyang, Chiny

— Pięć Zakazów, czy mógłbyś mi  wyjaśnić, jaki był  na

prawdę Błogosławiony Gautama Budda, którego przykazań nie
przestajesz nam czytać, żebyśmy nauczyli się ich na pamięć?
Mówią, że był łagodny, ale jeśli wierzyć temu, co nam opowia
dałeś, żąda od nowicjuszy, żeby odrzucili wszystko co dobre!

Pytanie to zadał uroczy chłopczyk siedzący w pierwszym 

rzędzie. Miał nieco ponad pięć lat i był to wiek, w którym 
rodzice   mogli   przyprowadzić   swoje   dziecko   do   nowicjatu 
wspólnoty chińskiego Wielkiego Wozu.

Jego mali koledzy w liczbie dwudziestu, wszyscy urodzeni 

w tym samym roku, bawili się na dziedzińcu buddyjskiej szkoły, 
wrzucając grudy wyschniętej ziemi do sali lekcyjnej.

— Uważajcie! Pięć Zakazów jest silny jak tygrys! Spuści

wam lanie! — wykrzyknął jeden z młodych uczniów, na którego
ogolonej głowie rozbiła się kulka ziemi.

Dzieci rozpierzchły się ze śmiechem, niczym chmara wróbli, 

żeby pochować się za kolumnami  otaczającego plac zabaw 
ogromnego   krużganka,   ozdobionego   malowidłami   przedsta-
wiającymi najbardziej budujące epizody z życia Buddy.

Któż by pomyślał, obserwując ich równie żywiołowe, co 

lekkomyślne zachowanie, że te dzieci, a przynajmniej najzdol-
niejsze z nich, staną się kiedyś mistrzami dhyany.

Medytować przed gładką i pustą ścianą! Medytować bez-

ustannie i wciąż od nowa, najlepiej z twarzą zwróconą w stronę 
przepierzenia pozbawionego jakichkolwiek rysunków, wypuk-
łości czy czegokolwiek, co mogłoby odwrócić uwagę... Po-
zwolić, by umysł wypełniła pustka, i dojść do stanu, w którym 
nie pojawia się już najulotniejsza nawet myśl. Powrócić do 
stanu rośliny albo kamienia i czekać, aż nagłe oświecenie 
spłynie niczym morska fala...

Taka była niezawodna recepta, dużo bardziej skuteczna niż 

męczące recytowanie  sutr, aby osiągnąć przebudzenie, stan 
absolutnej świadomości prawdy, do jakiego doszedł sam Budda 
pod świętym figowcem pipal w okolicy Waranasi, po odbyciu 
Czterech Stadiów Medytacji.

Lecz aby osiągnąć taki stopień koncentracji, potrzebna była 

długa praktyka, ponieważ chodziło w pewnym sensie o to, aby 
oduczyć się myślenia i zapomnieć o wszystkim, co ma się w 
głowie. Wymagało to ogromnego wysiłku, zwłaszcza w przy-
padku beztroskich dzieci, bardziej skłonnych do zabawy niż do 
poszukiwania pustki, jak te nieco roztrzepane, rozdokazywa-
ne dzieciaki, przed którymi  Pięć Zakazów stawał po każdej 
przerwie.

Jak każdy nauczyciel, młody mnich Pięć Zakazów siedział 

za stołem ustawionym na podwyższeniu.

Pochylony nad tybetańskim rękopisem, który odczytywał 

z wielkim trudem, nawet nie usłyszał wybuchów śmiechu. 
Jeden z uczniów właśnie wypuścił uwiązanego na nitce chrabą-
szcza, wywołując niemałą wrzawę.

Istniało jednak ryzyko, że w każdej chwili do klasy wejdzie 

wychowawca uzbrojony w karzącą rózgę. Albowiem oględnie 
mówiąc, w Klasztorze Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziej-
stwa w Luoyangu do kwestii dyscypliny podchodzono nie-
zwykle poważnie.

To majestatyczne miasto wzniesione na zalesionych wzgó-

rzach, położone o jakieś trzy dni podróży łodzią w kierunku 
wschodnim z Chang'anu, stolicy dynastii Tang, z którą było 
połączone kanałem, stało się głównym ośrodkiem kształcenia 
mistrzów chan, jak nazywano w Chinach nauczycieli dhyany.

Spędzające całe dnie i noce na siedząco, w pozycji lotosu, 

żeby  medytować   o   puszczeniu   przez   Buddę   w   ruch   Koła 
Prawa, to znaczy o kwintesencji oświecenia, ci ludzie, opętani 
pragnieniem   wiedzy,   byli   zbrojnym   ramieniem   armii   kaz-, 
nodziejów   wyruszających   już   od   kilku   wieków   na   podbój 
taoistycznych   i   konfucjańskich   Chin,   które   szybko   zalała 
ogromna fala religijnego żywiołu przybyłego z Indii i z Azji 
Środkowej.

Nauczywszy się na pamięć setek sutr koniecznych do po-

znania boskich słów Gautamy, mistrzowie dhyany opowiadali 
słuchaczom o niezliczonych wcześniejszych wcieleniach Buddy 
i o cudownych wydarzeniach, które potwierdzały jego dobre 
uczynki i wagę jego nauki.

Musieli być ludźmi obdarzonymi szczególnym darem prze-

konywania. I w istocie, nie można było zadowalać się przyję-
ciem doktryny na poziomie intelektualnym. Przykład tego dał 
sam Budda: należało dostosować się do niej całkowicie, tak 
w poszczególnych uczynkach, jak i w postawie życiowej.

Aby żyć jak prawdziwy buddysta, należało zacząć od przyję-

cia  i podporządkowania  się dwustu pięćdziesięciu zakazom 
figurującym w Vinaji, kodeksie dobrego postępowania, prowa-
dzącym ku pierwszemu stadium przebudzenia, nazywanemu 
sanskryckim słowem bodhi.

Dopiero wtedy,  czerpiąc siłę z właściwej postawy,  adept 

poznawał w końcu Świętą Prawdę, która prowadziła do unices-
twienia cierpienia, tego absolutnego zła, które trapiło ludzi. 
Święta Prawda oczekiwała u kresu Szlachetnej Ośmiorakiej 
Ścieżki,   na   którą   składały  się:   właściwa   postawa   umysłu, 
właściwa mowa,' właściwe działanie, właściwy sposób utrzy-
mywania się, właściwy wysiłek, właściwa koncentracja i właś-

ciwe samadhi. Każdy sumienny mnich powinien praktykować 
te   cnoty   i   przestrzegać   podanych   przez   Oświeconego 
zaleceń.

Chłopcy, których młody mnich Pięć Zakazów nauczał tych 

punktów doktryny, byli starannie dobrani pod względem byst-
rości   i   inteligencji,   ale   także   pod   względem   umiejętności 
intuicyjnego wybierania spośród różnych naczyń o jednakowym 
kształcie, ustawionych w przypadkowym porządku na stole, tac 
do jałmużny, pełnych kwiatów, owoców i ciastek, które wierni 
umieszczali przed pomnikami w pagodach.

Był to znak, że w przyszłości staną się mistrzami chan.

Wybierano ich spośród tysięcy dzieci, które biedne rodziny, 

często przybywające z bardzo daleka, przywoziły co miesiąc 
do  klasztoru w  nadziei,  że  pozwoli  im  to  na  lepsze  życie, 
ograniczając zarazem liczbę gąb do wykarmienia. Ale przede 
wszystkim dzieci te mogły mieć pewność, że osiągną nirwanę, 
jako że Budda powiedział przecież: tylko mnisi, którzy pod-
porządkują całe swoje życie temu celowi, mogą spodziewać 
się, że osiągną oświecenie.

Ponieważ mistrz nie odpowiedział na pytanie, dziecko, które 

uśmiechało   się,   otwierając   szeroko   małą   szczerbatą   buzię, 
podeszło do niego. A potem, pociągając za rękaw jego szaty 
w kolorze szafranu, zapytało znowu:

— Czy Budda był łagodnym człowiekiem?

Mnich Pięć Zakazów podniósł wreszcie głowę znad tekstu, 

nad którym się pochylał, i wrzawa w klasie natychmiast ucichła. 
Słychać było tylko chrabąszcza z nitką przy nóżce, który latał 
z głośnym buczeniem.

Pięć Zakazów był młodzieńcem o pięknej pociągłej twarzy, 

rozjaśnionej   wielkimi   i   czarnymi,   lekko   skośnymi   oczami 
promieniującymi energią.

Przybywszy do klasztoru w tym samym wieku co chłopiec, 

który zadał mu pytanie, szybko został dostrzeżony przez prze-
łożonego o imieniu Czystość Pustki.

Dwa lata temu, gdy skończył dwadzieścia lat, został wyświę-

cony na mnicha i przyjął imię Pięć Zakazów. Oznaczało to, że nie 
popełni nigdy pięciu złych uczynków sprawiających, że nie-
szczęśliwe ludzkie istoty, które popełniły je świadomie, odradza-
ły się w piekle. Tymi uczynkami były: ojcobójstwo i matkobój-
stwo,   zabicie   świątobliwego  arhata,  cielesne   zranienie 
buddy   i   doprowadzenie   do   rozłamu   w   łonie   klasztornej 
wspólnoty.

Pięć Zakazów miał atletyczną budowę i zwinność typową 

dla mnichów dbających o utrzymanie fizycznej formy dla tych 
samych powodów, co formy umysłowej. Opanowawszy sztukę 
walki,   potrafił   jednym   uderzeniem   dłoni   roztrzaskać   grubą 
drewnianą deskę, albo, wyłącznie siłą ramion,  zgiąć klingę 
stalowego miecza. Wystarczał mu prosty ruch przegubu dłoni, 
aby powalić na ziemię pozornie dużo silniejszego przeciwnika. 
Potrafił wydać też paraliżujący okrzyk, który z miejsca unie-
ruchamiał tego, kto rzucał się na niego uzbrojony w sztylet albo 
włócznię, zupełnie jakby został uderzony w brzuch. Był tak 
zwinny, że siedząc w pozycji lotosu, mógł bez trudu założyć 
sobie nogi na szyję niczym pałąk koszyka.

Dzięki zaletom ciała i umysłu Pięć Zakazów był podziwiany 

przez wszystkich małych nowicjuszy, którzy marzyli o tym, 
żeby   obrócić   w   powietrzu   trzema   zaprawionymi   w   walce 
przeciwnikami, jak to czynił ich nauczyciel podczas pokazów.

—Budda był kimś więcej niż tylko łagodnym człowiekiem, 
to był wielki arhat! Wyjątkowy mistrz dhyany, jakim i ty 
zostaniesz,   chłopcze,   jeśli   będziesz   ciężko   pracował   — 
odparł z uśmiechem.
—Czy był silny i umiał jak ty rozłupać łokciem pięć cegieł 
leżących jedna na drugiej?
—Jeszcze silniejszy, o wiele silniejszy! Siła i promieniowa-
nie Błogosławionego Gautamy Buddy, kiedy jeszcze żył, 
szły z jego głowy. My w porównaniu z nim jesteśmy tylko 
mrówkami, które starają się zamienić w słonie! Zapewniam 
cię, że musielibyśmy przejść długą drogę — i ja też — żeby 
dorosnąć  mu   do   pięt!   —   dorzucił,   wywołując   śmiechy   i 
radosne okrzyki.

Pięć  Zakazów nie  miał  sobie  równych  w  przekazywaniu 

złożonej  surowości  buddyjskiej   reguły  tym   malcom,   niepo-
trafiącym jeszcze czytać ani pisać. Swoim opowieściom chętnie 
nadawał formę bajek.

Niełatwo było objaśniać doktrynę tak małym dzieciom.
Nauczał więc, że światem doczesnym, w którym wszystko 

jest niestałe i pozbawione  atmana,  rządzi  dukha,  czyli cier-
pienie.

Aby osiągnąć oświecenie, to znaczy uciec od powtarzającego 

się cyklu reinkarnacji i ostatecznie opuścić świat cierpienia, 
trzeba przyjąć zalecany przez Buddę sposób postępowania.

Dzięki temu, praktykując dobre uczynki, człowiek zbliża się 

do oświecenia.

Biada tym, którzy nie uznawali tych nakazów, kary, na jakie 

się narażali, były straszliwe!

Opisując dzieciom piekła, do jakich strącani są grzesznicy, 

Pięć Zakazów wywoływał  nieuchronnie łzy i okrzyki prze-
rażenia.

Tortury zadawane potępionym, winnym ciężkich grzechów, 

były   przerażające;   niektórych   zaprzęgano   do   ciężkich 
wozów  i   musieli   chodzić   po   rozżarzonych   węglach;   inni 
rzucali się głową w dół do kotła z wrzątkiem albo do ognistej 
rzeki, gdzie  piekli się jak połcie mięsa; jeszcze inni, zwani 
„głodnymi   duchami",   nawiedzali   ziemię   i   przestrzenie 
dzielące światy, dręczeni przez głód i pragnienie, a usta mieli 
nie większe niż ucho igły, co zmuszało ich do żywienia się 
drobnym plugastwem. Istniało nie mniej niż osiem gorących i 
osiem   zimnych  piekieł,   przeplatających   się,   żeby   było 
sprawiedliwie,

 

otoczonych

 

jeszcze

 

czterema 

„przedpieklami".

W jednym z gorących i najokrutniejszych piekieł potępieńcy 

wyszarpywali sobie nawzajem ciało małymi żelaznymi szpo-
nami; w innym były żelazne słonie, które tratowały swoje ofiary.

W jednym z mroźnych piekieł ciała potępieńców kruszyły 

się i pokrywały ranami, podczas gdy w innym usta pokutujących 
zamarzały i pękały, uniemożliwiając jedzenie.

Ale najstraszliwsze ze wszystkich było piekło Żelaznego 

Kotła; trzeba było nie mniej niż trzydziestu lat, żeby dotrzeć do 
jego dna. A to, co czekało na samym dole, było tak potworne, 
że w żaden sposób nie da się opisać.

Jednak na szczęście dla wiernych, a zwłaszcza dla młodych 

uczniów Pięciu Zakazów, epizody z życia Błogosławionego, 
ale także jego tysięcznych wcześniejszych wcieleń, były cudow-
nymi bajkami, które nie nużyły słuchaczy.

—Ale jeśli on był taki silny i wspaniały, to dlaczego umarł?
—On nie umarł.  Tathagata,  „ten, który udał się ku Praw-
dzie",   zasnął   u   stóp   drzewa,   w   lasku,   nieopodal   domu 
kowala Czundy, u którego posilił się po raz ostatni. Zgasł i 
osiągnął  najwyższy   spokój   nirwany   —   odparł   nieco 
rozdrażniony dociekliwością chłopca Pięć Zakazów.
—A ten kowal Czunda, czy on też był  taki łagodny jak 
Błogosławiony   Budda?   Przecież   kowal   kuje   miecze!   Jak 
ktoś, kto kuje miecze, może być łagodny?

Słysząc tak niestosowne pytanie, Pięć Zakazów wzniósł oczy 

do nieba, ale w tej samej chwili w drzwiach klasy ukazała się 
głowa zadziwiająco tłuściutkiego, mimo obowiązkowych po-
stów, mnicha.

—O, Pięć Zakazów, nasz czcigodny przełożony życzy sobie 
natychmiast z tobą rozmawiać!
—Natychmiast?
—Przed   chwilą   u   niego   byłem.   Czystość   Pustki   nie   ma 
zwyczaju żartować... — odparł mnich tonem, w którym po-
brzmiewał niepokój.
Pięć Zakazów poczuł w sercu lekkie ukłucie.
Przełknął ślinę i zaczął zwijać sutrę, która leżała przed nim 

na stoliku.

Mistrz Czystość Pustki bardzo rzadko wzywał nauczyciela, 

który dopełnił wszystkich obowiązków i właśnie prowadził 
lekcję.

Musiał istnieć po temu jakiś poważny powód.
Pięć Zakazów powierzył klasę tłuścioszkowi i nie tracąc ani

chwili, pospieszył do przełożonego Klasztoru Wdzięczności za 
Cesarskie Dobrodziejstwa.

Aby tam dotrzeć, trzeba było przejść przez cały klasztor, 

przebiec zadaszone galerie z namalowanymi piekłami i niebami, 
przeciąć trzy żwirowe dziedzińce, na których mnisi ćwiczyli 
sztuki walki, wejść po stopniach do głównej pagody i wspiąć 
się po drewnianych schodach prowadzących na trzecie piętro, 
skąd rozpościerał się widok na Luoyang, na niebieskie morze 
dachów z malowanych dachówek o wdzięcznych krzywiznach, 
łączonych na Jaskółczy ogon".

To tam, z maleńkiej celki, gdzie za umeblowanie służył 

prosty stół i taboret, o dwa kroki od sali modlitewnej dla 
mistrzów  chan,  przełożony Czystość Pustki kierował swoim 
klasztorem.

Z powodu pewnej wyniosłości i obojętnego spojrzenia mistrz 

ów wywierał silne wrażenie na tych, którzy mieli okazję się do 
niego zbliżyć.

Gości onieśmielało przede wszystkim jego oblicze.

Był chudy jak szkielet. Miał ogromne uszy, odstające i opa-

dające niczym dwa żagle, oraz twarz o skórze przezroczystej 
i cienkiej.

Każdy szczegół wyglądu Czystości Pustki podkreślał jego 

ascetyzm i niewzruszoną buddyjską wiarę, tak jakby całe jego 
ciało było żywym hymnem na chwałę Prawdy Oświeconego. 
Kościste chude ramiona wystawały z rękawów szaty uszytej 
z grubej rudobrązowej wełny, a długie i guzowate jak winne 
odrośle dłonie nieustannie przesuwały sto osiem paciorków 
bursztynowej  mali,  które  pomagały  mu   liczyć   mantry,   po-
wtarzane tysiące razy dziennie. Ale tym, co go wyróżniało, 
była przede wszystkim pełna rezerwy postawa, oszczędność 
gestów i dystans, jaki utrzymywał między sobą i otoczeniem, 
zupełnie jakby przebywał na tym świecie już tylko w połowie, 
zwrócony   ku   jednemu   celowi:   umożliwieniu   buddyzmowi 
odniesienia   triumfu,   a   dzięki   temu   uchronieniu  ludzi   przed 
tragicznym losem.

Czas zdawał się nie mieć wpływu na tego człowieka, będą-

cego niekwestionowaną głową chińskiej szkoły Wielkiego 
Wozu. Ascetyczny żywot chronił go od wszelkich szkodliwych 
wpływów,   od   chorób   i   kalectwa,   jakie   dopadają   ludzi   po 
przekroczeniu pewnej granicy wieku.

Garść kleistego ryżu dziennie i kilka suszonych owoców, 

popijanych zieloną herbatą, wystarczały do utrzymania jego 
ciała w dobrym zdrowiu, toteż wszyscy ci, którzy znali go jako 
młodzieńca, przysięgali, że w ogóle się nie zmienił.

Upłynęło już jednak przeszło czterdzieści lat, odkąd Czystość 

Pustki zaczął kierować życiem wspólnoty dziesięciu tysięcy 
mnichów, mianowany jeszcze za dynastii Sui, Chińczyków 
czystej krwi, którzy zdołali podporządkować sobie i zjednoczyć 
istniejące wcześniej, po części barbarzyńskie królestwa, a któ-
rych w roku 618 zastąpili władcy z dynastii Tang.

Z tej racji był on jednym z głównych sprawców wędrówki 

buddyzmu do Chin i jego ogromnego powodzenia, zwłaszcza 
wśród   prostego   ludu.   Ukierunkowany   na   stworzenie   religii 
wszechogarniającej, niezależnej i wolnej w swych poczyna-
niach, buddyzm chiński, bajecznie bogaty dzięki intensywnemu 
napływowi ziemskich donacji, zaczął w końcu budzić nieufność 
władz. Z uwagi na to Czystość Pustki starał się utrzymywać 
dobre stosunki z dworem w Chang'anie, gdzie potężna wspól-
nota konfucjanistów usiłowała powstrzymać rosnące wpływy 
buddyzmu.

Pięć Zakazów zapukał do drzwi ciemnej izby, w której 

Czystość Pustki spędzał dni, medytując i pisząc.

— Wejdź, muszę z tobą pomówić! — zabrzmiał ostry głos

czcigodnego przełożonego.

Pięć Zakazów ukląkł przed nim na znak szacunku.

— Jestem waszym pokornym sługą, mistrzu!
Powtarzało się to zawsze, gdy stawał przed Czystością Pustki:

młody mnich, zwykle tak niewzruszony, nagle stracił całą 
pewność siebie.

Prawda, że czcigodny przełożony onieśmielał najmłodszych

członków swojej wspólnoty, którzy dostrzegali w nim istotę 
o boskiej esencji, traktowali jak kogoś w rodzaju bodhisat-
twy,   a   w   każdym   razie   świętego  arhata,  nawet   jeśli   nie 
posądzali go jeszcze o to, że potrafi latać albo chodzić po 
wodzie.

— Jak twoje postępy na Drodze Prawdy?

Czystość Pustki, troszcząc się o swoich uczniów, zawsze 

w ten sposób rozpoczynał rozmowy z nimi.

Nie   bez   powodu   wszyscy   chińscy   mnisi   uważali   go   za 

głównego gwaranta ortodoksyjnej czystości buddyzmu  chan, 
czyli Wielkiego Wozu.

Dzięki dogłębnej znajomości wygłaszanych przez Buddę 

kazań i umiejętności uwypuklania ich duchowych fundamentów 
należał do tych, którzy sprawili, iż buddyzm stał się religią 
otwartą dla wszystkich mężczyzn i kobiet, pod warunkiem że 
wykażą się oni dobrą wolą.

Czystość Pustki cieszył się uznaniem i szacunkiem, a za-

wdzięczał   to   ciężkiej   pracy.   Przez   wiele   lat   z   oddaniem 
wypełniał   swoją   trudną   misję:   zbierał,   selekcjonował,   ko-
mentował i porządkował całą buddyjską doktrynę, tworząc 
coś   w   rodzaju   encyklopedii   przeznaczonej   dla   przyszłych 
pokoleń.

— Pracuję codziennie między lekcjami, jakie prowadzę,

nad zgłębieniem sensu  Sutry o doskonałości mądrości\  Ale
skłamałbym,  zapewniając, że rozumiem wszystkie subtelnoś
ci... — odparł skromnie młody mnich.

Duchowa  summa  zawarta w dwudziestu pięciu tysiącach 

strof sławnej Sutry o doskonałości mądrości — w sanskrycie 
Pradżniaparamita sutra — służyła za pomost między buddyz-
mem indyjskim i chińskim.

—Jest   to   tekst   złożony   i   subtelny.   To   dlatego   zawsze 
pragnąłem, aby moi najwaleczniejsi duchowi żołnierze, do 
których należysz, poznali każdy jej szczegół.
—Robię   wszystko,   żeby   wzmocnić   mój   umysł   tak,   jak 
wzmacniam ciało, ćwicząc sztuki walki.

— Będziemy potrzebowali twojej siły moralnej i duchowej!

Wielki Wóz powinien wyprzedzić inne buddyjskie szkoły... —
mruknął Czystość Pustki, jakby mówił do siebie.

Upłynęło już prawie tysiąc lat od czasu, gdy zgasł Błogo-

sławiony i zaczęły powstawać zręby buddyzmu. Liczne pery-
petie stopniowo przekształciły go w niejednorodny zespół 
wierzeń i praktyk, z którego wyłoniły się trzy wielkie nurty i 
oddały zaciekłej rywalizacji.

Z jednej strony była ściśle przestrzegająca rytuału indyjska 

droga Małego Wozu, szkoły w zasadzie zastrzeżonej dla mni-
chów; z drugiej istniał nurt moralny, filozoficzny i duchowy 
chińskiego Wielkiego Wozu. Różniło je wszystko prócz tego, 
że ich wyznawcy czcili tego samego Buddę. Do stworzenia 
tych rywalizujących nurtów nie doprowadziła schizma w trady-
cyjnym rozumieniu tego słowa, ale raczej nowe oceny teologicz-
ne   i   trwające   całe   stulecia   aklimatyzowanie   się   w   nowych 
środowiskach kulturalnych,  takich jak chińskie, bardzo od-
mienne od indyjskiego.

—Ależ  mistrzu,   wspomnieliście   o trzech szkołach,  a   ja 
znam   tylko   dwie,   naszą   mahajanę   i   hinajanę!   — 
zaprotestował nieśmiało Pięć Zakazów.
—Czyżbym nie mówił ci o odłamie magicznym i ezoterycz-
nym? — rzucił, udając zdziwienie, Czystość Pustki, który 
doskonale wiedział, że nigdy nie objawił swemu uczniowi 
trzeciej   postaci   buddyzmu,   o   której   wspominano   tylko 
zawoa-lowanymi aluzjami.
—Zupełnie sobie tego nie przypominam!
—Chodzi   o   buddyzm   krainy  Bod.   O   lamaizm.   Wkrótce 
będziesz miał okazję poznać go lepiej...
Między pierwotnym buddyzmem indyjskim, jaki praktyko-

wano w Klasztorze Jedynej Dharmy w Peszawarze, a buddyz-
mem   chińskim,   którego   głównym   ośrodkiem   był   Klasztor 
Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziejstwa w Luoyangu, roz-
wijał się inny,  także pochodzący z Indii, ale dużo bardziej 
tajemniczy nurt, który nazywano lamaizmem tybetańskim.

Nie brakowało w nim elementów magii i ezoteryzmu, co 

wyjaśniało, dlaczego niełatwo było się do niego zbliżyć. Nale-
żało udać się do kraju Bod, aby odkryć, obok tradycyjnego 
panteonu buddyjskiego, bóstwa wykrzywione i rogate, o strasz-
liwych kłach, z girlandami czaszek i kościotrupów na szyi, 
jakże niepodobne do spokojnych przedstawień autorstwa indyj-
skich rzeźbiarzy i chińskich malarzy.

Ich wyznawcy oddawali się zagadkowym dziwacznym prak-

tykom. Były one dostępne wyłącznie wtajemniczonym i wyda-
wały się bardzo dalekie od tego, co zalecał rytuał indyjski i 
chiński.

—Czy mam się udać na Dach Świata? — zaniepokoił się 
Pięć   Zakazów,   którego   odpowiedź   przełożonego   zbiła   z 
tropu.
—Chodzi o pokój między trzema buddyjskimi nurtami — 
rzekł tajemniczo Czystość Pustki.
Każdy z tych trzech głównych nurtów od bardzo dawna 

dążył do zdobycia przewagi nad pozostałymi. Skądinąd, czyż 
ludzi głęboko przekonanych do własnych idei nie kusi, aby 
wznieść się ponad innych?

Ale Budda odrzucał przemoc i sięganie po oręż, nauczał też, 

że cel nigdy nie uświęca środków.

Tak więc buddyści stosowali się do tego zalecenia, które 

wyznawcy innych religii, zwłaszcza monoteistycznych, mimo 
obowiązku   miłości   bliźniego,   akceptowali   z   największym 
trudem.

W tych trwających wieki pokojowych zmaganiach dozwo-

lone były wszystkie chwyty, pod warunkiem że nie będzie to 
przemoc.

Orężem w tej walce była ogromna liczba tekstów, a filozoficz-

ne popisy jednych wywoływały wściekłość drugich. Doktrynal-
ne kontrowersje przypominały czasami tytaniczne zmagania. 
Na przykład rzucano sobie w twarz zdanie wyjęte z kazania 
w sanskrycie, którego tłumaczenie na język palijski nie było 
zbyt  wierne, lub też notatkę sporządzoną przez chińskiego 
mnicha, fałszywie interpretującą sens odpowiadającej jej wersji

sanskryckiej. I to zwykle  indyjscy hinąjaniści, bardziej dla 
obrony niż jako strażnicy pierwotnego buddyzmu, wyrzucali 
tłumaczom kuszańskim, turfańskim czy chińskim deformowanie 
sensu niektórych stwierdzeń Błogosławionego.

Mimo to od jakiegoś czasu między trzema szkołami doszło 

do czegoś w rodzaju rozejmu.

Wszyscy powstrzymywali się od mówienia źle o pozostałych, 

oczerniania, a nawet wdzierania się na terytorium sąsiada.

Sprawy biegły tak, jakby duchowi przywódcy poszczegól-

nych szkół zawarli pakt o nieagresji, zachęcając się nawzajem 
do życia w zgodzie.

—A więc pokój między trzema szkołami jest zagrożony? 
Czemuż nie wtrąci się do tego sam Budda?! — wykrzyknął 
naiwnie Pięć Zakazów.
—Nie lekceważ tych spraw. Nasz obóz jest obozem maha-
jany! Na szczęście od czterech stuleci wciąż się rozwija, ale 
powinniśmy   mieć   nadzieję,   że   tak   samo   będzie   przez 
następne   wieki.   Bronimy   właściwych   wartości,   Pięć 
Zakazów! — rzucił poirytowany Czystość Pustki.
Najskromniej mówiąc, ogromna  praca nad kompilacjami, 

przekładami i egzegezą, jakiej duchowy przywódca chińskich 
buddystów poświęcił życie, zaczynała wydawać owoce.

Od czasu pojawienia się w tym  kraju, Wielki Wóz  nie 

przestawał rozszerzać swoich wpływów.

Mnisi zawędrowali nawet na północ, do koreańskiego króles-

twa   Silla,   gdzie   dokonali   wielkiego   wyczynu,   wzbudzając 
zainteresowanie koreańskiej rodziny królewskiej — dynastii 
krwawych wojowników — dla religii, która zalecała przecież 
pokój i współczucie! Inni mnisi przekroczyli Morze Chińskie, 
żeby upowszechnić w Japonii doktrynę medytacji i poszukiwa-
nia   pustki,   dwóch   filarów   buddyzmu   zen,   które   doskonale 
odpowiadały japońskiej mentalności.

Dzięki wytrwałości takich mnichów i teologów jak Czystość 

Pustki,   powoli,   ale   pewnie   nurt   Wielkiego   Wozu   wszędzie 
wyprzedzał swojego rywala. Mały Wóz zaczynał tracić wpływy

nawet w Indiach, ustępując przed ofensywą tradycyjnych in-
dyjskich kultów, wspierany przez niezliczony i jakże skuteczny 
orszak dobroczynnych lub straszliwych bogów, takich jak Indra, 
Siwa, Wisznu i inne emanacje Brahmy, by nie wspomnieć o 
pierwszych atakach ekspansywnego islamu, które dawały się 
już odczuć, wypierając w północnych Indiach to, co zostało 
jeszcze z pierwotnego buddyzmu.

—Proszę  mi  wybaczyć,   niezręcznie  się  wyraziłem.  Mam 
tylko   jedną  rodzinę,  tę  Wielkiego Wozu!   —  bąknął  młody 
mnich.
—Mój drogi Pięć Zakazów, nigdy się nie zmienisz. Gdy 
wchodzisz   do   mojej   izby,   zawsze   masz   tę   samą 
przestraszoną  minę!   Nie   do   wiary,   mój   niezawodny 
pomocnik   spodziewa   się  reprymendy!   —   wykrzyknął 
rozbawiony  Czystość   Pustki,   po  czym   przyjaźnie   klepnął 
ucznia po ramieniu, jakby chciał, żeby ten w końcu poczuł 
się swobodnie.
—To prawda, mistrzu, że przed waszym obliczem czuję się 
jak mały robaczek!
—Jeśli już o tym mowa, zawieziesz te owadzie jajeczka — 
podjął   mistrz,   pokazując   mu   małe   pudełko   wypełnione 
maleńkimi ciemnymi kuleczkami.
—Owadzie jaja? Nigdy czegoś takiego nie widziałem!
—To dlatego, że są to jajeczka jedwabnika morwowego! 
Można je zdobyć tylko w hodowlach państwowych. Handel 
nimi   jest   surowo   zabroniony,   na   wytwarzanie   jedwabiu 
istnieje  bowiem   monopol.   A   to   jest   sadzonka   drzewka 
morwowego!

Wskazał małą roślinkę, rosnącą w dużym dzbanie wypeł-

nionym ziemią.

—Nasz klasztor potrafi już tkać jedwab na chorągwie? — 
zapytał młody mnich, czując się nieco pewniej.
—Nie. Ale potrafią to w innym klasztorze... Weź jedną z 
tych kulek. W mojej rodzinie mówiono, że jaja jedwabnika 
rozpuszczone w herbacie są świetnym środkiem na wzmoc-
nienie.   Chyba   będziesz   go   potrzebował   —   rzucił 
zagadkowo.
—Jestem tylko   skromnym   pomocnikiem.  Do  was należy 
rozkazywanie, do mnie bycie posłusznym!

—Twoja skromność i rozwaga przynoszą ci chlubę. Jednak 
jeśli kazałem ci dzisiaj do siebie przyjść,  to dlatego, iż 
wiem o twoich licznych talentach. To, o co zamierzam cię 
poprosić,  nie jest proste! — oświadczył  Czystość Pustki, 
nagle   poważniejąc,   po   czym   zaczął   chodzić   tam   i   z 
powrotem po izbie, przesuwając paciorki mali.
—Jestem gotów służyć wam w miarę moich możliwości, 
rozumie się także wtedy, gdybym  miał się udać do kraju 
Bod!

Pięć Zakazów, który usiadł, zaproszony ruchem ręki przez 

Czystość   Pustki,   wpatrywał   się   teraz   z   uwagą   w   oblicze 
mistrza.

Miał przed sobą policzki starego ascety, obciągnięte skórą 

koloru kości słoniowej, niczym  wypolerowane  kamyki  gór-
skiego potoku, i jego nieskończenie łagodne oczy, mówiące 
o niezłomności i ogromnej sile.

—Chciałbym cię prosić, mój drogi Pięć Zakazów, o wielką 
przysługę — rzekł powoli czcigodny przełożony.
—Słucham was z najwyższą uwagą, mistrzu! — odparł 
Pięć Zakazów tonem, w którym pobrzmiewała duma.
—Aby wypełnić misję, którą chcę ci powierzyć, będziesz 
musiał   obudzić   w   sobie   tyle   samo   sił   fizycznych   co 
moralnych, wykazać się dyskrecją, ale także odwagą.

Mistrz zaczął szybciej przemierzać izbę.

—Dużo rozmyślałem od mojego powrotu z klasztoru Samye, 
tam, w Tybecie... — rzekł z nieco zakłopotaną miną mistrz 
dhyany do swego ucznia.
—To mnie nie dziwi, czcigodny mistrzu. Spędzacie większą 
część dnia w pozycji lotosu, żeby medytować nad słodkimi 
słowami Błogosławionego!
—Nie   o   to   chodzi!   Chodzi   o   coś...   mam!   O   coś   dużo 
przykrzejszego...
Pięć Zakazów utkwił wzrok w twarzy mistrza. Nigdy dotąd 

nie widział go tak zaniepokojonego.

— W gruncie rzeczy chodzi o to, że utraciłem zaufanie

do... — podjął tamten stłumionym głosem.

— Do kogo, mój czcigodny mistrzu? Mówicie o kimś, kogo

spotkaliście podczas waszej ostatniej podróży do kraju Bod? —
zaniepokoił się Pięć Zakazów.

Czystość Pustki milczał. Najwidoczniej nie zamierzał po-

wiedzieć nic więcej.

— Przejdźmy   do   tego   co   najważniejsze   —   podjął   po

chwili. — Wyruszysz do Samye i odbierzesz stamtąd egzemp
larz Sutry o logice Czystej Pustki, który tam zostawiłem.

Pięć Zakazów nie śmiał zapytać przełożonego, dlaczego nie 

przywiózł wówczas z powrotem owego cennego zwoju.

Jakby z przyzwyczajenia, i mimo podeszłego wieku, Czystość 

Pustki udał się ostatnio do Krainy Śniegów jedynie w towarzys-
twie wielkiego ogiera o imieniu Wprost Przed Siebie, żeby 
wziąć udział, jak tajemniczo oznajmił wspólnocie, w „ważnym 
spotkaniu,  które  odbywa   się  raz  na  pięć  lat  i ma   na  celu 
utrzymanie zgody między buddystami". Wrócił przed sześcioma 
miesiącami, milczący i posępny.

Pięć Zakazów, jak wszyscy młodzi mnisi, był zbyt nieśmiały 

i uległy wobec przełożonego, aby próbować dowiedzieć się 
czegoś   na   temat   owych   wędrówek,   które   Czystość   Pustki 
odbywał co pięć lat i których powód zdawali się znać starsi 
mnisi, choć odmawiali jego wyjawienia.

Od jego wyruszenia na ostatnią wyprawę nikt w klasztorze 

nie próbował dociekać, dlaczego Czystość Pustki zabrał eg-
zemplarz Sutry o logice Czystej Pustki, ozdobiony wspaniałymi 
miniaturami, na którym ledwo zdążył wyschnąć tusz.

Ostatecznie, czy było coś bardziej naturalnego niż to, że 

autor dzieła dysponował nim według swego uznania, nawet 
jeśli była to księga, która wymagała całych dwóch lat trudu 
kopisty i iluminatora?

Czystość Pustki uważał ten tekst za dzieło swego życia, a 

pod pewnymi względami także za swój duchowy testament.

Napisał tę sutrę po latach studiów i rozmyślań, opierając się 

na tysiącach oryginalnych tekstów sanskryckich z klasztornej

biblioteki w Dunhuangu, gdzie mahajaniści zgromadzili swoje 
pisma religijne. Wykazując wyższość postępowania opartego 
na medytacji nad pustką w celu osiągnięcia oświecenia, zebrał 
wszystkie argumenty, które jego zdaniem czyniły z Wielkiego 
Wozu wyznanie odnoszące się z najwyższym respektem do 
ducha doktryny Błogosławionego.

—Mistrzu Czystość Pustki, czy to jedyny egzemplarz wa-
szego dzieła? — odważył się zapytać Pięć Zakazów, czując 
wagę misji, jaką powierzał mu przełożony.
—Na początku zredagowałem tylko jeden egzemplarz, ale 
bardzo prędko poprosiły mnie o niego setki bibliotekarzy 
głównych klasztorów mahajanistycznych w Chinach. Wobec 
takiego zapotrzebowania zezwoliłem na sporządzenie trzech 
kopii.   Nie   więcej,   albowiem   dobrze   jest,   gdy   decyzję   o 
przepisaniu jakiejś sutry podejmują ci właśnie, którzy niosą 
dobre  słowo Błogosławionego. To o wiele skuteczniejsze! 
Najważniejsze jest dochowanie wierności oryginałowi.
—A   gdzie   znajduje   się   oryginał   waszej   sutry,   mistrzu 
Czystość Pustki?
—W   Dunhuangu.   W   miejscu,   które   jest   pilnie   strzeżoną 
tajemnicą.
—Na Jedwabnym Szlaku?! — wykrzyknął młody mnich.
—Dokładnie   tam.   Zwróciłem   się   do   Skupienia   Powagi, 
czcigodnego   przełożonego   Klasztoru   Zbawienia   i 
Miłosierdzia, żeby ukrył go w zbiorach rękopisów.
—Ale po co było wywozić go tak daleko stąd, aż do oazy 
na Jedwabnym Szlaku, mistrzu Czystość Pustki?
—Dla   bezpieczeństwa!   Najcenniejsze   rękopisy   biblioteki 
tego klasztoru położonego na pustyni przechowywane są w 
sekretnym   schowku,   który   został   wydrążony   w 
niedostępnym  urwisku.   Wierz   mi,   że   aby   znaleźć   to 
miejsce, trzeba wiedzieć o jego istnieniu... i być doskonałym 
wspinaczem! Jeżeli o mnie chodzi, jestem już za stary, żeby 
ryzykować   drapanie   się   po  sznurowej   drabince,   która 
pozwala   tam   wejść!   Oryginał   jest  dobrze   ukryty,   aby 
mogły korzystać z niego przyszłe pokole-

nia... — oznajmił  Czystość   Pustki kategorycznym  tonem, 
którego używał niezmiernie rzadko.

—Oaza Dunhuang słynie ze skalnych urwisk. Mówią, że 
wiszą nad nią niby przestronny taras. Czy to prawda,  że 
mnisi wydrążyli tam tysiące grot ozdobionych malowidłami 
i rzeźbami?
—Tak,   to   prawda,   Dunhuang   jest   prawdziwym   cudem! 
Nazywają   go  też   „Oazą   Tysiąca   Grot   Dziesięciu  Tysięcy 
Buddów"! — odrzekł z uśmiechem Czystość Pustki.
—Mówiliście o trzech kopiach...
—Dwie pierwsze znalazły się w rękach świątobliwych ludzi, 
którzy głoszą drogę oświecenia, jeden na południu Chin, 
w   krainie   małp,   a   drugi   na   wyspach   japońskich,   gdzie 
Święta  Prawda  niebawem zostanie objawiona tamtejszym 
mieszkańcom.   Świątobliwemu   człowiekowi   pozostanie 
tylko   przełożyć   ją   na   miejscowy   język.   W   ten   sposób 
nawrócimy   na   wyznanie  Wielkiego   Wozu   ludność   tego 
ogromnego archipelagu grzeszników i wojowników.
—A więc powierzacie mi zadanie odzyskania w kraju Bod 
trzeciej kopii, mistrzu Czystość Pustki?
—Właśnie   tak.   Zostawiłem  ją   w  depozycie   w   klasztorze 
Samye.  Ale jak się dobrze zastanowić... ech!... Była to z 
mojej strony nieostrożność. Potrzebuję jak najprędzej tego 
trzeciego egzemplarza.
—Czyżby znalazł się w niepowołanych rękach?
—Jeszcze nie. Taką mam przynajmniej nadzieję! — odparł 
stary mnich, a w jego głosie słychać było niepokój.

Z trzech kopii Sutry o logice Czystej Pustki tę właśnie, z 

pewnością najwspanialej zdobioną, Czystość Pustki zostawił 
w dalekim klasztorze.

Miała on postać długiego zwoju nieskalanie białego ryżowego 

papieru naklejonego na jedwab. Czystość Pustki dyktował tekst 
kaligrafowi wyspecjalizowanemu w pisaniu w stylu „kancelaryj-
nym" czyli lishu, używanym przez administrację w urzędowych 
dokumentach i łatwym do odcyfrowania dla niewykształconych.

Aby uchronić tak cenny dokument przed zniszczeniem podczas 
długiej i niebezpiecznej podróży, klasztorny stolarz umieścił go 
w długim futerale, sporządzonym z kawałka wydrążonego, a 
potem rozciętego na pół bambusa,  którego wnętrze zostało 
wyłożone jedwabiem.

Cenny rulon został umieszczony w tym solidnym futerale, 

a potem przytroczony niby pochwa miecza do siodła ogiera 
Wprost Przed Siebie.

—A gdy już dotrę do klasztoru Samye, to jak, czcigodny 
mistrzu, odnajdę ten święty zwój?
—Gdy odjeżdżałem, umieszczono go w klasztornej biblio-
tece. Jest tam, przynajmniej taką mam nadzieję...
—Ale jak go znajdę pośród tylu innych zwojów?
—Łatwo   go   rozpoznać   po   bambusowym   futerale.   Jak 
wiesz, zwoje trzyma się raczej w małych szkatułkach albo 
w woreczkach z jedwabiu. Kazałem wysłać wnętrze czer-
wonym   jedwabiem   nadzwyczajnego   gatunku, 
haftowanym w feniksy...
—Cesarskim   jedwabiem!   —   wykrzyknął   Pięć   Zakazów, 
który wiedział, że feniksy zastrzeżone są dla władcy Chin.
—Pochodzi   on   z   kuponu,   który   cesarz   Taizong   w   swej 
nieskończonej szczodrobliwości podarował klasztorowi tuż 
przed   śmiercią.   Z   zewnątrz   futerał   powleczony  jest   laką. 
Żaden  inny tak nie wygląda. Rozpoznasz go z łatwością. 
Zanim go zabierzesz, musisz sprawdzić, czy nie jest pusty 
— zaznaczył Czystość Pustki.

W głowie Pięciu Zakazów kłębiły się pytania.

Co skłania Czystość Pustki do takich zabiegów? Do cze-

go, czy może do kogo uczynił aluzję, wspominając o zaufa-
niu, które stracił? Co się stało, że zmienił zdanie? Na czym 
dokładnie polegała jego misja, gdy udawał się do dalekiego 
kraju Bod z ostatnim egzemplarzem swego duchowego tes-
tamentu?

Uczeń, ujęty zaufaniem okazanym mu przez mistrza, ale 

także trochę niespokojny w obliczu tylu zagadek, zadawał

sobie pytanie, czy młody mnich, który nigdy nie oddalał się 
zbytnio od klasztoru, podoła tak trudnemu zadaniu?

Dach Świata. Samye!
Ileż to razy Pięć Zakazów słyszał o tym mitycznym klasz-

torze, położonym o kilka dni marszu od Lhasy, stolicy królestwa, 
o którym opowiadano niezwykłe historie. Podobno jego miesz-
kańcy piją zimą dziwny napitek — czarną herbatę doprawioną 
zjełczałym masłem!

Dotarcie z Luoyangu do Lhasy nie było prostą sprawą.
Trzeba było ruszyć Jedwabnym Szlakiem w kierunku za-

chodnim i posuwać się nim przez przeszło dwa tysiące  //*, 
potem,   na   wysokości   oazy   Chotan,   znanej   z   nefrytów, 
zboczyć  na południe, kierując się prosto w stronę masywu 
Himalajów coraz bardziej krętym  i stromym  szlakiem wio-
dącym w jego głąb.

Wtedy rozpoczynała się droga, która z powodu trudności 

przypominała rytuał inicjacji. Biegła wzdłuż rzek i bystrych 
strumieni,   przekraczała   pustynne   płaskowyże,   nad   którymi 
krążyły nieprzyjazne sępy, prowadziła przez niezliczone góry, 
a czasami nad burzliwymi potokami z mostami zawieszonymi 
na sznurach, grożącymi zerwaniem.

Lecz przede wszystkim należało być przygotowanym na to, 

iż w czasie wielu, wielu dni nie spotka się żywej duszy.

Już pięć razy Czystość Pustki udawał się do kraju Bod, 

dzięki czemu dobrze poznał zagrożenia i niespodzianki tej 
drogi.

Trzeba było zwykle nie mniej niż czterech miesięcy, a czasa-

mi, gdy spadło dużo śniegu, nawet więcej, aby zakończyć tę 
dziwną pielgrzymkę, która była podróżą tak w przestrzeni, jak 
i w czasie, ponieważ miało się wrażenie, iż w miarę oddalania 
się od środkowych Chin, wraca się do czasów mitycznych.

* Jeden li — ok. 576 metrów.

Podczas ostatniej wyprawy Czystość Pustki czuł się szcze-

gólnie samotny.

Już po kilku dniach dotarł do kosmopolitycznego Chang'anu, 

który w porównaniu ze spokojnym Luoyangiem wydał mu się 
jeszcze bardziej rozpasany niż kiedyś.

To ogromne bogate miasto, gdzie mieszały się wszystkie 

rasy całego świata i gdzie słyszało się  mnóstwo  dziwnych 
języków, stało się największym ośrodkiem handlowym planety. 
Przybywali tu niezliczeni kupcy, sprzedawali i kupowali, nie 
zważając na polityczne waśnie.

Wspaniałość   ulic   i   sklepów   rywalizowała   z   przepychem 

budynków publicznych, będących symbolem potęgi cesarskiej 
administracji Chin.

Ale tym, co nieodmiennie zaskakiwało Czystość Pustki, była 

nadzwyczajna mieszanina zapachów unosząca się w powietrzu.

W Chang'anie wrażenia zapachowe były o wiele silniejsze 

niż gdzie indziej. Mieszały się tu wszelkiego rodzaju wonie, 
od wyjątkowo odrażających, płynących z dzielnic garbarzy, 
do najbardziej subtelnych i zachwycających zapachów kwia-
tów sprzedawanych na targowiskach, by nie wspomnieć o fa-
scynujących   aromatach   perfum,   jakie   oferowali   niezliczeni 
sprzedawcy.

Gdy Czystość  Pustki  przejeżdżał  przez  miasto  ostatnim 

razem, przyszło mu do głowy,  że jest tu wszystko, dzięki 
czemu za pomocą samego nosa można odtworzyć geografię 
świata!

Mieszkańcy Chang'anu, ci wyrafinowani i bogaci, zużywali 

chyba więcej kadzideł niż świątynie buddyjskie, konfucjańskie 
i taoistyczne razem wzięte. Kurtyzany przed miłosnymi zma-
ganiami i ludzie uczeni namaszczali ciała wonnymi olejkami, 
lekarze podsuwali chorym pod nos opary wonnych leków, a 
przede   wszystkim   odpędzali   nimi   złe   duchy.   Także   kupcy 
nasycali zapachami towary, aby przydać im atrakcyjności.

Czystość   Pustki   zatrzymywał   się   w   Chang'anie,   aby 

wybrać  i   zamówić   u   stałego  dostawcy  kadzidła   i   olejki   na 
następny rok.

W ich skład wchodziły rośliny chińskie, takie jak cynamon, 

kamfora, melisa, nard, pistacja terpentynowa i gardenia. Inne 
zapachy pochodziły z Arabii; piżmo przywożono z Tybetu, z 
Sogdiany i z Gansu;  onychia,  małże  o rozsiewających woń 
morza muszlach, łowiono przy brzegach Morza Chińskiego. 
Jeśli chodzi o szarą ambrę z kaszalota, jeden z najdroższych 
produktów,   którą   nazywano   „smoczą   śliną",   dostarczali   ją 
indyjscy rybacy i przewozili statkami do środkowych Chin.

Gdy  Czystość   Pustki   po  raz   ostatni   opuszczał   pachnącą 

stolicę, aby udać się do Lanzhou drogą prowadzącą zboczami 
wąskiej doliny Rzeki Żółtej, uderzyło go wrażenie przechodze-
nia od rozpasanego luksusu do najsurowszej prostoty, ale także 
powrotu   do   dawnych   wieków,   po   zakosztowaniu   rozkoszy 
współczesności.

Nad paskiem ziemi, którym sunęły karawany, unosił się 

zapach stad owiec i kóz, spotykało się też szczególnie ostrą 
woń żywicznych drzew rosnących na terenach, które zamieniły 
się nagle w jałową pustynię, gdyż drzewa ścinano, aby rozpalać 
obozowe ogniska.

Aromaty kadzideł, jakimi  oddychało się na każdym  rogu 

zarówno w Chang'anie, jak i w Luoyangu, bo tak liczne były tam 
pagody, odnajdywał tylko w buddyjskich sanktuariach, niczym 
paciorki mali wytyczających drogę na Jedwabnym Szlaku, jako 
że to dzięki niemu buddyzm dotarł aż do środkowych Chin.

Im dalej, tym głębiej języki pustyni wcinały się w regiony 

pasterskie, a klimat stawał się bardziej zróżnicowany, niezwykle 
chłodny zimą i gorący latem.

Daleko   za   Lanzhou   otwierał   się   sławny   Korytarz   Hexi, 

graniczący od wschodu z łańcuchem gór Wushaoling, a od 
zachodu z pustynią Gobi. Na długości przeszło dwóch tysięcy 
li szlak karawan wiódł prostą wstęgą ubitego piasku, wytyczony 
oazami, z których pierwszą był Dunhuang.

Poganiany energicznie przez jeźdźca, ogier Wprost Przed 

Siebie galopował jeszcze żwawiej, Czystość Pustki dotarł więc 
do Dunhuangu dwa dni wcześniej niż zwykle.

Po przybyciu do tego małego miasta, którego gwarne tar-

gowiska były otwarte przez całą noc, mnich nie zatrzymał się, 
dopóki nie dotarł do Klasztoru Zbawienia i Miłosierdzia, aby 
pozdrowić swego przyjaciela Skupienie Powagi.

Wydrążony  w  urwisku  odgradzającym  pustynię,  o  około 

dziesięć  li  od   centrum   miasta,   klasztor   ten   był   bezspornie 
największym  z trzydziestu trzech jaskiniowych  sanktuariów 
znajdujących się w oazie.

Przełożony Klasztoru Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziej-

stwa w Luoyangu chciał upewnić się, czy egzemplarz Sutry 
o logice Czystej Pustki wciąż znajduje się na swoim miejscu, na 
półce „groty ksiąg".

—Nie martw się. Kazałem zamurować wejście do groty 
gliną zmieszaną z sieczką, więc nawet doświadczony rabuś 
nie  domyśli się, że za tą ścianą znajduje się schowek! — 
zapewnił  Skupienie Powagi, gdy Czystość Pustki zapytał 
go o swój duchowy testament.
—Mam  nadzieję,  że   się  nie  pomyliłem,   wybierając  twój 
klasztor,  żeby powierzyć  mu  oryginał.  Nie  zapominaj,   iż 
wahałem się między sześcioma klasztorami!
—Zaraz tam pójdziemy,  to cię uspokoi — zaproponował 
Skupienie Powagi.

Gdy udali się do stóp urwiska, w którym wydrążono schowek, 

mnich Skupienie Powagi kazał Czystości Pustki wdrapać się po 
sznurowej drabince na skalną platformę, gdzie znajdowało się 
wejście do jamy zwanej Grotą Klasztornych Ksiąg.

I tam stary asceta stwierdził, że jego przyjaciel mówił prawdę: 

widać było tylko skałę.

Skupienie Powagi wytłumaczył mu szczegółowo, jak mur 

z cegieł z wysuszonej gliny połączonych zaprawą został pokryty 
powłoką w kolorze kamienia, którą robotnicy, wyposażeni w 
małe kielnie, upodobnili do skał urwiska. Zaprawa wykonana 
przez pustynnych  murarzy,  którzy dodawali do niej wapna, 
twardniała na kamień i opierała się zarówno porywistym wiat-
rom, jak i ulewnym deszczom, często nawiedzającym te strony.

—Ale jak mogę sprawdzić, że moja sutra tam jest, jeżeli 
wszystko   zostało   zamurowane?   —   zapytał   trochę 
zdenerwowany Czystość Pustki.
—Popatrz, jakie to proste!

Wystarczyło, że Skupienie Powagi uderzył kilka razy młot-

kiem, aby otworzyła się dziura, przez którą łatwo mógł wśliznąć 
się człowiek.

Upewniwszy się, że oryginalny egzemplarz  Sutry o logice 

Czystej Pustki znajduje się na miejscu, w prostym drewnianym 
pudełku, Czystość Pustki zaczął zbierać się do drogi.

—Dokąd   tak   się   spieszysz?!   —   wykrzyknął   zdziwiony 
Skupienie Powagi.
—Do kraju Bod!
—Czyżby   nadszedł   czas   „spotkania   co   pięć   lat   dla   pod-
trzymania zgody"? — zapytał Skupienie Powagi.
—Zgadłeś! Pięć lat minęło tak szybko! — odparł zdawkowo 
autor cennej sutry,  po czym uściskał przyjaciela i ruszył w 
drogę.

W Dunhuangu dwie główne nitki Jedwabnego Szlaku roz-

dzielały się.

Aby dotrzeć w okolice masywu  tybetańskiego, należało 

ruszyć odnogą południową, biegnącą wzdłuż południowej gra-
nicy pustyni Takla Makan, gdzie straszliwe burze piaskowe 
zaskakiwały często podróżników, którzy śmieli zapuszczać się 
aż tutaj i z których niewielu uchodziło z życiem.

Także Czystość Pustki musiał stanąć twarzą w twarz z tą 

zwodniczą pustynią, której wzgórza o łagodnych i regularnych 
stokach ciągnęły się w nieskończoność po obu stronach szlaku 
i nawet ktoś najbardziej doświadczony mógł stracić orientację. 
Niejeden  wędrowiec,   wyruszywszy   na   poszukiwanie   wody, 
skonał z pragnienia, wystawiony na silne podmuchy gorących 
wiatrów, a śmierć w męczarniach poprzedzały halucynacje. 
Zdawało mu się, iż kąpie się w jeziorze, podczas gdy z wolna 
pogrążał się w piaskowym grobie.

Dotarłszy w okolice oazy Chotan, rejonu bogatego w nefryty, 

trzeba było porzucić Jedwabny Szlak i ruszyć prosto na południe.

Tam przed podróżnikiem otwierał się świat głębokich dolin, 

w których wiły się potoki, spadające do gigantycznego leja, 
który tysiąc  li dalej na północ tworzył basen Tarymu. Był to 
świat zjawiskowy, gdzie wąskimi ścieżkami wiodącymi  nad 
przepaścistymi wąwozami, wzdłuż zamarzniętych jezior o nie-
bieskawej, gładkiej jak lustro tafli, wchodziło się na wysokie 
płaskowyże bocznych himalajskich łańcuchów.

Na skraju tych ogromnych naturalnych tarasów można było 

zobaczyć zwieńczone wiecznymi śniegami pierwsze szczyty 
łańcucha Dachu Świata.

Widok ten wywoływał w Czystości Pustki zawsze ten sam 

wstrząs, tak bliski temu, co odczuwało się pod koniec medy-
tacji.

Wstrząs oświecenia!
Teraz można już było rozpocząć odkrywanie niebotycznych 

gór.

Jak okiem sięgnąć, na łąkach, których nie odwiedzały dzikie 

zwierzęta, pasterze wypasali jaki, krowy i dzo, zwierzę powstałe 
ze skrzyżowania tych dwóch pierwszych gatunków.

Tu i tam wznosiły się stupy, małe, białe plamki na zielonych 

zboczach, a na ich dachach trzepotały wielobarwne chorągiewki 
modlitewne.

Tylko popiskiwania świstaków i szum skrzydeł drapieżnych 

ptaków, spadających z nieba na te gryzonie o jedwabistej sierści, 
mąciły ciszę panującą na tych wysokościach, gdzie człowiek 
czuł się mały i bez znaczenia.

Majestat gór, ich nieskończoność, a także osamotnienie, w 

jakim   nagle   pogrążał   się   podróżny,   sprawiało,   że   zaczynał 
patrzeć inaczej na otaczający go świat natury — wyobrażał 
sobie, że wokół krążą dobre duchy i mściwe demony, a w za-
skakującym   kształcie   skały   dopatrywał   się   dotknięcia   ręki 
jakiegoś bodhisattwy, który przybył tu w trakcie któregoś z 
tysięcy swoich duchowych istnień. Orzeł zaś był reinkarnacją 
stworzenia, którego karma musiała być dobra, ponieważ teraz 
odrodził się on jako myśliwy, a nie ofiara...

W czasie poprzedniej wędrówki, w miarę  wspinania się 

coraz wyżej z coraz krótszym oddechem, prowadząc Wprost 
Przed   Siebie   za   uzdę,   żeby   go   niepotrzebnie   nie   męczyć, 
Czystość  Pustki miał  dziwne wrażenie, że przybliża się do 
Błogosławionego Buddy.

Trzeba było mieć hart przełożonego Klasztoru Wdzięczności 

za Cesarskie Dobrodziejstwa, żeby nie poddać się zwątpieniu, 
gdy szczyty, które wydawały się blisko, jak na wyciągnięcie 
ręki,   zdawały   się   oddalać!   Trzeba   było   pokonywać   jedną 
przełęcz za drugą, przekraczać coraz to nowe doliny, zanim 
dotarło się w końcu do podnóża pobielonych śniegiem gór.

Nie był to jednak kres wędrówki, bo choć cel znajdował się 

za ośnieżonym szczytem, trochę wyższym od innych, aby go 
osiągnąć, należało ów szczyt okrążyć.

A okrążenie najmniejszej góry w kraju Bod zabierało ty-

godnie.

W końcu, po pokonaniu ostatniej wysokiej przełęczy, nagle, 

niczym wielkie klejnoty leżące na poduszce ze szmaragdowego 
aksamitu, ukazywały się dachy klasztoru Samye pokryte płat-
kami złota.

Gdy   zobaczył   wreszcie   klasztor,   Czystość   Pustki   poczuł 

głęboką ulgę. Spotkanie, na które zdążał, było tak ważne, że 
nieuczestniczenie w nim mogło oznaczać katastrofę.

Mimo iż na miejsce dotarł bez przeszkód, to, co wydarzyło 

się w klasztorze Samye, ogromnie go rozczarowało.

Przemierzył szmat drogi, narażał się na liczne niebezpieczeń-

stwa, i wszystko na nic...

Teraz więc Czystość Pustki uznał, że skoro nie ma już sił na 

tak długą podróż, zastąpić go musi młody Pięć Zakazów.

Nie wątpił, że silny i doświadczony w jeździe konnej mnich 

nie straci więcej czasu niż on, żeby tam dotrzeć.

— Będziesz w Samye za jakieś cztery miesiące. A za nie 

więcej niż osiem wrócisz do nas! — rzekł uczniowi.

—Potrzebuję tylko dobrej mapy, żeby się nie zgubić, mistrzu 
Czystość Pustki. Jedwabny Szlak znam tylko z nazwy.
—To jest rysunek trasy, na którym zaznaczone są miasta, 
wsie, oazy i skrzyżowania dróg — powiedział stary asceta, 
podając mu książeczkę, której złożone w harmonijkę kartki 
zabezpieczone były dwiema drewnianymi deszczułkami.

Potem potrząsnął miedzianym dzwonkiem z rączką z łodygi 

bambusa.

W chwilę potem w drzwiach pojawiła się głowa mnicha 

Pierwsze z Czterech Słońc Rozjaśniających Ziemię.

—Przygotujesz  dla Pięciu Zakazów ogiera  Wprost Przed 
Siebie! — polecił przełożony.
—Będzie gotowy — odparł mnich, pochylając się z sza-
cunkiem.
—Ten koń przebył już trzy razy drogę do kraju Bod. Mknie 
jak   błyskawica,   pewnym   krokiem,   nawet   po   najbardziej 
krętych  ścieżkach!   Zawsze   miałem   wrażenie,   że   w   tym 
zwierzęciu odrodził się jakiś wielki odkrywca... — dorzucił 
żartobliwie Czystość Pustki.
—Jestem wam wdzięczny za pożyczenie mi Wprost Przed 
Siebie, mistrzu. Zapewniam, że dobrze się spiszę! — rzekł 
cicho Pięć Zakazów.
—Wiem!   Mam  do ciebie  zaufanie.   Uważaj  na   kobiety. 
Jesteś przystojnym młodzieńcem...
—Mistrzu, złożyłem śluby czystości!
— Żartowałem — uśmiechnął się Czystość Pustki.
Pięć Zakazów wybuchnął głośnym śmiechem.

Po raz pierwszy usłyszał z ust Czystości Pustki podobną 

uwagę. Uznał jąza bezcenną oznakę zaufania ze strony mistrza, 
tak samo ważną, jak oddanie mu do dyspozycji Wprost Przed 
Siebie, ogiera o lśniącej sierści.

—Troszcz się o konia  — dodał Czystość  Pustki,  jakby 
czytał w jego myślach.
—Nie niepokójcie się, będę doglądał Wprost Przed Siebie, 
jakby chodziło o mojego ojca czy matkę!

Lśniący, jakby natarto go olejkami, rumak był prezentem dla 

buddyjskiej wspólnoty od samego cesarza Taizonga, który chciał 
uczcić w ten sposób jedno ze swych niezliczonych zwycięstw 
nad barbarzyńskimi ludami, mieszkającymi na rubieżach cesar-
stwa chińskiego i podbijanymi stopniowo, w miarę jak Chiny 
rozszerzały swe wpływy w kierunku Azji Środkowej.

Był to wierzchowiec czcigodnego przełożonego, który nie 

pozwalał nikomu galopować na nim po okalających klasztor 
wzgórzach.

Nic dziwnego, że młody mnich, który nigdy nie opuszczał 

środkowych Chin, był pewny, że potężny rumak dowiezie go 
do kraju Bod i pozwoli mu odkryć ten tajemniczy świat, o 
którym krążyło tyle legend.

— Twoja znajomość sztuk walki na pewno ci się przyda... —

dorzucił Czystość Pustki, który podniósł się i znowu zaczął
spacerować po swojej małej izbie.

Uwaga przełożonego wyrwała młodego mnicha z zamyślenia.
—A jeśli w Samye odmówią mi wydania zwoju? — zapytał 
nieśmiało.
—No   właśnie!   Nie   sądzę,   byś   musiał   prosić   ich   o   po-
zwolenie...
—Czcigodny mistrzu, zapewniam was, że dokonam rzeczy 
niemożliwych, aby go zdobyć, choćby przyszło mi nawet 
powalić na ziemię dziesięciu mnichów naraz.
—Wierzę w ciebie. Ta sutra jest mi absolutnie niezbędna! — 
podsumował poważnym tonem mistrz dhyany.

Oczy Pięciu Zakazów błysnęły wojowniczo.
Był gotowy na wszystko, łącznie z użyciem siły i podstępu, 

żeby wykonać zadanie, jakie powierzył mu czcigodny prze-
łożony.

Wobec tak szczerego entuzjazmu stary mistrz przestał chodzić 

wzdłuż izby, i tylko energia, z jaką przesuwał bursztynowe 
paciorki mali, świadczyła o jego podekscytowaniu.

Niewiele brakowało, a chwyciłby dłonie Pięciu Zakazów, 

żeby ścisnąć je z całej siły.

Przez chwilę kusiło go nawet, aby powiedzieć swemu ucznio-

wi trochę więcej o prawdziwym powodzie przywiezienia sutry 
do Luoyangu, jednak wydało mu się to zbyt niebezpieczne i dla 
Pięciu Zakazów, i dla niego samego.

Lepiej było, żeby młody mnich wyruszył w drogę, mając umysł 

całkowicie wolny, i aby nie czuł zbyt wielkiego ciężaru odpowie-
dzialności, jaki złożył na jego barkach czcigodny przełożony.

A więc ani słowa więcej.
Gdyby jednak mistrz naprawdę pragnął uchronić Pięć Zaka-

zów od rozmaitych zagrożeń, powinien zapoznać go z czwartą 
szkołą buddyzmu, dużo bardziej tajemniczą i skomplikowaną 
niż lamaizm, mahajana i hinajana.

Była to religia szczególna, o której mówiono ogólnikowo 

i ze znaczącą miną, pozostawiając miejsce na domysły.

Rytuały wymagały ponoć, aby wyznawcy odbywali ze sobą 

stosunki cielesne!

Wywodzący swą nazwę od sanskryckiego słowa tantra, które 

oznacza „rozciągnięcie" albo „łańcuch ducha", tantryzm zmie-
rzał do zapanowania nad siłami duchowymi i cielesnymi, które 
połączone, stawały się niewyczerpanym źródłem energii.

Tak więc, zamiast zakazywać ziemskich rozkoszy, oddawano 

im się z ochotą, przywiązując ogromną wagę do połączenia 
mężczyzny i kobiety, którego intensywność pozwalała osiągnąć 
poziom świadomości bliski stanowi przebudzenia, które stało 
się udziałem samego Buddy.

Ów, nieco demoniczny w oczach moralistów, związek między 

absolutem i seksem, odkryty został w Indiach przed powstaniem 
buddyzmu, a kilka wieków potem wpłynął na doktrynę samego 
Gautamy i przybrał formę buddyzmu tantrycznego, religii o 
aspektach   ezoterycznych,   której   praktyki,   wolne   jednak   od 
panseksualizmu tantryzmu indyjskiego, zostały opisane z nad-
zwyczajnym bogactwem szczegółów w  Sutrze Lotosu,  która 
stała się jej tekstem symbolicznym.

Czystość Pustki, starając się, jak zawsze, powiedzieć moż-

liwie jak najmniej, dobrze się pilnował, aby nie wspomnieć

Pięciu Zakazom o pewnej dziwnej postaci, wyznawcy tantryz-
mu, który był przyczyną wysłania w drogę młodego mnicha.

Wzorem wszystkich ludzi sprawujących władzę, jako je-

den z największych egzegetow swoich czasów i najwyższy 
zwierzchnik chińskiej wspólnoty buddyjskiej, przełożony Klasz-
toru Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziejstwa w Luoyangu 
nie ufał nikomu.

Nie rozumiał, że prawdziwa mądrość dostępna jest tym, 

którzy nigdy nie kupczą swoim zaufaniem.

4

Oaza Dunhuang, Jedwabny Szlak

— Umaro, moja droga, gdzieś ty się schowała? Mówiłam ci

już sto razy, że o zmroku trzeba wracać do domu!

Jednak popołudnie dopiero się zaczynało, a uliczki i ogródki 

oazy zalewało jaskrawe słońce kończącego się lata.

— Umaro, bądź tak dobra i natychmiast wracaj! Jeżeli mnie

nie posłuchasz, będę musiała powiedzieć o tym twojemu ojcu!

Głos był donośny i zdradzał zdenerwowanie. Słychać go 

było prawie od godziny.

A dziewczyna o imieniu Umara udawała, że nie słyszy.
Im była starsza, z tym większym zniecierpliwieniem znosiła 

nieustanną obecność swojej opiekunki.

Ledwo znikała jej z oczu, a ta kobieta o imieniu Golea, 

której tusza sprawiała, że przypominała beczkę na wino, za-
czynała ją wołać.

Zwykle Umara, skromna i posłuszna, bez zwłoki odpowiadała 

na wezwanie.

Tym razem jednak postanowiła milczeć.
Znajdowała się tuż koło grubego muru z wysuszonej gliny 

otaczającego sad, w którym w równiutkich rzędach rosły

figowce   i   brzoskwinie,   każde   z   tych   drzew   w   zagłębieniu 
wydrążonym w piasku, żeby zapewnić skuteczne nawadnianie.

Jeśli Umara zwlekała z pokazaniem się, to dlatego że nie 

była w ogrodzie sama.

Właśnie odbyła bardzo interesujące spotkanie.
I choć była dzieckiem chronionym przed światem, przywyk-

łym do bawienia się samotnie w wielkim ogrodzie, gdy nie 
spędzała czasu na uczeniu się alfabetu syryjskiego i sanskryc-
kiego, a także chińskich znaków, uznała to wydarzenie za 
ważne na tyle, aby nie zdradzić się z niczym przed opiekunką.

Biegnąc za piłką, zaskoczyła siedzącego na gałęzi drzewa 

chłopaka,   który   pałaszował   jedną   z   pachnących   brzoskwiń, 
przedmiot  dumy ogrodnika jej ojca, krągłych  i rumianych 
niczym policzki urodzonego zimą noworodka.

— Co   ty  tu   robisz,   urwisie?   —   rzuciła   do   małego   zło

dziejaszka.

Był tak umorusany, że z trudem mogła dojrzeć rysy jego 

twarzy,  jeśli nie liczyć  śmiejących się ust, które odsłaniały 
ociekające sokiem, białe zęby. Miał sztywną, poszarzałą od 
kurzu czuprynę, a jego ubranie było nędzne i podarte.

Z pewnością musiał być jednym z tych opuszczonych dzieci, 

które włóczyły się po uliczkach Dunhuangu w poszukiwaniu 
garstki ryżu albo pszenicznego podpłomyka, i można je było 
spotkać przede wszystkim przed drzwiami trzydziestu trzech 
buddyjskich klasztorów, jakie znajdowały się w oazie. Ich 
rodzice na próżno próbowali umieścić je w nowicjacie; wolnych 
miejsc było zawsze dużo mniej niż chętnych.

—Jak masz na imię? Ja nazywam się Umara! — zagadnęła 
dziewczyna,   zachęcona   promiennym   uśmiechem   chłopca, 
który ssał właśnie pestkę brzoskwini.
—Tak naprawdę to nie mam imienia. W oazie wołają na 
mnie Kłębek Kurzu!
—Kłębek Kurzu! Jakie ładne chińskie imię!
—Pewnie, że ładne, bez wątpienia, ale nie tak ładne jak ty! 
Ile masz lat?

Komplement zabrzmiał tak miło, że dziewczyna się zaru-

mieniła.

—Niedługo skończę siedemnaście! A ty?
—W zeszłym roku skończyłem trzynaście. Jesteś śliczna, 
Umaro!   I   doskonale   mówisz   po   chińsku   —   dodał   bez 
skrępowania chłopak.

Umara rzeczywiście była śliczną dziewczyną!

Dużo ładniejszą niż wszystkie dziewczyny,  jakie widział 

dotąd Kłębek Kurzu.

A nie brakowało tu dziewcząt wszelkich ras i wszelakiej 

postury, od bardzo wątłych do bardzo silnych, od smagłych, 
mających czarne jak heban włosy, do rudych o płomienistych 
grzywach,   od żółtych,  spoglądających   oczami  wąskimi  jak 
szparki, do zupełnie białych, o oczach niebieskich jak niebo. 
Na Jedwabnym Szlaku i na targowiskach oaz większość z nich 
rodziny sprzedawały bogatym kupcom, albo wojowniczy wo-
dzowie, przetrzymujący je jako branki, wystawiali je na licy-
tacjach, aby pozbywszy się łupu, móc szybciej przenosić się 
z miejsca na miejsce.

Tym, co najbardziej uderzyło chłopca, gdy spojrzał z bliska 

na tę piękną buzię o gładkiej i jasnej cerze, karminowych, 
pełnych jak miąższ owocu ustach i zdumiewających włosach, 
czarnych i lśniących, przypominających kręconą wełnę jagniąt, 
były oczy Umary.

Z lewego, które było błękitne jak wody jeziora, emanowała 

wielka słodycz, podczas gdy w prawym można było dostrzec 
ogromną energię, a nawet pasję. Jego piwną tęczówkę rozjaś-
niały złotawe promienie biegnące od źrenicy.

Kłębek Kurzu, który po raz pierwszy w życiu widział kogoś, 

kto miał każde oko inne, był tym bardzo poruszony.

Już   się   szykował,   żeby   powiedzieć   dziewczynie   kolejny 

komplement,   gdy   powstrzymały   go   przeraźliwe   krzyki   do-
chodzące z głębi ogrodu.

— Umaro! Umaro! Przestań się chować! Zaraz przyjdzie

nauczyciel chińskiego i spóźnisz się na lekcję!

Zbliżającą się osobą była Golea.
Umara dostrzegła jej potężną sylwetkę na końcu długiej alei 

między rzędami owocowych drzew.

— Dowiedziałeś się przynajmniej, dlaczego mówię po chiń

sku! Mój ojciec życzy sobie, abym uczyła się miejscowych
języków, chińskiego, ale także sanskrytu.

Chłopiec gwizdnął z uznaniem.

—Chiński   to   mój   język,   ale   sanskryt!?   Czy  on  nie   jest 
całkiem niezrozumiały? — mruknął.
—No, mój kochany Kłębku Kurzu, zejdź już lepiej na dół, 
bo inaczej poszczują cię psami, które obszarpią ci portki!
— Ale ja nie mam dokąd iść! — poskarżył się chłopiec.
Umara nie bardzo wiedziała, co odpowiedzieć. Pod strzechą

szarawych sztywnych włosów oczy Kłębka Kurzu napełniły się 
nagle bezbrzeżnym smutkiem.

—Przyjdź tu jutro o tej samej porze. Pogramy w piłkę! — 
szepnęła,   po   czym   puściła   się   biegiem   w   kierunku 
opiekunki.
—Umaro, okropnie mnie przestraszyłaś. Już myślałam, że 
porwali cię jacyś bandyci. Wyobrażałam sobie, że zanoszę 
twojemu   ojcu   tę   okropną   nowinę!   Jeszcze   trochę,   a 
nauczyciel  musiałby   czekać   i   poszedłby   do   niego   ze 
skargą.
—Nie   mam   już   pięciu   lat!   Kiedy   wyruszamy   na   konną 
przejażdżkę, galopuję przed ojcem i on mi na to pozwala. 
Bawiłam się pod drzewem, to wszystko! — jęknęła Umara, 
odpychając   ogromną   kobietę,   która   ściskała   ją,   jakby 
chciała udusić.
—Zapewniam cię, że nic nie powiem twojemu ojcu!
—Nie boję się! Niedługo będę dorosła i zacznę sama o sobie 
decydować!
—Umaro, młoda dziewczyna powinna szanować swojego 
ojca!

Ojciec tej pięknej dziewczyny o ciemnych lokach, białej jak 

kość słoniowa cerze i dwukolorowych oczach, która mówiła 
płynnie językami tak od siebie różnymi, jak chiński, syryjski 
czy sanskryt, i dosiadała konia niczym doświadczony jeździec,

Addai Aggai, był biskupem, duchowym zwierzchnikiem maleń-
kiej wspólnoty chrześcijańskiej, która kilka lat temu okazała 
niesłychaną śmiałość i zamieszkała w tej oazie, położonej tak 
blisko środkowych Chin.

Jakim sposobem, czy raczej cudem, wyznawcy tego chrześ-

cijańskiego nieortodoksyjnego Kościoła wschodniego znaleźli 
się tak daleko od swojego kraju, w ostatniej oazie Jedwabnego 
Szlaku, w miejscu, w którym opuszczał on Azję Środkową?

Kościół nestoriański został założony nieco ponad trzy wieki 

wcześniej przez konstantynopolskiego patriarchę Nestoriusza, 
zaprzeczającego podwójnej naturze Chrystusa jako człowieka 
i Boga.

Według niego Maria Dziewica, która zgodnie z Pismem była 

zwykłą kobietą, w żadnym razie nie mogła urodzić Boga.

Kwestia ta zajmowała w owym czasie wielu teologów, ale od 

czasu synodu nicejskiego, na którym potwierdzono, że Maria 
była „Matką Bożą", nie była już przedmiotem poważnych debat.

Nestoriusz, odrzucający podwójną, zarazem ludzką i boską 

naturę Chrystusa, uparcie nazywał ją „matką Chrystusa", a nie 
„Matką Bożą".

Ostatecznie jego teoria doczekała się w roku 431 oficjalnego 

potępienia przez synod w Efezie. Po długich dyskusjach przy-
jęto kompromisową tezę patriarchy Aleksandrii, Cyryla. Miała 
ona tę zaletę, że godziła wszystkich: w przeciwieństwie do 
zapewnień Nestoriusza, Chrystus posiadał naturę i ludzką, i 
boską, ale obie zjednoczyły się w jednej osobie, czyli w unii 
hipostatycznej.

Nestorianie ponieśli ostateczną porażkę i wrzucono ich w 

otchłań herezji.

Prześladowana wspólnota'nestorianów, którzy uważali siebie 

za chrześcijan, nie miała wyboru i musiała uciec do Mezo-
potamii, do Persji Sasanidów, gdzie została życzliwie przyjęta 
przez żydowskie kolonie, zadomowione tam od lat.

Jej   językiem   liturgicznym   był   syryjski,   odmiana   języka 

aramejskiego, język samego Jezusa, a jego przyswojenie było 
niezwykle trudne.

Ale pomimo rozkwitu nestorianizm nigdy nie zdołał uzyskać 

u Sasanidów statusu religii państwowej.

W regionie perskim dominowały dwie religie, manicheizm 

i zaratustryzm. To drugie wyznanie, którego kapłanami byli 
magowie pozostający pod władzą Najwyższego Maga, zwanego 
Mobedem Mobedów, zorganizowało się skutecznie, aby ogra-
niczyć wpływy nestorianów. Ci ostatni zrozumieli wówczas, że 
najlepiej   opuścić   Persję   i   osiąść   w   Azji   Środkowej,   gdzie 
współistniały obok siebie wszystkie religie świata, na teryto-
riach,   na   których   polityczne   władze,   mało   obeznane   z   ich 
subtelnościami, okazywały tolerancję.

Tak więc, pod koniec piątego stulecia, nestorianie osiedli 

w Baktrii, aby stopniowo, dzięki Jedwabnemu Szlakowi, dotrzeć 
do rubieży Chin.

Podczas tej długiej drogi, zaplanowanej na kilka wieków, 

pragnęli dzielić się z innymi wyznawaną prawdą, postanowili 
więc, zanim dotrą do środkowych Chin, osiedlić się w Dun-
huangu.

Biskup   Addai   Aggai   został   mianowany   przez   patriarchę 

Katolikosa, biskupa Nisibis, małego perskiego miasta, które 
Kościół nestoriański obrał na swoją siedzibę.

Katolikos powierzył mu zadanie stworzenia w oazie klasztoru 

pod protektoratem i na prawie chińskim, a on wywiązał się z 
niego doskonale.

Już w kilka miesięcy po przybyciu do Dunhuangu ukończono 

fundamenty pod klasztor i pierwsi chińscy nestorianie zaczęli 
składać śluby w budynku, którego mury dopiero co wyrosły 
ponad ziemię. Dzięki temu, zanim wzniesiono kościół, wspól-
nota nestoriańska liczyła już kilku członków.

Biskup bardzo sprytnie zwerbował robotników pracujących 

na budowie — sowita zapłata usunęła wszelkie skrupuły zwią-
zane z porzuceniem ich pierwotnych wierzeń. Wieść o hojnym

biskupie biegła z ust do ust, a srebrne monety, na jego polecenie 
dzwoniące każdego ranka o kamienie budowli, przyciągały co 
dzień chętnych do przyjęcia nowej wiary.

Rozmiłowany w językach obcych i obdarzony niezwykłym 

do nich talentem, który odziedziczyła po nim córka, biskup 
Addai poświęcił się studiowaniu chińskiego i sanskrytu.

W ten sposób opanował języki dwóch skrajnych biegunów 

tego niezwykłego łańcucha kulturalnego, społecznego, religij-
nego i gospodarczego, łączącego ludy różnych ras i wierzeń, 
jakim był Jedwabny Szlak.

Jeśli chodzi o nowych wyznawców, z których większość 

była  mieszkańcami  regionu, gdzie mówiło się po chińsku, 
biskup postawił sobie za punkt honoru nauczyć ich podstaw 
języka syryjskiego, po to tylko, aby mogli powtarzać za nim 
słowa liturgii.

To wystarczyło, aby nabożeństwa w jego małym  kościele 

zaczęła cechować niezwykła żarliwość. Addai Aggai odprawiał 
długie rytuały ku czci Jedynego Boga i Chrystusa, jego ludz-
kiego syna,  pośrednika  między nim i ludźmi.  Podczas tych 
obrzędów biskup, świadom, że będzie to dodatkowa zachęta 
przysparzająca nowych wyznawców, rozdawał swoim owiecz-
kom przaśne chleby, nadziewane jagnięcina pieczoną w ziołach, 
za którymi przepadali.

Klasztor liczył więc już przeszło trzystu mnichów, gdy biskup 

Addai został wdowcem, kilka zaledwie dni po przyjściu na 
świat Umary, której matka nie wytrzymała trudów porodu.

Wychowaniem i opieką nad nowo narodzonym dzieckiem 

zajęła się Golea, opiekunka przybyła z Persji wraz biskupem 
i jego żoną. Była tak potężnej tuszy, że urwisy z Dunhuangu 
przezywały ją „Góra", gdy toczyła się po zastawionych straga-
nami uliczkach dzielnicy, w której nestorianie zbudowali swój 
kościół.

W regionie  nawiedzanym  przez  susze  i głód wiele  osób 

przypisywało tej matronie niezwykłe cechy, ponieważ jej ob-
wisłe piersi dziwnie przypominały bliźniacze garby wielbłąda.

Niektórzy mówili, że dotknięcie Góry dodaje sił, inni — że 
potrafi ona sprowadzić deszcz. W Dunhuangu otyli ludzie byli 
rzadkością i dlatego czasami sogdyjscy kupcy i niektórzy perscy 
przewodnicy karawan odsuwali się, gdy natykali się na nią w 
tłumie pasterzy i wieśniaków, przybyłych, by sprzedać owce na 
targu,   a   których   mizerny   wygląd   sprawiał   przykrość   pa-
trzącemu, podobnie jak chudość buddyjskich mnichów, żeb-
rzących o odrobinę jedzenia.

Nestoriański biskup, niepocieszony po śmierci małżonki, był 

zbyt pochłonięty sprawami swego Kościoła, którego wpływy 
pragnął rozciągnąć w kierunku Chin, i nie ożenił się powtórnie. 
Jedyną jego pociechą był najcenniejszy skarb, Umara.

Z tego powodu Golea traktowała siedemnastoletnią dziew-

czynę   jak  małą   sierotkę,   tym   bardziej   że   biskup  kazał   jej 
przysiąc, iż będzie się nią zajmowała jak własną córką i strzegła 
jak źrenicy oka.

Obdarzona niezwykłą i niepokojącą urodą dziewczyna, ku 

wielkiemu zadowoleniu biskupa, bardzo przypominała matkę.

Jednak osoba mająca tak dużo wdzięku mogła łatwo stać się 

celem ataku tych, którzy nie darzyli Addaia Aggaia sympatią.

Biskup często budził się w środku nocy zlany potem i biegł 

do jej izby, by sprawdzić, czy córka śpi w swoim łóżku: śniło 
mu się często, że porywa ją jakaś banda, która weszła przez 
wyłom w murze na teren nestoriańskiego kościoła.

Nestorianie w tych oazach Jedwabnego Szlaku, w których 

otworzyli kościoły, mieli samych przyjaciół, jednak podczas 
mszy każdy mógł zobaczyć sprzęty liturgiczne ze złota i srebra, 
a także ozdoby z cennych haftowanych tkanin. A na Jedwabnym 
Szlaku wszystko, co błyszczało, było przedmiotem pożądania.

Wszelkiego rodzaju bandyci, oszuści i złodzieje ściągali tu 

w poszukiwaniu łatwego zarobku.

Nie wahali się też porywać dla okupu, co było znacznie 

mniej   ryzykowne   niż   napad   na   karawanę   bogatego   kupca, 
zwłaszcza wtedy, gdy miała ona eskortę uzbrojonych straż-
ników, rekrutujących się spośród najemnych żołnierzy. Tak

więc sprawcy podobnych napadów kończyli często w kałuży 
krwi.

Ale oprócz przepychu nestoriańskich obrządków Addai Aggai 

miał dużo ważniejszy powód, aby obawiać się o życie swej 
ukochanej córki, powód, którego nie zdradziłby jej za nic w 
świecie, z obawy, że ją wystraszy.

Przez wszystkie dni, którymi obdarował go jego Jedyny i 

Niewidzialny   Bóg,   biskup   powtarzał   sobie,   że   naraża   na 
wielkie ryzyko nie tylko siebie, ale przede wszystkim Umarę, 
nie mówiąc o wspólnocie, którą się opiekował, poświęcając się 
działalności z pewnością bardzo zyskownej, ale mogącej spro-
wadzić na niego prześladowania administracji Tangów, gdyby 
została odkryta.

O   działalności   tej   nie   mówił   nikomu,   nawet   Skupieniu 

Powagi, zwierzchnikowi wspólnoty buddyjskiej w Dunhuangu, 
z którym utrzymywał dobrosąsiedzkie stosunki. Spotykali się 
co miesiąc, aby opowiadać sobie, co dzieje się w ich wspólno-
tach, i usuwać ewentualne trudności, jakie mogły się wyłonić, 
jako że egzystowały obok siebie dwa tak różne wyznania.

Jednak całkowite wstrzymanie  tej działalności, jak tego 

czasami pragnął, gdy ogarniał go zbyt wielki niepokój, było 
absolutnie niemożliwe, ponieważ oznaczałoby ruinę jego małe-
go zgromadzenia.

Upłynęło już sporo czasu, odkąd Nisibis przestało przesyłać 

pieniądze do Dunhuangu.

Tuż po wzniesieniu klasztoru wszelkie wsparcie ze strony 

głowy Kościoła nestoriańskiego ustało.

Addai Aggai musiał więc radzić sobie sam i wykazać się 

wyobraźnią i sprytem, aby zapobiec popadnięciu w nędzę.

Biskup dobrze wiedział, że ów brak wsparcia oznacza ustanie 

napływu   nowych   wyznawców,   niemożność   wyruszenia   do 
środkowych Chin, a może nawet żałosny odwrót do Persji.

To oznaczałoby klęskę misji, jaką Katolikos obarczył  go 

piętnaście lat temu, gdy powierzył mu zadanie zaniesienia do 
Azji nauki Nestoriusza.

Dlatego biskup z Dunhuangu trzymał w tajemnicy to, co 

robił i z kim się zadawał, by nie ściągnąć najstraszliwszej kary 
na siebie i swoich bliskich.

Tym, czego obawiał się najbardziej, była zdrada któregoś 

z mnichów, który za parę srebrnych monet mógł wyjawić jego 
tajemnicę   chińskim władzom.  Tak  więc  niezwykle   uważnie 
dobierał ludzi, którzy mieli do niej dostęp.

Addai Aggai tak bardzo niepokoił się o uwielbianą córkę, że 

kilka razy dziennie pytał Goleę, czy wszystko w porządku.

Umara, rozpieszczona jedynaczka, czuła się samotna, a także 

nieco przytłoczona nadmierną ojcowską troską. Czasem miała 
wrażenie, że od najmłodszych lat zamknięta jest w wiezieniu.

— Byłaś sama? Wydawało mi się, że z kimś rozmawiałaś...

Wiesz, że ojciec zabronił ci zadawać się z nieznajomymi! —
syknęła z podejrzliwą miną opiekunka, biorąc ją za rękę.

Była to godzina, w której w ogrodzie biskupstwa unosiły się 

najsłodsze wonie.

— Gdzie kogoś widziałaś czy słyszałaś? W tym ogrodzie

nikogo nie ma!

Serce dziewczyny waliło jak młotem.
Po raz pierwszy skłamała swojej opiekunce.
Ileż to razy mówiono jej, że kłamstwo jest jednym z najcięż-

szych grzechów... i oto właśnie go popełniła!

Zrobiła to bez chwili wahania.

Nigdy, ale to przenigdy, nie wydałaby tego chłopaka o szara-

wych   włosach   i   ujmującym   uśmiechu,   który  zasmucił   ją, 
wyznając, że nie wie nawet, gdzie będzie spał.

Co najważniejsze, już było jej pilno zobaczyć go znowu. 

Z pewnością będzie doskonałym i wesołym partnerem do gry 
w piłkę.

Następnego dnia, o umówionej porze, chłopak siedział na tej 

samej gałęzi brzoskwini, co poprzedniego dnia.

— Cześć, Kłębku Kurzu! Jakiś ty punktualny!

Umara była uszczęśliwiona, że dotrzymał słowa.

—Dzień dobry, Umaro... Mam nadzieję, że wczoraj wie-
czorem twoja opiekunka nie była dla ciebie zbyt sroga!
—Mam ojca, który boi się, że coś mi się stanie! — powie-
działa cicho Umara.
—Ja nie mam rodziców... — westchnął smutno Kłębek Kurzu.
—Jesteś sierotą?
—Zostałem porzucony. Nauczyłem się radzić sobie sam. 
Na   targowiskach   Dunhuangu   można   znaleźć   mnóstwo 
rzeczy   do   jedzenia.   Wystarczy   pomagać   handlarzom, 
układać towary  na straganie albo pilnować kramu, kiedy 
idą za potrzebą!
—Gdy tylko cię zobaczyłam, od razu wiedziałam, że sprytny 
z ciebie chłopak.
—W co chcesz się bawić, Umaro?

Okrągłą   i   płaską   twarz   Kłębka   Kurzu,   jeszcze   bardziej 

umorusaną niż wczoraj, rozjaśnił szeroki uśmiech.

W odpowiedzi Umara wyjęła z kieszonki małą skórzaną 

piłkę wypchaną gałgankami i rzuciła ją z całej siły w niebo, 
najwyżej jak się dało. Piłka zatoczyła łuk i poleciała za mur, 
przez który prędko przeleźli, bo chłopak zrobił dla dziewczyny 
drabinkę ze swoich rąk.

W ten sposób Umara po raz pierwszy przeszła przez mur 

otaczający ogród i znalazła się poza obrębem biskupstwa, wbrew 
zakazom ojca.

Doświadczała rozkosznej mieszaniny satysfakcji i strachu, 

który zamienił się w euforię. Poznawała cudowne uczucie, 
jakie niesie ze sobą naruszenie zakazu, gdy ktoś z natury 
posłuszny i pełen szacunku dla przepisów ośmiela się w końcu 
okazać nieposłuszeństwo.

—Nigdy nie przechodziłam przez ten mur! — wykrzyknęła.
—Mam nadzieję, że nie narazisz się na kłopoty — mruknął 
ze znudzoną miną Kłębek Kurzu.

Zamiast odpowiedzi dziewczyna ruszyła biegiem w kierunku 

północnej części miasta. Pędziła aleją jak źrebak, który wyrwał 
się ze stajni, upojony wolnością.

Kłębek Kurzu zaczął gonić ją między straganami.
Na oczach zdumionych kupców, handlujących cennymi to-

warami, takimi jak kupony jedwabiu, migdały, nefryty, zielony 
siarczan sodu w proszku, purpurowy barwnik otrzymywany 
z wydzieliny morskiego ślimaka rozkolca, indygo i pachnące 
narcyzy, mające stać się talizmanami, wręczanymi w Chinach 
na Nowy Rok, pędzili, śmiejąc się głośno, i nikt nie odważył 
się przywołać ich do porządku.

Stojące tu i tam miedziane czarki z kadzidłem wypełniały 

powietrze   przyjemną   wonią.   Aby   otrzymać   choć   szczyptę 
pachnidła, trzeba było dać kupcowi co najmniej dwa piękne 
jagniątka.

Omal nie przewrócili handlarza amiantem, pochodzącej z 

Persji materii, utkanej jak wełna, która wywoływała podziw 
poganiaczy osłów.

—Z jakiego zwierzęcia jest ta wełna? — pytali, patrząc na 
dziwny materiał.
—To   skóra   salamandry!   Jeżeli   uszyjesz   z   niej   tunikę, 
będziesz mógł przejść bez szwanku przez ścianę ognia! — 
wyjaśnił perski kupiec doskonałym chińskim.

Tysiąc razy omal nie wywrócili piramid arbuzów, brzoskwiń 

i rodzynek, ale także ułożonych na ziemi dyń, buraków i ogór-
ków. Ludzie zaczęli pomstować na dwa szalone stworzenia, 
które pędziły, śmiejąc się i potrącając wszystko na swojej 
drodze.

Wydawało się, że wolność dodała Umarze skrzydeł.

Biegła tak prędko, że mimo znajomości uliczek i placyków 

Dunhuangu, Kłębek Kurzu nie mógł jej złapać.

Na końcu uliczki, przy której stały jeden przy drugim domy 

wypełnione wołaniami dzieci i zapachem kuchni, wpadli w sta-
do kóz. Wystraszone zwierzęta zaczęły beczeć, a ogromne psy 
o płowej sierści nie pozwalały im się rozpierzchnąć.

— Uważaj, Umaro! Jeżeli nie chcesz się przewrócić, musisz

przez nie przeskakiwać! — krzyknął wesoło chłopiec.

I przesadzając małe kózki, pokazał jej, jak to się robi. Umara,

mniej od niego sprawna, wylądowała na czworakach na środku 
zbitego stadka.

Kłębek Kurzu rzucił  się, żeby pomóc  jej  wstać, a  ona, 

wciśnięta między dwie kozy, które zaczęły ją lizać, skręcała się 
ze śmiechu.

— Nic ci się nie stało? — zapytał.
Nie zadając sobie trudu, żeby odpowiedzieć, dziewczyna 

zerwała się jednym susem i popędziła dalej.

— Łap mnie! — krzyknęła, nieco go wyprzedziwszy.
Gnając jak szaleni, nawet nie zauważyli, że minęli ostatnie

zabudowania   przedmieść.   Przebiegli   przez   małe   kamieniste 
wzniesienie i znaleźli się u stóp urwiska. Zatrzymali się bez 
tchu. Nie mieli siły biec dalej.

—Złapałem cię! — wysapał Kłębek Kurzu, muskając ustami 
jej rękę.
—Gdybym była jaszczurką, nie udałoby ci się, już byłabym 
na górze!

Wskazała skalną ścianę, której cofnięty w głąb szczyt nie był 

widoczny z ziemi.

— Nie jestem jaszczurką, ale widzę, że mamy tu coś, co

powinno nam pomóc!

Tuż nad ich głowami zwisała sznurowa drabinka. Wydawało 

się, że można się po niej dostać na skalny taras, na którym 
można było dojrzeć rzeźbioną drewnianą poręcz.

— Patrzcie no, jakie rzeźby! Tam na górze, za tym ślicznym

tarasem, musi być skarb! Spróbuj wdrapać się tak prędko, jak
ja! — wykrzyknął  chłopiec, chwytając drobnymi  brudnymi
dłońmi pierwszy szczebel drabinki.

Zwinny jak kot, Kłębek Kurzu podciągnął się, złapał równo-

wagę i w mgnieniu oka znalazł się na drabince.

— Jak widzisz, to nietrudne. Chodź!

Podał rękę dziewczynie i pomógł jej dostać się na górę.

Za balustradą, którą z łatwością przeskoczyli, znajdował się 

skalny taras o szerokości nie mniejszej niż cztery stopy. Biegł 
wzdłuż krawędzi urwiska i był długi na jakieś dwadzieścia

stóp. W ścianie nie było żadnych drzwi ani okien, jakby taras 
ten   służył   tylko   do   podziwiania   falujących   wydm   pustyni, 
ciągnących się aż po horyzont. Pod nogami chrzęściły kamyki, 
wymieszane z szarawymi grudkami przypominającymi zaprawę 
murarską.

—Nigdy nie oglądałam pustyni z tak wysoka! Wydmy jak 
okiem sięgnąć! Jakie to piękne! — westchnęła zachwycona 
Umara.
—Pochodzę stamtąd, hen, z daleka. Urodziłem się w Tur-
fanie, ale mówiono mi, że miałem chińskich rodziców. To 
taka  oaza.   Jeszcze   większa   niż   Dunhuang.   Znajduje   się 
miesiąc marszu stąd, na zachód. Odkąd straciłem rodziców, 
co dzień  mam do czynienia z piaszczystymi wydmami — 
powiedział chłopak, nagle popadłszy w zadumę.
—Kłębek Kurzu... z Turfanu...
—Oddano mnie pewnemu szlifierzowi nefrytów, ale uciek-
łem, kiedy miałem sześć lat. Bił mnie.
—Nauczyłeś się ciąć nefryty?
—Widziałem, jak gładzono je na kole za pomocą ścierniwa. 
Szlifowanie   kamieni   nieśmiertelności   to   bardzo   żmudna 
praca!
—Mój ojciec powtarza ciągle, że nieśmiertelny jest tylko 
Jedyny Bóg!

— Cieszę się, że jestem tu z tobą!
Uśmiechnął się.
—Jak można żyć tak całkiem samemu, kiedy jest się małym 
sześcioletnim chłopcem? — spytała Umara.
—Można przeżyć! Zimą śpi się w stajniach, w cieple bydła. 
Rano, po przebudzeniu, człowiek jest cały spocony, tak jest 
gorąco! Latem wystarczy położyć się pod drzewem i zasypia 
się  pod   okryciem   z   gwiazd...   —   odpowiedział   pogodnie 
chłopiec.

Umara pomyślała, że ten mały Kłębek Kurzu, mimo mizer-

nego wyglądu, jest zahartowany jak prawdziwy wojownik.

— Domyślam się, że trzeba by tysięcy wydm, żeby zgasić

radość życia i energię dzielnego Kłębka Kurzu!

Komplement był ładny.

Tak ładny, jak karminowe usta dziewczyny,  która przed 

chwilą go wypowiedziała i którą Kłębek Kurzu chętnie by 
objął, jak to robili na ulicach i targowiskach młodzi mężczyźni, 
tylko trochę starsi od niego, z młodymi dziewczynami.

—No dobrze. A skoro już jesteśmy na tym tarasie, to co 
dalej? Gdzie on jest, ten sławny skarb, o którym mówiłeś? 
—  zapytała   wesoło   Umara,   jakby   chciała   się   nieco 
podroczyć.
—Bądź cierpliwa, jestem pewny, że nie wdrapaliśmy się tu 
na darmo.
—Co do skarbu, to widzę tylko płaską skałę usłaną kamie-
niami...
—Te kamienie i zaprawa, którą widać na ziemi, oznaczają, 
że ktoś zamurował wejście.

Na oczach zdziwionej Umary Kłębek Kurzu zaczął opukiwać 

wskazującym palcem skalną ścianę, najpierw od góry do dołu, 
potem wzdłuż i wszerz, na całej powierzchni, jakby chciał 
sprawdzić wytrzymałość jakichś wielkich drzwi.

—Umaro, mogę cię zapewnić, że w tym miejscu postawiono 
sztuczną skałę. Tuż za nią powinna się znajdować kryjówka! 
— wykrzyknął triumfalnie.
—Skąd wiesz?
—To, w co uderzam, to nie jest kamień, ale glina wysuszona i 
pomalowana dla zmylenia oczu, żeby udawała skałę. Dobrze 
posłuchaj! — Chłopiec postukał w ścianę palcem.

I rzeczywiście, jego lekkie uderzenia brzmiały jak uderzenia 

w bębenek.

— Znam się na tym. Nieraz zbierałem jabłka u chłopa, który

tak zamurowywał na czas zimy wejście do piwnicy wydrążonej
w skale! Ponieważ część tej glinianej ściany daje taki odgłos,
jakby za nią było pusto, oznacza to, że jest cienka jak deseczka.
Spójrz na te kamienie i resztki zaprawy na ziemi. Ktoś musiał
niedawno zamurować wejście, dokładnie tutaj! — dodał, biorąc
zamach nogą.

Jednym silnym kopnięciem roztrzaskał fałszywą skałę w 

miejscu, w którym stykała się z powierzchnią tarasu.

Tam, gdzie glina udawała kamień, ukazał się otwór.

— Zdumiewasz mnie! — wykrzyknęła Umara, klaszcząc

z radości.

Powiększywszy otwór, co okazało się bardzo łatwe, tak 

cienka była  w tym  miejscu warstwa  gliny pomieszanej ze 
słomianą sieczką, Kłębek Kurzu wśliznął się do środka, a zaraz 
za nim płonąca z ciekawości Umara.

Ich oczom ukazał się zaskakujący widok.

—Niewiarygodne! Można powiedzieć, że to biblioteka! — 
wysapał oszołomiony chłopiec.
—Masz rację... Jakie to dziwne! — szepnęła tuż za jego 
plecami Umara.

W półmroku pomieszczenia, oświetlonego tylko promieniami 

słońca wpadającymi przez otwór, ujrzeli niezliczone, ułożone 
jeden na drugim, pożółkłe zwoje.

Znajdowały się tu zwoje wszelkiego rodzaju, wielkie i małe, 

bardzo grube i bardzo cienkie, ściśnięte jak wiązki drewna na 
rozpałkę.

Kłębek Kurzu z trudem wyciągnął ich małe naręcze i wysunął 

się z nimi na taras, po czym położył je na ziemi. Umara także 
wyszła.

Leżały przed nimi cztery zwoje.
W świetle słońca zobaczyli, że trzy z nich są białe niby 

kość słoniowa, a ostatni, bardziej zniszczony, pożółkły jak 
stary róg.

—To   rękopisy!   —   wykrzyknęła   Umara,   znająca   zwoje 
syryjskich   tekstów,   które   ojciec   kazał   jej   czytać   i 
objaśniać  i które trzech mnichów kopistów z biskupstwa 
przekładało na  chiński,   żeby  ułatwić   szerzenie   doktryny 
Nestoriusza.
—Natrafiliśmy na tajną bibliotekę! Czy to nie piękny skarb, 
Umaro? — zapytał młody Chińczyk, który właśnie wyniósł 
kolejne naręcze rękopisów.

Niektóre   przewiązane   były   jedwabnymi   taśmami,   a   inne, 

zdobione malunkami, zostały troskliwie umieszczone w bam-
busowych cylindrach.

Było tego tyle, że nie wiedzieli, od czego zacząć.

Umara rozwinęła wspaniałą malowaną chorągiew, na której 

widniała jakaś bogini w białej, ułożonej w fałdy szacie, na 
karminowym tle, a całość przyozdobiona została trzema czar-
nymi chmurami obwiedzionymi złotem.

—Najwidoczniej to święte teksty buddyjskie. Ojciec kiedyś 
mi je pokazywał — wyjaśniła dziewczyna.
—Do kogo mogą należeć?
—Nie   mam   pojęcia!   Być   może   to   sekretna   biblioteka 
klasztoru   mieszczącego   się   w   jaskiniach,   trochę   dalej   na 
pustyni.  Nazywa się Klasztor Miłosierdzia, mój ojciec zna 
jego   przełożonego.   Mówił   mi,   że   większość   buddyjskich 
klasztorów   na  Jedwabnym   Szlaku   ma   jakąś   skrytkę,   w 
której trzymane są skarby dla ochrony przed rabusiami.
—Ale tu znajdują się tylko rękopisy!  Nie ma  złota ani 
srebra!
—Nie słyszałeś, że boskie słowa Świętego Buddy są dla 
buddysty   czymś   najcenniejszym?   —   szepnęła   Umara   w 
zamyśleniu.
—To prawda! W domu mojego mistrza, szlifierza nefrytów, 
w niszy wydrążonej  w  ścianie  izby  stał  posążek  Buddy, 
przed  którym  paliła się w dzień i w nocy mała  lampka 
oliwna.

Umara ostrożnie włożyła zwój do futerału.

— Nigdy nie widziałam czegoś tak pięknego... ale myślę, że

czas wracać. Moja opiekunka i ojciec zastanawiają się na
pewno, gdzie jestem!

I rzeczywiście, spoglądające z wysoka słońce przebyło już 

znaczną część swej drogi. Trzeba było jak najprędzej wracać 
do Dunhuangu. Umara dobrze wiedziała, że w domu bardzo się 
o nią niepokoją.

Upłynęły już prawie trzy godziny od chwili, gdy przeszła 

z Kłębkiem Kurzu przez ogrodowy mur.

Chłopak wśliznął się do groty, żeby odłożyć na miejsce 

cenne rękopisy. Potem przetoczył jeden z leżących na tarasie 
wielkich kamieni, żeby zamaskować otwór, przez który weszli.

Wróciwszy pod mur ogrodu, wyczerpani po szaleńczym biegu 
do miasta, rozstali się w wypełniającym  powietrze zapachu 
obsypanych owocami brzoskwiniowych drzew.

—Dzięki tobie odkryłam Dunhuang i pustynię... — powie-
dział Umara, biorąc chłopca za rękę.
—Podobała ci się nasza wyprawa?
—Przede wszystkim podobało mi się twoje towarzystwo, 
Kłębuszku Kurzu! — odparła, spuszczając oczy.

Ciemne oczy w umorusanej twarzy chłopca błysnęły z zado-

wolenia.

—A teraz przyrzeknij mi, że nie powiesz nikomu o grocie 
z rękopisami — poprosiła dziewczyna.
—To będzie nasza wielka tajemnica. Przysięgam, Umaro! 
Na śmierć i życie! — wykrzyknął chłopak w uniesieniu.

Wilgotne i gorące wargi Umary musnęły jego usta.
Jakież były słodkie i rozkoszne!
Po raz pierwszy,  nie wiedząc jeszcze, czym  są cielesne 

rozkosze,  poczuł  dziwne   łaskotanie  między  nogami,  a  jego 
klejnocik nieco stwardniał.

Z żalem pomógł Umarze przejść przez mur ogrodu.

Kiedy stanęła przed ojcem, nie miała zbyt wesołej miny. 
Gruba Golea rzuciła się z płaczem do jej nóg i zaczęła ją 
obmacywać, sprawdzając, czy podopieczna jest cała i zdrowa.

—Gdzieś ty była?! — zagrzmiał surowo Addai Aggai.
—Pobiegłam   za   piłką.   Upadła   po   drugiej   stronie   muru. 
Poszłam jej szukać. Jestem już prawie dorosła. Wiem, jak 
mam  się   zachowywać!   Przestańcie   wreszcie   traktować 
mnie jak dziecko! — wybąkała z upartą miną.

Ubrany   w   wełnianą   tunikę,   na   której   wyhaftowany   był 

nestoriański krzyż, z przecinającymi go w poprzek alfą i omegą, 
literami aramejskiego alfabetu, Addai Aggai, którego twarz 
była równie biała jak jego szata, wybuchnął:

— Wiedz, że narażasz się na wielkie niebezpieczeństwo,

wychodząc bez mojej wiedzy poza teren biskupstwa! — krzy-
czał, łapiąc ją za ramię.

— Nie wiem, gdzie ma się kryć to zagrożenie! Nie jestem

już małą dziewczynką! — wykrzyknęła Umara, uwalniając
rękę, na której został czerwony ślad po palcach ojca.

Czuła się niezależną młodą panną, której towarzystwo Kłębka 

Kurzu objawiło smak wolności i pokazało, że wyrwawszy się 
po raz pierwszy z pozłacanej klatki, wcale nie naraziła się na 
niebezpieczeństwa, jakimi ją straszono.

—To boli — jęknęła.
—Umaro, jeśli twój ojciec niepokoi się o ciebie, to dlatego, 
że ma po temu ważne powody! Nie powinnaś się tak więcej 
zachowywać! — napominała ją Golea.
—O jakich powodach mówisz? — zapytała ze łzami  w 
oczach dziewczyna.

W chwili gdy opiekunka otwierała usta, żeby odpowiedzieć, 

Addai Aggai nakazał jej gestem milczenie.

Za nic w świecie nie zdradziłby ukochanej córce, czym się 

w sekrecie zajmuje.

Zrobił krok w stronę Umary i delikatnie położył dłoń na jej 

głowie, a potem mocno ją przytulił.

— Niech cię ochrania Jedyny Bóg, ukochana córeczko —

szepnął. — Niech syn Maryi, Chrystus, służy ci za przykład!

Umara poczuła, że w jego objęciach staje się znowu małą 

dziewczynką,  jaką była  dotąd, i tak naprawdę jeszcze nie 
przestała nią być.

— Gdybyś wiedziała, moja droga, ile dla mnie znaczysz!

Nie powinnaś tak postępować. Przez ciebie umierałem z niepo
koju! — mówił biskup, który odczuwał teraz ulgę równie
wielką, jak przedtem strach.

Umara milczała.

Zamknęła   piękne   oczy   i   ukryła   twarz   w   haftowanej 

złotem i srebrem szacie ojca, czując ciepło jego ciała. Marzyła 
o wydmach na pustyni ciągnącej się w nieskończoność, której 
widokiem nie zdążyła się nasycić podczas wyprawy z Kłębkiem 
Kurzu.

Co mogło się znajdować dalej, za pustynią?

Inne oazy i inne światy, inne ogrody, z pewnością jeszcze 

rozleglejsze niż ten, który znała.

Myślała o wszystkich tych księgach, złożonych jedna na 

drugiej w ciemności, czekających, aż przeczytają je czyjeś 
oczy.   Co   też   mogło   być   napisane   i   namalowane   na   tych 
buddyjskich   zwojach?   O   jakich   opowiadały   historiach?   O 
jakich   krajobrazach?   Jakie   horyzonty   mogły   otworzyć   tym, 
którzy by się nad nimi pochylili?

Kryły z pewnością bajeczne legendy,  mówiły o światach 

jeszcze bardziej odległych i cudowniej szych niż te położone po 
drugiej stronie pustyni!

Dość było przyjrzeć się delikatnej, wykwintnej kaligrafii i 

przepięknym malunkom!

Teraz to one stały się jej tajemniczym ogrodem!

Gdy ojciec łagodnie odsunął ją od siebie, żeby iść do kościoła 

i odprawić nabożeństwo, stwierdziła z zadowoleniem, że łatwo 
jej przyszło niewyjawienie mu sekretu bajecznej groty z ręko-
pisami, którą odkryli z Kłębkiem Kurzu.

Nie była już małą zahukaną dziewczynką, posłuszną ojcu 

i opiekunce. Była już dorosła i pragnęła, jak wszystkie dziew-
częta w jej wieku, sama decydować o swoim życiu.

Kaszgar/^

^

s

N

s

t)unhuang        Luoyang

V

^^0

0000

'^

Chang'an

v

f

GÓRY KRAINY ŚNIEGÓW • 

Peszawar

• Lhasa * 

Klasztor

Samye

5

Pałac cesarski w Changanie, Chiny, 8 
stycznia 656 roku

Spotkanie, na jakie cesarzowa Wu Zhao zaprosiła Czystość 

Pustki, miało dla niej ogromne znaczenie, nawet gdyby wypadło 
jak najgorzej.

Obudziwszy się, poczuła dotkliwy ból głowy, który prześlado-

wał ją co najmniej raz w tygodniu i często wywoływał wymioty.

Były to iście piekielne kleszcze, ściskające jej skronie tak, że 

miała   ochotę   krzyczeć.   Cierpienie   mogło   trwać   kilka   dni, 
zmuszając ją do leżenia w łóżku, nieruchomo jak posąg,  w 
zupełnych ciemnościach. Podczas nawiedzających ją majaków 
zadawała   sobie   pytanie,   czy   jeszcze   żyje,   czy   też   jest   już 
martwa lub, co gorsza, czy nie pogrzebano jej żywej w ziemi...

Tego ranka, mimo  wypicia czarki gorącej herbaty Ośmiu 

Skarbów, która zwykle ją uspokajała, nadal miała wrażenie, że 
jej głowa zaraz pęknie.

Cesarzowa cierpiała na migreny i nawet namiętne noce nie 

przynosiły ulgi w chorobie, która prześladowała ją od dzieciństwa.

— Niemowo, postaw tego owada poza zasięgiem mojego 

słuchu. Mam wrażenie, jakby piłował mi mózg! — poleciła, 
przymykając oczy.

Niemy służący spełnił jej życzenie i szybko sięgnął po małą 

klatkę, żeby wynieść ją do ogródka.

Od czasu gdy została oficjalną małżonką Gaozonga, Wu Zhao 

nie   ruszała   się   nigdzie   bez   ulubionego   świerszcza.   Owad 
zamknięty był w małej kulistej klatce, splecionej z bambusowych 
prętów, którą nosił za cesarzową zaufany służący, niemowa.

Ten potężnie zbudowany mężczyzna z ogonkiem na czubku 

ogolonej głowy był Turko-Mongołem, mającym prawie dwa 
metry wzrostu. Pod dopasowaną tuniką rysowały się imponujące 
mięśnie.

Osobistemu strażnikowi cesarzowej obcięto język, kiedy 

dostał się do niewoli podczas jednego z wybuchających od 
czasu do czasu konfliktów między cesarską armią Tangów i 
wojowniczym plemieniem, które oblegało granice cesarstwa 
i na wszelkie sposoby usiłowało przekroczyć Wielki Mur.

Wu Zhao dostrzegła go, kiedy Gaozong zabrał ją na pokaz 

wojennych zdobyczy przywiezionych do Chang'anu przez armię 
zachodnią.

Zdobyte w zażartej walce łupy złożono na głównym pod-

worcu koszar, aby cesarz jako pierwszy mógł wybrać to, co 
najbardziej   mu   się   spodoba   spośród   nagromadzonej   broni, 
garnków wypełnionych złotymi i srebrnymi monetami, a także 
cennych przedmiotów, rozłożonych na kobiercu z wełny i jed-
wabiu. Przed ogromnym bębnem z brązu, z którego po stopieniu 
można było odlać dziesiątki tysięcy grotów strzał, stał skuty 
łańcuchami łysy osiłek. Wydawało się, że jego obwisłe wąsy, 
zakręcone i natarte olejkiem, gotowe są ukąsić niczym dwa 
węże każdego, kto ośmieliłby się podejść bliżej.

—Chcesz wybrać jakiś klejnot czy tiarę? — spytał cesarz 
żonę, obejmując ją w talii.
—Jedyna rzecz, jaka mnie interesuje, to on! — odparła Wu 
Zhao,   wskazując   Turko-Mongoła,   który   przewyższał 
cesarza przynajmniej o trzy głowy.
—Ależ Wasza Wysokość, ten potwór trzema cięciami szabli 
zmasakrował   dziewięciu   naszych   żołnierzy!   — 
zaprotestował

dowódca armii. — Mogliśmy go zabić, ale spodobała nam się 
jego siła. Za karę obcięliśmy mu język. Przynajmniej przestał 
ciskać wyzwiska. Ostrzegam, że jest niezwykle groźny. Proszę 
spojrzeć na jego mięśnie. Dlatego przywiązaliśmy go do bębna. 
Jest tak niebezpieczny, że waham się, czy pozostawić go przy 
życiu! Odradzam każdemu zbliżanie się do niego w pojedyn-
kę! — dodał szeptem.

Wskazał potężne ramiona olbrzyma, usiane tatuażami i bliz-

nami, grube jak pień drzewa, które wyłaniały się z bufiastych 
rękawów koszuli, jaką miał na sobie pod kamizelką ze stalowej 
siatki z szerokim wycięciem na szyję.

Cesarzowa ograniczyła się do rzucenia małżonkowi omdle-

wającego spojrzenia i wydęcia warg, co czyniła zawsze, gdy 
chciała osiągnąć cel. Wysunęła też koniuszek języka, budząc 
pewne, bardzo konkretne wspomnienia u zainteresowanego.

Sztuczka wywołała spodziewany skutek: cesarzowa otrzy-

mała to, co chciała.

Poprzedniej nocy ten sam spiczasty i różowy języczek pięknej 

Wu obdarował jaspisową pałeczkę Gaozonga wieloma celnie 
wymierzonymi  ukłuciami i innymi  pieszczotami, od których 
cesarz krzyczał z rozkoszy. Gdy usta Wu objęły ją, żeby zebrać 
białawy płyn o nieokreślonym smaku, a potem szepnęły, żeby 
mu się przypochlebić i ostatecznie go zdobyć, że smakowało 
wyśmienicie, o mało nie stracił przytomności.

Nic dziwnego, że cesarz, wierząc w szczerość tego hołdu, 

był dumny jak paw. A potem, wciąż upojony rozkoszą i chcąc 
dostać to, co nazwał ze śmiechem i minoderią  „głównym 
daniem",  nie zrobił przerwy,  ale zabrał się do przesuwania 
członkiem po pączku piwonii szlachetnej bramy Wu Zhao, 
żeby przywrócić mu twardość i uhonorować żonę wejściem od 
tyłu, które od dawna już wolał od wejścia zwykłą drogą.

Tak robił każdej nocy, jaką małżonka mu poświęcała.
Zdając sobie sprawę, że w jej interesie leży, aby wciąż jej 

pożądał, kategorycznie odmówiła dzielenia z Gaozongiem łoża 
co noc, żeby nie poczuł przesytu.

Doskonale rozumiała, że pieszczoty, na które cesarz był tak 

łasy, są dla niego tym cenniejsze, że nie jest nimi obdarzany na 
każde życzenie.

Należało więc kazać mu czekać i dać się prosić, co zresztą 

Gaozong czynił z ogromnym zapałem.

Opuszczając   łoże,   cesarz   namawiał   swą   młodą   żonę   na 

kolejne spotkanie i błagał, żeby nastąpiło ono już nazajutrz.

— Niebawem prześlę ci wiadomość! — odpowiadała kokie

teryjnie, po czym wypychała go z komnaty.

Aby podsycić jego żądzę, starała się wprawiać go bezustannie 

w dobry nastrój, wysuwając język w trakcie ukradkowego 
uścisku albo muskając nim jego kark. Atakowała go niespo-
dziewanie, bez względu na porę dnia, aby przypomnieć mu, na 
wypadek gdyby zapomniał, otchłanie rozkoszy, w jakich umiała 
go pogrążyć.

Tak więc, gdy Gaozong dostrzegł czubek instrumentu, jakim 

posłużyła się tak zręcznie kilka godzin temu, poczuł, że jego 
członek twardnieje, po czym  unosi się niby wąż  naga  pod 
jedwabną bielizną.

Wydało mu się, że dostrzega w wymownym  mrugnięciu 

okiem, jakie mu posłała, potwierdzenie, że jeśli podaruje jej 
tego giganta, dostanie wszystko, czego zapragnie.

— Dziś życzenia cesarzowej są rozkazami! Człowiek bez

języka należy do niej! — rzucił stanowczo zgiętemu w ukłonie
dowódcy armii zachodniej.

W ten sposób Niemowa został służącym Wu Zhao, unikając 

smutnego losu, jaki przeznaczyli mu wojskowi. Od tej chwili 
nie oddalał się od swej pani nawet na krok.

Wu Zhao szybko dostrzegła korzyści, jakie płyną z posiadania 

tego giganta: nikt nie zwracał na niego uwagi, wszyscy sądzili, 
że z powodu braku języka nie będzie mógł powtórzyć swej pani 
tego, co o niej mówiono.

Cesarzowa nauczyła go jednak podstaw chińskiego i wymyś-

liła kod, który umożliwił im porozumiewanie się. Po kilku 
miesiącach dziwnych ćwiczeń, złożonych głównie z gestów,

zaczęli się rozumieć i mogli rozmawiać bez obawy, że to, o 
czym mówią, dotrze do niepowołanych uszu.

A ponieważ Niemowa nie był głuchy, Wu Zhao mogła się 

niejednego dowiedzieć o swoich potencjalnych wrogach, wy-
starczyło, że zostawiła ich w jego towarzystwie. W ten sposób 
do jej worka wpadło wiele sekretów, z których mogła czerpać 
ogromne korzyści.

Cesarzowa miała na dworze w Chang'anie nieprzeliczonych 

wrogów, przede wszystkim wśród ludzi szlachetnie urodzonych, 
którzy wyrzucali jej, iż usunęła w cień ich przedstawicielkę, 
cesarzową Wang. Dzięki Niemowie miała dokładną ich listę 
i wiedziała, co mówią za jej plecami.

Jeśli tego ranka poleciła Niemowie wynieść świerszcza na 

dwór, zrobiła to dlatego, że odgłos, jaki wydawał owad, w połą-
czeniu z bólem głowy, przypominał jej straszliwe koszmary, 
często nawiedzające ją w nocy, od czasu gdy włożyła na głowę 
koronę cesarzowej Chin.

Sen zawsze był taki sam.

Odrodzona w ciele maleńkiej myszki, z powodu karmy pogor-

szonej czynami, dzięki którym pozbawiła wpływów swojąrywal-
kę, uciekała we śnie przed olbrzymim kocurem ze ślepiami 
dziwnie przypominającymi oczy byłej cesarzowej. W chwili gdy 
ostre pazury zwierzęcia już miały zanurzyć się w jej drobnym ciele, 
Wu Zhao budziła się spocona jak mysz, krzycząc z przerażenia.

Ponieważ   koszmar   prześladował   ją   także   podczas   nocy 

spędzanych z Gaozongiem, obudzony jej wrzaskiem cesarz 
pytał ją, co się stało, a ona uparcie odmawiała odpowiedzi. 
Zwierzyła się tylko Niemowie.

Ostatnio przerażający koszmar dręczył ją już od ośmiu nocy, 

kiedy to dzięki rozmowom zasłyszanym przez Niemowę do-
wiedziała się, że Pani Wang nadal mieszka w cesarskim pałacu, 
kilka   kroków   od  niej,   z   nałożnicą   Czystą   Urodą.   Pomimo 
potępienia i upadku, dwie kobiety nadal przebywały blisko 
niej. Odniosła przykre wrażenie, że ją zlekceważono, i nie-
zmiernie ją to zirytowało.

Wahała się jednak, czy porozmawiać o tym z małżonkiem, 

ponieważ nie była pewna, czy stało się tak z jego polecenia.

Jej   pozycja   pozwalała   lepiej   niż   komukolwiek   innemu 

poznać niezdecydowanie cesarza, który odmawiając mieszania 
się   w   sprawy   innych,   z   ogromnym   bólem   godził   się   na 
odsunięcie swej pierwszej prawowitej żony,  a także dawnej 
faworyty.

Nie dopuszczając myśli, że nadal będzie przeżywała kosz-

mary z goniącym ją kocurem, postanowiła położyć kres tej 
niezręcznej sytuacji. Jeśli te dwie kobiety nadal będą z niej 
drwiły o dwa kroki od jej sypialni, przeklęty kot nigdy nie 
zniknie z jej snów.

Postanowiła jednak poradzić się najpierw kogoś, kto wie-

dział najwięcej o karmie —- Czystości Pustki, czcigodnego 
przełożonego   Klasztoru   Wdzięczności   za   Cesarskie   Dobro-
dziejstwa — toteż poleciła mu jak najspieszniej przybyć  z 
Luoyangu.

Liczyła na to, że czcigodny mnich wyjaśni jej, jaki wpływ na 

jej  karmę  będzie  miał   czyn,  który zamierza  popełnić,  aby 
pozbyć  się  okropnych  nocnych  wizji   i  ostatecznie  odsunąć 
rywalkę.

Czystość Pustki czekał na nią w części cesarskiego pałacu 

zwanej Wielkim Wnętrzem, zastrzeżonej tylko dla znamienitych 
gości.   Cesarzowa   wkroczyła   do   komnaty   udręczona 
migreną, z oczami tak zaczerwienionymi z bólu, jakby dopiero 
co płakała gorącymi łzami.

Widząc ją, przełożony klasztoru, siedzący przy niskim stoliku, 

na którym rozłożone były Cztery Skarby Eleganckiej Rozrywki, 
czyli lutnia, przybrane wstążkami, pięknie kaligrafowane zwoje, 
książeczki z pędzelkami oraz szachownica, wstał. Miał na 
sobie szarą wełnianą szatę, której szerokie fałdy zebrane były 
na biodrach pasem z czarnej skóry.

— Dawno już wasza sława wielkiego znawcy mahajany 

wyszła poza Luoyang. Tak więc pozwoliłam sobie poprosić 
was, żebyście mnie odwiedzili, ponieważ chciałam zasięgnąć

rady w niezwykle delikatnej kwestii! — powiedziała uprzejmie 
cesarzowa.

—Jeśli   będę   mógł   pomóc   Waszej  Wysokości,   chętnie  to 
uczynię—odparł   stary   mnich,   a   jego   wysoka,   szczupła 
sylwetka  rysowała   się   wyraźnie   na   tle   okna,   za   którym 
widać   było  marmurowy   basen   z   wielkimi   czerwonymi 
karpiami w czarne i białe cętki.
—Chodzi o moją karmę — wyjaśniła cesarzowa.
—Wielki   Wóz   jest   sprzymierzeńcem   cesarstwa   Chin   — 
zapewnił mnich. — Z tego powodu moja obecność tutaj jest 
rzeczą naturalną! Nie wiem jednak, czy zadowolę Waszą 
Wysokość, zwłaszcza w kwestiach dotyczących karmy!

Spokój, z jakim wypowiedział te słowa, wywarł duże wraże-

nie na Wu Zhao. Ze ściśniętym gardłem zdecydowała się w 
końcu zadać pytanie, które paliło jej wargi.

— Mistrzu Czystość Pustki, co się dzieje z karmą kogoś, kto

musi popełnić zło w imię wyższej sprawy?

Mistrz, który przyglądał się z uwagą cesarzowej, odpowie-

dział dopiero po dłuższej chwili:

—- Buddyzm chan nie potępia paradoksów. Drogi do oświe-

cenia bywają kręte. Znałem bardzo starego mnicha, który nie 
wahał się mówić, że aby je osiągnąć, trzeba „całkowicie wyrzec 
się Buddy"!

— Wasze słowa podnoszą mnie na duchu — skłoniła się

cesarzowa.

Wielki mistrz odchrząknął, nie spuszczając z niej wzroku. 

Pomyślał, że z tymi  niewinnymi  oczami  wygląda  jak mała 
dziewczynka.

W   komnacie   zapadła   cisza,   zmącona   jedynie   stukaniem 

paciorków  mali,  które wielki mistrz  dhyany  przesuwał pal-
cami.

Robił tak zawsze, gdy chciał, jak powiadał, „zmusić prawdę 

do wyjścia z ust rozmówcy". Zostawiał ich samych sobie  i 
czekał, aż milczenie stanie się na tyle niezręczne, że każe im 
porzucić chłodną powściągliwość.

W przypadku Wu Zhao nie trwało to długo.
— Pragnę osiągnąć oświecenie! — wykrzyknęła.
Czystość Pustki nadal obojętnie świdrował ją wzrokiem.
— Nigdy nie umiałam wybrać między tymi, którzy chcieliby,

żeby oświecenie spadło na nich natychmiast, i innymi, którzy
zalecają ćwiczenia mające na celu doprowadzenie do niego
duszy krok po kroku!  — dodała niepewnie, jakby dla pod
trzymania  rozmowy,  czyniąc  aluzję do słynnej  dysputy na
temat tego, co nazywano subityzmem i gradualizmem, a co
odpowiadało w istocie dwóm przeciwstawnym formom religij
nej praktyki.

Pierwsza z nich oparta była na medytacji transcendentalnej, 

a   jej   ostatecznym   celem   było   stworzenie   pustki   w   umyśle 
medytującego, aby wzniecić w nim iskrę, która nagle otwierała 
mu drogi wiedzy, co wyglądało trochę tak, jakby przed jego 
oczami rozstąpiła się mgła. Druga droga, podobna do tej, jaką 
uprawiali hinduscy jogini, polegała na odpowiednich ćwicze-
niach w przyjmowaniu właściwych postaw i na wypełnianiu 
precyzyjnie opisanych rytuałów, jedynych, jak uważano, które 
mogły stopniowo (stąd termin „gradualizm") doprowadzić duszę 
do przebudzenia.

—Oświecenie spada zawsze jak burza na morze, w momen-
cie gdy się jej nie oczekuje, i zdaje się przychodzić znikąd... 
Mój przyjaciel, mnich Huineng, napisał bardzo piękny tekst 
na   ten   temat!   —   odparł   rozdrażniony   przełożony   z 
Luoyangu, nie wiedząc, jaki jest cel tej rozmowy.
—O jaki tekst chodzi?
—O wielką  Sutrą Podwyższenia.  Opisuje ona Cztery Szla-
chetne Bramy otwierające duszę!
—To   nadzwyczajne!   Jakżebym   chciała,   żeby   ktoś   mi   ją 
przeczytał!
—Inspiracją dla Huinenga były moje teksty — dodał skrom-
nie Czystość Pustki.
—Ale co robić, żeby otworzyć te Cztery Bramy, czcigodny 
mistrzu?

— Trzeba stworzyć w sobie pustką. Lekko licząc, potrzeba

dwudziestu lat, aby pozbyć się całego śmiecia, które zagraca
duszę! — opowiedział cicho, jakby do siebie.

Był rozczarowany, że cesarzowa Chin prawie nic nie wie 

o „natychmiastowym" przebudzeniu, o którym nauczano w Kla-
sztorze Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziejstwa.

Oznaczało   to,   że   podstawowa   teza,   z   takim   wysiłkiem 

broniona przez niego w Sutrze logiki Czystej Pustki, nie była 
tak znana, jak na to zasługiwała! Postanowił, że musi temu 
zaradzić.

Sama Wu Zhao, która obnosiła się ze swoją buddyjską wiarą, 

aby nikt, na żadnym skrzyżowaniu dróg ani w żadnym zakątku 
cesarstwa nie wątpił w jej żarliwość, najwyraźniej nie prze-
czytała ani linijki tego tekstu.

—Jestem w przeddzień dokonania w imię słusznej sprawy 
czynu   godnego   potępienia!   Czy   to   dobrze?   —   zapytała, 
wracając do głównego tematu rozmowy.
—O jaki dokładnie czyn chodzi? — zapytał ostro czcigodny 
przełożony, aby zmusić rozmówczynię do dokładniejszych 
wyjaśnień.

Cesarzowa nie wyjawiłaby mu tego za nic w świecie. Nie 
chciała wyznać, iż zamierza polecić Niemowie zamor-
dowanie Pani Wang i Czystej Urody.

—Powiedzmy,  że chodzi o działania narzucane mi  przez 
wyższy interes... Coś, co dotyczy i was, i mnie! — rzekła 
niepewnie.
—Czy mogę wiedzieć, co to za sprawa albo wyższy interes, 
który nas łączy? Wasza Wysokość panuje nad wielkim im-
perium,   podczas   gdy   ja   jestem   tylko   skromnym   władcą 
sumienia! — wyszeptał mnich.
—Z pewnością nie wyraziłam się jasno... A więc chodzi o 
wyższy interes specjalnego rodzaju! O sprawę, która dotyczy 
waszej   cesarzowej,   jej   przyszłości,   ale   także   milionów 
sumień, którymi wy się zajmujecie!

Cesarzowa robiła uniki, co niezmiernie irytowało mnicha.

—Chodzi więc o rzecz podstawowej wagi? — upewnił się.
—Dotyczącą także waszego wyznania, któremu pozostanę 
bezwarunkowo wierna, bez względu na okoliczności.
—To   szczęście,   że   cesarzowa   Chin   nie   chowa   swojej 
wiary w Szlachetną Prawdę  Buddy pod jedwabną  chus-
teczką.
—I dlatego karma cesarzowej nie może zostać splamiona 
przez czyn, o którym mówimy!
—Jeśli dobrze rozumiem, Wasza Wysokość pragnie, żebym 
został kimś w rodzaju jej orędownika?
—Dobrze zrozumieliście — przyznała chłodno.
—Nie możecie nie wiedzieć, że każdy jest odpowiedzialny 
za swoje czyny!
—Chciałabym   mieć   pewność,   że   idę   Drogą   Prawdy!   — 
wykrzyknęła Wu Zhao, a w jej oczach błysnęły łzy.
—Jeśli oceniacie, że wasz ostateczny cel jest szczytny  i 
wpisuje się w Drogę Prawdy, to to, co popełnicie i co będzie 
miało   taki   pozytywny   skutek,   nie   splami   waszej   karmy! 
Tego uczy nas teoria dojrzewania czynów! — oświadczył z 
nieco urażoną miną mistrz dhyany.

Słysząc te słowa, Wu Zhao wydała głośne westchnienie ulgi.
Czystość Pustki powiedział to, co chciała usłyszeć.
Było jasne, że usunięcie rywalki, która w każdym momencie 

mogła wrócić do łask, jest szlachetną misją!

Teoria dojrzewania czynów ujmowała to tak: u źródła każ-

dego czynu leży intencja, ale każdy czyn jest też oceniany 
według swego skutku.

Zatem zamordowanie Pani Wang, jako że ostatecznie prowa-

dziło do triumfu Czterech Szlachetnych Prawd objawionych 
przez Buddę, było zbrodnią tylko z nazwy.

Przepełniona radością cesarzowa zaczęła żałować, że kazała 

przybyć z tak daleka — stolicę wschodniego regionu, Luoyang, 
dzieliło przecież od Chang'anu osiemset // — mistrzowi Wiel-
kiego Wozu, aby zadać mu pytanie, na które odpowiedź była 
tak oczywista!

Czystość Pustki ze swej strony zastanawiał się, po co właś-

ciwie małżonka Gaozonga poleciła mu tak niezwłocznie się 
stawić.

— Chciałabym uczynić ofiarę na rzecz waszego klasztoru,

mistrzu! Żeby wasza podróż nie była daremna. Otrzymacie to,
czego zażądacie! — zwróciła się do mnicha, chcąc wynagrodzić
mu trudy, na jakie go naraziła.

Dynastia Tang miała zwyczaj składania ofiar na rzecz bud-

dystów, którym nie szczędziła wsparcia.

Mimo wściekłych ataków konfucjanistów na buddyzm i jego 

klasztorny system, mistrzowie Wielkiego Wozu bardzo dobrze 
rozumieli korzyści, jakie mogli odnieść, pozostając w dobrych 
stosunkach ze świecką władzą cesarską.

Na próżno konfucjaniści starali się zahamować nieubłagany 

wzrost ich potęgi w społeczeństwie chińskim.

Niewiele brakowało, aby w roku 626, z inicjatywy niejakiego 

Fu Yi, gorliwego konfucjanisty, cesarz Li Yuan wydał dekret 
nakazujący zawarcie małżeństw stu tysiącom mnichów i mni-
szek, zamieszkujących  wielkie chińskie klasztory mahajany, 
jednak buddyści, mający już spore wpływy w sferach rządo-
wych, zdołali temu zapobiec.

Duchowe promieniowanie Wielkiego Wozu wspierały datki 

napływające od coraz liczniejszych i bogatszych zwolenników, 
których klasztory skupiały wokół siebie. Urzędnicy państwowi 
obawiali się, iż buddyści, oprócz władzy duchowej, zagarną 
także władzę świecką.

W tej subtelnej próbie sił między państwem chińskim i bud-

dyzmem cesarstwo za władzę nad buddystami płaciło bardzo 
wysoką cenę. Tangowie przekazywali klasztorom coraz więcej 
ziemi i ruchomości.

— To bardzo uprzejma propozycja. Istotnie, brakuje nam

jedwabiu na chorągwie. Moim mnichom nie udało się zdobyć
na targowiskach Luoyangu ani jednej beli! — odparł z uśmie
chem czcigodny przełożony, który poczuł ulgę, że rozmowa
zeszła na bardziej praktyczne kwestie.

— Otrzymacie go w następnym miesiącu! Macie na to słowo

cesarzowej Chin — przyrzekła Wu Zhao, po czym pożegnała
gościa.

Wracając   do   swoich   apartamentów,   przysięgła   sobie,   że 

zdobędzie trzy razy więcej jedwabiu, niż potrzebował Czystość 
Pustki.

Gdyby sądzić po uśmiechu starego mnicha, ofiara ta była 

dobrym sposobem na zapewnienie sobie wsparcia duchowego 
przywódcy buddystów chińskiego Wielkiego Wozu. Wu Zhao 
nie wątpiła, że w odpowiedniej chwili okaże się on cennym 
sprzymierzeńcem.

Natychmiast po powrocie do swej komnaty poleciła Niemo-

wie, aby udał się do jej dawnych rywalek i udusił je sznurem 
z różowego jedwabiu, który mu wręczyła.

Niemowa wysłuchał tego rozkazu, jakby chodziło o udanie 

się na zakupy.

— Kiedy  wykonasz   tę  robotę,   nie   chcę   widzieć   w  tym

pałacu ani jednego kota, także w pomieszczeniach rządowych
i w części przeznaczonej na audiencje publiczne. Powiedziałam,
Niemowo, ani jednego kota! — zaznaczyła nerwowo, ponieważ
chciała mieć pewność, że ostatecznie usunęła Panią Wang i że
nie odrodzi się ona w postaci domowego zwierzaka.

Niemowa, którego szeroki uśmiech odsłonił nieskazitelne 

uzębienie, pokazał wymownym gestem, że jednym uderzeniem 
potrafi ukręcić łeb każdemu zwierzęciu, i się oddalił.

Wu Zhao popatrzyła za nim z wdzięcznością.
Miała w nim zaufanego poddanego, który nigdy nie okazywał 

niezadowolenia i był posłuszny i wierny jak pies.

Wyciągnęła się na ogromnym łożu, starając się o niczym nie 

myśleć. Ból głowy, zamiast ustawać, nasilał się.

Po chwili usiadła w pozycji lotosu i zaczęła wpatrywać się 

w pustą ścianę przed sobą, próbując wyobrazić sobie nicość, 
i pogrążyła się w modlitwie do Błogosławionego.

Po raz pierwszy zwracała się do niego w ten sposób.
Prosiła go, żeby zechciał w swoim nieskończonym miłosier-

dziu wziąć pod uwagę powód, który popchnął ją do tego czynu.

Ona albo Pani Wang, Błogosławiony musi przecież zdawać 

sobie z tego sprawę!

A bez niej — czym stałby się buddyzm w Państwie Środka, 

w którym taoizm i konfucjanizm cieszyły się takim wsparciem?

Ten głupiec Gaozong, próbujący bronić religii  chan  przed 

nieustannymi atakami konfucjanistów, niczego nie wskóra.

Podjęła działanie na rzecz Błogosławionego Buddy, w którym 

pokładała bezgraniczne zaufanie.

Błagała go więc ze wszystkich sił, żeby nie brał jej za złe 

zbrodni, którą właśnie popełniła, i wziął pod uwagę wyłącznie 
wyższą rację.

Popatrzyła na swoje ręce, jakby chciała się upewnić, że nie 

plami ich krew, i nie poczuła żadnych obaw, a przeciwnie, 
ufność i spokój.

A zresztą, jeśli Czystość Pustki zrozumiał dobrą stronę tego 

czynu, to czyż Błogosławiony nie postąpi tak samo?

Zamknęła  oczy i oddała się  rozkoszom medytacji, jakby 

unoszona nurtem potężnej rzeki ku czekającemu ją przezna-
czeniu.

To był jej sposób na stworzenie pustki.

Gdy wieczorem zjawił się u niej cesarz, nadal medytowała. 

Był w nastroju do miłosnych igraszek, na które dała mu nadzieję.

— Chciałabym prosić Waszą Wysokość, ażeby dał mi sto

zwojów jedwabiu... — powiedziała z uśmiechem, patrząc na
niego zalotnie, zanim jeszcze zdążył otworzyć usta, czy choćby
musnąć jej ramię.

Radosna twarz Gaozonga zasępiła się.

— Ależ to ogromna ilość! Musisz, pani, wiedzieć, że cesar

stwo odczuwa niedostatek jedwabiu. Zagraniczny popyt jest
tak wielki, że nasze zapasy uległy wyczerpaniu. Dopiero co

minister   jedwabiu   dostarczył   mi   raport   w   tej   sprawie!   — 
powiedział zmartwiony, że Wu nie rozchyla przed nim ud.

—Nie rozumiem, jak może mu brakować jedwabiu, skoro 
w tysiącach gospodarstw hoduje się jedwabniki. Wystarczy 
rozwinąć jeden kokon, żeby otrzymać nić, którą dałoby się 
zmierzyć odległość, jaka dzieli pałac zimowy od letniego... 
— mruknęła, przeciągając palcem po jego ustach.
—Moja droga, wezwij ministra jedwabiu, a przekonasz się, 
że nie przesadzam! — odparł Gaozong, wbijając oczy w jej 
piersi, które właśnie błysnęły pod rozpiętą szatą.
—Przecież   tysiące,   ale   to  tysiące   kobiet   ma   kaczki,   pod 
którymi   wystarczy   umieścić   jaja   złożone   przez   tego 
robaka,  żeby się wykluły! — dorzuciła, wsuwając dłoń w 
jego spodnie, co sprawiło, że zaczął skręcać się jak robak 
w dziobie ptaka.
—Widzę,  pani,  żeś  stała  się  prawdziwym  ekspertem!   — 
szepnął, nie dając jej jednak do zrozumienia, czy mówi o 
hodowli   jedwabników,   czy   też   o   czynności,   jakiej 
oddawała się jej doświadczona ręka.
—...a nasze ogromne lasy morwowe czekają tylko na to, 
żeby   ich   liście   zaczęły   żywić   maleńkie   larwy,   które 
przekształcają się w gąsienice, tkające kokon swoją śliną!

Na wspomnienie śliny Gaozong uniósł oczy do nieba i zrobił 

minę, która nie pozostawiała żadnych wątpliwości, o czym 
właśnie myśli.

Miał zwyczaj żartować w chwili, gdy przelewał w nią swe 

płyny, że chce ją zalać swoją „smoczą śliną".

— Przyrzeknij, panie, że dasz mi ten jedwab!

Ale cesarz nie odpowiedział, tylko przylgnął ustami do piersi 

małżonki, która pozwalała na to, nawet jeśli błądziła myślami 
gdzie indziej.

— To dziwne, ale nie czuję rosy na twoim pączku piwo

nii! — wymruczał, pieszcząc jej łono, coraz bliższy celu, który
chciał osiągnąć.

Gaozong zwracał się per „ty" do swoich żon i nałożnic tylko 

w łożu.

—Wasza   Wysokość,   to   dlatego,   że   od   paru   tygodni   źle 
sypiam...   —   szepnęła   mu   do   ucha,   rozkładając   szeroko 
nogi.
—Nie chcesz chyba powiedzieć, że sprawa jedwabiu prze-
szkadza ci w miłości! Zapewniam cię, że użyję wszelkich 
sposobów, żeby ci go dostarczyć! — głos cesarza Chin rwał 
się z podniecenia.
Nie ulegało wątpliwości, że wszystkie kobiety są takie same: 

lekkomyślne jak ważki i zupełnie niebiorące pod uwagę ekono-
micznych realiów.

Jednak Gaozong, pochłonięty wsuwaniem się i wysuwa-

niem z Wu Zhao, wiedział, że trudno mu będzie spełnić jej 
żądanie.

Wszedł w nią głęboko i czuł, jak w dole jego brzucha rodzą 

się pierwsze fale rozkoszy, rosną i przechodzą w mrowienie 
zapowiadające eksplozję, która wyrywała z niego ryk podobny 
do dźwięku trąby.

W takich momentach krzyk władcy przedzierał się przez 

grube ściany sypialni jego żony i rozchodził po korytarzach 
wewnętrznego pałacu.

Dzięki temu wszyscy wiedzieli, że Gaozong otrzymał swoją 

porcję rozkoszy, a Wu Zhao była pewna, że mu ją dała.

—A na co chcesz go użyć? — zapytał na krawędzi ekstazy, 
głosem nabrzmiałym podnieceniem.
—Chciałabym odwdzięczyć  się klasztorowi w Luoyangu. 
Mówiono mi, że tam oddaje się największą cześć Najświęt-
szemu   Buddzie...   Powiadają,   iż   jego   przełożony,   mistrz 
Czystość Pustki, zna na pamięć wszystkie sutry Wielkiego 
Wozu.
—Cieszy mnie twoja pobożność! Ale nie zapominaj, moja 
mała Wu, że nie jesteś już mniszką, a cesarzową Chin — 
zażartował cesarz.
—Czy to, że jesteś władcą, panie, upoważnia cię do wąt-
pienia w istnienie Błogosławionego i w dobro, jakim otacza 
swoich wiernych? — zapytała.

Za całą odpowiedź wystarczyć jej musiało przeciągłe rzęże-

nie, głośne jak dźwięki rogu zwanego „nogą", zrobionego

z ludzkiej kości udowej, którego donośność zwiększał miedzia-
ny roztrąb w kształcie muszli. Słyszała, jak na takim rogu grali 
lamowie z tybetańskiej pagody w Luoyangu, gdzie udawała się 
kilkakrotnie, żeby złożyć kwiat lotosu przed brązową statuą 
Guanyin.

Nie mogła pohamować pogardy dla tego mężczyzny o wydat-

nym brzuchu, który leżał u jej boku z głową zaplątaną w nie-
skalane jedwabie prześcieradeł jej łoża. Odczuła do niego wstręt, 
ponieważ był wobec niej tak zaborczy, nie okazując przy tym 
należnych jej względów.

Czego jeszcze powinna od niego zażądać, żeby zapłacił za 

swoje zachowanie? Żeby trwał w nieustannym napięciu?

Była pewna, że tylko w ten sposób zdoła nad nim zapanować, 

podporządkować go sobie i doprowadzić tam, gdzie jest miejsce 
tego małego człowieczka, który rządził tak wielkim krajem.

Dzięki śmierci rywalek mogła poczuć się jeszcze silniejsza, 

zrobić kolejny krok ku najwyższej władzy, już nie z cudzego 
upoważnienia, jak teraz, ale jako rzeczywista władczyni Chin.

Czy nie był to w istocie idealny moment, żeby zażądać od 

Gaozonga mianowania jej syna, Li Honga, następcą tronu, w 
miejsce Li Zhonga, dziecka jej okrytej hańbą rywalki Czystej 
Urody?   Czy   nie   byłby   to   najlepszy   sposób   na   zamknięcie 
pierwszego rozdziału historii, który napisała i który kończył się 
usunięciem dwóch kobiet tak zawzięcie zagradzających jej drogę?

Rozmyślając o tym, czuła do siebie lekki niesmak.
Do czego będzie gotowa się posunąć, żeby osiągnąć cel?
Czy nie popełnia podłych czynów, które mogą rzucić ją do 

piekła najokropniejszych reinkarnacji, najbardziej ośmieszają-
cych, a przede wszystkim upokarzających, w których osiąg-
nięcie nirwany jest niemożliwe? Na przykład robaków albo 
owadów padających ofiarą gryzoni, lub nawet szczurów piż-
mowych, ulubionej zdobyczy kobry królewskiej?

Wbiła wzrok w sufit, by nie patrzeć na wielkie otwarte usta 

chrapiącego jak smok Gaozonga, który przypominał jej wiel-
kiego karpia, i poczuła, że ogarnia ją fala smutku.

Czy  droga,   na   którą   popchnęła   ją   nienasycona   ambicja, 

irracjonalna wiara i szaleństwo, nie okaże się zbyt niebezpieczna?

Aby dodać sobie odwagi, pomyślała o proroctwie, jakie 

boski ślepiec objawił wielkiemu cesarzowi Taizongowi — czło-
wiekowi   zupełnie   innemu   niż   jej   gruby   małżonek   — 
zgodnie z którym pewnego dnia nad Chinami miała zapanować 
kobieta, a jej imię zaczynało się od sylaby Wu...

Uspokoiło ją przeświadczenie, że jeśli jej przyjście zapowie-

dział prorok Taizonga, to z pewnością jest na dobrej drodze. 
Potem, odparłszy atak zdyszanego małżonka, który znów pró-
bował jej dosiąść, usnęła wyczerpana.

Późnym popołudniem następnego dnia do Wu Zhao dotarła 

pogłoska, że znaleziono trupy Pani Wang i Czystej Urody, 
skąpane we krwi.

Na   tę   wieść   zamknęła   oczy,   siedząc   przed   pustą   ścianą 

naprzeciwko   łoża.   Jej   plan   został   zrealizowany.   Niemowa 
dowiódł, że jest godny zaufania.

Gdy zjawił się z ponurą miną Gaozong, żeby przekazać jej tę 

wiadomość, zaczęła łkać, załamując ręce.

Była doskonałą aktorką.
Jęczała i mówiła, że boi się o swoje życie.

— O mój  ukochany Gaozongu, zamordowane  w samym

środku pałacu! Nawet tutaj nie można czuć się bezpiecznie!

Skonsternowany cesarz, pragnąc ją pocieszyć, ofiarował jej 

wspaniały komplet biżuterii z nefrytu, który kazał natychmiast 
wyjąć z cesarskiego skarbca.

—Pani, nie podobają ci się te klejnoty? — zapytał, widząc, 
że Wu Zhao nadal się smuci.
—Po co mi biżuteria!?
—Czego zatem chcesz, kochana?
—Pragnęłabym,   żeby   nasz   mały   Li   Hong   został   twoim 
następcą,   panie!   —   szepnęła,   przedzielając   słowa 
szlochnięcia-mi.   Nie   zapomniała   też,   żeby   się   do   męża 
przytulić.

A on, bez zastanowienia, zgodził sią zaspokoić jej życzenie. 

Wu Zhao doczekała sią wreszcie, że syn, którego mu urodziła, 
zastąpił Li Zhonga, syna, którego dała mu inna.

Natychmiast rzuciła sią, żeby rozpiąć cesarzowi spodnie i 

obdarować go tym, czego pragnął, ale o co nie śmiał poprosić 
z uwagi na okoliczności.

Kiedy zasiadłszy w lektyce, ruszyła do miasta, by poznać 

świeższe nowiny, cały Chang'an trząsł się na wieść o straszliwej 
zbrodni popełnionej w pałacu cesarza. Mówiono, że zabójca 
dwóch kobiet odciął im nosy i stopy.

Gdy wróciła do swej komnaty, stanąła przy oknie, by po-

słuchać grania świerszcza, które tym razem nie przyprawiło jej 
o ból głowy. Pomyślała, że być może Niemowa posunął się 
trochę za daleko.

Ale co w takim razie przyszło do głowy temu osiłkowi bez 

języka?

Nie przypominała sobie, żeby zachęcała go do okaleczenia 

ofiar! Poleciła mu przecież, żeby użył tylko jedwabnego sznura!

6

Klasztor Samye, Tybet

Pięć Zakazów był już blisko celu wędrówki.
Dobrze widział wzgórze, o którym opowiadał mu Czystość 

Pustki.

Dostrzegał nawet posępne sylwetki bliźniaczych stup, które 

odcinały  się   na   tle   nieba,   mówiąc   podróżnikowi,   że   jego 
wędrówka dobiega końca.

O tej późnej godzinie, w zapadającym mroku, Pięć Zakazów 

widział tylko rozmazane plamy,  ale doskonale słyszał łopot 
modlitewnych chorągwi targanych gwałtownym wiatrem, co 
zapowiadało, że klasztor jest już blisko.

Zwykle wzdłuż dróg spotykało się tylko lungta, „konie wiatru".

Te prostokątne wielobarwne chorągiewki, wiszące rzędem 

na   sznurach,   pokryte   mantrami   i   znakami   astrologicznymi 
malowanymi za pomocą szablonów, wydawały westchnienia 
wypełniające powietrze mantrami.

Za to w pobliżu stup albo ważniejszych świątyń widać było 

majestatyczne imponujące darczoki, zdające się ulatywać z dłu-
gich chorągwi umocowanych do masztów, pokrytych strofami 
Sutry Szczytu Chorągwi Zwycięstwa.

Sądząc po rosnącej ich liczbie, bez wątpienia ta wspinająca 

się i kręta droga, połyskująca w świetle księżyca, który wyłonił 
się zza poszarpanej grani, powinna niedługo doprowadzić Pięć 
Zakazów do kresu jego podróży.

Przy odrobinie szczęścia dotrze do klasztoru Samye,  nim 

zajdzie gwiazda wieczorna.

Był już na szczycie wzgórza, skąd rozciągał się niezakłócony 

niczym widok na najważniejszy klasztor Tybetu.

Stał między dwiema małymi  stupami, które zdawały się 

strzec przejścia  i sterczały ku niebu „klejnotami  szczytu", 
owymi   dziwnymi   kamiennymi   guzami,   stanowiącymi   ich 
zwieńczenie  i  symbolizującymi   urzeczywistnienie   wszelkich 
pragnień wiernych.

Wokół   bliźniaczych   stup   widać   było   małe   stosy  białych 

kamieni,   symbolizujących   wojownicze   bóstwa   gór.   Pragnąc 
zjednać sobie ich przychylność, pielgrzymi kładli na nich całe 
głowy jaków i koźląt, które wiatr powoli mumifikował.

Jadąc obok tego cmentarzyska, Pięć Zakazów nie odczuwał 

strachu, gdyż zastanawiał się gorączkowo, co powinien zrobić, 
żeby dostarczyć do Luoyangu sutrę swego mistrza.

Minąwszy stupy i okrążywszy wielką skałę, dostrzegł wresz-

cie   w   zimnym   świetle   gwiazdy  wieczornej   blade   iskrzenie 
złoconych dachów klasztoru.

Ileż to niebezpieczeństw pokonał w drodze z Luoyangu, ile 

krętych ścieżek nad urwiskami, ile razy wspinał się na strome 
zbocza, przekraczał  potoki  i uchylał  się  przed spadającymi 
kamieniami, o których mistrz Czystość Pustki nie powiedział 
słowa zapewne dlatego, żeby go nie straszyć.

Zostało mu już tylko jedno z jajeczek jedwabników podaro-

wanych   przez   przełożonego,   który  polecił   gotować   je   we 
wrzątku i pić wywar, mający działanie wzmacniające. Trzy dni 
temu wypił ostatnią kroplę tego napoju, który dodawał mu 
odwagi, odpędzał znużenie.

Dopiero teraz, docierając do celu, młody mnich zdał sobie 

sprawę, jakiego wyczynu dokonał.

Minęło nie mniej niż sto dwa dni od czasu, gdy opuścił 

Klasztor Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziejstwa, z czego 
dwie trzecie spędził zupełnie sam.

Jedynymi  ludźmi, jakich spotykał, odkąd wjechał na wy-

sokie płaskowyże, byli tybetańscy pasterze, którzy przed nim 
uciekali.

Na tych wysokościach, gdzie nie rosły już jęczmień ani 

gryka, jedynymi śladami życia były jaki, dzo, dzikie konie, 
w   większej   części   kulany   rasy  eąuus   jiang,  nad   którymi 
krążyły zawsze orły i sępy.

Jeśli chodzi o niezliczone świstaki, żywiące się pięciornikiem, 

jedyną rośliną jadalną rosnącą na zielonych zboczach, której 
utarte mączne korzenie próbował jeść za radą Czystości Pustki, 
słychać było tylko ich świst. Czując obecność człowieka, biegły 
ukryć się w norach.

Ale jak każdy mnich Wielkiego Wozu, przestrzegający zakazu 

jedzenia mięsa zabitego przez siebie zwierzęcia, pomimo często 
doskwierającego   głodu   Pięć   Zakazów   powstrzymał   się   od 
złapania najmniejszego choćby świstaka, żeby go upiec, jak to 
na jego oczach robili pasterze.

Tym,   co  najbardziej   go  zadziwiło  —   oprócz   zawrotnie 

wysokich gór, wśród których, według Tybetańczyków, mieszkał 
„biały lew o turkusowej grzywie", namalowany na ich propor-
cach — była zmienność krajobrazów: dość było zrobić parę 
kroków, przejść z jednej doliny do drugiej, i już otwierał się 
nowy widok.

Niezauważalnie bujna zieleń zamieniała się w jałową pustkę, 

a błękit doskonale przejrzystego nieba zasnuwał wilgotny opar 
mgieł.

Na tych wysokościach chmury pędziły po niebie niczym 

rumaki, błyskawicznie pogrążając wędrowca w mroku i deszczu, 
tak że zaczynał drżeć z zimna, choć jeszcze przed chwilą paliło 
go bezlitosne słońce.

Pięć Zakazów nigdy dotąd nie widział tak zmiennego świata.
Człowiek czuł się tu osamotniony niczym któryś z owych

mnichów pustelników, spędzających życie na medytacji w sza-
łasach zagubionych w środku gór, tak daleko od świata, że 
ludzie zapominali o ich istnieniu.

Dzięki temu przemierzenie Tybetu podobne było inicjacji, 

z której nikt nie wychodził bez szwanku.

Na szczęście dla Pięciu Zakazów, ogier Wprost Przed Siebie 

był niezawodny.

Niezmordowany i dzielny koń, którego kopyta wydawały się 

stworzone do wspinania na strome zbocza, okazał się nieza-
stąpionym towarzyszem podróży.

Siedząc na jego lśniącym grzbiecie, po przebyciu prastarych 

borów położonych na południe od rzeki Tsangpo, Pięć Zakazów 
ruszył  wzdłuż górnego biegu Żółtej Rzeki, objechał wielkie 
jezioro Kokonor i przebył „równinę północną", ogromny ka-
mienisty obszar, poznaczony słonymi  jeziorami  i porośnięty 
soczystą roślinnością, będącą przysmakiem jaków.

Aby dotrzeć do doliny Jarlung, trzeba było pokonać nie-

zliczone wzgórza, aż do ostatniej przełęczy, z której dojrzał 
zachwycony złote dachy klasztoru Samye, zwieńczone gigan-
tycznym   złoconym   Kołem  Dharmy,   symbolizującym   naukę 
Buddy.

Podtrzymywane przez dwie zwrócone ku sobie łanie, ryso-

wało się w samym środku krawędzi dachu głównego budynku.

Jego osiem promieni symbolizowało Szlachetną Ośmioraką 

Ścieżkę: właściwy pogląd, właściwą postawę umysłu, właściwą 
mowę i działanie, właściwy sposób utrzymywania się, wysiłek, 
koncentrację i samadhi. Co do łań przytrzymujących Szlachetne 
Koło, jakby chciały uniemożliwić jego obracanie się, przypo-
minały  one   wiernym   i   gościom  klasztoru  o  Lasku  Gazeli 
nieopodal Benares, w którym Błogosławiony wygłosił swoją 
pierwszą naukę poświęconą Czterem Szlachetnym Prawdom: 
o cierpieniu, jego przyczynach, o tym, jak położyć mu kres, i 
wreszcie o oświeceniu.

Wspaniałość Samye, najświętszego ze wszystkich buddyj-

skich klasztorów w kraju Bod, świadczyła o ogromnym od-

dźwięku, z jakim nauka Buddy spotkała się w kraju, którego 
pierwotną religią było bon, zwane też „religią ludzi", w przeci-
wieństwie do buddyzmu, nazywanego „religią bogów". Te pier-
wotne, bliskie szamanizmowi wierzenia, były bardzo dalekie od 
nakazów współczucia, tolerancji i pokuty, jakie głosił buddyzm.

Według wyznawców bon, świat został stworzony z Pierwotne-

go Jaja, którego zewnętrzna skorupa dała początek Białej Skale 
„bogów na wysokości", białko przekształciło się w Białe Jezioro 
żeńskiej pochwy, podczas gdy z żółtka wykluło się osiemnaście 
jaj, które dały życie wszystkim istotom.

Pierwotny tybetański panteon został w ten sposób zapełniony 

dziwnymi bogami, którzy nawiedzali ziemię całego kraju.

Jeden z nich miał głowę wołu, koziorożca albo barana, inni 

byli jeszcze bardziej przerażający, jak ten o głowie rogatego 
demona, z płomieniami buchającymi z ust.

Z bogami tymi można było porozumieć się, tylko będąc w 

transie, podczas tańców trwających czasami dwa dni i pro-
wadzących wiernych o ustach splamionych krwią poświęconych 
zwierząt na skraj szaleństwa.

Przybyły z Indii buddyzm tantryczny stopniowo wyparł te 

praktyki, wśród których było także składanie ofiar z ludzi.

Buddyzm ten, odwołując się do zwyczajów prymitywnych 

regionów indyjskich, opierał się na nierozerwalnej więzi między 
bóstwem i człowiekiem, które ten ostatni starał się obłaskawić, 
odprawiając trzy rytuały, odnoszące się do wody, ognia i ducha.

Przystosowanie tantryzmu do religii buddyjskiej przyniosło 

nader osobliwą mieszaninę, której doktryna zawarta została 
w słynnej Sutrze Lotosu, pieczołowicie przechowywanej przez 
wielkie klasztory Tybetu.

Uważany na początku przez Wielki Wóz za sektę zrzeszającą 

zbłąkanych wyznawców — a nawet świętokradców — buddyzm 
tantryczny znalazł w pierwotnej religii tybetańskiej nieoczeki-
wanego sprzymierzeńca, który pozwolił mu stać się po kilku 
stuleciach uprzywilejowanym partnerem mahajany w tej części 
świata.

Pięć Zakazów wiedział, gdyż usłyszał to z ust Czystości 

Pustki, że Samye jest jednym z największych sanktuariów tej 
tybetańskiej postaci buddyzmu, pamiętał jednak także, że jego 
przełożony nie przysłał go tu na pielgrzymkę, tylko po cenny 
rękopis.

Lepiej było przybyć niezauważonym do tego miejsca, w któ-

rym nie oczekiwano go z otwartymi ramionami.

Postanowił więc zaczekać do następnego ranka i wmieszać 

się w rzeszę wiernych, którzy z całą pewnością tłoczą się w 
bramie   wejściowej,   obładowani   wszelkiego   rodzaju   darami: 
owocami,   kwaśnym   mlekiem,   kwiatami   lotosu,   pałeczkami 
kadzidła lub też, w przypadku najbogatszych, drogimi tkanina-
mi, a nawet brzęczącą monetą, gdyż aby uczestniczyć w ob-
rządku i otrzymać błogosławieństwo mnichów, konieczne było 
złożenie   daru   przeznaczonego   na   zapewnienie   wspólnocie 
przeżycia.

Tymczasem podszedł nieco bliżej klasztoru, by się rozejrzeć.
Zbliżywszy się do ogrodzenia, zeskoczył z konia.
Uwiązał Wprost Przed Siebie do pnia kolczastego drzewa 

i   zszedł   ostrożnie   wąską   ścieżką,   prowadzącą,   jak   mu   się 
wydawało, do wejściowego przedsionka.

Obok obramowania, na którym reliefy przedstawiały splątane 

ciała i ogony kamiennych potworów, widać było potężne drzwi. 
Ich nabite ćwiekami skrzydła ozdobione były maskami demo-
nów o złych oczach i ustach pełnych zębów tak ostrych, że nikt 
nie śmiałby włożyć do nich dłoni.

Mnich dotknął jednej z desek, stwierdzając z ulgą, że nie śni 

i że w końcu dotarł do celu. Naraz ujrzał ze zdumieniem, że 
okazałe odrzwia z morderczymi demonami są uchylone.

Musnął je końcami palców i w tej samej chwili dochodzący 

jakby z zaświatów głos przyprawił go o gęsią skórkę.

— Witaj w Samye! Jak się nazywasz?
Przemówiły do niego niewidzialne usta, przyczajone w pół-

mroku tuż za drzwiami. Młodzieniec poczuł, że krew ścina mu 
się w żyłach. Upewniwszy się, że nie odezwała się do niego

żadna z masek z brązu, dojrzał pod światło, tuż za drzwiami, 
w cieniu kolumny, postać mężczyzny.

Nieznajomy, jeśli sądzić po cieniu, jaki rysował się u jego 

stóp, miał na głowie kapelusz horpa o szerokim rondzie, taki 
sam, jakie nosili pasterze, których Pięć Zakazów spotykał po 
drodze.

Ta dziwna zjawa przywiodła mu na myśl demony nawiedza-

jące kraj Bod, o których niektórzy nowicjusze, przybyli z po-
granicza Chin i Tybetu, opowiadali mu w Klasztorze Wdzięcz-
ności za Cesarskie Dobrodziejstwa.

Gdyby im wierzyć, ten tak daleki i tajemniczy kraj trwał 

w szponach pierwotnej dzikości, był odizolowanym obszarem, 
gdzie niektórzy mieszkańcy praktykowali jeszcze składanie 
ofiar z ludzi. Dlatego też grasowały tu wszelkiego rodzaju 
upiory i lepiej było nie pokazywać się bez wsparcia Buddy.

Nie zwrócił wtedy uwagi na tego rodzaju niedorzeczności, 

ale teraz, stojąc przed czymś, co wyglądało jak zjawa, przypo-
mniały mu się opowiastki nowicjusza przybyłego z okolic 
Dachu Świata. W sercu tych niedostępnych dolin i gór, tak 
wysokich, że ledwo można było dojrzeć ich szczyty, powlekano 
złotem oblicza zmarłych, żeby spodobały się bogom, władców 
grzebano w ziemi  z pięcioma  albo sześcioma  przyjaciółmi, 
nazywając to „wspólnym losem", jako że składali oni swemu 
panu przysięgę „na śmierć i życie".

Pięć Zakazów, który aż dotąd nie zaznał w tej podróży 

strachu, poczuł rosnący niepokój i pomyślał, że istotnie, kraj 
Bod nie jest schronieniem dla ludzi słabego ducha.

Jak mógł, wiedząc o tym wszystkim, podejść tak blisko, na 

otwartej przestrzeni, do tej przeklętej bramy?

Nie miał jednak czasu na stawianie sobie pytań, ponieważ 

postać już wychynęła z cienia i zrobiła kilka kroków w jego 
kierunku. Ujrzawszy, że zdejmuje powoli kapelusz, odsłaniając 
ogoloną głowę mnicha, Pięć Zakazów westchnął z ulgą.

To nie demon!

— Witaj! Jak się nazywasz?

Nieznajomy miał łagodny głos i ton raczej przyjazny.
— Jestem tripitaką Pięć Zakazów! — odparł bez namysłu

młody mnich, i zaraz potem pożałował, że  zdradził  nieznajo
memu swoje imię, tylko dlatego że ten ostatni nie był diabłem
ani upiorem, ani nawet żadnym z tych wojowniczych bóstw,
kryjących się w stosach białych kamieni, które Tybetańczycy
wznoszą   na   przełęczach,   nazywając  je  cänkhar,  „zamkami
wojowników".

Użył terminu tripitaką, czyli „Trzy Kosze", którym określali 

się chętnie mnisi Wielkiego Wozu, kiedy spotykali zwolenników 
innych buddyjskich szkół.

Był na siebie wściekły za tę skwapliwość.
Przeklinając swoją głupotę, uświadomił sobie, że nieznajomy 

odezwał się po chińsku. To właśnie sprawiło, że Pięć Zakazów 
dał się zaskoczyć.

Czyżby wpadł w pułapkę? Czy nie zaczął się cieszyć trochę 

za wcześnie? Niepokój znowu zajął miejsce ulgi.

— Z jakiego jesteś klasztoru? Założę się, że przybywasz

z jakiegoś wielkiego klasztoru chińskiego, jednego z tych,
gdzie tysiące mnichów wyznają doktrynę Wielkiego Wozu,
z Chang'anu... albo raczej z Luoyangu... — powiedział mnich,
wskazując z uśmiechem gan, relikwiarz, jaki mnisi mahajany
mieli zwyczaj nosić na piersi.

Pięć Zakazów spuścił wzrok i dostrzegł połyskujący na 

koszuli   tamtego,   zawieszony   na   łańcuszku   srebrny   amulet 
przedstawiający medytującego bodhisattwę.

Skrzywił się niechętnie.

Napotkanie tak bystrego osobnika mówiło mu, że wejście 

w posiadanie sutry Czystości Pustki nie będzie łatwym za-
daniem.

Znów popatrzył na nieznajomego i stwierdził, że trzyma on 

w ręku przedmiot z brązu o dziwnym kształcie, przypominający 
splecione szpony orła.

— Nie bój się! To wadżra-dordże lub, jeśli wolisz, klejnot-

-błyskawica. Nazywamy go „władcą kamieni", ponieważ sym-

bolizuje  niezniszczalność   i  objawienie.   Gdy  ściska  się   go 
mocno, pomaga wejść w stan medytacji...

Mężczyzna odszedł na chwilę i wrócił, trzymając w ręku 

małę.

—Ja się nie boję! Jeżeli dobrze rozumiem, jesteście mni-
chem jak i ja... — wybąkał Pięć Zakazów, który przyglądał 
się  teraz  mali.  Na   każdym   paciorku   z   kryształu 
wygrawerowana była trupia czaszka.
—Zgadłeś. Nazywam się Tö Ling i jestem lamą. Wyglądasz, 
jakbyś się bał!
—Chodzi o to... te przedmioty nie są zbyt zachęcające! — 
powiedział   nieco   onieśmielony   Pięć   Zakazów,   wskazując 
klej-not-błyskawicę i malę.
Nie mógł przecież powiedzieć temu lamie, że omal nie wziął 

go za demona. Obraziłby go.

—Nie powinieneś się dziwić. Na pierwszy rzut oka nasze 
przedmioty   rytualne   wydają   się   przerażające,   ale   nasze 
obrządki mają pokojowy charakter! Kiedy zobaczysz tasaki 
kartrika, używane do siekania członków złych duchów, nie 
powinieneś  się   ich  bać!   Ani   nawet   trójzęba  tribula  czy 
miecza khadga.
—Ale czy nie są to, mimo wszystko, przedmioty kłujące i 
ostre?   —   zauważył   Pięć   Zakazów,   coraz   mniej   pewny 
siebie.
—Broń w naszym kulcie odgrywa symboliczną rolę. Rąbie-
my nią zło i dźgamy złe duchy. O ile wiem, nie masz nic 
wspólnego ani z jednym, ani z drugim! Ale nie powiedziałeś 
mi jeszcze, z jakiego jesteś klasztoru!
—Wymówiłeś nazwę miasta Luoyang. Zgadłeś! — odrzekł 
Pięć Zakazów.
—Powiedziałbym nawet, że chodzi o Klasztor Wdzięczności 
za   Cesarskie   Dobrodziejstwa!   —   dodał   z   zadowoleniem 
mnich,  którego   twarz   ukazała   się   w   końcu   w   świetle 
księżyca.
Pięć   Zakazów   podskoczył.   Skąd   ten   mnich,   obwieszony 

budzącymi grozę przedmiotami, wie tyle rzeczy?

Starał się zrobić butną minę, patrząc na niego z góry, jako że 

był od niego dużo wyższy.

Lama nie miał jednak złośliwej miny, a jego inteligentne i 

łagodne spojrzenie było dobrotliwe.

—Jak odgadłeś to wszystko? — ośmielił się spytać Pięć 
Zakazów, czując, że chyba niczego przed nim nie ukryje.
—Kieruję się intuicją, to wszystko!

Udzieliwszy tej lakonicznej odpowiedzi, mnich dał znak 

Pięciu Zakazom, żeby wszedł na ogromny dziedziniec otoczony 
ceglanym murem, na którym widać było imponujące reliefy 
z brązu przedstawiające Osiem Symboli Dobrej Wróżby: prawo-
skrętną muszlę, która symbolizowała dźwięk Dharmy; chorą-
giew zwycięstwa Dharmy nad siłami zła; parasol przeznaczony 
do chronienia istot; złotą rybę negującą strach przed zanurze-
niem się w oceanie cierpienia; złote koło nauki Buddy; węzeł 
bez końca, symbol unii mądrości i współczucia; lotos sym-
bolizujący  wyzwolenie   ciała   i   duszy,   i   w   końcu   wazę   ze 
skarbami, wypełnioną dobrem i pięknem.

— Znam nawet cel twojej wizyty. Jestem prawą ręką naszego

czcigodnego  przełożonego  lamy   Gampo!   —  dodał   mnich,
kładąc rękę na prawym ramieniu Pięciu Zakazów, żeby wskazać
mu kierunek, w którym należało iść.

Zdumiony wysłannik Czystości Pustki miał wrażenie, iż 

żwir, którym był wysypany dziedziniec, zapada się pod jego 
stopami, a symbole Dobrej Wróżby, których osiem przedstawień 
wydało mu się nagle potwornymi maskami, szydzą z niego, 
gdy koło nich przechodził.

W jaki sposób ten lama, którego imienia nie sposób było 

wymówić, mógł znać powód jego obecności w Samye?

Dręczyła  go myśl,  że pragnął przybyć  do tego klasztoru 

niezauważony, a przyjęto go tak, jakby był od dawna oczekiwany!

Coraz bardziej oszołomiony, Pięć Zakazów gubił się w do-

mysłach.

Kto mógł uprzedzić tybetańskiego mnicha o jego podróży do 

kraju Bod?

I tak mógł czuć się szczęśliwy, że ten kapłan miał współ-

czujące spojrzenie, które dodało mu odwagi!

Ale może tylko udawał dobroduszność, żeby go podejść? 

Równie dobrze mógł być reinkarnacją jakiegoś bandziora.

W   jaką   wpadł   pułapkę?   Czy   Czystość   Pustki   naprawdę 

powiedział mu wszystko na temat misji i jej prawdziwej istoty? 
Młody mnich ani przez chwilę nie podejrzewał, że jego czcigod-
ny przełożony zwabił go w pułapkę ani że uprzedził przełożo-
nego Samye  o jego wizycie.  Byłoby to sprzeczne z naturą 
powierzonej mu misji.

Biedny Pięć Zakazów, targany zwątpieniem, spoglądał ze 

strachem na ostry sztylet, który lama miał za pasem. Jego 
rękojeść ozdobiona była  połączonymi  paszczami  trzech po-
tworów...

Młody  mnich   nie   wiedział,   że   wszyscy   lamowie   noszą 

rytualne sztylety phurbu, używane do przeszywania złośliwych 
upiorów,   przeszkadzających   osiągnąć   przebudzenie,   których 
zniszczenie było równoznaczne z odkupieniem i oczyszczeniem 
„poskromionych duchów".

Lama Tö Ling poprowadził go do wysokich drzwi na drugim 

krańcu dziedzińca, po bokach których widać było rzeźbione 
smoki, trzymające w paszczach miedziane kółka z młynkami 
modlitewnymi, a potem labiryntem wąskich korytarzy o ścia-
nach poczerniałych od dymu, przesyconych wonią kadzideł.

Pięć Zakazów słyszał stłumione pomruki recytacji sutr, które 

mimo bardzo grubych ścian dochodziły z sal modlitewnych. Od 
czasu do czasu mruczenie to przerywało uderzenie w bęben. Nie 
rozumiał ani słowa, docierały do niego tylko przyciszone i głuche, 
dochodzące jakby z zaświatów głosy, które powodowały, że drżał. 
Miał wrażenie, iż jest dzieckiem wepchniętym do ciemnej izby.

Poczuł się niepewnie, gdy na końcu wąskiego korytarza 

lama pociągnął za bawełnianą zasłonę, zatłuszczoną i o nie-
określonym kolorze.

Za nią znajdowało się maleńkie pomieszczenie, w którym 

stało tylko proste łóżko.

Serce   mnicha   zabiło   szybciej   na   widok   bębna  damaru, 

wykonanego z dwóch połączonych i obciągniętych skórą poło-

wek ludzkiej czaszki, stojącego na małym stoliku u wezgło-
wia łóżka. Najwyżej cenione damaru sporządzano z połówek 
czaszki młodego chłopca i młodej dziewczyny. Złączenie takich 
części,   męskiej   i   żeńskiej,   przydawało   doskonałości   temu 
przedmiotowi, używanemu w trakcie tajemnych obrządków 
przy recytowaniu tekstów czó, odmiany medytacji indyjskiego 
pochodzenia, zwanej „odcinającą", której celem było zerwanie 
więzi ze świadomością własnego ,ja".

— Prześpisz się tutaj — powiedział lama, rzucając mu derkę.
Nim Pięć Zakazów zdążył zapytać Tö Linga o przerażający 

przedmiot, lama zniknął za zasłoną.

Mnich został sam.

Nagle przypomniał sobie o ogierze Wprost Przed Siebie, 

którego przywiązał do kolczastego drzewa.

Jak   mógł   rozstać   się   z   tym   koniem,   chlubą   Klasztoru 

Wdzięczności za Cesarskie Dobrodziejstwa?

Pozostawienie go tam w środku nocy było takie nierozsądne!
Głupia decyzja, żeby podejść i rzucić okiem na klasztor, 

pociągnęła za sobą lawinę błędów i niezręczności. Nie dość że 
dał się podejść lamie, który tak łatwo go przejrzał, to jeszcze 
zapomniał o swoim koniu, skazując go na zamarznięcie!

Czy ma wyjść i znaleźć zwierzęciu jakąś osłonę przed zimnem? 

To niemożliwe! Lama zamknął na cztery spusty co najmniej troje 
drzwi   na   trasie,   jaką   przebyli   od   krużganka   do   tej   małej 
izby.

Poczuł się jak w pułapce, wściekły, że aż tak wiele wyjawił 

temu Tö Lingowi, pozbawiając się jakiejkolwiek szansy na 
wypełnienie misji.

Jak wytłumaczy się przed Czystością Pustki, któremu pozo-

stanie tylko wyrzucać sobie, że zaufał takiemu głupcowi, gdy 
dowie się, że stracił ogiera Wprost Przed Siebie?

W  jego głowie kłębiły się najczarniejsze  myśli.  Był  tak 

przygnębiony i zmęczony, iż rzucił się na posłanie i zapadł 
w głęboki sen, zakłócany koszmarami. Śniło mu się, że odrodził 
się jako ważka, którą hipnotyzowała zielona żmija szykująca 
się do ataku.

Siedząc na liściu nenufaru, Pięć Zakazów daremnie usiłował 

wzlecieć i uciec, gdy nagle obudziło go energiczne szarpnięcie.

Nie była to żmija, lecz ręka lamy Tö Linga, który spoglądał 

na niego łagodnie.

— Śnił mi się straszliwy koszmar! Byłem ważką, którą chciał

pożreć wąż! — wybąkał Pięć Zakazów, próbując oprzytomnieć.

Spojrzał przez wąskie okienko,  lecz zobaczył  tylko  nie-

przeniknioną ciemność.

—To   widać!   Spociłeś   się   jak   mysz!   Musisz   wstawać. 
Spałeś prawie trzy godziny, to ci powinno wystarczyć! — 
oświadczył lama.
—Obrządki zaczynają się tak wcześnie?
—Nie   zamierzam   prowadzić   cię   na   modlitwy.   Musimy 
porozmawiać...

Pięć Zakazów poczuł, że do jego duszy wkrada się strach.

Mógł się spodziewać tylko najgorszego, może nawet ukazania 

się strażników Czterech Stron Świata, nazywanych też Czterema 
Bogami Królami Lokapala. Uzbrojeni po zęby, stali na rogach 
góry Sumeru. Rozpoznał ich na malowidłach w korytarzach 
i galeriach, przez które przechodzili. Biorąc pod uwagę okolicz-
ności, był pewny, że nie zawahaliby się zejść, a potem rzucić 
się na niego i cisnąć go do lochu, gdzie pod groźbą tortur 
zmusiliby go do mówienia.

— Usiądziemy w miejscu, w którym nikt nie będzie nas

słyszał. Mam dla ciebie propozycję — powiedział lama Tö 
Ling, dając mu znak, żeby szedł za nim.

Znowu ruszyli labiryntem szerokich i wąskich korytarzy, 

w górę i w dół po schodach, przebyli wielki, wysypany żwirem 
dziedziniec, potem jeszcze jeden z ubitą ziemią, wreszcie dotarli 
do sali modlitewnej, której przepiękne zdobienia wyrwały z 
piersi Pięciu Zakazów westchnienie zachwytu. Lama zapalił 
wielką lampę z brązu.

W głębi sali, której podłoga wysłana była poduszkami  z 

jedwabiu haftowanego srebrnymi i złotymi nićmi, na szerokim 
podwyższeniu stał monumentalny tron.

Był on częściowo obity jedwabnym brokatem, zdobionym 

podwójnym „diamentem" zwanym wadżra, symbolem nieznisz-
czalności, nad którym  wyhaftowana  była  swastyka,  symbol 
wieczności.

Na ciemnym drewnie oparcia, które wystawało z fałd brokatu 

niczym pień drzewa z ziemi, wyrzeźbionych było sześć para-
mita, czyli cnót transcendentnych, które wierni winni byli starać 
się posiąść i praktykować. Były one przedstawione pod postacią 
symbolizujących je zwierząt: mitycznego Garudy dla szczod-
rości  (dhand);  geniusza wód Nagi dla etyki  (śila);  wodnego 
potwora Nakary dla cierpliwości (kśanti);  małego gnoma dla 
wysiłku  (wirja);  lwa dla wiedzy  (pradżnia)  oraz słonia dla 
medytacji (dhyana).

—Kto  zasiada  na   tym   tronie?   — zapytał  Pięć   Zakazów, 
olśniony jego wspaniałością.
—Jedynym,   który  ma   prawo   na   nim   zasiadać,   jest   nasz 
czcigodny   przełożony   lama   Gampo,   jeden   z   trzech 
najwyższych zwierzchników tybetańskich buddystów.

Wielka sala modlitewna klasztoru Samye była dużo bogaciej 

zdobiona niż te, w których recytował sutry w Luoyangu.

— Ale nie przyprowadziłem cię tutaj, żeby olśniewać tymi

wspaniałościami.   —   Lama   nagle   spoważniał.   —   Musimy
o czymś pomówić. — Odwrócił się do Pięciu Zakazów, wycią
gając otwartą dłoń.

Młody mnich zobaczył w niej mały kluczyk z brązu, połys-

kujący refleksami światła oliwnej lampy, którą lama trzymał 
w drugiej ręce.

Na czubku trzonka dojrzał głowę demona, tego samego, 

który tak przeraził małą mniszkę Manakundę.

— To jest klucz od biblioteki tego klasztoru. Sutra o logice

Czystej   Pustki  leży   na   pierwszym   stole,   zaraz   koło   drzwi
wejściowych.

Pięć Zakazów stał bez słowa.

— Co   uczyniłem,   że   otwierasz   mi   drogę...   —   wyjąkał

w końcu ze ściśniętym gardłem.

— Jestem pewny, że Czystość Pustki przysłał cię tu po

nią! — odparł krótko lama.

Blednąc, Pięć Zakazów zadawał sobie pytanie, jakim sposo-
bem Tö Ling z taką łatwością czytał w jego sercu. Lama dał 
mu znak, żeby się zbliżył.

—Możesz ją zabrać. W zamian poproszę cię tylko o przy-
sługę.
—Jaką?
—Zabierzesz pewien pakunek!
—A co w nim jest?
—Jego   zawartość   jest   równie   cenna,   jak   sutra   twojego 
mistrza — wyjaśnił tajemniczo lama, przybliżając usta do 
ucha  młodego mnicha, jakby powierzał mu przerażający 
sekret.

Widać było, że Tö Linga także ogarnia niepokój. Można go 

było wyczuć w pośpiechu, z jakim mówił, szybko i na jednym 
oddechu, jakby dobicie targu kosztowało go niezmiernie dużo, 
ale nie mógł się od tego uchylić.

—Cóż to za cenna zawartość? Mam nadzieję, że to, co mi 
proponujesz,   nie   jest   niczym   zakazanym...   —   wyszeptał 
Pięć Zakazów drżącym głosem.
—Nie   mogę   ci   powiedzieć.   Otworzysz   go,   gdy  już   stąd 
odejdziesz! W środku nie ma niczego niebezpiecznego.
—Muszę wiedzieć dokładnie...
—Nie nalegaj, na nic się to nie zda. Możesz albo go wziąć, 
albo   nie!   Ale   zdecyduj   natychmiast.   Jeśli   odmówisz, 
wrócisz do Luoyangu z pustymi rękami.

W głosie lamy słychać było niezłomną stanowczość, a su-

rowość jego oblicza świadczyła  o tym,  iż decyzja  jest nie-
odwołalna.

Pięć Zakazów bez słowa wziął klucz leżący na jego otwartej 

dłoni.

— Byłem pewny, że się zgodzisz. Wierz mi, Pięć Zakazów,

nie zrobisz złego interesu. Z jednej strony wypełnisz swoją
misję, z drugiej, wyświadczając mi tę przysługę, spełnisz dobry
uczynek, który z pewnością poprawi twoją karmę.

Kiedy doszli do ciężkich drzwi biblioteki i Pięć Zakazów 

otworzył je bez trudu kluczem z głową demona, lama zapytał:

— Przy okazji chciałbym się dowiedzieć, jak zamierzałeś tu

wejść, nie mając klucza?

Młody mnich, który powoli dochodził do siebie, odparł bez 

namysłu:

— Pozwól, że zachowam moje tajemnice.

Tak naprawdę nie miał pojęcia, w jaki sposób wszedłby w 

posiadanie   sutry   Czystości   Pustki,   gdyby   lama   nie   dał   mu 
klucza.

Postanowił, że o to samo zapyta swego mistrza  dhyany, 

który   musiał   mieć   ważne   powody,   aby   wysyłać   go   z   tą 
delikatną misją! Nie sądził chyba, że Pięć Zakazów obdarzo-
ny jest umysłowymi i fizycznymi zaletami, które pozwolą mu 
dostać się do zamkniętej na cztery spusty biblioteki klasztoru, 
zawładnąć jedną z najcenniejszych ksiąg, nie wiedząc nawet, 
gdzie   jej   szukać   wśród   tysięcy  złożonych   tu  rękopisów,   i 
opuścić   klasztor   tak   samo   potajemnie,   jak   się   do   niego 
dostał!

— Leży tam, na stole. Możesz ją zabrać! — powiedział

lama, wskazując pokryty laką bambusowy futerał.

Pięć Zakazów otworzył go, żeby sprawdzić, czy jest wyłożo-

ny czerwonym jedwabiem. Odwinąwszy nieco zwój i upew-
niwszy się, że to naprawdę dzieło jego czcigodnego przełożo-
nego, nie mógł powstrzymać westchnienia ulgi.

Nie wróci zatem do Luoyangu z pustymi rękami i Czystość 

Pustki będzie z niego dumny.

—Chodź za mną! Teraz, kiedy masz już sutrę, pozostaje mi 
tylko   powierzyć   ci   pakunek,   o   którym   mówiłem. 
Zobaczysz, nie jest ciężki.
—Chwała   Błogosławionemu!   —   rzucił   żartem   młody 
mnich.

— Przynajmniej na razie — dodał tajemniczo lama.
Oddaliwszy się na chwilę, wrócił z koszem przykrytym

płótnem z symbolami klasztoru.

Wręczył go Pięciu Zakazom, a on złapał śmiało rączkę, 

jakby już niczego się nie obawiał.

Wiklinowy kosz, podobny do tych, w jakich trzymano jedze-

nie i zawieszano na belce pod sufitem, rzeczywiście nie był 
zbyt ciężki.

Co też zawiera?
Młody mnich znowu spojrzał na lamę.

W  głęboko osadzonych   mrocznych  oczach  Tö  Linga   nie 

dostrzegał już śladu niepokoju czy skrywanej niecierpliwości, 
lecz tę samą łagodność i współczucie, jakie uderzyły go kilka 
godzin temu, gdy lama powitał go u wejścia do klasztoru.

Przypomniało mu się zdanie, które Czystość  Pustki lubił 

powtarzać swoim nowicjuszom:

„Wyobraźcie sobie współczucie i łagodność, z jaką Błogo-

sławiony Budda spoglądał na istoty ludzkie, a potem czyńcie 
tak jak on. Pewnego dnia wy także będziecie mogli stać się 
Buddą!".

Pięć Zakazów był teraz pewny: lama Tö Ling jest dobrym 

człowiekiem, a jeśli pozwalał mu wyjść z biblioteki z cenną 
Sutrą o logice Czystej Pustki, był to oczywisty znak doniosłości 
przysługi, o jaką poprosił go w zamian.

Ściskając w lewej ręce futerał ze świętym zwojem, a w prawej 

koszyk, poczuł, że powierzono mu ważne zadanie, choć nie 
miał pojęcia, dokąd go ono zaprowadzi.

Dokładnie w chwili, gdy zamierzał wyjść przez klasztorną 

bramę, lama dał mu znak, żeby zaczekał.

Kiedy   wrócił,   ku   Wielkiemu   zdumieniu   Pięciu   Zakazów 

prowadził na smyczy ogromnego płowego psa, dorównującego 
rozmiarami małemu cielęciu. W jego otwartym pysku błysz-
czały potężne kły.

—Myślisz, że to zwierzę może mi się przydać? — spytał 
zaskoczony Pięć Zakazów.
—To pasterska suka Lapika. Jest wytresowana, żeby pil-
nować   stada   jaków.   Nic   jej   nie   przerazi;   wilk   ani 
niedźwiedź, ani nawet śnieżny lampart.

—Ale ona...
—Wierz mi, przyda ci się. Prawda, Lapiko? — rzucił lama, 
głaszcząc psa, który zamerdał wesoło ogonem.
—Dzięki nieskończone, litościwy lamo! Z Lapiką podróż 
powrotna   będzie   dużo   łatwiejsza!   Niech   Budda   ześle   ci 
swoje błogosławieństwo!

Kłaniając się nisko i rozpływając w podziękowaniach i pożeg-

naniach, uczeń Czystości Pustki zadawał sobie pytanie, dlaczego 
lama powierzył mu wraz z koszykiem tego ogromnego psa.

Kiedy zmierzał do Samye, nie brakowało mu niczego.
Czyż przyroda, nawet na dużych wysokościach, nie była 

dla   zadowalającego   się   korzonkami   buddysty   jedną   wielką 
spiżarnią?

Czemuż  to droga powrotna miałaby być  inna? Dlaczego 

miałoby być więcej niedźwiedzi, lampartów śnieżnych i wilków 
na drodze z Samye do Luoyangu niż z Luoyangu do Samye?

— Niech   Budda   obdarzy   cię   tym   samym.   Będziesz   po

trzebował jego ochraniającego światła! Ale jestem pewny, że
dotrzesz do celu! — powiedział tak cicho, że Pięć Zakazów
ledwo go słyszał.

W chwili gdy lama Tö Ling zamykał za nim ciężkie odrzwia 

klasztoru, Pięć Zmysłów nie podejrzewał nawet, ile niespo-
dzianek będzie na niego czekać w drodze powrotnej, zarówno 
dobrych, jak i złych.

7

Oaza Turfan, Jedwabny Szlak

— O Błogosławieni Synowie Prawa, powstańcie, aby oddać 

cześć Najświętszemu Prorokowi Maniemu!

Na te słowa ucichły nagle dźwięki orkiestry złożonej z harf, 

lutni, cytar i fletów. •

Pośrodku poprzecznej nawy, przed Stołem Błogosławionych, 

owalnym marmurowym ołtarzem, na którym postawiono talerze 
pełne   pszenicznych   podpłomyków   i   dzbany   z   winem,   stał 
zwierzchnik Kościoła manichejskiego w Turfanie, Napełniony 
Spokojem, który tymi słowami zapraszał wiernych, żeby zgro-
madzili się wokół wielkiej świecy zapalonej przez ministranta 
o imieniu Świetlisty Punkt.

Zgromadzenie, na którym wszyscy ubrani byli w nieskalanie 

białe szaty, szykowało się do odprawienia sakramentu rytual-
nego posiłku, dostępnego Wybranym.

Ponieważ byli tylko Uczniami, a ci nie zostali upoważnieni 

do uczestniczenia w boskim posiłku Wybranych, Napełniony 
Spokojem odprawił trzech mężczyzn, którzy złożyli  u stóp 
ołtarza tace z ofiarami.

Przyniesione przez nich jaja, suszone warzywa, pomarańcze 

i daktyle oznaczały półtora miesiąca wyrzeczeń ze strony rodzin,

które je ofiarowały. Mimo to ich ofiary nie pozwalały im wejść 
do Świętego Świętych, tam gdzie odbywała się najważniejsza 
część   ceremonii,   do   której   odprawienia   przygotowywał   się 
Napełniony Spokojem.

Albowiem w Kościele manichejskim tylko osoby wyświęcone 

mogły uczestniczyć w ceremoniach. Należały one do dwóch 
kategorii.

Na szczycie piramidy znajdowali się Wybrani, których nazy-

wano także Świętymi. Poniżej Wybranych stali Uczniowie, 
tacy jak młody Świetlisty Punkt, którzy byli kimś w rodzaju 
pomocników   i   mieli   prawo,   gdy   nadszedł   czas,   wejść   do 
wąskiego kręgu Wybranych.

Zawsze ubrani na biało i oddzieleni od świata, ci ostatni 

godzili   się   poświęcić   życie   tej   dziwnej   religii,   stworzonej 
przez Babilończyka Maniego około roku 250 po narodzeniu 
Chrystusa.

Z tego tytułu Wybrani musieli stosować się do zasady Trzech 

Pieczęci: pieczęć ust nakazywała całkowite powstrzymanie się 
od spożywania mięsa, krwi i wina, jak i wszystkich innych 
napojów powstałych  drogą fermentacji, oprócz tych,  które 
służyły do obrzędów; pieczęć dłoni zabraniała wszelkich działań 
mogących zaszkodzić Krzyżowi Światłości Kościoła; wreszcie 
pieczęć łona zmuszała do powstrzymywania się od stosunków 
płciowych i wykluczała posiadanie potomstwa.

Istniało wiele stopni Wybranych w łonie Kościoła Światłości, 

jako że tak właśnie nazywano Kościół manichejski.

Do trzech najwyższych  stopni należeli członkowie kleru: 

księża, biskupi i mistrzowie, których najwyższy zwierzchnik, 
Mistrz Mistrzów, sprawujący władzę nad wszystkimi pozo-
stałymi, zasiadał w Babilonie, tam gdzie żył prorok Mani.

Mani, tak jak Chrystus, po życiu wypełnionym modlitwami 

i licznymi objawieniami, które przekazał swoim uczniom, zmarł 
w okrutnych męczarniach.

Objawienie spłynęło na niego w świątyni w Ktezyfoncie, 

gdy miał zaledwie cztery lata. Z czasem zdołał sprawić, że jego

młoda  religia  była  bez  przeszkód wyznawana  w imperium 
perskim.

Jednak władza, wobec powodzenia jego kazań i ekstazy 

tłumów,   które   za   nim   podążały,   postanowiła   w   końcu   po-
wstrzymać proroka, wygłaszającego coraz bardziej buntownicze 
mowy,   i   po   zainscenizowanym   procesie   doprowadzono   do 
skazania go na śmierć. Mani miał wtedy sześćdziesiąt lat, a 
jego religię wyznawano już w całym imperium partyjskim.

Męka człowieka, zwanego też Objawiającym, trwała dwa-

dzieścia sześć dni. Umarł z wycieńczenia w więzieniu, w którym 
zamknięto go zakutego w łańcuchy. Potem ścięto mu głowę, 
a jego biedne okaleczone ciało zawieszono na miejskiej bramie 
w Belafacie, w księstwie Elamu. Wierni zebrali litościwie 
szczątki pierwszego męczennika własnej religii.

Tak więc Mani stał się, za sprawą swoich zwolenników, 

prawdziwą Pieczęcią Proroków, mającym zaszczyt zamykać 
listę, na której można było znaleźć w porządku chronologicz-
nym takie postacie jak Adam, Zaratustra, Budda i Jezus.

W hierarchii wyznawców tej religii, która zyskiwała coraz 

większe znaczenie, albowiem wierzono, iż tylko ona zawiera 
całą Prawdę, najbardziej pożądany był stopień Doskonałego, to 
znaczy członka społeczności istot odrodzonych, odłączonych 
od ziemskiego świata. Wszyscy ci, którzy nie dostąpili zaszczytu 
bycia Doskonałymi, zwani byli Słabymi.

Manicheizm opierał się na zasadzie dualizmu dobra i zła, 

światła i nocy, północy (dobro) i południa (zło). Zło materializo-
wało się w ziemskiej egzystencji, w której wszystkie ludzkie 
nieszczęścia pochodziły od straszliwego Księcia Ciemności. Gdy 
dusza ludzka oddzielała się od Boga, spadała na ziemię, wiążąc 
się nieuchronnie ze złem. Tylko Bóg, Zbawca Zbawiony, miał 
władzę zawrócenia jej na drogę dobra. Aby połączyć się z Bo-
giem, ludzie musieli otrzymać Pierwotne Światło, takie samo, 
jakie objawiło się prorokowi Maniemu, który zawarł później 
swoje nauki w kanonie złożonym z siedmiu ksiąg, z których 
najsławniejszymi były Księga Olbrzymów i Listy Maniego.

Napełniony Spokojem przygotowywał się właśnie do złama-

nia chleba i rozdzielenia wina między Wybranych, lecz z trudem 
udawało mu się skupić uwagę na małym talerzyku z pszenicz-
nymi  podpłomykami  i na wysadzanym drogimi kamieniami 
kielichu, który podawał mu młody Uczeń, Świetlisty Punkt.

Jego twarz spochmurniała jeszcze bardziej, gdy zaczął nale-

wać rubinowe wino do czarek rozstawionych na ołtarzu, a potem 
błogosławił i zapraszał innych Wybranych, żeby zgromadzili 
się wokół niego i przyjęli je z jego rąk.

Mistrz Doskonały był niespokojny, a nawet rozdrażniony 

nowinami,   jakie  dotarły do  niego  tuż   przed rozpoczęciem 
obrządku. Wykonywał rytualne gesty, starając się nie zdradzić 
swego poruszenia.

Gdy podniósł do góry relikwiarz z kości słoniowej, w którym 

przechowywano kawałeczek skóry z lewego palca wskazujące-
go Maniego, wszyscy Doskonali padli na ziemię, aby oddać 
cześć świętej relikwii, powtarzając sto razy imię Maniego, aż 
echo ich jęków rozpłynęło się pod kopułą świątyni.

Napełniony Spokojem był tak zdenerwowany, że zapomniał 

paść,   co   wywołało   zdumione   spojrzenia   niektórych   braci, 
śmielszych niż inni.

Po powrocie do zakrystii przywołał jednego z pomocników, 

małego Sogdyjczyka o ogorzałej twarzy i czarnych kręconych 
włosach, który zapytał go naiwnie, ale grzecznie, czy nic się 
nie stało.

— Mój biedny Ormulu, gdybyś tylko wiedział! Świetlisty 

Punkt i ja mamy ochotę rwać sobie włosy z głowy! Ta epidemia 
w hodowli jedwabników to prawdziwa klęska. Nie wiem, co 
mam powiedzieć wysłannikowi biskupa Addaia Aggaia, który 
na mnie czeka!

Wielki Doskonały Napełniony Spokojem wydawał się jeszcze 

bledszy i bardziej wychudzony niż zwykle, jako że długie 
posty, do których się zmuszał — manichejczycy nazywali je 
„duszeniem lwa", ponieważ ich zdaniem przez powstrzymanie 
się od jedzenia należało „poskromić" to zwierzę, drzemiące

wewnątrz ciała — i tak sprawiały, że wyglądał jak uschnięte 
drzewo, którego korzeniami były stopy, a czubkami martwych 
gałęzi dłonie.

Jego ginące w głębokich oczodołach żarzące się oczy prze-

wiercały na wylot każdego, kto śmiał w nie spojrzeć.

Za rok miało minąć dziesięć lat, od czasu gdy Napełniony 

Spokojem położył pierwszy kamień pod manichejski kościół 
w Turfanie.

Jego energię i gospodarność widać było w przepychu budow-

li,   która   stała   się   miejscem   kultu  i   siedzibą   biskupa   małej 
społeczności Doskonałych i Wybranych.

Budynek na planie ośmiokąta, wzniesiony z ciosanego czer-

wonego wapienia przywiezionego z Gór Płomienistych, które 
wielu podróżnych zwykło brać za ścianę ognia, tak silnie 
odbijały promienie słoneczne, miał kształt odwróconego kieli-
cha, a strzelające ku niebu ściany poznaczone były ogromnymi 
oknami w kształcie oczu wołu, przez które wpadało światło.

Dokładnie na środku wznosiła się kopuła wsparta na rzędach 

spiralnych kolumn z porfiru.

Tu właśnie, pod tym  okazałym  sklepieniem o subtelnej 

pajęczej konstrukcji, Wielki Doskonały Napełniony Spokojem 
dokonywał obrządków Kościoła Światłości.

Wirydarze i kolumnady po bokach ośmiokąta łączyły pawi-

lony   służące   za   sypialnie,   sale   wykładowe   i   refektarz   dla 
Doskonałych.

W środku starannie utrzymanego,  obsadzonego różanymi 

krzewami   ogródka,   przylegającego   do  muru   oddzielającego 
wspólnotę manichejczyków od miasta, wznosił się pałacyk z 
różowych cegieł z gankiem zdobionym fryzem przedstawiają-
cym taniec zwany Pięć Lwów, jaki praktykowano jeszcze dalej 
na zachód, w oazie Kucza, na obrzeżach dorzecza rzeki Tarym.

Turfan utrzymywał z oazą ożywione kontakty handlowe i 

podobnie jak ona, również był ważnym ogniwem Jedwabnego 
Szlaku, gdy przybyli tu manichejczycy prowadzeni przez Napeł-
nionego Spokojem.

W roku 626 król oazy, który nosił wówczas tytuł  jabgu, 

wysłał   na   dwór   cesarski   Tangów   w   Chang'anie   złoty   pas 
ozdobiony przeszło dziesięcioma tysiącami kamieni szlachet-
nych.

W  następnym   roku ten  sam  jabgu  podarował  cesarzowi 

Państwa Środka zachwycającą matę do modlitwy, wykonaną 
z plecionej kości słoniowej. Opowiadano, że pocięcie na pa-
seczki cieńsze od trzciny trzech kłów słonia zajęło rzemieśl-
nikowi trzy lata.

Nazywana „Wspaniałą Perłą Pustyni" oaza Turfan, położona 

prawie dziewięćset  li na północny zachód od Dunhuangu, na 
północnej odnodze Jedwabnego Szlaku, zawsze była pod protek-
toratem chińskim.

Handlowano tu głównie bawełną, ałunem i solą. Tylko na 

kilku spośród licznych straganów kupcy sprzedawali wytwa-
rzane  na  Zachodzie  przedmioty ze  szkła,  które  Chińczycy 
nazywali  liuli.  Wymieniano   je   wyłącznie   za   bele   cennego 
jedwabiu.

Dzięki tym  ludziom,  wymieniającym  rzymskie  szkło na 

chiński jedwab, stykały się dwa krańce handlowego łańcucha, 
który przez wiele stuleci łączył dwa światy, Zachód i Wschód.

W różańcu oaz, gdzie przechodziło się od jednej cywilizacji 

do drugiej, Turfan dzielnie bronił prawa do swego przydomka.

„Perła Pustyni" była jednym z punktów służących kupcom 

za miejsce postoju, ale słynęła też z Jeziora Księżycowego, 
położonego o dwa dni drogi od miasta, akwenu słonej wody, 
który fascynował podróżników z powodu skorupy soli, jaka 
okalała jego brzegi niby lodowa zamarzlina.

Dla zmęczonego podróżnika, który przybywał tu po przebyciu 

niezmierzonych piasków i wydm, oaza" Turfan była prawdziwym 
podarunkiem zarówno dla oczu, jak i dla podniebienia.

Bogaci kupcy i buddyjscy mnisi, mimo iż była to pustynia, 

wznieśli tu wspaniałe budowle, uważane za świadectwo ich 
ekonomicznego i duchowego znaczenia i czyniące z miasta 
prawdziwą perłę architektury sakralnej.

Pośrodku tego bogactwa stał czerwonawy ośmiokąt Kościoła 

Światłości, a słońce nadawało jego murom barwę rozżarzonych 
węgli.

Kupcy z dzielnicy handlowej rozkładali w drzwiach swych 

domostw kobierce z jedwabiu i wełny, kolorowe niczym szla-
chetne kamienie.

Przed   buddyjskimi   klasztorami   wystawiano   w   srebrnych 

wazach w kształcie kwiatu lotosu kwiaty i owoce przeznaczone 
na ofiarę.

Na uliczkach miasta można było usłyszeć język sogdyjski, 

tocharski, tybetański, sanskryt i oczywiście chiński.

Obok ogromnych gajów palmowych ciągnęły się winnice 

i sady.  Ich nawadnianie przysparzało poważnych zmartwień 
miejscowym władzom, które ostatecznie udoskonaliły system 
studni karez. Zbierały one wodę z topniejących górskich lodow-
ców położonych o setki  li  od oazy, do której kierowano ją 
podziemnymi kanałami wydrążonymi przez niewolników. Dzię-
ki wytrwałej pracy mieszkańcy Turfanu wykradali każdego 
dnia skrawek pustyni, przekształcając ją w ogrody.

Na początku każdej jesieni karawany przewoziły aż na dwór 

Tangów pierwsze kiście mięsistych winogron bez pestek, zwa-
nych „kobylimi wymionami".

Za tymi winogronami, złocącymi się jak bursztyn i słodkimi 

jak miód, przepadała cesarzowa Wu Zhao.

Ale z Turfanu pochodziły nie tylko owoce i warzywa.
„Perła Pustyni" była też źródłem dużo cenniejszego towaru, 

lecz nie wiedział o tym żaden z mieszkańców miasta, z wyjąt-
kiem kilku Doskonałych z Kościoła Maniego i młodego ucznia, 
Świetlistego Punktu. A to dlatego, że zgodnie z chińskim 
prawem, obowiązującym również w Turfanie, który był jednym 
z protektoratów chińskich, towar ten mógł być produkowany 
tylko w cesarskich manufakturach.

Był to wytwór maleńkiej czarnej gąsienicy, nie grubszej od 

nici. W ciągu miesiąca gąsienica powiększała swój ciężar 
dziesięć tysięcy razy, aż do kilkukrotnej zmiany powłoki, która

stawała się szarawa. Umieszczona na małych kupkach słomy 
i   karmiona   obficie   liśćmi   morwy,   mogła   rozpocząć   swoje 
cztery linienia. W końcu stawała się maleńką larwą snującą 
oprzęd, której gruczoły wydzielały włóknistą substancję po-
krytą kleistą serycyną, nazywaną piaskiem, służącą do wy-
tworzenia kokonu. Po zakończeniu przędzenia gąsienica prze-
obrażała się ostatecznie w poczwarkę. I wtedy, gdy zostawiało 
się poczwarce czas na wytworzenie płynu, który zmiękczał ów 
„piasek", opuszczała kokon jako motyl, a ten przystępował 
niezwłocznie do parzenia się z osobnikiem swojego gatunku, 
a   zniszczona   przędza   była   bezużyteczna.   Gdy   jednak 
poczwarkę   sparzono   wrzątkiem,   umierała   w   kokonie, 
pozostawiając   nienaruszoną   cudowną   substancję   oprzędu, 
który po rozwinięciu mógł osiągnąć długość przeszło kilo-
metra.

Jedwabną przędzę uzyskiwano więc za cenę poświęcenia 

poczwarek. Część z nich utrzymywano przy życiu, po to, by 
motyle mogły się rozmnożyć i wytworzyć nowe gąsienice.

Był to jedwab niezrównanej jakości. Napełniony Spokojem 

nauczył się go prząść po długich miesiącach wytrwałych prób.

Cieńsza od włosa przędza, biała jak lód, z którego woda 

płynęła  do studni  karez,  i  bardziej  błyszcząca   niż  światło 
księżyca,  stała się dla manichejskiego Mistrza Doskonałego 
narzędziem w jego świętej wojnie.

Pomysł założenia hodowli jedwabników i nielegalnej przę-

dzalni przyszedł mu do głowy,  gdy dowiedział się o astro-
nomicznych sumach, jakich chińska administracja żądała od 
kupców pragnących zaopatrzyć się w ten towar, równie cenny 
jak złoto, szmaragdy i diamenty.

Rzymski historyk Pliniusz pisał, że otrzymuje się go, „zbie-

rając meszek z liści, dzięki skrapianiu ich wodą"; filozof Seneka 
nie odmówił sobie uczczenia tej nadzwyczajnej materii, unosząc 
się nad przejrzystością „szklistych tóg" i zwiewnych jedwab-
nych sukien, dostępnych bardzo bogatym kobietom, „o których 
nie można było Uczciwie powiedzieć, że nie są nagie...".

Upłynęło już prawie osiem stuleci, od czasu gdy jedwab 

rozniecił gorączkę i sprawił, że wzdłuż szlaku, który zawdzięcza 
mu swą nazwę, kwitł dochodowy handel.

Gdy Napełniony Spokojem obmyślał sposób, w jaki Kościół 

Światłości mógłby czerpać zyski z tego ogromnego strumienia 
bogactwa, przebywał w Turfanie już od przeszło ośmiu lat.

Zaczynał wówczas obliczać środki konieczne do wzniesienia 

budowli godnych potęgi jego Kościoła. Sumy przysyłane raz 
do roku z Babilonu ledwie wystarczały na wyżywienie Wy-
branych.

Musiał więc coś wymyślić.

Nielegalne wytwarzanie jedwabnej przędzy dawało mu pew-

ność, że będzie mógł wznieść świątynię, która ukaże potęgę 
manicheizmu. W tej epoce najbardziej ekspansywną religią był 
buddyzm,  który manichejczycy uznali za wulgarną odmianę 
nauki objawionej przez wielkiego Maniego, choć w swym 
proroku widzieli sukcesora Buddy.

Na Jedwabnym Szlaku wierzenia i religie rywalizowały ze 

sobą, każda próbowała przesunąć dalej swoje pionki.

Aby wygrać, trzeba było mieć więcej sił niż inni, liczyła się 

też demonstracja potęgi. W tym współzawodnictwie przewagę 
zdobywał ten, kto był bogatszy i mógł zaoferować nawróconym 
dostatek, a nade wszystko ten, kto mógł wznieść najwspanialsze 
budowle poświęcone bogom.

Od dwóch lat jedwab stanowił więc dla Kościoła Światłości 

cenny skarb, który pozwolił zbudować wspaniałą świątynię 
z czerwonego kamienia.

Aby nauczyć się sztuki hodowania jedwabników i wykorzys-

tywania ich kokonów, Napełniony Spokojem powierzył ucznio-
wi o imieniu Świetlisty Punkt sekretną misję, wysyłając go do 
Chang'anu, żeby przyjrzał się, jak robią to przędzalnie cesarskie.

Ujmująca powierzchowność młodego Ucznia o przenikliwych 

błękitnych oczach i czarnych, związanych w węzeł na karku 
włosach, błyszczących niczym jedwab, nie dorównywała jego 
inteligencji, gdyby można je było mierzyć tą samą miarą.

Pochodzący   z   Kuczy   Świetlisty   Punkt,   którego   rodzina 

przyjęła dwa pokolenia wcześniej manicheizm, mówił przynaj-
mniej dziesięcioma językami Azji Środkowej, nieźle też po-
sługiwał się, jak większość jego rodaków z małego kuczań-
skiego królestwa, sanskrytem i chińskim, a nawet tybetańskim.

Nie przerażały go dalekie podróże, służył  też Wielkiemu 

Doskonałemu za tłumacza.

Nie ukrywał więc zadowolenia, gdy Napełniony Spokojem 

wysłał go do środkowych Chin.

Znalazłszy się tam, sprytny uczeń błyskawicznie poszerzył 

znajomość podstaw chińskiego, po czym zdołał wśliznąć się do 
Świątyni   Nieskończonego Przędziwa,   która  była   największą 
cesarską przędzalnią w stolicy Tangów. Następnie, mając na 
uwadze nader szlachetny i dyskretny cel swej misji, przystojny 
młodzian  uwiódł  młodą   robotnicę,  która  nosiła  piękne  imię 
Nefrytowy Księżyc. Ta zaś, zakochana w nim bez pamięci, po 
kilku gorących nocach spędzonych w jego ramionach, dostar-
czyła   mu   wszelkich   potrzebnych   informacji:   jak   zanurzać 
kokony we wrzącej wodzie, żeby uśmiercić poczwarki, a potem 
sortować je i moczyć w odpowiedniej temperaturze, aby wyciąg-
nąć z nich nić, nie niszcząc jej.

Tak  więc   Świetlisty  Punkt   wrócił   do   Turfanu  z   dwoma 

kokonami, a także z trzema żarłocznymi gąsienicami jedwab-
nika morwowego (Bombyx mori), uczepionymi trzech małych 
krzewów   morwy,   a   przede   wszystkim   z   zapasem   jaj.   Ich 
przewożenie nie było ryzykowne, gdyż znajdowały się jeszcze 
w okresie spoczynku, który trwał przez dziesięć miesięcy od 
złożenia.

Przywiózł też wiedzę o tym, jak wytwarza się ten kosztowny 

towar, który doprowadzał kobiety do szaleństwa.

Jedwab! Najcenniejsza ze wszystkich materii. Droższa od 

złota, ponieważ była dużo rzadsza niż żółty metal, a nawet od 
przypraw z roślin, które można było hodować, a gdy rosły w 
stanie dzikim, zbierać.

Tkanina tym bardziej tajemnicza, że trudno ją było wy-

tworzyć. Kto by uwierzył, że zwykłe gąsienice mogą zamienić 
się w zdolne i zręczne robotnice, potrafiące snuć tak nie-
słychanie długą nić?

Nade wszystko jednak jedwab był tak miękki w dotyku i tak 

się mienił, iż w kraju jego wynalezienia, w środkowych Chinach, 
opowiadano, że to sam mityczny Żółty Cesarz, wynalazłszy 
tysiące lat wcześniej pismo i matematykę, a także medycynę 
i pałeczki do jedzenia, obdarzył ludzi wspaniałym darem sztuki 
jego wytwarzania.

Jedwab, miększy niż skóra kobiety, był więc skarbem, dla 

którego właśnie kobiety traciły głowę.

Krążyły niezliczone opowieści o księżniczkach sogdyjskich 

czy baktriańskich, gotowych przyjąć zaloty chińskich kupców, 
grubiańskich i śmierdzących jak capy, za kupon tak przez nie 
pożądanej materii, a także o królowych partyjskich, równie 
chciwych,  co pozbawionych  skrupułów, potrafiących  oddać 
własną córkę wrogiemu królestwu, byle tylko wejść w posiada-
nie choć kawałka jedwabiu.

Świetlisty Punkt nie zadowolił się zresztą przywiezieniem 

do Turfanu składników i przepisów tej szczególnej kuchni.

Wrócił z głową pełną rozkosznych wspomnień, o których nie 

mógł  jednak opowiedzieć nikomu,  a na pewno nie Napeł-
nionemu Spokojem.

Była to tajemnica tak intymna, że nie wyjawił jej nikomu 

z Kościoła Światłości. Był przecież Uczniem, który miał zostać 
Doskonałym. Musiał żyć cnotliwie i unikać zadawania się z 
kobietami, a już zdecydowanie nie powinien ich dotykać.

Gdy Doskonały wypytywał go, jak zdobył kokony, jajeczka 

i krzewy morwowe, nie pisnął słowa o Nefrytowym Księżycu.

—Nadarzyła   się   okazja,   to  wszystko.   Wspomagał   mnie 
Mani.   Spotkałem   tam   tylko   dobro,   nie   było   zła!   — 
odpowiedział krótko.
—Spisałeś  się  doskonale!  Niech Wielki  Mani  otacza  cię 
swym   boskim   światłem!   —wykrzyknął   Napełniony 
Spokojem,  gdy   Świetlisty   Punkt   zakończył   opowieść   o 
pobycie w stolicy

Tangów i wyjaśnił, z mnóstwem szczegółów, wszystkie etapy, 
podczas których jajeczko przemienia się w poczwarkę.

— W Chang'anie rozwijaniem kokonów zajmują się wyłącz

nie kobiety — mówił. — Chińczycy utrzymują, że aby zrobić
to dobrze, potrzebna jest pierwotna esencja yin.

Tutaj, z wyjątkiem głównej świątyni, żadnej kobiecie nie 

było wolno wchodzić na teren należący do Kościoła Światłości. 
Świetlisty Punkt miał jednak nadzieję, że być może uda mu 
się przywieźć do Turfanu piękną Chinkę, którą musiał po-
rzucić.

— Ręce  Doskonałego mają   być   gorsze  od  rąk kobiety?

Wskażę ci trzech Doskonałych, do których mam pełne zaufanie
i którzy poradzą sobie z tym zadaniem! — odparł z surową
miną Mistrz Doskonały.

Napełniony Spokojem był człowiekiem stanowczym i nigdy 

nie pozwoliłby sobą kierować, zwłaszcza w tak dla niego 
ważnej   sprawie.   Chodziło   przecież   o  przyszłość   wyznania, 
któremu poświęcił się bez reszty.

Po rozważeniu wszystkich za i przeciw postanowił, że Kościół 

Światłości w Turfanie zajmie się hodowlą i rozwijaniem koko-
nów   na   jedwabną   przędzę,   pozostawiając   innym,   bardziej 
znającym się na rzeczy, troskę o urządzenie tkalni.

Wymagało to zbudowania warsztatów tkackich, wanien do 

farbowania i pomieszczeń do suszenia, a na wszystko potrzeba 
było dużo miejsca. Urządzeń tych nie można niezauważenie 
ustawić w szklarniach, jakie Kościół Światłości miał w Turfanie, 
o rzut kamieniem od świątyni, w których zamierzano założyć 
hodowlę jedwabników.

Musiał więc znaleźć kogoś do przędzenia jedwabnej nici i 

zawrzeć umowę z kimś godnym zaufania, kto wziąłby na 
siebie farbowanie gotowych wyrobów.

Pierwszą fazę jego planu dało się łatwo wprowadzić w życie 

dzięki skuteczności Świetlistego Punktu, jednak druga okazała 
się trudniejsza, ponieważ niełatwo było znaleźć kogoś znającego 
się na tkactwie, a zarazem uczciwego.

Gdyby  ten ktoś okazał  się zdrajcą i  sprawa  potajemnej 

produkcji   by   się   wydała,   zagroziłoby  to   istnieniu   Kościoła 
Światłości w Turfanie.

Napełniony   Spokojem   musiał   więc   wykazać   się   wielką 

czujnością.

Po dokładnym rozważeniu tej kwestii doszedł do wniosku, 

że jeszcze ważniejsze jest znalezienie człowieka, dla którego 
tkanie i zbyt jedwabiu miałoby taką samą wagę jak dla niego; 
aby dla obu była to kwestia trwania i aby związali swoje 
losy z tą sprawą na śmierć i życie.

Ów człowiek powinien znajdować się w sytuacji podobnej 

do sytuacji Kościoła Światłości, który we wrogim środowisku 
walczyć musiał o przeżycie i poświęcać się całym sercem w 
szerzeniu swej wiary.

Czy nie należało więc zwrócić się na wschód, ku Kościołom 

misyjnym, którym udało się zadomowić w oazach Hami lub 
Dunhuang?

Stamtąd byłoby niewątpliwie łatwiej przewozić towar do 

Chin, do samego serca handlu jedwabiem.

Dowiózłszy go tam, wystarczało zadbać, aby na przemyco-

nych kuponach znalazły się pieczęcie oficjalnej administracji 
jedwabniczej, i towar mógłby wyruszyć w odwrotnym kierunku, 
na Jedwabny Szlak. W ten sposób nikt nie wpadłby na to, że 
jego pochodzenie jest podejrzane.

Napełniony Spokojem, popytawszy tu i tam, stwierdził, że 

idealnym wspólnikiem byłby nestoriański biskup z Dunhuangu, 
Addai Aggai.

Układając się z nestorianinem, manichejczyk z pewnością 

nie będzie mógł otwarcie rywalizować z Kościołem syryjskim, 
który również spoglądał w kierunku Chin.

Babilon pragnął gorąco, aby w tym marszu w głąb Chin 

Napełniony Spokojem wyprzedził nestoriańskiego rywala, któ-
rego mnisi buddyjscy, mało obeznani z tymi religiami, mylili 
często z Kościołem manichejskim.

Ale nie miał wyboru.

W Babilonie nie znano rzeczywistych potrzeb tych, którzy 

byli na pierwszej linii i których pozostawiano, w mniejszym 
lub większym stopniu, własnemu losowi.

Sam zatem, nie racząc nawet zapytać o zdanie zwierzch-

ników, zdecydował, że pojedzie do Addaia Aggaia.

Czy nie lepiej było zawrzeć porozumienie z nestorianami, 

uniknąć konkurencji, nie marnować sił, ale zachować je na 
chwilę, w której manichejczycy staną się wystarczająco potężni, 
aby otrzymać od cesarskich władz chińskich pozwolenie na 
oficjalne   wprowadzenie   ich   świątyni   do   Chang'anu   lub   do 
Luoyangu, stolicy regionu wschodniego?

Addai Aggai odniósł się nieufnie do Napełnionego Spokojem, 

gdy ten przybył do Dunhuangu, by zaproponować mu porozu-
mienie.

—Ta propozycja jest dowodem mojej dobrej woli! Otoczeni 
morzem buddyzmu, wciąż jeszcze jesteśmy tylko małymi 
jeziorkami! — przekonywał Napełniony Spokojem.
—A więc proponujesz mi, żebyśmy przebyli kawałek drogi 
razem... — mruknął zamyślony nestorianin.
—Nasze Kościoły mogą wyciągnąć z tego jedynie korzyść! 
Dzięki   pieniądzom  z   jedwabiu   i   wy,   i   my   zyskamy   kilka 
cennych lat...
—Jakie mogłyby być warunki takiej umowy?

Słysząc te słowa, Napełniony Spokojem pojął, że wygrał tę 

partię.

— Proponuję,   żebyśmy   dzielili   się   po  połowie,   zarówno

kosztami, jak i korzyściami! — odparł.

Szybko okazało się, że manichejczycy i nestorianie doskonale 

się uzupełniają.

Nielegalnie wytwarzany jedwab był tak wysokiej jakości, że 

wobec braku tego towaru nie było żadnych problemów.z pod-
biciem   chińskiego   rynku.   Szlachetna   materia   docierała   do 
Chang'anu ukryta w belach bawełnianej surówki i tam, dzięki 
wieściom przekazywanym z ust do ust, a także pokusie dużego 
zysku, szybko znajdowała drogę na półki kupców z dzielnicy

jedwabnej. Pieniądze płynęły szerokim strumieniem i szły w 
równych  częściach do Dunhuangu i Turfanu, ku wielkiemu 
zadowoleniu Addaia Aggaia i Napełnionego Spokojem.

Oznaczało   to,   że   zaraza,   która   przeszkodziła   gąsienicom 

przekształcać się w poczwarki, była wielkim nieszczęściem dla 
chwilowych sprzymierzeńców.

Już od dwóch miesięcy w Turfanie nie można było uzyskać 

nawet odrobiny jedwabnej przędzy.  Zapasy Addaia Aggaia, 
wobec braku nowych dostaw, były na wyczerpaniu. Wkrótce 
pojawi się ryzyko, że sekret wyjdzie na jaw.

— Niech tu przyjdzie Świetlisty Punkt. Chcę, żeby był przy

mojej  rozmowie  z wysłannikiem Addaia Aggaia — polecił
Napełniony Spokojem Ormulowi, gdy ten posprzątał już za
krystię.

Mistrz Doskonały był wyjątkowo poirytowany i niespokojny, 

gdy wszedł do komnaty, w której czekał na niego młody uczeń 
Świetlisty Punkt, w towarzystwie wysłannika nestorianów. Aby 
zabić czas, dwaj mężczyźni sprawdzali jakość czystej jedwabnej 
nici nawiniętej na szpulę, po którą Świetlisty Punkt poszedł do 
przędzalni.

— Diakonosie,  jak się  miewa   biskup Addai  Aggai?  —

zapytał z udawaną uprzejmością Napełniony Spokojem.

Z elegancją, którą odznaczał się każdy jego gest, podszedł, 

by musnąć oba nadgarstki Diakonosa, niskiego mężczyzny o 
skórze   ogorzałej   od   słońca,   z   nestoriańskim   krzyżem   na 
pożółkłym od pyłu płaszczu. Gość zgiął przed nim kolano na 
znak poważania i respektu.

—Dzięki Bogu, Addai Aggai jest w wyśmienitym zdrowiu. 
Przesyła   wam   pozdrowienia   i   życzy   pomyślności 
Kościołowi Światłości. Jest jednak zatroskany, a powód jego 
niepokoju nie powinien was dziwić! — odparł Diakonos, od 
razu przechodząc do rzeczy.
—Niech   zaświadczy   o   tym   Świetlisty   Punkt.   Biada!   Po 
trzykroć   biada!   Zaraza,   która   dotknęła   nasze   jedwabniki, 
okazała się tak samo niespodziewana, jak groźna. Owady 
wysychają

i   czernieją,   zamiast   zamieniać   się   w   ładne   białe   robaczki, 
wydzielające cenną substancję, której tak potrzebujemy... Od 
piętnastu dni nie odwinęliśmy ani jednego kokonu! — rzekł 
cicho Mistrz Doskonały, nie starając się ukryć przed Diakono-
sem, iż jest głęboko zatroskany.

—Domyślaliśmy się, że dzieje się coś bardzo niedobrego! 
Ale żeby zaraz taka katastrofa! — wyjąkał Diakonos.
—Ostatni jedwabnik zdechł dziś rano i nie mam już po-
czwarek gotowych przemienić się w motyle, które złożyłyby 
zapłodnione   jaja   —   dorzucił   drżącym   głosem   Świetlisty 
Punkt, opuszczając głowę.

Młody  kuczanin  nie   śmiał   nawet   spojrzeć  Napełnionemu 

Spokojem w oczy.

—To prawdziwa tragedia! A ja myślałem, że zawsze bę-
dziemy   mieli   przynajmniej   kilka   kokonów,   zachowanych 
specjalnie   do   rozmnażania!   —   jęknął   Napełniony 
Spokojem.
—Stwierdziłem,   niestety,   że   te   ostatnie   poczwarki   nie 
okazały   się   bardziej   odporne   od   innych   —   mruknął 
Świetlisty Punkt.
—Czy to oznacza, że wszystkie nasze wysiłki  pójdą na 
marne, i do wielkiego imperium Tangów nie dotrze już naj-
mniejszy   skrawek   jedwabiu   wytworzonego   w   Turfanie   i 
utkanego w Dunhuangu? — zapytał z emfazą Diakonos.
—Jeśli nie mamy gąsienic, obawiam się, że trzeba będzie 
odczekać   co   najmniej   dziesięć   miesięcy,   zanim   znowu 
będziemy  dysponowali przędzą, a nie możemy  sprawdzić, 
czy jajeczka są w dobrym stanie. Nie będziemy mogli się o 
tym   przekonać,   dopóki   nie   wyklują   się   poczwarki,   po 
lekkim podgrzaniu — wyjaśnił Napełniony Spokojem.
—Mistrzu Doskonały, sprawy mają się tak, że od dzisiej-
szego ranka nie jest to już sprawa jakości jajeczek!
—Co   chcesz   przez   to   powiedzieć?!   —   wykrzyknął   Do-
skonały.
—Prawda jest taka, że... w całej hodowli nie ma już ani 
jednego   żywego   jedwabnika.   Gąsienice   stwardniały   jak 
strąki

fasoli, larwy się nie ruszają, a jajeczka przypominają sczer-
niałe ziarnka piasku, podczas gdy zwykle, zaraz po złożeniu, 
zmieniają barwę z żółtej na szarą i pozostają takie przez cały 
okres   spoczynku!   —   powiedział   Uczeń   bezbarwnym 
głosem.

— Jeśli dobrze rozumiem, martwe są także i jajeczka! —

szepnął przygnębiony Diakonos.

Mistrz Doskonały, zwykle oszczędny w gestach i nieruchomy 

jak   figury  na   reliefach   ozdabiających   jego   kościół,   był   tak 
zrozpaczony, że zaczął załamywać ręce niczym Uczeń, któremu 
przez pomyłkę zalecono czterdziestodniowy post, zastrzeżony 
dla doświadczonych Wybranych.

—Biskup   Addai   Aggai   liczył   na   poważne   wpływy   pod 
koniec   roku!   Nasze   zapasy   przędzy   pozwolą   nam 
przetrwać  trzy miesiące, nie więcej! A to nie wystarczy, 
żebyśmy mogli  ustanowić nową nestoriańską placówkę — 
westchnął Diakonos.
—Nowa   placówka   Kościoła   nestoriańskiego!   Widzę,   że 
Addai Aggai nie traci czasu! A w jakim to miejscu twój 
niecierpliwy   biskup   pragnie   się   ulokować?   —   zapytał   z 
przekąsem Napełniony Spokojem.
—Tuż przed Nefrytową Bramą.
Yumenguan,   Nefrytowa   Brama,   położona   na   wschód   od 

Dunhuangu,  na  drodze  do  Chang'anu,  jak wskazywała  jej 
nazwa, wiodła do imperium chińskiego.

To idealnie usytuowane w pobliżu Wielkiego Muru przejście, 

które przekraczali ludzie, religie, idee, jedwab, wyroby szklane, 
cenne kobierce i przyprawy, pełniło od czasów dynastii Han*, 
rolę oficjalnej granicznej placówki Państwa Środka.

Była to istna forteca, otoczona murem z blankami i wysokimi 

wieżami, a uważnym oczom strażników, stojących tam w dzień 
i w nocy, nie mogła ujść żadna kropla, choćby najmniejsza, 
strumienia zwierząt, ludzi i kupców płynącego z Jedwabnego 
Szlaku.

* Okres od 206 roku p.n.e do 220 n.e.

Warownia zagradzała przejście utworzone przez Korytarz 

Hexi, który w tej okolicy zwężał się w sposób szczególny. 
Znajdowały   się   tu   duże   oddziały   celników,   zajmujące   się 
przeszukiwaniem karawan,  które  w każdym   wypadku  i  bez 
względu na kierunek marszu musiały zapłacić myto.

Jeśli   ktoś  chciał   uniknąć   przechodzenia   przez   Nefrytową 

Bramę, jak to z oczywistych powodów działo się z konwojami 
z jedwabiem Napełnionego Spokojem i Addaia Aggaia, musiał 
dużo wcześniej skręcić na północ i posuwać się wzdłuż górskie-
go masywu Mazong, Końskiej Grzywy, którego zbocza z niebie-
skawego łupku stawały się tak śliskie w czasie deszczu, że trzeba 
było czekać na powrót słońca, żeby móc iść dalej, nie łamiąc 
karku.

Oprócz   pewnego   przybliżenia   nestorianizmu   do   ośrodka 

chińskiej władzy Addai Aggai spodziewał się, i słusznie, że 
nestoriański kościół wybudowany na Jedwabnym Szlaku, tuż 
przed placówką graniczną, ułatwi te niebezpieczne wyprawy, 
i przekroczenie masywu Mazong stanie się mniej niebezpieczne.

Po dobrych dwóch dniach marszu kamienistą ścieżką do-

chodziło się do innego odcinka Wielkiego Muru, który w tym 
miejscu był  niskim wałem z wysuszonej  gliny,  nieco tylko 
wyższym   od   człowieka.   Jego   boczne   ściany   poorane   były 
szczelinami, po to, jak sądzono, żeby sprawiał wrażenie, iż 
zbudowany jest z ciosanych kamieni.

Z   jednej   i   z   drugiej   strony   tego   muru-granicy,   bardziej 

symbolicznego niż użytecznego na tym pustkowiu, ponieważ 
rozdzielał tylko kamienie i piasek, pasły się stada owiec i kóz, 
a jedyną widoczną ludzką działalnością było pasterstwo.

Ale to właśnie pasterze żyjący na pograniczu swobodnie 

przekraczali go, jeśli mieli taką potrzebę, nic więc dziwnego, że 
przejście to służyło także przemytnikom. Liczni bandyci, nie 
zważając z racji swej chciwości na groźne demony, które, jak 
powiadano, przywiewał wiatr z pustyni Gobi, włóczyli się po 
tych niegościnnych górach, czyhając na przemytnicze konwoje.

Tak więc grupka nestorianów, którzy przewozili aż do śród-

kowych Chin jedwab wytwarzany przez manichejczyków, była 
zawsze uzbrojona po zęby.

Dotarłszy do muru z fałszywych kamieni, co oznaczało, że 

udało im się ominąć Nefrytową Bramę, ludzie ci wydawali 
pierwsze westchnienie ulgi.

Ale nie był to koniec ich trudów.
Trzeba było iść jeszcze trzy dni, starannie unikając chińskich 

patroli ścigających szmuglerów, aby wrócić na Jedwabny Szlak 
i dołączyć do strumienia karawan, których w miarę zbliżania 
się do stolicy Tangów było coraz więcej.

—Tuż  przed Nefrytową  Bramą... — rzekł w zamyśleniu 
Napełniony   Spokojem,   po   czym   dodał:   —   Rzeczywiście, 
Addai Aggai wpadł na niezły pomysł.
—Zgodzicie się więc, że i na nas w Dunhuangu, jak i na 
was w Turfanie, śmiertelna zaraza jedwabników spada w 
najgorszym momencie! — westchnął Diakonos.
—Na   nieszczęście,   nie   znam   sposobu,   jak   zażegnać   tę 
klęskę!  — wyznał  Doskonały,   z  coraz  bardziej  zasępioną 
miną.

Gdyby nie udało się przywrócić w krótkim czasie lukratyw-

nego handlu, oznaczałoby to dla obu Kościołów stracone lata, 
zmniejszenie napływu nowych wyznawców, a przede wszystkim 
niemożliwość kontynuowania ekspansji. Nie należało też zapo-
minać o reakcji zwierzchników na wieść o niepowodzeniu 
misji, jaka została im powierzona.

Nielegalny handel jedwabiem pozostawał nadal nieodzow-

nym fundamentem powodzenia Kościoła zarówno dla Napeł-
nionego Spokojem, jak i Addaia Aggaia.

— Powiesz swemu przełożonemu, że w imię samego proroka

Maniego  uczynię   co  w   mojej   mocy,   aby  zaradzić   naszym
kłopotom! — odrzekł Napełniony Spokojem do wysłannika
biskupa nestorianów. — Ale, byłbym zapomniał! — wykrzyk
nął. — Przygotowałem wino mszalne, jakie zwykle posyłam
twojemu biskupowi.

Wskazał beczułkę z lśniącego drewna, której korek zalany 

był woskiem.

— Świetlisty Punkcie — zwrócił się do swego ucznia —

bądź łaskaw pomóc Diakonosowi wynieść baryłkę, jest bardzo
ciężka.

Kiedy młodzieniec wrócił do komnaty Wielkiego Doskona-

łego, ten chodził tam i z powrotem, gryząc gęsie pióro.

—Mój   drogi,   widzę   tylko   jedno   wyjście!   Pojedziesz   do 
Chang'anu, żeby zdobyć garść kokonów i gąsienic.
—Już raz przebyłem tę drogę, niczego się nie lękam! Znam 
miejsce, gdzie bez trudu znajdę to, czego potrzebujemy — 
zapewnił Świetlisty Punkt.

Spoglądając na promieniejącą twarz Świetlistego Punktu, 

Napełniony Spokojem podziękował Stwórcy, że ma u swego 
boku tak odważnego i pełnego zapału ucznia. Wydawało się, że 
niebezpieczne zadanie zdobycia cennych owadów nie tylko go 
nie przeraża, ale niezwykle raduje.

—Kiedy mam wyruszyć? Czy nie byłoby najlepiej zrobić 
to natychmiast?
—Najprędzej jak to możliwe.
—Będę gotowy jutro!
—Dowiedz się dyskretnie, w jaki sposób nasi przyjaciele 
nestorianie wprowadzają nasz jedwab na miejscowy rynek. 
Od  dawna   próbuję   się   tego   dowiedzieć!   —   dodał 
Napełniony Spokojem.
—Czego się obawiacie? Że nie są wobec nas uczciwi?
—Chang'an jest tak daleko stąd!
—Więc Addai Aggai nie wyjaśnił wam nigdy, w jaki sposób 
pozbywa się towaru?

Doskonały nakazał  uczniowi  podejść  bliżej,  jakby  chciał 

powierzyć mu jakiś sekret.

—Wysłałem tam moich ludzi, żeby go pilnowali.
—Więc wasze zaufanie do Addaia Aggaia...
—Zaufanie nie powinno usypiać czujności! My, manichej-
czycy, wciąż pamiętamy, że dobro i zło zawsze i wszędzie 
walczą ze sobą niby dwaj giganci!

—- Obawiacie się, że spróbują was oszukać?

—Wszystko jest możliwe. Chodzi o fortunę. Postanowiłem 
więc, że za kilka miesięcy sprawdzę, czy nasz wspólnik nie 
przedstawia   nam   fałszywych   rachunków   i   zaniżonych 
zysków!
—Wysłaliście więc do Chang'anu człowieka, który...
—To jedyny sposób, by się upewnić, czy wszystko przebiega 
właściwie!   To   także   dobry   sposób   na   wybadanie,   czy 
handlowa  sieć, jaką stworzył  tam Addai Aggai, nie jest 
obserwowana przez chińskich szpiegów! Jeśli tak, to będę z 
pewnością  pierwszym,   który  ostrzeże   przed   nimi   mojego 
nestoriańskiego przyjaciela.
—Gdyby więc prowadził podwójną grę, zostalibyście o tym 
uprzedzeni!
—Zwykle jego rachmistrz przekazuje mi wiadomości trzy 
razy do roku. Czekam na nie od miesiąca.
—I to was niepokoi...
—To do niego niepodobne...
—Pragniecie   więc,   żebym   dowiedział   się   czegoś   o   tym 
rachmistrzu?
—Będziesz musiał działać nadzwyczaj ostrożnie. Obawiam 
się,   że   władze   mogą   posłużyć   się   tym   chłopakiem   jako 
przynętą,  i   w   żadnym   razie   nie   chciałbym,   żebyś   i   ty 
ucierpiał. To by była katastrofa!
—Jak on się nazywa?
—Lepiej, żebyś nie wiedział!
—W takim razie jak go rozpoznam?
Napełniony Spokojem wyjął z kieszeni czerwoną jedwabną 

nić i zawiązał ją wokół nadgarstka lewej ręki Ucznia.

—To jest znak rozpoznawczy moich ludzi w Chang'anie. 
Jeśli   nie   uda   ci   się   ich   odszukać,   będzie   bardzo 
prawdopodobne, że wpadli w tarapaty...
—Można powiedzieć, że to talizman! — stwierdził naiwnie 
młody kuczanin.
—Tylko   Światłość   wielkiego   proroka   Maniego   przynosi 
nam szczęście! — odparł nieco rozdrażniony Napełniony 
Spokojem, który nie lubił żartów na pewne tematy.

—Możecie   mi   ufać   —   zapewnił   pospiesznie   Świetlisty 
Punkt. — Zdwoję czujność!
—Mój drogi, nieufności nigdy za wiele! Pamiętaj, manichej-
czyk   powinien   ufać   tylko   manichejczykowi.   Będę   się 
codziennie  modlił,   żeby   Mani   zechciał   cię   wspierać!   — 
zakończył Doskonały, wyciągając ręce, żeby go uścisnąć.

Uczeń rzucił się z radością w ramiona przełożonego. Nie-

oczekiwanie dzień jego wielkiej szansy wreszcie nadszedł.

Od miesięcy Świetlisty Punkt szukał sposobu, żeby opuścić 

Turfan i wrócić do kochanki, którą dwa lata temu zostawił w 
Świątyni Nieskończonego Przędziwa.

Daremnie próbował zapomnieć o zręcznym języczku młodej 

robotnicy, który wędrował po jego ciele, ale nic nie pomagało, 
ani post, ani zapasy z równie jak on walecznymi Uczniami, ani 
nawet  godziny  spędzone  na  leżeniu  na  chłodnych   płytach 
świątyni Kościoła Światłości, wypełnione błaganiem Maniego, 
aby uwolnił go od wspomnień.

Im   więcej   mijało   czasu,   tym   bardziej   brakowało   mu   jej 

delikatnych pieszczot i tym więcej kosztowały go bezsenne 
noce, podczas których skręcał się na wąskim posłaniu, wyob-
rażając sobie, że do niej wrócił.

Nie mógł żyć bez Nefrytowego Księżyca!
Zrobił wszystko, żeby zapomnieć imię dziewczyny pachnącej 

miętą i kwiatem pomarańczy, którymi to esencjami skrapiała 
swój starannie wydepilowany zakątek rozkoszy. Znała najbar-
dziej   lubieżne   i   zdumiewające   pozycje,   dzięki   czemu   ich 
miłosne zapasy prowadziły do coraz większych uniesień. Wy-
starczało, że wcześnie rano przeciągnęła zwinnymi palcami po 
jego brzuchu, aby obudzić zmysły, nawet wtedy, gdy kochali 
się przez całą noc.

Świetlisty Punkt był bliską śmierci rośliną, której nie zwilża 

nawet kropla rosy.

I to pragnienie, krok po kroku, pomogło mu pokonać strach

przed pogwałceniem reguł, jakie narzucał Uczniom Kościół 
Światłości.

Kilka miesięcy temu, gdy słał błagalne prośby do Maniego 

pod kopułą ogromnej ośmiokątnej świątyni, przeraził się, że 
już nigdy nie wróci do ukochanej.

Nagle uświadomił sobie, że życie jest krótkie i że nic nie 

zastąpi uniesień, jakie dają cielesne rozkosze, gdy dwie istoty 
stapiają się w jedną. Nie mógł zrozumieć, dlaczego manichej-
czycy tak nieufnie podchodzą do miłości.

Nigdy nie czuł się tak dobrze, nie był tak spokojny i tak 

radosny, jak w ramionach Nefrytowego Księżyca, po nocach, 
podczas których każde dawało drugiemu to, co miało najlepszego!

Tak więc, wyszedłszy z ośmiokątnej budowli, udał się do 

szklarni z morwami. Wystarczyło położyć jedwabniki blisko 
lampy, jedne po drugich, aby wyschły i zrobiły się twarde jak 
ziarna fasoli.

W ciągu kilku tygodni uśmiercił wszystkie.
Za tajemniczą zarazą kryło się więc przemyślane działanie 

młodego kuczanina. Dzięki temu wyruszy w drogę do dziew-
czyny, bez której nie mógł żyć. Nie wątpił ani przez chwilę, że 
Nefrytowy Księżyc wciąż na niego czeka.

Gdy następnego ranka opuścił Turfan, pewny siebie i z nadzie-

jami na przyszłość, kłusując ku swemu przeznaczeniu, nie mogąc 
się doczekać, kiedy rzuci się w ramiona Nefrytowego Księżyca, 
Świetlisty Punkt zupełnie zapomniał o dziwnym epizodzie, do 
jakiego doszło po jego rozmowie z Napełnionym Spokojem, gdy 
wyszedł z jego komnaty z czerwoną nitką na nadgarstku.

Doszło do niego przed szklarnią z morwami, dokąd się udał, 

by rozpocząć przygotowania do wyjazdu.

Wychodząc, potrącił niechcący nieznajomego mężczyznę, 

który upadł na ziemię i rozciął sobie łuk brwiowy. Świetlisty 
Punkt zaprosił go do szklarni, żeby przemyć mu ranę, która 
obficie krwawiła.

Osobnik ten, o wychudzonej ogorzałej twarzy, ze srebrnym 

kółkiem w lewym uchu, wyglądał na hinduskiego ascetę.

Wyjawił  Świetlistemu  Punktowi swoje imię:  nazywał  się 

Buddhabadra i był Hindusem z Peszawaru. Świetlisty Punkt, 
którego myśli krążyły wokół rychłego powrotu do Nefrytowego 
Księżyca, słuchał go jednym uchem.

Buddhabadra długo i szeroko rozwodził się na temat chorób 

jedwabników, i Świetlisty Punkt, bez cienia nieufności, pragnąc 
wynagrodzić mu krzywdę, jakiej doznał wskutek potrącenia, 
opowiedział mu dokładnie o sposobach hodowania tych owa-
dów, jak odkłada się je, żeby uprzędły kokony, a potem zanurza 
we wrzącej wodzie, i tak dalej i dalej, aż w końcu tamten 
wypowiedział zagadkowe zdanie, na które Świetlisty Punkt nie 
zwrócił uwagi.

— Wrócę za kilka tygodni, kiedy twoje owady wyzdrowieją. 

A wtedy zobaczysz, nie pożałujesz naszego spotkania... Oczy-
wiście pod warunkiem że nikomu o nim nie powiesz!

Nie powiedział nikomu o tym spotkaniu, ale nie dlatego, 

żeby spełnić życzenie tego człowieka, a z tej prostej przyczyny, 
że natychmiast o nim zapomniał.

8

W górach Krainy Śniegów

— Więc to mała małpka?

Osobnik, który zadał to pytanie Pięciu Zakazom, mówił 

bardzo źle po chińsku, ale wystarczająco zrozumiale, aby mnich 
wzniósł oczy do nieba.

Gdy przed chwilą ujrzał, jak ten człowiek o dziwnym wy-

glądzie łamie na samym środku drogi grubą gałąź na swojej 
piersi, potem zgina trzcinowy kij, opierając go na brzuchu 
napiętym jak skóra na bębnie, a w końcu robi szpagat, wspiera-
jąc się na rękojeściach dwóch sztyletów wbitych w ziemię, 
najwyraźniej po to, aby zrobić na nim wrażenie, Pięć Zakazów 
zdał sobie sprawę, że ma do czynienia z jednym z ludzi zwanych 
manipa.

Owi   manipowie,   jak   wyjaśnił   mu   Czystość   Pustki,   gdy 

wprowadzał nowicjuszy w arkana buddyzmu praktykowanego 
w kraju Bod, mieli za zadanie chodzić po drogach, recytując 
słynną mantrę współczującego bodhisattwy Awalokiteśwary: 
Om mani peme hung, która znaczyła: „Klejnot jest w lotosie!". 
Była to formuła o tak dobroczynnym działaniu, że już w Upa-

niszadach, świętych tekstach napisanych około 700 roku przed 
Chrystusem, uznano ją za „łodygę, na którą nawleczone są 
wszystkie liście".

Aby oddać wagę owego Om, najświętszej sylaby dawnych 

Indii, mówiono, że jest ona zarazem łukiem — który wypu-
szcza strzałę "ja", atmana lub duszy, w kierunku absolutnego 
brahmana, duszy świata —- i głosem milczącego absolutu.

Ten boski dźwięk był sumą czterech połączonych i stopionych 

„ćwierci": dwie pierwsze, zawarte w „O" z owego Om, przed-
stawiały unoszenie się promienistego, powszechnego ognia, 
a także kosmicznych wód; trzecia, czyli „M", była symbolem 
twórczego stopienia, które buddyści przejęli na swój użytek, 
czwarta, reprezentowana przez kropkę, czyli bindu, koronowała 
całą sylabę, symbolizując absolut, czyli brahmana.

Buddyści sięgnęli po Om, aby uczynić z niego święte zawo-

łanie, którym zwykle rozpoczynano mantry.

Mantry zaś były to święte formuły, także przejęte ze staro-

żytnych wierzeń Indii. Sądzono, iż posiadają moc tłumaczenia 
twórczych  wibracji wszechświata, zawartych  w kosmicznej, 
boskiej   potędze,   czyli  śakti.  Według  buddystów  te  boskie 
dźwięki były wymawiane przez samego Buddę, tworzyły słowną 
postać   jego   Prawdy.   Ich   nieustanne   powtarzanie   pozwalało 
adeptom zbliżać się drobnymi krokami do oświecenia.

Manipowie chodzili więc od wioski do wioski, nie osiedlając 

się  nigdy i  recytując  Om   mani  peme   hung,  dzięki   czemu 
zdobywali przychylność ludności, objawiającą się drobnymi 
datkami, umożliwiającymi utrzymanie się przy życiu.

Owo „Klejnot jest w lotosie" przedstawiało cztery niezmie-

rzone  uczucia, jakich dowody dawał Awalokiteśwara, bod-
hisattwa pośredniczący między ludźmi i Buddą: miłości, współ-
czucia, radości i równowagi ducha.

Awalokiteśwara był bogiem, do którego zalecano zwracać 

się w pierwszej kolejności, po to, aby suma dobrych uczynków 
przyniosła jak największą nagrodę. Zasada ta umożliwiała

reinkarnację — czyli odrodzenie się duszy — w sześciu „moż-
liwych   potencjalnych   stanach",   jakie   figurowały   na   przed-
stawieniu Koła Świata, od najprzyjemniejszych bogów, boskich 
gigantów, poprzez  ludzi, aż do najstraszliwszych:  zwierząt, 
głodnych duchów i demonów.

Dlatego wielu manipów stawało na drogach, aby recytować 

święte mantry, bezustannie wizualizować bogów z czterema 
ramionami, z nogami skrzyżowanymi  w pozycji  wadżra,  tej 
właśnie, w której jednoczyły się miłosierdzie i pustka, ze skórą 
łani zarzuconą na ramiona, na pamiątkę owego zwierzęcia o 
legendarnej dobroci, którego towarzystwo tak lubił Budda.

Po targowiskach i drogach Tybetu krążyło wielu manipów, 

wynagradzanych po kryjomu przez klasztory, aby opowiadali 
o karach, jakim poddawano ich w piekle, zanim się odrodzili, 
a   wszystko   po   to,   aby   dać   ludziom   do   zrozumienia,   że 
powinni zostać buddystami, jeżeli nie chcą, żeby i ich spotkał 
straszliwy los.

Słuchacze szeroko otwierali przerażone oczy, gdy manipowie 

z detalami opisywali bogów, już to groźnych, już to łaskawych, 
których można było spotkać w stanie bardo, tym niebezpiecz-
nym czasie między śmiercią i następnym wcieleniem.

To podczas bardo objawiała się największa potrzeba współ-

czucia i wsparcia Awalokiteśwary Wspomagającego.

W tym przejściowym okresie umarły wchodził w stan nad-

zwyczaj  niepewny,  z którego mógł  powędrować w stronę 
boskości,   albo   przeciwnie,   ku   straszliwym   ogniom   piekieł. 
Rodzice i krewni takiej duszy winni byli otoczyć ją jak najczul-
szą opieką, modląc się i składając ofiary według ściśle okreś-
lonych   zasad,   które   tybetański   tantryzm   przepoił   licznymi 
aspektami hinduskiego siwaizmu i jogi, aby Koło Świata mogło 
zatrzymać się w odpowiednim punkcie.

Na szczęście czuwali nad tym manipowie!
Aby bardziej uwydatnić swe nadnaturalne moce, manipowie 

z zapałem uprawiali ćwiczenia wzmacniające i kontrolowanie 
bólu, wywodzące się z hinduskiej jogi, takie właśnie, jakie

umorusany i rozczochrany osobnik zademonstrował zdumione-
mu mnichowi Pięć Zakazów.

Manipa, na którego natknął się za zakrętem wąskiej drogi, 

wiodącej przez lodowce i nad niezgłębionymi  przepaściami, 
zademonstrował szczególną sztukę: pozdrawiając Pięć Zakazów, 
przebił sobie policzki  długą  żelazną igłą. Mnich omal  nie 
parsknął śmiechem.

— Jesteś manipą? — zapytał, gdy dziwny osobnik wyciągnął

igłę z policzków.

Jego długie potargane włosy, mimo czerwonej wstążki, którą 

obwiązał sobie czoło, mieszały się z zatłuszczoną sierścią skóry 
jaka na jego ramionach. Miał na sobie spodnie tak sztywne od 
błota, że przypominały cholewy skórzanych butów.

Pod zmierzwioną grzywą błyszczały zielone kocie oczy, 

jakby z nefrytu, a uśmiech ukazywał poczerniałe zęby, zepsute 
od żucia łodyg lukrecji.

— Sam   powiedziałeś,   jestem   manipą!  Om   mani   peme

hung! — odparł z nieco złośliwą miną.

Następnie zbliżył się do koszyka przywiązanego na grzbiecie 

Wprost Przed Siebie.

Lapika wyszczerzyła kły i rzuciła się na niego z głośnym 

szczekaniem. Ale wystarczyło, że manipa przesunął dłoń nad 
jej otwartym pyskiem, a zaskomlała, jakby oberwała kijem, i 
z podwiniętym ogonem położyła się na ziemi.

— Wiem, jak się poskramia psy! — rzekł groźnie manipa

i  pochylił  się  nad  wiklinowym   koszykiem,   ale   natychmiast
odskoczył.

Wtedy właśnie zapytał Pięć Zakazów, czy to stworzenie jest 

małpką.

— Nie, to nie małpka! To mała dziewczynka. A koło niej

mały   chłopczyk.   To   nie   zwierzęta!   —   odparł   pospiesznie
wysłannik Czystości Pustki.

Po raz pierwszy od dwóch dni, kiedy to opuścił klasztor 
Samye, spotkał na swej drodze żywą duszę. Aż dotąd, żeby 
jak najszybciej dostarczyć Czystości Pustki

jego cenną sutrę, jechał szybko, przyrzekając sobie nie zsiadać 
z ogiera Wprost Przed Siebie od świtu do zmierzchu.

Zatrzymywał się tylko po to, żeby przystawić dwa niemow-

laki, gdy płakały z głodu, do sutek płowej suki, która od 
pierwszego dnia odnosiła się do nich z wielką miłością, jakby 
to były jej szczenięta.

Nagłe pojawienie się manipy o kocich oczach zdziwiło Pięć 

Zakazów tak samo, jak odkrycie zawartości koszyka.

Jedno z dzieci istotnie było trochę podobne do małpki.
Zaledwie Pięć Zakazów opuścił klasztor, z koszykiem na 

jednym ramieniu, futerałem ze świętą księgą pod drugim  i 
drepcącą   obok   Lapiką,   która   wcale   nie   wyglądała   na   wy-
straszoną, Pięć Zakazów popędził do kolczastego drzewa, przy 
którym zostawił konia.

Wprost Przed Siebie stał w tym samym miejscu, jak gdyby 

nigdy nic.

Pięć Zakazów poczuł wielką radość i ulgę, że nie stracił z 

powodu braku rozwagi tak cennej własności klasztoru.

Koń, jeśli sądzić po sposobie, w jaki unosił i pochylał łeb, 

zdawał się podzielać jego zadowolenie. Obecność Lapiki w naj-
mniejszym stopniu nie zaniepokoiła płochliwego rumaka, który 
parsknął dopiero wtedy, gdy ta podbiegła, żeby go obwąchać.

Pięć Zakazów podszedł do konia i, chcąc pogłaskać go po 

szyi, energicznie postawił na ziemi koszyk.

W tym momencie usłyszał kwilenie, na dźwięk którego aż 

podskoczył.

W pierwszej chwili pomyślał, że to jakieś ukryte w mroku 

zwierzę szykuje się, żeby na niego skoczyć.

Obszedł na palcach niespokojnego konia, który zaczął strzyc 

uszami.

Nie było wątpliwości: kwilenie dochodziło z wiklinowego 

koszyka, który dał mu lama. Lapika nie wydała jednak najcich-
szego nawet warknięcia.

Pięć Zakazów poczuł strach, ręka trzęsła mu się jak liść 

klonu na jesiennym wietrze, gdy ostrożnie unosił jedwabną 
chustę zakrywającą koszyk.

W środku leżało dwoje maleńkich dzieci, owiniętych od stóp 

do głów, tak że widać było tylko ich główki. Gdy go zobaczyły, 
zaczęły wrzeszczeć ile sił w płucach.

Pięć Zakazów był tak zaszokowany, że omal nie potknął się 

o przednią nogę Wprost Przed Siebie.

A więc to powierzył mu lama Tö Ling: dwoje dzieci, które 

wyglądały tak, jakby miały nie więcej niż kilka dni!

Młody mnich, który nigdy dotąd nie dotykał niemowlęcia, 

nie czuł szczególnego powołania do niańczenia dzieci, w dodat-
ku tak małych.

Patrzył na koszyk u swoich stóp niczym kura, która znalazła 

indycze jajo.

Tymczasem Lapika, korzystając z nieuwagi nowego pana, 

rzuciła się do koszyka i zaczęła lizać dzieci po małych noskach 
i je uspokajać. Musiały ją rozpoznać, bo natychmiast przestały 
płakać.

Opanowawszy się nieco, Pięć Zakazów pojął, dlaczego mnich 

tak nalegał, żeby towarzyszyła mu suka: niemowlaki znały to 
wielkie psisko!

Przez dobrą chwilę stał załamany, zastanawiając się nad 

swoim nowym położeniem.

Miał to, po co wysłał go Czystość Pustki, ale przy okazji 

powierzono mu dwoje małych dzieci, i nie wiedział, co z nimi 
począć.

Jego pierwszą reakcją była myśl, że powinien odnieść je do 

klasztoru i zostawić przed bramą.

Odwrócił się nawet, żeby zobaczyć, czy brama do klasztoru 

Samye nadal jest otwarta.

Była jednak zamknięta.
Czy miałby odwagę porzucić dzieci na dworze, pod klasztor-

nym murem, gdzie mogły paść ofiarą włóczących się psów?

Ta myśl sprawiła, że młody mnich skrzywił się niechętnie.

Jak mógłby porzucić dwa niemowlaki, które nie zrobiły mu nic 
złego i nie były niczemu winne.

Poczuł niesmak, że w ogóle przyszło mu do głowy coś tak 

niezgodnego z powinnością współczucia wszystkim żywym 
istotom.

Jeśli dobrze się zastanowić, opieka nad tym zdumiewającym 

podarunkiem nie miała być niczym innym,  tylko zapłatą za 
wyniesienie bez przeszkód z biblioteki klasztoru Samye Sutry 
o logice Czystej Pustki.

Musiał istnieć jakiś ważny powód, który zmusił lamę Tö

 Linga do powierzenia mu tych dzieci.

Co do suki, to z całą pewnością dał mu ją, żeby karmiła 

niemowlęta własnym mlekiem!

Pięć Zakazów doszedł do wniosku, że nie ma wyboru i musi 

zabrać maleństwa ze sobą. Czuł, że powierzono mu coś bardzo 
cennego i że to niezwykle ważna misja.

Domyślił się, iż lama musiał tak postąpić, i że tych dwoje 

dzieci z jakiegoś powodu nie mogło pozostać w klasztorze.

Skąd one się wzięły? Kim są ich rodzice? Jak znalazły się 

w klasztorze, gdzie mniszki i mnisi składają śluby czystości, 
a   stosunki   płciowe   między   jego  mieszkańcami   są   surowo 
zakazane i zalicza się je do najcięższych grzechów, a ci, którzy 
się ich dopuszczają, mogą zostać wygnani? Dlaczego Tö Ling 
powierzył maleństwa jemu, osobie, którą poznał zaledwie parę 
godzin wcześniej? Skąd wiedział, że Pięć Zakazów przybył do 
Samye po sutrę, pozostawioną tam przez Czystość Pustki?

W głowie mnicha kłębiły się pytania i domysły.

Stojąc przed ogierem Wprost Przed Siebie, z koszykiem u 

stóp,   w   którym   niemowlęta,   dzięki   skutecznym   zabiegom 
Lapiki, znowu usnęły, Pięć Zakazów odniósł niemiłe wrażenie, 
że tej zagadki nie potrafi rozwikłać.

Świadom, że nie ma wyboru, nie tracił dłużej czasu. Podjął 

decyzję.

Postanowił wrócić do Luoyangu z sutrą i dodatkiem w postaci 

niemowląt, a tam czcigodny Czystość Pustki zdecyduje o ich

losie. Miał nadzieję, że dzieci będą mogły wstąpić do klasztoru 
i   że   tak   młody   wiek   nowicjuszy   nie   będzie   zniewagą   dla 
Błogosławionego.

Jako niepoprawny optymista, pomyślał, że wszystko obróci 

się w końcu na dobre.

W tej sytuacji nie pozostawało mu nic innego, tylko przy-

wiązać koszyk do grzbietu Wprost Przed Siebie, futerał z sutrą 
do siodła i ruszyć w drogę.

Wysłannik Czystości Pustki był tak zaabsorbowany swoimi 

myślami, że pokonał wzgórze z dwoma stupami, nie zwracając 
nawet uwagi na „konie wiatru", turkoczące dużo głośniej niż 
dzień wcześniej, z powodu podmuchów wichury.

Wkrótce z koszyka znowu dobiegło kwilenie.
Dzieci musiały być głodne.
Lapika skomlała cicho, biegnąc obok konia.

Pięć Zakazów zatrzymał wierzchowca, zeskoczył na ziemię 

i dotknął jej sutków, które były nabrzmiałe od mleka, a następnie 
zdjął koszyk z końskiego grzbietu i postawił go delikatnie na 
trawie.

Niezręcznie, bojąc się, że zrobi dzieciom krzywdę, odwinął 

je z kołderek i położył przed brzuchem leżącej na ziemi suki, 
która zaczęła wydawać ciche pomruki zadowolenia, gdy przy-
ssały się chciwie do jej sutków.

Pięć Zakazów przyglądał się tej rozczulającej scenie i nie 

zauważył w wyglądzie dzieci niczego dziwnego.

Dopiero gdy odbierał je suce, zorientował się, że są to 

chłopczyk i dziewczynka, i odkrył z przestrachem, że twarz 
dziewczynki wygląda bardzo dziwnie.

Jedna połowa była  jasna i gładka, ale druga była jedną 

wielką czerwoną plamą, pokrytą lekkim puszkiem, który za-
czynał się na czubku brody i dochodził aż do linii włosów.

Jeśli patrzyło się na nią z boku, od zdrowej strony, buzia była 

zachwycająca; za to owłosiona i czerwona część przywodziła 
na myśl małpkę jakiejś nieznanej rasy.

Na szczęście pulchne i różowe ciałko dziewczynki, wciąż

jeszcze pomarszczone jak u noworodków, nie zdradzało żadnych 
anomalii.

Otrzymał w podarunku dzieci, z których jedno z całą pew-

nością było potworkiem!

Panował taki ziąb, że Pięć Zakazów musiał czym prędzej 

okryć dzieci i nie mógł dłużej przyglądać się temu wybrykowi 
natury, którego widok odebrał mu mowę.

Jednak gdy minęło pierwsze zaskoczenie, mnich zdał sobie 

sprawę, że nie czuje odrazy do tej małej, dziwnej i zarazem 
ślicznej buzi, której nadzwyczajna odmienność upodobniała ją 
do dwubarwnych czerwono-białych masek, jakie w świąteczne 
dni nosili uliczni aktorzy w Luoyangu.

Niezwykłe owłosienie, pod którym buzia miała barwę doj-

rzałej maliny, ani trochę nie deformowało rysów twarzy dziecka, 
odznaczających się wyjątkową delikatnością.

Z całą pewnością można było stwierdzić, że maleństwo jest 

urocze.

Dziewczynka miała śliczny, lekko zadarty nosek nad pięknie 

zarysowanymi ustami, a jej wesołe oczka, okrągłe jak koraliki, 
wpatrywały się uważnie w Pięć Zakazów, gdy wziął ją na ręce.

Przyglądając się dzieciom, leżącym w koszyku niczym dwa 

susły w norce, Pięć Zakazów stwierdził, że zaczyna je traktować 
jak własne.

Uświadomił też sobie, że teraz będzie potrzebował więcej 

czasu na powrót do Luoyangu niż na podróż do Samye.

Aby dzieci nie były głodne, należało stawać mniej więcej co 

cztery godziny.

To właśnie musiał teraz zrobić na oczach manipy, ponieważ 

dzieci zaczęły domagać się mleka.

— Suka została karmicielką, nene, Niebiańskich Bliźniąt! — 

mruknął manipa, zdumiony widokiem ogromnego psiska leżą-
cego   na   ziemi,   do   którego   sutek   Pięć   Zakazów   przystawił 
chłopczyka i dziewczynkę.

Słowa  nene  używano w Tybecie na określenie stryjenki, 

która zastępowała matkę, gdy ta nie mogła karmić  swoich 
dzieci.

Gdy karmienie dobiegło końca, Pięć Zakazów odjął bliźnięta 

od sutek „stryjenki" o długiej płowej sierści, a ta z zapałem 
zabrała się do lizania stóp wędrownego mnicha.

Pięć Zakazów ocenił, że to dobry znak.
Zachowanie psa było dowodem na to, że ten, który dopiero 

co wziął za małpkę małą dziewczynkę o owłosionej i zaczer-
wienionej połowie buzi, nie ma złych zamiarów.

—To są co najmniej półboskie istoty! Masz wielkie szczęś-
cie, że posiadasz taki skarb! — rzucił.
—Zauważyłem,  że nazwałeś je Niebiańskimi Bliźniętami. 
Dlaczego?   —   zapytał   Pięć   Zakazów,   odwiązując   Wprost 
Przed  Siebie,   żeby   ten   mógł   poskubać   pachnące   zioła 
rosnące po drugiej stronie drogi.
—Nie wyglądasz na kogoś, kto by dobrze znał pochodzenie 
Tybetańczyków! — wykrzyknął manipa, wniósłszy oczy do 
nieba.
—Więc mi o nim opowiedz! — Pięć Zakazów z trudem 
krył irytację.

Znał trochę język tybetański, dzięki czemu mógł rozmawiać 

z wędrownym mnichem, nie znał jednak legend ludu miesz-
kającego na Dachu Świata.

Manipa dał mu znak, żeby usiadł obok niego na małym 

skalnym wzniesieniu, skąd rozpościerał się widok na śnieżne 
piramidy, tak wysokie, że zdawały się sięgać nieba.

I tam, w obliczu tych świętych gór, zaczął snuć, pomagając 

sobie gestami i mimiką, opowieść o pierwszych ludziach w 
kraju Bod.

— Nasz pierwszy przodek narodził się z Małpy i Górskiego

Demona. Było to w lasach Wielkiego Południa, tam gdzie
drzewa rosną tak gęsto, że promienie słońca nigdy nie docierają
do  ziemi.   Ich  dzieci   miały  czerwone,   owłosione,   kosmate
twarze, dokładnie takie, jak ta mała dziewczynka! Bodhisattwa

Awalokiteśwara, zdjęty litością, zamienił je w mężczyzn i ko-
biety   o   normalnym   wyglądzie,   i   dał   tym   istotom,   bo 
umierały z głodu i z pragnienia latem, a z chłodu zimą, pięć 
różnych ziaren: gorczycy, gryki, sezamu, ryżu i grochu. W ten 
sposób  wyrosły   pokolenia,   z   których   wywodzimy   się   my, 
mieszkańcy kraju Bod!

W   tym   momencie   trzykrotnie   skłonił   się   przed   dziećmi, 

przykładając do czoła złożone dłonie.

—A więc, jeśli wierzyć twoim słowom, w tych dzieciach 
odrodziła się ta pierwotna para? — zapytał Pięć Zakazów, 
nieco zakłopotany tym pomysłem.
—Dokładnie!   Tak   to   właśnie   wygląda!   Tam   leży   mała 
dziewczynka, która wygląda jak małpka, a mały chłopiec 
jak człowiek! To jest dowód, że obróciło się Koło Prawa! Te 
dzieci muszą być inkarnacją naszych pierwotnych półbogów! 
— odparł wędrowny mnich z triumfującą miną, ukazując w 
uśmiechu zepsute zęby.
Coraz bardziej zbity z tropu, Pięć Zakazów próbował przy-

pomnieć sobie jeden ze świętych tekstów mahajany,  co do 
którego miał niejasne przeczucie, że mógł opisywać tę wyjąt-
kową cechę, jaką odznaczała się dziewczynka.

Gdy przyglądał się górskim szczytom, których nieskalana 

biel kojarzyła mu się z nirwaną, przed oczami stanęła mu 
nagle mała małpka, poszcząca jak asceta i zmarła z głodu na 
brzegu   Gangesu,   za   rządów   króla-poety  Harszy,   kilka   lat 
przed   narodzinami   Buddy,   w   świętym   miejscu   o   nazwie 
Prayaga.

Budującą legendę o tym zwierzęciu opowiadali wszyscy 

mnisi Wielkiego Wozu wracający z pielgrzymki śladami Buddy: 
sympatyczna   małpka   zachowywała   się   jak   najpobożniejszy 
wierny i oddawano jej szczególny hołd, który zwracał uwagę 
wszystkich podróżnych, jacy przechodzili przez Prayagę. Wier-
ni, którzy chcieli uczcić duszę małpki, musieli na znak swej 
pobożności oprzeć się stopą i ramieniem o wielką tykę wbitą 
w dno rzeki, a potem wyciągnąć ciało poziomo, jak chorągiew

przyczepioną do drzewca, śledząc pilnie bieg słońca na niebie, 
od świtu do zachodu.

Z pewnością mała dziewczynka mogła być reinkarnacją tej 

małpki-ascety, której zachowanie zapowiadało pojawienie się 
na ziemi Buddy.

Jednak Pięć Zakazów przypomniał sobie również inną histo-

rię, małej rudej małpki, która przyszła do Buddy niedaleko 
Mathury, żeby ofiarować mu czarkę miodu dzikich pszczół. 
Gdy Błogosławiony przyjął podarunek, uradowane zwierzątko 
zaczęło skakać jak szalone i zabiło się, uderzając głową w ka-
mień. Zdjęty litością Błogosławiony czuwał, aby szlachetnego 
zwierzaka spotkał dobry los; małpka natychmiast odrodziła się 
w ciele świętego.

Ale   w   trakcie   niezliczonych   poprzednich   wcieleń   Błogo-

sławionego było wiele momentów, w których pojawiały się 
małpy.   Pewnego   razu  na   przykład   zabrały  mu   naczynie   na 
jałmużnę, a po kilku chwilach oddały, wypełnione po brzegi 
miodem.

Na historię związków Buddy z małpami składało się wiele 

epizodów.

Siedząc   na   kamieniu   obok   wędrownego   mnicha,   Pięć 

Zakazów, w miarę przypominania sobie tych opowieści, nie 
mógł pozbyć  się rosnącego niepokoju o maleństwa. Spały 
teraz, syte i spokojne, z buziami pod kołderką, w koszyku, 
obok którego wyciągnęła się Lapika, jakby chciała dać do 
zrozumienia,   że   tym   małym   istotkom   nie   wolno   zrobić 
krzywdy.

—Chyba będę musiał ruszać — powiedział w końcu Pięć 
Zakazów. — Mam przed sobą długą drogę!
—Om! A dokąd chcesz dojść? Powinieneś być świadom, że 
w   osobach   tych   Niebiańskich   Bliźniąt   wieziesz 
reinkarnację pary założycieli tego kraju!  Om mani peme  
hung! — rzekł manipa, rzucając się na kolana, w chwili gdy 
młody   mnich  umocowywał   cenny   kosz   na   końskim 
grzbiecie.
—Muszę zawieźć te dzieci do środkowych Chin. Będę się

o nie troszczył, nie martw się! — dodał uspokajająco Pięć 
Zakazów, starając się jak najlepiej umocować koszyk.

— Droga jest niebezpieczna! A nawet bardzo niebezpieczna!

Pełno na niej rozbójników. Najgorsi z nich ucinają palce swoim
ofiarom, żeby robić z nich naszyjniki! — uprzedził wędrowny
mnich.

Jego wytrzeszczone oczy świadczyły o trwodze, jaka prze-

szyła go na wspomnienie „przeklętych wieńców", noszonych 
przez członków krwiożerczych band, przemierzających drogi 
kraju Bod.

Pięć Zakazów nie miał pojęcia, o czym mówi jego rozmówca. 

Czystość   Pustki  nie  wspomniał  mu   o  tego rodzaju niebez-
pieczeństwie ani słowem.

—Jesteś pewny, że nie mylisz tych zbójców z hinduskimi 
ascetami,   którzy   chodzą   po   drogach   całkiem   nadzy   — 
mówi się, że są ubrani w powietrze — i zawieszają sobie 
na   szyi   różańce   z   czaszek?   —   zapytał.   —   Czczą   boga 
zdolnego   zarówno   do   najgorszych,   jak   i   najlepszych 
czynów, którego nazywają Siwa!
—Co do tych nagich ludzi z Indii, to nigdy ich tutaj nie 
widziałem!  Tym,  o których mówię, lepiej nie wchodzić w 
drogę, kiedy przemierza się samemu kraj Bod! Wierz mi!
—Mówisz o rozbójnikach z innych stron włóczących się 
po tych górach w poszukiwaniu łatwej zdobyczy?
—Om!  Właśnie   tak!   Tybetańczycy   nigdy   nie   porywają 
podróżnych,   żeby   trzymać   ich   jako   zakładników.   Jeżeli 
chodzi o nas, to odznaczamy się łagodnością i pokojowym 
nastawieniem! — zapewnił manipa, poprawiając spodnie.
—Jestem tylko skromnym uczniem Wielkiego Wozu, jednak 
nieobce mi są sztuki walki!
—Uważaj   na   siebie,   to   wszystko.   Tych   dwoje   małych 
półbogów   nie   zasługuje   na   to,   żeby   skończyć   na   targu 
niewolników!
—Masz może jakąś mantrę albo talizman, który uchroniłby 
mnie przed takim spotkaniem?

Twarz manipy rozjaśniła się.

— Czy znasz różnicę między dwiema prawdami? — za

pytał.

Pięć Zakazów zaprzeczył ruchem głowy.

— Jest coś, co nazywamy prawdą absolutną. Jest dostępna

wtajemniczonym, którzy potrafią uprawiać „głęboką doktrynę".
Jest też prawda względna. Mogą ją poznać wszyscy pozostali.
W jakim obszarze Prawdy się poruszasz? — zapytał manipa,
którego mina stała się trochę podejrzliwa.

Gotowy do drogi Wprost Przed Siebie zarżał i Pięć Zakazów 

ściągnął mu cugle, żeby go uciszyć.

— Nigdy nie praktykowałem waszej „głębokiej doktryny".

Znam tylko podstawy, których uczył mnie mój mistrz w trak
cie nowicjatu. Nie umiałbym  nawet rozpoznać w waszych
salach modlitewnych czwartej części boskich istot namalowa
nych na ścianach. Wszystkie te demony wyglądają tak, jakby
przechadzały się po piekle! — odrzekł Pięć Zakazów.

Nie wymieniając nazwy miejsca, w którym był niedawno, 

napomknął tylko o tym, co widział w Samye, gdy lama Tö Ling 
prowadził go labiryntem korytarzy do małej celki.

Stanęły mu przed oczami wszystkie te maszkary o wielu 

ramionach i nogach, podobne do słońc ziejących ogniem ze 
straszliwych gardzieli, z łańcuchami ludzkich czaszek na szy-
jach, by nie wspomnieć o  Lokapala,  Czterech Strażnikach 
Stron Świata, których przerażające, dzikie twarze mignęły mu, 
gdy wystraszony przemierzał z lamą korytarze.

—Nasze   rytuały   są   skomplikowane,   ale   przybliżają   do 
prawdy — zapewnił wędrowny mnich.
—Jestem tylko skromnym uczniem dhyany, gałęzi buddyz-
mu, który nazywamy w Chinach chan, opartej na medytacji 
transcendentalnej.
—W takim razie nie jest ci dostępna prawda absolutna! — 
stwierdził z kpiącą miną manipa.
—My,  wyznawcy mahajany,  zadowalamy się poszukiwa-
niem   pustki!   —   powiedział   nieco   rozdrażniony   Pięć 
Zakazów,

po czym dodał: — Chętnie porozmawiałbym z tobą dłużej, ale 
czas nagli. Muszę ruszać w drogę!

— Pozostaje mi więc życzyć  wam szczęśliwej podróży,

tobie i Niebiańskim Bliźniętom! Mnie też wzywają obowiązki.
Mam   do  spełnienia   pewną   misję!   —  wykrzyknął   manipa,
wykręcił przed zdumionym młodzieńcem dziwaczny piruet
i puścił się biegiem, jakby przed czymś uciekał.

Wysłannik Czystości Pustki śledził go wzrokiem przez dłuż-

szą chwilę, przytrzymując za szyję płową sukę, która na moment 
przestała pilnować koszyka i szarpnęła się wściekle, jakby 
chciała rzucić się w pogoń za tym rozczochranym osobnikiem, 
wyglądającym z daleka niczym pół jak, pół człowiek.

Dziwak zatrzymał się nagle i odwrócił. Mimo oddalenia Pięć 

Zakazów usłyszał jego słowa:

—Opiekuj się Niebiańskimi Bliźniętami! One poznają Prawdę 
Absolutną! Uważaj na bandytów! Om mani peme hung!
—Dziękuję   za   radę!   Jeśli   nas   napadną,   będę   umiał   się 
obronić!   Do   widzenia,   manipo!   —   odkrzyknął   Pięć 
Zakazów, złożywszy dłonie w trąbkę, żeby głos lepiej się 
niósł.

Ledwo skończył, gdy zdumiony spostrzegł, że manipa, za-

miast się oddalać, pospiesznie wraca.

Poczuł strach.
Dlaczego ten dziwny człowiek biegnie z powrotem? Czy 

chodzi mu o dzieci? O jakiej misji wspomniał przed odejściem?

Na  wszelki wypadek  sprawdził, czy podwójne węzły na 

sznurze mocującym kosz do siodła są dobrze zaciśnięte. Potem 
upewnił się, czy sztylet znajduje się na swoim miejscu, za 
pasem.

Mnich był już całkiem blisko. Można było wyczuć kwaśny 

odór okrywającej go zatłuszczonej skóry jaka.

Ale Pięć Zakazów, z dłonią na rękojeści sztyletu, stwierdził 

z ulgą, że manipa szczerzy w uśmiechu zęby.

— Zapomniałem powiedzieć coś, co pomoże ci w dalszej

podróży: czemu nie oddać tych dzieci-bogów pod boską ochronę
Szlachetnego Talizmanu? Jego zalety są niezrównane!

—Wróciłeś, żeby mi to powiedzieć? Co to za talizman?
—Om mani peme hung! Do widzenia! Pomyśl o tym, żeby 
poprosić Szlachetny Talizman o ochronę, a nie zawiedziesz 
się.

Po czym wędrowny mnich, wciąż wykrzykując mantrę, ruszył 

znowu swoją drogą, aby tym razem zniknąć na dobre, a echo 
jego głosu rozpłynęło się w nieskończonych otchłaniach nie-
skalanej bieli gór, których szczyty sięgały nieba.

_________Kaszgar 

 

 /  

^^N^Dunhuang        Luoyang

V

_^00

0000000

^

Chang'an

GÓRY KRAł NY ŚNIEGÓW

• Peazawar

_y\

^|   • Lhasa

•

• Klasztor

Samye

9

W górach Krainy Śniegów

Boski Błogosławiony okazał mu w końcu łaskę!

Niech mu będzie chwała!
Pomógł odnaleźć drogę!
W taki sposób Buddhabadra okazywał wdzięczność temu, 

który   wreszcie   się   objawił   i   którego   wsparcia   tak   bardzo 
potrzebował: Błogosławionemu Buddzie.

Czas był po temu najwyższy, gdyż lewa kostka bolała go tak 

bardzo, że z trudem chodził.

Chętnie wziąłby w objęcia ten ociosany kamień, służący za 

słup przydrożny,  na którym  wyryta  była  strzałka i nazwa 
„Samye", wskazująca podróżnemu drogę do klasztoru.

Już od tygodni przełożony Klasztoru Jedynej Dharmy z Pe-

szawaru błąkał się po górach, nie mogąc  znaleźć drogi do 
najczcigodniejszego klasztoru Krainy Śniegów.

Pojawienie się tego kamienia w miejscu, w którym krzyżo-

wały   się   co   najmniej   trzy   ścieżki,   oznaczało   koniec   trzy-
miesięcznego   błądzenia,   podczas   którego   omal   nie   stracił 
życia.

Zabłądził już wkrótce po opuszczeniu Samye, gdy musiał 

porzucić białego słonia w zamieci śnieżnej, wysławszy przedtem

kornaka   do   najbliższej   oberży,   żeby   zamówił   miejsce   dla 
słonia i zaczekał tam na niego.

I od tej pory, niestety, nic nie szło tak, jak sobie życzył!
Mimo  to Buddhabadra, przyglądając  się z zadowoleniem 

słupowi, mówił sobie w duchu, że nie ma najmniejszego powodu 
żałować przygód, które mu się przydarzyły.

Doszedł  nawet  do wniosku,  że  oszczędzone  mu   zostały 

poważne kłopoty, jakie pojawiły się, gdy po okresie stabilizacji 
i spokoju w rywalizacji buddyjskich szkół otwierał się nowy 
rozdział.

Pomyśleć tylko, że dzięki niewiarygodnemu zbiegowi oko-

liczności Buddhabadra odkrył, iż targ, jakiego dobił z Czystością 
Pustki, zwierzchnikiem Klasztoru Wdzięczności za Cesarskie 
Dobrodziejstwa, był oszustwem.

Od czasu, gdy kilka miesięcy temu poczynił w Peszawarze 

katastrofalne dla wiarygodności tego klasztoru odkrycie, sprawy 
szły coraz gorzej.

Jedynym wyjściem było więc odwrócenie sytuacji na swoją 

korzyść,   zło   zamieniając   w   dobro.   Niektórzy  nazywali   to 
„zamienianiem   starego   w   nowe",   inni,   mistrzowie   sztuk 
walki,   „kierowaniem   sił   przeciwnika   przeciwko   niemu   sa-
memu"!

Wciąż stojąc przed kamieniem, bardzo z siebie zadowolony 

Buddhabadra, mając obolałą nogę, ale radość w sercu, mógł 
sobie powiedzieć, że nie poszło mu tak źle.

Wrócił przecież z bardzo dalekiej podróży!

To, co opowiedział mu, przytaczając niepodważalne dowody, 

mały człowieczek ze śródmieścia Peszawaru, do którego udał 
się po radę, było tak straszne, że nie znalazł w sobie odwagi, 
żeby wyjawić to komukolwiek.

Był pewny, że dobrze robi, udając się do tego człowieka. 

Zasięgnął na jego temat języka i otrzymał zapewnienie, że jest 
on jednym z najlepszych w swoim fachu!

To, co poczuł po powrocie z krótkiej wyprawy do miasta, 

gdy zamknął się na cztery spusty w swej celi, kryjąc się przed

niedyskretnymi spojrzeniami, nie było jedynie chęcią okazania 
sprzeciwu. Był  zrozpaczony i zagubiony.  W końcu zaczął 
gorzko żałować, że poznał prawdę.

Podczas gdy jego rozmówca był przekonany, że rozwiewa 

wątpliwości, w sercu przełożonego z Peszawaru rozpętała się 
prawdziwa nawałnica.

Przez trzy dni i trzy noce, dręczony niepokojem, rozważał 

problem z każdej strony, aby dojść do oczywistego wniosku: 
nie mógł zrobić nic innego, tylko zachowywać się tak, by nikt 
z Klasztoru Jedynej Dharmy nie dowiedział się o tym, o czym 
on się dowiedział.

Samotny i zawstydzony, że wszystkich okłamuje, stwierdził, 

że musi wyruszyć do Samye, jak gdyby nigdy nic, pamiętając 
o tym, żeby zabrać ze sobą białego słonia.

Aby uniknąć kłopotów, gdyby przypadkiem lama Gampo 

i Czystość Pustki odkryli jego tajemnicę, postanowił zabrać ze 
sobą Świętą Rzęsę Buddy, zamkniętą w małym sercu z san-
dałowego drewna, kryjącym również to, do okazania czego 
został niestety zmuszony.

Przygotowując się do podróży,  pomyślał, że ten maleńki 

włosek, który dopiero po dobrej chwili udawało się dostrzec 
w pachnącym relikwiarzu, mógłby mu się przydać, gdyby 
prawda wyszła na jaw.

Było mu przykro, że pozbawił swój klasztor relikwii ob-

noszonej podczas Małej Pielgrzymki rozpoczynającej się już 
za kilka dni.

Mimo wszystko wierzył, że sprytny i zręczny Oręż Prawa 

znajdzie sposób, żeby uchronić wspólnotę przed skutkami 
braku relikwii, toteż nie wahał się ani chwili, wiedząc, o co 
walczy.

A walczył o przyszłość Klasztoru Jedynej Dharmy!
Buddhabarda był więc przekonany, że nie ma wyboru.
Dość wspomnieć, że to, co zdarzyło się po tej straszliwej 

historii, której skutki mogły być niezwykle tragiczne, potwier-
dziło jego obawy.

Nad wszystkim świeciła zła gwiazda, począwszy od nieuda-

nego spotkania w Samye,  na które przybyło ich trzech, on, 
Czystość Pustki i lama Gampo, podczas gdy powinno być 
czterech!

Nieobecność czwartego mnicha, jedynego, który w tej spra-

wie nie był jednocześnie sędzią i stroną, gdyż wziął na siebie 
rolę świadka i poręczyciela, spowodowała, że spotkanie niczego 
nie przyniosło.

Tak więc na nic się zdało przybycie Buddhabadry do Samye. 

Na darmo naraził się na tyle niebezpieczeństw, pokonał nie-
zliczone przełęcze i przez trzy miesiące brnął w zawieruchach 
i śnieżycach wyboistymi drogami Krainy Śniegów.

Gdy po nieudanym spotkaniu siedzieli nad czarkami herbaty 

na jednym z ogromnych dziedzińców, wokół których wznosiły 
się budynki klasztoru, niezobowiązująca z początku pogawędka 
nagle dotknęła bardziej zasadniczych kwestii.

—Szukam   sposobu,   aby   zdobyć   fundusze   dla   Klasztoru 
Jedynej Dharmy! — powiedział Buddhabadra do Czystości 
Pustki, wtedy jeszcze nie zdając sobie sprawy, jak naiwne 
było to wyznanie.
—Nie wystarczają wam datki pielgrzymów? Mówi się, że 
odwiedzają was tysiące wiernych.
—Dochody z  darowizn  ledwo  pokrywają   nasze   wydatki, 
ponieważ przybyło nam mnichów. Władze Indii w ogóle 
nas nie wspomagają!
—W Chinach władze dają dowód swej szczodrości w po-
staci jedwabiu.
—Powiadają, że jedwab jest bardzo drogi.
—Ale podatki coraz wyższe!

Zatopiony w myślach pośrodku dziedzińca, patrząc na no-

wicjuszy stojących w równym szeregu, by rozpocząć modły, 
Buddhabadra wpadł na pomysł, jak rozwiązać problemy, które 
wyłoniły   się   po   tragicznym   odkryciu   poczynionym   w   Pe-
szawarze.

Pełen ufności, podzielił się nim z Czystością Pustki:

—Gdybyśmy znaleźli sposób, jak tkać w Peszawarze jed-
wab, nasze kłopoty by się skończyły!
—Aby wytwarzać jedwabną przędzę, wystarczy mieć jed-
wabniki i morwy, no i dobrego rzemieślnika — zauważył 
Czystość Pustki. — Możesz mi wierzyć, to łatwiejsze, niż 
się wydaje!
—Gdzie można się w to wszystko zaopatrzyć?
—Chińskie prawo karze śmiercią tych, którzy zajmują się 
nielegalnym  handlem nie tylko jedwabiem,  ale i tym,  co 
służy   do   jego   produkcji!   Sprzedaż   sadzonek   morwy   i 
jedwabników  jest   ściśle   kontrolowana   przez   specjalną 
policję,   utworzoną  przez   administrację   do   spraw 
jedwabiu.
— Nie zechciałbyś dostarczyć mi tych rzeczy?
Czystość Pustki aż podskoczył na te słowa.

— Musiałeś pomyśleć, że jestem niezwykle zuchwały! —

rzucił pospiesznie Buddhabadra, świadom, że być może posunął
się trochę za daleko.

Ku   jego   wielkiemu   zaskoczeniu,   Czystość   Pustki,   wcale 

nierozgniewany, odparł:

—O wszystkim decyduje cena. Co dasz mi w zamian?
—Zaproponuj coś!
—Żądasz ode mnie ni mniej, ni więcej, tylko tego, żebym 
pogwałcił prawo mojego kraju i popełnił czyn, który, gdyby 
dowiedziały  się   o  nim   władze,   wpędziłby  Wielki   Wóz   w 
wielkie  kłopoty.   Powinieneś   sam   się   domyślić,   czego 
zażądam w zamian! — zakończył Czystość Pustki.

Zamienić stare w nowe!
Obrócić siły przeciwnika przeciwko niemu samemu!
Nazywając rzecz po imieniu, był to istny cud!
Bo oto po spotkaniu, które zakończyło się, nim się na dobre 

zaczęło, Czystość Pustki, i to z własnej woli, podsunął Bud-
dhabadrze sposób na wybrnięcie z kłopotów!

— Wiem, o czym myślisz. Jestem gotów dać ci to, jeśli

zdobędziesz dla mnie jajeczka i rośliny — odparł drżącym
głosem Buddhabadra, czując wielki wstyd, że kłamie.

Gdyby Czystość Pustki odkrył intrygę, bez wątpienia uznałby 

mnicha z Peszawaru za spryciarza i kłamcę. I miałby rację.

Lecz wstyd nie powstrzymał Buddhabadry.

A zresztą, nie odczuwał już żadnych wyrzutów sumienia, 

gdy odkrył, że przełożony klasztoru Wdzięczności za Cesarskie 
Dobrodziejstwa także go oszukał.

Wszystko to dowodziło, że obaj działali, mając na względzie 

jedynie dobro swoich wspólnot, i walczyli o nie, nie przebierając 
w środkach.

Ale gdy tak siedział z mnichem Wielkiego Wozu na kamien-

nej ławie głównego dziedzińca Klasztoru Samye, Buddhabadra 
nie domyślał się, że Czystość Pustki nim manipuluje. Nie mógł 
więc powstrzymać się od objęcia go i wyrażenia radości.

Nagle poczuł w sercu ostatnie ukłucie żalu.
—A jeśli zaproponuję ci w zamian Świętą Rzęsę? Łatwo ją 
przewieźć, nie rzuca się w oczy... — powiedział, starając 
się, aby zabrzmiało to pogodnie.
—Nie zwraca uwagi, bez wątpienia. Ale, jak by to powie-
dzieć... banalna! — parsknął Czystość Pustki.

Buddhabadra jednak nadal się wahał, nie mogąc zapomnieć 

o skrupułach.

—Wystarczy, żebyś w ciągu trzech miesięcy dostarczył tę 
rzecz do Luoyangu! To da ci czas na spokojne zastano-
wienie się.
—A jeśli nie dotrzymam słowa? — wybąkał Buddhabadra, 
zaskoczony   i   zbity   nieco   z   tropu   taką 
wspaniałomyślnością.
—Jestem gotów zostawić tu w depozycie moją Sutrę o logice 
Czystej Pustki i obarczyć cię dostarczeniem mi jej. W ten 
sposób   będziesz   musiał   przyjechać   do   Luoyangu!   — 
zaproponował Czystość Pustki.

Na te słowa skrupuły mnicha z Peszawaru rozwiały się jak 

dym. Dobili targu.

— Mam do ciebie zaufanie. Trzy miesiące to dość czasu na

zdobycie tego, co ci obiecałem. Od razu uprzedzę o wszystkim
lamę Gampo! — dodał zadowolony Czystość Pustki.

— Jesteśmy złączeni, jak nigdy dotąd! — wykrzyknął Bud-

dhabadra.

Jajeczka jedwabników i sadzonki morwy!

Czystość Pustki zobowiązał się dostarczyć mu je w zamian 

za   to,   co   zawsze   spoczywało   w   małej   szkatułce   z   drewna 
sandałowego w kształcie serca, którą miał w kieszeni.

Zawarłszy tę niespodziewaną ugodę, Buddhabadra nie musiał 

robić nic więcej, tylko  wmówić  temu głupcowi koniakowi, 
nadającemu się wyłącznie do podcierania słoniom tyłków, że 
wracają do Peszawaru.

Choć nie wiadomo, ile razy przeżywał ten smutny epizod, 

wciąż ze ściśniętym sercem wspominał chwilę, w której musiał 
zostawić białego słonia na rozwidleniu drogi prowadzącej do 
Kaszgaru, wysławszy przodem kornaka, rzekomo po to, żeby 
zapowiedział ich przybycie do oberży.

Zwierzę, które miało na nogach straszliwe rany, posuwało 

się z coraz większym trudem.

Buddhabadra był tym bardzo zmartwiony i wmawiał sobie, 

że zostawia świętego słonia, do którego był tak przywiązany, 
jego własnemu losowi, w środku zamieci śnieżnej, kierując się 
interesem całej wspólnoty.

— Trzeba, żebyś wytłumaczył właścicielowi zajazdu, że

słoń musi mieć miejsce pod dachem. Jeśli nie zobaczysz mnie
w ciągu dwóch dni po przybyciu do zajazdu, będzie to znak, że
burza śnieżna opóźniła moje przyjście. Zapłacisz z góry za
miejsce dla słonia w stajni i udasz się do Peszawaru, gdzie
zjawisz się przede mną, co powinno uspokoić oczekujących
mnie braci, którzy pewnie martwią się, że tak długo nie wracam.
Wyjaśnisz im, że tylko trochę się spóźnię — polecił pogania
czowi słoni, stojąc na lodowatym wichrze, na skrzyżowaniu, na
którym droga z Samye  łączyła się ze szlakiem na szczyty
Pamiru.

Wiedział, że ściągnie na swoją wspólnotę strapienie i trwogę, 

gdy po powrocie kornaka mnisi na próżno będą wyglądać i jego 
powrotu. Był jednak przekonany, że podjął słuszną decyzję.

Jedynym sposobem na uniknięcie straszliwych następstw 

tego, co odkrył w Peszawarze, było wcielenie w życie nieocze-
kiwanej ugody zawartej z Czystością Pustki, w wyniku której 
w cudowny sposób rozwiałyby się problemy, jakie od miesięcy 
nie dawały mu spać.

Lecz aby to zrealizować, Buddhabadra musiał zostać sam, 

całkowicie   wolny   w   swoich   poczynaniach,   odpowiedzialny 
jedynie przed samym sobą.

Tak więc, pomimo żalu, nawet się nie obejrzał, gdy porzucał 

w zaśnieżonych górach, które omal nie stały się jego grobem, 
to wspaniałe zwierzę. Przybył z nim do Samye tylko po to, by 
zachować pozory.

Przysiągł sobie zresztą, że po powrocie do Peszawaru każe 

urządzić nagonkę w lasach północnych Indii, żeby znaleźć 
innego dorosłego białego słonia, tak samo wspaniałego i pełnego 
życia jak to biedne zwierzę, które wbrew sobie skazał na śmierć.

Gdy musiał się zatrzymać w pierwszej napotkanej oberży, 

żeby schronić się przed wzmagającą się burzą, był już wolny.

Znalazłszy się w bezpiecznym miejscu, pomyślał, że lepiej 

byłoby udać się do Samye, żeby tam poczekać na koniec zimy.

Bez   przysparzającego   kłopotów   słonia,   nienawykłego   do 

zaśnieżonych stoków, w mniej niż osiem dni byłby u czcigod-
nego mistrza Gampo.

A kiedy już poczułby się lepiej, mógłby wyruszyć do Luoyan-

gu, uzbrojony w sutrę Czystości Pustki.

Jakże pilno mu było doprowadzić do uzgodnionej wymiany!
Wyobrażał już sobie, że trzyma w dłoniach terakotową donicę 

z cenną rośliną. Wyobrażał sobie rozłożone na półkach lśniące 
liście i pożywiające się na nich gąsienice wyklute z jajeczek, 
które   dałby  mu   Czystość   Pustki.   W   zamian   pozbyłby   się 
ślicznego małego serca z sandałowego drewna, odwracając 
w ten sposób bolesną stronicę, która otworzyła się kilka miesięcy 
wcześniej.

Wówczas, dzięki tej kruchej roślinie i jajeczkom o wiele 

mniejszym od ziarenek pieprzu, miałby w końcu środki, które 
pozwoliłyby uniknąć jego klasztorowi równie straszliwej, co 
nieuchronnej katastrofy.

Mimo godnego pożałowania kroku, jakim było porzucenie 

świętego słonia, wszystko mogłoby iść jak najlepiej, gdyby nie 
zadymka, niosąca tumany śniegu, które sprawiały, że błądził 
każdy, kto okazał się na tyle szalony, żeby wyruszać w drogę 
w taką pogodę.

Bo zmartwienia zaczęły się właśnie wtedy,  gdy pragnąc 

znaleźć się w Samye, Buddhabadra pomyślał, że zawierucha 
może się uspokoi, i wyszedł z oberży, aby wyruszyć znowu 
w drogę przez góry.

Wkrótce miał się przekonać, że w środku zadymki, gdy 

słońce   i   góry  stawały  się   niewidoczne,   zupełnie   traciło  się 
orientację.

Istniała jedna szansa na dwie, że weźmie się północ za 

południe.

A to właśnie przydarzyło się biednemu Buddhabadrze.

Nie tylko zgubił drogę do Samye, ale także porzucił połu-

dniową odnogę Jedwabnego Szlaku. Skierował się prosto na 
północ, w kierunku Kuczy, zamiast iść na południe, do Tybetu, 
gdzie znajdował się klasztor.

Nie zdając sobie z tego sprawy, oszołomiony zmęczeniem 

i padającym nieustannie śniegiem, utraciwszy wraz z poczuciem 
kierunku poczucie czasu, oddalał się stopniowo od masywu 
Himalajów, aby znaleźć się w połowie drogi między Chotanem 
i południową granicą koryta rzeki Tarym, w zimnie, z którym 
prowadził wyczerpującą i daremną walkę.

Po ośmiu dniach posuwania się po omacku, wciąż przekona-

ny, że w końcu trafi na sławetny kamień wskazujący drogę do 
Samye, stwierdził, że kończą mu się zapasy żywności. Jego 
odrętwiałe ciało z trudem parło do przodu, był tak zmęczony, 
że nie czuł nawet palenia lodowatego wiatru na twarzy osłoniętej 
kapturem.

W końcu zapadł się po pas w śnieg.

Mimo wszystko od tej chwili sprawy zaczęły toczyć się 

pomyślnie.

Gdyby nie grupa wędrownych komediantów, którzy znaleźli 

go prawie martwego z zimna tuż obok opuszczonego szałasu, 
gdzie próbował się schronić, bez wątpienia jego wędrówka 
skończyłaby   się   tam,   pod   grubym   płaszczem  śniegu,   który 
zaczynał pokrywać jego ciało.

Kiedy się ocknął, był owinięty w derkę zalatującą jakiem, 

a jakaś młoda kobieta próbowała zmusić go do wypicia czarki 
gorącej zupy. Z początku myślał, że odrodził się w innym ciele.

— Gdzie jestem? — wymamrotał, przełknąwszy z trudem 

kilka łyków zupy.

Nieznajoma nie znała sanskrytu. Przyglądała mu się tylko 

z uśmiechem, dając na migi do zrozumienia, że został uratowa-
ny. Po chwili zrozumiał, co mu się przydarzyło. Gdy wręczyła 
mu lustro z polerowanego brązu, zobaczył wychudzoną, wy-
smaganą  mrozem twarz i zsiniały odmrożony czubek nosa. 
Zrozumiał, że w ostatniej chwili umknął śmierci.

Po chwili podszedł do niego starszy mężczyzna.
Oszołomiony Buddhabadra nie rozumiał ani jednego słowa 

tego śmiejącego się głośno człowieka o zaczerwienionej twarzy, 
który najwidoczniej stał na czele trupy aktorów. Obmacał on 
całe ciało przełożonego z Peszawaru, poklepał go po policzkach 
i nie krył radości z jego powrotu do sił.

Mimo skrajnego wyczerpania, gdy został sam, Buddhabadra 

sprawdził, czy w leżącym obok niego tobołku jest szkatułka 
w kształcie serca.

Na szczęście także to, co kryła, wciąż w niej było. Naj-

widoczniej  wędrowni  komedianci  byli  uczciwymi   ludźmi, 
którzy nie uznali za właściwe grzebać w jego rzeczach.

Buddhabadrze bardzo się spieszyło, by wrócić do Samye, ale 

prędko pojął, że grupa kieruje się na północ, w stronę oazy Turfan, 
gdzie komedianci mieli zwyczaj prezentować przed królem swoje 
przedstawienie na początku każdej wiosny.

Był za bardzo wyczerpany, aby opuścić nowych towarzyszy 

podróży,   tak   grzecznych,   opiekuńczych   i   okazujących   mu 
sympatię.

Przez półtora miesiąca Buddhabadra dzielił więc życie z lino-

skoczkami   i   aktorami,   rozweselającymi   serca   mieszkańców 
wiosek marionetkami, teatrzykiem cieni i innymi sztuczkami 
za odrobinę żywności i ugoszczenie w cieple, w kącie stodoły.

Jednak w Turfanie wyrzuty sumienia, które nie przestawały 

trapić przełożonego Klasztoru Jedynej Dharmy z Peszawaru, 
skłoniły go do porzucenia nowych przyjaciół.

W miarę jak odzyskiwał siły, nie przestawał zastanawiać się 

nad skutkami swojego spóźnienia.

Za kilka dni w Luoyangu, w Klasztorze Wdzięczności za 

Cesarskie Dobrodziejstwa, Czystość Pustki zacznie się o niego 
niepokoić, jako że minęły dobre trzy miesiące od ich rozstania 
w Samye.

Próbował sobie wyobrazić, niezależnie od rozczarowania i 

niepokoju, jakie musiał odczuwać zwierzchnik mahajany, do 
jakiego stopnia jego nieobecność może zaszkodzić spełnieniu 
warunków ich ugody.

Jak każda umowa, także i ta musiała opierać się na zaufaniu.
Co się stanie, jeśli Czystość Pustki dojdzie do przekonania, 

że Buddhabadra nie dotrzymał słowa?

Jeśli chciał uniknąć wstydu, powinien jak najprędzej zadecy-

dować, co należy zrobić, żeby uratować umowę, zawartą kilka 
tygodni wcześniej na kamiennej ławie głównego dziedzińca 
Samye.

Czy  powinien  wrócić   do  klasztoru  po  cenną   sutrę,   żeby 

dostarczyć ją Czystości Pustki, czy też przeciwnie, skorzystać 
z tego, że jest już w Turfanie i udać się prosto do Luoyangu?

Dowiedział się, że potrzeba dwudziestu dni marszu, aby 

dotrzeć do oazy Hami, i dalszych dziesięciu — pod warunkiem 
że będzie się szło bez ociągania — aby dojść do Oazy Tysiąca 
Grot. Z miejsca, w którym się znajdował, potrzebował w sumie 
dwóch dobrych miesięcy, żeby dotrzeć do Luoyangu.

Za to gdyby wrócił do Samye i wybrał południową odnogę 

Jedwabnego Szlaku, musiałby poświęcić na to prawie dwa razy 
tyle czasu.

Siedem miesięcy zamiast trzech! Było to bez wątpienia o 

wiele  za  dużo dla  Czystości  Pustki,  który miałby  wszelkie 
prawo poczuć się zwolnionym z danego słowa.

Buddhabadra uświadomił sobie, że to węzeł nie do rozsup-

łania.

Nie zadowalało go ani jedno, ani drugie wyjście.

I w istocie, w obu wypadkach stałby się w oczach Czystości 

Pustki człowiekiem niezdolnym do wywiązania się z umowy.

Wmawiał sobie, że temu ostatniemu zależy na zawartości 

szkatułki, ale nie wyobrażał sobie, że może stanąć przed nim 
bez cennej sutry, do której tamten przywiązywał taką wagę!

Podejrzliwy Czystość Pustki nie omieszkałby poprosić go, 

żeby się wytłumaczył i podał okoliczności, które przeszkodziły 
mu w dotrzymaniu słowa.

Buddhabadra musiałby więc w mig wrócić do Samye, potem 

ruszyć czym prędzej w kierunku Luoyangu, błagając Błogo-
sławionego, żeby Czystość Pustki nie zmienił zdania!

Perspektywa   tak  długiej   drogi   wcale   go  nie   zachwycała, 

zwłaszcza po straszliwej przygodzie, jaką dopiero co przeżył, 
nawet jeśli zima wkrótce miała się skończyć, zamieniając śnieg 
w błoto i w potoki wody w górach, które trzeba byłoby jakoś 
pokonać.

Nie miał jednak innego wyjścia.

Marzył o zbawiennym jedwabiu, choć nadal był osłabiony 

i ledwo się ruszał. Podskakując na dwukołowym wózku węd-
rownej trupy, myślał o tym, że nie wyobraża sobie przyszłości 
bez jedwabników i morwowych drzewek.

Mając jedwab, dysponowałby wszystkim, co trzeba, żeby 

Jedyna Dharma, dorównując bogactwem wielkiemu królestwu, 
stała się ośrodkiem, który pozwoliłby Małemu Wozowi odzys-
kać wysoką pozycję. Dostarczyłby decydującego impulsu mni-
chom, których można by było posyłać tysiącami na drogi Indii,

aby odzyskać teren, jaki jego doktryna traciła z każdym dniem 
na rzecz dawnej religii indyjskiej.

Stojąc przed kamieniem, jakby to była figura, przed którą 

należało się pomodlić, przełożony Jedynej Dharmy myślał o 
jedynej szansie, jaką miał po tylu strasznych przeżyciach.

Albowiem niepotrzebnie wysilał umysł, zastanawiając się, 

czy musi, czy też nie wstąpić do Samye. Zdecydował o tym 
przypadek albo los, chyba że to sam Błogosławiony dokonał za 
niego wyboru.

Gyby było inaczej, to jakim sposobem wpadłby nagle w Tur-

fanie na człowieka odpowiedzialnego za nielegalną hodowlę 
jedwabników i nawiązał z nim znajomość?

Przez długi czas nie mógł wyjść ze zdumienia, jakim napeł-

niała go rozmowa z tym młodym człowiekiem o ujmującej 
twarzy, który potrącił go tak mocno, wychodząc z kościoła, że 
przewrócił go na ziemię, co skończyło się rozcięciem łuku 
brwiowego.

Niezręczny młodzieniec rozpływał się w przeprosinach, a 

potem zaprosił go do szopy,  żeby przemyć  mu  ranę, która 
obficie krwawiła.

—Można powiedzieć, że to cieplarnia! — zauważył Bud-
dłiabadra.
—To hodowla jedwabników — odparł z uśmiechem młody 
człowiek,   który   na   tyle   dobrze   znał   sanskryt,   że   mógł 
porozumieć się z czcigodnym przełożonym.
—A ja myślałem, że tylko Chińczycy wytwarzają jedwab! 
— wykrzyknął zdumiony Buddhabadra.
—Wszystko, co trzeba, znajduje się w Turfanie!
—Jak się nazywasz, młody człowieku?
—Mam   na   imię   Świetlisty  Punkt,   a   co   się   tyczy   moich 
jedwabników, to bardzo chorują!

Świetlisty Punkt podał Buddhabadrze dość szczegółów, aby 

go przekonać, że jego umowa zawarta z Czystością Pustki była 
paktem bezwartościowym i oszukańczym. Buddhabadra zadał 
sobie nawet pytanie, czy przełożony Klasztoru Wdzięczności

za Cesarskie Dobrodziejstwa nie próbował z niego zakpić, gdy 
utrzymywał, że jedwabiu nie wytwarza się nigdzie indziej, 
tylko w Chinach.

W każdym razie naprawdę nie trzeba było podróżować aż do 

środkowych Chin, żeby zdobyć rzeczy potrzebne do produkcji 
jedwabiu.   Wystarczyło   wrócić   do   uprzejmego   Świetlistego 
Punktu, gdy jego jedwabniki wyzdrowieją!

Taką propozycję złożył zresztą pospiesznie młodemu czło-

wiekowi, który, ku jego wielkiemu zadowoleniu, nie odmówił.

Czcigodny  przełożony  był   przekonany,   że   gdy  nadejdzie 

odpowiedni moment, młodzieniec przekaże mu, w zamian za 
dźwięczącą monetę, jajeczka i drzewka morwowe.

Opuściwszy szopę z jedwabnikami, którą młody człowiek 

o   uśmiechu   tak   harmonizującym   z   przyjemnym   imieniem 
Świetlisty Punkt pozwolił mu obejrzeć, aby uzyskać wybaczenie 
za przecięcie łuku brwiowego, Buddhabadra odzyskał dobry 
humor.

Gdyby nie zabłądził i nie trafił do Turfanu, gdzie za sprawą 

cudu spotkał tego młodzieńca, poszedłby szukać na końcu 
świata tego, co mógł zdobyć tu, na miejscu!

W tej niepozornej szopie było w istocie wszystko, co służyło 

wytwarzaniu cennego jedwabiu.

Naprzeciwko okien zapewniających im najlepsze nasłonecz-

nienie, w setkach doniczek z terakoty rosły krzaczki morwy, 
z których zrywało się liście, żeby rozkładać je na półkach, by 
żywiły się nimi gąsienice jedwabników.

Część   szopy   przeznaczona   była   na   składanie   kokonów, 

troskliwie ułożonych na regałach. W sąsiednim pomieszczeniu 
znajdowały się wielkie garnki ustawione na wysokich trój-
nogach  z  brązu,  pod  którymi,   sądząc  po  obecności  górek 
popiołu, rozpalano ogień.

Świetlisty Punkt wyjaśnił mu, nie dając się prosić, w jaki 

sposób sparzano w nich kokony, zanim przystępowano do ich 
odwijania.

Buddhabadra w mgnieniu oka zrozumiał cały ten skom-

plikowany proces, prowadzący od jajeczka do jedwabnej przę-
dzy, którą wystarczało już tylko utkać. A jednocześnie uświa-
domił sobie, że Mały Wóz w ogóle nie potrzebuje Wielkiego.

Jedwab! A nade wszystko pieniądze płynące z jego sprze-

daży!

Przełożony z Peszawaru nie posiadał się z radości.
Oto sprzyjające okoliczności pozwalają mu uwolnić się od 

jarzma układów, które jemu i jego braciom przynoszą więcej 
-kłopotów niż korzyści!

Od tylu lat, mimo pozornego rozejmu, którego zawarcia 

gorzko teraz żałował, nie mógł doliczyć się krzywd, jakie 
Wielki Wóz zadał Małemu, zręcznie zabiegając o wsparcie ze 
strony bogatych ludzi.

Łagodząc rygory swojej doktryny i otwierając tym samym 

Drogę Oświecenia ludziom świeckim, zamiast zastrzegać ją 
dla mnichów,  mahajana  nie przestawała sprawiać kłopotów 
hinajanie.

Buddhabadra, wolny już dzięki pewności, że będzie dys-

ponował jedwabiem, mógłby wreszcie kazać im drogo zapłacić 
za lata oszustw.

Owładnięty marzeniem o zemście na wszystkich tych, których 

wiara tak osłabła, że nie wiedzieli już, komu wierzą ani do 
kogo się modlą, opuszczając Turfan poczuł niemal, że powie-
rzono mu boską misję.

Czyż po okresie podporządkowania i milczenia nie powinien 

czym prędzej zbuntować się i przejść do ofensywy przeciwko 
mahajanistom, tym grabarzom pierwotnego buddyzmu?

Lecz aby zrealizować to ambitne zadanie, trzeba było użyć 

takich samych metod ekonomicznych i doktrynalnych jak te, 
które zapewniły olśniewający sukces mahajany w Chinach. 
Skłonili się w końcu przed nią cesarze z dynastii Tang, mówiono 
nawet, że stała się ona ich oficjalną religią.

Tę wielką ekspansję Wielki Wóz zawdzięczał księgom i pis-

mom, których nie przestawał kopiować w wielu egzemplarzach 
i rozpowszechniać na całym terytorium Państwa Środka.

Buddhabadra postanowił więc, że wróci do Samye po Sutrę 

o logice Czystej Pustki.  Biorąc pod uwagę wskazówki, jakie 
Czystość  Pustki  zostawił  lamie  Gampo,  nie  powinien mieć 
żadnych kłopotów z jej zabraniem.

Był to jeszcze jeden znak, że Mały Wóz nie musi już czynić 

żadnych ustępstw na rzecz Wielkiego! Buddhabadra zaplanował, 
że po powrocie do Peszawaru poleci przetłumaczyć sutrę na 
sanskryt, zmieniając najbardziej dyskusyjne ustępy, a potem 
upowszechni ją w całych Indiach, nie zapominając o obróceniu 
tego   na   swoją   korzyść,   dzięki   czemu   stałby   się   uznanym 
myślicielem.

Rozmarzył się, wyobrażając sobie swój powrót do Peszawaru.
Zostanie powitany jak bohater, wyposażony w broń, która 

pozwoli Małemu Wozowi odzyskać dawną świetność, utraconą 
z powodu szalonej ekspansji Wielkiego Wozu: z jednej strony 
w pieniądze ze sprzedaży jedwabiu, z drugiej w doktrynę 
bardziej tolerancyjną wobec świeckich, dzięki wielkiemu dziełu 
Czystości Pustki.

Stojąc przed tym skalnym znakiem potwierdzającym, że jest 

na dobrej drodze, był bardzo z siebie zadowolony.

Według napisu wyrytego w dolnej części kamiennego słupa, 

klasztor Samye znajdował się nie dalej niż o sześć dni marszu 
„dobrego piechura".

Znowu zaczął sypać gęsty śnieg, a słońce znikło nagle za 

białymi   grzbietami,   zapowiadając   rychłe   nadejście   zmroku. 
Wkrótce temperatura mogła spaść jeszcze bardziej, a w takich 
warunkach   nawet   zahartowany   organizm   musi   dokonywać 
rozpaczliwych wysiłków, żeby przeżyć.

W tym momencie Buddhabadra dostrzegł w połowie zbocza, 

tuż nad ścieżką, którą szedł, plamę przypominającą wejście do 
groty.

Doszedł do wniosku, że lepiej będzie się tu zatrzymać, a 

jeśli w grocie znajdzie się miejsce, skulić się pod okryciem 
z włochatej skóry jaka, aby dać odpocząć obolałej kostce.

Ostrożnie zajrzał do środka, żeby sprawdzić, czy nie schowało 

się tam jakieś zwierzę, i wyczuł zapach grzyba na ociekających 
wilgocią ścianach. Był to znak, że w środku nie jest zbyt zimno.

Wyczerpany całodziennym marszem i szczęśliwy, że jest tak 

blisko celu, Buddhabadra natychmiast zasnął.

Gdy obudził się następnego ranka, kostka bolała go tak, że 

omal nie zawył przy pierwszej próbie zrobienia kroku.

Słońce było już wysoko i wystarczająco oświetlało wnętrze 

groty, aby mógł dojrzeć tuż obok siebie siedzącego przy ścianie 
człowieka, który spoglądał na niego drwiąco. Jego twarz wydała 
mu się znajoma.

Buddhabadra rozpoznał ze zdumieniem tego, którego nie-

obecność w Samye skłoniła go do zaproponowania Czystości 
Pustki owej fatalnej ugody.

— Szalony Obłok! Co tu robisz? Czekaliśmy na ciebie, ja

i Czystość Pustki! Gdzie byłeś? — dopytywał się z przejęciem.

Wygląd człowieka o imieniu Szalony Obłok doskonale paso-

wał do jego imienia i zawsze niepokoił tych, którzy spotykali 
go po raz pierwszy.

Nie można było nie zdumieć się na widok ogromnych kółek 

z brązu, zwisających mu z uszu, wydłużających je ponad miarę, 
i przydających jego wynędzniałej kościstej twarzy, nad którą 
górowała ogolona czaszka, wyglądu wazy z dwoma uchwytami.

Indywiduum to, rozpoznawalne wśród tysiąca innych, ema-

nowało tłumioną, niemal namacalną agresją i energią.

—Na dworze było zimno. Schroniłem się tu jak i ty, na noc!
—Pytałem cię, dlaczego nie stawiłeś się w umówionym 
dniu! — zapytał ostro przełożony z Peszawaru.
—Ach, tak! Spotkanie! Musiałem... zabłądzić. Albo raczej... 
zupełnie się zgubić! Kiedy się zorientowałem, było już za 
późno.  Dotarłem do  Samye,  gdy  was,   Czystości   Pustki   i 
ciebie,  już   nie   było...   Zauważ,   ciągle   mam   przy   sobie 
mandalę! — wyjąkał z zakłopotaną miną Szalony Obłok.

Wyciągnął z kieszeni kwadratowy kawałek czarnego jed-

wabiu obszyty czerwoną tasiemką, z jednej strony ozdobiony 
malunkami, i pomachał nim przed nosem Buddhabadry.

—Czekaliśmy na ciebie trzy dni! Ale w końcu musieliśmy 
opuścić tamto miejsce. Zdarzyło się to po raz pierwszy od 
trzydziestu lat! — powiedział oschle Buddhabadra.
—Przykro mi... Gdybyście zaczekali jeszcze trochę, spot-
kanie   mogłoby   się   odbyć!   —  odparował   Szalony  Obłok, 
który   wpatrywał   się   w   przestrzeń,   jakby   był   myślami 
zupełnie gdzie indziej.
—Mówisz tak, jakbyśmy nie mieli nic innego do roboty! 
Złamałeś nasz pakt, Szalony Obłoku, zdajesz sobie z tego 
sprawę?   Mimo   to   nadal   ci   ufamy!   —   mówił   przełożony 
Jedynej Dharmy, z trudem hamując gniew.

Oparty o ścianę Szalony Obłok wydawał się przejęty tą ostrą 

reprymendą.

Musiał czuć się winny, bo jeśli nie, to czemu wyglądał jak 

zbity pies? Mógł przecież podnieść głos, a nawet rękę przeciwko 
temu, który zwracał mu uwagę.

Nagle wydłubał z maleńkiego pudełeczka ciemną pigułkę 

i połknął ją.

— Powiedz mi, Buddhabadro — odezwał się po chwili —

co właściwie robisz na drodze do Samye? Przecież powiedziałeś
mi, że wyszedłeś z klasztoru wraz z Czystością Pustki?

Zakłopotany Buddhabadra głaskał nerwowo jacze futro okry-

wające mu nogi.

Za nic w świecie nie zdradziłby Szalonemu Obłokowi, że 

zgubiwszy drogę, zawędrował do Turfanu, gdzie poznał sym-
patycznego hodowcę jedwabników, z którym zamierzał robić 
interesy, po czym ruszył z powrotem do Samye, żeby przejąć 
cenną sutrę Czystości Pustki.

—Zapomniałem o pewnym rękopisie! Ale obawiam się, 
że nie zdołam się tam wdrapać, tak boli mnie kostka! — 
poskarżył się.
—O jakim rękopisie mówisz? Wychodzisz, wracasz! Nic

z tego nie rozumiem! — zagrzmiał Szalony Obłok, który zrobił 
się nagle agresywny, najwyraźniej pod wpływem tajemniczej 
pigułki.

Jego zaczerwienione oczy błyszczały niezdrowo, a w kąciku 

ust pojawiła się odrobina śliny.

—Rzeczywiście, Szalony Obłoku, skąd możesz wiedzieć, 
że Czystość Pustki próbował nas nabrać — mruknął Bud-
dhabadra z ironią.
—To mnie zbytnio nie dziwi. W końcu to mnich Wielkiego 
Wozu!   Jest   wystarczająco   przebiegły,   żeby   sprowadzać 
ludzi na manowce.

Buddhabadra, trochę uspokojony tym, że mimo dziwacz-

nego zachowania Szalony Obłok mówi rozsądnie, zapytał go 
znienacka:

—Jaka buddyjska szkoła jest ci najbliższa?
—Przede wszystkim hinajana, a potem lamaizm tybetański!
—A mahajana?
—Dużo mniej! Oni nie doceniają rytuałów! Dość im pome-
dytować, i sprawa załatwiona! Jeśli chodzi o ich fascynację 
pustką, to mnie ona zdumiewa! To nie jest mój sposób na 
dobre i właściwe praktykowanie religii.

Szczerość   odpowiedzi   kazała   przełożonemu   z   Peszawaru 

pomyśleć,   że  Szalony Obłok  mógłby odsłonić   się  jeszcze 
bardziej.

—Co   byś   powiedział,   gdybyśmy   zawarli   porozumienie? 
Czystość Pustki i lama Gampo nikogo nie potrzebują... — 
powiedział prosto z mostu.
—To by mogło zadziałać! Co proponujesz?
—Tak naprawdę, idę do Samye, żeby zabrać Sutrę o logice 
Czystej   Pustki,  którą   Czystość   Pustki   tam   zostawił. 
Opóźnia mnie tylko ta kostka...
—Więc już nie wierzysz w nasze spotkania?
—Po   zawieszeniu   broni   zawsze   przychodzi   wojna!   — 
wykrzyknął śmiało Buddhabadra, ale zaraz skrzywił się z 
bólu, bo nieostrożnie poruszył nogą.

—Nie boisz się, że mistrz Gampo nabierze podejrzeń, kiedy 
wrócisz do Samye, żeby upomnieć się o rękopis Czystości 
Pustki? Zawsze podejrzewałem, że ci dwaj porozumieli się 
już między sobą!
—Lama Gampo wie, że mam przyjść po tę sutrę.
—Rozumiem...
—Oczekuje też, chcę cię o tym uprzedzić, że oddasz mu to, 
co ci powierzył. Być może mógłbyś za jednym zamachem 
zrobić dwie rzeczy: zanieść mu to, co do niego należy,  i 
wziąć   dla   mnie   sutrę   Czystości   Pustki   —   odrzekł 
Buddhabadra   bardziej   stanowczym   tonem,   wskazując 
obrębiony   na   czerwono  kwadratowy   kawałek   jedwabiu, 
który   Szalony   Obłok   złożył   i   umieścił   na   swoim 
podróżnym worku.
—Nigdy mu tego nie oddam. To, co mam, powinno zostać u 
mnie! Nie ma mowy, żebym drapał się na górę! — wyrwało 
się   Szalonemu   Obłokowi,   który   zaraz   potem   połknął 
kolejną pigułkę.

Usłyszawszy tak nieprzyjemną odpowiedź, Buddhabadra 

wstał energicznie.

— Dobrze! W takim razie muszę tam iść!
Krzyknął z bólu, próbując się wyprostować.
— Weź tę pigułkę, łagodzi ból! — zaproponował Szalony

Obłok i podał mu małą czarną kuleczkę, którą Buddhabadra
włożył posłusznie do ust.

Miała gorzki smak i piekła, ale sprawiła, że poczuł się 

dziwnie spokojny.

Po chwili odniósł nawet wrażenie, że ufa temu osobnikowi, 

którego wcześniej traktował z taką podejrzliwością.

— Jeśli chcemy osłabić mahajanę, musimy położyć najpierw

rękę na wszystkich jej doktrynalnych, symbolicznych tekstach,
które   dzięki   powielaniu   w   wielu   egzemplarzach   służą   jej
rozprzestrzenianiu się. A sutra Czystości Pustki ma w tym swój
udział! Gdy tylko znajdzie się w moich rękach, dopilnuję, żeby
ją spalono! Jestem wobec ciebie całkowicie szczery, Szalony
Obłoku! Co mnie smuci, to to, że moja chora kostka może mi

przeszkodzić w dotarciu do Samye! — wysapał, połykając 
resztki pigułki.

Substancja, która była zapewne narkotykiem, sprawiła, że 

Buddhabadra był gotów wyjawić wszystko, gdyby tamten tylko 
tego zażądał!

Ale Szalonemu Obłokowi najwidoczniej na tym nie zależało. 

Zaczął patrzeć na drogę.

— Nie trać ducha, Buddhabadro. Widzę, że idzie do nas 

ktoś,  kto przy odrobinie  szczęścia  i  dzięki   paru  monetom 
powinien pomóc nam załatwić tę sprawę! — zapewnił, a na 
jego ustach znowu pojawił się drwiący uśmieszek.

Co do przełożonego z Peszawaru, to szybował on w obłokach 

i nie czuł już prawie bólu w kostce. Ściany groty okryły się 
różową poświatą, sufit nagle zrobił się niebieski, a z twarzy 
Szalonego Obłoku zniknęły wszystkie niepokojące rysy i cienie.

Biedny Buddhabadra utracił jasność myśli i nie zdawał sobie 

sprawy, że rzuca się prosto w paszczę wilka!

Kaszgar /

^'^y^unhuang        Luoyang 

 

\

^0*

00000

'^

Chang'an

V

^^

y

GÓRY KRAJNY ŚNIEGÓW • 

Peszawar

• Lhasa • 

Klasztor  

Samye

10

Cesarski pałac w  
Chang'anie, Chiny, 18 
lutego 656 roku

— Wasza Wysokość, to przerażające, nie 

tylko

 

brakuje

 

nam

jedwabiu,   ale   ponadto   jestem   przekonany, 
że

 

niektórzy

 

korzys

tają   z   tego,   żeby   prowadzić   za   waszymi 
dostojnymi

 

plecami

nielegalny   handel!   —   jęknął   minister 
jedwabiu

 

Skuteczność

Pozorów.

Śmiertelnie   pobladły,   stał   zgięty   wpół 

przed   cesarzem   Gao-zongiem,   drżąc   ze 
strachu.

Prawa brew cesarza uniosła się lekko.
Był to znak, dobrze znany wszystkim, że 

władca pragnie dowiedzieć się więcej.

Minister   jedwabiu   odchrząknął, 

przełknął   trzy   razy   ślinę,  a   potem,   z 
gardłem ściśniętym bardziej, niż gdyby miał 
na szyi konopny sznur, jakim wiązano nogi 
więźniom,   zbliżył   się  niezgrabnie   do 
władcy. Siedzący na fotelu z czarnego jak 
heban  drewna  wumu,  przed którym  sługa 
ustawił   trójnóg   wypełniony  po   brzegi 
orzeszkami   pistacjowymi   i   nasionami 
słonecznika,  cesarz   Chin   czekał   na 
szczegółowe   wyjaśnienie,   z   jakiego 
powodu   minister   poprosił   go   o   pilną 
audiencję.

— A w... więc! Och! W... Wasza 
Wysokość...

— Prędzej! Do rzeczy, mój dzielny Skuteczność Pozorów,

do rzeczy! Mówże! Przyjąłem cię, ponieważ zapewniano mnie,
że powód jest tego wart, ale ostrzegam cię, nie mam zamiaru
tracić czasu! — rzucił cesarz, włożywszy do ust orzeszek.

Jego prawa stopa uderzała rytmicznie o podnóżek fotela, co 

oznaczało, że cesarska irytacja zaczyna rosnąć.

Skuteczność Pozorów zamierzał odchrząknąć jeszcze raz, 

a potem zebrać się na odwagę i wyrecytować oświadczenie, 
którego nauczył się na pamięć, gdy powietrze gabinetu wypełnił 
nagle delikatny zapach kwiatu pomarańczy. Jednocześnie dało 
się słyszeć przeraźliwe cykanie świerszcza.

— Moja   śliczna!   Tak   wcześnie   rano?   Co   za 

niespodzianka
i radość! — wykrzyknął Gaozong.

Była to Wu Zhao, która niespodziewanie zjawiła się w kom-

nacie swego małżonka. Za nią kroczył Niemowa, trzymając 
w ręku bambusową klatkę ze świerszczem.

Kilka kroków za nimi podążała niańka, niosąc w ramionach 

uśpionego Li Honga, drobne ciałko opatulone w różowe jed-
wabie. Cesarzowa urodziła syna trzy lata temu, gdy była jeszcze 
tylko nałożnicą Gaozonga.

—Czy nie przeszkadzam, mój drogi małżonku? — zapytała, 
przyjmując godną pozę.
—Ależ skądże!
—Nie zabawię długo. Obiecałam Li Hongowi, że zabiorę 
go   do   miasta   na   targ   ptaków,   i   przechodząc   obok   tej 
komnaty, chciałam tylko pozdrowić Waszą Wysokość.
—Rozmawiam ze Skutecznością Pozorów na temat, który 
jest ci drogi, moja słodka Wu Zhao. Chodzi o fatałaszki... 
z jedwabiu! — zażartował cesarz, dumny z udanego dow-
cipu, po czym dał jej znak, żeby usiadła na kanapie koło 
jego fotela.
—Jedwab jest największym bogactwem chińskiego cesar-
stwa. To niebiańska materia, która cieszy się też ogromnym 
powodzeniem   za   górami   i   za   morzami!   —   odparła 
grzecznie Wu Zhao, spuszczając skromnie oczy.

— Chodzi o to... Wasza Wysokość, że sytuacja jest

t

 bardzo

poważna...   Myślę,   że   w   cesarstwie   dochodzi   do   handlu   fał
szywym jedwabiem! — odważył się wreszcie wyjąkać minister,
po   czym   skulił   się   na   niskim   krześle,   które   cesarz   kazał
podsuwać   gościom,   żeby   móc   obserwować   minikę   swoich
rozmówców.

Skuteczność Pozorów, spocony, ściskał kurczowo kawałek 

jedwabiu, nie mając odwagi rozwinąć go przed władcą, który 
nawet go nie dostrzegł.

— Chcesz   powiedzieć,   że   ktoś   znalazł   sposób   na  tkanie

jedwabiu bez korzystania z tej ładnej gąsieniczki, żywiącej się
liśćmi morwy?  — spytał rozbawiony Gaozong, rzucając spoj-
rzenie żonie.

Pogardzał ministrem, tą strachliwą, wiecznie spoconą krea-

turą,   która   nie   umiała   otworzyć   ust,   nie   narażając   się   na 
śmieszność.

— Niezupełnie, Wasza Wysokość. Zostałem źle zrozumia

ny.   Zdobyliśmy   pewność,   że   gdzieś   znajduje   się   nielegalna
tkalnia   jedwabiu!   —   zdołał   wybąkać   minister,   pojękując   co
chwila.

Ten biedny Skuteczność Pozorów jest zdecydowanie głupszy, 

niż na to wygląda! — pomyślał Gaozong.

— Ależ to niemożliwe! — powiedział głośno. - Adminis

tracja   ma   na   to   monopol,   potwierdzany   dekretem,   który
ogłasza   się   co   jakiś   czas,   żeby   wszyscy   o   tym   wiedzieli.
Nie   dalej   jak   w   zeszłym   miesiącu   przystawiłem   na   nim
moją   pieczęć!   Naprawdę,   Skuteczność   Pozorów,   powinieneś
się   wstydzić,   że   zawracasz   głowę   cesarzowi   Chin   opowia
daniem   takich   niedorzeczności!   Masz   szczęście,   że   jest   tu
cesarzowa,   bo   inaczej   zostałbyś   przepędzony     razami   bam
busowej laski!

Już chciał kiwnąć na szambelana, żeby wyprowadził  tego 

idiotę, kiedy odezwała się Wu Zhao.

— Wasza Wysokość, minister zdaje się mieć jakieś argumen

ty na poparcie swoich twierdzeń! — szepnęła do męża, wska-

zując oczami kawałek jedwabiu, który minister gorączkowo 
miął w rękach. Zrobiła zmartwioną i zarazem wyczekującą 
minę.

— Wasza Wysokość, żałuję, ale muszę poinformować, że

pogwałcono   monopol   cesarstwa.   Oto   dowód!   —   wyszeptał
minister i rozwinął jedwab, który zafalował niczym chmurka.

Karminowy materiał błyszczał jak porcelana, gdy minister 

rozpostarł go na blacie stołu z drewna „żółtego kwiatu gruszy" 
huanghuali,  inkrustowanego purpurowym drewnem sandało-
wym zitan.

— Wasza Wysokość, oto nasza ostatnia zdobycz! Ten mate

riał   nie   ma   ani   numeru   identyfikacyjnego,   ani   pieczęci   ad
ministracji! To okropne!

Cesarz zrobił gniewną minę i sięgnął po karminową tkaninę, 

a potem z ciekawością uniósł ją do nosa.

Nie mogło być żadnych wątpliwości, to na pewno jedwab. 

I to najlepszego gatunku: zwiewna jedwabna mora, czerwona 
jak zachodzące słońce, zdobiona stylizowanymi feniksami ze 
skręconej złotej nici, cieńszej od włosa.

—Wspaniała   materia!   Godna   tego,   co   wytwarza   manu-
faktura Świątyni Nieskończonego Przędziwa — wyrwało 
się Wu Zhao.
—To właśnie ogromnie mnie niepokoi! To straszne, co nam 
się   przydarza!   Co   za   klęska!   —   jęczał   coraz   bledszy 
Skuteczność   Pozorów,   który   obawiał   się,   że   gniew 
Gaozonga spadnie na niego jak grom.
—„To   straszne!   To   straszne!".   Nie   masz   nic   więcej   do 
powiedzenia?   Powiedz   mi   raczej,   jak   ten   kupon   trafił   w 
twoje ręce — zażądał cesarz.
—Skonfiskował   go   u   kupca   z   miasta   jeden   z   naszych 
inspektorów.   Co   jakiś   czas   sprawdzamy   zapasy   kupców 
jedwabnych.   Wziąwszy   pod   uwagę   obecne   braki,   jego 
mały  sklepik, w którym ciągle był dostatek towaru, wydał 
nam się podejrzany. Kiedy nasi ludzie pytali go, skąd ma 
jedwab   bez  oficjalnej   pieczęci,   zaczął   plątać   się   w 
zeznaniach...

—Jak on się nazywa? Czy ma jeszcze inne kupony z niele-
galnej tkalni?! — ryknął Gaozong, kipiąc ze złości.
—Moi   ludzie  skonfiskowali   pierwszy  zwój,  jaki   u niego 
znaleźli. Nie zdążyłem zapisać sobie jego nazwiska i innych 
danych.   Wiem   tylko,   że   sklep   znajduje   się   przy   ulicy 
Nocnych   Ptaków,   w   Dzielnicy   Jedwabnej.   Ale,   Wasza 
Wysokość,   jeśli   sobie   życzycie,   mogę   zapytać   o   jego 
dokładny adres i przesłać go wam, gdy wrócę do biura...
—To kupiec chiński czy jakiś przybysz?
—Według tego, co mówili moi ludzie, ma chińskie imię. 
Jest naszym rodakiem! To naprawdę okropne! — bełkotał 
Skuteczność  Pozorów,  bojąc  się,  że  za  chwilę  straci  nad 
sobą panowanie.

Nie   tylko   nie   umiał   kłamać   ani   niczego   ubarwiać,   żeby 

przedstawić się w korzystnym świetle, ale pogorszył jeszcze 
swoje położenie, ujawniając nieudolność służb ministerstwa.

Zaczął   gorzko   żałować   swej   głupiej   szczerości,   która 

byłaby   na   miejscu   u   lojalnego   urzędnika   bez   poważnych 
obowiązków, jakim był przedtem, nim powołano go na urząd 
ministra.

—Co o tej godnej pożałowania sprawie myśli cesarzowa 
Wu Zhao? — zapytał Gaozong, odwróciwszy się do mał-
żonki.
—Wasza   Wysokość,   trudno   w   to   uwierzyć.   Można   by 
oczekiwać, że policja tego kraju pilnuje przynajmniej, żeby 
przestrzegano prawa, a o ile mi wiadomo, monopol na jed-
wab jest częścią prawnego porządku! — wykrzyknęła wład-
czyni.
—Moja małżonka ma rację! Jeśli przemyt jedwabiu wzroś-
nie, stanie się wielkim zagrożeniem i dowiedzie głębokiej 
degeneracji   urzędów   kontroli   porządku   publicznego!   — 
rzekł poirytowany władca, bębniąc palcami prawej dłoni po 
błyszczącym blacie stołu.
—Gdy tylko przyniesiono mi ten podejrzany zwój, zacząłem 
zabiegać   o   audiencję   u   Waszej   Wysokości!   Nikogo   z 
podległych

mi służb nie można podejrzewać o to, że próbował zatuszować 
całą sprawę... — wyjąkał Skuteczność Pozorów, który pragnął, 
by cesarz nie zwątpił w jego lojalność.

—Moi współpracownicy rzeczywiście bardzo uważali, żeby 
nie powiadamiać mnie o tym, o czym teraz mi powiedziałeś! 
— wykrzyknął Gaozong!
—Zawsze tak jest! Nikt nie chce przynosić złych wieści — 
wtrąciła   spokojnie   cesarzowa,   której   Skuteczność 
Pozorów rzucił spojrzenie pełne wdzięczności.
—Trzeba natychmiast rozpocząć śledztwo! Chcę wiedzieć 
wszystko, i to jak najszybciej! — zagrzmiał cesarz, waląc 
pięścią w blat z „żółtego kwiatu gruszy".
—Jeśli Wasza Wysokość pozwoli, ja się tym zajmę. Wydaje 
mi się, że jest to sprawa najwyższej wagi... — wtrąciła 
Wu  Zhao   ku   zdumieniu   ministra   jedwabiu,   posyłając 
małżonkowi uspokajający uśmiech.

Podeszła do Gaozonga i musnęła lekko jego warkocz, nie 

krępując się obecnością poddanego.

Minister jedwabiu z trudem ukrył wrażenie, jakie zrobiła na 

nim   propozycja   cesarzowej,   zwłaszcza   że   wbrew   wszelkim 
oczekiwaniom,  Gaozong miał minę, jakby zamierzał na nią 
przystać.

Nigdy,  jak daleko sięgał pamięcią Skuteczność Pozorów, 

małżonka cesarza nie śmiała mieszać się do tak drażliwych 
spraw, jak praca administracji krajowej czy policji.

Zdawanie raportów ze śledztw należało do setki starannie 

dobranych agentów Wielkiego Cesarskiego Cenzoratu, których 
mógł odwołać tylko cesarz, gdyż składali mu oni specjalną 
przysięgę.

Wielkim Cenzoratem, bezpośrednio zależnym od kance-

larii,   kierował   od   bardzo   dawna   podejrzliwy   prefekt   Li 
Jingye,   budzący   grozę   wśród   wszystkich   urzędników   ce-
sarstwa.

Biednemu ministrowi jedwabiu, który miał coraz bardziej 

przygnębioną minę, wydało się rzeczą pod każdym względem

niebywałą, że władca Chin mógłby powierzyć tak delikatne 
śledztwo kobiecie, choćby nawet była to jego oficjalna małżon-
ka. Ale mówiono już wiele o tym, że piękna Wu Zhao ma na 
niego wielki wpływ.

Skuteczność Pozorów wyobrażał już sobie rozczarowanie 

Wielkiego Cenzora, który uważał siebie za ostatecznego gwa-
ranta niczym niezakłóconego działania cesarskiej administracji, 
gdy dotrze do niego ta zdumiewająca nowina.

—Potrzebuję   wnikliwego   śledztwa   w   tej   tak   delikatnej 
sprawie. Tu chodzi o wiarygodność państwa! Rozkazuję, 
aby   poprowadziła   je   cesarzowa   —   oświadczył   cesarz, 
patrząc ministrowi w oczy.
—Wasza   Wysokość,   nieskończenie   dziękuję   za   zaufanie, 
jakim mnie obdarzasz. Jeśli będzie trzeba, poruszę niebo i 
ziemię, żeby wyjaśnić tę dziwną sprawę! — wykrzyknęła 
Wu  Zhao,   która   zdążyła   sięgnąć   po   kupon   jedwabiu   i 
udrapować materiał na swoich ramionach.
—Skuteczność   Pozorów,   zażądasz   od   kancelarii,   żeby 
przygotowała edykt, w którym powierzę to śledztwo cesa-
rzowej.
—Tak się stanie, Czcigodny Władco! Natychmiast! — rzekł 
cicho minister jedwabiu, a potem kłaniając się zgodnie z 
etykietą, opuścił gabinet cesarza Chin.

Był tak wstrząśnięty, że natychmiast pospieszył do Cesar-

skiego Cenzoratu.

Cenzorat zajmował całe pierwsze piętro Zachodniej Bramy 

cesarskiego pałacu w Chang'anie, przez którą mogli wcho-
dzić do cesarza, poza oficjalnymi audiencjami, ci, którzy nie 
mieli dostępu do ściśle zastrzeżonych komnat Syna Nieba, 
części   nazywanej   pałacem   wewnętrznym   albo   „Wielkim 
Wnętrzem".

Mijając niezliczone brukowane dziedzińce, na które prowa-

dziły   monumentalne   schody   ze   słupkami   z   białego 
marmuru,

zwieńczonymi smoczymi paszczami ziejącymi ogniem, Sku-
teczność Pozorów czuł się nieswojo.

Był tak zamyślony, że pośrodku zewnętrznego dziedzińca 

Sali Ocalonej Harmonii o mało nie przewrócił jednego z czte-
rech dzbanów przedstawiających strony świata, w których 
rosły stuletnie mandarynki, doglądane przez trzech ogrod-
ników.

— Panie ministrze, niechże pan uważa, jak pan chodzi! To

drzewko   jest   skarbem   narodowym!   —   wykrzyknął   jeden
z nich.

Gdyby ten mały krzaczek, nie wyższy od karłowatej piwonii, 

o owocach wielkości kociego oka, będący jedną z najcenniej-
szych zdobyczy w wojnie prowadzonej w prowincjach zaanek-
towanych na południu przez prapradziadka cesarza Gaozonga, 
został   choć   trochę   uszkodzony,   Skuteczność   Pozorów   bez 
wątpienia straciłby stopy.

— Przepraszam,   ale   bardzo   mi   się   spieszy!   A   zresztą

tylko  musnąłem ten dzban!  — krzyknął  minister,  biegnąc
dalej.

Aby dojść z wewnętrznego pałacu do Bramy Zachodniej, 

dokąd dochodził gwar ulic ogromnego miasta, gdzie gęsty tłum 
przeszkadzał nosicielom lektyk posuwać się do przodu i zmuszał 
ich do wrzasków, trzeba było  minąć dwanaście budynków. 
Najbardziej   okazałe,   Pałac   Niebiańskiej   Czystości, 
Qianqing, i Pałac Ziemskiego Spokoju, Kunning, były w dzień 
i w nocy  pilnowane przez uzbrojonych ludzi, którzy strzegli 
cennych przedmiotów i mebli zgromadzonych w salach, gdzie 
cesarz  Chin przyjmował  hołdy delegacji krajów, narodów i 
miast, zabiegających o protekcję sławnej dynastii Tang.

Zdyszany Skuteczność Pozorów dotarł w końcu do dwóch 

ciężkich kadzi z brązu, w których płonął ogień, a które stały po 
obu stronach portalu imponującego budynku. Miał on kształt 
ośmiokąta   i   mieścił   świątynię   Fengxian,   przeznaczoną   do 
kultowych obrządków, służąc zarazem jako westybul pałacu, 
nazywany przez mieszkańców Chang'anu „Wielką i Czcigodną

Bramą Zachodnią". Tam minister Skuteczność Pozorów został 
brutalnie potraktowany przez strażników, którzy nie  chcieli 
wpuścić go na wyższe piętro, gdzie znajdowała się siedziba 
Cesarskiego Cenzoratu.

—Prefekt   Li   Jingye   wydał   rozkazy:   nikomu   nie   wolno 
wchodzić   na   piętro   bez   wyraźnego   pozwolenia!   — 
wykrzyknął  wartownik,   chwytając   ministra   w   pasie,   w 
chwili gdy ten wchodził na schody.
—Ale  ja  jestem  ministrem  jedwabiu!   Odkąd  to  członek 
rządu   potrzebuje   specjalnego   zezwolenia,   żeby   wejść   do 
siedziby  Wielkiego   Cenzoratu?   —   wykrzyknął,   szarpiąc 
się ze strażnikiem, zirytowany tak wielką gorliwością.
—Muszę wykonywać rozkazy! Nie moją rzeczą jest z tobą 
dyskutować. To są rozkazy prefekta Li! — rzucił strażnik, 
dając znak kolegom, żeby podeszli i mu pomogli.
—Co to za awantury? — zahuczał głos dochodzący z mar-
murowej   galeryjki,   uwydatniającej   architektoniczny 
przepych wnętrza.

W tej samej chwili za ażurową balustradą ukazała się im-

ponująca   sylwetka   prefekta   i   Wielkiego   Cenzora   Li,   w 
szacie z czarnej jedwabnej mory. Przerażeni strażnicy stanęli 
na baczność.

— Skuteczność Pozorów! Co ty tu robisz? Masz szczęście,

że jestem! Powinienem przebywać na prowincji! — zagrzmiał
prefekt. — Pozwólcie ministrowi jedwabiu wejść!

Skuteczność Pozorów zawsze czuł się onieśmielony,  gdy 

przekraczał progi tego urzędu.

Długa   czarna   szata   zapięta   pod   szyją,   jaką   prefekt   Li 

zwykł   nosić,   przybrana   w   zimie   sobolowym   kołnierzem, 
pozbawiona równie migotliwych co bezużytecznych orderów, 
za którymi przepadali zwykle wysocy urzędnicy jego rangi, 
pasowała do jego charakteru i opinii człowieka surowego i 
nieubłaganego.

Znajdujący się pod bezpośrednim nadzorem władcy i wspie-

rający się jego autorytetem, upoważniony do nadzorowania

wszystkiego, co działo się w imperium Tangów, stojący na 
czele   Cenzoratu,   był   wysokim   urzędnikiem,   przed   którym 
wszyscy drżeli.

Skuteczność Pozorów bezdźwięcznym niemal głosem zrela-

cjonował rozmowę, jaką dopiero co przeprowadził z Gaozon-
giem, w obecności cesarzowej. Cenzor słuchał, bawiąc się 
gałką z kości słoniowej na końcu swojej laski.

—To   niewiarygodne,   co   opowiadasz!   Jesteś   pewny,   że 
cesarz nie żartował? Powierzyć śledztwo o takiej wadze tej 
ulicznicy? To niesłychane! — syknął.
—Niestety,   to   prawda!   Nasz   cesarz   nie   umie   odmówić 
niczego swojej nowej żonie! Polecił mi nawet, żebym kazał 
Wysokiej Kancelarii Cesarskiej przygotować edykt...
—To skandal! Zniewaga nie do zniesienia, nie tylko  dla 
Wielkiego   Cenzoratu,   ale   także   dla   całej   cesarskiej 
administracji!   O   ile   mi   wiadomo,   cesarzowa   nie   piastuje 
żadnego   urzędu!  Jakim   prawem   ta   ladacznica   mogłaby 
kierować   śledztwem   i   je  nadzorować?   —   wykrzyknął 
Wielki Cenzor, uderzając laską o dłoń.
—Podzielam twoje zgorszenie, ale cóż możemy uczynić? 
Czyż cesarz nie jest zwierzchnikiem nas wszystkich? To on 
rozkazuje służbom tego państwa! W każdym razie czuję 
się tak samo poniżony jak ty! — jęknął minister jedwabiu z 
niewyraźną miną.
—Ja nie mam sobie nic do wyrzucenia w związku z prze-
mytem jedwabiu, który nie jest dla mnie niczym nowym! 
Przeciwnie!   Spełniłeś   obowiązek,   zdając   z   tego   sprawę 
cesarzowi! — odrzekł prefekt Li.
—Nie wydaje  się, żebyś  był  zaskoczony istnieniem tego 
nielegalnego   rynku   —   wycedził   Skuteczność   Pozorów, 
który znowu poczuł ucisk w gardle i spoglądał lękliwie na 
Wielkiego Cenzora.
—To prawda. Jak wiesz, mam szpiegów. Człowiekowi na 
moim stanowisku płaci się poniekąd za to, żeby wiedział 
wszystko... — Cenzor uśmiechnął się zagadkowo.

—Co do mnie, robię, co tylko mogę! Kontroluję wszystkie 
przychody   i   rozchody   głównych   surowców.   Każę 
przeprowadzać   codzienne   inspekcje   w   cesarskich 
manufakturach. To  straszne! — Minister kręcił bezradnie 
głową.
—Jeszcze   jak!   Wielki   Cenzorat   będzie   mógł   to   nawet 
potwierdzić   w   odpowiednim   momencie,   gdy   należycie 
skontroluje twoje służby.
—Ta   podejrzliwość   bardzo   mnie   niepokoi.   Jeśli   Wielki 
Cenzorat ma do mnie tylko tyle zaufania, to to oznacza mój 
koniec! — wyszeptał słabym głosem biedny Skuteczność 
Pozorów.
—Bądź   moim   sprzymierzeńcem,   a   wtedy   oszczędzę   ci 
śledztwa Wielkiego Cenzoratu.
—Czy   moja   obecność   tutaj   nie   jest   dowodem   mojego 
szacunku   do   ciebie,   panie?!   —   wykrzyknął   Skuteczność 
Pozorów.
—Doceniam to. Musisz wiedzieć, że jesteś mi potrzebny. 
Sam nigdy nie zdołałbym ocalić państwa przed kłopotami, 
w jakie wpędza nas Gaozong pod złym wpływem Wu Zhao. 
Konfucjusz   napisał:  Każdy   człowiek,   który   nie   potrafi 
przewidywać, w krótkim czasie osiądzie na mieliźnie.
—Czy będzie arogancją z mojej strony, jeśli zapytam cię, 
na czyją pomoc liczysz?

Jak przystało wyznawcy konfucjanizmu, Skuteczność Pozo-

rów   miał   się   na   baczności   wobec   podejrzliwego   prefekta. 
Skrzyżował ręce na piersi, kryjąc je w rękawach i starając się 
przybrać jak najgodniejszą pozę.

—Dobre dusze nazywają nas „starą gwardią"! Z początku 
tylko niewielu z nas, z dawnym pierwszym ministrem, gene-
rałem Zhangiem, niepokoiło się wstąpieniem na tron tej 
uzurpatorki.. Ale z każdym dniem przybywa nam zwolen-
ników.   Ludzi   takich   jak   ty!   Wielkie   zamiary   może 
realizować tylko wielu ludzi, takie jest życie — westchnął 
cynicznie prefekt Li.
—Możesz liczyć, panie, na moją gorliwość i oddanie.