Pszczelarz_612[01].Z2.08

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Główny przegląd jesienny rodzin pszczelich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Jesienny rozwój rodzin pszczelich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wielkość i ułożenie gniazda rodziny pszczelej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Warunki dobrej zimowli pasieki

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przygotowaniu rodzin

pszczelich do zimowania oraz zimowli pasieki.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania, to wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej,

−

zestaw zadań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia
pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik
sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy
i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Przy wyborze odpowiednich treści pomocny będzie nauczyciel, który wskaże Ci

potrzebne informacje dotyczące przygotowania rodzin pszczelich do zimowania oraz
zimowli pasieki.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

−

przed  przystąpieniem  do  rozdziału  „Materiał  nauczania”–poznając  przy  tej  okazji
wymagania  wynikające  z  potrzeb  zawodu,  a  po  przyswojeniu  wskazanych  treści,
odpowiadając  na  te  pytania  sprawdzisz  stan  swojej  gotowości  do  wykonywania
ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap poznawania przez Ciebie materiału to wykonywanie ćwiczeń, których

celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji o przygotowaniu rodzin pszczelich do
zimowania oraz zimowli pasieki.

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez

nauczyciela, będziesz poznawał materiał, dotyczący o przygotowaniu rodzin pszczelich do
zimowania oraz zimowli pasieki, między innymi na podstawie informacji podanych
w materiale nauczania i w instrukcjach ćwiczeń.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów, wykonując

test „Sprawdzian postępów”, zamieszczony zawsze po podrozdziale „Ćwiczenia.” W tym
celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

−

wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

−

wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich

elementów materiału nauczania jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do
treści, które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o przygotowaniu

rodzin pszczelich do zimowania oraz zimowli pasieki, będzie stanowiło dla nauczyciela
podstawę

przeprowadzenia

sprawdzianu

poziomu

przyswojonych

wiadomości

i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się Zestawem testów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu

matek pszczelich

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny

pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

612[01].Z2.08

rzygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji

pasiecznej

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

zastosować zasady postępowania w przypadku użądlenia przez pszczołę,

−

zastosować zasady zachowania się pszczelarza przy pszczołach,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,

−

rozróżniać stadia rozwojowe czerwia pszczelego,

−

określać rolę i sposoby zagospodarowania gniazda pszczelego,

−

określać rodzaje i znaczenie różnych komórek pszczelich w plastrze,

−

określać funkcje i warunki rozwoju pszczół robotnic,

−

określać warunki dobrego zimowania rodzin pszczelich,

−

charakteryzować naturalne i sztuczne pokarmy pszczół,

−

rozróżniać sprzęt do podkarmiania i dokarmiania pszczół,

−

sporządzać dokumentację pasieczną,

−

rozróżniać choroby niezakaźne czerwiu,

−

rozpoznać choroby

zakaźne

czerwiu,

−

rozpoznać pasożyty pszczół,

−

charakteryzować rodzaje przeglądów,

−

dobrać sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

przeprowadzać przeglądy rodzin pszczelich,

−

oceniać wartość rodziny pszczelej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

ocenić stan rodzin pszczelich po sezonie,

−

zorganizować i wykonać główny przegląd jesienny rodzin pszczelich,

−

określić jakość plastrów w gnieździe pszczelim,

−

rozpoznać stany anormalne w rodzinach pszczelich jesienią,

−

określić warunki zimowania pszczół,

−

stworzyć rodzinom pszczelim odpowiednie warunki do rozwoju jesiennego,

−

dobrać metody rozwoju jesiennego rodzin pszczelich do istniejących warunków
pogodowych i pożytkowych,

−

zastosować jesienne metody kompleksowej gospodarki pasiecznej,

−

obliczyć optymalny jesienny okres rozwojowy w różnych warunkach pożytkowych,

−

dobrać terminy i sposoby zwężania gniazd rodzin pszczelich,

−

określić ilość i jakość naturalnych pokarmów w gnieździe pnia,

−

określić wielkość i ułożenie gniazda pszczelego na okres zimy,

−

zorganizować jesienne dokarmianie i podkarmianie pszczół,

−

dobrać sposoby jesiennego dokarmiania rodzin pszczelich,

−

dobrać sprzęt do podkarmiania i dokarmiania pszczół,

−

określić wpływ siły i struktury rodziny na zimowlę rodziny pszczelej,

−

przygotować rodziny pszczele do zimowania,

−

dokonać analizy przebiegu zimowania rodzin pszczelich,

−

ocenić stan zapasów w rodzinie pszczelej przed zimowlą,

−

dobrać właściwą izolację i wentylację gniazda pszczelego na okres zimowli,

−

charakteryzować obloty śródzimowe,

−

zorganizować opiekę nad pasieczyskiem zimą,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Główny przegląd jesienny rodzin pszczelich

4.1.1. Materiał nauczania

Okres zimowli jest dla pszczół okresem trudnym. Toteż wiele zależy tu od właściwego

przygotowania pasieki do zimy. Polega ono nie tylko na zapewnieniu zapasów pokarmu
i ociepleniu gniazda ale również i to w znacznym stopniu na przygotowaniu samych pszczół.
Dobrze przygotowana rodzina pszczela jako całość oraz organizm każdej pszczoły znacznie
łatwiej znosi trudy związane z okresem zimowli i z mniejszymi stratami wychodzi na
wiosnę.

Pszczoły zimują zebrane w tzw. kłąb zimowy, wewnątrz którego, bez względu na

wysokość  temperatury  poza  ulem,  musi  być  utrzymana  temperatura  plus  18  do  30  stopni.
W niewielkiej  tylko  warstwie  pszczół  na  obwodzie  kłębu,  w  tak  zwanej  otoczce  jest  ona
niższa.  I  tu  jednak  nie  może  spaść  poniżej  plus  10–12  stopni,  przy  niższej  pszczoły  tracą
zdolność ruchu a po pewnym czasie zamierają.

Niezbędne dla normalnego przebiegu zimowli pszczół ciepło wytwarzają pszczoły

znajdujące  się  w  głębi  kłębu,  w  wyniku  spalania  w  swoich  organizmach  pobieranych
zapasów cukru i pracy ich mięśni. Pszczoły tworzące zwartą otoczkę kłębu mają za zadanie
chronić  go  od  ulatniania  się  wytwarzanego  ciepła  na  zewnątrz  oraz  przenikania
zewnętrznego chłodu do kłębu. Zimowla będzie więc przebiegała tym pomyślniej im łatwiej
będzie  pszczołom  zachować  odpowiednią  temperaturę  i  im  mniej  energii  wydatkują  na
uzupełnianie traconego ciepła.

Produkcja ciepła w kłębie zimowym będzie dokonywana mniejszym nakładem energii

jeżeli  kłąb  ten  będzie  duży,  złożony  ze  znacznej  liczby  pszczół.  Na  jedną  pszczołę
przypadnie  wówczas  mniej  pracy  związanej  z wytwarzaniem  ciepła.  A  wiemy,  że  pszczoła
żyje  tym  krócej  im  więcej  i  intensywniej  pracuje.  W  rodzinie  słabej  zimowy  kłąb  ma
średnicę niewielką, a liczba pszczół w jego wnętrzu jest na tyle mała, że każda z nich musi
ponieść  znaczny  wysiłek,  by  utrzymać  w  nim  odpowiednią  temperaturę.  Zwiększony
wysiłek ogrzewania pociąga za  sobą częstsze pobieranie pokarmu przez pszczoły  i  szybciej
dochodzi  do  przepełnienia  jelita  tylnego.  Zimowla  staje  się  niespokojna,  kłąb  częściej
rozluźnia  się,  więcej  ciepła  traci  i  warunki  zimowli  stają  się  coraz  gorsze.  Rodzina
przygotowana  do  zimowli  musi  więc  być  silna,  by  liczba  pszczół  ogrzewających  zimowy
kłąb  była  jak  największa.  Również  stosunek  powierzchni.  kłębu,  przez  którą  ciepło
wypromieniowuje  na  zewnątrz,  do  jego  wnętrza  gdzie  to  ciepło  powstaje,  będzie  w  tym
kłębie znacznie korzystniejszy.

Niezależnie od liczby pszczół tworzących kłąb, pojedyncze pszczoły muszą odpowiadać

określanym wymaganiom. Powinny to być pszczoły młode, nie zmęczone pracą przed zimą
i posiadające znaczne zapasy ciała tłuszczowego nagromadzonego w ich organizmach
w okresie późnego lata i wczesnej jesieni.

Siłę rodzin przed zazimawaniem zapewnia ich intensywny rozwój w okresie od połowy

lipca  do  końca  sierpnia–początku  września.  Pszczoły  wygryzione  z  czerwiu  sprzed  tego
okresu  z  reguły  nie  dożywają  zimy,  ginąc  jeszcze  jesienią.  Niewskazane  jest  również
przedłużanie  okresu  czerwienia  na  dalsze  dni  września  czy  października,  gdyż  zbyt  młode
pszczoły  nie  zdążą  przed  nastaniem  chłodów  przygotować  organizm  do  zimowli.  Jako
kondycyjnie słabe osypią się z kłębu już w styczniu czy lutym, pogarszając warunki zimowli
pozostałych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celem zorientowania się w stanie i potrzebach poszczególnych rodzin po zakończeniu

okresu  letniego  oraz  właściwego  zapoczątkowania  przygotowań  do  ich  zimowli
wykonujemy  tzw.  główny  przegląd  jesienny  całej  pasieki.  Wielu  pszczelarzy,  sugerując  się
nazwą,  wykonuje  ten  przegląd  zbyt  późno,  a  tym  samym  i  następujące  po  nim  prace.
Tymczasem,  im  wcześniej  rozpoczniemy  i  zakończymy,  tym  lepiej  pszczoły  przezimują
i pewniejszy będzie ich start wiosenny w następnym sezonie.

Główny przegląd jesienny powinien być dokonany zaraz po lipcowym miodobraniu

i zakończony  w  ciągu  1–3  dni  (zależnie  od  pogody  i  wielkości  pasieki).  Chodzi  w  nim
o aktualną  ocenę  stanu  rodzin,  która  pozwoli  na  prawidłowe  zaplanowanie  prac
pielęgnacyjnych  ukierunkowanych  na  przygotowanie  pasieki  do  zimowli.  W  czasie
przeglądu  przeprowadza  się  szczegółowy  przegląd  gniazda  i  ocenia  przede  wszystkim
zdrowotność  oraz  czy  rodzina  rokuje  prężny  rozwój  jesienny.  Dla  prawidłowego  rozwoju
rodzin,  obok  zdrowia  pszczół  w  końcu  lata,  niezbędne  są:  dobra  matka,  zapasy  miodu
i pierzgi oraz ich stały dopływ z zewnątrz, odpowiednia ilość i jakość plastrów w gnieździe
i dobre warunki cieplne.

O jakości matki mówi nam ilość i jakość czerwiu powinno go być w tym czasie około

5–6 plastrów. Czerw powinien  być: zwarty  i w różnym  wieku  na poszczególnych plastrach
kryty,  otwarty.  Zbyt  mało  czerwiu  ogółem,  czerw  rozstrzelany,  garbaty  (trutowy
w pszczelich  komórkach),  tylko  kryty  sygnalizuje  matkę  starą  czy  wadliwą.  Zupełny  brak
czerwiu  nasuwa  podejrzenie  bezmateczności.  Matki  stare  czy  wadliwe  musimy  zaraz  po
przeglądzie  wymienić  na  pełnowartościowe  już  unasiennione  a  w  przypadku  braku  należy
łączyć  całe  rodziny  ze  słabszymi  ale  o  dobrych  matkach.  Podobnie  natychmiast  łączymy
rodziny  bezmateczne  z  normalnymi.  Opóźnianie  tych  zabiegów  zwiększa  pracochłonność
obsługi  i  nakłady  finansowe  na  pasiekę,  prowadzi  więc  do  strat.  Lepiej  zazimować  mniej
rodzin ale pełnowartościowych, przygotowanych prawidłowo i w porę.

Zapasy miodu wyceniamy na podstawie szacowania, przyjmując że 1 dm

obustronnie

poszytego plastra z miodem waży około 30–33 dkg. Jeżeli jest jeszcze sporo nie
zasklepionego miodu, przelicza się jego ilość odpowiednio do stopnia napełnienia komórek,
przyjmując 15 czy 20 dag w 1 dm

. Nie warto liczyć zupełnie świeżego nektaru lub małych

jego  ilości,  ponieważ  chodzi  tu  o ocenę  tylko  orientacyjną  i lepiej  zaniżyć  ilość  zapasów
zgromadzonych przez rodziny niż ją zawyżyć, na pewno korzystniejsze to będzie dla rodzin
pszczelich.  Łączna  ilość  zapasów  miodu  w gnieździe  nie  powinna  być  w  tym  czasie
mniejsza  niż  6-8  kg.  Jest  to  jeden  z warunków  normalnego  rozwoju  rodzin  pszczelich,
niedobory muszą być zatem możliwie najszybciej uzupełnione, najlepiej następnego dnia.

W czasie przeprowadzania głównego przeglądu jesiennego wstępnie układamy gniazdo

na  okres  zimowy.  Staramy  się  w nim  umieścić  takie  plastry,  których  całe  powierzchnie
nadają  się  do  zaczerwiania,  gdyż  nie  tylko  teraz,  ale  i wiosną  będą  one  stanowiły  miejsce
intensywnego  składania  przez  matkę  jaj.  W okresie  do  drugiego  przeglądu  jesiennego  nie
należy  zmniejszać  powierzchni  rodni.  Matka  w tym  okresie  powinna  mieć  wystarczającą
ilość wolnego miejsca do czerwienia.

Następnym czynnikiem dobrego czerwienia matek w lipcu i sierpniu jest jakość

plastrów.  Gniazdo  o  tej  porze  nie  może  już  być  obszerne,  by  nie  rozpraszać  zapasów
cukrowych  i pyłku  na  plastry  przewidziane  do  wycofania  oraz  ułatwić  pszczołom
ogrzewanie  plastrów  z  czerwiem.  Tym  ważniejsze  jest  więc,  by  każda  komórka  na
pozostawionych  plastrach  nadawała  się  do  czerwienia.  Zresztą  nie  tylko  teraz  ale  i  po
przezimowaniu,  aż  do  czasu  zwiększenia  pojemności  gniazd  wiosną  oraz  ich  poszerzania
ramkami  z  węzą.  Przy  głównym  przeglądzie  jesiennym  usuwa  się  więc  wszystkie  plastry
bardzo  ciemne  lub  zupełnie  nie  zaczerwione  w  tym  sezonie  (zbyt  jasne).  Pierwsze  ze
względu  na  higienę  gniazda,  drugie  jako  zbyt  "zimne"  zimą  i  omijanie  przez  matkę  przy
czerwieniu wczesnowiosennym. Nie nadają się do zimowli również plastry nieodbudowane,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zniszczone  pleśnią,  z  większą  liczbą  komórek  trutowych,  o  komórkach  zbyt  głębokich  na
czerw  itp.  Im  mniej  czasu  zużyje  matka  na wyszukanie  odpowiednich  komórek  a  pszczoły
na  ich  przygotowanie  do  czerwienia,  tym  tempo  czerwienia  będzie  większe  i  pewniej
rodziny osiągną odpowiednią do zimowania siłę.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu przeprowadza się główny przegląd jesienny?
2.  Kiedy przeprowadza się główny przegląd jesienny?
3.  Jak szacujemy ilość zapasów w rodzinie pszczelej?
4.  W jaki sposób oceniamy jakość matki pszczelej?
5.  Jak postępujemy z bezmatkami w okresie jesiennym?
6.  Dlaczego na okres zimowli powinno pozostawić się plastry jasnobrązowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź głównego przeglądu jesiennego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy zapisów w książce pasiecznej dotyczących wyników produkcyjnych

poszczególnych rodzin pszczelich,

2)  rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
3)  przejrzeć rodzinę pszczelą, zwracając uwagę na ilość i jakość czerwiu,
4)  sprawdzić  zaopatrzenie  rodziny  pszczelej  w  zapasy  miodowe,  szacując  ich  ilość  na

każdym plastrze,

5)  uzupełnić brakujący zapas poszytymi plastrami, zabranymi z innych rodzin,
6)  ocenić stan zdrowotny rodziny pszczelej,
7)  określić powierzchnię czerwiu (dm²),
8)  określić jakość czerwiu na podstawie wyglądu (zwarty, rozstrzelony).
9)  dokonać  oceny  jakości  matek  pszczelich  na  podstawie  zapisów  w  dokumentacji

pasiecznej i jakości czerwiu zaobserwowanej podczas przeglądu,

10) wypełnić tabelę według poniższego wzoru,
11) zaprezentować pracę.

Nr
pnia

Wyniki
produkcyjne

Ocena czerwiu Zapas pierzgi

Zapas miodu

Ocena matki i jej
nr

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

sprzęt ochrony osobistej pszczelarza,

−

przybory do pisania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

książka pasieczna i karty uli,

−

rodziny pszczele.

Ćwiczenie 2

Oceń przydatności plastrów do zimowli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
2)  przejrzeć rodzinę pszczelą, zwracając uwagę na liczbę i jakość plastrów pszczelich,
3)  obserwować  podczas  przeglądu  rodziny  uliczki  między  ostatnimi  plastrami,  po  obu

stronach gniazda. Jeśli ostatni plaster nie jest obsiadany przez pszczoły zabrać go,
zmniejszając w ten sposób gniazdo,

4) wycofać z gniazda plastry jasne (dziewicze), plastry z zapasem umieścić za zatworem,

natomiast puste przenieść do pracowni,

5) przenieść na skraj gniazda plastry bardzo ciemne, jednocześnie w środku gniazda

umieścić plastry jasnobrązowe,

6) zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

transportówka,

−

sprzęt ochrony osobistej pszczelarza,

−

przybory do pisania,

−

książka pasieczna i karty uli,

−

rodziny pszczele.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

definiować pojęcie głównego przeglądu jesiennego?



określać jakość matki pszczelej?



przeprowadzać główny przegląd jesienny?



szacować ilość zapasu w gnieździe rodziny pszczelej?



dobierać plastry pszczele do zimowli?



określać ilość i jakość czerwiu w rodzinie pszczelej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Jesienny rozwój rodzin pszczelich

4.2.1. Materiał nauczania

Dobre przygotowanie rodzin do zimowli jest zdecydowanie ważniejsze od typu ula,

w jakim zostaną zazimowane i gdzie spędzą zimę. Rodziny dobrze przygotowane
biologicznie mają bowiem ogromne możliwości dostosowywania się do różnych warunków
otoczenia i znacznie lepiej znoszą trudny okres zimowania.

Aby stworzyć rodzinom dobre warunki jesiennego rozwoju, musimy im zapewnić:

−

dobrą, płodną matkę,

−

odpowiednią siłę rodzin,

−

dużą liczbę karmicielek,

−

duże zapasy miodu w ulu,

−

umiarkowany przypływ nektaru,

−

duże zapasy pierzgi,

−

dostateczną ilość wolnych komórek w plastrach.
Jeżeli rozwój jest słaby w całej pasiece, należy go pobudzić karmieniem "na czerw", dla

stworzenia  pozorów  istnienia  pożytku  naturalnego.  Przyczyną  skąpego  czerwienia  matek
w takiej  sytuacji  jest  najczęściej  brak  przychodów  nektaru  z  zewnątrz,  co  zastępujemy
cukrem.  Podaje  się  wówczas  rodzinie,  co  3–4  dni  po  1  l  syropu  o  proporcji  1:1.  Karmić
należy  bezwzględnie  wieczorem,  przy  zwężonych  wylotach,  by  nie  wywołać
niebezpiecznego  w warunkach  bezpożytkowych  rabunku  w  pasiece.  Jeżeli  noce  są  chłodne
lepiej  podawać  syrop  ciepły,  o  temperaturze  około  30°C.  Karmienie  to  rozpoczyna  się
możliwie  zaraz  po  przeglądzie,  dając  w  sumie  po  2-3  kg  cukru  na  l  rodzinę.  Z  1  kg  cukru
i l litra  wody  otrzymuje  się  1,65  1  syropu  (tab.  1  i  2).  Stosując  wyżej  podane  dawki
jednorazowe  przy  4-krotnym  nakarmieniu  jedna  rodzina  otrzyma  ok.  2,4  kg  cukru,  przy
6-krotnym,  około  3,7  kg.  W  sytuacji  zagrożenia  nosemozą  (dodatni  wynik  badań  osypu
wiosną,  chłodne  i  wilgotne  lato)  dobrze  jest  karmienie  "na  czerw"  połączyć  z  jesiennym
·leczeniem rodzin. Trzeba dążyć do tego, by, tak młode pszczoły przedzimowe jak  i  zapasy
gromadzone na zimę były możliwe wolne od spor Nosema apis, które tę chorobę wywołują.

Tabela 1. Zużycie cukru i wody do przygotowania syropów

Stosunek cukru do wody
1:1

3:2

2:1

Cukier
kg

woda
l

syrop
l

woda
l

syrop
l

woda
l

syrop
l

0,5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

0,83
1,65
3,30
4,95
6,60
8,25
9,90
11,55
13,20
14,85
16,50

0,33
067
1,33
2,00
2,67
3,34
4,00
4,67
5,34
6,00
6,67

0,65
1,32
2,64
3,96
5,28
6,60
7,92
9,24
10,56
11,88
13,20

0,25
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50
3,00
3,50
4,00
4,50
5,00

0,58
1,15
2,30
3,45
4,60
5,75
6,90
8,05
9,20
10,35
11,50

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Zawartość cukru i wody w syropach

Stosunek cukru do wody
1:1

3:2

2:1

Syrop
kg

woda
l

cukier
l

woda
l

cukier
l

woda
l

cukier
l

0,5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

0,30
0,61
1,21
1,82
2,42
3,03
3,64
4,24
4,85
5,45
6,06

0,25
0,51
1,01
1,52
2,02
2,53
3,03
5,54
4,04
4,55
5,03

0,38
0,76
1,51
2,27
3,03
3,79
4,54
5,30
6,06
6,81
7,57

0,22
0,44
0,87
1,31
1,74
2,18
2,61
3,05
3,48
3,92
4,35

0,43
0,87
1,74
2,61
3,48
4,35
5,22
6,09
6,96
7,83
8,70

Karmienie "na czerw" nie przyniesie pożądanych efektów w rozwoju rodzin, jeżeli

w ulu nie będzie dostatecznej ilości zapasów w plastrach. Zapasy te oceniamy w czasie
głównego przeglądu jesiennego "na oko" przyjmując, że 1 dm

szytego miodu (cukru)

zawiera około 30–33 dag (1 kg = 3 dm

). Jeżeli zapasów brak zupełnie lub jest ich mniej niż

przynajmniej 4 kg na rodzinę  należy  je natychmiast uzupełnić, dając w 1–2 dawkach syrop
cukrowy  o  gęstości  3:2  (cukier:  woda).  Z  3  kg  cukru  i  2  l  wody  otrzymuje  się  około  41
syropu.  Podając  więc  3  razy  po  2  litry  syropu  wymienionej  gęstości  zwiększamy  zapasy
w gnieździe o około 4,5 kg, przy dwu karmieniach o 3 kg. Oszczędność cukru w tym czasie
jest dla pszczelarza zawsze nieekonomiczna.

Obok pokarmu węglowodanowego ogromny wpływ na poziom czerwienia i kondycję

pszczół  przeznaczonych  do  zimowli  wywiera  pyłek  jego  dopływ  z  zewnątrz  oraz  zapasy
pierzgi  w  plastrach  w  ulu.  Pyłek  i  pierzga  stanowią  jedyny  naturalny  pokarm  białkowy
pszczół,  będący  budulcem  dla  młodego  organizmu  jakim  jest  czerw.  Liczne  badania
wykazały,  że  również  młode  pszczoły  zaraz  po  wygryzieniu  się  z  komórek  muszą  obficie
odżywiać  się  pierzgą,  by  osiągnąć  pełen  rozwój  fizjologiczny,  odpowiednio  wykształcić
gruczoły  gardzielowe  i  woskowe,  osiągnąć  pełną  sprawność  do  pracy  i  wytrzymałość  na
niekorzystne  warunki  zimowli.  W  końcu  lipca  sierpniu  las  mieszany,  poręby  leśne,  dzikie
łąki, miedze i przydroża obfitują na ogół w rośliny pyłkodajne i zapewniają dopływ pyłku do
uli na bieżące potrzeby rodzin. Jednak ze względu na zmienność pogody w końcu lata zapas
pierzgi w plastrach nie powinien być mniejszy w czasie głównego przeglądu jesiennego niż
półtora  do  dwóch  plastrów  w  każdej  rodzinie.  Chodzi  bowiem  o  zachowanie  ciągłości
czerwienia  mimo  trafiających  się  jedno  czy  dwutygodniowych  ochłodzeń  czy  deszczów.
Doświadczenia  i  obserwacje  dowiodły,  że  przy  braku  pierzgi  w  plastrach  pszczoły
ograniczają  ilość  wychowywanego  czerwiu  a  w  skrajnych  przypadkach,  nawet  zjadają  już
wylęgnięte młode larwy. Młode pszczoły zaś, które w ciągu pierwszego tygodnia od wyjścia
z  komórek  nie  miały  dostatecznej  ilości  pierzgi  w  pokarmie,  nigdy  nie  osiągają  takiej
kondycji  i  zdolności  do  pracy  jak  od  początku  bogato  nią  karmione.  Nawet  gdyby  później
były karmione pierzgą w obfitości.

Pokolenie sierpniowe młodych pszczół powinno żywić się pierzgą szczególnie obficie,

by odłożyć w organizmie jak najbogatsze zapasy ciała tłuszczowego. Stanowi ono bowiem
jeden z podstawowych warunków odporności pszczół na trudy zimowli oraz decyduje
o zasobach ich energii, długowieczności i zdrowotności również wiosną po przezimowaniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pszczoły bogato zaopatrzone w pierzgę lepiej też radzą sobie ze wspomnianą już nosemozą,
która niejednokrotnie wyrządza wielkie szkody w pasiekach głównie wczesną wiosną.

Powiększenie zapasów pierzgi w gnieździe w tym czasie możemy spowodować przez

właściwe  ułożenie  plastrów  zaraz  po  lipcowym  miodobraniu.  W  obrębie  przyszłego
zimowego gniazda powinny znaleźć się plastry najobficiej założone pierzgą, jeżeli tylko nie
są  zbyt  ciemne  i  nadają  się  do  czerwienia.  Gniazdo  należy  ułożyć  już  teraz  z  tej  liczby
plastrów jaką przewidujemy do zimowli,  czyli z 6–8 sztuk, zależnie od siły rodziny  i  ilości
czerwiu  w  ulu.  Zbędne  plastry  z  resztkami  czerwiu  krytego  czy  miodu  wycofujemy  za
zatwór.  Znoszony  na  bieżąco  pyłek  będzie  wówczas  składany  tylko  do  plastrów
gniazdowych,  bez  rozpraszania  na  skrajne,  przewidziane  do  wycofania.  Zapas  pierzgi  nie
zużyty teraz i zalany jesienią syropem, będzie sprzyjał rozwojowi rodzin po przezimowaniu,
nim  ustali  się  pogoda  i  zakwitną  pierwsze  rośliny  pyłkodajne  wiosną.  Dobre  warunki
gromadzenia  pierzgi  późnym  latem  dają  rośliny  poręb  leśnych  z wierzbówką  i  wrzosem
włącznie, nawłoć w dolinach rzek, cykoria podróżnik  i  inne chwasty jesienne oraz poplony
takie jak gorczyca czy facelia w warunkach pożytków polowych.

W pasiekach, w których przychody pyłku w lipcu i sierpniu są z reguły ubogie,

wskazane  jest  wycofać  po  1–2  plastry  pierzgi  z  gniazd  rodzin  pszczelich  w  okresie
kwitnienia  wierzb,  sadów,  mniszka  pospolitego  i  rzepaków.  Pszczoły  chętnie,  gromadzą
pyłek w plastrach ciemniejszych już przeczernionych, ustawionych tuż za ostatnim plastrem
z czerwiem,  jeżeli  między  nią  a  ramką  na  pyłek  damy  kratę  odgrodową.  Przy  dobrej
pogodzie  silna  rodzina  może  w  ciągu  10  dni  całkowicie  założyć  pyłkiem  dwie  kolejno
podane  jej  na  pierzgę  plastry.  Pierzgę  w  plastrach  łatwo  daje  się  przechować  do  czasu
jesiennego układania gniazd jeżeli rozwiesimy takie plastry w pracowni. Nie potrzebują one
wówczas  żadnej  konserwacji  a  od  barciaka chroni  je zachowanie  dużych odstępów  między
plastrami  oraz  zapewnienie  przewiewu  i  światła.  W  sierpniu  plastry  z pierzgą  podajemy
rodzinom jako osłaniające kulę czerwiu, z jednej lub dwu stron gniazda.

Następnym czynnikiem dobrego czerwienia matek w lipcu i sierpniu jest jakość

plastrów.  Gniazdo  o  tej  porze  nie  może  już  być  obszerne,  by  nie  rozpraszać  zapasów
cukrowych  i  pyłku  na  plastry  przewidziane  do  wycofania  oraz  ułatwić  pszczołom
ogrzewanie  plastrów  z  czerwiem.  Tym  ważniejsze  jest  więc,  by  każda  komórka  na
pozostawionych  plastrach  nadawała  się  do  czerwienia.  Zresztą  nie,  tylko  teraz  ale  i  po
przezimowaniu,  aż  do  czasu  zwiększenia  pojemności  gniazd  wiosną  oraz  ich  poszerzania
ramkami  z  węzą.  Przy  głównym  przeglądzie  jesiennym  usuwa  się  więc  wszystkie  plastry
bardzo  ciemne  lub  zupełnie  nie  zaczerwione  w  tym  sezonie  i  (zbyt  jasne).  Pierwsze  ze
względu  na  higienę  gniazda,  drugie  jako  zbyt  "zimne"  zimą  i  omijanie  przez  matkę  przy
czerwieniu wczesnowiosennym. Nie nadają się do zimowli również plastry nieodbudowane,
zniszczone  pleśnią,  z  większą  liczbą  komórek  trutowych,  o  komórkach  zbyt  głębokich  na
czerw  itp.  Im  mniej  czasu  zużyje  matka  na  wyszukanie odpowiednich  komórek  a  pszczoły
na  ich  przygotowanie  do  czerwienia,  tym  tempo  czerwienia  będzie  większe  i  pewniej
rodziny osiągną odpowiednią do zimowania siłę.

Po ułożeniu gniazda należy je dobrze ocieplić. Noce w sierpniu są już chłodne,

a w gnieździe  gdzie  pielęgnowany  jest  czerw  pszczoły  muszą  zapewnić  stałą  temperaturę
35°C.  Podobna  temperatura  potrzebna  jest  również  przy  przeróbce  syropu  w  czasie
karmienia  rodzin.  Wstawienie  bocznych  mat  i  uzupełnienie  ociepleń  górnych  gdy  tylko
zwolni  się  potrzebna  do  tego  przestrzeń  w  ulach,  pozwala  pszczołom  na  zaoszczędzanie
zapasów  i energii  zużywanych  o  tej  porze  przy  tworzeniu  optymalnego  mikroklimatu
wewnątrz ula.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie warunki wpływają na dobry jesienny rozwój rodziny pszczelej?
2.  Ile z 1 kg cukru i l litra wody otrzymuje się syropu?
3.  Jakimi sposobami pobudzamy matkę do intensywnego czerwienia w okresie jesiennego

rozwoju rodzin pszczelich?

4. W jaki sposób można rodzinie pszczelej zapewnić odpowiednią ilość pokarmu

białkowego w okresie jesiennego rozwoju rodzin pszczelich?

5. Gdzie i jakie plastry umieszczamy w gnieździe do zaczerwienia przez matkę pszczelą?

4.2.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz metody rozwoju jesiennego do istniejących warunków pogodowych

i pożytkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić i zanotować warunki pogodowe: kierunek i siłę wiatru, zachmurzenie,

temperaturę powietrza,

2) określić intensywność lotów pszczół, licząc pszczoły powracające do ula w ciągu

1 minuty,

3) sporządzić syrop średni i podać wskazanym rodzinom pszczelim według zaleceń

nauczyciela,

4) sporządzić ciasto miodowo-cukrowe i podać rodzinie pszczelej,
5) kontrolować wybieranie podanych pokarmów, w razie wybrania podać ponownie

następną porcję,

6) wypełnić tabelkę,
7) zaprezentować pracę.

Skutki poddawania pokarmu

ciasto miodowo-cukrowe

syrop

Częstotliwość

uzupełniania

zapasów

Czas wybierania pokarmu

Występowanie rabunku

Ilość poddanego łącznie cukru

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rodziny pszczele,

–

cukier,

–

miód,

–

woda,

–

podkarmiaczki,

–

środki ochrony indywidualnej pszczelarza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz optymalny jesienny okres rozwojowy w różnych warunkach pożytkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić optymalny jesienny okres rozwojowy dla pasieki po pożytku lipowym,
2) określić optymalny jesienny okres rozwojowy dla pasieki wykorzystującej pożytek

wrzosowy,

3)  określić ilość składanych jaj w sierpniu,
4)  obliczyć ilość miejsca potrzebnego na składanie jaj przez matkę pszczelą,
5)  wypełnić poniższą tabelę,
6)  zaprezentować wyniki.

Data

Rodzaj
pożytku

Rozpoczęcia
rozwoju
jesiennego

zakończenia
rozwoju
jesiennego

Czas

trwania

rozwoju
jesiennego

Ilość
potrzebnyc
h plastrów
szt.

Ilość
składanych
dziennie jaj
przez matkę

lipowy

wrzosowy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalendarz,

−

kalkulator,

−

tablica z wymiarami poszczególnych typów ramek.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zapewniać rodzinom dobre warunki jesiennego rozwoju?



organizować jesienny rozwój rodzin pszczelich?



oceniać jakość matki?



prowadzić podkarmianie pobudzające?



określać ilość zapasów miodu i w gnieździe rodziny pszczelej?



uzupełniać brakujący zapas rodzinie pszczelej?



wypełniać kartę rodziny pszczelej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wielkość i ułożenie gniazda rodziny pszczelej.

4.3.1. Materiał nauczania

Po połowie sierpnia (przy korzystaniu z wrzosów czy spadzi nieco później)

przeprowadza  się  drugi  przegląd  jesienny  rodzin,  by  ostatecznie  ocenić  ich  potrzeby
pokarmowe  przed  zimą  i  jeszcze  raz  skorygować  wielkość  zimowych  gniazd.  Przegląd  ten
w rodzinach  gdzie  wcześniej  prawidłowo  ułożono  gniazda  przebiega  bardzo  szybko.
Koryguje się tylko jeżeli zachodzi potrzeba, liczbę pozostawionych na zimę plastrów, ocenia
ilość  i  rozłożenie  zapasów  jakie  rodzina  dotąd  zgromadziła  oraz  szacuje  powierzchnię
otwartego czerwiu, który jeszcze wymaga karmienia.

Gniazdo musi być ułożone na wprost wylotu i tu go umieściliśmy przy dobieraniu

plastrów  przeznaczonych  do  zazimowania.  W  ulu  o  ciepłej  zabudowie  wylot  usytuowany
jest przy dennicy  i  bocznie.  Z tej też strony powinny zimować pszczoły. Nie  należy  jednak
dosuwać  gniazda  aż  do  szczytowej  ściany  między  nią  a  matą  ocieplającą  powinna  zostać
wolna  przestrzeń  szerokości  co  najmniej  10  mm  dla  dopływu  powietrza.  Ruch  powietrza
przyspiesza  usuwanie  wilgoci  z  ula  powstającej  przy  ochładzaniu  się  powietrza
wydostającego  się  z  kłębu.  Nim  opuści  ono  ul  przez  wylot  lub  przez  wentylację  w  daszku
powoduje wysychanie maty i ściany w razie zawilgocenia.

Liczba plastrów w gnieździe powinna odpowiadać sile rodziny, tak, aby pszczoły

zajmowały wszystkie uliczki, z wyjątkiem skrajnych między ostatnim plastrem a deską
odgrodową (lub ścianą ula).

Sposób rozłożenia zapasów na plastrach zależy przede wszystkim od rodzaju zabudowy

gniazda.  Przy  zabudowie  zimnej  (ramki  ustawione  prostopadle  do  przedniej  ściany  ula),
naprzeciwko  wylotu  w części  środkowej  gniazda  ustawia  się  ramki  zalane  miodem  nieco
więcej  niż w połowie. Po obydwu stronach daje się ramki ze stopniowo wzrastającą  ilością
miodu  tak,  aby  w skrajnych  ramkach  miód  nie  sięgał  tylko  na  parę  centymetrów  do  dołu
plastra (rys.1).

a b

Rys. 1.

Rozmieszczenie zapasów zimowych a)-w ulu
o zabudowie zimnej, b)-w ulu o zabudowie
cieplej [wg Janiszewski]

W ulach o budowie ciepłej (plastry ustawione równolegle do przedniej ściany), przy

przedniej ścianie ustawia się plaster pusty, w drugiej powinno być trochę więcej niż pół
plastra miodu, w następnych coraz więcej, aż do ostatniej prawie pełnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po rozpoczęciu karmienia nie powinno się już zmieniać obecnej lokalizacji plastrów

w stosunku do wylotów, gdyż pszczoły odpowiednio do ich położenia rozmieszczą zapasy,
zostawiając w środkowej części gniazda wolne komórki na kłąb.

W okresie od połowy października do pierwszego oblotu wiosennego pszczół jedna

rodzina  zużywa  około  5–6  kg  zapasów.  Ale  od  początku  marca,  kiedy  najczęściej  ma
miejsce oblot w klimacie Polski, do pierwszych przychodów nektaru z iwy mija jeszcze cały
miesiąc  (lub  więcej).  W  rodzinach  czerwią  już  matki  i  zapasy  na  wykarmienie  larw  muszą
znajdować  się  w  ulach  od  jesieni,  by  rodziny  mogły  rozwijać się  normalnie.  Brak  zapasów
w tym  czasie  w  gniazdach  może  w  gorszych  warunkach  pogody  wczesną  wiosną
doprowadzić  nawet  do  osypania  się  całych  rodzin.  Pszczelarz  traci  wówczas  i  rodzinę
i cukier, który podał  jej  na  jesieni,  a włożony  nakład pracy  nie przyniesie  mu dodatkowych
wartości.

Praktykowane czasem karmienie uzupełniające pszczół wiosną, tuż po oblocie, jest

również zdecydowanie niekorzystne. Obciążamy bowiem wówczas ciężką pracą pszczoły,
które są wyczerpane zimowlą i wydatnie skracamy im życie. A od długowieczności tych
robotnic w ogromnej mierze zależy jak się będą rozwijały rodziny wiosną i na kiedy osiągną
siłę i dojrzałość roboczą. Rzadko też po pierwszym oblocie występuje pogoda korzystna do
przeróbki syropu.

Wszystko to przemawia za tym, by uzupełniając zapasy zwane zimowymi zwiększyć je

do około 11 kg przy zimowli na 6 plastrach, do 12 kg przy 7 plastrach i około 13,5 kg przy
zimowaniu rodzin o sile 8 plastrów na jesieni. Odkłady z zapasowymi matkami zazimowane
obok rodzin głównych na 3 czy 4 ramkach powinny mieć po zakończeniu karmienia 6 do 7,5
kg zapasów przed zimą.

Czerwiu otwartego w drugiej połowie sierpnia jest już coraz mniej. Jeżeli jednak jakaś

matka z późnej wymiany ciągle intensywnie czerwi, musimy do planowanych zapasów
dodać cukier w ilości ok. 0,25 kg na każdy 1 dm

jaj czy młodego czerwiu stwierdzonego

przy tym przeglądzie. Większe ilości młodego czerwiu możemy zastać również w rodzinach
silniej  zaatakowanych  przez  warrozę,  gdyż  matki  często  przedłużają  tam  czerwienie.  Te
rodziny  jednak,  ze  względu  na  ich  osłabioną  przez  chorobę  kondycję,  lepiej  byłoby  jak
najszybciej  połączyć  z  podobnymi  między  sobą  i  przy  uzupełnianiu  zapasów traktować  już
łącznie.

Przy uzupełnianiu zapasów zimowych podaje się syrop o stężeniu 3 kg cukru na

2 l wody, licząc 1 kg cukru na 1 kg brakujących zapasów. Jeżeli więc w 7–plastrowej
rodzinie stwierdziliśmy teraz 6 kg zapasów oraz 3 dm

młodego czerwiu otwartego, to aby

uzyskać 12 kg zapasów musimy jej dodać 6+0,75 (na,czerw) = około 6,7 kg cukru.

W praktyce pszczelarze wolą operować litrami syropu niż kilogramami cukru przy

karmieniu pszczół. Syrop o stężeniu 3:2  można sporządzać od razu na 2–3 karmienia, gdyż
tak  gęsty  nie  fermentuje  i  daje  się  przetrzymać  w  pokojowej  temperaturze  przez  kilka  dni.
Przy sporządzaniu syropu cukrowego, niezależnie od zastosowanej proporcji cukru do wody,
z 1 kg cukru powstaje po rozpuszczeniu 0,65 l płynu. Otrzymujemy więc następujące ilości
syropu  w  litrach:  (liczba  kg  cukru  x  0,65)  +  liczba  litrów  wody  =  litry  syropu,  np.
(10 kg,cukru  x  0,65)  +  10  l  wody  =  6,5  1+  10  l  =  16,5  litra.  Aby  ułatwić  pszczelarzom
organizację karmienia podajemy tabele 1 i 2, gdzie można odczytać potrzebne wielkości dla
trzech  spotykanych  przy  karmieniu  gęstościach  syropu.  Najczęściej  stosowane  stężenie  to
3:2  (cukier  -  woda)  przy  uzupełnianiu  zapasów  i  karmieniu  przed  zimą  oraz  1:1  gdy
karmimy  "na  czerw".  Syropu  z  dwu  części  cukru  na  jedną  część  wody  nie  powinno  się
w pasiece stosować poza wyjątkowymi sytuacjami awaryjnego karmienia późną jesienią.

Uzupełnianie zapasów zimowych rozpoczyna się możliwie najwcześniej, tak by do

10 września karmienie zostało zakończone. Przemawia za tym kilka okoliczności, z których
najistotniejsze wymieniamy niżej:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przeróbka  przez  pszczoły  podanego  rodzinom  syropu  polega  głównie  na  odparowaniu
nadmiaru  wody  oraz  zinwertowaniu  sacharozy  (cukru  buraczanego)  na  cukry  proste.
Obie czynności wymagają znacznego wydatkowania energii pszczół. Ponadto pszczoły,
które produkowały inwertazę do przerobu syropu już nie mogą produkować mleczka i są
stracone  jako  karmicielki  czerwiu,  bardzo  potrzebne  w  rodzinie  po  przezimowaniu.
Syrop powinny więc przerobić  i poszyć pszczoły  pozostałe po  letnich pożytkach, które
i tak  przed  zimą,  lub  w  początkowym  jej  okresie  spadłyby.  Zatrudnienie  tych  pszczół
przy gromadzeniu zapasów zimowych skróci czas ich przebywania i żywienia się w ulu
a jednocześnie pozwoli na zaoszczędzenie energii pszczół młodych, które w skład kłębu
zimowego powinny wejść w stanie możliwie najmniejszego spracowania.

−

do inwersji cukrów i odprawienia wody potrzebna jest temperatura w granicach
30–40

C. Spadanie jej poniżej tej granicy zmusza pszczoły do produkowania ciepła

kosztem skarmianego cukru i utraty sił tych pszczół. W klimacie Polski sierpniowe dni
są często jeszcze słoneczne, opadów znacznie mniej niż bliżej ku jesieni. Energia
słoneczna wykorzystywana jest do przerobu syropu. Przeróbka ta dokonuje się więc
znacznie mniejszym kosztem. Ponadto ule przed ochłodzeniem się powietrza z zewnątrz
zdążą wyschnąć a zapasy będą lepiej przygotowane,

−

czerwienie  matek przeciągające się jeszcze na wrzesień  nie jest wskazane. Wygryzanie
się  tych  pszczół,  osiąganie  pełnej  dojrzałości  fizjologicznej  i  odkładanie  ciała
tłuszczowego oraz oblot oczyszczający przed zimą wypadłby wówczas w październiku.
Jest  to  miesiąc,  w  którym  trudno  już  liczyć  w  naszym  klimacie  na  korzystne  do  tego
warunki.  Tymczasem  pszczoły  zbyt  młode,  nie  "utuczone"  'na  jesieni  lub  z  jelitem
przepełnionym już na wstępie zimowli spadną w jej trakcie dając potrójne straty:
a)  ubytki  zimowe  w  kłębie,  niepokój, rozluźnienie kłębu  i utratę  ciepła,  pogarszające

zimowlę pszczół pozostałych,

b) niepotrzebne zużywanie pokarmu jesienią na wychów czerwiu (a pamiętamy, że

1 plaster czerwiu zjada 1 plaster miodu i pół plastra pyłku), odżywianie się tych
pszczół przez część zimowli i w końcu osypanie się ich przed końcem zimy,

c) wyczerpanie karmicielek, które pielęgnowały spóźniony czerw i to w trudniejszych

niż  w  sierpniu  warunkach.  Wychów  czerwiu  ze  wszystkich  wykonywanych  przez
pszczoły  czynności,  wyczerpuje  je  najbardziej  i  wydatnie  skraca  życie  pszczół
robotnic.  Karmicielki  spóźnionego  czerwiu  będą  więc  stanowiły  grupę  pszczół,
które na pewno spadną w początku okresu zimowego.

Wczesne uzupełnianie zapasów, dokonywane większymi niż przy karmieniu "na czerw"

dawkami, zapobiega przedłużaniu czerwienia matek i poprawia przez to warunki zimowli.
Porcje jednorazowe w jakich podaje się syrop przy tym karmieniu wynoszą 2,0 do 3,5 litra
na 1 rodzinę pszczelą – w zależności od potrzeb rodziny i posiadanych podkarmiaczek.

Gdyby po zakończeniu uzupełniania zapasów nadszedł dłuższy okres bardzo ciepłej

jesieni,  dobrze  jest  zdjąć  chwilowo  ocieplenia  górne  dla  schłodzenia  gniazd.  Chodzi  tu
o pogorszenie warunków cieplnych w ulach, co o tej porze  już  nie  jest niebezpieczne (brak
czerwiu)  dla  pszczół  a  zapobiega  ponownemu,  bardzo  niepożądanemu  rozczerwianiu  się
matek  przed  zimą.  Ocieplenia  wrócą  pod  daszki  dopiero  po  wyraźnym  ochłodzeniu  się
powietrza zewnętrznego.

Zapasy powinny być tak ułożone, by w skrajnych plastrach było ich więcej, do 2/3

powierzchni ramki, w środkowej mniej do około ½–1/3 długości plastrów. Tu w wolnych od
nich komórkach uwiążą się pszczoły tworzące kłąb zimowy. Wczesne karmienie z reguły
prowadzi do prawidłowego rozmieszczenia zapasów, które stopniowo spychają czerw na
coraz bardziej centralne plastry i niższe ich partie.

Niewłaściwy układ zapasów w ulu może doprowadzić do spadku rodziny mimo ich

obecności na innych ramkach, gdyż nie były dostępne dla pszczół Obwodu kłębu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w momencie krytycznym. Taka sytuacja jest możliwa, gdy np. środkowy plaster jest zalany
syropem aż do dołu a wolne komórki znajdują się w plastrach bocznych. Kłąb może uwiązać
się wówczas z jednej strony. Jeżeli wyczerpie zapasy nad sobą w czasie mrozu, nie potrafi
tak radykalnie zmienić swojego położenia, by przejść na drugą stronę plastra i ginie z głodu.
Centrum kłębu wiąże się bowiem zawsze na plastrach o zapasach najmniejszych.

Jednym z czynników regulacji czerwienia jesiennego i rozłożenia zapasów zimowych

jest  właściwe  dobranie  wielkości  gniazda  do  przewidzianej  siły  rodziny.  Gniazda  powinny
być  ułożone  ciasno,  jeszcze  przed  rozpoczęciem  uzupełniania  zapasów  wówczas  ich
gromadzenie  zepchnie  matkę  na  niższe  partie  plastrów  aż  wreszcie  całkowicie  ograniczy
przestrzeń  gdzie  może  ona  czerwić.  Ponieważ  czerw  zajmuje  zawsze  najbardziej  centralne
w stosunku do wylotu miejsce, ono pozostanie po wyjściu ostatnich pszczół z komórek jako
przestrzeń na uwiązanie się kłębu. Gniazdo zbyt obszerne w czasie karmienia może stać się
powodem rozproszenia w nim tak zapasów jak i czerwiu jesiennego.

Wielkość gniazda ustaliliśmy przy głównym przeglądzie jesiennym na podstawie ilości

czerwiu stwierdzonego przy przeglądzie. Pszczoły, które są obecnie w gnieździe
w większości zginą przed zazimowaniem rodzin, ich liczba nie jest więc właściwym
wskaźnikiem liczby plastrów potrzebnych danej rodzinie. Przyjmuje się, że 1 plaster czerwiu
dostarczy pszczół na objęcie ok. 2 plastrów zimowego gniazda.

Przy drugim przeglądzie jesiennym sprawdzamy już tylko, czy gniazdo jest dostatecznie

zcieśnione,  czy  rzeczywiście  cała  powierzchnia  plastrów  jest  ściśle  zajęta  przez  pszczoły.
Kłąb  zimowy  powinien  objąć  wszystkie  uliczki  międzyplastrowe.  Plastry  jakie  pozostają
poza  jego  zasięgiem  zimą  nie  będą  ogrzane,  a  więc  skropli  się  na  nich  para  wodna,  może
rozwijać się pleśń, lub fermentować syrop.

W pasiekach wykorzystujących wrzos, w lata obfitego jego kwitnienia może zdarzyć

się, że w środku gniazd znajdą się plastry z dużą ilością krytego czerwiu, który nie pozwala
na  właściwe  rozlokowanie  zapasów.  Należy  wówczas,  przed  rozpoczęciem  uzupełniania
zapasów  przenieść  2–3  plastry  o  największej  powierzchni  czerwiu  na  skraj  gniazda.  Przy
wczesnym  karmieniu  czerw  ten  nie  zaziębi  się,  a  syrop  od  początku  będzie.  lokowany
właściwie.  Resztki  czerwiu  powinny  się  przy przemieszczaniu  plastrów  znaleźć w  centrum
gniazda, a po bokach podajemy woszczynę na syrop. Po wygryzieniu się czerwiu z plastrów
przesuniętych  do  tyłu  wycofujemy  je  zostawiając  tylko  taką  ogólną  liczbę  plastrów  jaką
zimowy kłąb potrafi objąć.

Można też opóźnić podanie dwu ostatnich porcji syropu do czasu wygryzienia się

większości czerwiu w środku gniazda. Jest to sposób mniej pracochłonny jednak gorszy,
gdyż opóźniane karmienie może wypaść w niekorzystnych warunkach pogody, która jesienią
w każdej chwili zagraża chłodem i deszczami.

W specyficznej sytuacji znajdują się pasieki wykorzystujące spadź. Miód spadziowy nie

może  pozostać  w  gnieździe  na  zimę  ze  względu  na  jego  szkodliwość  dla  pszczół.  Przy
pożytkach  tych  przeciągających  się  niejednokrotnie  aż  do  połowy  września  albo  i  dłużej,
zachodzi  konieczność  wycofania  o  tej  porze  wszystkiego  miodu  również  z  plastrów
gniazdowych,  ułożenia  ponownego  gniazd  i  zapewnienia  pszczołom  zimowych  zapasów
z cukru. W tym wypadku, aby uniknąć przeciążenia pszczół przerobem dużych ilości syropu,
zapasy  te  powinny  być  przygotowane  wcześniej,  przed  wystąpieniem  spadzi  i  po  ich
przechowywaniu wraz z plastrami, teraz wstawione do gniazd. W ten  sposób przygotowuje
się  przynajmniej  połowę  zapotrzebowania  zimowego  rodzin  i  tylko  uzupełnia  w  2–3
dawkach syropem.

W czasie wziątku, zwłaszcza obfitego spadziowego, pszczoły szybko spracowują się

a matki słabo czerwią. Występuje też z reguły brak pyłku, gdyż lasy spadziowe odznaczają
się brakiem pyłkodajnego podszycia. Stąd również zapasy pierzgi jakie powinny się znaleźć
w jesiennym i zimowym gnieździe, trzeba przygotować wcześniej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodziny nadmiernie osłabione, po odebraniu miodu spadziowego, muszą być jak

najszybciej połączone w silniejsze jednostki lub zasilone odkładami i zaraz odpowiednio do
liczby plastrów zaopatrzone w cukrowe zapasy.

4.3.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W której części ula pszczoły zakładają gniazdo na zimę?
2.  Jak powinno się zimować rodziny pszczele w ulach o ciepłej zabudowie?
3.  Kiedy i w jaki sposób układa się gniazdo rodziny pszczelej?
4.  Ile pierzgi należy pozostawić rodzinie na zimę?
5.  Jakie pokarmy wchodzą w skład pokarmów wykorzystywanych podczas zimowli przez

rodzinę pszczelą.?

6. Jakimi sposobami dokarmiamy rodziny pszczele?
7. Jak sporządza się syropy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóź gniazdo pszczele na zimę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wybrać na podstawie książki pasiecznej rodzinę słabą i silną,
2)  rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
3)  przeprowadzić przeglądy rodzin pszczelich,
4)  wyjąć kolejno z gniazd wybranych rodzin pszczelich plastry z czerwiem krytym,
5)  określić  siłę  poszczególnych  rodzin  na  podstawie  gęsto  obsiadanych  przez  pszczoły

plastrów oraz ilość czerwiu i dopasować do niej wielkość gniazda zimowego,

6) ułożyć gniazdo rodziny pszczelej na zimę,
7) zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze i zdjęcia przedstawiające sposoby zimowli rodzin w różnych typach uli,

−

schemat prawidłowego ułożenia gniazda rodziny pszczelej w zależności od typu ula
i systemu zabudowy,

−

rodziny pszczele,

−

karta rodziny pszczelej,

−

podstawowy sprzęt pszczelarski,

−

środki ochrony indywidualnej pszczelarza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj dokarmiania i podkarmienia rodzin pszczelich jesienią.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić ilość zapasu zgromadzonego w gnieździe poszczególnych rodzin pszczelich,

wynik zapisać w książce pasiecznej,

2)  określić ilość brakującego zapasu w rodzinach pszczelich,
3)  uzupełnić poniższą tabelę,
4)  sporządzić syrop półgęsty,
5)  przeprowadzić dokarmianie rodzin pszczelich,
6)  zaprezentować pracę.

Nr ula Typ ula

Ilość

plastrów

w gnieździe

Zapotrzebowanie
na pokarm

Ilość

pokarmu

w gnieździe

Ilość pokarmu do
uzupełnienia

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze z normami zapotrzebowania rodzin pszczelich na zimowe zapasy pokarmu,

–

schemat prawidłowego rozmieszczenia zapasów zimowych w ulach o różnej budowie,

–

książka pasieczna,

–

rodziny pszczele,

–

Poradnik dla ucznia,

–

środki ochrony indywidualnej pszczelarza,

–

podstawowy sprzęt pszczelarski.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) obliczać zapotrzebowanie na pokarm zimowy dla danej rodziny?



2) ułożyć gniazdo zimowe rodziny pszczelej?



3) dobrać wielkość gniazda do siły rodziny?



4) oszacować ilość pokarmu w gnieździe?



5) sporządzać syrop cukrowy o określonym stosunku cukru i wody ?



6) organizować uzupełnienie zapasów zimowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Warunki dobrej zimowli pasieki

4.4.1. Materiał nauczania

W ulu kłąb zimowy zajmuje całą lub prawie całą szerokość i przy ciasnym gnieździe

forma  kłębu  jest  zbliżona  do  kuli.  Jest  to  figura  zapewniająca  małe  straty  ciepła  na  swej
powierzchni,  przy  dużej  proporcjonalnie  liczbie  pszczół  wewnątrz.  Utrzymanie
odpowiedniej  temperatury  w  zimującym  kłębie  jest  stosunkowo  łatwe.  Ponadto  zapasy
zgromadzone  są  tylko  nad  kłębem  i  ruch  jego  w  miarę  zużywania  pokarmu  zimą  jest
jednokierunkowy,  stąd  w  wyjątkowych  tylko  wypadkach  może  trafić  się  rozbicie  kłębu
zimą. Ku górze też unosi  się ciepło przenikające  z kłębu, które stopniowo ogrzewa zapasy,
zapobiegając  ich  cukrzeniu  i  fermentacji.  Wszystko  to  stwarza  bardzo  korzystne  warunki
zimowli pszczół w tym typie ula, znacznie łatwiejsze niż w ulach  ramce szeroko-niskiej.

W ciągu zimy kłąb przesuwa się ku górze, w miarę zużywania zapasów, około 12–14

cm. Przy wąsko-wysokiej ramce taka ilość zapasów zawsze pod  beleczką się znajdzie  i  nie
ma obawy, by przy prawidłowym  ich ułożeniu pszczoły osypały się w czasie zimy z głodu.
Kłąb zimowy  w rodzinie o przeciętnej sile  ma u naszych pszczół średnicę około 20–25 cm.
Jeżeli przy  wysokości ramki równej 42 cm plus 2 cm przestrzeni  podramkowej odejmiemy
14  cm  na  zapasy  zimowe  i  20–25  cm  na  średnicę  kłębu  –  pozostaje  nam  około  10  cm  na
oddalenie kłębu od dennicy ula. Jest to odległość dostateczna, by "amortyzować" gwałtowne
wpływy  niekorzystnych  warunków  zewnętrznych  na  jakie  jest  narażona  zimą,  i wczesną
wiosną  rodzina  od  strony  wylotu  i  stale  zimnej  dennicy.  Jak  z  powyższego  wynika  ul
o wysokiej  ramce  jest  jednym  z  "najbezpieczniejszych"  uli  do  zimowli  pszczół  w  naszym
klimacie, pod warunkiem  naturalnie, że zostały one dobrze przygotowane oraz zaopatrzone
w dostateczną ilość zapasów i w odpowiednim czasie.

W początku listopada czy końcu października dobrze jest jeszcze raz zajrzeć ostrożnie,

po  nocnym  przymrozku,  do  dwu  skrajnych  uliczek  każdego  ula.  W  międzyczasie  mogły
bowiem zajść jakieś nieprzewidziane zmiany w sile rodzin i gdyby któraś uliczka okazała się
bez pszczół należy  wycofać zbędny,  nie obsiadany plaster, dosuwając  matę do pozostałych.
Pierwszą pełną uliczką powinna  być  skrajna między dwoma plastrami zapasów, najbardziej
oddalone  od  wylotu.  Uliczka  między  ostatnim  plastrem  i  matą  nie  może  być  zajęta  przez
pszczoły  byłyby  one  narażone  na  jednostronne  tylko  zaopatrzenie  w pokarm  i  nadmierne
ochłodzenie  tej  przestrzeni  z  zewnątrz.  Gdyby  przy  przeglądzie  w którymś  ulu  była  taka
sytuacja  to  gniazdo  jest  zbyt  ciasno ułożone  i  należy dostawić  rodzinie  jeden  plaster  pełny
zapasów.

Przy gnieździe za ciasnym następuje zbyt szybka wymiana powietrza między kłębem

a otoczeniem  i  powietrze  staje  się  nadmiernie  suche.  Pszczoły  odczuwają  wówczas
pragnienie,  niepokoją się  wybryzgują z uli ginąc  na  śniegu  i również zimują źle. Jak widać
więc  możliwie  precyzyjne  dostosowanie  wielkości  gniazda  zimowego  do  siły  rodziny  jest
rzeczą bardzo ważną.

Staranne ocieplenie, jakie było konieczne w czasie rozwoju jesiennego i karmienia

rodzin syropem teraz odgrywa  mniejszą rolę. Ostatnio  jest nawet tendencja ochładzania  ich
na  jesieni,  zwłaszcza  jeżeli  przedłużają  się  jesienne  ocieplenia,  by  nie  dopuścić  do
spóźnionego czerwienia matek. Również w końcu zimy przegrzanie uli sprzyja czerwieniu,
tym  razem  przedwczesnemu.  Karmienie  czerwiu  w  zimowym  gnieździe  np.  w  końcu
stycznia czy w  lutym jest w klimacie Polski zbyt "kosztowne", gdyż wymaga dodatkowego
ogrzewania  gniazda,  zwiększa  zużycie  zapasów  zimowych  i  wyczerpuje  niepotrzebnie
karmicielki. Natomiast liczba i wartość tak wychowanych pszczół nie pokrywa strat jakie to
czerwienie  przynosi.  Ostatnio  za  wczesnym  przerywaniem  czerwienia  jesienią  i  względnie
późnym  jego  rozpoczynaniem  wiosną  przemawia  dodatkowo  potrzeba  stałej  walki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z ·warrozą. W gniazdach dłużej pozostających w stanie bezczerwiowym i w chłodniejszej
atmosferze jego wnętrza pasożyt ten nie ma warunków rozwoju, przez co daje mniej pokoleń
rocznie i mniej się rozmnaża.

Dyktuje to zmianę poglądów na sprawę ociepleń i wentylacji zimą. Ocieplenia na zimę,

aż do pierwszego oblotu, powinny być zaledwie umiarkowane a wyloty, od chwili ustania
zagrożeń rabunkiem, szeroko otwarte.

Jest to zalecenie mało popularne w pszczelarstwie tradycyjnym, ale już sprawdzone

i coraz szerzej zalecane. Tymczasem w wielu pasiekach obserwuje się przegrzewanie rodzin
zimą. Gniazda po zakończonym karmieniu troskliwi pszczelarze zasypują sieczką lub liśćmi,
wypełniając nimi całe przestrzenie po bokach gniazda i pod daszkiem. Nie pochwalamy tego
sposobu zimowli, obok już omówionych możliwości przegrzania rodzin i wynikających stąd
skutków, sieczka zaśmieca ule  i utrudnia utrzymanie porządku tak w samych ulach  jak  i  na
pasieczysku.  Ponadto  po  pierwszym  oblocie  wiosną,  kiedy  właśnie  ocieplenie  jest  rodzinie
pszczelej  najbardziej  potrzebne,  sieczkę  wyrzuca  się  i  ule  gwałtownie  ochładza.  Pszczoły
tymczasem  muszą  teraz  ogrzewać  gniazdo  znacznie  intensywniej  i  na  większej  przestrzeni
niż robiły to zimą, tracąc na to wiele zapasów i własnej energii.

Wylot otwiera się szeroko; na przynajmniej 12 x 0,8 cm już od momentu kiedy kończą

się zagrożenia rabunkiem. Pozwoli to dosuszyć ul po zawilgoceniu karmieniem i w jesienne
szarugi oraz utrzymać kłąb w małej aktywności od jesieni aż do przedwiośnia.

W początkowym okresie stałego ochłodzenia jesiennego, gdy pszczoły są już mało

aktywne  i  zaczynają  wiązać  się  w  kłąb  dobrze  jest  wsunąć  wkładki  dennicowe  z  papieru.
Wkładka  powinna  mieć  szerokość  wewnętrzną  dennicy  ula,  a  wzdłuż  obejmować  całe
zimujące gniazdo. Wkładka ułatwia szybkie i dokładne wycofanie osypu poziomego wraz ze
zmiotkami  spod  gniazda  tuż  przed  oblotem  pszczół  wiosną.  Wczesne  usunięcie  osypu
ułatwia pszczołom czyszczenie i suszenie dna ula w dniu oblotu (i po nim) oraz pozwala na
ocenę zimowli rodzin na podstawie zawartości i wyglądu wycofanych zmiotków. To ostatnie
jest  szczególnie  ważne.  w  diagnozowaniu  i  zwalczaniu  chorób,  a  zwłaszcza  nosemozy
i warrozy pszczół.  W obu wypadkach konieczne  jest jak najwcześniejsze wykrycie choroby
i natychmiastowe podjęcie leczenia.

Pasieka może zimować bezpośrednio na pasieczysku (często nazywanym toczkiem).

Zimowla na wolnym powietrzu przebiega pomyślnie nawet w ostrzejszym klimacie, niż
mają go najzimniejsze rejony naszego kraju.

Zimując rodziny pszczele na toczku trzeba jednak je chronić przed działaniem silnych

wiatrów, zwłaszcza wschodnich i północnych. Jeżeli wiatr wdziera się przez luki
w żywopłocie, osłonę mogą stanowić przeciwśnieżne płotki lub specjalnie ustawione
gałęzie. Poszczególne ule można osłonić, odsunąć z przeciągu na miejsce bardziej zaciszne.
Silny i częsty wiatr zbyt szybko schładza ule i może być przyczyną złego stanu zimujących
rodzin, mimo prawidłowego ich przygotowania.

Opieka nad dobrze zazimowaną pasieką nie wymaga wielkich nakładów pracy,

wystarczy ogólny nadzór, zwłaszcza pod kątem zapewnienia pszczołom maksimum spokoju.
Sprawdzamy więc od czasu do czasu, czy nie niepokoi ich stukająca o daszek gałąź, blaszka
z numerem, oderwana z daszka papa, czy zwierzęta. W okolicach, gdzie masowo występują
sikory  lub  dzięcioły,  dobrze  jest  zabezpieczyć  wyloty  nie  tylko  przed  bezpośrednimi
podmuchami wiatrów, ale  i osłonić  je również kawałkami siatki, szyby  lub  blachy. Ponadto
trzeba  unikać  niepotrzebnego  chodzenia  po  pasiece,  zwłaszcza  w czasie  mrozu  i blisko  uli.
Każde zaniepokojenie pszczół  powoduje rozluźnienie kłębu, dodatkowe pobranie pokarmu,
a więc niepotrzebne zużycie zapasów i energii. Śnieg na daszkach i deskach wylotowych nie
jest  szkodliwy;  dopóki  jest  puszysty,  stanowi  nawet  dodatkową  warstwę  ocieplenia.  Przy
większej  odwilży  może  jednak  powodować  zawilgocenie  daszków  krytych  papą  i wtedy
lepiej  go  zgarnąć  oraz  sprawdzić,  czy  ocieplenie  górne  jest  suche  (wilgotne  trzeba

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

natychmiast  wymienić).  Tający  śnieg  przy  wylotach  może  w razie  nawrotu  mrozu
zablokować  dopływ  powietrza  do  wnętrza  ula.  Trzeba  więc  go  w czasie  odwilży
niezwłocznie  usunąć,  póki  związane  z tą  czynnością  odgłosy  są  łagodniejsze  i mniej
niepokoją pszczoły.

W pierwszej połowie zimy pszczoły w dobrze ułożonym i zaopatrzonym gnieździe

zachowują się zwykle spokojnie i nie wymagają specjalnej opieki pszczelarza. Zazwyczaj
wystarczy sprawdzić przebieg zimowli raz na trzy, cztery tygodnie.

W czasie większych mrozów chodzenie koło uli silnie niepokoi pszczoły. Podczas

odwiedzin wysłuchuje się każdą rodzinę z osobna. Najwygodniej zabieg ten wykonać za
pomocą rurki gumowej, której jeden koniec wkłada się do wylotu ula, a drugi przystawia do
ucha.

Ogólny niepokój i szum w ulach wskazuje najczęściej na zbyt wysoką temperaturę

w ulu.  Czasem  jednak  pszczoły  niepokoją  się  i  huczą  przy temperaturze  normalnej.  Zdarza
się  to,  gdy  powietrze  jest  zbyt  suche.  Miód  w  plastrach  ulega  wówczas  krystalizacji,
pszczoły  nie  mogą  go  pobierać  i  odczuwają  gwałtowne  pragnienie.  Przyczyną  niepokoju
może  być  również  zbytnia  wilgotność  powietrza.  Odsklepiony  miód  wchłania  przy  tym
nadmiar  wody,  rzednie  i  zaczyna  fermentować. Objawy  silnego  niepokoju  występują  także
w  przypadku,  gdy  zapasy  zimowe  zawierają  większą  domieszkę  miodu  spadziowego.
Czasem  huczą  pojedyncze  tylko  rodziny.  Przyczyną  tego  może  być  wtargnięcie  do  ula
myszy  lub  owadożernych  zębiełków.  Wyczuwa  się  wówczas  charakterystyczną  woń  z  ula,
a przy  oczyszczaniu  wylotu  można  znaleźć  szczątki  zgryzionych  pszczół,  okruchy  wosku
i odchody myszy lub większe znacznie od nich – zębiełków.

Szum nierówny, w którym słychać jakby jęczące dźwięki, wskazuje na brak matki

w rodzinie. Pień głodujący odzywa się dopiero po zapukaniu w ścianę ula wydając szmer
zbliżony do szelestu suchych liści. Rodziny takie należy niezwłocznie dokarmić, najlepiej
ciastem miodowo-cukrowym. Gdy pomimo pukania pszczoły się nie odzywają świadczy to,
że rodzina spadła. Jeżeli przyczyną tego był brak pożywienia, świeżo spadła rodzina może
być jeszcze czasem uratowana.

W końcu a nawet w połowie lutego ociepla się na tyle, że możliwy jest oblot pszczół na

toczku. Jeżeli taka możliwość pojawi się to wówczas pszczoły dokonują oblotu
oczyszczającego, który przez pszczelarzy określany jest oblotem sródzimowym. Taki oblot
ma ogromne wpływ na dalszy przebieg zimowli i rozwój wiosenny.

W czasie zimy dobrze jest 1-2 razy sprawdzić drożność otworu wylotowego, może on

być zasypany osypem, który uniemożliwia wymianę powietrza między wnętrzem ula
a otoczeniem, ponadto w przypadku wystąpienia oblotu śródzimowego uniemożliwi wyjście
pszczołom. Otwory wylotowe należy przegarnąć cienką listewką lub drutem.

4.4.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak zabezpieczamy gniazda rodziny pszczelej przed utratą ciepła?
2.  Jakie są sposoby zapewnienia rodzinie pszczelej dobrej wentylacji w czasie zimowli?
3.  Jakie materiały stosuje się jako izolacja cieplna w ulach?
4.  Kiedy zakładamy ocieplenie boczne?
5.  Jakie są warunki dobrej zimowli rodzin na toczku?
6.  Co należy do obowiązków pszczelarza w zakresie opieki nad pasieką zimą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj przyczyny złej zimowli pszczół.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałami dostarczonymi przez nauczyciela,
2)  przeprowadzić osłuchiwanie rodzin pszczelich za pomocą gumowego wężyka,
3)  pobrać próbkę osypu z dna ula,
4)  wpisać spostrzeżenia w tabeli,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Przyczyny

Wygląd

martwych

pszczół

Wyniki

osłuchiwania

Zapach

w gnieździe

Stwierdzone

objawy w wyniku

przeprowadzonego

przeglądu

Brak pokarmu

Pokarm

nie

zasklepiony

Miód
spadziowy

Miód szybko
krystalizujący

Brak matki

Matka
trutowa

Słaba rodzina

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

kociubka do pobierania osypu,

−

karta rodziny pszczelej,

−

gumowy wąż,

−

rodziny pszczele.

Ćwiczenie 2

Oceń stan pasieczyska podczas zimy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film „Cztery pory roku w pasiece”,
2)  obserwować otwór wylotowy rodzin pszczelich w pasiece,
3)  zwrócić uwagę na sposób ustawienia uli na pasieczysku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) usunąć wszelkie przedmioty które mogłyby zakłócać spokój rodzin pszczelich podczas

zimowli,

5)  zabezpieczyć wyloty przed wdmuchiwaniem do wnętrza ula zimnego powietrza,
6)  zabezpieczyć daszki uli przed otwieraniem podczas silnie wiejących wiatrów,
7)  zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rodziny pszczele,

–

Poradnik dla ucznia,

–

środki ochrony indywidualnej pszczelarza,

–

podstawowy sprzęt pszczelarski.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić pojęcia: mata, zatworomata, poduszka ?



zabezpieczyć wentylację rodzinom na okres zimy?



zapewnić rodzinom pszczelim warunki dobrej zimowli?



kontrolować przebieg zimowli rodzin pszczelich?



doglądać pasieczysko zimą?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podczas prowadzonego głównego jesiennego przeglądu do zaczerwienia przez matkę

muszą być pozostawione w środku gniazda plastry
a)  jasne.
b)  jasnobrązowe.
c)  ciemnobrązowe.
d)  brunatnoczarne.

2. Jeżeli w wybrakowanych plastrach znajduje się jeszcze czerw to

a)  przesuwa się na skraj gniazda.
b)  przenosi za zatworomatę.
c)  pozostawia w środku gniazda.
d)  usuwa całkowicie z gniazda.

3. Celem głównego jesiennego przeglądu jest

a)  dokonać wymiany matek pszczelich.
b)  uzupełnienie brakującego zapasu.
c)  stwierdzenie jakości matek pszczelich.
d)  ostatecznego ułożenia gniazda pszczelego na zimę.

4. W wyniku przeprowadzonego przeglądu stwierdzono 20 dm

obustronnie poszytego

plastra z miodem. W rodzinie pszczelej znajduje się ….kg midu
a)  8 kg.
b)  5 kg.
c)  6 kg.
d)  8 kg.

5. W małej rodzinie rezerwowej matka zdolna jest złożyć więcej jaj niż pszczoły są

w stanie wychować. Intensywność czerwienia matki w takiej rodzinie można zwiększyć
przez systematyczne
a)  odbieranie co drugiego plastra z jajami.
b)  poszerzanie plastrem jasnobrązowym.
c)  podkarmianie sytą.
d)  odbieranie młodych pszczół.

6. Ogólna ilość zapasów pokarmu na zimowlę w rodzinie złożonej na 7 plastrach powinna

wynieść
a)  10 kg.
b)  14 kg.
c)  16 kg.
d)  18 kg.

7. W ulach o zabudowie cieplej przy ścianie przedniej ustawia się

a)  plaster pusty.
b)  plaster z czerwiem otwartym.
c)  plaster z czerwiem krytym.
d)  zatworomatę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Plastry zapełnione pierzgą nie można zostawić w gnieździe na zimę gdyż

a)  ustawione z brzegu gniazda pokryłyby się pleśnią.
b)  zawierają domieszki spadzi.
c)  są przyczyną krystalizacji miodu.
d)  rodzina na wiosnę choruje na nosemozę.

9. Ile cukru należy użyć do sporządzenia 120 litrów średniego syropu

a)  60 kg.
b)  63 kg.
c)  70 kg.
d)  73 kg,

10. Bezpośredni po jesiennym przeglądzie nie wskazane jest podawanie matek

a)  w mateczniku na wygryzieniu.
b)  sztucznie unasiennionych.
c)  unasienionych naturalnie.
d)  jednorocznych.

11. Pszczelarz w rodzinie pszczelej stwierdził niedobór 3 kg zapasu. Aby ten zapis

uzupełnić musisz sporządzić syrop cukrowy (o proporcjach 2:1) z
a)  2 kg.
b)  3 kg.
c)  4 kg.
d)  5 kg.

12. Najbardziej szkodliwym dla zimujących pszczół jest miód

a)  wielokwiatowy.
b)  spadziowy.
c)  malinowy.
d)  lipowy.

13. Głośny szum w ulach zimą, szczególnie przy cieplej pogodziświadczy, że

a)  jest za gorąco.
b)  cierpią na głód.
c)  za wilgotno.
d)  brak matki.

14. Uzupełnienie zapasu syropem powinno być zakończone

a)  w trzeciej dekadzie sierpnia.
b)  w pierwszej dekadzie września.
c)  w drugiej dekadzie września.
d)  w trzeciej dekadzie września.

15. Jeden kilogram brakującego miodu zastępujemy

a)  1 litrem syty.
b)  1 kilogramem cukru.
c)  1 litrem syropu o proporcji 1:1.
d)  1 litrem syropu o proporcji 3:2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. W przypadku bardzo późnego dokarmiania pszczoły karmimy syropem

a)  rzadkim.
b)  średnim.
c)  półgęstym.
d)  gęstym.

17. Oblot dokonywany przez pszczoły w środku zimy nazywamy

a)  przegrą.
b)  śródzimowym.
c)  międzyzimowym.
d)  zimowym.

18. Podczas przeglądu mającego na celu ułożenie gniazda stwierdzono poniższe stany. Stan

anormalnym to
a)  zapas miodu w ilości 6 kg.
b)  obecność trutni.
c)  rozstrzelony czerw.
d)  czerw kryty na 4 plastrach.

19. Pod koniec lutego należy

a)  pobrać próbki do badania osypu.
b)  wymienić dennicę.
c)  osłuchać zimujące pszczoły.
d)  urządzić poidło.

20. Na 1 plaster w okresie zimowym powinno przypadać ….cm

otworu wylotowego

a)  0,5.
b)  1,0.
c)  1,5.
d)  2,0.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Przygotowanie pasieki do zimowania

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: