Operator_urzadzen_przemyslu_ceramicznego_813[01].Z2.08

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Szkliwa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zdobienie wyrobów ceramicznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wykańczanie wyrobów. Wady wyrobów szkliwionych i zdobionych.

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Gotowe wyroby ceramiczne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoŜe Ci w przyswajaniu wiedzy z zakresu: zdobienia i szkliwienia

wyrobów ceramicznych.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
przystąpieniem do nauki w zakresie niniejszej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem,

−

materiał nauczania – czyli podstawy teoretyczne, które będą pomocne podczas realizacji
ć

wiczeń,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś materiał
zamieszczony w poradniku i zapoznałeś się z literaturą podaną na końcu poradnika,

−

wiczenia, które umoŜliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe dobrze pracowałeś podczas zajęć i Ŝe nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki,

−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.
Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” moŜesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonania ćwiczeń.

−

Wykonując ćwiczenia zaproponowane w poradniku lub przygotowane przez nauczyciela,
będziesz  poznawał  rodzaje  szkliw,  metody  szkliwienia  wyrobów  ceramicznych  oraz
róŜne  techniki  zdobienia  podszkliwnego  i  naszkliwnego,  uczył  się  charakteryzować
podstawowe  składniki  farb  ceramicznych,  czy  dobierać  sprzęt  do  nanoszenia  szkliwa
i dekoracji  lub  wykańczania  wyrobów  ceramicznych  oraz  prowadzić  będziesz  badania
kontrole wyrobów gotowych.
Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich postępów rozwiązując test „Sprawdzian

postępów”,  który  umieszczono  po  ćwiczeniach.  Odpowiedzi  „NIE”  wskazują  na  luki
w  Twojej  wiedzy,  informują  Cię  równieŜ,  jakich  aspektów  dotyczących  prezentowanej  tu
tematyki  jeszcze  dobrze  nie  poznałeś.  Oznacza  to  takŜe  powrót  do  treści,  które  nie  są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela  podstawę  przeprowadzenia  sprawdzianu  poziomu  przyswojonych  wiadomości
i ukształtowanych  umiejętności.  W  tym  celu  nauczyciel  posłuŜy  się  zestawem  zadań
testowych, zawierającym róŜnego rodzaju zadania.

W poradnika jest zamieszczony przykładowy sprawdzian osiągnięć, który zawiera:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

zadania testowe,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której wpiszesz odpowiedzi.

Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez

nauczyciela.

PoniŜej został przedstawiony diagram powiązań pomiędzy pokrewnymi jednostkami wraz

z ich opisami. Dzięki temu będziesz mógł dowiedzieć się czy posiadasz juŜ wystarczającą
wiedzę, by rozpocząć pracę z tym poradnikiem. Jeśli stwierdzisz, Ŝe Twoje wiadomości
z wcześniej prowadzonych zajęć są niedostateczne, to zachęcamy Cię do przypomnienia sobie
przerobionego juŜ materiału i powrócenie do niniejszego poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

analizować przebieg produkcji wybranych wyrobów ceramicznych,

−

rozpoznawać metodę formowania wyrobów ceramicznych,

−

dokonywać wypalania wyrobów ceramicznych,

−

dokonywać doboru pieca ceramicznego do wypału dekoracji naszkliwnej,

−

zapisywać wybrane związki przy uŜyciu symboliki chemicznej,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji, w tym takŜe z internetu,

−

czytać ze zrozumieniem,

−

rozwiązywać test wielokrotnego wyboru,

−

pracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować budowę pieców do topienia fryt,

−

sklasyfikować szkliwa,

−

określić skład szkliwa,

−

scharakteryzować metody przygotowania szkliw surowych i stapianych,

−

określić właściwości szkliw podczas ogrzewania,

−

scharakteryzować metody nanoszenia szkliwa na półfabrykaty,

−

sklasyfikować urządzenia do nanoszenia szkliwa na wyroby,

−

scharakteryzować urządzenia do nanoszenia szkliwa na wyroby,

−

obsłuŜyć urządzenia do nanoszenia szkliwa na wyroby,

−

pokryć szkliwem wyroby ceramiczne róŜnymi metodami,

−

scharakteryzować sposoby zdobienia wyrobów,

−

dobrać związki chemiczne i materiały do zdobienia wyrobów,

−

rozpoznać kwasy i sole stosowane do chemicznego zdobienia,

−

wytworzyć szkliwo ceramiczne,

−

scharakteryzować techniki nanoszenia dekoracji podszkliwnej,

−

scharakteryzować techniki nanoszenia dekoracji naszkliwnej,

−

ozdobić określony wyrób,

−

zgromadzić narzędzia, dobrać urządzenia i sprzęt do wykończania wyrobów
ceramicznych,

−

ocenić jakość wyrobu po szkliwieniu i zdobieniu,

−

wykonać podstawowe badania jakości gotowych wyrobów,

−

zmagazynować gotowe wyroby,

−

określić zasady przygotowania wyrobów do spedycji,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej
podczas zdobienia i szkliwienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Szkliwa

4.1.1. Materiał nauczania

Wyroby ceramiczne, wykonane z nie szkliwionego czerepu, mają szorstką, brudzącą się

i  trudną  do  oczyszczenia  powierzchnię.  W  celu  podniesienia  walorów  uŜytkowych  wyroby
ceramiczne pokrywa się warstwą szkliwa.
Szkliwo  ceramiczne  [2]  jest  to  warstwa  masy  szklanej  pokrywająca  powierzchnię  wyrobu
ceramicznego i ściśle z nią połączona w procesie wypalania.

Szkliwa ceramiczne są to szkła krzemianowe. NajwaŜniejsze cechy szkieł są następujące:

–

szkła są izotropowe, to znaczy własności ich są jednakowe we wszystkich kierunkach.
Przejawem optycznej izotropowości jest fakt, Ŝe szkło jest przeźroczyste.

–

przy ogrzewaniu szkła nie topią się tak jak kryształy, lecz wolno miękną, przechodząc
stopniowo ze stanu stałego w stan ciągliwy o wysokiej lepkości, a następnie dopiero
w ciecz – zmiany te zachodzą w sposób ciągły.

–

szkła  stapiają  się  i  zestalają  w  sposób  odwracalny,  to  znaczy  stop  moŜna  zestalić,  a  po
podgrzaniu  i  stopieniu  uzyska  się  stop  identyczny  z  wyjściowym.  Operację  tę  moŜna
powtarzać wielokrotnie.
Do  podstawowych  i  zarazem  najwaŜniejszych  właściwości  szkliwa  zaliczamy

współczynnik rozszerzalności cieplnej, który powinien być dobrany odpowiednio do masy
ceramicznej. Dobrze dobrane szkliwo moŜe zwiększyć wytrzymałość mechaniczną czerepu
nawet o 50%.

Podczas studzenia wypalonego wyrobu ze szkliwem, w warunkach gdy czerep i szkliwo

mają  róŜną  rozszerzalność  cieplną,  wytwarzają  się  w  nich  napręŜenia,  które  mogą
doprowadzić do zniszczenia. Z reguły czerep jest bardziej wytrzymały mechanicznie, dlatego
zniszczeniu  ulega  najczęściej  szkliwo.  JeŜeli  szkliwo  ma  większą  rozszerzalność  niŜ
tworzywo  –  co  oznacza,  Ŝe  podczas  studzenia  kurczy  się  bardziej  od  tworzywa  –  występują
w szkliwie  napręŜenia  rozciągające.  I  odwrotnie  –  w  warunkach  mniejszej  rozszerzalności
cieplnej  szkliwa,  a  więc  mniejszego  kurczenia  się  podczas  studzenia  w  porównaniu
z czerepem  –  powstają  w  szkliwie  napręŜenia  ściskające.  Gdy  napręŜenia  w  szkliwie
przekraczają wartość wytrzymałości, następuje uszkodzenie szkliwa: w pierwszym przypadku
pękanie,  a  w  drugim  –  odpryskiwanie.  Doboru  współczynników  rozszerzalności  moŜna
dokonywać  nie  tylko  przez  zmiany  składu  szkliwa,  lecz  takŜe  przez  zmianę  składu  masy,
stopnia zmielenia i temperatury wypalania.

W zaleŜności od stopnia spieczenia czerepu wyrobu przeznaczonego do szkliwienia,

a tym samym od nasiąkliwości wyrobu, wymaga się róŜnej gęstości szkliwa. Na przykład do
szkliwienia wyrobów fajansowych odpowiednio wypalonych (12÷13% nasiąkliwości) gęstość
szkliwa mierzona areometrem powinna wynosić 1,39÷1,41 g/cm

; a do szkliwienia wyrobów

słabo wypalonych 1,32

g/cm

; do mocno wypalonych 1,43 g/cm

. Do porcelany

elektrotechnicznej, którą szkliwi się w stanie surowym, stosuje się szkliwo gęstości
1,40÷1,42 g/cm

, do porcelany stołowej 1,35÷1,40 g/cm

. Wilgotność szkliwa dobiera się

takŜe odpowiednio do sposobu szkliwienia.
Podział szkliw [2]
1.

ZaleŜnie od temperatury topliwości:

−

niskotopliwe o temperaturze topliwości do 1080

−

redniotopliwe o temperaturze topliwości 1080÷1250

−

trudnotopliwe o temperaturze topliwości 1250÷ 1450

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze względu na sposób przygotowania:

−

surowe,

−

przetapiane (frytowane),

−

solne (osadzone w fazie gazowej),

−

ziemne.

Ze względu na skład surowcowy:

−

skaleniowe,

−

ołowiowe,

−

ołowiowo–borowe,

−

borowe,

−

ziemne,

−

solne,

−

specjalne.

Ze względu na wygląd zewnętrzny:

−

lśniące (błyszczące) – matowe,

−

bezbarwne – kolorowe (zabarwione),

−

przezroczyste – kryjące,

−

gładkie – zbiegające się – spękane (craquele).

ZaleŜnie od zastosowania:

−

porcelanowe,

−

półporcelanowe,

−

fajansowe,

−

kamionkowe,

−

garncarskie i inne.

Opis szkliwa porcelanowego: trudnotopliwe, surowe, skaleniowe, lśniące, przezroczyste,

bezbarwne, gładkie. Przykładowy zestaw szkliwa: 35% skaleń sodowy, 20% kaolin, 10%
dolomit, 8% marmur, 27% kwarc.

Opis szkliwa półporcelanowego: średniotopliwe, surowe, skaleniowe, lśniące

lub matowe, przezroczyste lub kryjące, bezbarwne lub kolorowe, gładkie lub zbiegające się.
Przykładowy zestaw szkliwa: 60% skaleń, 13,5% szpad wapienny, 12,5% piasek kwarcowy,
2,5% dolomit, 4,5% kaolin, 3% biel cynkowa, 4% węglan baru.

Opis szkliwa fajansowego: niskotopliwe, frytowane, ołowiowe lub ołowiowo–borowe,

lśniące, przezroczyste, gładkie i na ogół bezbarwne. Przykładowy zestaw stopu: 25% piasek
kwarcowy, 28% minia, 18% borokalcyt, 5,5% kalcyt, 4% soda, 1% biel cynkowa, 2% saletra,
0,5% dolomit, 16% skaleń.
Sposoby wyraŜania składu szkliwa [2]:

−

według wzoru (formuły) Segera w jednostkach molowych,

−

według składu chemicznego w %,

−

według składu surowcowego w jednostkach wagowych lub w %.
W celach porównawczych najdogodniej jest przedstawić szkliwo za pomocą wzoru

Segera. Wzór Segera składa się z trzech pionowych kolumn (grup). W pierwszej kolumnie
(I grupie) zapisuje się tlenki zasadowe (Na

O, K

O, CaO, MgO, ZnO, BaO). W drugiej

kolumnie (II grupie) tlenki amfoteryczne (Al

), a w trzeciej kolumnie (III grupie) tlenki

kwaśne (SiO

, B

). Ilości molowe (cząsteczkowe) tlenków w pierwszej kolumnie wynoszą

1,00 mola, a w pozostałych odpowiadają proporcjonalnie kolumnie pierwszej.

Skład chemiczny szkliwa jest na ogół wyraŜeniem analizy chemicznej szkliwa

lub pochodzi z przeliczenia z innej postaci. Skład surowcowy szkliwa dla szkliw surowych
jest recepturą roboczą (tzw. zestaw „na młyn”).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

JeŜeli szkliwo ma być przetapiane (frytowane), wtedy receptura robocza wymaga

skomplikowanych obliczeń, które pozwolą na ustalenie składu stopu (fryty) i tzw. składu „na
młyn”, czyli ilości stopu i składników surowych, które wchodzą w skład szkliwa.

Podane sposoby wyraŜania szkliw moŜna przeliczać wzajemnie w celu uzyskania

najdogodniejszej postaci w danej sytuacji. W praktyce wygodnie jest posłuŜyć się składem
surowcowym. Obliczeń takich dokonują inŜynierowie- technolodzy.

Poszczególne tlenki występujące w szkliwach moŜna wprowadzić z róŜnymi surowcami:

−

O – ze skaleniem sodowym, sodą, saletrą sodową, boraksem,

−

O – ze skaleniem potasowym, węglanem potasu, saletrą potasową,

−

CaO – z marmurem, kredą, kalcytem, dolomitem,

−

MgO – z magnezytem, dolomitem,

−

PbO – z glejtą, minią,

−

ZnO – z bielą cynkową,

−

BaO – z węglanem baru,

−

– ze skaleniem sodowym i potasowym, kaolinitem,

−

SiO

– ze skaleniami, kaolinitem, kwarcem, piaskiem kwarcowym,

−

– z boraksem, kwasem borowym

Przygotowanie szkliwa surowego

Szkliwa surowe nie wymagają przetapiania (frytowania), poniewaŜ wprowadzone do ich

składu  surowce  nie  są  rozpuszczalne  w  wodzie  ani  trujące.  Ich  przygotowanie  polega  na
dokładnym odwaŜeniu surowców zgodnie z recepturą roboczą i zmieleniu na mokro w młynie
kulowym  do  pozostałości  0,05÷0,1%  na  sicie z  prześwitem  0,06  mm.  Czas  mielenia  wynosi
około 60 godzin. Stopień zmielenia ma duŜy wpływ na właściwości i zachowanie się szkliwa.
Szkliwo  drobno  zmielone  łatwiej  się  topi  i  ma  po  stopieniu  większą  płynność.  Nadmiernie
rozdrobnione,  czyli  przemielone,  wykazuje  tendencje  do  pękania  na  wyrobie  w  trakcie
suszenia i do zbiegania się podczas wypalania.  Otrzymaną zawiesinę o  wilgotności 40÷45%
przepuszcza  się  przez  elektromagnesy  i  sito  o  prześwicie  0,1  mm,  a  następnie  transportuje
do oddziału szkliwierni.

Do podstawowych surowców na szkliwa surowe zalicza się: złom własny, skalenie,

magnezyty, kwarc, dolomity, piasek kwarcowy, kaoliny pławione, gliny surowe. Surowce
powinny mieć wysoki stopień czystości.
Przygotowanie szkliw przetapianych

Surowce to: rozpuszczalne w wodzie węglany sodu i potasu oraz azotan (V) sodu

i  potasu,  a  takŜe  składniki  trujące,  takie  jak:  surowce  ołowiowe  (glejta,  minia  ołowiana).
Przetapianie składników rozpuszczalnych w wodzie i trujących z odpowiednią ilością kwarcu
i  tlenku  glinu  pozwala  na  związanie  surowców  trujących  i  rozpuszczalnych  w  stop
nierozpuszczalny  w    wodzie  i  mniej  szkodliwy.  Przetapianie  prowadzi  się  w  piecach  do
topienia  szkliw:  wannowych  (starszy  typ)  lub  w  piecach  obrotowych.  Piec  obrotowy  składa
się  z  bębna  wyłoŜonego  wewnątrz  kształtkami  ogniotrwałymi.  Jest  zawieszony  poziomo
i porusza  się  wolno  ruchem  obrotowym,  pod  wpływem,  którego  znajdująca  się  wewnątrz
bębna  mieszanina  surowców  przesypuje  się  nieustannie.  Dzięki  temu  uzyskuje  się
równomierne  ogrzewanie  i  stapianie  zestawu.  Jako  paliwa  uŜywa  się  oleju  opałowego;
wtryskuje  się  go  do  środka  bębna,  gdzie  następuje  spalanie.  Piec  jest  ekonomiczny,  tani,
wygodny  w  obsłudze,  jest  krótki  czas  rytowania  (3÷8  godzin).  Stop  z  pieca  powinien  mieć
wygląd  przejrzystego  szkła;  podczas  próby  na  ciągnącej  się  nitce  nie  powinny  występować
węzełki.  Uzyskany  stop  (frytę)  wlewa  się  do  wody,  dzięki  czemu  ulega  on  granulacji
ułatwiającej późniejsze mielenie. Po otrzymaniu fryty odwaŜa się jej ilość zgodnie z recepturą
roboczą,  dodaje  się  pewną  ilość  kwarcu  i  kaolinu  pławionego  –  całość  zestawu  miele  się  na
mokro w młynie kulowym. Stosunek materiału mielonego do wody i do kul jest równy 1:1:1.
Czas  mielenia  i  pozostałość  na  sicie  są  podobne,  jak  w  szkliwach  surowych.  Po  zmieleniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przepuszcza się szkliwo przez sito o prześwicie 0,1mm, a następnie przez elektromagnes
i przekazuje do szkliwierni. W szkliwierni szkliwo przechowuje się w zbiorniku
z mieszadłem śmigłowym, a zbiornik powinien być zaopatrzony w pokrywę chroniącą przed
zanieczyszczeniami.

Rys. 1. Piec obrotowy do topienia szkliwa: 1

–

piec, 2

–

wsad, 3

–

otwór, 4

–

zbiornik z wodą, 5

–

palnik,

–

dopływ paliwa, 7

–

dopływ powietrza, 8

–

wylot spalin, 9

–

silnik [3, s. 158]

Przygotowanie wyrobów do szkliwienia

Półfabrykaty przeznaczone do szkliwienia powinny mieć czystą powierzchnię, gdyŜ

zanieczyszczenia takie, jak pył, tłuszcz, naloty, powodują wady szkliwienia: łysiny i nakłucia.
Odpylanie prowadzi się przy uŜyciu szczotek, stosując odciąg unoszącego się kurzu.
W maszynach stosuje się wirujące szczotki i urządzenia ssące dla kurzu. Wyroby szkliwione
na surowo zmywa się wilgotną gąbką i dokładnie suszy. Fragmenty powierzchni wyrobów,
które nie mają być pokryte szkliwem (na przykład: wyroby sanitarne i izolatory) powleka się
parafiną z naftą (1:1) ogrzaną do 80

Metody szkliwienia półfabrykatów

Do podstawowych metod stosowanych w procesie szkliwienia naleŜą [2]:

–

zanurzanie ręczne lub automatyczne,

–

natryskiwanie ręczne lub automatyczne,

–

polewanie ręczne lub automatyczne,

–

nanoszenie szkliwa pędzelkiem.
ZaleŜnie od rodzaju wyrobów, kształtu, rozmiarów, właściwości powierzchni wyrobów

oraz technologii produkcji dobiera się odpowiednią metodę szkliwienia.

Zanurzanie polega na umieszczeniu w zawiesinie szkliwa całego szkliwionego

przedmiotu. Zanurzanie ręczne wymaga wprawy i pewnej zręczności. Metodę ręczną stosuje
się często do szkliwienia wyrobów ceramiki stołowej porcelanowej i półporcelanowej. W ten
sposób  prowadzone  szkliwienie  związane  jest  z  niezdrowym  zjawiskiem  ciągłego  moczenia
rąk  (choroby  reumatyczne).  Zanurzanie  maszynowe  stosuje  się  najczęściej  do  wyrobów
duŜych i cięŜkich, jak  izolatory wysokiego napięcia, rury kanalizacyjne. Wyroby ustawia się
na odpowiednich urządzeniach i razem z nimi zanurza w zawiesinie szkliwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Agregat do szkliwienia przez zanurzanie [5, s. 213]

Urządzenie wyposaŜone jest w uchwyty, które wraz z przedmiotem są zanurzane

w szkliwie. Uchwyty osadzono w stole obrotowym. Zakładanie i zdejmowanie przedmiotów
odbywa się ręcznie.

Polewanie ręczne stosuje się w małych warsztatach rzemieślniczych lub ceramiki

artystycznej – do szkliwienia, na przykład kafli, zewnętrznych stron naczyń, misek. Obracając
szkliwiony przedmiot polewa się go szkliwem zaczerpniętym z niewielkiego naczynia.
Ten sposób jest przyczyną chorób reumatycznych.

Do szkliwienia automatycznego słuŜą w pełni zautomatyzowane taśmy do szkliwienia,

po których przesuwają się płytki z wyznaczoną szybkością pod zwartym strumieniem szkliwa
o ściśle określonych parametrach (gęstość, stopień przemiału). Cienki strumień szkliwa, który
wypływa  ze  szczeliny  zbiornika  umieszczonego  nad  taśmociągiem,  pokrywa  równomierną
warstwą  szkliwa  i  pozwala  na  szkliwienie  w  ciągu  godziny  wielu  tysięcy  sztuk  płytek.
Grubość  warstwy  szkliwa  moŜna  regulować  zmieniając  szybkość  przesuwania  się  taśmy,
która  waha  się  w  granicach  0,6÷1,0  m/s.  Przez  polewanie  moŜna  nanosić  takŜe  szkliwo  na
inne wyroby, na przykład stołowe naczynia wgłębne.

Czynnością powtarzającą się podczas szkliwienia jest transport szkliwionego przedmiotu

w maszynie. Mogą być zatem maszyny z transportem przedmiotu na taśmie lub paskach
i wówczas są to maszyny przenośnikowe. Mogą to być pierścienie obrotowe przenoszące
szkliwione przedmioty na obrotowych podporach i te nazywane są maszynami karuzelowymi.

Natryskiwanie polega na rozpylaniu zawiesiny szkliwa. Rozpyloną spręŜonym

powietrzem zawiesinę skierowuje się na wyrób, w wyniku czego szkliwo osadza się na nim.
Do szkliwienia tą metodą słuŜą pistolety natryskowe, do których doprowadza się przewodami
szkliwo i powietrze pod ciśnieniem 0,2÷0,4 MPa.

Natryskiwanie jest najbardziej uniwersalną metodą szkliwienia, daje bowiem moŜliwość

równomiernego nałoŜenia szkliwa na wyroby o róŜnych kształtach i rozmiarach.

Szkliwienie ręczne wykonuje się w kabinie natryskowej zaopatrzonej w urządzenia

zapewniające dobrą wentylację, jak i odzysk nadmiaru rozpylonego szkliwa. Pracownik
wykonujący tą operację powinien nosić maskę ochronną. Stopień rozpylenia szkliwa moŜna
regulować zmieniając średnicę dyszy i wielkość ciśnienia.

W urządzeniach natryskowych automatycznych pistolety są umocowane najczęściej po

kilka  na  stałe  i  rozmieszczone  w  taki  sposób,  aby  zapewniały  pokrycie  całej  powierzchni
wyrobu  równomierną  warstwą  szkliwa.  Półfabrykaty  przeznaczone  do  szkliwienia
automatycznego  mogą  być  umieszczone  na  przenośnikach  karuzelowych  lub  taśmowych,
wtedy  w  trakcie  szkliwienia  przechodzą  przez  komorę  natryskową,  która  jest  całkowicie
osłonięta i zaopatrzona w urządzenia wentylacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Agregat do szkliwienia płytek przez natryskiwanie [5, s. 214]

Rys. 4. Komora natryskowa [5, s. 216]

Metody kombinowane stosuje się wtedy, gdy jeden wyrób szkliwi się dwoma róŜnymi

szkliwami wewnątrz i na zewnątrz. Dotyczy to bardzo duŜych lub bardzo wysmukłych
wazonów – wnętrze takich wyrobów szkliwi się przez wlanie szkliwa do środka, a zewnętrzną
powierzchnię moŜna poszkliwić metodą natryskiwania. W celu uzyskania dekoracji
dwubarwnych stosuje się równieŜ metody kombinowane.

Klasyfikacja urządzeń do nanoszenia szkliwa na wyroby
RóŜnorodność rozwiązań konstrukcyjnych utrudnia dokonanie klasyfikacji maszyn

do szkliwienia. Jednak wszystkie maszyny muszą zapewnić wykonanie zasadniczej
czynności, czyli naniesienie na określone powierzchnie wyrobu warstwy szkliwa
o wymaganej grubości. Podział maszyn odnosi się do metod szkliwienia. WyróŜniamy:
–

maszyny do szkliwienia przez polewanie,

–

maszyny do szkliwienia przez zanurzanie,

–

maszyny do szkliwienia przez natryskiwanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest szkliwo ceramiczne?

Jaki znasz podział szkliw ze względu na temperaturę topliwości?

Jakie wyróŜnisz szkliwa ze względu na wygląd zewnętrzny?

Jakie znasz piece do topienia szkliwa?

Jakie znasz metody nanoszenia szkliwa na półfabrykaty i omów, na czym one polegają?

Na czym polega zasada działania agregatu do szkliwienia przez zanurzanie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie:

Prawda

Fałsz

Szkliwo ceramiczne zaliczamy do szkieł krzemianowych.

Szkliwo ceramiczne o temperaturze topliwości 1400

C nazywamy

szkliwem niskotopliwym.

Przeciwieństwem szkliw błyszczących są szkliwa matowe.

Topienie fryty w piecu obrotowym jest szybkie, tanie i wygodne
w obsłudze.

Szkliwienie talerzy metodą przez zanurzenie prowadzi się z uŜyciem
pistoletu natryskowego.

W komorę natryskową wyposaŜone są agregaty do szkliwienia
izolatorów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące szkliw,

przeanalizować zdania decydując czy jest prawdziwe czy fałszywe,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij puste rubryki w tabelce pojęciami wymienionymi poniŜej charakteryzujące

metody szkliwienia.

Zanurzanie

Natryskiwanie

Polewanie

talerzyk

izolatory

kafle

półmisek; płytki ścienne; maski ochronne i komory wyciągowe; choroba reumatyczna;
umywalki; choroba reumatyczna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące szkliw,

przeanalizować treść tabelki i wpisać w brakujące miejsca sformułowania znajdujące się
pod tabelką,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Przygotuj szkliwo surowe w młynie kulowym laboratoryjnym o składzie surowcowym:

kaolin pławiony 1200 g, kwarc 2500 g, skaleń 800 g, dolomit 750 g, złom ostry 750 g.
Uwaga: pamiętaj o środkach ochrony indywidualnej i napełnieniu młyna w stosunku 1:1:1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące szkliw,

sprawdzić stan techniczny wagi i młyna kulowego,

zapoznać się z instrukcją obsługi w/w urządzeń,

odwaŜyć surowce na szkliwo,

odwaŜyć i zadozować do młyna właściwą ilość mielników,

odmierzyć i zadozować do młyna właściwą ilość wody,

zadozować do młyna odwaŜone surowce na szkliwo,

zamknąć szczelnie młyn i go uruchomić,

zmielić składniki na szkliwo (~120 minut),

10)

skontrolować stopień rozmielenia do pozostałości 0,05÷0,1% na sicie z prześwitem
0,06mm,

11)

przelać gotowe szkliwo z młyna do zbiornika na szkliwo i przekazać do szkliwierni,

12)

omówić wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

młyn kulowy, waga,

–

instrukcja obsługi wagi,

–

instrukcja obsługi młyna kulowego,

–

surowce, jak wyŜej,

–

sito kontrolne 0,06 mm,

–

zbiornik na szkliwo,

–

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Określ skład szkliwa surowego porcelanowego – dobierając właściwe tlenki,

wprowadzane do zestawu z róŜnymi surowcami.

W tym celu ze zbiorów: „tlenek” i „surowiec” – dobierz właściwe składniki i uzupełnij tabelkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tlenek

surowiec wprowadzający tlenek

Tlenek: Na

O, K

O, CaO, MgO, ZnO, BaO, SiO

, B

, Al

, PbO

Surowiec: skaleń sodowy, soda, saletra sodowa, boraks, skaleń potasowy, węglan

potasu, saletra potasowa, marmur, kreda, kalcyt, dolomit, magnezyt, glejta, minia, biel
cynkowa, węglan baru, kaolinit, kwarc, piasek kwarcowy, kwas borowy

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące szkliw,

zdefiniować pojęcie „szkliwo porcelanowe”,

przeanalizować zestaw tlenków i surowców,

przedyskutować swój pomysł z innymi,

uzupełnić tabelkę,

zaprezentować wykonanie ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić cel szkliwienia wyrobów ceramicznych?

dokonać klasyfikacji szkliw biorąc pod uwagę 3 róŜne kryteria podziału?

wymienić sposoby wyraŜania składu szkliw?

omówić przygotowanie szkliwa surowego i przetapianego?

wymienić surowce niebezpieczne dla zdrowia człowieka stosowane do
przygotowania szkliwa przetapianego?

wymienić metody nanoszenia szkliwa na półfabrykaty i uzasadnić dobór
metody do rodzaju wyrobu?

wymienić maszyny stosowane w procesie szkliwienia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Zdobienie wyrobów ceramicznych

4.2.1. Materiał nauczania

Sposoby zdobienia

Zdobienie wyrobów ceramicznych jest zabiegiem technologicznym, przeprowadzonym

w celu podwyŜszenia walorów estetycznych wyrobów. Przez zdobienie moŜna róŜnicować te
same fasony wyrobów, co pozwala zwiększyć moŜliwość zaspokojenia wymagań odbiorców
– uŜytkowników.

Na wybór sposobu zdobienia ma wpływ wiele czynników, np. właściwości tworzywa

ceramicznego, temperatura wypalania, rodzaj szkliwa, przeznaczenie wyrobu i wiele innych.

Zdobienie wyrobów ceramicznych moŜna podzielić na grupy, stanowiące zbliŜone

technologicznie sposoby dekorowania, czyli:

–

barwienie mas ceramicznych,

–

zdobienie plastyczne,

–

zdobienie podszkliwne,

–

zdobienie naszkliwne,

–

zdobienie szkliwami dekoracyjnymi,

–

zdobienie angorami.

Istotne znaczenie dla procesu zdobienia mają farby podszkliwne i naszkliwne, gdyŜ

zdobienie z ich udziałem ma najszersze zastosowanie.
Farby podszkliwne

Farby podszkliwne otrzymuje się przez zmielenie barwnika z odpowiednimi dodatkami.

Barwniki  mogą  stanowić  barwne  tlenki  metali  lub  związki  tlenków  metali  barwnych
i  niebarwnych  związane  często  z  nośnikiem  podwyŜszającym  intensywność  barwy,  na
przykład tlenkiem cyny (IV).

Tabela 1. Składy niektórych farb podszkliwnych [2, s. 307 ]

Zestaw barwnika

w częściach wagowych

Temperatura

praŜenia w

Zestaw farby podszkliwnej na

młyn w częściach wagowych

Barwa farby

100 CoO, 100 Al

50 SnO

1200

25 barwnik

5 glina plastyczna biała

3 kaolin

ciemnoniebieska

440 Fe

, 440 Cr

, 100

MnO

, 20 CoO

1200

2200 barwnik

440 stop szkliwa

400 glina plastyczna

czarna

400 Cr

, 400 kaolin, 200 SiO

1160

1 barwnik

1 szkliwo

zielona

800 Sb

, 1170 Pb

, 300

KNO

, 230 SnO

1160

2000 barwnik

200 stop szkliwa

400 kaolin

jasnoŜółta

Barwnik I SnO

pinkowy, 80

CaCO

, 20 SiO

10 K

1200

Barwnik II, 150 barwnik I,
pinkowy, 50 szkliwo, 16 boraks

1200

140 barwnik II

20 CaCO

20 szkliwo

20 kaolin

czerwona

buraczkowa

Synteza barwników wymaga najczęściej praŜenia w wysokiej temperaturze (powyŜej

1400

C). W celu obniŜenia tej temperatury w recepturach barwników znajdują się substancje

zwane mineralizatorami. Ułatwiają one powstawanie barwnika w niŜszej temperaturze.
Wymagana jest wysoka czystość składników. Farby podszkliwne stosuje się w technikach
zdobienia podszkliwnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jako farby podszkliwne mogą być równieŜ stosowane roztwory soli metali barwiących,

np. roztwór azotanu kobaltu daje barwę Ŝółtą, roztwór azotanu miedzi barwę niebieską,
a azotanu chromu fioletową.

Farby naszkliwne

Farby naszkliwne stanowią mieszaninę barwników z topnikami w takiej proporcji, aby

podczas  utrwalania  mogła  powstać  błyszcząca  warstwa  szkliwa  związana  ze  szkliwem
wyrobu.  Topnikami  wchodzącymi  w  skład  farb  naszkliwnych  są  przewaŜnie  niskotopliwe
przetapiane  szkliwa  ołowiowe  lub  ołowiowo–borowe.  Skład  topników  ma  wpływ  na  barwę
farby.  Barwniki  do  farb  naszkliwnych  wytwarza  się  przez  odpowiednie  spiekanie  tlenów
metali: złota, miedzi, kobaltu, chromu, Ŝelaza, niklu, antymonu, cyny.

Tabela 2. Składy niektórych farb naszkliwnych [2, s. 315 ]

Skład farby naszkliwnej

Skład molowy barwnika

Barwnik %

Topnik %

Barwa farby naszkliwnej

po wypaleniu

0,25 CoO, 0,35 ZnO, 0,1 B

, 0,4

PbO, 0,5 SiO

100

–

niebieska

CoO * Al

15÷30

85÷70

błękitna

0,5 CoO * 0,5 ZnO * Al

15÷30

85÷70

turkusowa

zielona

0,5 CoO * 0,5 ZnO * Cr

niebieskozielona

0,25 Fe

* ZnO

15÷20

85÷80

jasnobrązowa

3 *

brązowa

* Mn

* Cr

czarna

17÷20

83÷80

czerwona

PbCrO

koralowoczerwona

* Al

ółtoczerwona

Rys. 5. Przyrządy do ucierania i przechowywania farb: a) płyta szklana matowa i ucierak, b) paleta

porcelanowa do przechowywania farb [2, s. 316 ]

Farby naszkliwne stosuje się w technikach zdobienia naszkliwnego. Dekoracja

naszkliwna wymaga odpowiedniego przygotowania zaczynu farby. Najczęściej farbę rozrabia
się z terpentyną balsamiczną ucierając na matowej szklanej płycie za pomocą szklanych
ucieraków. W końcowej fazie ucierania dodaje się kilka kropli oleju (goździkowego,
anyŜkowego, lawendowego ) i balsamu. Utartą farbę zlewa się na paletę porcelanową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Barwienie mas ceramicznych

Barwienie mas odbywa się w dziale przygotowania mas. Barwnik wprowadza się w ilości

od 1 do 10%, do młyna lub bełtacza. Barwnik musi być równomiernie rozprowadzony
w masie. Do barwienia mas mogą słuŜyć: gliny wypalające się na odpowiedni kolor
(czerwony, Ŝółty), rudy Ŝelaza, chromu, manganu, barwne tlenki metali, barwniki ceramiczne.
Zdobienie plastyczne

Zdobienie plastyczne polega najczęściej na dekorowaniu reliefami. Reliefy są to wypukłe

lub  wklęsłe  wzory  wykonane  w  czerepie  wyrobu  z  tej  samej  masy  ceramicznej.  Najczęściej
wykonuje się reliefy wypukłe wykonane w formach gipsowych lub matrycach. Powstają one
na  wyrobach  podczas  formowania.  Mogą  być  łączone  z  innymi  sposobami  dekoracji.
Zdobienie  reliefowe  moŜe  być  wykorzystane  do  komponowania  dodatkowych  efektów  pod
szkliwami kolorowymi.
Zdobienie podszkliwne

Zdobienie podszkliwne moŜe być prowadzone róŜnymi technikami. Przez technikę

dekoracji [2] naleŜy rozumieć sposób zdobienia związany z typowymi narzędziami lub
urządzeniami, zaczynem farb i charakterem materiałów pomocniczych. Do technik zdobienia
podszkliwnego zalicza się technikę:

–

pędzla malarskiego,

–

szablonu,

–

natrysku,

–

stemplowania i inne.

W technice pędzla malarskiego dekoracje nanosi się przy uŜyciu pędzli, piórek,

grafosów. Pędzle wykonuje się z bardzo miękkiego włosia, np. włosia kuny lub bobra.
Technikę malarskich elementów pędzlowych dzieli się na następujące rodzaje dekoracji:

–

obwódki,

–

linie,

–

paski,

–

sztafaŜ,

–

malowanie powierzchni.
Malowanie obwódek tak zwane obwódkowanie, znajduje najszersze zastosowanie

w ceramice. Obwódka moŜe być samodzielnym elementem dekoracyjnym lub moŜe być
połączona z inną techniką.

Podstawowym przyborem słuŜącym do obwódkowania jest krąŜek malarski. Jest to

okrągła,  metalowa  tarcza  przymocowana  do  gilzy  osadzonej  na  osi  połączonej  trwale
z nieruchomą  podstawą.  Szerokość  obwódek  wynosi  umownie  1÷2  mm,  linii  do  1  mm,
a pasków ponad 2 mm. Paski szerokie wymagają wykonania konturów,
a następnie wypełnienia powierzchni między nimi.

SztafaŜ jest to podkreślenie farbą wypukłości reliefu. Linie sztafaŜowe podkreślają takŜe

wysmukłość kształtu wyrobu. Nanosi się je spiczastym pędzelkiem sztafaŜowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Pędzle do malowania podszkliwnego i naszkliwnego: a) o długim włosiu, ostro zakończone, b) dłuŜsze

dekoracyjne, c) do małych płaszczyzn, d) do duŜych płaszczyzn, e) do linii i obwódek, f) do pasków,
g) do napisów, h) do wygładzania powierzchni [3, s. 229]

Zdobienie za pomocą szablonów pozwala na nanoszenie na wyrobów elementów

kwiatowych dwu–, a nawet trójbarwnych. Szablony (wzorniki) wycina się z cienkiej blaszki,
staniolu lub impregnowanego papieru. Do kaŜdego koloru potrzebny jest oddzielny szablon.
Wzór maluje się przeciągając po powierzchni szablonu pędzlem napełnionym zaczynem
farby.

Natrysk farby słuŜy do pokrywania całych powierzchni wyrobu w sposób równomierny

lub cieniowany. Rozpylanie farby prowadzi się w komorze natryskowej, zaopatrzonej
w wentylację. Zabezpiecza to pracowników przed wdychaniem substancji szkodliwych.
Natrysk moŜna prowadzić takŜe przy uŜyciu szablonów.

technice

stemplowania

(pieczątkowania)

następuje

przenoszenie

cienko

rozprowadzonej  na  palecie  szklanej  farby  na  wyrób  za  pomocą  stempla  (pieczątki)
gumowego.  Farbę  do  tego  celu  przygotowuje  się  z  gliceryną.  Technika  stemplowania
podszkliwnego stosowana jest najczęściej do nanoszenia znaku firmowego. Jest to dekoracja
trwała, poniewaŜ powłoka szkliwa chroni przed zniszczeniem.

Wadą zdobienia podszkliwnego jest mała gama barw. Większość barwników nietrwała

jest w temperaturze wypalanego szkliwa (1200÷1410

C). Dlatego zdobienie podszkliwne

znalazło zastosowanie głównie na wyrobach fajansowych, których szkliwo naleŜy do
niskotopliwych.

Zdobienie naszkliwne

Do stosowanych technik dekoracji naszkliwnych [2] zalicza się techniki:

–

pędzla malarskiego,

–

natrysku pełnego i przez szablony,

–

stalodruku, czyli litografii wklęsłej,

–

stemplowania ( pieczątkowania ),

–

kalkomanii ceramicznej,

–

lustrów,

–

zdobienia metalami szlachetnymi.
Dekorowanie pędzlami wymaga tego samego oprzyrządowania, jak przy zdobieniu

podszkliwnym. Malowanie na powierzchni szkliwa jest łatwiejsze (łatwo przesuwa się
pędzel), a błędne rysunki moŜna wytrzeć watą zwilŜoną w terpentynie.

Technika natryskiwania farbą naszkliwną nie róŜni się od nanoszenia farby podszkliwnej.

Farbę umieszcza się w zbiorniku 1 w pistolecie przedstawionym na rysunku 7. Następnie
kieruje się wylot 2 pistoletu na wyrób ustawiony w komorze odciągowej i otwiera się zawór 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przez odciągnięcie spustu 4. SpręŜone powietrze wyrzuca na zewnątrz farbę w postaci bardzo
drobnych kropelek. Kropelki farby osadzają się na powierzchni wyrobu. Podczas
natryskiwania farbami naszkliwnymi naleŜy pamiętać o wysokiej szkodliwości związków
ołowiu znajdujących się w topnikach farb naszkliwnych.

Rys. 7. Schemat pistoletu do natryskiwania (opis w tekście) [2, s. 317]

Technika stalodruku (rys. 8) jest metodą, która pozwala na zdobienie wyrobów

ornamentami wykonywanymi subtelnym, cienkoliniowym rysunkiem. Wykonanie stalodruku
wymaga uprzedniego wytrawienia rysunku na płycie stalowej lub miedzianej. Płyta moŜe być
uŜytkowana kilka lat. Rysunek poniŜej przedstawia ornamenty do zdobienia skrzydła talerza.

Technika stemplowania (pieczątkowania) jest prosta i często stosowana. Kształt elementu

dekoracyjnego wykonany jest w odpowiednio wyciętym stemplu gumowym. Mogą to być
geometryczne wzory, wzory koronkowe, marmurkowe itp.

Technika kalkomanii stosowana jest bardzo powszechnie w zdobieniu wyrobów

porcelanowych  i  półporcelanowych.  Pozwala  na  nanoszenie  na  wyroby  wielobarwnych
kompozycji  lub  prostych  ornamentów.  Kalkomanię  wykonują  samodzielne,  wyodrębnione
zakłady.  RozróŜnia  się  dwie  techniki  drukowania  kalki:  litograficzną  i  sitodrukową.
Wygodniejsza  jest  technika  sitodrukowa,  umoŜliwiająca  bardzo  szybkie  i  dokładne
odtworzenie  zaprojektowanego  wzoru.  Sposób  nanoszenia  wzorów  z  kalki  jest  następujący:
z arkusza kalki wycina się pojedyncze wzory i umieszcza w wodzie na jakiś czas. Następnie
wzór  nakłada  się  na  wyrób,  lekko  dociska  i  zdejmuje  ostroŜnie  papier.  Po  wyschnięciu
miejsca zdobione zmywa się ciepłą wodą z dodatkiem amoniaku lub sody.
Kalkę  zdobniczą  produkują  wyspacjalizowane  drukarnie,  w  których  zamawia  się  określone
wzory dekoracji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Wzór dekoracji stalodrukowej [2, s. 318]

Farby lustrowe tworzą podczas wypalania bardzo cienkie błonki metaliczne, które dają

efekt  iryzacji  na  szkliwie.  Farby  lustrowe  są  to  Ŝywiczne  mydła  metali,  rozpuszczone
w olejkach  lub  terpentynie.  W  zaleŜności  od  rodzaju  stosowanego  metalu,  lustry  mogą  być
bezbarwne  lub  zabarwione.  Nanosi  się  je  na  wyrób  przez  malowanie  ręczne  pędzlem  lub
przez  natryskiwanie,  a  następnie  wypala  w  atmosferze  utleniającej  w  temperaturze  około
700–800

C. Lustry stosuje się na wyroby porcelanowe, półporcelanowe i fajansowe.

Zdobienie metalami szlachetnymi jest bardzo kosztownym rodzajem zdobienia

naszkliwnego. Wykonuje się je ręcznie, naszkliwnie jako obwódki, paski, sztafaŜe i róŜnego
rodzaju ozdoby, przy czym stosuje się złoto, platynę i srebro.

Zdobienie szkliwami dekoracyjnymi

Zdobienie jest związane z głównym ciągiem technologicznym. Wyroby pokrywa się

szkliwem dekoracyjnym w miejsce zwykłego szkliwa. Szkliwo dekoracyjne przygotowuje się
tak samo jak szkliwa zwykłe, stosując tylko odpowiednią recepturę. Do szkliw dekoracyjnych
naleŜą szkliwa: kolorowe przezroczyste i kryjące, metalowe, krystaliczne, spękane (craquele),
barankowe (zbiegające się).

Zdobienie angobami

W dziejach ceramiki angoby pojawiły się znacznie wcześniej niŜ szkliwo. Angoba [4]

jest oczyszczoną płynną gliną, białą ( wtedy bywa nazywana pobiałką ) lub zabarwioną. Jest
stosowana do retuszu rozmaitych defektów czerepu, a takŜe do tworzenia dekoracji
malarskich i rysunkowych. Angoby to zazwyczaj gliny naturalne, czasami barwione tlenkami
metali. Gliniane wyroby pokrywane metodą polewania mogą być monochromatyczne lub
wielobarwne. Często wnętrze naczynia polewa się jedną barwą angoby, zaś jego zewnętrzne
ś

cianki inną. Zawsze zaczyna się od wnętrza wyrobu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak podzielisz sposoby zdobienia wyrobów ceramicznych?

Jaki jest skład farb podszkliwnych?

Jakie znasz techniki zdobienia podszkliwnego i naszkliwnego?

Jak dzielimy techniki pędzla malarskiego?

Kiedy wykorzystasz szablon?

Jak nazywa się przyrząd do obwódkowania?

Jak działa i jakie elementy zawiera pistolet natryskowy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz hasło z opisem.

Hasło

Opis

1. Relief

Samodzielny element dekoracyjny lub słuŜy do wykończenia dekoracji
naniesionych inną techniką.

2. SztafaŜ

NaleŜy do powszechnie stosowanej najtańszej metody dekoracji
masowej.

3. Kalkomania C.

Wypukły lub wklęsły wzór wykonany w czerepie wyrobu z tej samej
masy.

4. Obwódka

Podkreślenie farbą wypukłości reliefu i/lub wysmukłości kształtu
wyrobu.

Hasło

Opis

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące zdobienia,

zastanowić się nad opisem poszczególnych haseł,

obejrzeć wyroby gotowe

połączyć hasło z opisem, uzupełniając miejsce w tabelce,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

notatnik,

−

gotowe wyroby porcelanowe,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj sposób zdobienia, uzupełniając puste rubryki w tabelce, pojęciami

wymienionymi poniŜej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Barwienie mas

Zdobienie

plastyczne

Zdobienie

podszkliwne

Zdobienie

naszkliwne

Zdobienie
szkliwami

dekoracyjnymi

1–10%
barwnika

krystaliczne,

spękane

podczas

formowania

kalkomania; znak firmowy; po wypaleniu ze szkliwem; w czasie przygotowania masy; przed
wypalaniem; przed szkliwieniem; relief wypukły

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące zdobienia,

przeanalizować treść tabelki i wpisać w brakujące miejsca sformułowania znajdujące się
poniŜej tabelki,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Dobierz i sporządź jeden z podanych w tabeli 3 roztworów soli barwiących i dokonaj

malowania na niebiesko wazonu biskwitowego fajansowego przy uŜyciu pędzla malarskiego.

Tabela 3. Roztwory soli metali barwiących [1, s.160]

Nazwa roztworu

Skład procentowy roztworu

Roztwór kobaltu

75,0 azotan kobaltu, 25,0 woda

Roztwór chromu

75,0 azotan chromu, 25,0 woda

Roztwór miedziowy

75,0 azotan miedzi, 25,0 woda

Roztwór magnezu

86,0 azotan magnezu, 14,0 woda

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące zdobienia,

przeanalizować treść tabelki i wybrać roztwór, który sporządzisz, aby uzyskać barwę
niebieską,

sporządzić roztwór w ilości 100 g,

przygotować zestaw pędzli,

wybrać wazon do zdobienia,

pomalować w dowolny sposób wazon,

omówić wykonanie ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

waga,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sole matali barwiących,

−

sprzęt laboratoryjny,

−

zestaw pędzli malarskich,

−

wyroby biskwitowe fajansowe,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

porównać składy farb podszkliwnych i naszkliwnych?

wymienić i krótko scharakteryzować sposoby zdobienia wyrobów?

omówić techniki zdobienia podszkliwnego?

omówić techniki zdobienia naszkliwnego?

omówić zastosowanie krąŜka malarskiego?

wymienić maszyny do nanoszenia dekoracji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Wykańczanie wyrobów. Wady wyrobów szkliwionych
i zdobionych

4.3.1. Materiał nauczania

Wykańczanie wyrobów po szkliwieniu

Proces wykańczania poszczególnych wyrobów przeprowadza się przede wszystkim

w  celu  przygotowania  wyrobów  do  wypalania.  Z  płytek  ściennych  naleŜy  zdjąć  szkliwo
z obrzeŜy. Czynność tę wykonują odpowiednio zamocowane cykliny na taśmie szkliwierczej.
Z płaskich wyrobów stołowych usuwa się szkliwo ze stopki, na której będą ustawione wyroby
podczas  wypalania.  Wyroby  wypalane  parami  muszą  mieć  otarte  szkliwo  ze  stopki  dolnego
naczynia  i  na  obydwu  brzegach,  aby  szkliwo  nie  skleiło  ich  ze  sobą  podczas  wypalania.
Wyroby wypalane na bomzach (specjalnych podkładkach) naleŜy oczyścić tylko na obrzeŜach
podpierających wyrób w piecu.

Usuwanie szkliwa wykonuje się zwykle na maszynach, w których elementem roboczym

jest wilgotna taśma gąbczasta rozpięta na dwóch poziomych rolkach. RozróŜnia się dwa typy
tych urządzeń, jedne – z taśmą gąbczastą do ręcznej obsługi, drugie – działające maszynowo.

Rys. 11. Urządzenie do ręcznego czyszczenia półfabrykatów ze szkliwa: 1 – taśma z gąbki, 2 – walec

dociskowy, 3 – woda do płukania taśmy, 4 – rurka przelewowa [2, s. 262]

Rys. 12. Urządzenie do mechanicznego samoczynnego czyszczenia półfabrykatów ze szkliwa: bęben z gąbką,

2–stół obrotowy [5, s. 217]

Do czynności wykończeniowych naleŜy takŜe korekta szkliwa, polegająca na roztarciu

zgrubień i zacieków szkliwa wysoko topliwego bądź na doszkliwieniu powierzchni za
pomocą pędzelka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykańczanie wyrobów po wypaleniu

Po wypaleniu wyroby są sortowane, a niektóre z nich – szlifowane. Obie te czynności

zalicza  się  do  prac  wykończeniowych.  Sortowanie  jest  czynnością,  która  ma  na  celu
oddzielenie wyrobów z wadami. Wady są róŜnorodne i większość  z nich jest nadal oceniana
wzrokowo.  Ręczne  sortowanie  przeprowadza  się  w  urządzeniach,  których  głównym
elementem  roboczym  jest  przenośnik.  Stanowiska  sortowaczy  umieszczone  są  po  obu
stronach przenośnika. Do sortowania płytek ceramicznych uŜywa się takŜe automatów, które
oddzielają płytki wg grubości i przedziałów wymiarowych.

Urządzenia do szlifowania przeznaczone są do usuwania niewielkich zniekształceń

w  miejscach  zlepień  oraz  zanieczyszczeń  mechanicznych,  głównie  zaprószeń  zatopionych
w  szkliwie.  W  talerzach,  spodkach,  czajnikach  oraz  w  tych  wyrobach,  które  wypala  się
w  pozycji  stojącej,  szlifuje  się  nóŜkę.  FiliŜanki  wypalane  parami  wymagają  szlifowania
brzegów.  Do  szlifowania  uŜywa  się  szlifierek  elektrycznych  z  tarczami  karborundowymi.
Konstrukcja  szlifierek  bywa  róŜna.  O  zastosowaniu  takiego  czy  innego  typu  szlifierki
decyduje  kształt  i  wielkość  wyrobu.  Do  szlifowania  wyrobów  płaskich  stosuje  się  zwykłe
szlifierki  jedno–  lub  dwutarczowe.  Wyroby  głębokie  szlifuje  się  z  uŜyciem  szlifierki
z  wałkiem  giętkim,  umoŜliwiającym  dostęp  do  wnętrza  wyrobu.  NóŜki  talerzy,  salaterek
i  półmisków  szlifuje  się  na  szlifierkach  poziomych  z  tarczą  Ŝeliwną,  którą  posypuje  się
proszkiem  karborundowym  lub  piaskiem  kwarcowym.  Brzegi  filiŜanek  i  innych  wyrobów
szlifuje  się  na  toczkach,  w  których  głowicy  znajdują  się  gniazda  do  zakładania  filiŜanek;
do ścierania  uŜywa  się  drobnoziarnistych  pilników  karborundowych.  Od  izolatorów  odcina
się piłami diamentowymi naddatki technologiczne czyli bomzy. Małe izolatory szlifuje się na
obrotowych tarczach poziomych, duŜe – na szlifierkach wyposaŜonych w suport.

Czyszczeniu przez szlifowanie poddaje się wyroby o czerepie spieczonym, a więc

porcelanowe  lub  półporcelanowe.  Miejsce  szlifowania  poleruje  się  dodatkowo.
Do polerowania  uŜywa  się  kawałków  drewna,  zwilŜonych  odpadkowym  szkliwem
lub zawiesiną  mielonego  piasku  z  gliną.  Do  polerowania  wyrobów  specjalnych,  od  których
wymaga się gładkości powierzchni, stosuje się osełki lub mikroproszki ścierne.
Wady ceramicznych wyrobów szkliwionych i procesu szkliwienia

Wady występujące na poszkliwionych i wypalonych wyrobach ceramicznych mogą być

róŜne. W celu zapobiegania wadom naleŜy poznać ich przyczyny.
Wady wyrobów zdobionych

Przyczynami wad, występujących na wyrobach zdobionych, są przewaŜnie

niedopatrzenia, brak umiejętności lub po prostu niedbalstwo pracowników.

Do wad występujących w zdobieniu podszkliwnym zalicza się:

−

niewyraźne reliefy: przyczyny – wytarte formy gipsowe, zacieranie gąbką,

−

pryszczenie farby: przyczyny – niewłaściwy proces wypalania, nieodpowiednie szkliwo,

−

zabarwienie szkliwa wokół dekoracji: przyczyny – źle dobrane szkliwo, zbyt topliwa
farba.

Do wad występujących w zdobieniu naszkliwnym zalicza się;

−

spienienie powierzchni farb: przyczyny – za szybki wzrost temperatury, źle roztarta
farba,

−

suchość farb ( matowość ): przyczyny – zbyt niska temperatura wypalania, zła wentylacja
pieca,

−

zanieczyszczenia farbą: przyczyny – niestaranna praca malarzy, niestaranne ustawienie
wyrobów w koszach,

−

cieralność złota: przyczyny – niedopalenie, zbyt rozcieńczone złoto.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Podstawowe wady szkliwienia i ich przyczyny

Wada

Przyczyna wady (przykłady)

przyklejanie się wyrobu
do podstawy
ogniotrwałej

le otarta nóŜka

nie poszkliwione
powierzchnie

niedokładna praca szkliwierza,
zanieczyszczenia parafiną

zbieganie się szkliwa

zły skład ( za duŜo kaolinu ),
za gruba warstwa szkliwa

zgrubienia szkliwa

nierównomierna nasiąkliwość biskwitu

nakłucia

zanieczyszczenia masy lub szkliwa

zmiana barwy szkliwa

le prowadzony proces wypalania

zmatowienia szkliwa

zła receptura,
zbyt cienka warstwa szkliwa

muszka

zanieczyszczenia surowca

Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy związane z produkcją szkliwa

Surowce krzemionkowe, a zwłaszcza pył krzemionkowy jest bardzo szkodliwy dla

organizmu  ludzkiego  i  powoduje  w  duŜych  stęŜeniach  chorobę  dróg  oddechowych  zwaną
krzemicą.  W  pomieszczeniach,  w  których  uŜywa  się  surowców  krzemionkowych,  naleŜy
zapewnić  odpowiednią  wentylację.  Chroniczne  wchłanianie  surowców  borowych  powoduje
wyniszczenie  organizmu  ludzkiego.  Związki  ołowiu  stosowane  w  szkliwach  jako  topniki  są
trujące  i  powodują  powstawanie  choroby  zwanej  ołowicą.  We  wczesnym  okresie  choroby
występują  nudności,  bóle  brzucha,  osłabienie  mięśni.  Cera  staje  się  szaroblada  i  występują
zmiany  charakterystyczne  we  krwi.  Zapobieganie  zatruciom  polega  na  przestrzeganiu
przepisów  technicznych  o  dopuszczalnym  stęŜeniu  ołowiu  na  stanowisku  pracy,  stosowaniu
rękawic ochronnych. Produkcja szkliw powinna odbywać się w pomieszczeniach, w których
zapewniona jest odpowiednia wentylacja. Pracownicy muszą się badać okresowo.
Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy związane z procesem zdobienia

Wiele substancji będących składnikami farb ceramicznych i barwników wpływa

negatywnie  na  organizm  ludzki,  dlatego  naleŜy  przechowywać  je  w  pojemnikach
zamkniętych. Związki manganu mogą powodować uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego.
Związki  chromu  powodują  ostre  zapalenie  oskrzeli  i  przeŜeranie  przegrody  nosowej,
owrzodzenie  skóry.  Związki  kobaltu  powodują  schorzenia  Ŝołądka.  Terpentyna,  przy
długotrwałym  działaniu  powoduje  uszkodzenie  nerek  i  zapalenia  oraz  stany  uczuleniowe
skóry. Wszystkie pomieszczenia, w których odbywa się zdobienie i przechowuje się materiały
powinny być z odpowiednią wentylacją.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z których miejsc na wyrobach usuwa się szkliwo?

Jakie znasz urządzenia zaliczane do urządzeń wykańczających?

Co sprawia, Ŝe występują wady szkliw i procesu szkliwienia?

Jakie wady powstają podczas zdobienia podszkliwnego?

Jakie wady powstają podczas zdobienia naszkliwnego?

W jaki sposób powinno być wyposaŜone pomieszczenie, w którym zdobi się wyroby
ceramiczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij poniŜszy tekst.

Proces  wykańczania  poszczególnych  wyrobów  przeprowadza  się  przede  wszystkim  w  celu
przygotowania wyrobów do procesu ...................... .
Z  płytek  ściennych  naleŜy  zdjąć  szkliwo  z  .....................  .  Wyroby  stołowe  wypalane
pojedynczo muszą mieć usunięte szkliwo ze ......................... . Wyroby wypalane parami
(filiŜanki) naleŜy oczyścić ze szkliwa na ............. dolnej filiŜanki i na obydwu .....................
Wyroby  wypalane  na  specjalnych  podkładkach  naleŜy  oczyścić  tylko  na  ..........................  ,
podpierających wyrób w piecu.
Roztarcie zgrubień i zacieków szkliwa nazywamy ............................... szkliwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dotyczące wykończania wyrobów ceramicznych,

zapoznać się z dostępnymi gotowymi wyrobami porcelanowymi lub półporcelanowymi,

przeanalizować treść tekstu i wpisać w brakujące miejsca pasujące słowa,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

gotowe wyroby porcelanowe i/lub półporcelanowe,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj wadę do zdobienia podszkliwnego lub naszkliwnego i określ przyczynę

powstania  danej  wady.  Korzystaj  z  podpowiedzi:  zbyt  rozcieńczone  złoto,  wytarte  formy
gipsowe,  zbyt  gruba  warstwa  farby,  zbyt  niska  temperatura  wypalania,  niestaranna  praca
malarzy.

Uzupełnij zgodnie z poleceniem tabelę.

Wada

Przyczyna powstałej wady

Sposób zdobienia

Niewyraźne reliefy

Suchość farb (matowość)

Pryszczenie farby

cieralność złota

Zanieczyszczenia farbą

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika dla ucznia,

zapoznać się z dostępnymi wyrobami z przykładami wad,

przeanalizować treść tabeli oraz podpowiedzi,

skonsultować się z innymi uczniami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wpisać w brakujące miejsca sformułowania z podpowiedzi,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

notatnik,

−

wyroby z wadami,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Dokonaj samodzielnego szkliwienia metodą przez zanurzenie oraz wykończ po

szkliwieniu półfabrykat stołowy porcelanowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zaplanować kolejne czynności podczas szkliwienia,

zapoznać się z asortymentem wyrobów do szkliwienia,

przygotować zbiornik ze szkliwem surowym,

przygotować środki ochrony indywidualnej,

przygotować urządzenie do usuwania szkliwa ze stopek naczyń,

przystąpić do szkliwienia przez zanurzanie,

wykończyć wyroby poprzez otarcie szkliwa ze stopek na urządzeniu do usuwania
szkliwa,

odstawić wyrób do wysuszenia,

omówić wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

notatnik,

−

wyroby do szkliwienia,

−

zbiornik ze szkliwem,

−

urządzenie do usuwania szkliwa ze stopek naczyń,

−

rodki ochrony indywidualnej,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jak wykańcza się wyroby po szkliwieniu?

wymienić urządzenia do szlifowania wyrobów ceramicznych?

podać przykłady wad zdobienia podszkliwnego i naszkliwnego oraz
określić przyczyny ich powstawania?

wymienić trzy moŜliwe wady procesu szkliwienia?

scharakteryzować szkodliwość trzech materiałów stosowanych do
zdobienia?

określić zasady zabezpieczenia pracownika przed działaniem szkodliwych
substancji w dziale zdobienia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Gotowe wyroby ceramiczne

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawowe badania jakości wyrobów gotowych

Właściwości uŜytkowe wyrobów, ich podział na gatunki zaleŜnie od załoŜonych cech,

liczba i rodzaj dopuszczalnych wad, przeznaczenie i sposób uŜycia oraz metody badań
i warunki odbioru ujęte są w odpowiednich normach.

Normy są aktami prawnymi obowiązującymi w kraju, który je wydał. W Polsce

spotykamy się z kilkoma rodzajami norm. Normy w naszym kraju wydaje Polski Komitet
Normalizacyjny. Polskie Normy moŜna podzielić na trzy grupy:
–

normy własne, krajowe oznaczone symbolem literowym PN,

–

wierne tłumaczenia norm europejskich EN – oznaczenie w kraju PN-EN,

–

wierne tłumaczenia norm międzynarodowych, oznaczone jako PN-ISO.
Normy na ceramiczne wyroby składają się przewaŜnie z trzech zasadniczych części.

Część  pierwszą  stanowi  wstęp,  w  którym  określa  się,  co  jest  przedmiotem  normy,  dalej
podaje  się  sposób  podziału  na  klasy,  typy  lub  gatunki,  niekiedy  równieŜ  orientacyjne
zastosowanie  poszczególnych  grup  wyrobów,  a  ponadto  sposób  oznaczania  oraz  normy
związane.  Część  druga  obejmuje  wymagania  techniczne  stawiane  wyrobom  danego  rodzaju.
W  części  trzeciej  normy  podaje  się  rodzaje  prób,  jakim  podlegają  wyroby,  sposoby
przeprowadzania  badań  oraz  zasady  kwalifikacji.  Często  jadnak    metody  badań  są
wyodrębnione  w  osobne  normy,  obejmujące  całe  grupy  wyrobów.  Normy  dość  często
podlegają  nowelizacji,  dlatego  naleŜy  zawsze  opracowywać  wyniki  badań  korzystając
z aktualnych norm przedmiotowych.
Badania wymagane przez normy

KaŜda norma dla wyrobów gotowych rozróŜnia dwa rodzaje badań:[6]

–

sprawdzenie cech zewnętrznych oraz

–

badania laboratoryjne.
Sprawdzenie cech zewnętrznych umoŜliwia szybkie i proste, bez uŜycia sprzętu

laboratoryjnego, zorientowanie się w jakości wyrobów i ich przydatności i jest wykonywane
na terenie wytwórni danych wyrobów.

Badania laboratoryjne określają zasadnicze cechy fizyczne materiału, jak nasiąkliwość,

wytrzymałość na ściskanie, odporność na działanie mrozu i inne. Dobór badań jest
uzaleŜniony od rodzaju wyrobu ceramicznego. Badania laboratoryjne wykonuje się
w laboratoriach do tego celu upowaŜnionych.
Badania jakości wyrobów ceramiki budowlanej

Badanie cech zewnętrznych polega na sprawdzeniu:

–

wymiarów,

–

wielkości skrzywień,

–

odchylenia powierzchni bocznych i płaszczyzn cięcia od kąta prostego,

–

rozmiarów i liczby szczerb i pęknięć,

–

dźwięku,

–

odporności na uderzenie,

–

przełamu,

–

procentowej liczby cegieł połówkowych,

–

wichrowatości krawędzi i skrzywień powierzchni,

–

pęknięć, odbić i zgnieceń,

–

jednolitości barwy,

–

wielkości spłaszczenia,

–

stanu powierzchni i innych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania laboratoryjne obejmują następujące oznaczenia:

–

nasiąkliwości,

–

wytrzymałości na ściskanie,

–

wytrzymałości na zginanie,

–

przesiąkliwości,

–

masy,

–

gęstości pozornej,

–

odporności na działanie mrozu,

–

odporności na zmiany temperatury,

–

obecności szkodliwej zawartości marglu,

–

obecności szkodliwej zawartości soli rozpuszczalnych.

Charakterystyka wybranych badań:
Sprawdzanie wymiarów

Sprawdzenie wymiarów wyrobów, dla których tolerancje wyraŜają się całkowitymi

liczbami  milimetrów,  wykonuje  się  z  dokładnością  do  1mm,  przymiarem  z  podziałkom
milimetrową.  KaŜdy  pomiar  naleŜy  sprawdzić  trzy  razy,  dla  ustalenia    średniego  wyniku,
który  następnie  ocenia  się,  czy  mieści  się  on  w  dopuszczalnych  granicach  tolerancji.
Tolerancję  podaje  się  w  postaci  +-  ,  to  znaczy  moŜna  uzyskać  wynik    o  pewną  wartość
poniŜej i o tę samą wartość powyŜej nominalnej.
Sprawdzanie wielkości skrzywień

Sprawdzenie wielkości skrzywień powierzchni i krawędzi cegły polega na ułoŜeniu jej na

płaskiej  powierzchni  i  zmierzeniu  z  dokładnością  do  1  mm  odchylenia  powierzchni
lub krawędzi  cegły  od  płaszczyzny.  Dokładniejszego  określenia  stopnia  skrzywień
powierzchni i krawędzi dokonuje się metalowym kątownikiem. Szczeliny powstałe na skutek
skrzywień  płaszczyzn  cegły  z  ramionami  kątownika  mierzy  się  przymiarem.  Prawidłowość
powierzchni  badanej  dachówki  naleŜy  sprawdzić,  porównując  z  rysunkami  podanymi
w normie.
Sprawdzanie wielkości oraz liczby szczerb i pęknięć

Sprawdzenie to polega na oględzinach zewnętrznych pewnej liczby badanych wyrobów

i ocenie  ich  zgodnie  z  wymaganiami  odpowiedniej  normy.  Liczbę  stwierdzonych  uszkodzeń
mierzy  się  przymiarem  z  dokładnością  do  1  mm.  Przy  pęknięciach  określa  się  długość,  zaś
przy  szczerbach  przede  wszystkim  głębokość  oraz  długość  i  szerokość.  Po  ustaleniu  liczby
i wielkości  uszkodzeń  uzyskane  dane  porównuje  się  z  wymaganiami  norm.  Przy  badaniu
pustaków stropowych sprawdza się wielkość i liczbę uszkodzeń stopki pustaka.
Sprawdzanie dźwięku

Wyroby ceramiczne przy lekkim uderzeniu młotkiem stalowym wydają dźwięk czysty,

określany czasem jako metaliczny. Jeśli mają pęknięcia, wadliwą strukturę lub są nie
dopalone, dźwięk moŜe być przytłumiony lub głuchy. W trakcie uderzenia badany wyrób
naleŜy trzymać za jeden z końców, aby nie obejmować go zbyt szczelnie, gdyŜ powoduje to
głuszenie dźwięku. Do badania pobiera się wyroby w stanie powietrzno-suchym.
Sprawdzanie odporności na uderzenie.

Sprawdzenie odporności cegieł na uderzenie przeprowadza się w ten sposób, Ŝe badane

cegły upuszcza się z wysokości 1,5 m na inne cegły. Cegły mogą się przy tym wyszczerbić
lub pęknąć na pół, lecz nie powinny rozpaść się na kawałki.
Sprawdzanie przełamu

Przełam bada się po rozbiciu albo po jego zgnieceniu przy oznaczaniu wytrzymałości na

ciskanie lub zginanie. Określa się strukturę przełamu, która moŜe być jednolita,

drobnoziarnista  lub  nierówna,  wykazująca  grudki  nie  przerobionej  gliny,  ziarna  Ŝwiru,
margla,  pirytu,  otwory  i  szczeliny.Obecność  uwarstwień  świadczy  o  warstwowości  masy,
zmniejszającej    odporność  wyrobu  na  działanie  czynników  atmosferycznych.  Domieszki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

marglu nie dopuszcza się w wyrobach na elewacje, jak np. cegła licówka. Z barwy przełomu
orientować  się  moŜna  o  jakości  wypalania  wyrobów.  Barwa  jasna  wskazuje  na  słabe
wypalenie,  intensywnie  czerwona  na  dobre  wypalenie,  oczywiście  jest  to  związane
z zawartością  związków  Ŝelaza  w  glinie  uŜytej  do  produkcji.  Ciemna  lub  czarna  barwa
przełomu świadczy o redukcyjnym charakterze atmosfery podczas wypalania.
Sprawdzanie jednolitości barwy

Sprawdzenie prowadzi się w stanie powietrzno-suchym, dla dachówki, cegły licówki,

kominówki. Barwa powinna być zachowana w całej partii materiału. Sprawdzanie polega na
oględzinach. Poszczególne sztuki wchodzące w skład jednej partii mogą róŜnić się jedynie
odcieniem. Wyroby nie spełniające tego wymagania zalicza się do drugiego gatunku.
Oznaczanie nasiąkliwości

Nasiąkliwość określa się na próbkach wysuszonych do stałej masy (w temperaturze

110

C). Wysuszone próbki zanurza się w wodzie początkowo do ½ wysokości, po upływie

2 godzin – do ¾ wysokości, a po następnych 2 godzinach próbki całkowicie zalewa się wodą.
Pozostają one w wodzie do momentu uzyskania stałej masy. Oznaczanie nasiąkliwości
wodnej płyt i płytek ceramicznych naleŜy prowadzić według PN-EN ISO 10545-3:1999.
Oznaczanie przesiąkliwości dachówek (PN-EN 539-1:1999)

Próbki przeznaczone do badań układa się poziomo, a na ich ornej powierzchni stopem

parafiny z woskiem przymocowuje się prostopadle rurkę szklaną. Do rurki nalewa się wody
do wysokości 16 cm i jeŜeli poziom wody obniŜa się w odstępach 1-godzinnych uzupełnić
ilość wody do poziomu pierwotnego. Po upływie 3 godzin przeprowadza się obserwację
spodniej powierzchni dachówki, na której nie powinny wystąpić krople wody ani rosy. Plama
pochodząca od zawilgocenia jest dopuszczalna.
Oznaczanie rys na szkliwie

Materiały ceramiczne szkliwione, jak płytki i kafle, na skutek róŜnej wartości

współczynnika  rozszerzalności  liniowej  szkliwa  i  podkładu  (masy  ceramicznej)  mogą
wykazywać  drobne  włoskowate  rysy.  Gdy  szkliwo  jest  czyste,  rysy  są  najczęściej
niewidoczne.  Aby  stwierdzić  ich  istnienie,  powierzchnię  szkliwa  pokrywa  się  atramentem
lub ciemną  cieczą  barwiącą.  Następnie  płyn  ściera  się  czystą  szmatką  i  jeśli  na  powierzchni
widoczne  będą  ciemne  rysy  w szkliwie,  to  znaczy,  Ŝer  jest  ono  popękane.  Rysy  te  często
nazywa się cekiem, a opisane badanie – badaniem na cek.
Oznaczanie wytrzymałości na ściskanie

Określania wytrzymałości na ściskanie elementów murowych dotyczą PN-EN 772-

1:2001 oraz PN-EN 772-1:2001/Ap1:2002. Do badań cegły typu B i P przecina się na pół.
Badanie wytrzymałości przeprowadza się w prasie hydraulicznej. Ze stosunku siły niszczącej
do powierzchni próbki oblicza się wytrzymałość na ściskanie cegły w MPa . Cegły typu D i S
oraz cegły dziurawki i kratówki oznacza się na próbkach całych.
Badanie masy

Badanie masy przeprowadza się dla pustaków stropowych i dachówek. Pustak waŜy się

z dokładnością do 0,1 kg, a dachówkę z dokładnością do 5 g, wyroby muszą być suszone
przez 6 godzin w temperaturze 105÷110

Badania jakości gotowych wyrobów wapienno-piaskowych

Sposób przeprowadzania badań jest podobny jak przy badaniach wyrobów ceramiki

budowlanej.

Badanie cech zewnętrznych polega na sprawdzeniu:

–

dopuszczalnych uszkodzeń naroŜy i krawędzi,

–

barwy,

–

przełomu,

–

liczby cegieł połówkowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania laboratoryjne obejmują:

–

sprawdzenie gęstości pozornej,

–

badanie wytrzymałości na ściskanie,

–

badanie nasiąkliwości,

–

badanie odporności na działanie mrozu.

Sprawdzenie gęstości pozornej

Wykonuje się przez ustalenie objętości wyrobu przez pomiar z dokładnością do 1mm

i zwaŜenia z dokładnością do 5 g wysuszonego uprzednio do stałej masy w temperaturze
105÷110

C. Wynik badania uznaje się za dodatni, jeŜeli średnia arytmetyczna spełnia

wymagania normy i nie więcej niŜ dwie próbki mają gęstość większą, lecz poniŜej 10% od
wymagań normy.
Badania jakości gotowych wyrobów kaflarskich

Według PN-74/B-12044 rozróŜnia się dwa podstawowe rodzaje kafli: prostokątne

i kwadratowe. KaŜda z tych nazw obejmuje szereg kształtek, składających się na tak zwany
komplet piecowy.

Sprawdzenie cech zewnętrznych obejmuje:

–

oględziny zewnętrzne,

–

sprawdzenie wymiarów i skrzywień,

–

sprawdzenie dźwięku.

Badania laboratoryjne obejmują:

–

badanie porowatości względnej,

–

badanie odporności termicznej,

–

badanie wytrzymałości na zginanie.

Badania jakości gotowych wyrobów ogniotrwałych

Gotowe próbki materiałów ogniotrwałych poddaje się następującym badaniom:
Pomiary właściwości fizycznych:

–

skurczliwość wypalania i skurczliwość całkowita,

–

wytrzymałość na ściskanie,

–

porowatość względna,

–

gęstość,

–

gęstość pozorna,

–

gazoprzepuszczalność.

Pomiary właściwości termicznych:

–

ogniotrwałość zwykła,

–

ogniotrwałość pod obciąŜeniem,

–

skurczliwość lub rozszerzalność wtórna liniowa,

–

odporność na nagłe zmiany temperatury,

–

odporność na działanie ŜuŜli,

–

współczynnik przewodnictwa cieplnego.

Badania jakości gotowych wyrobów ceramiki szlachetnej

Określanie gatunku i grup jakości wyrobów porcelanowych, półporcelanowych

i fajansowych odbywa się zgodnie z normami określającymi wymagania i rodzaj badań
technicznych dla poszczególnych typów wyrobów. Określenie gatunków i cech fizycznych
wyrobów stołowych podano w normach:
–

PN-75/A-12450. Porcelanowe naczynia stołowe,

–

PN-80/A-12480. Porcelitowe naczynia stołowe,

–

PN-80/A-12490. Fajansowe naczynia stołowe.
Określenie gatunków i cech fizycznych wyrobów sanitarnych i płytek ściennych podano

odpowiednio: PN-78/B-12631, PN-78/B-12031.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oprócz wymienionych norm istnieją jeszcze normy wymiarów ceramiki szlachetnej,

określające tylko kształt i wymiary poszczególnych wyrobów oraz normy określające sposoby
badania niektórych cech fizycznych, jakim poddaje się wyroby gotowe.

Tabela 4. Zestawienie badań wyrobów gotowych porcelanowych, półporcelanowych i fajansowych [566. s. 6]

Naczynia stołowe

Grupa

Rodzaj badania

porcelana

porcelit

fajans

Wyr.sanitarne

porcelanowe

Płytki

ścienne

Oględziny zewnętrzne

Oznaczanie jednolitości

barwy powierzchni

uŜytkowej

Sprawdzenie wymiarów

(w tym krzywizn i

owalności)

Sprawdzenie pojemności

Sprawdzenie masy

Grupa

badania
nie
niszczące

Sprawdzenie dźwięku

Oznaczenie odporności

termicznej

Oznaczanie odporności

termicznej szkliwa

Oznaczanie ścieralności

szkliwa

Oznaczenie nasiąkliwości

Oznaczenie odporności na

uderzenie

Oznaczenie

wytrzymałości na

zginanie

Oznaczanie odporności na

zginanie

Badanie przełamu

Oznaczenie stopnia

białości

Oznaczenie

rozpuszczalności

związków ołowiu

Oznaczenie

rozpuszczalności

związków kadmu

Oznaczenie

kwasoodporności

Grupa 2
Badania
niszczące

Oznaczenie

ługoodporności

Grupa pierwsza obejmuje badania nie niszczące, które mogą mieć charakter zarówno

badań kontrolnych, jak i masowych. SłuŜą one do określania jakości wyrobu. Na podstawie
wyników tych badań przeprowadza się sortowanie wyrobów na poszczególne gatunki: I, II,III
Badania objęte grupą drugą mają na celu określenie jakości tworzywa, z którego wykonano
wyroby – są to badania niszczące wyroby. Przeprowadza się je na wybranych, pojedynczych
sztukach, a wyniki tych badań określają jakość całej partii wyrobów, z której wybrano próbki.
Oględziny zewnętrzne

Oględziny zewnętrze przeprowadza się okiem nie uzbrojonym o normalnej sile wzroku,

z odległości 0,5 m. Określa się następujące wady:
–

wady kształtu: deformacje, nierówności podstaw,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wady powierzchni: chropowatość, falistość, kraterki, łysiny,

–

muszka, nakłucia, skorupkowatość, pęknięcia w miejscu klejenia, pęcherze, szwy,
szczerby, szlify, wytopy, zadrapania, zadymienia, przylepy,

–

wady dekoracji: odchylenia od przyjętego wzoru, uszkodzenia, zabrudzenia.
W normach dla kaŜdego typu wyrobów podaje się dopuszczalne rozmiary i liczbę wad

dla poszczególnych gatunków z podziałem na róŜne powierzchnie wyrobu.
Sprawdzenie wymiarów objętości, masy

Pojemność wyrobów stołowych sprawdza się cylindrem miarowym, przy czym dla

naczyń o pojemności uŜywa się cylindra miarowego. Sprawdzenie masy wyrobu
przeprowadza się na wadze z dokładnością 5 g. Dopuszczalne odchylenia objętości i masy
ujęto w normie.
Zasady składowania i przygotowanie wyrobów ceramicznych do spedycji

Zagadnienia składowania (magazynowania), pakowania i przygotowania do wysyłki

(spedycji) są bardzo waŜne, gdyŜ dobrze wyprodukowane wyroby moŜna łatwo uszkodzić
lub zniszczyć podczas tych operacji.

Magazyn jest to konstrukcja inŜynierska, przeznaczona do magazynowania zapasów,

uwzględniającymi w maksymalnym stopniu (przy ich projektowaniu) podatność magazynową
zapasów.  Budowle  magazynowe  cechuje  duŜa  róŜnorodność,  a  wynika  ona  z  następujących
przesłanek:  rodzaju  towarów  i  ich  podatności  na  magazynowanie,  czasu  magazynowania
zapasów,  rotacji  zapasów  w  magazynie,  stopnia  ich  przygotowania  do  zmechanizowanych
manipulacji, mechanizacji i automatyzacji procesów magazynowych.
Magazyny  moŜna  podzielić  ze  względu  na  rozwiązania  techniczno-budowlane  i  stopień
zabezpieczenia podatności magazynowej zapasów:
–

magazyny otwarte – place składowe,

–

magazyny półotwarte – wiaty, szopy,

–

magazyny zamknięte: naziemne (parterowe tub wielokondygnacyjne, niskiego
i wysokiego składowania, rampowe lub bezrampowe),

–

podziemne (piwnice, kopce, bunkry),

–

magazyny specjalne, np. materiałów łatwo palnych i wybuchowych przechowalnie
owoców, chłodnie itp.
Magazyny otwarte – stanowią najtańszy rodzaj magazynu. SłuŜą do magazynowania

produktów odpornych na działanie czynników atmosferycznych. Są to zazwyczaj ogrodzone
place, odpowiednio przygotowane do magazynowania określonych towarów. W magazynach
otwartych składowane są

materiały pochodzenia mineralnego, wyroby stalowe i Ŝeliwne,

drewno, ceramiczne materiały budowlane i inne.

Magazyny półotwarte – posiadają dach, jedną

dwie tub trzy ściany. Mogą one stanowić

konstrukcję stałą lub tez mogą być ustawiane czasowo z przenośnych elementów składanych.
Magazyny te zabezpieczają przechowywane materiały przed bezpośrednim oddziaływaniem
warunków atmosferycznych. W takich magazynach składowane są towary odporne na zmiany
temperatury lecz wraŜliwe na bezpośrednie oddziaływanie warunków atmosferycznych,
wyroby ceramiczne, cement w workach itp.

Magazyny zamknięte – posiadają pełną budowę ścian, podłogę, drzwi i niekiedy okna.

Stanowią one najliczniejszą grupę magazynów. Do najprostszych zaliczane są magazyny nie
posiadające Ŝadnego wyposaŜenia. W magazynach tych składowane są

następujące

materiały: nawozy sztuczne, gwoździe, druty i inne.
Zasady składowania ceramiki budowlanej [7]

Zasady składowania wyrobów ceramicznych zostały opisane w PN-B-12030:1996 oraz

PN-B-12030:1996/Az1:2002. W normach tych dzieli się wyroby w zaleŜności od rodzaju
i wymiarów na siedem grup.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Miejsce przeznaczone do przechowywania wyrobów powinno być wyrównane,

oczyszczone z gruzu, wolne od wód powierzchniowych i śniegu. Wszystkie wyroby powinny
być ustawione w słupy, stosy, pryzmy lub pakiety, w sposób umoŜliwiający łatwe
przeliczenie albo pobranie próbek do badań.

Wyroby I i II grupy naleŜy ustawiać w stosy lub pakiety do wysokości max 2,20 m.

Przykład ustawiania w stosy cegły pełnej lub cegły kratówki pokazano na rysunku 9.

Rys. 13. Przykłady układania w stosy: a) cegły pełnej lub cegły dziurawki, b) cegły kratówki K-2 [7, s. 81]

Pustaki Akermana naleŜy ustawić w stosy o wysokości do 2 m, na przemian jeden pustak

podstawą do dołu, a drugi podstawą do góry. Pustaki stropowe DZ-3 lub inne o podobnych
gabarytach naleŜy ustawić w słupy do wysokości max 2,1 m.

Rys. 14. Przykład układania na placu pustaków

Akermana [7, s. 81].

Rys. 15. Przykład układania na placu pustaków Dz-3

[7, s. 81].

Wyroby ceramiki budowlanej przygotowując do spedycji umieszcza się na europaletach,

oklamrowane lub zafoliowane.

Spedycja to działalność związana z organizowaniem przewozu wyprodukowanych,

zmagazynowanych  wyrobów,  np.ceramicznych.  Najczęściej  spedycja  bywa  elementem
działalności  zakładu  wytwórczego  i  jej  cechą  charakterystyczną  jest  brak  ceny  sprzedaŜy,
a koszty  z  nią  związane  są  wkalkulowane  w  cięŜar  kosztów  produkcji  finalnej  –  jest  to
spedycja właściwa.

Za spedycję właściwą uwaŜa się wykonywanie następujących czynności:

–

przyjmowanie zleceń spedycyjnych i udzielanie porad związanych z procesami
spedycyjnymi,

–

wybór środka transportu,

–

zawieranie umów o przewóz,

–

ubezpieczanie przesyłki,

–

sporządzanie dokumentacji transportowej,

–

odbiór przesyłki od nadawcy,

–

przygotowanie przesyłki do przewozu,

–

nadanie przesyłki na środek transportu wraz z dokumentacją transportową,

–

odbiór przesyłki ze środka transportowego oraz właściwej dokumentacji,

–

przekazanie przesyłki odbiorcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady składowania i przygotowania do spedycji innych wyrobów ceramicznych

Wyroby sanitarne ustawia się w stosy lub rzędy przedzielone drewnianymi łatami.

Rozmiary  stosów  w  magazynie  wyrobów  określa  się  zaleŜnie  od  kształtu  i  cięŜaru  wyrobu.
Wyroby  do  spedycji  przygotowuje  się  luzem  i  zabezpiecza  na  środkach  transportu.  Płytki
pakuje  się  w paczki  (tzw.  pakiety).  Pakiety  tworzy  się  przez  połączenie  (ściąganie)  taśmą
stalową,  drutem,  tworzywem  sztucznym  odpowiedniej  liczby  płytek.  Na  krawędzi  pakietu
pod taśmę naleŜy podkładać kawałki tektury falistej.

Szczególnej ostroŜności w magazynowaniu i przygotowaniu do spedycji wymagają

wyroby  porcelanowe,  półporcelanowe  czy  fajansowe.  Są  to  wyroby  głównie  cienkościenne
i wymagają  pojedynczego  zabezpieczania,  poprzez  zawijanie  w  miękki  papier,  przekładania
tekturą  falistą  poszczególnych  sztuk  wyrobów.  NaleŜy  je  precyzyjnie  pakować  w  mocne
kartony  papierowe  lub  małe  zestawy  wyrobów  w  podstawach  kartonowych  –  foliować.
Generalnie chodzi o to aby zachować naleŜytą ostroŜność.

WaŜnym elementem spedycji jest bardzo dokładne i czytelne opisanie wysyłanych

materiałów.  Wiodące  zakłady  ceramiczne  przygotowując  opis  wyrobów,  umieszczają  na
ulotce,  dołączanej  do  kaŜdej  palety,  pakietu  itp.  następujące  informacje:  znak  zgodności
z normą  europejską,  znak  firmowy  zakładu-wytwórcy  wyrobów  ceramicznych,  dokładny
adres fabryki, numer normy, nazwę wyrobu, właściwości fizyczne, cechy wytrzymałościowe,
widok  wyrobu  z  wymiarowaniem,  cecha  kolorystyczna  oraz  data  produkcji,  brygada,  ilość
sztuk.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym zajmuje się Polski Komitet Normalizacyjny?

Jakie znasz przykłady wyrobów ceramicznych?

Czego dotyczą badania cech zewnętrznych wyrobów gotowych?

Czego dotyczą badania laboratoryjne wyrobów gotowych?

Co to jest magazyn otwarty?

Jakie ogólne zasady naleŜy przestrzegać podczas magazynowania wyrobów
ceramicznych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj samodzielnego badania jakości cech zewnętrznych cegły pełnej uwzględniając:

sprawdzenie wymiarów, wielkości skrzywień i sprawdzenie dźwięku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zaplanować kolejne czynności podczas sprawdzania wybranych cech zewnętrznych,

przygotować niezbędny sprzęt do badań,

zmierzyć wymiary wyrobów,

porównać pomiar z danymi umieszczonymi w normie,

zmierzyć wielkości skrzywień,

porównać wyniki z danymi w normie,

sprawdzić dźwięk wyrobów poprzez uderzanie ich młotkiem stalowym,

wyciągnąć wnioski z pomiaru dźwięku,

zaprezentować wykonanie ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

notatnik,

−

wyroby do badań (na przykład cegła pełna: min. 8 sztuk),

−

przymiar z podziałką milimetrową,

−

metalowy kątownik,

−

młotek stalowy,

−

normy tematyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Dokonaj samodzielnego badania jakości wyrobów gotowych porcelanowych,

uwzględniając: sprawdzenie pojemności, masy i dźwięku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zaplanować kolejne czynności podczas sprawdzania wybranych cech zewnętrznych,

przygotować niezbędny sprzęt do badań,

zmierzyć pojemność wyrobów cylindrem miarowym,

zwaŜyć na wadze wyroby,

porównać uzyskane wyniki z danymi umieszczonymi w odpowiedniej normie
przedmiotowej,

sprawdzić dźwięk prętem stalowym,

ocenić dźwięk słuchem,

wyciągnąć wnioski do przeprowadzonych badań,

10)

zaprezentować przeprowadzone ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

notatnik,

−

wyroby porcelanowe do badań,

−

cylinder miarowy o pojemności 500 cm

−

waga o dokładności 5 g,

−

pręt stalowy,

−

normy tematyczne,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Dobierz typ magazynu do rodzaju gotowego wyrobu – uzupełnij tabelę określeniami:

magazyn otwarty, magazyn półotwarty, magazyn zamknięty.

Gotowy wyrób

Typ magazynu

Cegła zwykła

Porcelana stołowa

Pustaki Akermana

Cegła ogniotrwała magnezytowa

Fajans stołowy

Płytki ścienne

Wyroby sanitarne

Cegła dziurawka

Izolatory

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać określone treści z Poradnika,

dobrać typ magazynu do rodzaju gotowego wyboru,

przedyskutować swoje propozycje w grupie,

zaprezentować wykonanie ćwiczenia,

uzupełnić tabelę.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

Poradnik dla ucznia,

−

notatnik,

−

ilustracje magazynów.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać podziału Norm Polskich?

podać dwie grupy badań przeprowadzanych w oparciu o normę dla

wyrobów budowlanych?

omówić dowolne badania zewnętrzne dla wyrobu ceramicznego?

omówić dowolne badania laboratoryjne dla wyrobu ceramicznego?

omówić zasady składowania ceramiki budowlanej?

określić zasady przygotowania do spedycji wyrobów ceramicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 24 zadania wielokrotnego wyboru o róŜnym stopniu trudności. Tylko jedna
z wymienionych odpowiedzi jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową
odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Test składa się z dwóch części o róŜnym stopniu trudności: I część – poziom
podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 18÷24, gdyŜ są one na poziomie trudniejszym niŜ pozostałe.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Szkliwo porcelanowe charakteryzuje się duŜą zawartością
a)

wapienia.

dolomitu.

skalenia.

marmuru.

Metodą frytowania nie przygotowuje się szkliwa
a)

borowo–ołowiowego.

skaleniowego.

ołowiowego.

borowego.

Szkliwo porcelanowe jest
a)

surowe, gładkie.

ziemne, gładkie.

frytowane, gładkie.

solne, gładkie.

Do opisu wyglądu zewnętrznego szkliwa nie zaliczamy stwierdzenia, Ŝe jest
a)

przeźroczyste.

matowe.

kryjące.

surowe.

Topienie fryty prowadzi się w piecu
a)

obrotowym.

tunelowym

szybowym.

kręgowym.

Wypalanie wyrobów porcelanowych na „ostro” poprzedza proces
a)

suszenia.

formowania.

szkliwienia.

zdobienia kalką.

Ołowica moŜe być przyczyną choroby zawodowej pracownika działu
a)

przygotowania szkliw.

suszarń.

piecowni.

formowni.

Płytki ścienne szkliwi się najczęściej metodą
a)

zanurzania.

natrysku.

polewania.

malowania pędzlem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wad procesu szkliwienia nie zaliczymy
a)

zbiegania się szkliwa.

zgrubień szkliwa.

przyklejania się wyrobu do półki piecowej.

pryszczenia farby.

10.

Dekorowanie reliefami dotyczy zdobienia
a)

farbami podszkliwnymi.

metalami szlachetnymi.

plastycznego.

farbami naszkliwnymi.

11.

Pistolet natryskowy stosowany jest do nakładania szkliwa metodą
a)

zanurzania.

polewania.

malowania.

natryskiwania.

12.

Stosowanie ochrony dróg oddechowych konieczne jest przy zdobieniu metodą
a)

stemplowania.

kalkomanii.

stalodruku.

natrysku.

13.

Zdobienie reliefami wykonuje się
a)

po wypaleniu na biskwit.

podczas formowania.

podczas suszenia.

po wypaleniu na ostro.

14.

Po szkliwieniu talerza naleŜy usunąć szkliwo z jego
a)

skrzydła.

nóŜki.

całej powierzchni wewnętrznej.

całej powierzchni zewnętrznej.

15.

Do wad zdobienia podszkliwnego i naszkliwnego nie zaliczymy
a)

niewyraźnego reliefu.

zgrubienia szkliwa.

suchości farb.

spienienia powierzchni farb.

16.

Do badań cech zewnętrznych wyrobów gotowych nie zaliczamy sprawdzenia
a)

wymiarów.

nasiąkliwości.

dźwięku.

przełamu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Pomiar ogniotrwałości zwykłej przeprowadza się dla wyrobów
a)

ogniotrwałych.

porcelanowych.

budowlanych.

fajansowych.

18.

Zdobienie podszkliwne jest to
a)

nanoszenie dekoracji na czerep surowy lub biskwitowy i utrwalenie jej przez
pokrycie szkliwem oraz wypalenie razem z nim.

barwienie masy w dziale przygotowania mas.

nakładanie farby na gotowy poszkliwiony i wypalony wyrób oraz utrwalenie jej
przez wypalenie w piecach muflowych w temperaturze 600÷900

cienka mieniąca się błonka perłowa na powierzchni wyrobów szlachetnych.

19.

Urządzenia o działaniu ciągłym do szkliwienia natryskowego, w zaleŜności od sposobu
doprowadzania i odprowadzania szkliwionego przedmiotu z komory natryskowej dzieli
się na urządzenia
a)

obrotowe i pionowe.

poziome i pionowe.

stojące i obrotowe.

przenośnikowe i karuzelowe.

20.

Elementem roboczym maszyny do usuwania szkliwa surowego jest
a)

wrzeciono.

ostra szczotka.

komora próŜniowa.

wilgotna taśma gąbczasta.

21.

Do technik malarskich elementów pędzlowych nie zaliczamy
a)

obwódek.

linii.

pasków.

stempli.

22.

Zieloną barwę farbom naszkliwnym nadaje tlenek
a)

chromowy.

manganowy.

tytanowy.

uranowy.

23.

Magazynowanie

wyrobów ceramicznych odpornych na działanie czynników

atmosferycznych odbywa się w magazynach
a)

specjalnych.

podziemnych.

zamkniętych.

otwartych.

24.

Pośród wyrobów ceramicznych najbardziej wraŜliwe na transport są wyroby
a)

budowlane.

porcelanowe.

ogniotrwałe

kamionkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko: ..........................................................................................................................

Zdobienie i szkliwienie wyrobów ceramicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: