Tech_hodowca_koni_321[01].Z1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Arciszewska

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
w gospodarstwie rolnym 321[01].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr inŜ. Henryk Pauli
mgr inŜ. Tadeusz Popowicz

Opracowanie redakcyjne:

mgr inŜ. Maria Majewska

Konsultacja:

mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z1.02,

„Wykonywanie

zabiegów

agrotechnicznych

gospodarstwie

rolnym”,

zawartego

w modułowym programie nauczania dla zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Czynniki klimatyczne środowiska i ich wpływ na produkcję roślinną

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Gleba jako siedlisko roślin

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady uprawy roli

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady nawoŜenia i nawozy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona roślin

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

44
49

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w planowaniu i wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych

w gospodarstwie rolnym. Ponadto wzbogacisz swoją wiedzę o zagadnienia dotyczące
czynników klimatycznych i glebowych oraz ich wpływu na organizację produkcji roślinnej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na pięć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, poziom opanowania zagadnień dotyczących
wykonywania zabiegów agrotechnicznych w gospodarstwie rolnym,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw zadań pytań, dzięki któremu sprawdzisz
poziom opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.
W materiale nauczania zostały przedstawione równieŜ treści dotyczące rozpoznawania

gleb  w  polu.  Ćwiczenia  zamieszczone  w  rozdziale:  zasady  nawoŜenia  i  nawozy  moŜesz
wykonać  korzystając  z  programów  komputerowych  dotyczących  planowania  produkcji
w gospodarstwach  rolnych,  wykorzystując  umiejętności  ukształtowane  na  zajęciach
z technologii informacyjnej. JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to
poproś  nauczyciela  o  wyjaśnienie  i  ewentualne  sprawdzenie,  czy  dobrze  wykonujesz  daną
czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających
z regulaminu pracowni.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z1.01

Charakteryzowanie roślin

uprawnych

321[01].Z1.02

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

w gospodarstwie rolnym

321[01].Z1.03

Planowanie i organizowanie produkcji pasz

321[01].Z1

Organizacja produkcji

roślinnej

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące obsługi maszyn, pojazdów
i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej,

−

dobierać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

−

przewidywać zagroŜenia związane z uŜytkowaniem maszyn i sprzętu rolniczego,

−

udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

określać rolę produkcji rolniczej jako elementu zrównowaŜonego gospodarowania,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji, a w szczególności z Internetu,

−

korzystać z podręczników, piśmiennictwa zawodowego, instrukcji,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem róŜnych problemów.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć

−

scharakteryzować klimatyczne czynniki siedliska i ich wpływ na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin uprawnych,

−

wykonać podstawowe pomiary meteorologiczne,

−

dokonać prognozy pogody na podstawie danych meteorologicznych,

−

sklasyfikować gleby występujące w Polsce i ocenić ich przydatność rolniczą,

−

rozpoznać typy gleb i określić ich właściwości,

−

objaśnić sposoby regulacji stosunków wodno-powietrznych w glebie,

−

określić cele i zadania zabiegów uprawowych,

−

zaprojektować zespoły uprawek w zaleŜności od warunków glebowych i wymagań roślin
uprawnych,

−

scharakteryzować nawozy mineralne i organiczne oraz określić ich wpływ na środowisko,

−

dobrać i obsłuŜyć maszyny i urządzenia do nawoŜenia roślin uprawnych,

−

zaplanować dawkę nawozu,

−

dobrać maszyny i urządzenia do nawoŜenia mineralnego i organicznego roślin uprawnych,

−

wykonać czynności związane z nawoŜeniem mineralnym i organicznym roślin,

−

określić zasady przechowywania i stosowania nawozów organicznych i mineralnych
zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

−

ocenić jakość sadzeniaków i materiału siewnego,

−

dobrać i obsłuŜyć maszyny i urządzenia do siewu i sadzenia roślin uprawnych,

−

zorganizować i wykonać siew oraz sadzenie roślin uprawnych,

−

rozpoznać i scharakteryzować chwasty, choroby i szkodniki roślin uprawnych,

−

zastosować bezpieczne dla środowiska metody zapobiegania i zwalczania chorób,
szkodników oraz chwastów roślin uprawnych,

−

dobrać i obsłuŜyć maszyny i urządzenia do pielęgnacji roślin uprawnych,

−

wykonać zabiegi pielęgnacyjne związane z uprawą roślin,

−

ocenić jakość zabiegów uprawowych, nawozowych i pielęgnacyjnych oraz obliczyć
koszty ich wykonania,

−

zaplanować następstwo i sąsiedztwo roślin w warunkach gospodarstwa ekologicznego,

−

zorganizować i wykonać zabiegi uprawowe, nawoŜenie i zabiegi ochrony roślin
w gospodarstwie ekologicznym,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Czynniki klimatyczne środowiska i ich wpływ na produkcję

roślinną

4.1.1. Materiał nauczania

Środowisko jest to zespół czynników zewnętrznych oddziałujących na rośliny w czasie

ich wzrostu i rozwoju.

Czynnikami tymi są:

−

promieniowanie słoneczne dostarczające światła i ciepła,

−

powietrze atmosferyczne i glebowe,

−

wiatry,

−

opady, ich ilość i rozkład w czasie wegetacji,

−

gleba, jej rodzaj i zasobność w składniki pokarmowe i wodę.

Światło  –  głównym  źródłem  światła  na  Ziemi  jest  Słońce,  a  ilość  promieni  słonecznych
padających  na  jej  powierzchnię  zaleŜy  od  pory  dnia  i  roku  oraz  zachmurzenia.  Światło  jest
roślinom  niezbędne  do  wytworzenia  chlorofilu  i  przebiegu  fotosyntezy.  Wydzielony  w  tym
procesie  tlen  jest  potrzebny  do  Ŝycia  wszystkim  organizmom.  Światło  wywiera  wpływ  na
budowę roślin, wykształcenie poszczególnych organów i ich rozwój.
Przy niedostatku światła:

−

liście roślin są słabo rozwinięte i zawierają mniej chlorofilu,

−

pędy są cienkie i wiotkie.
Dostęp roślin do światła rolnik moŜe regulować poprzez:

−

rzadszy siew,

−

wykonanie rzędów z północy na południe,

−

niedopuszczenie do zachwaszczenia.
RozróŜnia się rośliny:

−

krótkiego dnia, prawidłowo rozwijają się, gdy dzień trwa do 14 godzin,

−

długiego dnia, wymagające dnia o długości ponad 14 godzin,

−

obojętne na długość dnia, czyli na czas oświetlenia w ciągu doby.

Ciepło, temperatura powietrza i gleby

ródłem ciepła na Ziemi jest promieniowanie słoneczne. Promienie słoneczne padające

na Ziemię są przez nią pochłaniane, dzięki czemu jej powierzchnia ogrzewa się. Część ciepła
jest oddawana do przygruntowej warstwy atmosfery. Ogrzana warstwa powietrza unosi się ku
górze,  a  na  jej  miejsce  napływa  powietrze  chłodniejsze.  Ziemia  ogrzewa  się  w  ciągu  dnia,
nocą  zaś  ciepło  wypromieniowane  jest  do  atmosfery,  a  gleba  i  przygruntowa  warstwa
powietrza  ochładza  się.  W  ciągu  doby  najwyŜszą  temperaturę  powietrza  i  gleby  notuje  się
między godziną 14.00, a 15.00, najniŜszą zaś nocą, przed wschodem słońca. RóŜnice między
najwyŜszą,  a  najniŜszą  temperaturą  w  ciągu  doby  nazywamy  amplitudą  dobową.  RóŜnica
między  średnią  temperaturą  najzimniejszego  i  najcieplejszego  miesiąca  w  roku  nazywa  się
amplitudą roczną.

Nagrzewanie się gleby wiosną zaleŜy od jej wilgotności. Gleby suche i lekkie nagrzewają

się szybciej niŜ gleby wilgotne i cięŜkie, ale jednocześnie jesienią szybciej się ochładzają.

DuŜy wpływ na temperaturę gleby wywiera porastająca ją roślinność. Zimą pokrywa

nieŜna nie przepuszcza promieni słonecznych i chroni glebę przed wypromieniowywaniem

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciepła. Zimą, gdy temperatura obniŜy się poniŜej 0°C, gleba zamarza. Głębokość zamarzania
gleby zaleŜy od jej wilgotności, składu mechanicznego, poziomu wody gruntowej, pokrywy
ś

nieŜnej oraz długości trwania mrozów.

Przymrozki  są  to  krótkotrwałe  obniŜenia  temperatury  powietrza  nocą  poniŜej  0°C,  gdy
temperatury  w  dzień  są  powyŜej  zera.  Wywierają  one  duŜy  wpływ  na  początkowy  wzrost
roślin,  mogą  hamować  kiełkowanie  nasion  i  wzrost  roślin,  uszkadzać  a  nawet  niszczyć
rośliny.  Pomiary  temperatury  powietrza  i  gleby  przeprowadza  się  w  stacjach
meteorologicznych 4 – krotnie w ciągu doby, w godzinach: 6.00, 12.00, 18.00, 24.00.

Mierzy się temperaturę:

−

aktualną, czyli panującą w chwili pomiaru,

−

maksymalną, czyli najwyŜszą między dwoma pomiarami,

−

minimalną, czyli najniŜszą między dwoma pomiarami.
Temperaturę powietrza moŜna mierzyć za pomocą termometrów i termografów (urządzeń

samorejestrujących).

Temperatura gleby mierzona jest za pomocą termometrów glebowych. Temperatura

gleby decyduje o terminie siewu, np. zboŜa, groch i marchew kiełkują juŜ przy temperaturze
gleby  1–2°C,  ziemniaki  i  buraki  6–8°C,  kukurydza  i  fasola  8–12°C.  Utrzymujące  się  przez
dłuŜszy  czas  wymienione  temperatury  przedłuŜają  kiełkowanie  i  wschody.  Mogą  wystąpić
szkody powodowane przez choroby i szkodniki poraŜające i atakujące nasiona.

ObniŜenie temperatury poniŜej minimalnej dla danej rośliny powoduje jej śmierć. Niskie

temperatury w czasie zimy powodują wymarzanie roślin, chociaŜ wiele z nich wytrzymuje
duŜe mrozy, np. Ŝyto – 25°C, pszenica – 20°C, rzepak – 15°C.

Wysokie temperatury powietrza występujące w okresie wegetacji roślin powodują

więdnięcie roślin.

Uwzględniając reakcję roślin na temperaturę moŜna wyróŜnić temperatury:

−

minimalną – jest to taka temperatura, w której rośliny jeszcze nie giną, ale ustają ich
funkcje Ŝyciowe (jeŜeli okres takiej temperatury trwa długo to rośliny zamierają),

−

optymalną – to taka, przy której wzrost i rozwój przebiega najlepiej,

−

maksymalną – to taka, przy której roślina jeszcze Ŝyje, ale wstrzymuje wzrost i rozwój
(jeŜeli okres takiej temperatury trwa długo, to rośliny zamierają). Dla większości roślin
temperaturą graniczną jest 45–50°C.

Powietrze  atmosferyczne  jest  mieszaniną  gazów  i  zawiera:  około  78%  azotu,  21%  tlenu,
0,02–0,03%  dwutlenku  węgla,  0,97%  innych  gazów  oraz  do  4%  pary  wodnej.  Skład
powietrza  atmosferycznego  zmienia  się  w  ciągu  doby  oraz  jest  róŜny  w  kaŜdej  porze  roku.
Dwutlenek  węgla  pobierany  jest  przez  rośliny  w  procesie  fotosyntezy  i  przetwarzany  na
węglowodany. Azot jest wykorzystywany przez niektóre mikroorganizmy (bakterie).

Znajdująca się w powietrzu para wodna w określonych warunkach tworzy chmury

i opady. MoŜe być ona mierzona za pomocą higrometrów, psychrometrów lub samopiszących
psychrografów. Wilgotność względną powietrza wyraŜa się w procentach. Wywiera ona duŜy
wpływ na transpirację roślin. JeŜeli wilgotność jest mała, a jednocześnie temperatura wysoka,
to  rośliny  transpirują  bardzo  intensywnie,  więdną  wskutek  niedoboru  wody,  a  nawet  giną.
Przy duŜej wilgotności powietrza pyłek roślin gorzej się przenosi i gorzej są zapylane kwiaty,
rośliny są silniej poraŜane przez choroby pochodzenia grzybowego. DuŜa wilgotność utrudnia
zbiór roślin oraz ich dosychanie.
Ciśnienie  atmosferyczne  –  powietrze  podobnie  jak  wszystkie  gazy,  ma  określony  cięŜar.
Warstwa  powietrza  stykająca  się  z  powierzchnią  gleby  uciskana  jest  przez  warstwy  leŜące
wyŜej. Wzajemne uciskanie się warstw powietrza powoduje powstanie ciśnienia. Im grubsza
warstwa powietrza, tym większe jest ciśnienie przez nią wywierane. Na poziomie morza i na
nizinach  warstwa  powietrza  jest  gruba,  a  ciśnienie  przez  nią  wywierane  duŜe.  W  miarę
zwiększania  się  wysokości  nad  poziomem  morza  grubość  warstwy  powietrza  się  zmniejsza

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i ciśnienie maleje. Ciśnienie atmosferyczne mierzy się za pomocą barometrów lub barografów
i wyraŜa się w hektopaskalach.
Wiatr jest to równoległy do powierzchni Ziemi ruch powietrza powodowany jego
przepływem z obszarów o wyŜszym ciśnieniu do obszarów o ciśnieniu niŜszym.

Rola jaką wiatr spełnia w rolnictwie jest:

−

dodatnia, poniewaŜ wiatr przenosi pyłek roślin wiatropylnych i umoŜliwia zapylenie
kwiatów, osusza glebę nadmiernie wilgotną i przyspiesza dosychanie roślin po zbiorze,

−

ujemna,  polegająca  na  wywiewaniu  cząstek  gleby  z  warstwy  powierzchniowej,  co
powoduje  odsłanianie  korzeni,  zwiększa  wyleganie  roślin,  roznosi  nasiona  chwastów,
zarodniki  grzybów  oraz  bakterie,  sprzyja  przenoszeniu  się  szkodników.  Zimą  i  na
przedwiośniu suche wiatry powodują odwodnienie roślin.
Do  pomiaru  kierunku  i  prędkości  wiatru  słuŜą  wiatromierze  i  anemometry.  Prędkość

wiatru mierzona jest w metrach na sekundę.
Opady atmosferyczne uzupełniają zapasy wody glebowej oraz wody w zbiornikach
naturalnych. Woda jest niezbędna do Ŝycia roślin z następujących powodów:

−

rośliny z wodą pobierają składniki mineralne,

−

nasyca komórki i tkanki roślin,

−

ochładza rośliny i chroni przed przegrzaniem,

−

jest niezbędnym surowcem w procesie fotosyntezy.
Brak wody lub jej mała ilość powodują najpierw więdnięcie roślin, a później

nieodwracalne  zmiany  w  plazmie  komórek,  co  prowadzi  do  śmierci.  Przy  zbyt  duŜym
uwilgotnieniu  gleby  utrudniony  jest  dostęp  tlenu,  korzenie  nie  mogą  oddychać  i  następuje
zahamowanie  pobierania  składników  mineralnych.  JeŜeli  okres  nadmiernej  wilgotności
przedłuŜa  się  to  rośliny  giną.  Nadmierna  ilość  opadów  sprzyja  wyleganiu  roślin,  a  jeŜeli
wystąpi  grad,  to  rośliny  mogą  być  całkowicie  zniszczone.  Ulewne  deszcze  niszczą  strukturę
gleby,  sprzyjają  tworzeniu  się  skorupy  glebowej.  Dla  rolnictwa  bardzo  duŜe  znaczenie  ma
rozkład  opadów  w ciągu  roku.  ZboŜa  najwięcej  wody  potrzebują  w  okresie  krzewienia
i kłoszenia, ziemniaki w czasie zawiązywania i wzrostu bulw.

W Polsce największą ilość opadów obserwuje się w czerwcu, lipcu i sierpniu,

najmniejszą zaś w styczniu i lutym. Największe opady – ponad 1000 mm rocznie – występują
w rejonach  Karpat  i  Sudetów.  W  pasie  nadmorskim,  na  Pojezierzu  Mazurskim  i  Pomorskim
oraz  w  pasie  zachodnim  ilość  opadów  wynosi  600–700  mm  rocznie.  Najmniejszą  ilość
opadów  notuje  się  w  Polsce  środkowej  400–500  mm  rocznie.  Bezpośrednią  przyczyną
powstawania  opadów  jest  skraplanie  się  pary  wodnej  znajdującej  się  w  powietrzu.  Para
wodna  pochodzi  z  parowania  mórz,  jezior,  rzek,  powierzchni  gleby  i  roślin.  Od  zawartości
pary  wodnej  zaleŜy  wilgotność  i  temperatura  powietrza,  tworzenie  się  chmur  i  powstawanie
opadów. JeŜeli w powietrzu nagromadzi się nadmiar pary wodnej, to następuje jej skraplanie i
powstają  mgły,  chmury,  osady  i  opady.  Skraplanie  pary  wodnej  moŜe  nastąpić  w  wyniku:
ochładzania się powietrza przy zetknięciu z oziębionymi przedmiotami na powierzchni Ziemi,
zmieszania  zimnych  i  ciepłych  mas  powietrza,  oziębienia  powietrza  przy  wznoszeniu  się  ku
górze, gdzie ciśnienie i temperatura są niŜsze niŜ przy powierzchni Ziemi.

JeŜeli skroplenie pary wodnej następuje w przygruntowej warstwie powietrza, to tworzy

się mgła. Mgła składa się z drobniutkich kropelek wody zawieszonych w powietrzu. Mgły
tworzą się najczęściej w chłodnych porach roku, gdy na ląd napływa ciepłe powietrze morskie
lub nad jeziorami i rzekami, gdzie woda wyparowuje do chłodniejszego powietrza i tworzy
drobniutką zawiesinę.

Oziębienie się ciepłego powietrza wstępującego ku górze, gdzie temperatura i ciśnienie

są niskie, jest przyczyną powstawania chmur. Chmury tworzą się w wyŜszych warstwach
atmosfery i mają róŜną budowę:

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

chmury wysokie – najczęściej pierzaste, pierzasto-kłębiaste i warstwowo-pierzaste,
tworzą się na wysokości około 6000 m n.p.m i zbudowane są z drobnych kryształków
lodu,

−

chmury średnie – kłębiaste, warstwowe i warstwowo-deszczowe, tworzą się na wysokości
od 2500 do 6000 m n.p.m. i zbudowane są z przechłodzonych kropelek wody lub drobnych
kryształków lodu,

−

chmury  niskie;  warstwowo-kłębiaste,  warstwowo-deszczowe,  kłębiaste  i  kłębiasto-
deszczowe  –  tworzą  się  na  wysokości  do  2500  m  n.p.m.,  zbudowane  są  z  drobnych
kropelek  wody,  dają  opady  w  postaci  deszczu,  śniegu  i  dŜdŜu.  Chmury  kłębiaste
i kłębiasto-deszczowe  mogą  dawać  krótkotrwale  opady  burzowe,  gradowe  lub  ulewne.
Para  wodna  moŜe  się  skraplać  bezpośrednio  na  powierzchni  Ziemi,  na  roślinach  lub  na
róŜnych przedmiotach, tworząc rosę, szron, szadź i gołoledź. Wodę spadającą z chmur na
powierzchnię  Ziemi  w  postaci  kropli  wody,  śniegu  lub  bryłek  lodu  nazywamy  opadem
atmosferycznym.
Opady atmosferyczne dzielą się na:

−

deszcz składający się z kropel wody o średnicy od 0,5 do 5,0 mm. Niekiedy krople mogą
zamarzać i spadać na Ziemię w postaci przeźroczystych ziarenek lodu dając tzw. deszcz
lodowy,

−

mŜawka składa się z drobniutkich kropel o średnicy do 0,5 mm,

−

nieg zbudowany jest z drobnych, wielokątnych kryształków lodu. Powstaje, gdy

temperatura całej warstwy powietrza jest niŜsza od 0°C. JeŜeli temperatura jest bliska
0°C, tworzy się krupa spadająca na Ziemię w postaci białych bryłek lodu o średnicy od
2 do 5 mm,

−

grad zbudowany jest z bryłek lodu róŜnej wielkości i kształtu. Pada najczęściej latem
i towarzyszy zwykle burzy.
Do pomiaru ilości opadów słuŜą deszczomierze i pluwiografy. Deszczomierz umieszcza

się  na  wysokości  1m  nad  powierzchnią  Ziemi.  Ilość  opadu  atmosferycznego  wyraŜa  się
w mm .  Jeden  mm  opadu  odpowiada  objętości  1  litra  wody  rozlanej  na  powierzchni  1  m².
JeŜeli  ilość  tę  przeliczymy  na  hektar,  to  okaŜe  się,  Ŝe  warstwa  1  mm  opadów  odpowiada
objętości 10 000 litrów wody.

Pogoda i klimat
Pogodą nazywamy stan atmosfery w danym miejscu obserwacji i w określonym czasie.

Na stan atmosfery składają się: aktualna temperatura powietrza, jego ciśnienie,

zachmurzenie, opady i wiatry. Zjawiska te są zmienne, a zatem i pogoda bywa róŜna. Pomiary
wykonywane przez stacje meteorologiczne oraz stacje satelitarne słuŜą Instytutowi
Meteorologii i Gospodarki Wodnej do opracowania prognoz i map pogody. Pogoda zaleŜy od
określonego układu barycznego.

Układ baryczny, w którym ciśnienie maleje ku środkowi nazywa się niŜem. Na mapach

pogody  niŜe  oznaczane  są  literą  „N”.  W  niŜu  barycznym  ciepłe  masy  powietrza  ogrzane  od
powierzchni  Ziemi  wznoszą  się  ku  górze,  gdzie  następuje  ich  ochładzanie  i  nasycanie  parą
wodną.  Para  wodna  skrapla  się  tworząc  chmury  i  opady.  NiŜom  towarzyszy  umiarkowana
temperatura, duŜe zachmurzenie i opady.

Układ baryczny, w którym ciśnienie wzrasta ku środkowi nazywa się wyŜem. Chłodne

powietrze  z  jego  centrum  rozpływa  się  na  boki  i  ku  dołowi,  zmniejsza  się  wilgotność,
a chmury  nie  tworzą  się.  Latem  wyŜom  towarzyszy  sucha  i  upalna  pogoda,  a  zimą  silne
mrozy.  Nad  Polskę  wyŜe  nasuwają  się  najczęściej  z  południowego  wschodu,  północnego
wschodu i południowego zachodu. Na mapach pogody oznaczone są literą „W”.

Układy niŜów i wyŜów oznaczone są zamkniętymi liniami – izobarami – łączącymi

obszary o takim samym ciśnieniu atmosferycznym.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

JeŜeli dwie masy powietrza o róŜnej wilgotności, ciśnieniu i temperaturze przesuwające

się w płaszczyźnie poziomej do powierzchni Ziemi zetkną się ze sobą, to powstaje między
nimi warstwa graniczna nazywana frontem atmosferycznym.

Fronty atmosferyczne mogą być:

−

ciepłe,

−

zimne.
Rolnik moŜe sam prognozować pogodę na najbliŜszy okres, opierając się na obserwacji

zjawisk atmosferycznych:

−

jeŜeli ciśnienie atmosferyczne zaczyna nagle spadać, to oznacza zbliŜanie się niŜu
barycznego. Towarzyszą mu silne wiatry, wzrost zachmurzenia i opady, a więc
pogorszenie pogody,

−

jeŜeli ciśnienie wzrasta, to naleŜy spodziewać się zmniejszenia zachmurzenia, osłabienia
wiatrów i ogólnej poprawy pogody,

−

jeŜeli pojawiają się chmury kłębiaste i warstwowe, to pogoda poprawi się. Napływ chmur
pierzastych z zachodu oraz pojawienie się chmur kłębiastych, które nie znikają,
zapowiada pogorszenie się pogody,

−

tworzenie się wokół Słońca i KsięŜyca zjawiska „halo”, wróŜy wzrost zachmurzenia
i opady,

−

jeŜeli barwa nieba przed zachodem Słońca jest ciemnopurpurowa, to zapowiadają się
silne wiatry,

−

jeŜeli wiatr zmienia kierunek na zachodni, to naleŜy spodziewać się wzrostu
zachmurzenia i przelotnych opadów,

−

wiatr wschodni wróŜy upały i suszę latem, a zimą mrozy,

−

wiosną i jesienią wiatry północne i wschodnie zapowiadają przymrozki.

Klimatem  nazywamy  przeciętny  przebieg  pogody  na  określonym  terenie.  Klimat  danego
terenu  zaleŜy  od  szerokości  geograficznej,  odległości  od  mórz  i  oceanów,  wysokości  nad
poziom  morza.  Tereny  połoŜone  blisko  równika  mają  klimat  tropikalny.  W  pobliŜu  bieguna
leŜy  strefa  klimatu  podbiegunowego.  Między  strefą  klimatu  tropikalnego  a  podbiegunowego
panuje  klimat  umiarkowany.  W  klimacie  tym  występują:  cztery  pory  roku,  duŜa  zmienność
pogody, amplitudy dobowe, temperatury średnie. Klimat Polski jest klimatem przejściowym.

Klimat duŜych obszarów nie jest stały, zmienia się w zaleŜności od ukształtowania terenu,

rodzaju  gleby,  szaty  roślinnej  i  ilości  lądowych  zbiorników  wodnych.  Klimat  panujący  na
małych  terenach,  np.  w  dolinach,  na  stokach  czy  nad  jeziorami,  to  klimat  lokalny.  Klimat
duŜych  obszarów,  kształtujący  się  pod  wpływem  czynników  o  szerokim  zasięgu,  to
makroklimat.  Mikroklimat  to  klimat  panujący  na  wysokości  1,5–2  m  nad  powierzchnią
gruntu.

Pogoda wywiera bardzo duŜy wpływ na plony, przebieg prac polowych i organizację

pracy w gospodarstwie. Od niej zaleŜą:

−

terminy rozpoczęcia prac polowych,

−

terminy siewu i ukazywania się wschodów oraz wzrost roślin,

−

termin zbioru,

−

termin występowania chorób i szkodników,

−

skuteczność stosowania nawozów i środków ochrony roślin.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób czynniki zewnętrzne wpływają na wzrost i rozwój roślin?
2.  Jakie zmiany zachodzą w roślinie przy niedostatku światła i wody?
3.  Jakie przyrządy słuŜą do pomiaru czynników klimatycznych?
4.  Jak  nazywają  się  linie  łączące  na  mapie  miejsca  o  jednakowym  ciśnieniu,  jednakowych

temperaturach i jednakowych opadach atmosferycznych?

5.  Co to jest niŜ i wyŜ baryczny?
6.  Jakie są rodzaje opadów atmosferycznych?
7.  Jaka jest róŜnica między chmurą, a mgłą?
8.  Jakie są rodzaje chmur?
9.  Jaka jest róŜnica między pogodą, a klimatem?
10.  Jakie są rodzaje klimatu?
11.  Na podstawie, jakich zjawisk atmosferycznych rolnik moŜe sam prognozować pogodę?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj działanie przyrządów do pomiarów meteorologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić wyposaŜenie stacji meteorologicznej,
2)  określić, do jakich celów słuŜą poszczególne przyrządy,
3)  określić,  w  jakiej  odległości  od  zabudowań,  drzew  i  innych  osłon  jest  zlokalizowana

stacja.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wyposaŜenie stacji meteorologicznej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca pomiarów meteorologicznych.

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiarów meteorologicznych za pomocą przyrządów pomiarowych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać pomiarów temperatury powietrza o godzinie 6.00, 12.00, 18.00 oraz obliczyć

rednią temperaturę z tych pomiarów,

2)  dokonać pomiaru ciśnienia atmosferycznego,
3)  dokonać pomiaru wilgotności powietrza,
4)  dokonać pomiaru opadów atmosferycznych,
5)  napisać notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przyrządy pomiarowe: termometr, barometr, higrometr, deszczomierz,

−

rysunki przyrządów pomiarowych wraz z opisem,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca pomiarów meteorologicznych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Odczytaj mapę pogody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wskazać występujące niŜe i wyŜe barometryczne,
2)  wyjaśnić, jak oznaczone są fronty atmosferyczne,
3)  narysować schematy wyŜu i niŜu barometrycznego,
4)  opisać pogodę na podstawie mapy pogody.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

mapa pogody,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca prognozowania pogody.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) określić czynniki oddziałujące na wzrost i rozwój roślin?

2) scharakteryzować

zmiany

występujące

roślinach

spowodowane niedostatkiem wody i światła?

3) rozpoznać przyrządy do pomiaru czynników

atmosferycznych?

4) dokonać pomiaru czynników atmosferycznych?

5) scharakteryzować niŜ i wyŜ barometryczny?

6) określić rodzaj opadu atmosferycznego?

7) rozpoznać rodzaje chmur?

8) wymienić rodzaje klimatu?

9) odczytać mapy pogody?

10) określić prognozę pogody na podstawie zjawisk

atmosferycznych?



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Gleba jako siedlisko roślin

4.2.1. Materiał nauczania

Glebą nazywamy powierzchniową warstwę lądów globu ziemskiego, umoŜliwiającą

wzrost i rozwój roślin.

Gleba stanowi środowisko Ŝycia roślin, w niej Ŝyją mikroorganizmy, kiełkują nasiona

roślin i rozwijają się ich korzenie, za pomocą, których rośliny zaopatrują się w wodę
i składniki mineralne. Budowa gleby, jej skład i właściwości decydują o Ŝyzności gleby,
a tym samym o wysokości plonów.

Powstawanie gleby poprzedza wietrzenie skały, czyli utworu, z którego powstała gleba.

Proces  wietrzenia  polega  na  rozluźnieniu,  rozdrobnieniu  skały  i  na  przemianach
zachodzących  w  jej  składzie  chemicznym  pod  wpływem  działania  zmiennej  temperatury,
wody, procesów chemicznych, biologicznych. Na zwietrzelinie skalnej osiedlają się najpierw
bakterie, grzyby, mchy i porosty, a następnie pojawiają się rośliny wyŜsze. Wytworzona gleba
nie zachowuje na zawsze nabytych właściwości, urodzajności i budowy. Proces glebotwórczy
ciągle  trwa  i  powoduje  dalsze  przekształcenia  gleby.  KaŜda  gleba  ulega  powolnym,
bezustannym zmianom, a zjawisko to nazywamy przeobraŜaniem się gleb.
Rolą  nazywamy  wierzchnią  warstwę  gleby,  poddawaną  zabiegom  uprawowym  (orce,
bronowaniu, itp.).
PodłoŜe określa skałę macierzystą, czyli utwór, z którego powstała gleba.
Podglebie oznacza poziomy glebowe zalegające poniŜej warstwy uprawnej.

KaŜda gleba zawiera cząstki mineralne, organiczne, organiczno-mineralne, wodę

z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi oraz powietrze ze znajdującą się w nim parą
wodną. Ilościowy stosunek tych składników przedstawia się następująco: powietrze 20%,
woda 30%, próchnica 3%, składniki mineralne 47%.

Ilościowy stosunek grup cząsteczek mineralnych o róŜnej średnicy w danej glebie

nazywamy jej składem mechanicznym. RozróŜnia się cząstki szkieletowe, których średnica
jest większa niŜ 1 mm oraz cząstki ziemiste o średnicy mniejszej niŜ 1 mm.

ZaleŜnie od zawartości cząstek spławialnych (średnica mniejsza niŜ 0,01mm), dzielimy

gleby  na:  ilaste,  gliniaste,  pyłowe,  piaszczyste,  Ŝwirowe  i  kamieniste.  Ilość  cząstek
spławialnych  ma  decydujący  wpływ  na  właściwości  fizyczne  i  chemiczne  oraz  na  Ŝyzność
gleb.  Ilość  składników  mineralnych  jest  mniejsza  w  glebach  gruboziarnistych,  a  większa
w glebach bogatych w cząstki spławialne.

W praktyce rolniczej rozróŜnia się gleby lekkie i cięŜkie. Do gleb lekkich zalicza się

gleby piaszczyste, Ŝwirowe i kamieniste. Gleby cięŜkie zawierają duŜo cząstek spławialnych,
naleŜą  do  nich  gleby  ilaste  i  gliniaste.  Są  one  zwięzłe  i  wykazują  duŜą  przyczepność  do
narzędzi uprawowych.
Próchnica jest zbudowana z róŜnych ciał organicznych i mineralnych, które ulegają zmianom
pod  wpływem  roślinności,  uprawy,  czynników  klimatycznych.  Obumarłe  rośliny,  obornik
i nawozy  zielone  ulegają  mineralizacji.  W  wyniku  działania  bakterii  i  grzybów,  przy
wystarczającym  dostępie  wody  i  tlenu  w  sprzyjającej  temperaturze,  powstają  z  substancji
organicznych  róŜne  produkty  rozkładu,  np.  wodór,  dwutlenek  węgla,  proste  związki  azotu.
Jednocześnie tworzą się związki organiczne – kwasy próchnicowe – stanowiące podstawowy
składnik  próchnicy.  Próchnica  zawiera  składniki  mineralne  takie  jak:  azot,  fosfor,  potas,
magnez,  wapń.  Spełnia  równieŜ  rolę  lepiszcza  glebowego  przy  tworzeniu  się  struktury
gruzełkowatej. Zawartość jej w glebie wynosi od części procentu do kilku procent. Najwięcej
próchnicy zawierają gleby pochodzenia bagiennego, rędziny, czarne ziemie, czarnoziemy.

KaŜda gleba zawiera wodę, która otacza cząstki glebowe oraz wypełnia wolne

przestwory, nie zajęte przez tworzywo gleby lub powietrze. Woda w glebie występuje

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w postaci  pary  wodnej  oraz  jako  woda  higroskopowa,  błonkowa,  kapilarna  i  grawitacyjna.
Woda  glebowa  zawiera  rozpuszczone  związki  mineralne  i  organiczne.  Roztwór  glebowy
rędzin  i  czarnoziemów  zawiera  duŜo  związków  mineralnych,  torfy  są  bardzo  zasobne
w związki  organiczne,  a  roztwór  glebowy  piasków  jest  ubogi  w  związki  mineralne
i organiczne.

W glebach uprawnych powietrze glebowe powinno stanowić 10–20% ogólnej objętości

gleby, a w glebach łąkowych i pastwiskowych 6–10%.

Plonowanie roślin uprawnych zaleŜy od właściwości gleby. Tylko gleby wykazujące

dobre właściwości fizyczne i chemiczne oraz duŜą aktywność organizmów glebowych mogą
stworzyć odpowiednie warunki do wydania wysokich plonów.
Właściwości wodne zaleŜą od pojemności wodnej, przepuszczalności, zdolności podsiąkania
i wyparowywania wody.

Pojemnością wodną nazywamy zdolność gleby do utrzymania określonej ilości wody.

Największą pojemność wodną mają gleby gliniaste, ilaste i torfowe, najmniejszą Ŝwirowe
i piaszczyste.

Przepuszczalność gleby jest to szybkość, z jaką woda grawitacyjna przesiąka przez glebę.

Bardzo duŜą przepuszczalnością charakteryzują się gleby Ŝwirowe i piaszczyste.

Podsiąkanie polega na podnoszeniu się wody wąskimi przestworami (kapilarami)

z dolnych warstw do górnych. W glebach o szerszych przestworach woda podnosi się szybko,
lecz na małą wysokość. W glebach drobnoziarnistych, o wąskich przestworach, woda podnosi
się ku górze wolno, lecz na duŜą wysokość (do 4 m).
Właściwości powietrzne to pojemność i przewiewność gleby. Pojemność powietrzna gleby
określana jest ilością powietrza znajdującego się w glebie przy określonym stanie jej
uwilgotnienia.

Przewiewność gleby wyraŜa się jej zdolnością do przepuszczania powietrza i wymiany

gazów między glebą, a powietrzem atmosferycznym.
Właściwości cieplne – ciepło gleby pochodzi bezpośrednio od promieni słonecznych, ciepła
powietrza,  opadów  oraz  ciepła  powstającego  w  wyniku  działania  mikroorganizmów.
Intensywność  nagrzewania  się  gleby  zaleŜy  od  jej  barwy,  gdyŜ  gleby  ciemne  ogrzewają  się
szybciej.  Temperatura  gleby  jest  czynnikiem  wpływającym  na  rozpoczęcie  wegetacji  i  na
prawidłowy rozwój roślin.
Właściwości  sorpcyjne  –  zdolność  do  zatrzymywania  określonej  ilości  składników
mineralnych i organicznych. Zdolność ta zaleŜy od stanu rozdrobnienia i składu chemicznego
gleby.
Odczyn  gleby  zaleŜy  od  stosunku  ilościowego  jonów  wodorowych  i  wodorotlenowych,
kształtującego  się  pod  wpływem  zawartych  w  glebie  soli,  kwasów  i  zasad.  Odczyn  gleby
wyraŜa się symbolem pH i liczbą oznaczającą stopień zakwaszenia lub zasadowości.

W Polsce przyjęto następującą klasyfikację gleb według odczynu:

−

gleby bardzo kwaśne

pH poniŜej 4,5,

−

gleby kwaśne

pH od 4,6 do 5,5,

−

gleby słabo kwaśne

pH od 5,6 do 6,5,

−

gleby obojętne

pH od 6,6 do 7,2,

−

gleby zasadowe

pH powyŜej 7,2.

Gleby występujące w Polsce mają najczęściej odczyn kwaśny lub lekko kwaśny. Odczyn

gleby  wywiera  ogromny  wpływ  na  intensywność  procesów  wietrzenia,  zmiany  właściwości
gleby,  rozwój  mikroorganizmów,  uruchamianie  składników  mineralnych  i  na  urodzajność.
Silnemu zakwaszeniu gleby towarzyszy ubytek składników o charakterze zasadowym. Gleby
zakwaszone  stają  się  zlewne  i  łatwo  ulegają  zaskorupieniu.  Wraz  ze  wzrostem  zakwaszenia
zmniejsza się ilość bakterii, a zwiększa grzybów.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Struktura gleby

Gleby charakteryzują się specyficznym układem cząstek, czyli strukturą. Pod wpływem

zabiegów uprawowych, nawoŜenia, wapnowania i innych czynników w uprawnej warstwie
gleby powstaje nowa struktura, tzw. rolnicza, zwana gruzełkowatą.

Gruzełki (średnica 0,25–10mm) gleby o dobrej strukturze odznaczają się odpornością na

działanie deszczów i zabiegów uprawowych. W glebach o dobrej strukturze woda znajduje się
w  wąskich  kanalikach,  rozmieszczonych  wewnątrz  gruzełków.  Powietrze  natomiast  zajmuje
przestrzenie  między  gruzełkami.  Gleby  strukturalne  łatwiej  zachowują  wystarczającą  ilość
wody, a poniewaŜ umoŜliwiają podsiąkanie wody ku górze, ułatwiają rozwój roślinom nawet
w okresie  suszy.  Nadmiar  wody  opadowej  łatwo  wsiąka  w  glebę  strukturalną,  co  umoŜliwia
szybkie jej ogrzanie się.

Do zachowania właściwej struktury gleby w duŜym stopniu przyczynia się terminowe

wykonywanie zabiegów uprawowych. Uprawa gleby zbyt wilgotnej powoduje rozgniatanie
gruzełków i zaskorupianie się wierzchniej warstwy roli. Uprawa roli przesuszonej powoduje
jej rozpylanie. Uchwycenie momentu, w którym gleba wykazuje optymalny stan uwilgocenia
jest bardzo waŜne.

Charakterystyka gleb Polski

Systematyka gleb Polski opiera się na kryteriach przyrodniczo-genetycznych

i morfologicznych.  WyróŜnia  się  pięć  zasadniczych  jednostek  systematycznych  gleb:  klasy,
typy,  podtypy,  rodzaje  i  gatunki.  Klasa  gleb  jest  najwyŜszą  i  najszerszą  jednostką
taksonomiczną,  obejmującą  gleby  róŜnych  typów  i  podtypów  o  zbliŜonych  właściwościach,
których  powstawanie  jest  uwarunkowane  podobnym  układem  czynników  biotycznych
i abiotycznych danego środowiska geograficznego.
Gleby bielicoziemne powstają na ogół z uboŜszych skał macierzystych róŜnego pochodzenia
geologicznego, o róŜnym składzie mineralnym przy współudziale roślinności lasów iglastych.
Gleby bielicowe, płowe i brunatne zajmują w Polsce bardzo duŜą powierzchnię, około 76%
ogólnego obszaru kraju.
Gleby bielicowe powstały pod lasami iglastymi przy wyraźnej przewadze przesiąkania wody
w  głąb  profilu  nad  parowaniem.  Na  powierzchni  gleby  gromadzi  się  warstwa  ściółki  leśnej.
Podczas  jej  rozkładu powstają róŜne kwasy, w tym równieŜ próchnicowe. Rozpuszczają one
związki  zasadowe  i  wraz  z  nimi  są  wymywane  do  głębszych  warstw  gleby.  Gleba  traci
w górnej  warstwie  wapń,  magnez  i  potas,  a  ze  wzrostem  zakwaszenia  po  rozpadzie
glinokrzemianów  równieŜ  Ŝelazo  i  glin,  które  gromadzą  się  w  głębszych  warstwach  profilu
gleby.  Gleba  bielicowa  ma  charakterystyczną  budowę  profilu  o  wyraźnie  zróŜnicowanych
poziomach:

−

poziom górny (A

– ściółki leśnej) – jasnoszary, o nieznacznej ilości próchnicy,

−

poziom wymywania (A

– eluwialny) – prawie biały, popielaty,

−

poziom wmywania (B – iluwialny) – brunatny z odcieniem rdzawym,

−

skała macierzysta – C.
Pod względem fizykochemicznym gleby bielicowe odznaczają się niskim pH

w wierzchnich poziomach genetycznych oraz małym stopniem wysycenia zasadami.
Fulwokwasy tworzą w wierzchnich warstwach tych gleb ze związkami Ŝelaza i glinu łatwo
rozpuszczalne związki, które przemieszczają się w formie koloidalnej do poziomu wmycia.

Na niŜu w większości przypadków gleby bielicowe właściwe tworzą się z utworów

piaszczystych głębokich lub z piasków naglinowych.

W typie gleb bielicowych wyróŜnia się:

−

gleby bielicowe właściwe,

−

gleby bielicowe murszaste,

−

gleby bielicowe torfiaste.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W glebach bielicowych trwale i silnie uwilgotnionych moŜe wystąpić poziom glejowy

o zabarwieniu szaroniebieskim, pochodzącym od odtlenionych związków fosforowych.
Gleby brunatnoziemne kształtują się w warunkach klimatu umiarkowanego przy udziale
roślinności leśnej – lasów liściastych, rzadziej mieszanych i borów mieszanych.
Gleby brunatne są to gleby o zasadniczej budowie profilowej:

−

– poziom ściółki leśnej,

−

– poziom próchniczy,

−

(B) – poziom brunatnienia,

−

C – skała macierzysta
Poziom próchniczny – A

jest na ogół dobrze rozwinięty, o miąŜszości zwykle około

10–30 cm, zabarwieniu brunatnoszarym i strukturze ziarnistej lub gruzełkowatej. Poziom B
barwy brunatnej o miąŜszości około 30 cm. W dolnej części występują często marmurkowate
ś

lady oglejenia opadowego. Skała macierzysta C jest masywna lub luźna, zwykle zasobna

w glinokrzemiany i często w węglan wapnia. Odczyn gleb brunatnych jest słabo kwaśny.

W typie gleb brunatnych wyróŜniono następujące podtypy:

−

gleby brunatne właściwe,

−

gleby brunatne wyługowane,

−

gleby brunatne kwaśne,

−

gleby brunatne bielicowane,

−

gleby szarobrunatne.

Gleby  wapniowcowe  wytworzone  zostały  ze  skał  wapiennych,  węglanowych  lub
siarczanowych.  Próchnica  powstała  w  tych  glebach  ulega  stabilizacji  pod  wpływem
aktywnych węglanów.

W profilu glebowym wyróŜniamy poziom:

−

AC – poziom próchniczny / skała macierzysta,

−

C – skała macierzysta,
MoŜe tworzyć się zaczątkowy poziom B – poziom brunatnienia.
Ze względu na rodzaj skały macierzystej wyróŜniamy rędziny i pararędziny.

Rędziny  właściwe  z  profilem  AC  –  C  odznaczają  się  dobrze  rozwiniętą  miąŜszością
(ok.  40 cm)  i  zawartością  próchnicy  do  3%  na  terenach  równinnych.  Do  uprawy  rędzin
niezbędna jest odpowiednia siła pociągowa, aby moŜliwie szybko moŜna było przeprowadzić
konieczne  zabiegi  uprawowe.  Okres optymalnej wilgotności trwa stosunkowo krótko i gleby
tu  zaliczane  są  do  tzw.  „gleb  godzinowych”  Na  rędzinach  duŜe  plony  daje  pszenica,  mak,
buraki i rzepak.
Gleby  czarnoziemne  powstały  z  lessu  pod  wpływem  roślinności  łąkowo-stepowej,  leśno-
stepowej  i  roślinności  łąkowej.  Przeciętnie  zawierają  3–4%  próchnicy.  Typowy  profil  tych
gleb, to A – C, mogą jednak występować w profilu zaczątkowe poziomy brunatnienia (B) lub
ługowania A

Węglan wapnia przemieszczany z poziomów górnych akumuluje się w postaci

tzw. „laleczek lessowych”. MiąŜszość górnej warstwy gleby dochodzi do 70 cm. Są to gleby
urodzajne, gdyŜ zawierają duŜo składników pokarmowych i mają korzystne właściwości
fizyczne. Na czarnoziemach udają się wszystkie rośliny okopowe, zboŜowe i przemysłowe.

Na terenie Polski występują następujące typy gleb czarnoziemnych:

−

szare gleby leśne,

−

czarnoziemy leśno-stepowe,

−

czarnoziemy leśno-łąkowe.

Gleby bagienne są to gleby, w których aktualnie zachodzi proces bagienny. W klasie tej
wydzielono dwa typy gleb:

−

gleby mułowe,

−

gleby torfowe.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do typu gleb torfowych zalicza się gleby o profilu: A

) T

-T

, powstające

w warunkach trwałego nadmiernego uwilgotnienia. Zawierają resztki obumarłych roślin.

MiąŜszość warstwy torfu wynosi powyŜej 25 cm. W typie gleb torfowych wyróŜnia się:

−

gleby torfowe torfowisk niskich,

−

gleby torfowe torfowisk przejściowych,

−

gleby torfowe torfowisk wysokich.

Gleby  pobagienne  –  klasa  tych  gleb  obejmuje  gleby,  w  których  proces  bagienny  został
przerwany.  W  glebach  tych  rozwinęły  się  procesy  murszenia  lub  intensywnej  humifikacji.
Klasa ta obejmuje dwa typy: gleby murszowe i czarne ziemie. Czarne ziemie wytworzyły się
z  przekształcenia  gleb  bagiennych  i  leŜą  najczęściej  w  zagłębieniach  terenu,  starych
łoŜyskach  rzek  i  na  obszarach  po  wyschniętych  jeziorach.  Zawierają  przeciętnie  3–4%
próchnicy i są zasobne w składniki pokarmowe. Profil tych gleb to A – C, często zaznaczają
się przejściowe poziomy genetyczne BC, CG.
Gleby napływowe powstały z osadów morskich lub z materiału naniesionego przez wody rzek.
WyróŜniono  następujące  typy  tych  gleb:  mady  rzeczne,  mady  morskie  i  gleby  deluwialne.
Wartość  uŜytkowa  mad  jest  róŜna  i  zleŜy  od  grubości  osadzonej  warstwy  oraz  od  składu
osadów.  Największą  powierzchnie  zajmują  na  obszarach  rzecznych.  Występujące  w delcie
Wisły nazywamy śuławami. Zawierają 2–3% próchnicy i mają charakter warstwowy.

Zasady oceny wartości rolniczej gleb

Oceniając glebę na polu moŜna wykorzystać naturalne odsłonięcia albo wykopać

odkrywkę glebową (do głębokości 150–200 cm). Glebę naleŜy dokładnie obejrzeć, zwracając
uwagę  na  barwę,  strukturę,  skład  mechaniczny  i  układ  poszczególnych  poziomów.  Glebę
bada  się  w  całym  profilu.  Szczególną  uwagę  naleŜy  zwrócić  na  występowanie  warstw
szkieletowych.  Zawartość  próchnicy  poznaje  się  na  podstawie  zabarwienia  górnych  warstw
gleby.  W  warunkach  polowych  określa  się  skład  mechaniczny  i  odczyn.  Dokładnie  zbadać
moŜna  zawartość  składników  pokarmowych  w  glebie  po  przeprowadzeniu  analiz
laboratoryjnych w stacjach chemiczno-rolniczych.

Na mapach glebowo-rolniczych podana jest charakterystyka rolnicza-właściwości gleb,

ocena zasobności w składniki pokarmowe, wykaz konturów.

Klasyfikacja uŜytkowa (bonitacja) umoŜliwia zaliczenie gleb do klas uŜytkowych

o ustalonej wartości. Na gruntach ornych wyróŜniono sześć klas (w tym w klasie trzeciej III
a i III b oraz w klasie czwartej: IV a i IV b). Trwałe uŜytki zielone podzielono na sześć klas
bonitacyjnych.

W obrębie gleb ornych wyróŜniamy następujące kompleksy przydatności rolniczej:

−

pszenny bardzo dobry,

−

pszenny dobry,

−

pszenny wadliwy,

−

ytni bardzo dobry,

−

ytni bardzo słaby,

−

zboŜowo-pastewny mocny,

−

zboŜowo-pastewny słaby,

−

pszenny górski,

−

zboŜowy górski,

−

owsiano-ziemniaczany górski,

−

owsiano-pastewny górski,

−

grunty orne przydatne pod zalesienie.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na uŜytkach zielonych wyróŜnia się trzy kompleksy:

−

kompleks 1 z – uŜytki zielone bardzo dobre i dobre,

−

kompleks 2 z – uŜytki zielone średnie,

−

kompleks 3 z – uŜytki zielone słabe i bardzo słabe.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywa się glebą, a co rolą?
2.  W jaki sposób moŜna zwiększyć Ŝyzność gleby?
3.  Jakie rozróŜnia się właściwości gleb?
4.  Jaką rolę spełnia próchnica w glebie?
5.  Co to jest odczyn gleby?
6.  Które z gleb występujących w Polsce mają największą przydatność rolniczą?
7.  Ile klas gleb wyróŜnia się na gruntach ornych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odczytaj mapę glebowo-rolniczą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować mapę glebowo-rolniczą gminy i określonego gospodarstwa,
2)  określić cel sporządzania map glebowo-rolniczych,
3)  określić sposób oznaczania zawartości fosforu, potasu i magnezu na mapie,
4)  odczytać z mapy zawartość poszczególnych składników w glebie,
5)  na podstawie stosowanych symboli określić zasobność gleb w składniki mineralne,
6)  napisać notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

mapy glebowo-rolnicze,

−

tabela – „Ocena zawartości składników w glebie”,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca gleb.

Ćwiczenie 2

Wykonaj odkrywkę glebową.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wybrać miejsce typowe dla danego terenu lub pola,
2)  zaznaczyć prostokątny zarys o wymiarach 70 x 100 cm,
3)  wykopać odkrywkę na głębokość 150 cm,
4)  odłoŜyć  powierzchniową  warstwę  gleby  na  prawą  stronę,  a  dalsze  poziomy  na  stronę

lewą,

5) zaznaczyć na ścianie czołowej (naprzeciw schodów) granicę poszczególnych poziomów

glebowych,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) opisać poszczególne poziomy (grubość poziomu, barwę, skład granulometryczny,

miąŜszość całej gleby),

7) zanotować występowanie wody w profilu i inne występujące szczegóły,
8) zasypać odkrywkę glebową w ten sposób, aby poszczególne warstwy trafiły na wcześniej

zajmowaną głębokość,

9)  nazwać zbadaną glebę i określić jej wartość rolniczą,
10)  narysować w zeszycie profil oznaczonej gleby,
11)   napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

szpadel, łopata,

−

rysunek odkrywki glebowej,

−

przykład opisu profilu gleby,

−

fotografie profili glebowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca gleb.

Ćwiczenie 3

Zbadaj właściwości fizyczne i chemiczne gleby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zawiązać górne końce probówek gazą i napełnić glebą,
2)  umocować probówki w statywie,
3)  podstawić pod probówki płaskie naczynie z wodą i zanurzyć je płytko w wodzie,
4)  obserwować szybkość podnoszenia się wody ku górze w poszczególnych glebach i która

gleba najszybciej zostanie zwilŜona na górnej części powierzchni,

5) umieścić i lekko ugnieść niewielką ilość gleby z dowolnej próbki glebowej w okrągłym

zagłębieniu kwasomierza,

6) dodawać kroplami płyn, aŜ do całkowitego zwilŜenia gleby i utworzenia cienkiej

warstwy na jej powierzchni,

7)  przechylić po upływie 5 minut płytkę, aby płyn przepłynął do pionowego kanalika,
8)  porównać barwę płynu z barwami skali,
9)  określić odczyn pH badanej gleby,
10)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

trzy probówki szklane z odciętymi dnami, gaza, statyw,

−

próbki gleby piaszczystej, pyłowej i gliniastej,

−

płaskie naczynie z wodą,

−

kwasomierz glebowy, wskaźnik glebowy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca właściwości gleb.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1)  określić róŜnice pomiędzy glebą a rolą?
2)  scharakteryzować gleby występujące w rejonie szkoły
3)  wykonać odkrywkę glebową?
4)  odczytać mapy glebowo-rolnicze?
5)  zbadać odczyn gleby?
6)  określić właściwości fizyczne gleby?
7)  wymienić klasy gleb?
8)  wymienić kompleksy rolniczej przydatności gleb?
9)  scharakteryzować rolniczą przydatność poszczególnych gleb?
10)  określić strukturę gleby?



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady uprawy roli

4.3.1. Materiał nauczania

Uprawa roli oddziałuje głównie na poziom próchniczy gleby, a zwłaszcza jej wierzchnią

warstwę, nazywaną rolą.

Zadaniem uprawy roli jest:

−

nadanie roli struktury gruzełkowatej,

−

poprawienie właściwości wodnych, powietrznych i cieplnych gleby,

−

uaktywnienie procesów biologicznych w glebie,

−

nadanie roli cech sprawności i kultury,

−

zwalczanie chwastów, chorób i szkodników,

−

przykrycie resztek poŜniwnych i nawozów organicznych,

−

zmieszanie z rolą nawozów mineralnych,

−

niszczenie tak zwanej „podeszwy płuŜnej”.
Uprawa roli składa się z wielu czynności uprawowych za pomocą róŜnych narzędzi

uprawowych w ustalonej kolejności i spełniających określone zadania.

Podstawowe pojęcia uŜywane w uprawie roli:

−

uprawka – jest to kaŜda pojedyncza czynność wykonywana narzędziem uprawowym,
np. orka, bronowanie,

−

zespół uprawek, to szereg uprawek następujących po sobie, które mają spełnić
postawione zadania w pewnym określonym czasie, np. w okresie wiosennym,
poŜniwnym,

−

całokształt uprawy roli pod daną roślinę – zaczyna się po zbiorze rośliny poprzedzającej,
czyli przedplonu, a kończy po wschodach rośliny, pod którą rola była uprawiana, a więc
rośliny następczej.
Wszystkie czynności uprawowe w systemie uprawy płuŜnej moŜna podzielić na trzy

grupy:

−

orki,

−

uprawki spulchniające,

−

uprawki ugniatające.

Orka i jej zadania

Orka jest podstawowym zabiegiem uprawowym wykonywanym za pomocą pługa, który

odcina skibę, a następnie odwraca ją, kruszy i miesza. Dzięki temu powierzchniowa warstwa
gleby  jest  przykrywana  wydobytą  w  czasie  orki  warstwą  dolną,  która  jest  bardziej
strukturalna  i  Ŝyzna.  Stopień  pokruszenia,  rozdrobnienia  oraz  odwrócenia  skiby  zaleŜy  od
budowy  odkładnicy  oraz  stosunku  szerokości  do  głębokości  skiby.  Orka  powinna  być
wykonana  przy  tzw.  optymalnej  wilgotności  gleby,  gdyŜ  tylko  wówczas  skiba  dobrze  się
kruszy.  Oranie  zbyt  mokrej  lub  zbyt  suchej  gleby  zwiększa  zapotrzebowanie  na  siłę
pociągową oraz niszczy strukturę gleby i sprzyja tworzeniu się brył.

Orkę zaleŜnie od gatunku, typu i rodzaju gleby oraz miąŜszości warstwy ornej i celu

wykonuje się na róŜną głębokość.

RozróŜnia się orki:

−

podorywkę do 8–12 cm,

−

orkę płytką do 12–15 cm,

−

rednio głęboką do 18–20 cm,

−

głęboką powyŜej 20 cm.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze względu na zadania, jaką mają do spełnienia, orki dzielimy na trzy grupy:

−

orki zasadnicze, do których zalicza się podorywkę, orkę siewną i przedzimową,

−

orki uzupełniające, do których naleŜą – orka przykrywająca nawozy organiczne i orka
wiosenna,

−

orki specjalne, np. orki pomelioracyjne, orki agromelioracyjne.

Podorywka  jest  to  pierwszy  zabieg  uprawowy,  wykonywany  po  zbiorze  roślin  z  pola,  np.
zbóŜ, rzepaku, lnu. Zadaniem podorywki jest przykrycie ścierni lub darni czy innych resztek
roślin  i  przyśpieszenie  ich  rozkładu.  Ponadto  zapobiega  stratom  wody  i  jest  podstawowym
zabiegiem  w  zwalczaniu  chwastów.  Najczęściej  wykonywana  jest  na  głębokość  6–8  cm.
Stosunek głębokości do szerokości skiby powinien wynosić jak 1:2, gdyŜ uzyskuje się dobre
jej  odwrócenie.  JeŜeli  mechanicznie  zwalczamy  perz,  to  podorywkę  wykonujemy  na
głębokość  do  12–14  cm.  Powinno  się  ją  wykonywać  pługiem  podorywkowym  lub  broną
talerzową.
Orka  siewna  –  jest  to  orka  średnio  głęboka,  najczęściej  wykonywana  na  głębokość
15–18 cm. Zadaniem jej jest silne pokruszenie, wymieszanie oraz spulchnienie warstwy ornej,
a takŜe dokładne odłoŜenie skiby, aby na dnie bruzdy nie było wolnych przestrzeni. Powinna
być  wykonana  na  3–5  tygodni  przed  siewem  ozimin.  Wykonuje  ją  się  pługiem  z odkładnicą
kulturalną.  Stosunek  głębokości  skiby  do  szerokości  powinien  wynosić  1:1.  Na  glebach
cięŜkich  lub  zadarnionych  naleŜy  do  jej  wykonania  uŜyć  pługa  z  przedpłuŜkiem.  Pole  po
dobrze  wykonanej  orce  powinno  mieć  powierzchnię  równą,  nie  wyskibioną  i  bez  grud.  Po
wykonaniu  zabiegu  pole  naleŜy  natychmiast  zabronować.  O  jakości  orki  siewnej  w  duŜym
stopniu  decyduje  wilgotność  w  chwili  wykonywania  zabiegu.  Najlepiej  orkę  wykonać
wówczas,  gdy  garść  ziemi  ściśnięta  w  dłoni  kruszy  się,  a  rzucona  z  góry  rozpada  się  na
drobne gruzełki.
Orka  przedzimowa,  zwana  zięblą jest ostatnim zabiegiem, który kończy uprawki jesienne,
przygotowujące  pole  pod  siew  roślin  jarych.  Orka  ta  jest  wykonywana  na  pełną  głębokość
warstwy  ornej.  Dobrze  wykonana  sprzyja  dokładnemu  przewietrzeniu  gleby  na  duŜą
głębokość,  zatrzymaniu  śniegu  w  zimie  i  wsiąkaniu  wody  w  czasie  roztopów.  Ponadto
powoduje  głębokie  przemarznięcie  gleby,  co  sprzyja  tworzeniu  się  struktury  gruzełkowatej
oraz niszczy szkodniki znajdujące się w glebie, a takŜe grzyby i bakterie wywołujące choroby
roślin. Orka przedzimowa spełnia swoje zadania wówczas, gdy skiby są silnie wysztorcowane
i  słabo  pokruszone,  tzn.  gdy  stosunek  głębokości  do  szerokości  skiby  wynosi  1:1,5.  Pod
buraki  moŜna  wykonać  orkę  za  pomocą  pługa  z  pogłębiaczem.  Tak  zaorane  pole  trzeba
zabronować.  JeŜeli  po  Ŝniwach  nie  wykonano  podorywki,  to  orkę  przedzimową  naleŜy
wykonać  pługiem  z  ustawionym  płytko  przedpłuŜkiem.  PrzedpłuŜek  jest  uŜywany  równieŜ
wówczas, gdy orką przedzimową przykrywany jest obornik.
Orki uzupełniające są orkami dodatkowymi, wykonywanymi w wyjątkowych wypadkach.

Orka wiosenna powoduje przesuszenie gleby i z tego względu stosowanie jej nie jest

wskazane, a wykonywana jest ona najczęściej z konieczności. Powinna być wykonana
starannie jak orka siewna. Orkę tę wykonuje się przy uprawie ziemniaków, pod które stosuje
się obornik wiosną.

Orka przykrywająca obornik (odwrotka) – to orka średnia, wykonywana na jesieni lub na

wiosnę. Orka ta stosowana jest równieŜ do przykrycia nawozów zielonych.
Orki specjalne – zadaniem ich jest poprawienie właściwości fizycznych, chemicznych
i biologicznych głębszych warstw gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej. Orki te
przeprowadza się na głębokość 40–60 cm specjalnymi pługami.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby wykonania orki

Sposoby wykonania orki zaleŜą od wielkości pola, stosowanych pługów i od ich

konstrukcji. W powszechnym stosowaniu są pługi odwracające skiby jednostronnie na prawo.
Tymi pługami moŜna wykonać orkę w zagony, figurową oraz w okółkę.
Orka  w  zagony  –  o  szerokości  zagonów  i  ich  liczbie  najczęściej  decyduje  szerokość  pola.
Kierunek  orki  powinien  być  równoległy  do  dłuŜszego  boku  pola,  gdyŜ  wtedy  traci  się
najmniej czasu na uwrociach. W terenach falistych, na zboczach, dłuŜsze boki pola powinny
być wyznaczone w poprzek stoku.

Orka w wąskie zagony (o 4–12 skibach) wykonywana jest na wąskich polach.
Orka w szerokie zagony – wykonywana jest na polach o większych powierzchniach.

Szerokość zagonu odpowiada co najmniej 24 skibom.

Przygotowanie pola do orki

Najłatwiej jest wykonać orkę na polu o kształcie prostokąta. Na polach nieforemnych

naleŜy zaznaczyć linie boczne, które odetną kliny i nadadzą polu poŜądany kształt. Na polach
prostokątnych  od  razu  moŜna  przystąpić  do  wyznaczenia  na  skraju  pola  pasów  o  szerokości
6–8 m, na których będzie zawracał ciągnik z pługiem (uwrocia). Wszystkie linie wykonuje się
przez  wyoranie  płytkich  bruzd.  Następnie  moŜna  przystąpić  do  podziału  pola  na  równej
szerokości  zagony.  Szerokość  kaŜdego  z  nich  musi  być  wielokrotnością  szerokości  roboczej
pracującego  pługa.  Końcową  czynnością  jest  wyznaczenie  linii  grzbietów,  najlepiej  przez
wyoranie bruzdy na połowę planowanej głębokości orki.

W praktyce spotyka się dwa sposoby wyorania grzbietów: w 4 skiby (podwójnej bruzdy)

i w 3 skiby (pojedynczej bruzdy).

Wyoranie grzbietów w cztery skiby:

−

pierwsza skiba jest wyorana na połowę głębokości planowanej orki i odkładana na
caliznę,

−

na uwrociu zawraca się na lewo i ustawia pług na nieco większą głębokość. Druga skiba
jest wyorywana wzdłuŜ pierwszej bruzdy i odkładana równieŜ na caliznę,

−

między obiema odłoŜonymi skibami powstaje bruzda o podwójnej szerokości i róŜnej
głębokości,

−

na końcu pola (uwrociu) zawraca się na prawo, a pług ustawia się na pełną głębokość
i wyoruje się trzecią skibę,

−

na końcu pola ciągnik z pługiem zawraca w prawo i wyoruje się czwartą skibę,
odkładając ją równieŜ do bruzdy.
Wyoranie grzbietów w trzy skiby:

−

pierwsza skiba jest wyorywana na niepełną głębokość i odkładana na caliznę,

−

na uwrociu pług zawraca na prawo, ustawia się go na większą głębokość,

−

przy drugim przejściu pług wchodzi w caliznę i wraz z leŜącą na niej pierwszą skibą
wrzuca do bruzdy,

−

na końcu pola zawraca na prawo i przy trzecim przejściu pług jest ustawiony na pełną
głębokość i rozpoczyna orkę normalną.
Podczas orki w skład grzbiety znajdują się na środku zagonu, a bruzdy na bokach.

Podczas orki w rozorywkę na środku zagona jest bruzda, gdyŜ orkę rozpoczyna się od
brzegów pola.

Wykańczanie orki polega na wyoraniu ostatniej bruzdy, zaoraniu uwroci i bocznych

pasów oraz klinów.

Jakość orki powinna być oceniana w czasie jej wykonywania. Zwraca się uwagę na

szerokość  skub,  ich  odłoŜenie,  głębokość  orki,  jej  równomierność,  wyskibienie  i  obecność
omijaków.  Głębokość  orki  moŜna  mierzyć  bruzdomierzem,  wyskibienie  –  profilomierzem
a omijaki wykryć prętem do mierzenia głębokości.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uprawki spulchniające lub wyrównujące powierzchnie
Włókowanie  –  zabieg  ten  wykonywany  jest  za  pomocą  włók.  Zadaniem  jest  wyrównanie
powierzchni,  skruszenie  skorupy  i  spulchnienie  powierzchni  pola,  co  przyczynia  się  do
zmniejszenia  strat  wody,  przyśpiesza  obsychanie  i  nagrzewanie  się  wierzchniej  warstwy
gleby.  Włóka  niszczy  wschodzące  chwasty  oraz  wgniata  suche  bryłki  w  ziemię.  Zabieg  ten
jest  stosowany  najczęściej  wiosną,  szczególnie  na  glebach  cięŜkich,  jako pierwsze narzędzie
uprawowe.  Pole  naleŜy  włókować  skośnie  do  kierunku  skib.  Najlepiej  przystąpić  do
włókowania, gdy grzbiety skib są przeschnięte (jasne), a w zagłębieniach gleba jest wilgotna
(ciemna).
Bronowanie  –  zadaniem  tego  zabiegu  jest  wyrównanie  powierzchni,  rozbicie  brył
i utworzenie  na  powierzchni  roli  cienkiej  warstewki  drobnogruzełkowej,  która  wysychając
dobrze  izoluje  głębsze  warstwy  gleby,  chroniąc  je  przed  nadmierną  utratą  wody.  Ponadto
moŜe  słuŜyć  do  mieszania  nawozów  mineralnych  z  glebą,  przykrycia  nasion,  niszczenia
skorupy  i  chwastów  po  siewie  oraz  po  ukazaniu  się  wschodzących  roślin.  ZaleŜnie  od
zadania, jakie brony mają do spełnienia, dobiera się odpowiedni ich rodzaj.

Pole bronuje się w dwa ślady (na krzyŜ). Jeden przejazd jest prostopadły do kierunku

przejazdu  drugiego.  Na  glebach  wilgotnych,  świeŜo  zaoranych  stosuje  się  brony  lŜejsze,
natomiast  na  glebach  przeschniętych  oraz  w  zespole  uprawek  wiosennych  naleŜy  uŜywać
bron  cięŜszych.  Termin  bronowania  związany  jest  z  zadaniem,  jakie  ma  do  spełnienia  ten
zabieg uprawowy oraz stanem roślin i gleby. Gleba w chwili bronowania nie moŜe być mokra
gdyŜ się maŜe. Bronowanie suchej gleby powoduje jej rozpylanie. Bronowanie pól pokrytych
roślinnością powinno stosować się wówczas, gdy rośliny są lekko przywiędnięte. Na glebach
silnie  zbrylonych  lub  zaskorupionych  przygotowanych  do  siewu  moŜna  zastosować  bronę
kolczatkę lub bronę aktywną.
Kultywatorowanie  –  zabieg  ten  jest  wykonywany  za  pomocą  kultywatorów.  Działanie  ich
jest  bardziej  intensywne  niŜ  bron.  Częścią  roboczą  kultywatora  są  zęby,  które  mogą  być
spręŜynowe,  półsztywne  i  sztywne.  Kultywatory  o  zębach  sztywnych i półsztywnych kruszą,
mieszają  i  spulchniają  glebę.  Mogą  one  równieŜ  słuŜyć  do  mieszania  nawozów  czy
herbicydów  z  wierzchnią  warstwą  gleby.  Na  glebach  lŜejszych  kultywatorowanie  moŜe
zastąpić  orkę,  np.  po  ziemniakach  pod  Ŝyto.  Kultywatory  moŜna  stosować  do  niszczenia
chwastów.  Kultywatory  o  zębach  spręŜystych  są  stosowane  do  wyciągania  rozłogów  perzu.
Kierunek  pracy  kultywatorów  powinien  być  poprzeczny  lub  skośny  do  skiby.  Jedynie  przy
kultywatorowaniu  zaoranej  darni  kierunek  ich  pracy  musi  być  równoległy  do  skiby.  JeŜeli
wykonuje  się  dwukrotne  kultywatorowanie  pola  w  małych  odstępach  czasu,  to  zabieg  ten
naleŜy  wykonać  na  krzyŜ.  Kultywator  pozostawia  powierzchnię  pola  pofałdowaną,  co
przyspiesza parowanie wody z gleby i aby temu zapobiec naleŜy pole zabronować.
Wałowanie  –  wały  gładkie  ugniatają  wierzchnią  warstwę  gleby  i  wyrównują  powierzchnię
pola.  Im  są  cięŜsze  tym  silniej  i  głębiej  ugniatają  glebę.  Stosuje  się  je  w  celu  zwiększenia
podsiąkania  wody.  Wyrównanie  powierzchni  jest  niezbędne  przed  siewem  roślin  mających
drobne  nasiona  lub  wówczas,  gdy  rozsadę  sadzi  się  pod  znacznik.  Wały  gładkie  moŜna
równieŜ stosować na polach, gdzie na powierzchni roli leŜą przeschnięte bryły, ale sama rola
jest  wilgotna.  Wał  wgniata  bryły  do  warstwy  ornej,  gdzie  nawilgotnieją  i  przy  następnym
zabiegu  będą  rozbite.  Natychmiast  po  wale  gładkim  naleŜy  zastosować  bronę,  aby  przerwać
parowanie  wody  z  gleby.  Działanie  wałów  kruszących  zaleŜy  od  budowy  krąŜków
umieszczonych  na  osi.  Najsłabiej  kruszą  wały  pierścieniowe.  Natomiast  wały  Cambridge
i Croscill silnie rozkruszają bryły i wytworzoną na powierzchni skorupę. Nie naleŜy wałować
gleb zbyt wilgotnych, gdyŜ po ich wyschnięciu tworzy się twarda skorupa.
Narzędzia  aktywne  wykonują  pracę  kilku  narzędzi  tradycyjnych,  np.  pługa,  kultywatora,
brony. Dzięki temu po jednorazowym przejściu narzędzia aktywnego pole jest przygotowane
do siewu. Do grupy tej naleŜą glebogryzarki i pługofrezarki.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zespoły uprawek
Zespołem uprawek nazywa się zabiegi uprawowe ściśle ze sobą powiązane i wykonane za
pomocą róŜnych narzędzi w ustalonej kolejności oraz spełniające określone zadania.

RozróŜnia się następujące zespoły uprawek:

−

zespół uprawek poŜniwnych,

−

zespół uprawek przedsiewnych jesiennych,

−

zespół uprawek przedzimowych,

−

zespół uprawek przedsiewnych wiosennych,

−

zespół uprawek pielęgnacyjnych.

Zespół uprawek poŜniwnych stosowany jest po zbiorze roślin zboŜowych, oleistych,
motylkowych oraz wcześnie zbieranych okopowych.

Zadaniem tego zespołu jest:

−

zniszczenie darni, przyoranie ścierni i innych resztek roślinnych,

−

zatrzymanie wody w glebie,

−

zwalczanie chwastów.
Pierwszą czynnością w tym zespole jest wykonanie podorywki i natychmiastowe jej

zabronowanie.  Bronowanie  naleŜy  kilkakrotnie  powtórzyć  w  pewnych  odstępach  czasu.  Na
glebach  cięŜkich  zamiast  bronowania  stosowane  jest  kultywatorowanie.  Na  polach
zaperzonych  podorywka  musi  być  głębsza,  do  12  cm.  Po  przeschnięciu  skib  stosuje  się
dwukrotnie  kultywator  spręŜynowy.  Po  wyschnięciu  rozłogów  perzu  naleŜy  je  ściągnąć  na
brzeg  pola,  np.  za  pomocą  bron  i  zniszczyć.  Na  wszystkich  glebach  najlepsze  wyniki  daje
łączne stosowanie zabiegów uprawowych i środków chemicznych.
Zespół  uprawek  przedsiewnych  jesiennych  –  celem  jego  jest  przygotowanie  optymalnych
warunków  dla kiełkowania nasion i wzejścia roślin. Składa się on najczęściej z orki siewnej
i bronowania lub wałowania wałami kruszącymi. Dobór narzędzi stosowanych po orce zaleŜy
od  gleby  oraz  jej  wilgotności.  Na  glebach lŜejszych do rozkruszania skib i wyrównania pola
wystarczy  brona.  Na  glebach  cięŜszych  (zbyt  suchych  lub  zbyt  wilgotnych)  naleŜy
zastosować kultywator lub wał kruszący.

Zespół uprawek w skrócie przedstawia się następująco:

−

orka siewna + bronowanie lub wałowanie wałem kruszącym albo kultywatorowanie,

−

okres osiadania gleby,

−

bronowanie broną średnią lub cięŜką,

−

siew,

−

bronowanie.
Liczbę zabiegów uprawowych wykonywanych na polu naleŜy dostosować do warunków

glebowych, panującej pogody i potrzeb.
Zespół  uprawek  przedzimowych  –  zadaniem  jego  jest  stworzenie  warunków  do
wykorzystania  dodatniego  działania  mrozu  na  glebę  oraz  maksymalnego  nagromadzenia
wody.  JeŜeli  na  jesieni  przyoruje  się  obornik,  to  trzeba  wykonać  dwie  orki.  Pierwsza  ma  za
zadanie  przykryć  obornik,  a  druga  to  głęboka  orka  właściwa.  Orkę  przedzimową  moŜna
wykonać z przedpłuŜkiem lub z pogłębiaczem.
Zespół uprawek przedsiewnych wiosennych – zadaniem jego jest spulchnienie wierzchniej
warstwy  gleby,  przyśpieszenie  jej  przesychania,  nagrzewania  oraz  zapobieganie  stratom
wody.

Zespół ten składa się z następujących zabiegów:

−

na glebach cięŜkich – włókowanie, kultywatorowanie, bronowanie, siew, bronowanie
posiewne,

−

na glebach lŜejszych – bronowanie, siew, bronowanie posiewne.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uproszczona uprawa roli polega na:

−

zastąpieniu w zespole uprawek przedzimowych orki głębokiej orką średnią,

−

zastąpieniu orki siewnej przez uprawkę spulchniającą glebę bez odwracania
i przemieszczania jej warstw (pług zastępujemy kultywatorem),

−

agregatowaniu narzędzi,

−

stosowaniu herbicydów .

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie zadania ma do spełnienia uprawa roli?
2.  Jakie są podstawowe pojęcia stosowane w uprawie roli?
3.  Jakie są rodzaje orek? Jakie zadania ma kaŜda z nich do spełnienia?
4.  Jakie są sposoby wyorywania grzbietów?
5.  Jaka jest technika wykonywania orki w skład?
6.  Na czym polegają róŜnice w pracy włóki, brony, kultywatora i wału?
7.  Z jakich zabiegów uprawowych składa się zespół uprawek poŜniwnych?
8.  Jakie zadania spełnia zespół uprawek przedzimowych?
9.  Jakie zadania spełnia zespół uprawek przedsiewnych?
10.  Na czym polega uproszczenie w uprawie roli?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wykonanie orki średniej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zmierzyć pole, podzielić na zagony i wyznaczyć linie boczne,
2)  zaproponować sposób wyorywania grzbietów,
3)  zaproponować sposób wykonania orki,
4)  zaprezentować wykonanie ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

pole do zaorania,

−

schemat wyorywania grzbietów i bruzd,

−

schemat pola zaoranego w skład i w rozorywkę.

Ćwiczenie 2

Oceń wykonanie orki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zmierzyć głębokość i sprawdzić prostolinijność skib,
2)  sprawdzić wysztorcowanie i wyrównanie powierzchni,
3)  zmierzyć głębokość ostatniej bruzdy,
4)  wypełnić kartę oceny orki,
5)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

bruzdomierz,

−

profilomierz,

−

karta oceny orki.

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj zespół uprawek pod ziemniaki lub owies.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zaplanować zespół uprawek poŜniwnych,
2)  zaplanować zespół uprawek przedzimowych,
3)  zaplanować zespół uprawek wiosennych,
4)  zaplanować zespół uprawek pielęgnacyjnych,
5)  zaprezentować wykonanie ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

schemat zespołu uprawek poŜniwnych,

−

schemat zespół uprawek przedzimowych,

−

schemat zespołu uprawek wiosennych,

−

schemat zespołu uprawek pielęgnacyjnych,

−

wykaz maszyn i narzędzi do uprawy roli,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca uprawy gleby.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) określić zadania uprawy roli?

2) wymienić podstawowe pojęcia stosowane w uprawie roli?

3) scharakteryzować poszczególne rodzaje orek?

4) rozplanować pole do orki?

5) narysować schemat wyorywania grzbietów?

6) wykonać zabiegi uprawowe?

7) scharakteryzować uprawki spulchniające rolę?

8) uzasadnić cel wałowania gleb?

9) ocenić jakość wykonanej orki?

10) zaplanować zespół uprawy roli?



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady nawoŜenia i nawozy

4.4.1. Materiał nauczania

Składniki pokarmowe pobierane przez rośliny w duŜych ilościach nazywamy

makroelementami, a ich zawartość w roślinach wyraŜa się w procentach. Natomiast składniki
pobierane w niewielkich ilościach, lecz niezbędne do normalnego wzrostu i rozwoju roślin
nazywamy mikroelementami.

Wymagania pokarmowe roślin określa się na podstawie ilości składników pokarmowych

pobranych przez rośliny w ciągu okresu wegetacji i zawartych w całej roślinie.

Ilości składników pokarmowych, jakie trzeba zastosować pod poszczególne rośliny, aby

uzyskać plon określonej wysokości, nazywamy potrzebami nawozowymi roślin.

Przy ustalaniu dawek nawozów pod poszczególne rośliny, naleŜy oprócz potrzeb

nawozowych,  brać  pod  uwagę  równieŜ  efektywność  nawoŜenia.  Efektem  stosowania
nawozów  jest  wzrost  plonów.  Efektywność  nawoŜenia  jest  to  stosunek  przyrostu  plonów  do
przyrostu  nawoŜenia.  Produktywność  nawoŜenia  wyraŜa  się  przyrostem  plonu  w  kg,  jaki
przypada na jednostkę wagową zastosowanego nawozu lub zawartego w nim składnika.

Rośliny pobierają składniki pokarmowe w ciągu całego swojego Ŝycia, ale intensywność

pobierania  w  okresie  wegetacji  jest  róŜna.  Rośliny  zboŜowe  pobierają  najwięcej  składników
pokarmowych  od  początku  okresu  strzelania  w  źdźbło  do  kwitnienia,  ziemniaki  od
zawiązywania  pąków  kwiatowych  do  końca  kwitnienia,  buraki  po  przerywce,  rośliny
motylkowe  grubonasienne  po  zawiązaniu  pierwszych  pąków  kwiatowych,  a  motylkowe
drobnonasienne  i  trawy  po  zbiorze  kaŜdego  pokosu.  Okres  intensywnego  pobierania
składników pokarmowych przez rośliny to okres krytyczny.

Nawozy organiczne
Obornik  składa  się  z  odchodów  zwierząt,  tj.  kału  i  moczu  oraz  ze  ściółki.  W  oborniku
znajduje  się  przeciętnie  25%  suchej  masy,  a  zawartość  składników  pokarmowych  wynosi:
0,5%  azotu  (N),  0,25%  fosforu  (P

), 0,6% potasu (K

O), 0,6% wapnia (CaO). Skład

chemiczny zaleŜy od: gatunku zwierząt, ich wieku, sposobu Ŝywienia, jakości skarmianej
paszy, od stanu kondycji zwierzęcia, od ilości stosowanej ściółki i sposobu przechowywania.

Obornik moŜe być przechowywany w oborze pod zwierzętami, na gnojowni i w pryzmach

na  polu.  W  czasie  przechowywania  zachodzą  procesy  chemiczno-biologiczne  w  wyniku,
których  składniki  pokarmowe  przechodzą  w  formy  łatwiej  dostępne  dla  roślin.  W  czasie
przechowywania  zachodzą  równieŜ  straty  azotu  i  potasu,  gdyŜ  są  wypłukiwane  przez  wodę,
a ponadto  azot  ulatnia  się  do  atmosfery  w  formie  amoniaku  i  w  postaci  elementarnej.
Najmniejsze  straty  około  13%  występują  przy  przechowywaniu  obornika  w  oborze,  a  przy
przechowywaniu  na  gnojowni  wynoszą  około  38%.  Gnojownia  powinna  być  połoŜona
w miejscu  zacienionym,  z  dala  od  studni,  a  dno  musi  być  nieprzepuszczalne.  Obornik
przechowywany  na  gnojowni  i  w  pryzmach  na  polu,  powinien  być  ugnieciony  i  układany
warstwami  (20–30  cm).  Obornik  moŜe  być  stosowany  jesienią  (pod  buraki  i  ziemniaki),
wiosną (pod ziemniaki), latem (pod rzepak) i w zimie (trwałe uŜytki zielone). Obornik naleŜy
wywozić  na  pole  w  dni  pochmurne,  chłodne  i  bezwietrzne.  Po  wywiezieniu  naleŜy  go
natychmiast  przyorać.  Pozostawienie  obornika  2  lub  14  dni,  następnie  jego  przyoranie
zmniejsza jego działanie o 29 i 45%. Przeciętna dawka obornika na 1 ha wynosi 30–40 ton.
Gnojowica – kał i mocz zwierząt gospodarskich z dodatkiem lub bez dodatku wody. Nawóz
taki  otrzymuje  się  od  zwierząt  z  pomieszczeń  bezściółkowych.  Skład  chemiczny  zaleŜy  od
rodzaju zwierząt, ich wieku oraz od sposobu ich Ŝywienia. Gnojowica bydlęca zawiera 0,31%
N,  0,15%  P

i 0,33% K

O w świeŜej masie. Przechowywana jest w specjalnych

zbiornikach, w których ulega fermentacji. Do nawoŜenia pól jest stosowana w dawkach

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20.000–40.000  litrów  na  1  ha.  Na  łąkach  i  pastwiskach  stosuje  się  ją  z  konieczności
pogłównie,  tj.  wczesną  wiosną  lub  po  kaŜdym  pokosie  czy  wypasie,  a  na  gruntach  ornych
najczęściej przedsiewnie.
Gnojówka  jest  to  przefermentowany  mocz  zwierząt.  Zawiera  0,2–0,3  %  N,  0,6%  K

O oraz

niewielką ilość P

Aby uniknąć strat azotu, naleŜy przechowywać ją w szczelnie

zamkniętych zbiornikach oraz chronić przed dostępem powietrza, a takŜe przed
nagrzewaniem się. MoŜna ją stosować bez rozcieńczenia przedsiewnie pod rośliny okopowe,
a po rozcieńczeniu pogłównie w międzyrzędzia roślin okopowych lub na uŜytkach zielonych
wczesną wiosną. Rozcieńcza się ją stosując na jedną jej część 2–3 części wody.

Komposty przygotowuje się z róŜnego rodzaju odpadów gospodarczych. Zawierają
przeciętnie 0,3% N, 0,2% P

0,4% K

O. Pryzmę kompostową naleŜy zakładać w miejscu

ocienionym i suchym. Szerokość pryzmy powinna wynosić 1,5–2,0 m, a wysokość nie moŜe
przekraczać  1  m.  Odpady  gospodarcze  układa  się  warstwami  i  przesypuje  ziemią.  Do
układanej  pryzmy  moŜna  dodawać  nawozy  fosforowe,  wapniowe  czy  gnojówkę.  UłoŜoną
pryzmę trzeba przykryć ziemią i kompostować co najmniej przez rok. W tym czasie trzeba ją
polewać  wodą,  gnojówką  lub  gnojowicą  oraz  raz  albo  dwa  razy  w  ciągu  roku  przewrócić
łopatą  lub  mechanicznie.  Kompostem  moŜna  nawozić,  gdy  masa  jego  będzie  jednorodna.
Stosuje  się  go  pod  warzywa  oraz  pod  rośliny  okopowe,  a  takŜe  na  uŜytki  zielone  w  dawce
30 – 40 ton na 1 ha. Wartość nawozowa zaleŜy od surowców uŜytych do kompostowania.

Słoma i inne nawozy organiczne

Słoma zawiera około 90% suchej masy. Zawartość składników pokarmowych wynosi:

0,5–0,7% N, 0,20% P

1,5% K

O. Słomę pociętą na sieczkę naleŜy przyorać z dodatkiem

azotu (na 100 kg słomy – 1,5 kg N), w postaci nawozów mineralnych, gnojówki lub
gnojowicy.

Inne nawozy organiczne, to resztki poŜniwne, plewy, opadłe liście, strączyny, łuszczyny.
Dawka nawozu naturalnego, zastosowana w ciągu roku, nie moŜe zawierać więcej niŜ

170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1 ha uŜytków rolnych

Nawozy mineralne
Nawozy  azotowe  –  działanie  ich  moŜe  być  zarówno  dodatnie,  jak  i  ujemne.  Wpływają  na
intensywny wzrost i rozwój roślin, zwiększając ich masę zieloną oraz plon nasion, natomiast
zmniejszają  zawartość  cukru  w  burakach,  czy  skrobi  w  ziemniakach,  co  pogarsza  jakość
technologiczną.  Stosowane  niewłaściwie,  np.  zbyt  późno  lub  w  zbyt  duŜych  dawkach,  mogą
zmniejszyć  zimotrwałość  roślin  ozimych,  zwiększać  niebezpieczeństwo  wylegania  zbóŜ,
utrudniać  zbiór  i  opóźniać  dojrzewanie.  Niedobór  azotu  w  glebie  hamuje  wzrost  roślin
i zmniejsza  zawartość  w  nich  chlorofilu,  co  powoduje  zmniejszenie  plonu.  Azot  stosowany
w nawozach  mineralnych  jest  częściowo  pobierany  przez  rośliny,  częściowo  przez
mikroorganizmy  glebowe,  a  pewne  jego  ilości  są  wymywane  z  warstwy  ornej  wgłąb  gleby
przez  wody  opadowe.  Najłatwiej  jest  wymywany  azot  azotanowy,  gdyŜ  nie  jest  przez  glebę
sorbowany.  Forma  amonowa  i  amidowa  jest  sorbowana  przez  glebę  i  dlatego  nie  jest
wymywana  przez  wodę.  Działanie  nawozów  zawierających  formę  azotanową  jest  szybkie,
natomiast  pozostałych  form  wolniejsze.  Amonowe  i  amidowe  formy  azotu  ulegają  w  glebie
przemianom  do  azotanów  i  dopiero  wtedy  mogą  być  pobierane  przez  rośliny.  Jest  to  proces
wymagający czasu i dlatego działanie takich nawozów jest wolniejsze.

Uwzględniając szybkość działania nawozów azotowych dzieli się je na:

−

szybciej działające (saletra amonowa i saletrzak),

−

wolniej działające (siarczan amonowy, woda amoniakalna i mocznik nawozowy).
Wybierając nawóz rolnik powinien uwzględnić właściwości nawozu i gleby, na której

będzie stosowany. Trzeba równieŜ zwrócić uwagę na odczyn gleby. O wyborze nawozu

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

decyduje równieŜ termin stosowania nawozu. Pod rośliny wraŜliwe na kwaśny odczyn gleby,
np. buraki, jęczmień powinno się stosować nawozy fizjologicznie obojętne lub zasadowe, np.
mocznik.

Tabela 1. Porównanie właściwości nawozów azotowych * [3, s. 112]

Nazwy

Zawartoś

N w %

Azot

występuje

w formie

Szybkość pobierania

nawozu przez roślinę

Termin

stosowania

Odczyn

fizjologiczny

nawozu

Siarczan

amonowy

20,5

Amonowej

przedsiewnie

słabo kwaśny

Woda

amoniakalna

20,5

amoniaku

rozpuszcza-

lnego

w wodzie

w ciągu kilku dni po siewie

przedsiewnie

i pogłównie

obojętny lub b.

słabo kwaśny

Saletra

amonowa

azotanowej

i amonowej

jony azotanowe są

pobierane natychmiast,

amonowe po kilku dniach

Przedsiewnie

i pogłównie

obojętny lub

słabo kwaśny

Saletrzak

azotanowej

i amonowej

j.w.

przedsiewnie

i pogłównie

słabo kwaśny

Mocznik

amidowej

po przemianach, które

zachodzą w glebie

w ciągu kilkunastu dni

zaleŜnie od temperatury

gleby

Przedsiewnie

i pogłównie

Obojętny

* Wszystkie nawozy azotowe są dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Nawozy  fosforowe  wywierają  silny  wpływ  na  jakość  plonu.  Ponadto  wpływają  na
efektywność  nawoŜenia.  Przy  niedoborze  fosforu  rośliny  są  sztywne,  bardziej  kruche,  barwy
ciemnozielonej,  bez  połysku,  a  brzegi  i  wierzchołki  liści  są  rdzawoczerwone.  Najwięcej
fosforu  zawierają  nasiona.  NawoŜenie  fosforem  w  połączeniu  z  potasem  zwiększa
mrozoodporność  i  zmniejsza  wyleganie.  Fosfor  z  nawozów  mineralnych  w  pierwszym  roku
po  zastosowaniu  jest  pobierany  przez  rośliny  w  30%.  Przyjmuje  się,  Ŝe  w ciągu kilku lat po
zastosowaniu wykorzystanie fosforu przez rośliny dochodzi do 40–60%.
Z tych względów zaleca się stosowanie go na zapas.

Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzieli się na grupy:

−

szybko działające – rozpuszczalne w wodzie (superfosfaty),

−

wolno działające – rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym,

−

bardzo wolno działające – słabo rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym (mączki
fosforytowe i kostne).
Nawozy fosforowe

szybko działające to superfosfat pylisty i granulowany. Obydwa

nawozy  są  nawozami  przedsiewnymi.  MoŜna  je  stosować  przed  siewem,  lub  wcześniej  na
2–3  dni  przed  siewem.  Jest  to  stosowanie  na  zapas  w  tzw.  dawkach  skomasowanych.
Przyswajalność  fosforu  z  tych  nawozów  zaleŜy  od  odczynu  gleby.  Najbardziej  przyswajalny
jest  na  glebach  o  odczynie  obojętnym  i  słabo  kwaśnym  oraz  zasobnych  w  próchnicę.
Natomiast  na  glebach  o  odczynie  kwaśnym  i  zasadowym  ulega  tzw.  uwstecznieniu,  tzn.
przechodzi w związki trudno dostępne dla roślin, a nawet niedostępne.

Nawozy fosforowe bardzo wolno działające naleŜy stosować przedsiewnie, najlepiej

jesienią i dobrze wymieszać z glebą. Mączka fosforytowa jest zalecana na gleby kwaśne i pod
rośliny  o  długim  okresie wegetacji. MoŜna ja stosować na trwałe uŜytki zielone. Wybierając
nawóz  fosforowy  naleŜy  brać  pod  uwagę  właściwości  nawozu,  gleby  i  rośliny.  Na  glebach
o odczynie  słabo  kwaśnym  powinno  się  stosować  superfosfat  granulowany  pojedynczy.  Na
glebach  kwaśnych,  moŜna  stosować  mączkę  fosforytową.  Superfosfat  potrójny  granulowany
naleŜy  stosować  pod  rośliny  mające  małą  zdolność  pobierania  fosforu,  np.  pod  jęczmień.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obecnie nawozy fosforowe stosuje się na ścierń pod podorywkę lub na podorywkę
i przykrywa orką przedzimową. Fosfor jest dobrze sorbowany przez glebę.

Tabela 2. Porównanie właściwości nawozów fosforowych [3, s. 115]

Nawozy

Zawartość

fosforu

w %

Odczyn

fizjologiczny

nawozu

Uwstecznianie

Superfosfat pylisty

(pojedyńczy)

obojętny

bardzo szybkie, szczególnie w glebach

o odczynie kwaśnym i zasadowym

Superfosfat granulowany

(prosty)

obojętny

j.w.

Superfosfat magnezowany

„Supermag”

obojętny

j. w.

Superfosfat potrójny,

granulowany

obojętny

bardzo małe, gdyŜ przechodzący do roztworu

glebowego fosfor jest szybko pobierany przez

roślinę

Superfosfat potrójny

granulowany, borowany

obojętny

bardzo małe, gdyŜ przechodzący do roztworu

glebowego fosfor jest szybko pobierany przez

roślinę

Mączki fosforytowe

od 10
do 30

obojętny

bardzo wolne, gdyŜ fosfor w niewielkich

ilościach przechodzi do roztworu glebowego,
z którego jest szybko pobierany przez rośliny

Nawozy potasowe decydują o wielkości i jakości plonu. Rośliny, którym brak potasu, słabiej
się  rozwijają,  są  wiotkie  i  łatwo  wylegają,  są  równieŜ  wraŜliwe  na  suszę,  gromadzą  mniej
cukru (buraki). Potas zwiększa wytrzymałość roślin na wyleganie, niskie temperatury i suszę.
Nadmiar  potasu  w  roślinie  moŜe  spowodować  zaburzenia  w  pracy  układu  trawiennego
i wydalniczego  zwierząt.  Potas  stosowany  w  nawozach  jest  wykorzystywany  przez  rośliny
w 60%. Jon potasu jest bardzo ruchliwy i moŜe być wymywany z gleby.

W rolnictwie stosuje się dwie grupy nawozów potasowych:

−

chlorkowe,

−

siarczanowe.
Wszystkie nawozy potasowe są dobrze rozpuszczalne w wodzie. Chlorkowe sole

potasowe są nawozami fizjologicznie obojętnymi, natomiast siarczanowe słabo kwaśnymi.

Skoncentrowane sole potasowe są to nawozy zawierające potas w formie chlorków

(KCl).  W  sprzedaŜy  jest  sól  potasowa:  40,  50,  57  i  60%.  Skoncentrowaną  sól  potasową
stosuje  się  przedsiewnie  i  przykrywa  glebą  za  pomocą  bron,  kultywatora  lub  pługa.  MoŜna
nią  nawozić  wszystkie  rośliny  oprócz  wraŜliwych  na  chlor  (tytoń,  chmiel,  pomidory).
Siarczan  potasowy  zawiera  około  50%  potasu  (K

O). Jest to nawóz przedsiewny. MoŜna go

stosować  na wszystkie gleby i pod wszystkie rośliny. Nawozy potasowo-magnezowe (kainit,
kamex)  stosuje  się  przedsiewnie.  Nawozy  potasowe  stosuje  się  przedsiewnie  na  jesieni  (pod
podorywkę lub orkę siewną) lub wiosną (pod kultywator lub bronę).
Nawozy wapniowe – ilość wapnia, jaką naleŜy zastosować zaleŜy od odczynu gleby. Rolnicy
stosują nawozy w dwóch formach:

−

szybko działającego tlenku wapnia (CaO),

−

wolno działającego węglanu wapnia (CaCO3).
Nawozy zawierające tlenek wapnia są nawozami szybko działającymi i w związku z tym

stosuje się je na glebach cięŜkich, o większych właściwościach sorpcyjnych i buforowych.
Działanie nawozów zawierających węglan wapnia jest wolniejsze niŜ tlenkowych. Stosuje się
je na wszystkie gleby, zarówno lekkie jak i cięŜkie.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Porównanie właściwości nawozów wapniowych [3, s. 120]

Grupa

Nawozy

Zawartość wapnia

w przeliczeniu na

CaO w %

Wapń

występuje

w formie

Tlenkowe

nawóz wapniowy tlenkowy (wapno rolnicze palone)

60–85

CaO

Węglanowe

nawóz wapniowy węglanowy zwyczajny

(wapniak mielony)

nawóz wapniowy węglanowy kredowy (kreda

nawozowa)

nawóz wapniowy węglanowy posodowy

(kreda posodowa)

nawóz wapniowy węglanowy pokekowy

(wapno pokekowe)

nawóz wapniowy węglanowy mieszany

(kreda łąkowa)

wapno defekacyjne

50 (w s.m.)

40 (w s.m.)

11 – 28

CaCO

Tlenkowo-

węglanowe

wapno mieszane

CaO +

CaCO

Dawki nawozów wapniowych dostosowane do gleby:

−

na gleby lekkie – CaCO3 – 1,5 t nawozu na 1 ha,

−

na gleby średnie – CaO – 1,5 t nawozu na 1 ha,

−

na gleby cięŜkie – CaO – 2,0 t nawozu na 1 ha,

Mikronawozy  –  nawozy  mineralne  zawierające  jeden  lub  kilka  mikroelementów.  MoŜna  je
stosować  przedsiewnie  lub  pogłównie.  Zaliczamy  do  nich:  boraks,  siarczan  magnezowy,
siarczan miedziowy, siarczan cynkowy, molibdenian amonowy i sodowy.
Nawozy  wieloskładnikowe  zawierają  zwykle  dwa  lub  więcej  składników  pokarmowych
i mogą  być  produkowane  w  formie  stałej  lub  płynnej.  RozróŜnia  się  nawozy  mieszane
i wieloskładnikowe  kompleksowe.  Stosowanie  tych  nawozów  zapobiega  jednostronnemu
nawoŜeniu  roślin,  zmniejsza  ilość  wysiewanych  nawozów  nakłady  związane  z  ich
przechowywaniem,  transportem  i  rozsiewem.  Z  grupy  nawozów  kompleksowych  stosowane
są  obecnie  fosforan  amonowy  i  polifoska,  a  z  grupy  nawozów  mieszanych  (nawozy
organiczne) MIS – 3, MIS – 4.
Mieszanie nawozów – przy mieszaniu nawozów naleŜy przestrzegać następujących zasad:

−

nie wolno mieszać nawozów amonowych z nawozami zawierającymi wapń,

−

nie naleŜy mieszać superfosfatów z nawozami zawierającymi wapń,

−

nie moŜna mieszać nawozów silnie higroskopijnych z innymi nawozami.
Nawozy mineralne muszą być starannie przechowywane. W przeciwnym razie mogą ulec

całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu. Najwłaściwszym miejscem do przechowywania
nawozów są specjalne magazyny.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki mają wpływ na wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe roślin?
2.  Jakie czynniki wpływają na efektywność nawoŜenia?
3.  W jaki sposób naleŜy przechowywać obornik?
4.  Jakie składniki wnosimy do gleby w postaci obornika, a jakie w pojedynczych nawozach

mineralnych?

5.  Jaka jest róŜnica między gnojowicą, a gnojówką?
6.  Dlaczego naleŜy stosować nawozy mineralne?
7.  Które z nawozów azotowych naleŜy stosować przedsiewnie, a które pogłównie?
8.  Jakie zadania spełniają nawozy fosforowe?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9.  Jakie zadania spełniają nawozy potasowe?
10.  Jakie zadania spełniają nawozy wapniowe?
11.  Co to są mikronawozy i nawozy wieloskładnikowe?
12.  Jakich nawozów nie moŜna mieszać ze sobą?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj nawozy mineralne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować próbki róŜnych nawozów mineralnych,
2)  zanotować róŜnice w ich wyglądzie,
3)  określić barwę, zapach i higroskopijność,
4)  rozpoznać nawozy na podstawie cech zewnętrznych,
5)  określić za pomocą papierka lakmusowego odczyn,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki nawozów mineralnych,

−

roztwór 2% NaOH,

−

roztwór HCl,

−

papierki lakmusowe,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dotycząca nawozów.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj nawoŜenie mineralne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) na podstawie struktury zasiewów zaplanować dawki czystego składnika na 1 ha pod

poszczególne rośliny,

2) obliczyć zapotrzebowanie na nawozy mineralne w czystym składniku dla całego

gospodarstwa,

3)  zaplanować rodzaj nawozu,
4)  obliczyć potrzebną masę towarową nawozów,
5)  napisać notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

struktura zasiewów,

−

tabela – przeliczanie czystego składnika na masę towarową nawozów,

−

tabela – normy i normatywy stosowania nawozów pod poszczególne rośliny.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) określić potrzeby nawozowe roślin?

2) wymienić czynniki wpływające na efektywność nawoŜenia?

3) ocenić sposoby przechowywania obornika?

4) odróŜnić gnojówkę od gnojowicy?

5) uzasadnić celowość stosowania nawozów mineralnych?

6) rozpoznać podstawowe nawozy oraz określić sposób ich

stosowania?

7) określić zadania do spełnienia przez nawozy azotowe,

fosforowe, potasowe, wapniowe i mikronawozy?

8) uzasadnić cel stosowania nawozów wieloskładnikowych?

9) zmieszać nawozy ze sobą?

10) zaplanować nawoŜenie pod poszczególne rośliny?



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Ochron roślin

4.5.1. Materiał nauczania

Ochrona roślin to zespół czynności mających ustrzec rolnictwo przed szkodami
powodowanymi przez choroby i szkodniki roślin uprawnych oraz chwasty.
Chorobą roślin nazywamy długotrwałe zaburzenia w czynnościach fizjologicznych
i wynikające z nich zmiany w wyglądzie zewnętrznym i budowie wewnętrznej.

Przyczyny chorób nazywamy czynnikami chorobotwórczymi. Dzielimy je na

nieorganiczne i organiczne, czyli patogeny.
Objawami chorobowymi nazywamy zmiany w organiźmie rośliny wywołane czynnikami
chorobotwórczymi. Do najczęściej spotykanych zaliczamy:

−

więdnięcie roślin jest skutkiem utraty turgoru spowodowanej nadmiernym odwodnieniem
tkanek. Przyczyną więdnięcia mogą być czynniki chorobotwórcze wywołujące zatkanie
naczyń przewodzących lub rozkładanie ich swymi wydzielinami albo teŜ niszczące
korzenie roślin,

−

zgnilizny powstają na skutek rozkładu tkanek, które rozpadają się (zgnilizna sucha) lub
zmieniają w półpłynną masę (zgnilizna mokra). Powodowane są przez bakterie lub
grzyby pasoŜytnicze,

−

zmiany barwy, zwane przebarwieniami lub plamistościami, są to odchylenia od
normalnej barwy rośliny. Plamy Ŝółtozielone, Ŝółte, srebrzyste, czerwonobrunatne,
a nawet czarne mogą być róŜnego kształtu, regularne lub nieregularne. Przyczyną zmiany
barwy mogą być grzyby, bakterie, wirusy, a takŜe warunki siedliska,

−

zniekształcenia przy zachowaniu normalnych wymiarów organów rośliny mogą
występować ich zniekształcenia, jak staśmienie i skręcenie pędów, zwijanie się lub
kędzierzawienie liści,

−

skarłowacenia, czyli zdrobnienia całych roślin, mogą być powodowane niedostatkiem
składników pokarmowych lub wody w glebie oraz czynnikami chorobotwórczymi,

−

narośla tworzą się na częściach podziemnych i nadziemnych roślin pod wpływem
wydzielin grzybów i bakterii chorobotwórczych, które powodują nadmierne rozrastanie
się komórek,

−

wydzieliny są to płynne substancje wydzielane przez rośliny chore. RozróŜnia się
ś

luzotoki (pod wpływem bakterii) i wycieki gumy (pod wpływem bakterii i grzybów

u drzew pestkowych),

−

obumieranie (nekroza) tkanek moŜe obejmować całe rośliny lub poszczególne ich
organy,

−

rany, czyli zniekształcenia tkanki okrywającej rośliny, a nawet tkanek połoŜonych
głębiej, mogą być spowodowane przez ludzi, zwierzęta oraz mikroorganizmy lub teŜ
czynniki nieorganiczne, np. mróz, grad, wiatr.

Czynniki chorobotwórcze nieorganiczne dzielimy na atmosferyczne i glebowe.

Do czynników atmosferycznych zaliczamy zbyt niską lub zbyt wysoką temperaturę

i wilgotność powietrza, za słabe lub za silne światło, silne wiatry, opady atmosferyczne oraz
trujące dla roślin składniki atmosfery.

Czynniki glebowe to: niedobór lub nadmiar wody i składników pokarmowych w glebie,

nieodpowiedni odczyn, trujące dla roślin pozostałości pestycydów.

Choroby pochodzenia organicznego
Choroby wirusowe, czyli wirozy, są bardzo rozpowszechnione i poraŜają rośliny uprawne.
Szczególnie atakowane są rośliny z rodziny psiankowatych, np. ziemniak. W okresie

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wegetacji  roślin  przenosicielami  wirusów  są  głównie  owady  ssące  (mszyce,  wciornastki,
pluskwiaki),  rzadziej  nicienie.  Często  wirusy  przenoszone  są  mechanicznie  przez  kontakt
z rośliną  chorą,  np.  podczas  zabiegów  pielęgnacyjnych.  Na  rok  następny  przenoszone  są
z częściami  poraŜonej  rośliny,  jak:  bulwy,  kłącza,  cebule,  nasiona.  Do  najgroźniejszych
chorób wirusowych zalicza się liściozwój, kędzierzawkę i mozaikę.
Choroby  bakteryjne,  czyli  bakteriozy.  W  okresie  wegetacji  bakterie  przenoszone  są  przez
wiatr,  owady,  deszcz  i  człowieka.  Zimują  w  resztkach  roślin,  na  rok  następny  mogą  być
przeniesione  z  nasionami,  sadzeniakami  lub  cebulami.  Do  roślin  dostają  się  przez  miejsca
uszkodzone,  przez  szparki  oddechowe  i  przetchlinki,  a  nawet  przez  nabłonek,  powodując
zgnilizny  lub  inne  objawy.  Do  groźniejszych  chorób  bakteryjnych  naleŜą:  czarna  nóŜka
i parch zwykły ziemniaka, rak bakteryjny pomidora, guzowatość korzeni.
Choroby  grzybowe,  czyli  mikozy  stanowią  około  85%  chorób  roślin.  RozmnaŜają  się
głównie  za  pomocą  zarodników.  Mogą  przechodzić  kolejne  stadia  rozwojowe  na  dwóch
gatunkach roślin (dwudomowość), np. rdza źdźbłowa rozwija się na zboŜach i na berberysie,
rdza  brunatna  Ŝyta  na  Ŝycie  ozimym  i  krzywoszyju  polnym.  Zarodniki  przenoszone  są  przez
wiatr,  deszcz  i  owady.  Grzyby  zimują  głównie  w  postaci  zarodników  przetrwalnikowych
wytrzymałych  na  niesprzyjające  warunki.  Na  następny  rok  przenoszone  są  z  resztkami
poraŜonych  roślin,  z  nasionami,  bulwami,  cebulami.  Infekcja  postępuje  przez  rany,  szparki
oddechowe, przez narządy o nie skutynizowanym nabłonku. Przykładami chorób grzybowych
są: rak ziemniaka, kiła kapusty, zaraza ziemniaka, sucha zgnilizna bulw, mączniaki, głownie
i rdze zbóŜ.

Pojęcie szkodnika i sposoby Ŝerowania
Szkodnikiem  nazywamy  zwierzę  roślinoŜerne,  które  wskutek  zdolności  do  masowego
rozmnaŜania się i uszkadzania roślin uprawnych powoduje duŜe szkody w rolnictwie.

Szkodniki zmniejszają plon i pogarszają jego jakość, a nawet mogą całkowicie zniszczyć

zasiewy.  Mogą  Ŝerować  na  jednym  gatunku  rośliny  (monofagi)  lub  Ŝywić  się  kilkoma
pokrewnymi  gatunkami  (oligofagi).  Oprócz  szkodników  polnych  istnieją  szkodniki
magazynowe,  spichrzowe  i  inne.  Uszkodzenia  zaleŜą  od  budowy  aparatu  gębowego
szkodnika  i  od  organu  rośliny.  W  przypadku  szkodników  o  aparacie  gębowym  typu
gryzącego obserwuje się:

−

ogryzanie i odcinanie korzeni, wewnętrzny Ŝer lub wyŜeranie ran w częściach
podziemnych,

−

podgryzanie pędów, podgryzanie nasady liścia sercowego u zbóŜ, wyŜeranie chodników
lub bruzd zewnętrznych na pędach,

−

gołoŜer, czyli całkowite objadanie liści,

−

szkieletowanie, wyjadanie miękiszu liścia z pozostawieniem nerwów, czy wyjadanie
korytarzy w miękiszu liścia z pozostawieniem skórki,

−

wygryzanie pąków kwiatowych, objadanie kwiatów, wyŜeranie nasion, wewnętrzny Ŝer
w owocach, wygryzanie ranek na powierzchni owoców,

−

wewnętrzne i zewnętrzne uszkadzanie magazynowanych nasion, bulw, korzeni, itp.
Szkodniki o aparacie gębowym kłująco-ssącym (mszyce, pluskwiaki) wysysają soki

z komórek. Podczas nakłuwania tkanki przez szkodnika do rośliny dostaje się nieco śliny. Pod
jej  wpływem  powstają  róŜne  zwyrodnienia  tkanek.  Mogą  to  być  przebarwienia  powodujące
więdnięcie i usychanie części roślin ze zmienioną barwą. Zniekształcenia tkanek i częściowe
ich  zamieranie  powoduje:  nierównomierne  rozrastanie  się  roślin,  nabrzmienia  na  róŜnych
częściach  roślin,  np.  galasy  na  liściach  lub  rakowate  wyrośle  na  pniach  i  gałęziach  drzew.
Zaatakowane  rośliny  przedwcześnie  Ŝółkną  i  zasychają.  ObniŜka  plonu  moŜe  dochodzić  do
80%.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roztocze naleŜą do gromady pajęczaków, są groźnymi szkodnikami ziemiopłodów
w magazynach oraz roślin w uprawie polowej i w szklarni. Do groźnych szkodników
magazynowych naleŜy rozkruszek mączny (długość 0,5 mm) o aparacie gębowym gryzącym.
ś

erując, zanieczyszcza odchodami i wylinkami produkty, które w następstwie nie nadają się

do spoŜycia. W ciągu roku wydaje kilka pokoleń. Przy jego masowym wystąpieniu stosuje się
gazowanie  pomieszczeń.  Roztocza  odŜywiające  się  sokiem  roślin  mają  aparat  gębowy
kłująco-ssący.  Przykładem  roztoczy  Ŝerujących  wewnątrz  tkanek  roślinnych  są  szpeciele,
powodujące powstawanie wyrośli. RównieŜ groźnymi szkodnikami są przędziorki.
Owady  stanowią  najliczniejszą  grupę  szkodników  roślin.  Ich  duŜa  szkodliwość  jest
uwarunkowana  odpornością  na  niekorzystne  warunki  siedliska,  znaczną  płodnością,
zdolnością do szybkiego rozprzestrzeniania się i opanowywania nowych terenów.

Całość przemian zachodzących u owadów nazywamy przeobraŜeniem, czyli

metamorfozą. Stadiami przeobraŜenia zupełnego są: jaja, poczwarka i owad dorosły (imago).

Do bardzo szkodliwych owadów naleŜą:

−

stonka ziemniaczana – chrząszcze zimują w ziemi, a w maju wychodzą na powierzchnię
i składają jaja na dolnej stronie liścia ziemniaka. Szczególnie Ŝarłoczne są larwy,
powodują bowiem gołoŜery.

−

słodyszek rzepakowy – samice nagryzają pąki kwiatowe rzepaku u nasady i składają do
wnętrza jaja. Uszkodzone pąki usychają i opadają

−

bielinek kapustnik – występują dwa pokolenia rocznie. Motyle drugiego pokolenia
składają jaja na dolnej stronie liści roślin kapustnych. Wylęgające się gąsienice
wygryzają w liściach otwory, a następnie szkieletują blaszki liściowe pozostawiając tylko
grube nerwy. Zimują poczwarki na płotach, murach.

−

mietka ćwiklanka – corocznie wydaje trzy pokolenia. Zimują poczwarki w glebie.

Wczesną wiosną wylatują dorosłe muchówki, które składają jaja na liścieni i liści
buraków. Po kilku dniach wylęgają się larwy, które minują liście. Silnie uszkodzone
liście zasychają.

Mięczaki  –  głównymi  szkodnikami  są  ślimaki  nagie.  Wygryzają  one  dziury  w  liściach
i owocach. Zazwyczaj Ŝerują w nocy. Najczęściej spotykanym jest pomrowik polny.
Ptaki  –  ptaki  ziarnojady  wyrządzają  duŜe  szkody  na  polach  świeŜo  obsianych,  gdyŜ
wygrzebują nasiona i je zjadają. Wyjadają równieŜ ziarno zbóŜ z kłosów. Największe szkody
wyrządzają gawrony i wróble.
Gryzonie – myszy, norniki, nornice, szczury i karczowniki powodują wielomilionowe straty.
Niszczą one wysiane ziarno, nadziemne i podziemne części roślin.

Pojęcie chwastów i ich szkodliwość

Chwastami nazywa się rośliny przewaŜnie dzikie, występujące w łanach roślin

uprawnych wbrew woli rolnika. Głównym źródłem zachwaszczenia jest gleba i nawozy
organiczne. Chwasty konkurują z roślinami uprawnymi o wodę, miejsce, światło i składniki
pokarmowe, obniŜając ich plony.

W zaleŜności od miejsca występowania chwasty dzielimy na:

−

segetalne, czyli pól uprawnych,

−

ruderalne, czyli nieuŜytków,

−

chwasty uŜytków zielonych.
Uwzględniając długość Ŝycia, sposób rozmnaŜania oraz odŜywiania wyróŜnia się:

−

chwasty krótkotrwałe,

−

chwasty wieloletnie,

−

chwasty pasoŜytnicze.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Chwasty  krótkotrwałe  rozmnaŜają  się  za  pomocą  nasion.  Najkrótszy  okres  wegetacji  mają
efemerydy,  które  w  ciągu  roku  wydają  2–3  pokolenia.  Najpospolitsze  efemerydy  to  Ŝółtlica
drobnokwiatowa, gwiazdnica pospolita i wiechlina roczna.
Chwasty  jare  (które  nie  są  zimotrwałe)  zachwaszczają  głównie  zboŜa  jare,  okopowe,
pastewne  oraz  warzywa.  Zalicza  się  do  nich  komosę  białą  i  gatunki  pokrewne,  gorczycę
polną,  owies  głuchy,  chwastnicę  jednostronną.  Chwasty  zimujące  (często  występują  jako
formy  jare)  głównie  zachwaszczają  zboŜa  ozime  i  rzepak  ozimy.  Występują tu takie gatunki
jak  gwiazdnica  pospolita,  przetaczniki,  bratek  polny,  maruna  bezwonna,  rumian  polny,
przytulia  czepna,  miotła  zboŜowa,  wyka  drobnokwiatowa  i  inne.  Do  chwastów
krótkotrwałych  zalicza  się  teŜ  gatunki  dwuletnie  występujące  w  miejscach  ruderalnych
i uprawach wieloletnich, jak marchew zwyczajna, bniec biały i gorczycznik
Chwasty  wieloletnie  róŜnią  się  od  chwastów  krótkotrwałych  wegetatywnym  sposobem
rozmnaŜania. Po pierwszym owocowaniu rośliny nie giną, lecz dzięki organom podziemnym
corocznie wiosną wydają nowe pędy. W większości gatunki te rozmnaŜają się przez nasiona,
są  więc  bardzo  płodne  i  trudne  do  zwalczania,  np.  mniszek  lekarski,  pokrzywa  zwyczajna,
skrzyp polny, ostroŜeń polny, czosnek winnicowy.
Chwasty  cudzoŜywne  obejmują  gatunki,  które  pozbawione  są  zdolności  do  pobierania
pokarmów  przez  własny  system  korzeniowy  lub  teŜ  mają  ograniczone  moŜliwości
fotosyntezy.  Czerpią  więc  gotowe  pokarmy  z  roślin  samoŜywnych,  nic  im  w  zamian  nie
dając. W tej grupie chwastów rozróŜnia się półpasoŜyty, które zdolne są do asymilacji, lecz za
pomocą  ssawek  pobierają  wodę  i  składniki  pokarmowe  z  rośliny  Ŝywicielskiej,  np.  świetlik
łąkowy,  szelęŜnik  większy,  szelęŜnik  włochaty.  PasoŜyty  właściwe  są  gatunkami
o zredukowanych liściach, prawie pozbawione chlorofilu, często nie posiadają korzeni. Wodę
i składniki pokarmowe pobierają z rośliny Ŝywicielskiej, np. kanianka koniczynowa, kanianka
lnowa.

Wybrane metody ochrony roślin
Metody zapobiegawcze
Kwarantanna  polega  na  zabezpieczeniu  całego  kraju  (kwarantanna  zewnętrzna)  przed
przedostaniem  się  niektórych  patogenów,  szkodników  i  chwastów  znajdujących  się  na  liście
obiektów  kwarantannowych.  Przykładami  obiektów  kwarantannowych  w  Polsce  są:  mątwik
ziemniaczany, kanianka koniczynowa, strąkowiec fasolowy, rak bakteryjny pomidora, pasmo
lnu, bakterioza pierścieniowa ziemniaka, zaraza gałęzista.

Metody agrotechniczne to:

−

poprawne zmianowanie roślin – zapobiega rozmnaŜaniu się niektórych patogenów,
np. grzybów wywołujących choroby podsuszkowe zbóŜ, kiłę kapusty, a ze szkodników –
mątwika ziemniaczanego, mątwika burakowego,

−

racjonalna uprawa roli – ma istotne znaczenie higieniczne i zwalcza bezpośrednio
sprawców szkód. Szczególne znaczenie mają uprawki poŜniwne,

−

uŜycie kwalifikowanych materiałów siewnych i sadzeniaków – zapewnia prawidłowy
rozwój roślin i chroni je przed chorobami przenoszonymi tą drogą,

−

właściwy termin siewu i zagęszczenie roślin,

−

racjonalne nawoŜenie organiczne i mineralne.

Metody hodowlane – współczesna hodowla roślin zwraca szczególną uwagę na odporność
odmian na choroby.

Metody bezpośredniego zwalczania
Metody mechaniczne polegają na ręcznym zbieraniu i niszczeniu szkodników, wyłapywaniu
ich za pomocą opasek chwytnych, pułapek, rowków chwytnych, stosowanie zapór, itp.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody  fizyczne  polegają  na  stosowaniu  niskiej  lub  wysokiej  temperatury  do  niszczenia
szkodników  i  patogenów.  Niską  temperaturę  stosuje  się  do  zabicia  strąkowca  fasolowego
w nasionach,  a  wysoką  wykorzystuje  się  do  odkaŜania  gleby  w  szklarniach  i  inspektach,  do
zaprawiania nasion i odwirusowywania materiału szkółkarskiego.
Metody  chemiczne  –  przemysł  chemiczny  produkuje  środki  ochrony  roślin  w  formie
proszków,  koncentratów,  aerozoli,  świec  dymnych,  granulatów  oraz  gotowych  zatrutych
przynęt. Stosuje się je do następujących zbiegów:

−

zaprawianie  materiału  siewnego,  sadzeniaków  i  sadzonek  stosowane  jest  jako  zabieg
profilaktyczny,  chroniący  rośliny  we  wczesnych  fazach  rozwoju  przed  chorobami
grzybowymi  oraz  niektórymi  szkodnikami.  RozróŜnia  się  zaprawianie  suche,  półsuche,
półmokre, mokre oraz inkrustację,

−

opylanie roślin preparatami w formie proszku,

−

opryskiwanie polega na pokrywaniu powierzchni roślin lub gleby roztworem, zawiesiną
lub emulsją,

−

aerozolowanie stosowane jest głównie do niszczenia szkodników w pomieszczeniach,

−

gazowanie, czyli fumigację stosuje się w pomieszczeniach zamkniętych, jak elewatory
zboŜowe, szklarnie,

−

wysiew granulatów jako środków owadobójczych i chwastobójczych.

Metody  biologiczne  polegają  na  stymulowaniu  rozwoju  organizmów  poŜytecznych
i wykorzystywaniu ich do zwalczania lub ograniczania populacji organizmów szkodliwych.
Introdukcja  –  wprowadzanie  na  teren  zagroŜony  przez  szkodniki  gatunków  poŜytecznych
sprowadzonych  z  innego  kraju,  a  nawet  kontynentu,  jak  teŜ  zwiększenie  liczebności
gatunków  miejscowych,  np.  wypuszczanie  wyhodowanego  w  laboratorium  kruszynka
zmiennego, pasoŜyta wielu szkodliwych motyli.
Metoda zintegrowana polega na:

−

łączeniu róŜnych metod zapobiegania i zwalczania chorób, szkodników i chwastów,

−

stosowaniu środków chemicznych wysoce selektywnych,

−

stosowaniu środków chemicznych tylko w przypadkach koniecznych,

−

wyznaczeniu granicy liczebności granicznej szkodników, poniŜej której nie wyrządzają
szkód o znaczeniu ekonomicznym (wówczas rezygnuje się z zabiegów chemicznych),

−

ustaleniu właściwego terminu stosowania zabiegów,

−

stosowaniu zabiegów tylko na pasach brzeŜnych plantacji.

Pestycydy i ich stosowanie
Pestycydem nazywa się związek chemiczny lub mieszaninę związków stosowanych do
zwalczania organizmów szkodliwych w ochronie roślin, w higienie ludzi oraz zwierząt,
a takŜe w ochronie materiałów technicznych.
Zoocydy, czyli środki do zwalczania szkodników, dzieli się na:

−

insektycydy – środki do zwalczania owadów,

−

akarycydy – do zwalczania roztoczy,

−

nematocydy – do zwalczania nicieni,

−

rodentycydy – do zwalczania gryzoni,

−

moluskocydy – do zwalczania ślimaków,

−

atraktanty – substancje słuŜące za przynęty,

−

repelenty – substancje odstraszające szkodliwe owady, ptaki i inne zwierzęta.
ZaleŜnie od zachowania się na roślinie rozróŜniamy środki:

−

chroniące roślinę zewnętrznie;

−

wgłębne, wnikające do tkanek lokalnie i działające na szkodniki Ŝerujące wewnątrz liści i
pędów lub w zwiniętych liściach (np. mszyce);

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

układowe, czyli systemiczne przenikające do tkanki przewodzącej, krąŜące wraz
z sokami po całej roślinie i działające na szkodniki ssące.
ZaleŜnie od sposobu działania na szkodnika środki owadobójcze dzielimy na:

−

działające trująco po dostaniu się do przewodu pokarmowego czyli wewnętrznie, zwane
teŜ Ŝołądkowymi;

−

działające trująco po zetknięciu się z okrywą ciała czyli zewnętrznie lub kontaktowo;

−

działające trująco po wniknięciu (w postaci par lub gazów) do dróg oddechowych, tzw.
ś

rodki oddechowe lub fumiganty.

Fungicydy i bakteriocydy są to substancje chemiczne niszczące grzybnię i zarodniki
grzybów pasoŜytniczych oraz bakterie chorobotwórcze.
Herbicydy – środki do zwalczania chwastów.

Skuteczność zabiegu zaleŜy od:

−

fazy rozwojowej chwastów i rośliny chronionej,

−

stadium rozwojowego patogena lub szkodnika,

−

temperatury powietrza i opadów,

−

doboru środka chemicznego i wielkości dawki,

−

wykonania zabiegu (starannego przygotowania cieczy, wyregulowania aparatury).
Ze względu na róŜny stopień zagroŜenia ludzi i zwierząt pestycydy podzielono na pięć

klas toksyczności:

−

I klasa i II klasa- trucizny (na opakowaniach znajduje się trupia czaszka i napis
„Trucizna”),

−

III klasa i IV klasa – środki szkodliwe (na opakowaniach jest napis: „OstroŜnie, środek
szkodliwy”),

−

V klasa – środki praktycznie nieszkodliwe dla zdrowia (na opakowaniach znajduje się
napis „Środek praktycznie nieszkodliwy”).
Aby uniknąć zatruć naleŜy przestrzegać okresów karencji. Karencja to czas, który musi

upłynąć od ostatniego zabiegu wykonanego danym preparatem do zbioru opryskanej rośliny
przeznaczonej na spoŜycie lub paszę. Prewencja to liczba dni lub godzin, jaka powinna dzielić
zabieg chemicznej ochrony roślin, od początku kwitnienia danej rośliny (chroni pszczoły
przed zatruciem).

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy chorobą roślin i jakie znasz czynniki chorobotwórcze?
2.  Jakie są objawy chorobowe roślin?
3.  Co  nazywamy  szkodnikami  roślin  i  jakie  są  objawy  Ŝerowania  szkodników  o  róŜnych

narządach gębowych?

4.  Jakie są sposoby Ŝerowania szkodników?
5.  Co nazywamy chwastami i na czym polega ich szkodliwość?
6.  Na czym polegają agrotechniczne, mechaniczne i fizyczne metody ochrony roślin?
7.  Co to są pestycydy?
8.  Jakie  są  zalety  i  wady  chemicznych  środków  ochrony  roślin  i  jakie  są  sposoby  ich

stosowania?

9.  Jakie są grupy pestycydów?
10.  Jak nazywają się poszczególne klasy toksyczności pestycydów?
11.  Co rozumiesz pod pojęciem karencji i prewencji?

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj chwasty występujące na plantacji ziemniaków, buraków lub owsa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyrwać wszystkie chwasty z korzeniami z jednej redliny lub z powierzchni 2–4 m²,
2)  rozdzielić chwasty na poszczególne gatunki i policzyć,
3)  określić  nazwę  liczbę  sztuk  poszczególnych  gatunków  na  podstawie  zielnika,  atlasu

chwastów i klucza do oznaczania roślin,

4)  obliczyć w procentach udział poszczególnych gatunków w ogólnej liczbie,
5)  scharakteryzować sposób ich rozmnaŜania,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zielnik chwastów,

−

atlas chwastów,

−

klucz do oznaczania roślin

Ćwiczenie 2

Oblicz dawkę pestycydu na 1 ha uprawy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zaplanować zabiegi chemiczne,
2)  dobrać pestycydy,
3)  przeczytać instrukcję stosowania,
4)  zaplanować dawkę pestycydu na 1 ha i termin jego stosowania,
5)  obliczyć ile potrzeba preparatu i wody do przeprowadzenia zabiegu,
6)  określić wydajność opryskiwacza,
7)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opakowania pestycydów,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj choroby i szkodniki występujące na plantacji ziemniaków, buraków lub owsa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić choroby i szkodniki roślin korzystając z eksponatów,
2)  rozpoznać choroby i szkodniki na plantacji korzystając z atlasu chorób i szkodników,
3)  określić rodzaje uszkodzeń,
4)  określić objawy chorobowe,
5)  ocenić zdrowotność plantacji,

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6)  zaproponować metody zwalczania chorób i szkodników,
7)  zaplanować dawki chemicznych środków ochrony roślin,
8)  opisać występujące szkodniki oraz powodowane przez nie uszkodzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

atlasy chorób i szkodników,

−

eksponaty w gablotach,

−

rośliny z objawami poraŜenia chorobami,

−

rośliny z uszkodzeniami spowodowanymi przez szkodniki,

−

opakowania pestycydów.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki chorobotwórcze?

2) wskazać objawy chorobowe występujące na roślinie?

3) rozróŜnić typy uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki?

4) rozpoznać chwasty występujące na plantacjach roślin

uprawnych?

5) rozpoznać najczęściej występujące choroby i szkodniki?

6) dobrać metody ochrony roślin do konkretnych sytuacji?

7) określić na podstawie opakowania klasę toksyczności środka

chemicznego?

8) obliczyć dawkę pestycydu?

9) ocenić sposób przechowywania środków chemicznych?

10) wyjaśnić pojęcia: okres karencji i okres prewencji?



„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X”

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. JeŜeli będziesz miał problem z rozwiązaniem zadania, to odłóŜ jego rozwiązanie na

później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przymrozki występują, gdy

a) nocą występują krótkotrwałe obniŜenia temperatury powietrza poniŜej 0°C,

a temperatury w dzień są powyŜej zera.

b) temperatura powietrza nocą krótkotrwale przewyŜsza 0°C, a temperatury w dzień są

poniŜej zera.

c) temperatura powietrza nocą długotrwale obniŜa się poniŜej 0°C, a temperatury

w dzień są poniŜej zera.

d) występują ciągłe zmiany temperatury w nocy i w dzień.

2. Do pomiaru temperatury powietrza słuŜą

a)  barograf, higrometr włosowy.
b)  pluwiograf, termograf.
c)  termometr, termograf.
d)  termometr, barometr.

3. W powietrzu atmosferycznym znajduje się około

a)  70% azotu, 21% tlenu.
b)  78% azotu, 21% tlenu.
c)  78% tlenu, 21% azotu.
d)  20% dwutlenku węgla, 80% tlenu.

4. Klimatem nazywamy

a)  przeciętny przebieg pogody w danym miejscu.
b)  przeciętny przebieg temperatury w danym miejscu.
c)  przeciętny przebieg opadów w danym miejscu.
d)  przeciętny przebieg pogody na określonym terenie.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Glebą nazywamy

a) wierzchnią warstwę Ziemi, na którą rolnik oddziaływuje za pomocą narzędzi

uprawowych.

b) powierzchniową warstwę lądów globu ziemskiego, umoŜliwiającą wzrost i rozwój

roślin.

c) warstwę Ziemi, która ma za zadanie dostarczenie składników pokarmowych roślinie.
d) skałę, z której powstają składniki mineralne.

6. Składem mechanicznym gleby nazywamy

a)  ilościowy stosunek grup cząsteczek mineralnych o róŜnej średnicy w glebie.
b)  ilościowy stosunek grup cząsteczek organicznych o róŜnej średnicy w glebie.
c)  ilościowy  stosunek  grup  cząsteczek  mineralno-organicznych  o  róŜnej  średnicy

w glebie.

d) procentowy stosunek części szkieletowych w glebie.

7. W profilu gleby bielicowej wyróŜniamy

a)  poziom próchniczy, poziom brunatnienia, skałę macierzystą.
b)  poziom ściółki leśnej, poziom wymywania, poziom wmywania, skałę macierzystą.
c)  poziom próchniczy, poziom wymywania, poziom glejowy, oglejona skałę macierzystą.
d)  poziom ściółki leśnej, poziom wmywania, poziom wymywania, skała macierzysta.

8. Mady naleŜą do gleb

a)  bielicoziemnych.
b)  które powstały z mineralizacji ściółki leśnej i traw.
c)  które powstały z osadów morskich lub z materiału naniesionego przez wody rzek.
d)  które powstały z rozkładu substancji organicznej.

9. Orka jest podstawowym zabiegiem uprawowym wykonywanym

a)  za pomocą narzędzi aktywnych, które odcinają skibę, a następnie odwracają ją.
b)  za pomocą kultywatora, który odcina skibę, a następnie odwraca ją, kruszy i miesza.
c)  za  pomocą  brony  spręŜynowej,  która  odcina  skibę,  a  następnie  odwraca  ją,  kruszy

i miesza.

d) za pomocą pługa, który odcina skibę, a następnie odwraca ją, kruszy i miesza.

10. Orka siewna jest to

a)  orka średnio głęboka, najczęściej wykonywana na głębokość 15–18 cm.
b)  orka głęboka, najczęściej wykonywana na głębokość 18–20 cm.
c)  orka płytka, najczęściej wykonywana na głębokość 10 cm.
d)  orka średnio głęboka, najczęściej wykonywana na głębokość 8–12 cm.

11. Zniszczenie darni, przyoranie ścierni i innych resztek roślinnych to zadanie zespołu

uprawek
a)  wiosennych.
b)  przedzimowych.
c)  poŜniwnych.
d)  przedsiewnych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Uproszczona uprawa roli polega na

a) zastąpieniu orki siewnej przez uprawkę spulchniającą glebę bez odwracania

i przemieszczania jej warstw (pług zastępujemy kultywatorem).

b)  zastąpieniu orki siewnej przez nawoŜenie gleby kompostem.
c)  stosowaniu nawozów organicznych.
d)  zastąpieniu w zespole uprawek przedzimowych orki głębokiej bronowaniem.

13. Około 0,5% azotu (N), 0,25% fosforu (P

), 0,6% potasu (K

), 0,6% wapnia (CaO)

zawiera
a)  kompost.
b)  gnojowica.
c)  obornik.
d)  pomiot ptasi.

14. Saletra amonowa

a) zawiera 34% azotu w formie azotanowej i amonowej i moŜe być stosowana

przedsiewnie i pogłównie.

b) zawiera 34% azotu w formie azotanowej i moŜe być stosowana przedsiewnie

i pogłównie.

c) zawiera 34% azotu w formie amonowej i moŜe być stosowana przedsiewnie

i pogłównie.

d) zawiera 46% azotu w formie azotanowej i amonowej i moŜe być stosowana

przedsiewnie i pogłównie.

15. Superfosfaty naleŜą do nawozów

a)  fosforowych wolno działających, rozpuszczalnych w wodzie.
b)  potasowych wolno działających, rozpuszczalnych w cytrynianie amonu.
c)  azotowych szybko działających, rozpuszczalnych w wodzie.
d)  fosforowych szybko działających, rozpuszczalnych w wodzie.

16. Siarczan potasu jest to nawóz

a) który zawiera około 50% potasu (K2O), stosowany przedsiewnie i moŜna go

stosować na wszystkie gleby i pod wszystkie rośliny.

b) zawierający około 50% potasu (K2O), stosowany pogłównie i moŜna go stosować na

gleby zasadowe i pod rośliny kapustne.

c) zawierający około 40% potasu (K2O), przedsiewny i moŜna go stosować na gleby

obojętne i pod rośliny przemysłowe.

d) zawierający około 30% potasu (K2O), jest to nawóz przedsiewny i moŜna go

stosować tylko na rędziny.

17. Kwarantanna naleŜy do metod

a)  chemicznych.
b)  biologicznych.
c)  zapobiegawczych.
d)  agrotechnicznych.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Rodentycydy to środki chemiczne do zwalczania

a)  gryzoni.
b)  nicieni.
c)  grzybów.
d)  bakterii.

19. Karencja to

a) czas, który musi upłynąć od ostatniego zabiegu wykonanego danym preparatem do

zbioru opryskanej rośliny przeznaczonej na spoŜycie lub paszę.

b) czas, który musi upłynąć od ostatniego zabiegu wykonanego danym preparatem do

następnego zabiegu.

c) to liczba dni lub godzin, jaka powinna dzielić zakończenie wykonania zabiegu

chemicznej ochrony roślin, do początku kwitnienia danej rośliny.

d) to liczba dni lub godzin, jaka powinna dzielić zakończenie wykonania zabiegu

chemicznej ochrony roślin, do zbioru opryskanej rośliny.

20. I klasa i II klasa toksyczności oznacza

a)  środki szkodliwe.
b)  środki praktycznie nieszkodliwe dla zdrowia.
c)  trucizny.
d)  środki obojętne dla ludzi i zwierząt.

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych w gospodarstwie rolnym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Arciszewska B., Bińkowska J.: Podstawy produkcji roślinnej-ćwiczenia. Format-AB,

Warszawa 1997

2.  Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 1–2 Hortpress, Warszawa 1997
3.  Jakubiec A., Nelken D.: Produkcja roślinna. PWRiL, Warszawa 1995
4.  Kowalak Z.: Produkcja rolnicza. Cz. 2–4. Wydawnictwo eMPi

, Poznań 2003

5. Lista Odmian Roślin Rolniczych; Lista Opisowa Odmian: Roślin Rolniczych; Diariusz

COBORU

6. Magazynowanie nawozów naturalnych – poradnik. Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2004

7. Suwara I.: Podstawy produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998
8. Szymona J.: Podstawy rolnictwa ekologicznego. Fundacja Programów Pomocy dla Wsi

i Rolnictwa (FAPA), Warszawa 1997

9. Technologie produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
10. Tyburski J.: Rolnictwo ekologiczne. NawoŜenie w gospodarstwach ekologicznych.

Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego – RCDRRiOW, Radom 2004

11. Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawoŜeniu (Dz. U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991

z późn. zmianami)

12. http://www.coboru.pl/
13. http://www.odr.net.pl/rolnictwo ekologiczne/