Spis treści

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

480

Anna Augustyńska-Prejsnar, Jadwiga Lechowska

Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Katedra Produkcji Zwierzęcej

ROLNICTWO EKOLOGICZNE JAKO SYSTEM PRODUKCJI

GWARANTUJĄCY WYSOKĄ JAKOŚĆ SPOŻYWCZĄ

PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH

1. Wprowadzenie

Produkcja ekologiczna jest ogólnym systemem zarządzania gospodarstwem

i produkcji żywności łączącym najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wy-
soki stopień bioróżnorodności, ochronę zasobów naturalnych i stosowanie wy-
sokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt. Służy ona poprawie ży-
zności gleby środkami naturalnymi oraz zapewnieniu produkcji odpowiadającej
wymaganiom niektórych konsumentów preferujących wyroby z substancji natu-
ralnych i wytwarzane w naturalny sposób.

Ekologiczna metoda produkcji spełnia zatem kilka korzystnych funkcji: do-

starcza towary na specyficzny rynek kształtowany przez popyt na produkty eko-
logiczne, jednocześnie wytwarzając dobra publiczne nie tylko w sektorze żyw-
nościowym, ale także przyczynia się do ochrony środowiska i społecznego roz-
woju obszarów wiejskich

Udział sektora rolnictwa ekologicznego rośnie w większości państw człon-

kowskich UE. W ostatnich latach szczególnie wyraźny jest wzrost zapotrzebo-
wania na produkty ekologiczne

2. Rolnictwo ekologiczne w Polsce

Rolnictwo ekologiczne w Polsce ma duże możliwości rozwoju. Sprzyja te-

mu niski poziom intensyfikacji rolnictwa w porównaniu do wysoko rozwinię-
tych państw członkowskich UE, mały stopień chemizacji, umaszynowienia oraz
specyficzna struktura agrarna.

M. Małyszek, K. Szmidt, Rolnictwo ekologiczne w Polsce i krajach Unii Europejskiej,

„Wieś i Rolnictwo” 2003, nr 3, s. 101–112.

J. Smoluk, W. Łuczka-Bukała, Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europej-

skiej w Polsce, „Zagadnienia Doradztwa Rolniczego” 2004, nr 3, s. 35–45.

Rolnictwo ekologiczne jako system produkcji gwarantujący wysoką jakość spożywczą...

481

W Polsce na koniec 2005 roku liczba gospodarstw prowadzących produkcję

metodami ekologicznymi (z certyfikatem i przestawiających produkcje na eko-
logiczną) wnosiła 7183, co stanowiło 0,37% ogólnej liczby gospodarstw rolnych.
Gospodarstwa te prowadziły produkcję na powierzchni 167 740 ha użytków
rolnych (0,99% ogólnej powierzchni użytków rolnych). Wyraźniejszy wzrost
liczby gospodarstw ekologicznych i powierzchni gruntów, na której prowadzono
tę działalność odnotowano w ostatnich dwóch latach (tabela 1).

Tabela 1. Tendencje rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2000–2005

Wyszczególnienie

2000 2001 2002 2003 2004 2005

1. Liczba gospodarstw ekologicz-
nych
Ogółem:
– z certyfikatem
– przestawiających produkcję

949
338
611

1787

669

1118

1977

882

1095

2286
1287

999

3760
1683
2077

7183
2050
5133

2. Powierzchnia UR gospodarstw
ekologicznych
– Ogółem:

11661

38732

43827

49928

82730

167740

3. Udział gospodarstw ekologicz-
nych w ogólnej liczbie gospo-
darstw rolnych w tym
– z certyfikatem
– przestawiających produkcję

0,05
0,02
0,03

0,09
0,03
0,06

0,01
0,04
0,06

0,12
0,07
0,05

0,19
0,09
0,10

0,37
0,11
0,26

Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego Rolnictwa, GUS, Warszawa 2005;
Informacja Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Warszawa
2006

Liczba gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi

w Polsce wzrosła w 2005 roku o 91% w porównaniu do 2004 (tabela 2). Rozwój
rolnictwa ekologicznego w Polsce nie jest równomierny. Największy wzrost
wykazano w województwie lubuskim (221%), zaś najmniejszy (42%) w woje-
wództwie opolskim. Rolnictwo ekologiczne w województwie podkarpackim,
pomimo krótkiej historii, charakteryzuje się bardzo dynamicznym rozwojem
i wzrostem liczby gospodarstw ekologicznych. Jak wskazują dane Głównego
Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, w 2005 roku
liczba gospodarstw z certyfikatem zwiększyła się do 885, plasując wojewódz-
two podkarpackie na dziewiątym miejscu (tabela 2).

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

482

O produkcji ekologicznej w naszym kraju decyduje wiele czynników natury

ogólnej w tym również czynników ekonomicznych

. Miejsce wytwarzania su-

rowców i produktów ekologicznych (stopień industrializacji i urbanizacji regio-
nu) oraz istnienie możliwości, a przede wszystkim pewności zbytu i zapłaty za
produkty ekologiczne stanowią główne czynniki decydujące o zakresie i kierun-
kach analizowanych zmian

. Można stwierdzić, że w bliższej przyszłości rolnic-

two ekologiczne pozostanie specyficznym segmentem rynku, zaspokajającym
potrzeby określonej grupy nabywców.

Tabela 2. Liczba gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi

(z certyfikatem zgodności i będących w okresie przestawiania) w latach 2004 i 2005

w rozbiciu na poszczególne województwa

Liczba gospodarstw

Lp. Województwo

2004 r.

2005 r.

Wzrost

1. Dolnośląskie 197

396

101%

2. Kujawsko-pomorskie

143

61%

3. Lubelskie

393

773

97%

4. Lubuskie

212

221%

Łódzkie 71

168

137%

6. Małopolskie 697

1177

69%

7. Mazowieckie

434

770

77%

8. Opolskie

42%

9. Podkarpackie

430

885

106%

10. Podlaskie

207

486

135%

11. Pomorskie

177

168%

12.

Śląskie 47

72%

13.

Świętokrzyskie 547

785

44%

14. Warmińsko-mazurskie 244

484 98%

15. Wielkopolskie

170

143%

16. Zachodnio-pomorskie

176

439

149%

Razem

3760 7183

91%

Źródło: opracowano na podstawie Informacji Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artyku-
łów Rolno-Spożywczych, Warszawa 2006.

3. Tendencje rozwoju produkcji żywności ekologicznej

M. Golimowska, J. Janowska-Biernat, Rozwój rolnictwa ekologicznego na Dolnym Śląsku,

„Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2006, nr 1118, 244–250.

Z. Brodziński, Zróżnicowanie przestrzenne i dynamika rozwoju gospodarstw ekologicznych

w Polsce, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2006, nr 1118, s. 122–128.

Rolnictwo ekologiczne jako system produkcji gwarantujący wysoką jakość spożywczą...

483

Produkcja żywności ekologicznej staje się coraz bardziej powszechnym

zjawiskiem w światowej produkcji rolnej. Proces ten spowodowany został wzro-
stem świadomości ekologicznej społeczeństw, które dostrzegają określone ko-
rzyści osiągane dzięki tej metodzie wytwarzania żywności. Konsumenci preferu-
ją wolne od skażeń produkty ekologiczne, co sprawia, że rozwój rolnictwa eko-
logicznego jest tak ważny nie tylko dla zachowania równowagi w przyrodzie,
lecz również zdrowia człowieka

Otwarcie rynków wspólnotowych zmusza polskiego rolnika do konkurowa-

nia z producentami w krajach, w których zarówno areał upraw

ekologicznych

w stosunku do ogólnej powierzchni użytków rolnych, jak i liczba gospodarstw
ekologicznych w odniesieniu do ogólnej liczby gospodarstw są o wiele większe.

Podstawowymi atrybutami żywności ekologicznej są jej cechy ekologiczne

i zdrowotne, natomiast słabą stroną cechy ekonomiczne (tabela 3).

Tabela 3. Cechy żywności konwencjonalnej, ekologicznej i genetycznie zmodyfikowanej

Wyszczególnienie

Żywność

konwencjonalna

Żywność

ekologiczna

Żywność genetycznie

zmodyfikowana

Proces produkcji

oparty na postępie

technicznym i che-

micznym

naturalny wykluczający

zastosowanie środków

chemicznych

wykorzystujący od-

miany zmodyfikowane

genetycznie – uzależ-

niony od wprowadzo-

nej cechy

Koszty wytwarzania

względnie niskie

dość wysokie

niskie

Poziom cen

niski

wysoki

niski

Udział rynku

bardzo duży bardzo

mały znikomy

Kanały dystrybucji

wielkie sieci sprzeda-

ży handlowej

zróżnicowanie:

bezpośrednie, specjali-

styczne

wielkie sieci sprzedaży

handlowej

Oznakowanie uregulowane

prawnie,

brak specjalnego

oznakowania

uregulowane prawnie,

istnienie wielu ekozna-
ków w poszczególnych

krajach

niejednolite, w fazie

tworzenia ram praw-

nych

Zróżnicowanie asor-
tymentów

bardzo duże

małe bardzo

małe

Segment nabywców

masowy kontakt stan-

dardowych wymaga-

niach

konsument elitarny o

wysokich wymaganiach

jakościowych

konsument nowocze-

sny

Źródło: W. Łuczka-Bakuła, C.J. Mądrzak, Żywność konwencjonalna, ekologiczna i zmodyfikowa-
na genetycznie – aktualny stan rynku i perspektywy jego rozwoju, „Wieś i Rolnictwo” 2003, nr 3
(120).

W. Łuczka-Bakuła, Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego

produktów, „Wieś i Rolnictwo” 2005, 2 (127), s. 172–185.

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

484

Dużym ograniczeniem rozwoju produkcji towarów ekologicznych w Polsce

są wąskie kanały dystrybucyjne. Rozwiązania wymaga obecnie kwestia zbytu.
Wykształcają się ośrodki będące rynkami zbytu żywności wytwarzanej metoda-
mi ekologicznymi, ale mała skala tego zjawiska powoduje duże rozproszenie
rynków zbytu. Sprzedaż często utrudnia konieczność dalekiego transportu. Jak
podają P. Cyrek i M. Woźniak

, spora liczba produktów ekologicznych nabywa-

na jest bezpośrednio u rolników lub w sklepach specjalistycznych, co powodu-
je, że trafia ona do określonej grupy odbiorców. Problemem jest także zbyt mały
asortyment bio-produktów

. Dominującą pozycję w żywności ekologicznej zaj-

mują produkty pochodzenia roślinnego. Szczególnie istotne w poszukiwaniu
perspektyw rozwoju popytu na tę żywność jest zwiększenie dostępności produk-
tów pochodzenia zwierzęcego oraz ich uatrakcyjnienie.

Jak wskazuje literatura

, w Unii Europejskiej stale wzrasta popyt na żywność

pochodzenia ekologicznego. Rynek ten obejmuje około 10% masy towarowej.
W krajach skandynawskich, w Niemczech, Holandii, Austrii i Szwajcarii 15–20%
obywateli jest skłonnych regularnie konsumować żywność ekologiczną. Ceny żyw-
ności ekologicznej na rynkach zachodnioeuropejskich w porównaniu z cenami po-
wszechnie stosowanymi są wyższe o 10–70% (zróżnicowanie w zależności od asor-
tymentu i kanałów dystrybucji), w Polsce 10–30%. Zainteresowanie produkcją żyw-
ności ekologicznej jest coraz większe także poza państwami członkowskimi UE. Na
przykład w Stanach Zjednoczonych farmerzy dostarczają prawie 2% żywności eko-
logicznej w stosunku do całości wyprodukowanej. Gospodarują na 2% powierzchni
uprawnej (w Polsce 0,03% – tabela 1). Sprzedaż produktów ekologicznych
w ostatnim dziesięcioleciu wzrastała tam o 15–20% rocznie, czyli pięciokrotnie
szybciej niż sprzedaż żywności ogółem. Po żywność ekologiczną sięga około 40%
Amerykanów, a Polaków – zaledwie 1%

. Niemniej jednak Polacy charakteryzują

się zbliżoną sylwetką konsumenta żywności ekologicznej, jaką obserwuje się w
innych krajach Europy. Społeczność zainteresowana konsumpcją eko-żywności
charakteryzuje się dużym poziomem świadomości ekologicznej, młodym i średnim
wiekiem, wyższym i średnim poziomem wykształcenia oraz średnimi i wysokimi
dochodami

P. Cyrek, M. Woźniak, Ekologia w procesie wytwarzania i zaopatrzenia w żywność, „Ze-

szyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2005, z. 28, s. 54–63.

M. Małyszek, K. Szmidt, Rolnictwo ekologiczne w Polsce i krajach Unii Europejskiej.

„Wieś i Rolnictwo” 2003, nr 3, s. 101–112.

K. Niewiadomski, Wybrane aspekty rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce, „Wieś

i Rolnictwo”, 2006, nr 4, s. 59–75; L. Pałasz, Rolnictwo ekologiczne w produkcji zdrowej żywno-
ści w Polsce i Unii Europejskie”. „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”
2003, nr 983, s. 167–176.

L. Pałasz, Rolnictwo ekologiczne w produkcji zdrowej żywności..., s. 167–176.

S. Pilarski, M. Grzybowska, Stan i uwarunkowania popytu na żywność ekologiczną.

„Roczniki Nauk Rolniczych” 2002, ser G, t. 89, z. 2, s. 53–65.

Rolnictwo ekologiczne jako system produkcji gwarantujący wysoką jakość spożywczą...

485

Przyszły rozwój rynku żywności ekologicznej zależy od wielu czynników,

wśród których istotne znaczenia ma:
– dostępność struktury dystrybucyjnej,
– tworzenie przez rolników ekologicznych grup producenckich sprawnie działa-

jących,

– marketing żywności ekologicznej,
– umiejętność dotarcia do nowych nabywców,
– poziom świadomości ekologicznej konsumentów,
– powszechność informacji o żywności ekologicznej i jej oznakowaniu

3. Aktualne regulacje prawne w produkcji żywności ekologicznej

Istniejące regulacje prawne spełniają dwa cele związane z rynkiem żywno-

ści ekologicznej: po pierwsze, przeciwdziałają powstawaniu nieuczciwej konku-
rencji, po drugie, dają konsumentowi większe poczucie pewności w zakresie
stosowania ekologicznych metod wytwarzania

W rolnictwie ekologicznym najważniejszym aktem prawnym jest Rozpo-

rządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. zatytułowane „w sprawie
produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych
i środków spożywczych”

oraz Ustawa Sejmu RP o rolnictwie ekologicznym

z 20 kwietnia 2004 r. (DzU Nr 93, poz. 898/2004)

. Według podanych aktów

prawnych ramowe zasady wspólnoty dotyczące produkcji, etykietowania i kon-
troli umożliwiają ochronę rolnictwa ekologicznego w stopniu, w jakim gwaran-
tuje to warunki uczciwej konkurencji między producentami wytwarzającymi
produkty oznaczone takimi informacjami i nadają rynkowi produktów rolnictwa
ekologicznego wyróżniający się charakter. Zapewniają jednocześnie przejrzy-
stość na wszystkich etapach produkcji i przetwórstwa, dzięki czemu, takie wy-
roby cieszą się u konsumentów coraz większym zaufaniem.

J. Smoluk, W. Łuczka-Bukała, Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Euro-

pejskiej w Polsce, „Zagadnienia Doradztwa Rolniczego” 2004, nr 3, s. 35–45; S. Żakowska-
Biemas, Żywność ekologiczna jako element konkurencyjności rynku produktów żywnościowych.
„Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2003, nr 983, s. 613–620.

W. Łuczka-Bakuła, C.J. Mądrzak, Żywność konwencjonalna, ekologiczna i zmodyfikowa-

na genetycznie – aktualny stan rynku i perspektywy jego rozwoju. „Wieś i Rolnictwo”2003, nr 3
(120), s. 82–99.

Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekolo-

gicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU L
198, 22.7.1991, s. 1).

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 (DzU Nr 93, poz. 898/2004).

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

486

Artykuł 5 Rozporządzenia Rady nr 2092/91/EWG omawia zasady etykieto-

wania produktów ekologicznych. Ważną regułą jest podanie na etykiecie ile
procent towaru to składniki wyprodukowane metodami ekologicznymi:
– co najmniej 95% składników rolniczych musi być produkowana metodami

ekologicznymi, pozostałe 5% musi być wymienione w Załączniku VI Roz-
dział C – wtedy możemy nazwać i reklamować ten produkt jako ekologicz-
ny,

– podobnie towary zawierające powyżej 70% składników pochodzenia rolnicze-

go i wyprodukowane ekologicznie. Towar taki musi być wtedy oznakowany
w następujący sposób, np.: „75% składników wyprodukowano metodami eko-
logicznymi”,

– również produkty z gospodarstw będących w trakcie przestawiania mogą

sprzedawać swoje produkty z odpowiednią adnotacją na etykiecie,

– produkty ekologiczne nie mogą zawierać Organizmów Modyfikowanych Ge-

netycznie lub być poddawane promieniowaniu jonizującemu.

Produkt zarówno przetworzony, jak i nieprzetworzony wyprodukowany

zgodnie z Rozporządzeniem może być reklamowany, jeśli został wyprodukowa-
ny metodami ekologicznymi i podlegał ścisłej kontroli. Każdy producent, prze-
twórca, handlowiec czy importer produktów ekologicznych ma obowiązek zgło-
szenia tej działalności i poddania się kontroli państwowej (artykuły 8, 9, 10).

Artykuł 12 Rozporządzenia ustanawia swobodę obrotu produktami ekolo-

gicznymi – „nie wolno w żadnym z państw członkowskich ograniczać obrotu
artykułami ekologicznymi jeśli zostały wyprodukowane zgodnie z Rozporzą-
dzeniem”.

Produkt importowany do Unii Europejskiej jako ekologiczny może pocho-

dzić tylko z kraju umieszczonego na liście Komisji Europejskiej i kompetentne
organy tego kraju wydały certyfikat kontroli, potwierdzający wyprodukowanie
metodami równoważnymi z ekologicznymi.

4. Podsumowanie

W gospodarce rynkowej wobec nasilającej się konkurencyjności, powodzenie

strategii funkcjonowania eko-przedsiębiorstw zależy w dużej mierze od rozpozna-
wania oczekiwań konsumentów i dążenia do jak najpełniejszej ich realiza-
cji. Pozytywne postrzeganie przez konsumentów żywności ekologicznej w aspek-
cie jej potencjalnego korzystnego wpływu na zdrowie człowieka stanowi istotny
element konkurencyjności na rynku żywności.

Wielkość spożycia żywności ekologicznej ogranicza jej niska dostępność

oraz wąski asortyment. Upowszechnienie się tej żywności na rynku uwarunko-

Rolnictwo ekologiczne jako system produkcji gwarantujący wysoką jakość spożywczą...

487

wane jest zainteresowaniem ze strony wielkopowierzchniowych jednostek han-
dlu spożywczego, które oprócz produktów roślinnych zaoferują także szeroką
gamę produktów zwierzęcych.

Określając perspektywy rozwoju rynku żywności ekologicznej należy

uwzględnić zaprojektowanie adekwatnej struktury dystrybucji, organizacji han-
dlu i promocji oraz właściwą politykę w zakresie kształtowania cen tej kategorii
produktów żywnościowych. Należy podkreślić rosnące zainteresowanie żywno-
ścią ekologiczną. W przyszłości to zjawisko będzie się nasilać, bowiem konsu-
menci chcą nabywać produkty żywnościowe o najwyższej jakości, bezpieczne
dla zdrowia, bez środków konserwujących i pozostałości chemii rolnej.

Rolnictwo ekologiczne stwarza polskim rolnikom szanse wejścia na za-

chodnie rynki zbytu nasycone żywnością wytwarzaną metodami tradycyjnymi.
Daje ono ponadto możliwość uzyskania dodatkowych dochodów dzięki prze-
twórstwu czy działalności ekoturystycznej.

Literatura

Brodziński Z., Zróżnicowanie przestrzenne i dynamika rozwoju gospodarstw ekologicznych

w Polsce. „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2006, nr 1118.

Cyrek P., Woźniak M., Ekologia w procesie wytwarzania i zaopatrzenia w żywność. „Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” 2005, z. 28.

Golimowska M., Janowska-Biernat J. Rozwój rolnictwa ekologicznego na Dolnym Śląsku. „Prace

Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2006, nr 1118.

Łuczka-Bakuła W., Mądrzak C.J. Żywność konwencjonalna, ekologiczna i zmodyfikowana gene-

tycznie – aktualny stan rynku i perspektywy jego rozwoju, „Wieś i Rolnictwo” 2003, nr 3
(120).

Łuczka-Bakuła W., Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego produk-

tów, „Wieś i Rolnictwo” 2005, 2 (127).

Małyszek M., Szmidt K., Rolnictwo ekologiczne w Polsce i krajach Unii Europejskiej, „Wieś

i Rolnictwo” 2003, nr 3.

Niewiadomski K., Wybrane aspekty rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce, „Wieś

i Rolnictwo” 2006, nr 4.

Pałasz L., Rolnictwo ekologiczne w produkcji zdrowej żywności w Polsce i Unii Europejskie”.

„Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2003, nr 983.

Pilarski S., Grzybowska M., Stan i uwarunkowania popytu na żywność ekologiczną. „Roczniki

Nauk Rolniczych” 2002, ser G, t. 89, z. 2.

Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej

produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych
(Dz. U. L 198, 22.7.1991, s. 1)

Smoluk J., Łuczka-Bukała W., Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europejskiej

w Polsce, „Zagadnienia Doradztwa Rolniczego” 2004, nr 3.

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 (DzU 93, poz. 898/2004)
Żakowska-Biemas S., Żywność ekologiczna jako element konkurencyjności rynku produktów

żywnościowych, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” 2003, nr 983.