M. Heidegger - Czym jest metafizyka _HAS£O

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

264

Martin Heidegger . '

CZYM JEST METAFIZYKA.?*

Czym Jest metafizyka? - Pytanie to rodzi oczekiwanie,

e nova

bidzie o metafizyce. Poniechamy rozpatrzymy natomiast okre

lone

pytanie metafizyczne. Post

puj

c tak umiejscawiamy ale bodaj

bezpo

rednio v metafizyce. Jedynie v ten sposób

zemy Jej

dostarczy

prawomocnej mo

liwo

ci przedstawienia siebie aa-

Zamierzamy rozpocz

ąć

od rozwini

cia pewnego pytania meta-

fizycznego, nast

pnie pokusi

ale o opracowanie pytania i

zako

czy

odpowiedzi

Rozwiniecie pewnego pytania metafizycznego

Z punktu widzenia zdrowego ludzkiego rozs

dku filozofia Jest,

wogle powiedzenia Hegla, "

wiatem na opak'. Potrzebne Jest tedy

wst

pna wyró

nienie metafizyki naszego punktu wyj

cia. Jest ono

nast

pstwem dwoistego charakteru problematyki metafizycznej.

Przede wszystkim ka

de pytanie metafizyczne obejmuje zawsze

cało

ść

problematyki metafizycznej. Jest ono ka

dorazowo samo t

cało

. Ka

da pytanie metafizyczne mo

e zatem by

zadano tak tylko,

ze zapytuj

cy Jako taki tkwi w nim, jest sam postawiony pod znakiem

zapytania. -Wyprowadzimy z togo nast

puj

ce ostrze

enie: pytanie

metafizyczne musi by

stawiane cało

ciowo;

* Fragmenty wykładu inauguracyjnego wygłoszonego na uniwer-

sytecie wo Fryburgu Bado

skim w 1929 r., w: H. H e i d e g -

g ó r , Dudown

, mieszka

, my

. Eseje wybrane, tłum. K. P o m

i a n , Warszawa 1977, s. 27-^7.

265

musi by

tez stawiane jako wyrastaj

c* • istotnego poło

enia

zapytuj

cego bytu przytomnego. To my zapytujemy, tu teraz, za-

pytujemy dla nas. Kasze bytowanie - w tej wspólnocie badaczy,

nauczycieli i studentów - okre

lona Jest przez nauk

. Co istotnego

dzieje si

z nami. w fundamentach naszego przytomnego bytowania,

skoro nauka stal

ale nasz

nami

tno

Poszczególne dziedziny nauki lez

z dala od siebie. Sposób

traktowania przedmiotu jest w ka

dej z nich ix gruntu inny ni* w

pozostałych. Ta rozproszona wielo

ść

dyscyplin poł

czona jest dxii

tylko przez techniczn

organizacje uniwersytetów l wydziałów l

zachowuje jaki

sens Jedynie dzi

ki celom praktycznym, stawianym

sobie przez zawody. V przeciwie

stwie do tego obumarło oaZkowlole

zakorzenienie nauk w ich fundamentach istotnych.

Niemniej przeto we wszystkich naukach, kieruj

c ale ich

najbardziej wła

ciw

ąŜ

, odniesieni Jeste

my do samego bytu.

Yłaónle

punktu

widzenia

nauk

adna

dziedzina

nie

posiada

pierwsze

stwa wzgl

dem innych; ani natura wobec dziejów, ani dzieje

wobec natury.

aden sposób traktowania przedmiotów nie stoi wy

ej od

innego. Poznanie Matematyczne nie Jest bardziej rygorystyczne ni

filologiozno-hiatoryozna. Ma ono tylko charakter "

cisło

ci", która

nie Jest to

sama a rygorem. Wymagania

cisło

ci od historii byłoby

wyst

powaniem przeciw idei ap«oy-fioxnego rygoru humanistyki. Zwi

zek

wiatem, panuj

cy we wszystkich naukach Jako takich, skłania Je do

poszukiwania samego bytu, by uczyni

z niego, stosowni* do Jego

tresoi

Jako

ciowej

sposobu

bycia,

przedmiot

doolalcanla

uzasadniaj

cego 'okre

lenia. To, co dokonuje si

w naukach na mocy

ich idei, jest docieraniem ooraa bli

ej do istotno

ci wszystkich

rzeczy.

Ten charakterystyczny zwi

zek ze

wiatem, Jako zwi

zek z samym

bytem, jest podtrzymywany i kierowany przez pewn

swobodnie wybran

postaw

egzystencji ludzkiej. St

d, jakkolwiek do bytu odniesione

Jest równie* przed- i pozaoiaukowe post

powanie człowieka, to Jednak

nauka wyró

nia si

tym, za w swoisty dla •labie sposób, wyra

nie i.

wył

cznie, pozostawia pierwsze i ostatnie słowo rzeczy samej. V

takiej r-z«oaowosoi pyta

, okreilo

i uzasadnie

dokonuje si

swoi

cie ograniczone podporz

dkowywanie ' si

sasiemu bytowi, który

ma tedy sam siebie ujawnia

. Słu

ebna rola badania i nauczania

tworzy, rozwijaj

le, podstawp dla

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

266

liwo

ci wła

ciwego, Jakkolwiek ograniczonego kierowania (przez

nauk

) cało

ludzkiej egzystencji. Szczególny zwi

zek nauki ze

wiatem, podobnie Jak kieruj

ca nim postawa człowieka, . s

w pełni

rozumiano dopiero wtedy, gdy widzimy i ujmujemy to, co dzieje si

przy utrzymywaniu takiego zwi

zku ze

wiatem. Człowiek, byt po

ród

innych, "uprawia nauk

". W tym "uprawianiu" nie dzieje si

nic

innego, Jak wtargni

cie pewnego bytu, zwanego człowiekiem, do

cało

ci bytu w taki sposób,

e w tym wtargni

ciu i przez nie byt

otwiera si

, ujawnia to, czym Jest i Jakim jest. Wła

nie to

otwieraj

ce wtargni

cie pomaga na swój sposób bytowi dopiero sta

sob

Te trzy składniki: zwi

zek ze

wiatem, postawa, wtargni

cie -

wnosz

rdzenn

Jedno

Jaskraw

Jednorodno

ść

i ostro

ść

przytomno

ci w naukow

egzystencj

. Skoro wyra

nie uznajemy za

własny tak prze

wietlony naukowy sposób bycia - przytomnym, to

musimy powiedzie

Tym, czego dotyczy zwi

zek ze

wiatem, jest sam byt - i nic

innego.

Tym,

, z czego wszelka postawa czerpie swój kierunek, ajent

»,sam byt*- i nic wi

cej.

Tym, z czym we wtargni

ciu na do czynienia badawcze wyja

nianie, jest sam byt,- i nic poza nin.

Zadziwiaj

ce Jest jednak, ze wła

nie wtedy, gdy człowiek nauki

utwierdza si

w tym, co jest mu najbardziej wła

ciwe, mówi on o

czym

innym. Nale

y bada

tylko byt - i nic innego} nale

y bada

Jedynie byt - i nic wi

cej; nale

y bada

wył

cznie byt -i nic poza

nim.

Jak to Jest z tym "Nic"? Czy Jest przypadkiem, ze całkiem

spontanicznie tak mówimy? Czy to tylko pewien sposób mówienia - i

poza tym nic?

Jednak

e có

niepokoi nas w tym "Nic"? Nauka odpycha przecie

i odrzuca to "Nic", Jako stanowi

ce nico

ść

. Kiedy Jednak w ten

sposób odtr

camy owo "Nic", czy

wtedy wła

nie nie przyzna. Jeuy

do niego? Czy mo

emy Jednak mówi

o przyznawaniu si

, gdy mamy

przyzna

do niozegci? Czy przypadkiem to wszystko nie prowadzi

nas Ju

do pustego spierania si

o słowo? Przeciw-' stawiaj

c ale

temu nauka musi toraz na nowo utwierdzi

26?

swej powadze i roztropno

ci, wyra

cej si

w tyra,

e chodzi Jej

wył

cznie o byt. Czym

e innym no

a by

"Nic" dla nauki, Jak

•straszydłem i fantazmatem? Je

li rumWn post

puj

prawomocnie, to

tyle tylko mo

na stanowczo powiedzie

: nauka ni

obce niczego

wiedzie

o "Nic". Takie jest ostatecznie naukowo rygorystyczna

cie "Nic". Wiemy o nim o tyle tylko, o ile nie chcemy o nim, o

tym "Nic", niczego wiedzie

Nauka nie chce niczego wiedzie

o "Nic". Równie pewne Jest

Jednak l to,

e wtedy, gdy pragnie ona. wypowiedzie

własn

istot

przywołuje na pomoc to "Nic". Zgłasza roszczenia do tego, co

odtr

ca. Jaka

to rozdwojona istota odsłania si

tu?

Zastanawiaj

c si

nad nasz

aktualn

egzystencj

, jako

okre

lon

przez nauk

, trafili

my v sam

rodek wewn

trznej roz-

terki. Wyłoniło si

z niej okre

lona pytanie. Wymaga ono teraz

tylko nale

ytego wysłowienia:

Jak to Jest z nico

Wypracowania pytania

Wypracowania pytania o nico

ść

stawia, nas nieuchronnie w

poło

eniu, w którym musi si

okaza

, czy mo

liwe Jest udzielenie

na ni

odpowiedzi, czy ta

, przeciwnie, odpowiada

taka Jest nie-

liwa. Nico

ść

jest uznana. Nauka odrzuca J

, m oboj

tna, wy

szo

Jako to "czego ni

Niemniej przeto spróbujemy zapytywa

o nico

ść

. Czy* Jest

nico

ść

? Ju

pierwsza zetkni

cie si

z tym pytaniem wskazuj

na co

niezwyczajnego. W pytaniu tym ujmujemy od razu nico

ść

Jako co

, co

"Jest" tak a tak, jako byt. X przecie* wła

nie ró

ni si

ona-

zasadniczo od bytu. Pytania o nico

ść

, o to, o

yw jest nico

ść

i Jak

Jest, przekształca to, co aapytywane, w Jego przeciwie

stwo.

Pytania samo wyzbywa, si

własnego przedmiotu.

Odpowiednio do tego wszelka odpowied

na to pytanie Jest z

zasady niemo

liwa, przybiera ona bowiem nast

puj

form

: nico

ść

"Jest" tym a tym. Pytanie i'odpowied

dotycz

ce nico

ci s

Jednakowo wewn

trznie sprzeczne.

Nie Jest tedy nawet potrzebne, aby nico

ść

była odrzucona

przez nauk

. Uwa

ana powszechnie za podstawow

reguł

lenia

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

268

zabi-

zasada unikania sprzeczno

ci, o

yli ogólna "logika.", ja to pytanie.

Skoro my

lenie Jest zawsze z istoty swej my

leniem o czym

, przeto

Jako my

lenie o nico

ci wykraczałoby ono przeciwko swej własnej

istocie.

Skoro tedy Jest nam zabronione czynienie z nico

ci w ogóle

przedmiotu, dotarli

my do kresu naszego zapytywania o nico

ść

, przy

zało

eniu,

e wobec tego pytania "logika" pozostaje najwy

sza,

instancj

e rozs

dek Jest

rodkiem, a my

lenie - drog

do uj

cia

nico

ci u Jej

ródeł i do rozstrzygni

cia, czy mo

e ' ona by

odsłoni

ta.

Czy mo

na jednak naruszy

panowanie "logiki

"? Czy rozs

dek nie

panuje rzeczywi

cie w pytaniu o nico

ść

? X przecie

z Jego tylko

pomoc

emy okre

w ogóle nico

ść

, mo

emy postawi

jako

problem, chocia

tylko jako taki, który unicestwia sam siebie. Nico

ść

Jest bowiem zaprzeczeniem ogółu bytu, czystym nie-bytom. Mówi

c tak,

podporz

dkowujemy jednak nico

ść

szemu okre

leniu, okre

leniu jej

Jako negatywno

oi, Jako tego, co Jest zaprzeczone. Otó

, wedle

panuj

cej i nigdy nie podwa

onej nauki 'logiki" zaprzeczenie jest

tylko specyficzn

operacj

rozs

dku. W Jaki sposób mo

emy, wi

c d

ąŜ

do zawieszenia rozs

dku przy rozpatrywaniu pytania o nico

ść

lub pytania

o Mo

liwo

ść

tego pytania? Czy jednak przyj

te tu domniemanie Jest

takie pewne? Czy "nie", negatywno

ść

, a zatem równie

zaprzeczenie s

istotnie wy

szy* okre

lenien, pod które nico

ść

popada Jako szczególny

przypadek czego

, co zaprzeczone? Czy-nico

ść

obecna Jest dlatego

tylko,,

e obecne Jest "nie", tzn. zaprzeczenie, o«y tez Jest

odwrotnie: zaprzeo

eni

. JL "nie" s

obecne dlatego tylko,

e obecna

Jest Uloo

ść

?. Nie jest to rozstrzygni

te, co wi

cej, nie było to nigdy

podniesione do godno

ci wyra

nego pytania. Co do na«, utrzymujemy,

nico

ść

Jest czym

pierwotny* w stosunku do "nie" i do zaprzeczenia.

li twierdzenie to Jest prawomocne, to mo

liwo

ść

zaprzeczenia

Jako operacji'rozs

dku,"a zatem równie

sam rozs

dek w jaki

sposób

zale

Ŝą

od nico

ci.. Jak

e tedy rozs

dek no

e obole

rozstrzygn

ąć

pytanie o nico

ść

? Czy

by pozorna wewn

trzna sprzeczno

ść

pytania i

odpowiedzi dotycz

cych, nico

ci wspierała si

ostatecznie tylko na

lepym uporze bł

kaj

cego si

rozs

dku?

li Jednak nie wprowadza nas w bł

d owa tornalna nleeoz-

liwo

ó pytania o nico

ść

, Je

li wbrew niej uporczywie stawiany to

pytanie, to musimy, aby doprowadzi

spraw

do ko

ca, apelnl

przynajmniej to, co Jest podstawowy* wymaganie* dotycz

cym ka

dego

liwego pytania. Je

li pytanie ma by

skierowane ku nico

ci - ku

niej samej - to musi ona najpierw by

dana. Musimy tedy mle

liwo

ść

napotkania Jej gdzie

Gdzie b

dziemy poszukiwa

nico

ci? Jak odnajdziemy nico

ść

Czy

po to, by co

odnale

źć

, nie musimy Ju

uprzednio wiedzie

, te

to Jest? W rzeczy samej człowiek zdolny jest do poszukiwania

czego

przede wszystkim l najcz

ęś

ciej wtedy, gdy zało

ył uprzednio

istnienie tego, czego poszukuje. Otó

tym, czego poszukujemy teraz,

Jest

nico

ść

Czy

ostatecznie

liwe

było

jakie

poszukiwanie bez owego uprzedniego zało

enia, poszukiwanie, któremu

odpowiadałoby czyste znalezienie?

Niezale

nie od odpowiedzi na to pytanie mo

emy stwierdzi

e mamy nico

ść

, cho

by tylko Jako co

, o czym codziennie mówimy tu

lub ówdzie. T

pospolit

, całkowicie w oczywisto

ci wyblakł

nico

ść

- gdy

w tej postaci przewija ale ona w naszej gadaninie -

pospolit

nico

ść

emy nawet bez wahania zawrze

w nast

puj

cej "definicji":

Nico

ść

Jest kompletnym zaprzeczeniem ogółu bytu. Czy

charakterystyka nico

ci nie udziela nam ostatecznie wskazówki

co do jedynego kierunku, w Jakim mo

emy spodziewa

spotkania z

Przede wszystkim musi by

dany ogół bytu, aby mógł on by

poddany Jako taki zasadniczemu zaprzeczeniu, v którym miałaby

ujawni

sama nico

ść

Jednak

e, nawet gdy pominiemy problematyczno

ść

stosunku mi

dzy

zaprzeczeniem a nico

; w Jaki

sposób my, istoty sko

czone,

uczynimy cało

ść

bytu w jego ogóle czym

dost

pnym zarazem v sobie i

dla nas? Co najwy

ej mo

emy t

cało

ść

bytu pomy

w jego "idei",

lowo „zaprzeczy

" to, co tak sobie wyobra

amy, l "pomy

" to

Jako zaprzeczenie. T

drog

docieramy wprawdzie do formalnego

poj

cia wyobra

onej nico

ci, nigdy. Jednak -do nico

ci samej. Ale

nico

ść

jest niczym l Je

li prawd

Jest,

e nico

ść

stanowi doskonałe

niezró

nicowanie, to mi

dzy nico

wyobra

a "wła

ciw

* nie

e wyst

powa

adna "ró

nica. Co

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

270

tyczy samej nico

ci "wła

ciwej",' *zy* nl« jest to znowu owo

utajona, niemniej przeto wewn

trzni* sprzeczne pojecie Jakiej

nico

ci bytuj

cej? Sprzeciwy rozs

dku po raz ostatni zatrzymuj

teraz nasze poszukiwanie, którego prawomocno

ść

e by

ustano—

wion

wył

cznie poprzez Jakie

fundamentalna do

wiadczenie ni-

ci.

li pewne Jest, ze nie mo

emy nigdy uj

ąć

w sposób absolutny

cało

ci bytu w sobie, to równie pewne Jest, ze znajdujemy aip w

ród

bytu odsłoni

tego w cało

ci tak lub inaczej. Ostatecznie miedzy

ujmowaniem cało

ci bytu w sobie a znajdowaniem si

ród- bytu w

cało

ci zachodzi istotna'ró

nica. Ujecie cało

ci bytu w sobie Jest z

zasady niemo

liwe. Tymczasem - w tej mierze, w jakiej Jeste

przytomni - znajdujemy si

ród bytu w cało

ci. Co prawda wydaje

e. wła

nie w poczynaniach naszego

ycia codziennego zwi

zani Jeste

my ka

dorazowo tylko z tym lub owym

bytem i ze Jeste

my zagubieni w tej lub owej dziedzinie bytu.

Jakkolwiek ma ona tedy pozór rozproszenia, codzienno

ść

zapewnia

niemniej Jedno

ść

owej "cało

ci" bytu, chocia

Jedno

ść

te przesłania

Jaki

cie

. Nawet wtedy, i. wła

ni* wtedy, gdy nie Jeste

my zaj

ci ani

rzeczami, ani sob

- Jawi mi

nam ta "cało

ść

*; ma to miejsce na

przykład w przypadku prawdziwego znudzenia. Znudzenie to, odległe,

gdy nudzi nas po prostu Jaka

ksi

ąŜ

ka czy Jakie

przedstawienie,

jakie

zaj

cie czy jaka

rozrywka, wybucha wtedy, gdy "komu

nudzi*.

Owo

gł

bokie

znudzenie,

Jak

milcz

mgła

przepa

ciach naszej przytomno

ci, pokrywa rzeczy i pokrywa ludzi, i

wraz z n<»-i pokrywa nas samych - sprawiaj

c, ze wszystko to po równi

staje si

nam osobliwie oboj

tne. W znudzeniu tym ujawnia sie cało

ść

bytu.

Innej mo

liwo

ci takiego ujawnienia dostarcza rado

ść

z obec-

ci kogo

innego - nie po prostu innej osoby - lecz umiłowanego

człowieka.

Tego rodzaju nastrój, w którym komu

"Jeat tak lub inaczej,

pozwala nam - gdy Jeste

my nim przenikni

ci - znale

źć

sie w

ród?

bytu w cało

ci. Rola tego aspektu nastroju - nazwijmy go nastro-

jeniem (Befindliohkeit) - polega nie tylko na tym, ze odsłania • on

przed nnml ka

dorazowo na swój sposób byt w cało

ci; odałanianie to

bowiem, nie b

c bynajmniej czystym przypadkiem '-Jest zarazem

podstawowym momentem dziania sie naszej przytomno

ci.

271

To, co nazywamy "uczuciem*, nie Jest ani ulotnym zjawiskiem

ubocznym, towarzysz

cym poczynaniom naazej my

li l naszej woli,

ant zwyczajnym pop

dem wywołuj

cym t» poczynania, ani tylko

istniej

cym po prostu stanem, z którym godzimy aip tak lub

inaczej.

Jednak

e, Je

li owe nastroje umieszczaj

nas w obliczu bytu w

cało

ci, to taj

on* przed nami nico

ść

, której poszukujemy. V

Jeszcze mniejszym stopniu ni

poprzednio b

dziemy teraz skłonni

dzi

, ze zaprzeczenie bytu w cało

ci, ujawnionego nam przez

nastroje, stawia nas wobec nico

ci. odpowiednio pierwotny sposób

mogłoby to mie

miejsce tylko w takim nastroju, który poprzez Jemu

wył

cznie wlaaoiw

działalno

ść

odsłaniaj

ujawnia nico

ść

Czy ludzka przytomno

ść

popada, czasem v taki nastrój, w którym

staje wobeo nico

ci samej?

Jest to mo

liwe i rzeczywi

cie ma miejsce,'ołioó rzadko i tylko

chwilami, w owym fundamentalnym nastroju,. Jakim Jest -trwoga! Trwogi

tej nie uto

samiamy z bardzo cz

trwo

liwo

, która nale

tylko w istocie do zbyt łatwo pojawiaj

cej si

strachliwo

oi. Trwoga

Jest zasadniczo ró

na od atrachu. Boimy si

takiego lub innego

okre

lonego bytu, który zagra

a nam pod takim lub innym okre

lonym

wzgl

dem. Strach przed... boi tez zawsze ka

dorazowo o co

okre

lonego. Poniewa

Jest to wła

ciwo

strachu, ze to, czego ale

boi, i to, co si

boi, Jest ograniczone, tedy człowiek boj

cy ale l

boja

liwy okazuje si

osaczony przez to, w czym si

znajduje, w swym

wysiłku, by uratowa

przed tym, przed czym

okre

lonym, gubi on

pewno

ść

wzgl

dem reszty, tzn. całkowicie „traci głow

”.

Trwoga sprawia, ze takie zamieszanie nie mo

e Ju

wyst

Przeciwnie, ustanawia ona szczególnego rodzaju spokój. Zapewne,

trwoga jest zawsze trwog

przed czym

, .ale bynajmniej nie przed tym

lub owym. Trwoga przed... Jest zawa

Ŝę

trwog

o..., ale nie o to lub

o tamto. Jednak

e nieokre

łono

ść

tego, przed czym i o co trwo

ymy,

nie

Jest

zwyczajnym

brakiem

okre

lono

Jest

Istotna

niemo

liwo

ść

osi

gni

cia Jakiegokolwiek okre

lenia. wychod

i ona na

Jaw v znanym tłumaczeniu.

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

Powiada zwyczaj, ze w trwodze "komu

Jest Jako* nieswojo".

JLle co to znaczy "jest" i 'komu

"? Kie mo

emy powiedzie

, wobeo czego

Jest nieswojo. Po prostu w cało

ci komu

tak Jest wła

nie. Wraz z

wszystkimi rzeczami my sami pogr

ąŜ

amy si

w niezróznioowaniu. Nie

polega to wszak

e na prostym znikaniu, albowiem w swoim cofaniu si

Jako takim rzeczy zwracaj

ku nam. To cofanie si

bytu w cało

ci,

który w trwodze tłoczy si

wokół nas, Jest tym, op nas przytłacza.

adne oparcie nie po-' zostaje. V tym wy

lizgiwaniu si

bytu

pozostaje spływa na nas tylko to "

adne".

Trwoga ujawnia, nico

ść

Jeste

my "zawieszeni" w trwodze. Mówi

c wyra

niej, trwoga

trzyma nas w takim zawieszeniu, poniewa

powoduje wy

lizgiwanie si

bytu w cało

ci. St

d to ny sami, oi oto bytuj

cy ludzie, znajduj

ród bytu, wy

lizgujemy si

razem z nim. Oto dlaczego w

istocie rzeczy nie "mnie" czy "tobie" Jest nieswojo, ale "komu

Jest tak. Wstrz

sane w swym zawieszaniu pozostaje tu tylko czyste

bycie - oto czysta przytomno

ść

, która nie mo

oprze

o nic.

Trwoga odbiera nam mow

. Poniewa

byt w cało

ci wy

lizguje

.1 tak wła

nie narzuca nico

ść

, przeto milknie wobec niego

wszelkie stwierdzenie, ze co

"jest". X to wła

nie, ze przytłoczeni

trwog

usiłujemy t

pustk

milczenia zapełni

przez dowoln

przygodn

gadanin

, jest tylko

wiadectwem obecno

ci nico

ci. To,

ze trwoga, odsłania nico

ść

, potwierdza bezpo

rednio s

* człowiek z

chwil

, gdy trwoga ust

piła. Przenikliwo

ść

spojrzenia, którego

dostarcza

wie

e wspomnienie, zmusza nas do powiedzenia: to,"przed

czyn, i to, o co l

kali

my si

, było "wła

ciwie" niczym. Jako

sama

nloo

ść

jako taka była tu obecna.

Wraz

fundamentalnym

nastroje*

odnale

posta

przytomno

ci, w której ujawnia si

nico

ść

i od której wychodz

musimy si

o ni

zapytywa

. Jak to Jest z nico

273

Odpowiedz na pytanie

Odpowiedz, o któr

chodzi nam przede wszystkim i wył

cznie,

osi

gniemy Ju

wtedy, gdy dopilnujemy, by pytanie dotycz

nico

ci zostało rzeczywi

cie postawione. Trzeba w tym celu pój

ść

za przekształceniem człowieka w Jego czyst

przytomo

ść

, które

poci

ga za sob

da trwoga, aby pochwycił pojawiaj

w nim

nico

ść

,-i to pochwycił J

tak

, Jaka si

przejawia. Płynie st

wymóg wyra

nego usuni

cia wszystkich charakterystyk nico

ci, które

nie wyrastaj

ze spotkani* z ni

Nico

ść

odsłania ale w trwodze, ale ni« Jako'byt. Nie Jest tez

bynajmniej dana Jako przedmiot. Trwoga nie Jest uchwyceniem

nico

ci. Niemniej przeto nico

ść

ujawnia, si

W niej l poprzez ni

Jakkolwiek, z drugiej strony, nico

ść

nie ukazuje si

jako co

odr

bnego, "obok" bytu w oało

ol, który Jest trwog

przytłoczony.

Woleliby

my powiedzie

, ze w trwodze napotykamy nico

ść

wraz z

bytem w cało

ci. I 064 znaozy^to "wraz'z*?

V trwodze byt w cało

ci staje si

kruchy. V jakim znaczeniu

to si

"dzieje? Byt nie Jest przecie

unicestwiony przez trwog

, by

pozostawi

tylko nico

ść

sam

. Jak

e mogłoby tak by

, skoro trwoga

czuje wła

nie całkowicie bezsiła*, we bo bytu w cało

ci. Nico

ść

raczej ujawnia si

wraz z bytem i w nim o tyle, o ile Jego cało

ść

wymyka si

l wy

lizguj*.

li w trwodze nie dokonuje si

adne unicestwienie cało

bytu, to tak samo i my nie dokonujemy zaprzeczenia bytu w cało

ci,

aby osi

ąć

wreszcie nico

ść

. Niezale

nie od tego, ze trwoga Jako

taka jest obca wyra

nej wypowiedzi przecz

cej, zawsze przybywali

zbyt pó

no ze swoim zaprzeczeniem, które •lałoby wr

czy

nam

nico

ść

. Albowiem nico

ść

nadeszła ju

przedtem. Mówili

my, ze

nadchodzi ona "wraz z* wy

lizguj

cym si

bytem w cało

ci.

V trwodze nast

puje ruch cofni

cia si

przed..., ruch, który

wprawdzie nie jest Ju

ucieczk

, lecz zakl

tym spokojem. To

oofni

ole-si

-przed bierze swój pocz

tek * nico

ci. Nico

ść

nie

przyci

ga do siebie, przeciwnie. Jest istoty swej odpychaj

ca. Ale

jej odpychanie jako takie zapocz

tkowuje wy

lizgni

cie l odsyła do

bytu, który zanika v swej cało

ci. To całkowicie od-

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

odpychaj

ce odesłania do bytu wy

lizuguj

oego si

w swej cało

ci - a w

tej to wła

nie poataoi nico

ść

oaaoza' przytomno

ść

w trwodze - Jeat

iatot

nico

ci: nioo

oiowanieou Nie Jest ono wszak

e ani

unicestwieniem bytu, ani nast

pstwem zaprzeczenia. Nioo

oiowanie'nie

Jeat przygodnym zajaoiem; 'Jako odpychaj

ce odsyłanie ku bytowi

lizguj

cemu si

w swej cało

ci, ono to wła

nie ujawnia ów byt w

oałej

Jego

uprzednio

przesłoni

teJ

osobliwo

Jako

całkowicie inne od nico

ci, Jako Jej przeciwie

stwo.

Jasnej

nocy

niooaoi

trwogi

powstaje

dopiero

pierwotna

otwarto

ść

bytu Jako takiego, to mianowicie, ze Jeat on bytem,

nie za

nico

. To "nie za

nico

", przez nas dopowiedzia-

'ne, nie jest dodatkowym wytłumaczeniem, lecz poprzedzaj

cym wa

runkiem, który ozyni mo

liwym ujawnienie si

bytu w ogóle; ioto-

ta tej nico

ci pierwotnie nioo

oiuj

oeJ polega na tym,

e ona

dopiero stawia przytomno

ść

wobeo bytu Jako takiego,

Ludzka przytomno

ść

.mo

e post

powa

ku bytowi i wst

powa

' we

wył

cznie na gruncie pierwotnego ujawnienia si

nico

ci. O • ' ile

Jednak byt przytomny z. istoty swej Jest odniesiony do bytu ''.-• -

tego, którym on sam nie Jest, oraz tego, którym sam Jeat - o tyle,

Jako byt przytomny wła

nie, wychodzi on ka

dorazowo od ujawnionej Ju

nico

ci.

przytomnym to tyle co: zatrzymywa

wewn

trz nico

ci,

Zatrzymuj

c si

wewn

trz nico

ci przytomno

ść

wykracza tym

samym ka

dorazowo poza byt v cało

ci. To wykraczanie poza byt

.nazywamy transoendenoj

. Gdyby byt przytomny z samej swej istoty nie

dokonywał tranaoendenoji, tzn. gdyby nie zatrzymywał ale

uprzednio wewn

trz nico

ci, nigdy nie mógłby by

odniesiony do

bytu, a zatem równie

do samego siebie.

Baz pierwotnego ujawnienia si

nico

ci nie byłoby ani Ja

ni,

ani wolno

ci.

Tym samym uzyskana została odpowied

na pytanie o nico

ść

.__ •

Nico

ść

nie Jest przedmiotem, nie Jest ona v ogóle bytem. Nico

ść

nie

nadchodzi ani sama dla siebie, ani obok bytu, do którego by miała

niejako

przystawa

Niopop

Jest

warunkiem,

który

umo

liwia

ujawnienie si

wobec ludzkiej przytomno

ci bytu Jako takiego.

Nioo

ó^nie-t-tworzy po-pros tu-poj

cia-przeciwstawnego-do., po J

oia, bytui>-

»al«.,.l«

y..u^,iŁcódift-.«am«J.

i»toty».

byciu

bytu

dokonuje

aie

nico

olowanie nioo

ci.

275

Pozwolimy sobie teraz na uwag

, któr

odkładali

my nazbyt

długo. Je

li-byt przytomny.mo

e utrzymywa

stosunek z bytem w ogóle

tylko zatrzymuj

c si

wewn

trz nico

ci, Je

li wioo mo

e egzystowa

wył

cznie v ten sposób, i Je

li nico

ść

Jest ujawniona pierwotnie

tylko w trwodze" - to czy

nie musimy by

nieustannie•-«*.. zawieszeni w

tej trwodze, aby móc w ogóle egzystowa

? A przecie

przyznali

sami,

e ta pierwotna trwoga Jest rzadka. Przede wszystkim zai

egzystujemy wszyscy i utrzymujemy stosunek z byte m - zarówno z tym,

którym nie Jeste

my, Jak i z tym, którym Jeste

my sami - bez tej

trwogi. Czy

, nie Jest ona tedy dowolnym wymysłem, a przypisywana mu

nico

ść

- przesad

Jednak

e, co znacz

te słowa: oira pierwotna trwoga zdarza si

tylko w rzadkich chwilach? Nic innego, Jak to: nico

ść

w swojej

pierwotnoaoi

Jest nujoze

oiej i najpowszechniej zamaskowana wobec

nas. Przez co Jest ona zamaskowana? Przez to,

e w taki lub inny

okre

lony sposób zatracamy si

całkowicie w bycie. Im bardziej w

naszych poczynaniach zwracamy alf ku bytowi, tym mniej pozwalamy, by

lizgiwał ale on Jako taki, tym bardziej odwracamy si

od nico

ci.

I tym pewniej wpychamy samych siebie w powierzchown

, publiczn

posta

przytomno

ci.

Ten nieustanny, jakkolwiek dwuznaczny odwrót od nico

ci do-

konuje si

jednak w pewnych granicach stosownie do najbardziej

własnego sensu taj

e nico

ci. Kioo

ó w swym nico

ciowaniu odsyła nas

wła

nie ku bytowi. Nico

ść

nico

ciuje nieprzerwanie, Jakkolwiek

wiedza, w obr

bie której poruszamy si

codziennie, nie pozwala nam

wła

ciwie wiedzie

o tym.

Nic jaskrawiej ni

zaprzeczenie ni

wiadczy o ci

gło

ci i

zasi

gu owego - zamaskowanego co prawda - ujawnienia si

nico

ci w

naszej przytomno

ci. Ale zaprzeczenie nie dodaje bynajmniej samo z~

siebie swego "nie" — Jako

rodka ró

nicowania i przeciwstawiania - do

tego, co dane, wsuwaj

c Je jakby pomi

dzy data. V Jaki

bowiem sposób

zaprzeczenie wprowadziłoby samo z siebie owo "nie", skoro mo

e ono

zaprzecza

wtedy

tylko,

gdy

uprzednio

zostało

dane

podlegaj

cego zaprzeczeniu? V Jaki za

sposób co

podlegaj

cego

zaprzeczeniu, co

, co ma. by

zaprzeczone, "dałoby si

dostrzec Jako

"negatywne", gdyby vazelki4^my

lenie Jako takie nie zawierało Ju

owego "nio*..v swoim spojrzeniu? Z kolei owo "nie" mo

e by

ujawnione

wtedy tylko, gdy Jego

ródło,,

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

nloo

oiowanie nioo

oi v ogol

, a, wraz z nim sama nico

ść

, wydobyte

zostały a ukrycia. "Nie" nia rodai ale z zaprzeczenia, przeciwnie,

zaprzeczenie ugruntowane jest na. "nie", które bierze swój pocz

tek

z nioo

ciowania nico

ci. Jednak

e zaprzeczenie Jest tylko Jednym ze

sposobów zachowania nioo

oiuj

oego, tzn.' ugruntowanego uprzednio w

nloo

oiowanlu nloo

oi.

Tak oto dowiedziona Jest w ogólnym zarysie wypowiedziana wy

teza, wedle której nico

ść

Jest

ródłem zaprzeczenia, .a nie

odwrotnie. Je

li władza rozs

dku nad polem pytania o nico

ść

i o

bycie okazuje ale tedy złamana, to rozstrzygni

ty Jest równie

loa

panowania "logiki" w obr

bie filozofii. Sama idea "logiki* rozpływa

ale w wirze bardziej pierwotnego pytania.

Jakkolwiek ozeate i ró

norodne mog

-by

przypadki, w kto—

ryoh zaprzeczenie — wypowiedziane lub nie — narzuca ale ka

dej

li, niemniej przeto nie Jest ono bynajmniej Jedynym wiarygodnym w

pełni

wiadkiem tego ujawnienia nico

ci, które z istoty swej

zawiera

ale

przytomno

ci.

zaprzeczenie

nie

pretendowa

roli

Jedynego

czy

przewodniego

post

powania

nico

ciuj

cego, w którym byt przytomny wstrz

sany Jest przez ni-

ciowanle nico

ci. Bardziej przepastna ni

czysta odpowiednio

zaprzeczenia my

lowego s

surowo

ść

przeciwdziałania i ostro

ść

wstr

tu. Bardziej odpowiedzialne aa ból odmowy l bezlitosno

ść

zakazu. Bardziej przygniataj

ca Jeat gorycz wyzucia.

V Jakiej mierze pytanie o nloo

ó przenika i obejmuje cało

ść

metafizyki? Metafizyka mówi o nico

ci od dawna w zdaniu, które .

Jest Jednak wieloznaczne: ex nihllo n < h H t fit. Z nico

ci powstaje

nico

ść

. Jakkolwiek przy roztrz

saniu tego zdania aama nico

ść

nie

staje ale naprawd

problemem, niemniej Jednak, kieruj

c uwag

dorazowo ku nico

ci, zdanie to daje wyraz przewodniemu w tym

wypadku

i'fundamentalnemu

ciu

bytu.

Metafizyka

staro

ytna

pojmuje nico

ść

Jako nie-byt, tzn. bezpoataolowe tworzywo, które

samo przez alf nie mo

e ale upoataoiowa

l przekształci

w byt

upostaciowany, posiadaj

cy wygl

d. Tym, co bytuje, Jeat forma

formuj

ca sam

siebie, która Jako taka prezentuje ale w obrazie, w

tym, co ale widzi.

ródle, prawomocno

ść

i granice tego

"'•^A? pojmowania bycia tak aamo nie aa roztrz

sane, Jak

sama nico

ść

Dogmatyka chrze

cija

ska, przeciwnie, odrzuoa prawdziwo

ść

zdania ex

nihllo nihll flt;. nadaje ona nico

ci odmienny sens, pojmuj

277

Jako całkowit

nieobecno

ść

bytu pozaboaklego: ex nihllo fit ens

creatum. Nico

ść

staje ale tedy poj

ciem przeciwstawnym poj

ciu

wła

ciwego bytu, poj

ciu aunmua ena, poj

ciu Boga. Jako e na

increatua. Tu równie

Interpretacja nico

ci ukazuje fundamentalne

pojmowanie bytu. Ale metafizyczne roztrz

sania bytu utrzymuje ale

na tej samej płaszczy

nie, co pytanie o nico

ść

. Pytanie o bycie

Jako takie i pytanie ó sam

nico

ść

nie s

postawione. Dlatego

wła

nie nie podejrzewa ale nawet tej trudno

oi, ze Je

li Bóg tworzy

z nloo

oi, to musi nóo wła

nie mie

odniosło-nie do nico

ci. Je

Jednak Bóg Jest Bogiem, to nie no

e zna

nico

ci, skoro sk

din

"Absolut* wyklucza z siebie wszelki brak bycia.

To pobie

na przypomnienie historyczna ukazuje nam nico

ść

Jako

pojecie przeciwstawne wła

ciwemu bytowi, tzn. Jako Jego za-

przeczenie. Jednak

e gdy nico

ść

w taki lub Inny sposób staje si

problemem,

ten

stosunek

przeciwie

stwa

nie

tylko

otrzymuje

niejsze okre

lenie, ale po raz pierwszy budzi wła

ciwe meta-

fizyczna zapytanie o bycie bytu. Nico

ść

nie pozostaje nieokre

lonym

przeoiwie

atwem bytu, lecz ujawnia ale Jako przynale

na do Jego

byoia.

•Czyste bycie l czyste Nic s

wiec Jednym i tym aaoyia"., To

zdanie Hegla (Viaaensohaft der Logik, ka. I, W m, a. 7**

pozostaje prawomocne. Bysie l nico

ść

współtworz

ale razem, ale nie

dlatego,

e z punktu widzenia heglowskiego poj

cia my

lenia -

zbiegaj

w swej nleokre

lono

ci, lecz dlatego, ze samQ.,

by>-

01e.^a*fc*j*^AV9j«.iato£i*

«ka£

^n0^^

oendanoJl dokonywanej, przez, byt .przytomny,^który przekr

oza'Łbyfc ku

.nico

ci.*

li pytanie o bycie Jako takie Jest wazeohobejmuj

oym py-

taniem metafizyki, to pytanie o nico

ść

okazuj* ale tego rodzaju, ze

pochłania cało

ść

metafizyki. Pytanie o nico

ść

przenika zarazem

cało

ść

metafizyki o tyle, o ile narzuca nam ono problem

ródeł

zaprzeczenia, tzn. w istocie narzuca"rozatrzygnieole prawomocno

panowania "logiki" w metafizyce.

'Nauka logiki, przeł. A. L a n d m a n n , Varazawa 1967, s.

9 3 > Landmann, zgodnie z polsk

tradycj

, przekłada termin •Sein"

przez "byt". Dla Heideggera za

"Seln* - to byoie. St

d u LandBuuina

zdanie to brzmi: "Czysty byt i ozyate Nic aa Jednym i tym samym"
/przyp. tłum._/.

WWW.FILOZOF.PL – Studencki Serwis Filozoficzny

278 ' ' ,

Stare zdanie: ei nlhilo nlhil fłt, nabiera wtedy Innego

znaczenia, znaczenia, które dotyczy samego problemu bycia l brzmi:

ex nihilo omne enu qua ena fit. Tylko w nico

ci ujawnia- ; J

ceJ w

bycie przytomnym byt w cało

ci osi

ga sam siebie, stosownie do

liwo

ci, która Jest mu najbardziej wła

ciwa, tzn. w sposób

sko

czony. V Jaki* tedy sposób pytanie o. nico

ść

, skoro Jest

pytaniem

metafizycznym,

wł

cza

siebie

nasz

zapytuj

przytomno

ść

? Scharakteryzowali

my nasz

wiadczon

przytomno

ść

hic et mino Jako w istocie okre

lon

przez nauk

. Je

li nasza tak

okre

lona przytomno

ść

zawiera si

w pytaniu o nico

ść

, to przez

takie pytanie ona sama musi stan

ąć

pod znakiem zapytania.

Przytomno

ść

naukowa czerpie sw

Jednorodno

ść

i ostro

ść

ze w sposób wyró

niony odniesiona Jest do samego bytu i tylko do

niego. Co do nico

ci, n«»iv« chciałaby J

usun

ąć

lekcewa

Ŝą

cym

gestem. Ale okazało si

przecie

w analizie nico

ci, ze ta naukowa

przytomno

ść

Jest mo

liwa tylko o tyle, o ile uprzednio zatrzymuje

wewn

trz nico

ci. Rozumie siebie takim, Jakim Jest, dopiero

wtedy, gdy nie usuwa nico

ci. Rzekoma trze

ść

i "wy

szo

ść

przypisywane nauce s

tylko

artem, Je

li nie traktuje ona powa

nie

nico

ci. Wył

cznie dlatego, ze nico

ść

Jest nam ujawniona, nauka

e z samego bytu uczyni

przedmiot bada

. Tylko pod warunkiem, ze

Jej

ródłem Jest metafizyka, nauka mo

nieprzerwanie podejmowa

swoje istotne zadanie, które polega nie

na gromadzeniu i porz

dkowaniu wiadomo

ci, lecz na stale odnawianym

otwieraniu całej przestrzeni prawdy o naturze i, dziejach.

Tylko dlatego, ze nasza przytomno

ść

opiera si

na Jawno

nico

ci, opa

ść

nas mo

e cała osobliwo

ść

bytu. Tylko wtedy, gdy

trapi nas osobliwo

ść

bytu, pobudza on i

ga na siebie nasze

zdziwienie. Tylko na podstawie zdziwienia, tzn. ujawnienia si

nico

ci, mo

e si

pojawi

"dlaczego". Tylko dzi

ki temu, ze

"dlaczego" Jest mo

liwe Jako takie, mo

emy w okre

lony sposób

zapytywa

o podstawy, o zasady i uzasadnia

. Tylko dlatego, ze

emy zapytywa

i uzasadnia

, naszej egzystencji powierzony Jest

los badacza.

Pytanie o nico

ść

stawia nas samych, którzy zapytujemy, pod

znakiem zapytania. Jest to pytanie metafizyczne.

279

Ludzka przytomno

ść

e by

odniesiona do bytu tylko o tyle, o

ile zatrzymuje si

wewn

trz nico

ci. Wykroczenie poza byt dokonuje

w istocie przytomno

ci. Al» tym wykroczeniom Jest wła

nie sama

metafizyka. Z tego wynika, ze metafizyka nale

y do ' "natury

człowieka*. Nie Jest ona ani gał

filozofii szkolnej, ani

terenem zatrze

onym dla arbitralnych pomysłów. Metafizyka Jest

podstawowym procesem ludzkiej przytomno

ci. Jest ona sam

• t

przytomno

. Poniewa

prawda metafizyki tkwi w tej bezdennej

podstawie j ma ona za najbli

szego s

siada najgł

bszy bł

d, którego

liwo

ść

czyha na ni

stale. Oto dlaczego rygor

adnej nauki nie

równa si

powadze metafizyki: Filozofia nie mo

e nigdy by

mierzona

skal

idei nauki.

li rzeczywi

cie zadali

my poruszone pytanie o nico

ść

znaczy to,

e przedstawili

my sobie metafizyk

nie od zewn

trz. Nie

"przenie

my si

" te

. w ni

wła

ciwie. Zreszt

nie mogli

przenie

ść

w ni

, poniewa

- v tej mierze, w Jakiej egzystujemy

- nieodwołalnie znajdujemy^ si

v niej: <f{r6il VoC0

(Platon, Fajdros 379»). Je

li tylko egzystuje człowiek, v pewien

sposób dokonuje si

filozofowanie. Filozofia - to, co my tak

nazywamy - Jest tylko tym uruchomieniem metafizyki, v której .

osi

ga ona siebie sam

i swoje wyra

ne zadania. Za

filozofi

uruchamia si

przez szczególne wł

czenie własnej egzystencji v

fundamentalne mo

liwo

ci bytu przytomnego w Jego cało

ci. Roz-

strzygaj

ce dla tego wł

czenia Jest: przede wszystkim, przyznanie

przestrzeni bytowi w cało

ci} nast

pnie rzucenie samego siebie w

nico

ść

, tzn. wyzwolenie si

od idolów, które ka

dy posiada i do

których zazwyczaj usiłuje umkn

ąć

} wreszcie, wprawienie w drgania

tego stanu zawieszenia tak, aby v-«Mł nam on nieprzerwanie powraca

do podstawowego pytania metafizyki, tego, które

nico

ść

wymusza:

Dlaczego w ogóle Jest raczej byt ni

li Nic?