002 Wprowadzenie do teorii decyzji [tryb zgodności]

Wykład nr 1

Teoria decyzji

Teoria decyzji zajmuje się:

analizą decyzji

- rozpatruje się konkretny

przypadek decyzji podjętej przez osobę lub

grupę osób. Analiza polega na wyznaczeniu

decyzji optymalnej oraz, jeśli podjęta

decyzja nie była optymalna, znalezieniu

przyczyn pomyłki.

wspomaganiem decyzji

- próbą

wyznaczenia rozwiązania optymalnego przy

danym zasobie wiedzy o możliwych

konsekwencjach.

Wykład nr 1

Jakie decyzje potrzebują
teorii?

duża liczba możliwych wariantów:

np. wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko
skomplikowana sytuacja decyzyjna:

np. opracowanie takich tras i rozkładów jazdy

autobusów, aby zapewnić wysoki poziom obsługi przy

jak najniższym koszcie
możliwość wysokich korzyści lub dużych strat:

np. wybór sposobu ulokowania oszczędności
skomplikowany proces decyzyjny:

np. podejmowanie grupowych decyzji w dużych

organizacjach
waga problemu decyzyjnego:

np. ustalenie okręgów wyborczych w wyborach

prezydenckich

Wykład nr 1

Rodzaje teorii decyzji
(cz. 1)

TEORIA DECYZJI

Podej

cie

normatywne

Podej

cie

deskryptywne

Wykład nr 1

Rodzaje teorii decyzji
(cz. 2)

Większość metod teorii decyzji ma charakter

normatywny

, tzn. zajmuje się wyznaczeniem

optymalnego rozwiązania przez idealnego

decydenta, który całkowicie wykorzystuje

dostępne mu informacje, wyznacza korzyści z

perfekcyjną dokładnością i działa w pełni

racjonalnie. Takie metody mają najczęściej

ścisły związek z

matematyką

statystyką

, czy

ekonomią

. Celem jest wyznaczenie decyzji

optymalnej, to znaczy przynoszącej największe

korzyści lub minimalizującej stratę.

Wykład nr 1

Rodzaje teorii decyzji
(cz. 3)

Ponieważ wiadomo, że ludzie nie zawsze postępują w

optymalny sposób, istnieje również podejście

deskryptywne

(

pozytywne

), opisujące

typowe

zachowania człowieka w danej sytuacji decyzyjnej.

Takim podejściem zajmują się głównie

psychologia

socjologia

. Psychologia zwraca szczególną uwagę na

przebieg procesów decyzyjnych w umyśle człowieka,

badając wpływ cech osobowościowych na

podejmowane decyzje, np. dobór subiektywnych

kryteriów oceny poszczególnych wariantów, skłonność

do ryzyka. Socjologia natomiast bada uwarunkowania

społeczne: miejsce decydenta w organizacji, wpływ

stylu kierowania organizacji, podejmowanie decyzji

grupowych i związane z tym konflikty.

Wykład nr 1

Pojęcie decyzji (cz. 1)

Decyzja

– akt nielosowego wyboru

przyszłego działania lub zaniechania działania

dokonanego spośród co najmniej dwóch

wariantów działania
Aby proces decyzyjny miał sens,

potrzebujemy co najmniej dwóch różnych

decyzji
Zbiór wszystkich decyzji nazywamy

przestrzenią decyzyjną
Decyzja polityczna

– akt wyboru celu

działania w polityce oraz zestawu środków

przydatnych do realizacji tego celu

Wykład nr 1

Pojęcie decyzji (cz. 2)

Podejmowanie decyzji tratujemy jako istotę
wszelkiej działalności

Decydowanie

polega na wyobrażeniu

sobie obecnego stanu rzeczywistości,
następnie stanu pożądanego, ustalenie
zakresu różnic i możliwości ich eliminacji,
wyborze sposobu postępowania oraz na
działaniu, którego celem jest przekształcenie
stanu istniejącego w stan pożądany

Wykład nr 1

Pojęcie decyzji (cz. 3)

w literaturze przedmiotu pojęcie „decyzja polityczna” jest

definiowane aż na pięć sposobów:

– w

definicjach prakseologicznych

kładzie się nacisk na samą

technikę podejmowania edycji oraz jej skuteczność

– w

definicjach podmiotowych

decyzje polityczne są

odróżniane od innych za pomocą kryterium podmiotu

decyzyjnego – jeśli decydentem jest podmiot polityki, to decyzja

jest polityczna

– w

definicjach przedmiotowych

kryterium stanowi to, czy

dana decyzja dotyczy pojawiania się zjawisk politycznych, władzy

polityczne czy przydzielania wartości publicznych

– w

definicjach procesualnych

za najważniejsze cechą decyzji

politycznych uważa się specyficzny sposób jej wypracowania,

czyli proces decyzyjny,

– w

definicjach funkcjonalnych

kładzie się nacisk na

różnorodne skutki decyzji politycznych i problemy związanie z ich

implementacją

Wykład nr 1

Pojęcie decyzji (cz. 4)

współcześnie należy wyróżniać trzy podstawowe

typy decyzji politycznych:

–

narodowa decyzja polityczna

jest nielosowym

wyborem działania lub zaniechania politycznego,

dokonanym przez narodowy ośrodek decyzyjny w polu

polityki, który organizuje działalność sterowanych

podsystemów politycznych,

–

międzynarodowa decyzja polityczna

jest nielosowym

wyborem działania lub zaniechania politycznego,

dokonanym przez międzynarodowy ośrodek decyzyjny w

polu stosunków międzynarodowych, którego celem jest

zorganizowanie działalności w systemie poliarchicznym

–

transnarodowa decyzja polityczna

jest nielosowym

wyborem działania lub zaniechania politycznego,

dokonanym przez transnarodowy ośrodek decyzyjny,

równocześnie w polu polityki wewnętrznej i

międzynarodowej

Wykład nr 1

Inne rodzaje
decyzji (cz. 1)

Decyzja dopuszczalna

to taka decyzja, która spełnia

wszystkie warunki ograniczające decyzję
Zbiór wszystkich takich decyzji nazywamy

zbiorem decyzji dopuszczalnych

Przykład: Stoimy przed problemem przyjęciem do

pracy osoby na stanowisko programisty w firmie

informatycznej. Jedynym wymogiem jest posiadanie

dyplomu magistra informatyki. Uwzględniamy to

ograniczenie, odrzucając na wstępie zgłoszenia tych

kandydatów, którzy nie ukończyli wyższej uczelni

informatycznej. Pozostałe kandydatury to zbiór decyzji

dopuszczalnych
Zbiór decyzji dopuszczalnych może być zbiorem pustym,

wtedy problem decyzyjny nie posiada rozwiązania

Wykład nr 1

Inne rodzaje
decyzji (cz. 2)

decyzja optymalna

oznaczające taką decyzję, która jest

decyzją dopuszczalną i jednocześnie jest najlepsza z punktu

widzenia kryteriów oceny decyzji.
Zbiór wszystkich takich decyzji nazywamy

zbiorem decyzji

optymalnych

Przykład

: Decydujemy jaki model aparatu fotograficznego wybrać.

Ograniczamy zbiór wszystkich aparatów do tych z przedziału

cenowego 500 zł - 5000 zł. Jedynym kryterium wyboru jest ocena

uzyskana w teście aparatów fotograficznych, zamieszczonym w

jednym z wydań branżowego magazynu. Dwa aparaty (modele A i B)

z podanego przedziału cenowego uzyskały w nim identyczną,

maksymalną ocenę. Zbiór decyzji optymalnych tworzą dwie decyzje,

polegające na zakupie odpowiednio aparatu A i B.

Zbiór decyzji optymalnych może zawierać jeden element, kilka

elementów, nieskończenie wiele elementów lub być zbiorem pustym.

W przypadku zbioru pustego, problem decyzyjny nie posiada

rozwiązania.

Wykład nr 1

Inne rodzaje
decyzji (cz. 3)

Niedecyzja

to akt nielosowego wyboru

zaniechania
Fazy procesu niedecyzyjnego:

– Zaniechanie uświadomienia sobie przez decydentów

istniejącego problemu decyzyjnego

– strategiczne (względnie trwałe) zaniechanie podjęcia

ogólnej decyzji proceduralnej o potrzebie podjęcia decyzji

taktyczne zaniechanie podjęcia konkretnej decyzji

proceduralnej o potrzebie podjęcia decyzji zaniechanie

precyzyjnego określenia celów działania politycznego

– zaniechanie określenia metod i środków działania

politycznego

– zaniechanie wykonania decyzji

Wykład nr 1

Inne rodzaje
decyzji (cz. 5)

Decyzja neglekcyjna

: polega na zaniechaniu przez ośrodek

podejmowania decyzji uświadomienia sobie istniejącego problemu

decyzyjnego, który jest elementem sytuacji decyzyjnej. Skoro owa

świadomość nie występuje, to ośrodek decyzyjny oczywiście nie

podejmuje ani kolejnych decyzji proceduralnych i merytorycznych,

ani ich implementacji. Istotą błędnej politycznej decyzji neglekcyjnej

jest to, że ośrodek decyzyjny nie dostrzega konieczności podjęcia

jakiejkolwiek decyzji politycznej, chociaż powinien i może taką

konieczność dostrzec. Decyzja neglekcyjna może być błędem

politycznym, jeżeli taki problemy rzeczywiście istnieją.

Niedostrzeżenie ważnych problemów decyzyjnych może zostać

spowodowane przez: a) asymetrię bodźców, to znaczy sytuację, w

której nagrody za twórcze podejmowanie ryzykownych problemów są

niskie, a za to kary za drobne nawet odstępstwa od przyjętych reguł

zachowania są bardzo wysokie; b) świadome lub nieświadome

zablokowanie kanałów informacyjnych lub możliwości artykulacji

interesów w wyniku realizacji poprzednich decyzji

Wykład nr 1

Inne rodzaje
decyzji (cz. 6)

Decyzja omisyjna

polega na świadomy zaniechaniu działania;

istotą decyzji jest to dostrzeżenie przez ośrodek decyzyjny

istotnego problemu, ale równocześnie strategicznie, a więc

względnie trwale, zaniechanie podjęcia ogólnej decyzji

proceduralnej o potrzebie podjęcia decyzji politycznej. Decyzja

omisyjna oznacza więc przerwanie procesu podejmowania decyzji

i zaniechanie podjęcia decyzji proceduralnych, merytorycznych

oraz implementacji. Istotą błędnej politycznej decyzji omisyjnej

będzie więc to, że ośrodek decyzyjny po dostrzeżeniu problemu

dochodzi do wniosku, że brak decyzji politycznej spowoduje

niekorzystne skutki, ale bezpodstawnie przypuszcza, że tych

skutków podejmie. Powody podejmowania błędnej decyzji

omisyjnej mogą być następujące: a) dostrzeżenie problemu, ale

błędna ocena jego znaczenia, b) błędna ocena skutków

niedecyzji, c) przekonanie, że problem winien być rozstrzygnięty

przez inny ośrodek decyzyjny, d) stwierdzenie, że decyzja i tak

będzie nieskuteczna ze względu na brak możliwości jej realizacji

Wykład nr 1

Inne rodzaje
decyzji (cz. 7)

Decyzja kunktatorska

polega na taktycznym zaniechaniu podjęcia

konkretnej decyzji proceduralnej o potrzebie podjęcia decyzji. W takim

przypadku ośrodek decyzyjny uświadamia sobie problem i podejmuje też

ogólną decyzję proceduralną. Nie podejmuje natomiast konkretnej

decyzji proceduralnej, decyzji merytorycznych oraz implementacji. Istotą

decyzji jest więc rozmyślne zwlekanie z podjęciem decyzji, odkładanie

jej, gra na zwłokę. Powody podejmowania błędnych decyzji

kunktatorskich: a) obawa przed odpowiedzialnością, b) przekonanie o

nieskuteczności tych działań, które można podjąć w danym czasie, c)

przekonanie, że sprawa jest nazbyt złożona, aby można było szybko

podjąć decyzję, e) sytuacja patowa w ośrodku decyzyjnym, w której

zwolennicy decyzji nie mają wystarczającej siły do spowodowania

podjęcia jej, a przeciwnicy decydowania nie mają wystarczających

możliwości, by spowodować podjęcie decyzji omisyjnej – w rezultacie

wynikiem działania tych sił jest zwłoka decyzyjna. Decyzja kunktatorska

może też być wyborem zoptymalizowanym, gdy sytuacja decyzyjna

rzeczywiście jeszcze nie dojrzała do decyzji, gdy brak jest środków

zapewniających realizację potrzebnej decyzji, gdy jest ona jedynym

możliwym do przyjęcia kompromisem

Wykład nr 1

Inne rodzaje decyzji
(cz. 8)

Decyzja remisyjna

: polega ona na zaniechaniu

precyzyjnego określenia celów działania. Ośrodek decyzyjny

posiada świadomość problemu i podejmuje ogólną i konkretną

decyzję proceduralną. Proces decyzyjny zostaje jednak

przerwany przed przyjęciem decyzji merytorycznych oraz

przed implementacją decyzji. Decyzja remisyjna może być

błędem politycznym w tym samym zakresie, jak decyzja

kunktatorska. Również i powody podejmowania takich decyzji

na ogół są do siebie podobne. Decyzja remisyjna może też

być błędem wtedy, gdy zostaje podjęta a mimo to proces

decyzyjny toczy się dalej. W takiej sytuacji ośrodek decyzyjny

nie precyzuje celów działania, a następnie określa środki

realizacji decyzji i poleca rozpoczęcie jej wykonania. Na ogół

będzie to nieudolne usiłowanie zmiany rzeczywistości, a

chaotyczne działanie wykonawców spowoduje wadliwą

implementację

Wykład nr 1

Sytuacja decyzyjna
(cz. 1)

oznacza zbiór wszystkich czynników, mających wpływ na

podjęcie decyzji przez decydenta w procesie decyzyjnym.

Czynniki te można podzielić na:

–

niezależne od decydenta

–

zależne od decydenta

w sensie obiektywnym jest to stan rzeczywistości politycznej,

a w sensie subiektywnym jest to problem, który winien być

rozwiązany przez ośrodek decyzyjny; od sposobu jej

zdefiniowania zależy dalszy przebieg procesu decyzyjnego,
dla zwolenników teorii działań politycznych, sytuacja

decyzyjna jest systemem zmiennych niezależnych

skłaniających decydentów do działania; w takim ujęciu

przyjmuje się, że sytuacja decyzyjna istnieje obiektywnie i nie

ma charakteru konfliktowego w sensie współwystępowania

innego ośrodka decyzyjnego, który swymi działania nadaje jej

kształt; jest ona, po prostu, tym, co otacza system

podejmujący decyzje polityczne

Wykład nr 1

Sytuacja decyzyjna
(cz. 2)

dla zwolenników teorii oddziaływań sytuację

decyzyjną uznają za funkcję działań podejmowanych przez

co najmniej dwa ośrodki decyzyjne, co oznacza, iż jest ona

zmienną zależną; w takim ujęciu za najważniejszą cechę

sytuacji decyzyjnej uznaje sprzęganie się równoczesnych

działań co najmniej dwóch podmiotów decyzyjnych; w

takim ujęciu sytuacja polityczna jest nie tylko dynamicznym

procesem, ale ma swoją strukturę; najważniejszy element

taj struktury stanowi równoczesne działanie obcych

podmiotów, mających inne niż my interesy i dążących do

innych celów
definiowanie sytuacji decyzyjnej z punktu widzenia teorii

działań jest pożyteczne w przypadku analizy

funkcjonowania mało konfliktowego systemu politycznego

lub w analizie polityki zagranicznej państwa

Wykład nr 1

Problem decyzyjny

Pojęcie to oznaczającza sytuację problemową, w

której podmiot (decydent) staje przed

koniecznością wyboru jednego z

przynajmniej

dwóch

możliwych wariantów działania

Sformułowanie problemu decyzyjnego jest

zazwyczaj pierwszym krokiem do zbudowania

modelu decyzyjnego
Dobrze sformułowany problem powinien

szczegółowo definiować:

– decydenta lub decydentów
– warunek ograniczający decyzję
– zbiór decyzji dopuszczalnych
– kryteria oceny decyzji

Wykład nr 1

Model decyzyjny

Pojęcie oznaczające teoretyczne odwzorowanie wycinka

rzeczywistości, które w sposób syntetyczny opisuje

problem decyzyjny. Model taki powinien umożliwiać

określenie zbioru decyzji dopuszczalnych i zbioru decyzji

optymalnych, jeśli tylko takie zbiory istnieją.
W większości przypadków modele budowane na

potrzeby problemu decyzyjnego to modele

matematyczne, jednak ze względu na interdyscyplinarny

charakter teorii decyzji zdarza się, że są to modele

statystyczne, ekonomiczne, informatyczne (systemy

informatyczne), a nawet psychologiczne, czy filozoficzne.
Przed zbudowaniem modelu należy sformułować

problem decyzyjny. Warunki określone przy

formułowaniu problemu stają się jednocześnie

założeniami modelu decyzyjnego.

Wykład nr 1

Proces decyzyjny (cz. 1)

pojęcie oznaczające grupę logicznie powiązanych ze sobą

operacji myślowych, prowadzących do rozwiązania problemu

decyzyjnego poprzez wybranie jednego z możliwych

wariantów działania
to zespół powiązań przyczynowo – skutkowych,

występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego, w związku ze

stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów –

zewnętrznym wejściem systemu jest sytuacja polityczna,

zarówno rzeczywista, jak i wyobrażona; strukturę ośrodka

należy interpretować w ujęciu instytucjonalnym lub

społecznym; wartości i precyzowane przez decydentów cele

można określić jako wejście wewnętrzne; wyjście systemu

stanowi decyzja polityczna oraz jej implementacja; istotą

procesu decyzyjnego jest przekształcenie istniejącej i

niepożądanej sytuacji politycznej w sytuację nową i pożądaną

Wykład nr 1

Proces decyzyjny (cz. 2)

Proces decyzyjny składa się z kliku kolejnych

faz:

– identyfikacja

sytuacji decyzyjnej

– sformułowanie

problemu decyzyjnego

– zbudowanie

modelu decyzyjnego

– wyznaczenie

decyzji dopuszczalnych

decyzji optymalnych

– podjęcie

ostatecznej decyzji

–

realizacja podjętej decyzji

Wykład nr 1

Proces decyzyjny (cz. 3)

Problem decyzyjny

Model decyzyjny

Sytuacja decyzyjna

Okre

lenie decyzji

optymalnej i

dopuszczalnej

Decyzja

Implementacja

Wykład nr 1

Ośrodek decyzyjny

traktujemy jako system decyzyjny, czyli podmiot działania

politycznego,
współcześnie istnieją trzy zasadnicze typy ośrodków podejmowania

decyzji politycznych:

–

narodowe ośrodki decyzyjne

– funkcjonuje wewnątrz systemu

politycznego państwa; to ośrodek kierowniczy danego społeczeństwa,

reprezentujący interesy jego struktur społecznych oraz interesy

narodowe; zaleca badanie się następujących cech strukturalnych

narodowego ośrodka podejmowania decyzji politycznych: rola szefa

rządu, autonomia innych decydentów, zdolność adaptacyjne struktur

wykonawczych do nowej polityki, formy koordynacji międzyministerialnej,

relacje pomiędzy ministrami i ich aparatem wykonawczym oraz typy

interakcji na linii władza centralna – władza lokalna [49 - 50]

–

międzynarodowe ośrodki decyzyjne

– składa się z co najmniej

dwóch suwerennie sobie równych narodowych ośrodków decyzyjnych; w

jego wnętrzu zachodzi proces oddziaływań międzynarodowych, dzięki

wykorzystaniu czterech form dyplomatycznych: misji specjalnych, stałych

przedstawicielstw dyplomatycznych, konferencji oraz organizacji

międzynarodowych [50]

–

transnarodowe ośrodki decyzyjne

– powstaje w organizacjach

integracyjnych

Wykład nr 1

Warunek ograniczający
decyzję

Warunek taki ogranicza przestrzeń decyzyjną do pewnego

podzbioru decyzji. Po uwzględnieniu wszystkich warunków

ograniczających otrzymujemy zbiór decyzji dopuszczalnych.
Warunki ograniczające mogą być sformułowane w taki

sposób, że zbiór decyzji dopuszczalnych jest zbiorem pustym.

W takim wypadku niemożliwy jest wybór decyzji optymalnej,

decydent musi albo zaniechać podjęcia decyzji (co często

samo w sobie jest już jakąś decyzją) lub też szukać

rozwiązania poza zbiorem decyzji dopuszczalnych, czyli de

facto przeformułować problem decyzyjny.
Warunki ograniczające można podzielić ze względu na ich

wpływ na zbiór decyzji optymalnych na:

–

warunki sztywne

- usunięcie warunku powoduje zmianę zbioru

decyzji optymalnych

–

warunki luźne

- usunięcie warunku nie powoduje zmiany zbioru

decyzji optymalnych

Wykład nr 1

Racjonalność decyzji
(cz. 1)

Dla jednej grupy społecznej pewne wartości

będą godne realizacji, dla drugiej te same

wartości będą jej niegodne
Większość podmiotów uzasadnia swoje

działanie powołując się na wyznawany przez

siebie system wartości (ideologię), ale czy

tak jest zawsze?
Pierwotne typy racjonalności:

–

Racjonalność pragmatyczna

–

Racjonalność podmiotowa

–

Racjonalność aksjologiczna

Wykład nr 1

Racjonalność decyzji
(cz. 2)

Racjonalność pragmatyczna

– Decydenci polityczni muszą się liczyć z

kosztami materialnymi decyzji - muszą
przyporządkować odpowiedni środki do
realizacji wybranych celów

– Decydent korzysta z niej najczęściej

wtedy, gdy dostarcza mu ona
argumentów do uzasadnienia podjęcia
decyzji politycznej

Wykład nr 1

Racjonalność decyzji
(cz. 3)

Racjonalność podmiotowa

– Podjęta decyzja jest podporządkowana

realizacji interesu grupowego bądź
osobistego

– najbardziej znamiennym przykładem

decyzji politycznej warunkowanej
racjonalnością podmiotową jest
obsadzanie stanowisk politycznych w
urzędach państwowych przez koalicję
rządową po wygranych wyborach

Wykład nr 1

Racjonalność decyzji
(cz. 3)

Racjonalność aksjologiczna

–Decyzja polityczna jest funkcją

zaakceptowanych wartości
politycznych, ich aksjologicznej
hierarchii oraz celów
wynikających ze sfery
aksjologicznej

Wykład nr 1

Racjonalność decyzji
(cz. 3)

Cechy wspólne racjonalności w polityce:

– Głównym środkiem realizującym cel polityczny w

postaci zysku politycznego o charakterze
ekonomicznym, podmiotowym, czy
aksjologicznym jest władza polityczna

– Relatywizowanie od strony celu – to cel

warunkuje na jakiej racjonalności opiera się
decydent

Różnice

– Różnice w obszarów „działania”

Wykład nr 1

Racjonalność decyzji
(cz. 4)

Racjonalność w polityce na przykładzie
przyjęcia Polski do UE:

–

Racje ekonomiczne

–

Racje podmiotowe

–

Racje aksjologiczne

Wykład nr 1

Implementacja decyzji

proces decyzyjny kończy się urzeczywistnieniem decyzji, a nie

jej podjęciem,
jest to proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą

odpowiednio dobranych metod i środków działania
ogólnym celem wykonywania decyzji jest przekształcenie

istniejącej i niepożądanej sytuacji politycznej w sytuację

bardziej przez polityków pożądaną
implementacja stanowi proces harmonizowania sfery

aksjologii polityki ze sferą instrumentów, za pomocą których

zmieniana jest rzeczywistość,
w procesie wykonywania decyzji zawsze powstaje jakieś

skutki niepożądane, to możemy stwierdzić, iż proces ten

polega na przekształceniu istniejącej sytuacji decyzyjnej w

nową sytuację decyzyjną; tym samym, wykonanie decyzji z

reguły rozpoczyna kolejną fazę procesu decyzyjnego,

Wykład nr 1

Kryterium oceny decyzji

pojęcie oznaczające przyporządkowanie

każdej dopuszczalnej decyzji, ilościowej lub

jakościowej oceny korzyści, wynikających z

podjęcia takiej decyzji.
Często kryterium oceny nazywane jest

celem decyzji

Przykłady: minimalizacja kosztów,

maksymalizacja użyteczności,

maksymalizacja wypłaty, minimalizacja

wysiłku, minimalizacja długości trasy,

minimalizacja czasu itp.