Zadania pielęgniarki w diagnozowaniu i ocenie staniu neurologicznego
pacjenta.
Udział pielęgniarki w badaniu przedmiotowym- BADANIE NEUROLOGICZNE
( ważne elementy badania)
- ocena przytomności pacjenta z wykorzystaniem skali GLASCOV
- ocena orientacji co do miejsca i czasu
-ocena siły kończyn ( niedowłady, porażenia)
- przy podejrzeniach urazu kręgosłupa ocena poziomu i stopnia uszkodzenia czucia
powierzchownego
- badanie ruchu kończyn ( hemiparesis, hemiplegia, paraplegia, paraparesis,
tetraplegia, wzmożone napięcie mięsni, wygórowane odruchy)
- badanie głowy ( ślady obrazeń, zranień, zasinienia, ciała obce czy fragmenty kości,
wgniecenia kości
- badanie nerwów czaszkowych (pacjent musi współpracować)
- czucie – powierzchowne (dotyk, temperatura, ból) - głębokie (ułożenia, wibracje)
- badanie objawów ze strony móżdżku (zaburzenia równowagi, chód, czy mowa jest
skandowana, ocena ruchów naprzemiennych)
- objawy oponowe - sztywność karku, objaw Brudzińskiego, Kerninga
- kontrola parametrów życiowych ( tętno, ciśnienie tętnicze krwi, oddech (ilość i
jakość)
Badanie podmiotowe - zbieranie wywiadu:
- początek zachorowania i pierwsze dolegliwości
- ból głowy, wymioty
- zaburzenia widzenia ( podwójne widzenie, złudzenia), zaburzenia mowy
(wypowiadanie, rozumienie, wysławianie), zaburzenia ruchu (zaburzenie równowagi,
osłabienie siły mięśniowej, ruchy mimowolne), zaburzenia czucia (mrowienie,
drętwienie)
- utraty przytomności, czy towarzyszyły drgawki, objawy ze strony układu krążenia i
oddechowego
- zaburzenia psychiczne ( pamięć, zachowanie, inteligencja, osobowość)
- czy był uraz?
- czy dolegliwości pojawiały się wcześniej?
Wywiad pozwala na rozpoznanie źródła i charakteru dolegliwości, postawienie
diagnozy pielęgniarskiej, ustalenie problemów pielęgnacyjnych. Zbieramy informacje
o trybie życia, wykonywanym zawodzie, charakterze pracy i strukturze rodziny.
METODY DIAGNOSTYCZNE STOSOWANE W NEUROCHIRURGII
I. Wywiad.
II. Badanie przedmiotowe.
III. Badania laboratoryjne.
IV. EKG, RTG klatki piersiowej
V. Specjalistyczne badania układu nerwowego:
BADANIA RADIOLOGICZNE CZASZKI I KRĘGOSŁUPA
● Przeglądowe zdjęcia rentgenowskie czaszki i kręgosłupa.
Do zdjęć tych nie wymaga się specjalnego przygotowania pacjenta, z wyjątkiem
odcinka lędźwiowego, gdzie na obraz kręgosłupa mogą rzutować gazy w jelitach
(badanie wykonuje się po wypróżnieniu pacjenta, na czczo).
REZONANS MAGNETYCZNY
Chory podczas badania w pozycji leżącej na plecach wprowadzany jest do tunelu o
jednorodnym i stałym polu magnetycznym o wysokiej energii.
Rezonans magnetyczny wykorzystuje właściwości jąder atomu wodoru, w
szczególności jego
protonów (potrafią się namagnesować i wytworzyć fale radiowe, dzięki czemu
uzyskiwany jest obraz).
Powstawanie obrazu:
Sam aparat oprócz pola magnetycznego, emituje fale radiowe, które docierając do
pacjenta i jego poszczególnych tkanek wzbudzają w nich powstanie podobnych fal
radiowych (to zjawisko nazywa się rezonansem). Umieszczone w silnym polu
magnetycznym atomy wodoru, ulegają niewielkiemu namagnesowaniu, pochłaniają
impulsy fal o częstotliwości radiowej oraz wysyłają impuls podczas zaniku pobudzenia.
Sygnał ten, różniący się natężeniem w zależności od rodzaju tkanki, jest przetwarzany
przez system komputerowy i przekształcany w obrazy interpretowane przez
radiologów.
Jest to badanie całkowicie nieinwazyjne, gdyż w przeciwieństwie do innych badań
radiologicznych nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego, lecz nieszkodliwe
dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe.
WSKAZANIA:
-Choroby demielinizacyjne (np. stwardnienie rozsiane).
-Choroby otępienne (np. choroba Alzheimera).
-Nowotwory mózgu trudne do oceny w innych badaniach.
-Ocena struktur okolicy przysadki mózgowej, oczodołu, tylnego dołu mózgu.
-Guzy kanału kręgowego.
-Ocena anatomiczna struktur kanału kręgowego.
-Zmiany popromienne w ośrodkowym układzie nerwowym.
-Zaburzenia neurologiczne o niewyjaśnionej etiologii.
- Nieinwazyjna ocena naczyń całego organizmu (tzw. angiografia rezonansu
magnetycznego).
W angiografii rezonansu magnetycznego (angio-MR) przy pomocy aparatu do
rezonansu magnetycznego i bez użycia środka kontrastowego (w sposób
nieinwazyjny) można otrzymać obraz naczyń krwionośnych i ocenić ewentualne
patologie (np. tętniaki, naczynia patologiczne, itp.). Uruchamiając odpowiedni
program w komputerze można uzyskać obraz układu tętnic lub żył organizmu.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA PACJENTA DO BADANIA:
1. Uprzedzenie, że przez kilkadziesiąt minut, pacjent będzie przebywał w tunelu z
silnym polem magnetycznym.
2. Małym dzieciom, osobom pobudzonym przed badaniem podaje się środki
uspokajające lub nawet stosuje znieczulenie ogólne.
3. Poinformowanie pacjenta, że do pomieszczenia, w którym znajduje się aparat, nie
wolno wchodzić z żadnymi metalowymi przedmiotami (np. klucze, breloczki itp.), gdyż
te mogą zostać przyciągnięte przez magnes i mogą spowodować uszkodzenie aparatu
lub uraz pacjenta.
Wszelkie metalowe przedmioty znajdujące się w pobliżu badanej okolicy powodują
powstanie dużych zaburzeń obrazu (np. w przypadku badania oczodołów należy zmyć
makijaż, w którym znajdują się drobiny metali kolorowych).
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZEBRAĆ OD PACJENTA PRZED BADANIEM:
● Posiadanie rozrusznika serca, metalowych klipsów na tętniaku w mózgu, lub innych
metalowych części w organizmie.
● Rozpoznanie wcześniej alergii lub wystąpienie w przeszłości jakichkolwiek reakcji
uczuleniowych na leki lub środki kontrastowe.
● Wyniki wszystkich poprzedzających badań.
● Klaustrofobia.
● Skłonność do krwawień (skaza krwiotoczna), w przypadku stosowania dożylnych
środków kontrastowych.
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA
Tomograf komputerowy składa się z ruchomego stołu, na którym leży pacjent i
wnętrza aparatu, tzw. gantry, w której znajduje się lampa rtg wraz z detektorami oraz
z konsoli, na której programuje się i ogląda badania. Pozostałe części aparatu TK to
generator wysokiej częstotliwości i komputer.
Zjawiskiem fizycznym wykorzystywanym w tomografii komputerowej jest
promieniowanie X (dzięki pracy lampy emitującej promieniowanie, a poruszającej się
ruchem okrężnym wokół długiej osi ciała ludzkiego -360 stopni). Promieniowanie to
jest pochłaniane przez różne tkanki i części ciała w sposób zróżnicowany. Najsilniej
pochłaniają je elementy kostne, słabiej - tkanki miękkie. Zmiany natężenia
promieniowania w określonej warstwie ciała są rejestrowane przez detektory
rozmieszczone po łuku, które odbierają promieniowanie rtg po przejściu przez ciało
człowieka.
Prześwietlenie organów w tomografii komputerowej jest prześwietleniem warstwami -
przekroje są wykonywane co 2-10 mm - grubość warstw zależy od wskazań
wynikających z poszukiwanej patologii. Tomografia komputerowa odwzorowuje
przedmioty w obraz dwuwymiarowy. Poddane dalszej obróbce komputerowej
przekroje poprzeczne mogą być źródłem obrazów trójwymiarowych.
Tomografy komputerowe są wyposażone w tzw. intercom, umożliwiający komunikację
głosową między pacjentem a osobą prowadzącą badanie.
Patologiczne struktury w obrębie tkanki różnią się stopniem pochłaniania
promieniowania, co pozwala na ich zobrazowanie.
Aby zwiększyć kontrast pomiędzy poszczególnymi narządami poddawanymi badaniu,
podaje się dożylnie związki jodowe (jonowe, np. Urografin, Uromiro lub niejonowe, np.
Omnipaque, Ultravist).
WSKAZANIA:
1.Występowanie dolegliwości, których nie można zdiagnozować za pomocą innych
metod.
2. Zaburzenia neurologiczne w sytuacji zagrożenia życia chorego.
3. Diagnostyka mózgowia, a także odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa,
zwłaszcza przy podejrzeniu przepukliny jądra miażdżystego.
4. Rozpoznawanie nieurazowych zmian w centralnym układzie nerwowym, jak tętniak,
czy wodogłowie.
5. Podejrzenie guza mózgu.
POWIKŁANIA:
Reakcje uboczne po podaniu środków cieniujących:
- charakter miejscowy (ból, zaczerwienienie, uczucie gorąca w miejscu podania) lub
- charakter ogólny (działanie na nerki, układ sercowo-naczyniowy, nerwowy,
immunologiczny).
PRZYGOTOWANIE PACJENTA:
● W ciągu 4 godzin przed każdym badaniem TK, pacjent nie powinien przyjmować
pokarmów stałych (odruch wymiotny po podaniu środka cieniującego). Można
przyjmować leki i niewielkie ilości płynów.
● Poinformowanie pacjenta o konieczności:
- trzymania głowy w bezruchu podczas badania
- wstrzymania oddechu w momencie pojawienia się światła diody, co poprawia jakość
otrzymywanego obrazu,
- zgłaszania wszelkich pojawiających się dolegliwości (duszność, nudności, ból głowy,
szum w uszach).
POSTĘPOWANIE PO WYKONANIU BADANIA:
- pielęgniarka prowadzi obserwację ukierunkowaną na wystąpienie powikłań po
podaniu środka cieniującego, (jeżeli był on stosowany). W związku z tym zwraca
uwagę na:
zaczerwienienie, obrzęk skóry, wysypkę, nudności, wymioty, zawroty głowy,
osłabienie.
TK SPIRALNA
Zalety spiralnej tomografii komputerowej:
● Lampa rentgenowska obraca się, podczas, gdy pacjent w sposób ciągły przesuwany
jest
przez gantrę aparatu. Dawka przyjętego przez pacjenta promieniowania jest mniejsza
niż w standardowej metodzie.
● Czas badania pacjenta jest krótszy.
● Uzyskane dane są przechowywane i po przeprowadzeniu pełnego badania możliwa
jest elektroniczna rekonstrukcja potrzebnych obrazów bez udziału pacjenta. Przy
wykorzystaniu tej technologii możliwa jest ocena dużych partii ciała w bardzo krótkim
czasie, w trakcie jednego wdechu.
● Spiralna tomografia komputerowa daje możliwość tworzenia obrazów
trójwymiarowych, np. struktur naczyniowych, kości, połączeń stawowych.
Przykładowe zdjęcia tomograficzne:
PET
ANGIOGRAFIA MÓZGOWA
Badanie to polega na uzyskiwaniu obrazu naczyń przy pomocy promieniowania
rentgenowskiego. Do światła naczynia wprowadza się środek cieniujący silnie
pochłaniający promieniowanie rentgenowskie. Wypełniając wnętrze naczynia, kontrast
uwidacznia się na zdjęciach rentgenowskich jako jednolity cień układający się zgodnie
z przebiegiem badanych naczyń.
W zależności od lokalizacji domniemanego ogniska chorobowego można wykonać
badanie określonej tętnicy mózgu (np. szyjnej, kręgowej) lub wszystkich naczyń
mózgowych (panangiografia mózgowa).
U pacjentów z dużym ryzykiem powikłań (zły stan ogólny, uczulenie na kontrast),
wykonuje się badanie przy pomocy cyfrowej angiografii substrakcyjnej (DSA). W tym
rodzaju angiografii używa się niewielkiej ilości kontrastu. Do dobrego unaczynienia
naczyń wystarczające jest stężenie we krwi ok. 2-3% środka kontrastowego (w
badaniu klasycznym 27-33%) Polega ono na wykorzystaniu specjalnego wzmacniacza
rentgenowskiego oraz komputera przetwarzającego obraz rentgenowski w celu
eliminacji ewentualnych struktur kostnych i pozostawienia wyłącznie cieniów naczyń
krwionośnych.
Wskazania:
■
Podejrzenie obecności tętniaka lub poszerzenia naczyń żylnych.
■
Planowane leczenie operacyjne np. zwężenie lub niedrożność tętnicy.
■
Nowotwory mózgu (ocena unaczynienia nowotworu).
Przygotowanie pacjenta do badania:
● poinformowanie pacjenta, że na 4-6 godzin przed badaniem musi pozostać na
czczo,
● przygotowanie okolicy wkłucia igły do tętnicy (ogolenie, dezynfekcja), przez którą
zostanie wprowadzony cewnik, którego końcem dochodzi się do badanej tętnicy
mózgowej,
● przed badaniem stosuje się premedykację, angiografia wykonywana jest przeważnie
w znieczuleniu miejscowym,
● poinformowanie pacjenta, że w momencie przechodzenia środka cieniującego przez
naczynia, pacjent będzie odczuwał ciepło w obrębie twarzy,
Przebieg badania:
Cewnik wprowadza się przez tętnicę udową do łuku aorty, a następnie do tętnicy
szyjnej lub kręgowej. Wstrzykuje się preparat kontrastujący i wykonuje kilka zdjęć
RTG, na których uwidaczniają się tętnice, naczynia włosowate i żyły. Podczas badania
chory leży na specjalnym stole.
Pielęgnacja pacjenta po badaniu:
1. Po badaniu zakłada się na miejsce nakłucia opatrunek jałowy na ok. 4 godziny, a na
to opatrunek uciskowy, aby zapobiec wytworzeniu się krwiaka.
2. Chory od 6 do 12 godzin po badaniu przebywa w łóżku.
3. Pielęgniarka prowadzi dokładną obserwację podstawowych parametrów (tętna,
ciśnienia tętniczego, oddechu), objawów neurologicznych oraz miejsca nakłucia
tętnicy.
4. Angiografia mózgowa – tętniak tętnicy łączącej przedniej
MIELOGRAFIA
Mielografia służy ocenie zmian chorobowych w obrębie kanału kręgowego, rdzenia
kręgowego, płynu rdzeniowo-mózgowego. Polega na wpuszczeniu środka
kontrastującego do kanału kręgowego przez nakłucie lędźwiowe lub podpotyliczne.
Przebieg badania:
Igłę wprowadza się poniżej trzeciego kręgu lędźwiowego. Po wprowadzeniu igły,
można pobrać płyn mózgowo-rdzeniowego do badania laboratoryjnego. Następnie
podaje się środek kontrastowy.
Po podaniu kontrastu, pacjenta kładzie się na plecach - (jeśli nakłucie wykonywano u
niego w pozycji siedzącej) i powoli obraca z nieco uniesioną górną częścią ciała. Dzięki
temu środek kontrastowy utrzymuje się w obrębie ocenianej okolicy kanału
kręgowego, wypełniając również wszystkie znaczące struktury i wypustki. Zdjęcia
rentgenowskie wykonuje się u pacjenta ułożonego w różnych pozycjach.
Pielęgnacja pacjenta po badaniu:
● Pacjent po wykonaniu zdjęć pozostaje przez 12 godzin w łóżku, w pozycji
półsiedzącej,
z uniesioną głową (aby zapobiec zespołowi popunkcyjnemu).
● Zabezpieczenie miejsce nakłucia jałowym opatrunkiem zaraz po usunięciu igły
punkcyjnej.
● Obserwacja parametrów życiowych.
Środki kontrastowe w mielografii:
W badaniach mielograficznych stosuje się obecnie nowoczesne, niejonowe
monomeryczne oraz dimeryczne środki kontrastowe o stężeniu 240 lub 300 mgI/ml w
dawce od 6-8 ml do 12-15 ml na jedno badanie.
NAKŁUCIE LĘDŹWIOWE
Przygotowanie pacjenta do badania:
1. Pacjent powinien wyrazić zgodę na zabieg.
2. Zapewnienie sprzętu do nakłucia lędźwiowego (obecnie najczęściej gotowe
zestawy).
3. Bezpośrednie przygotowanie chorego do badania:
a) pacjent na czczo,
b) pacjent powinien być po wypróżnieniu,
c) założenie kaniuli do żyły obwodowej,
d) ogolona (jeśli trzeba) i zdezynfekowana powierzchnia skóry w miejscu, gdzie będzie
wykonywane nakłucie,
e) kilkadziesiąt minut przed badaniem należy zastosować premedykację (relanium,
dormicum).
Pozycja pacjenta w nakłuciu lędżwiowym:
W momencie nakłucia lędźwiowego badany powinien znajdować się w pozycji leżącej
idealnie na boku, z kolanami podciągniętymi w kierunku klatki piersiowej, aby jego
plecy
dokładnie tworzyły kąt prosty z podłożem. Wygięcie do tyłu lędźwiowej części
kręgosłupa uzyska się przez zbliżenie kolan i głowy. Pacjent – jeśli może, chwyta się
rękoma pod kolana i sam przyciąga je do brody.
Miejsce nakłucia: okolica lędźwiowa
Grzebienie kości biodrowych łączy się linią poziomą przechodzącą przez wyrostek
kolczysty 4 kręgu lędźwiowego. Przestrzeń międzykręgowa powyżej lub poniżej to
miejsce nakłucia. Pozycja pacjenta w nakłuciu podpotylicznym:
Badany siedzi na brzegu łóżka czy stołu w pracowni radiologicznej, z głową mocno
przygiętą, opartą o ramię podtrzymującej go pielęgniarki lub leży na boku z głową
przygiętą i opartą o złożoną poduszkę lub inny twardszy przedmiot. Lekarz wprowadza
igłę punkcyjną w linii pośrodkowej w linii łączącej szczyty wyrostków sutkowatych.
Miejsce nakłucia: okolica podpotyliczna:
W górnej części karku pośrodkowo, co najmniej do wysokości guzowatości potylicznej
zewnętrznej. Nakłucie podpotyliczne wykonuje się obecnie o wiele rzadziej.
Wskazaniem jest niemożliwość nakłucia lędźwiowego, np. w zesztywniającym
zapaleniu stawów kręgosłupa.
Zalecenia dla pacjenta po nakłuciu lędźwiowym:
Chory powinien po zabiegu leżeć w łóżku na plecach lub na brzuchu, najlepiej płasko,
bez poduszki pod głową, przez okres co najmniej 6 – 10 godzin, ograniczając swoją
aktywność i wstawanie do potrzeb fizjologicznych.
Problemy mogące pojawić się u pacjenta po nakłuciu:
- bóle głowy, zawroty głowy, niekiedy wymioty, objawy podrażnienia opon mózgowo-
rdzeniowych. Objawy te mogą trwać do kilku dni.
Obserwacja pielęgniarska po badaniu:
- stan świadomości,
- pomiar tętna,
- ciśnienie tętnicze,
- temperatura ciała,
- oddech,
- opatrunek
BADANIE ELEKTROENCEFALOGRAFICZNE (EEG)
Badanie elektroencefalograficzne polega na rejestracji czynnościowych prądów mózgu
człowieka, które charakteryzują się niewielkim napięciem (od kilku do kilkuset
mikrowoltów)
Bioprądy są wzmacniane przez elektroencefalograf i zapisane na papierze w formie
wykresu.
Częstotliwość tych prądów waha się od 0,5 Hz do 50 Hz.
Do rejestracji tych niewielkich potencjałów służą aparaty encefalograficzne.
Przebieg badania:
Badanie EEG rozpoczyna się od umieszczenia na głowie pacjenta ok. 20 elektrod
pomiarowych. Podczas operacji można je umieścić bezpośrednio na powierzchni kory
mózgowej lub nawet wprowadzić w głąb mózgu. Wzmacniając odbierane sygnały
około miliona razy, rejestruje się różnice potencjałów między każdą parą elektrod.
Każda konfiguracja elektrod ma swoje znaczenie i przydatność diagnostyczną. Wynik
badania uzyskuje się w postaci czterech fal o różnej częstotliwości wyładowań i
różnych amplitudach, a każdy rodzaj fali świadczy o innej aktywności kory mózgowej.
Do uzyskania rzetelnego wyniku badania konieczna jest długa trwająca od 20 do 30
minut rejestracja. Zdarza się, że zapis spoczynkowy nie ujawnia żadnych
nieprawidłowości, natomiast odchylenia od normy pojawiają się dopiero wtedy, gdy
zastosuje się tzw. metody aktywacji:
♦
kilkuminutową hiperwentylację, czyli szybkie i głębokie oddechy, lub
♦
powtarzające się bodźce świetlne,
♦
badanie po nieprzespanej nocy,
Pomocny bywa również zapis wykonany podczas snu.
Wskazania:
● Wykrywanie padaczki, guzów nowotworowych, krwiaków, urazów i obszarów
niedotlenienia mózgu - metoda ta pozwala na umiejscowienie procesu chorobowego
w danej okolicy mózgu.
● Stwierdzanie śmierci mózgowej - płaski zapis EEG .
BADANIE IZOTOPOWE OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO
Do badań izotopowych OUN zalicza się:
■
Statyczną scyntygrafię mózgu,
■
Tomograficzne badanie przepływu mózgowego,
■
Angioscyntygrafię mózgową,
■
Mielografię,
■
Cysternografię izotopową.
Istota badań izotopowych:
Badanie to ocenia strukturę, a przede wszystkim czynność układu nerwowego przy
pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) -
technetu-99m lub, rzadziej, ksenonu-133. Rejestracji rozmieszczenia lub przepływu
izotopu dokonuje się za pomocą aparatów zwanych gammakamerami.
MONITOROWANIE CIŚNIENIA ŚRÓDCZASZKOWEGO (ICP) - Celem badania jest
dokładna ocena ciśnienia, jakie panuje wewnątrz czaszki, co pozwala na zaplanowanie
właściwego leczenia. Neurochirurg wykonuje niewielki otwór w kości czaszki, przez
który wprowadza czujnik do pomiaru ciśnienia; jest to niewielkie urządzenie, które po
umieszczeniu wewnątrz czaszki wykonuje dokładny pomiar panującego tam ciśnienia.
Czujnik nie powoduje uszkodzenia tkanki mózgowej.
Pomiar ICP
W komorach – róg przedni komory bocznej, możliwość pobrania PMR, trudności w
założeniu i ryzyko infekcji
W przestrzeni podtwardówkowej – łatwe do założenia, nie wymaga penetracji
tkanki mózgowej, nie ma możliwości drenażu
Zewnątrzoponowy – zakłócenia wynikające z niepełnego kontaktu czujnika z
powierzchnią opony, mniej inwazyjne, mniejsze ryzyko infekcji, brak możliwości
pobrania płynu
Śródmiąższowy - pomiar ciśnienia tkankowego przez cewnik fiberooptyczny