PODSTAWY PRAWNE I WYTYCZNE Z ZAKRESU RACHUNKOWOŚCI W POLSCE
ORAZ ORGANIZACJE SKUPIAJĄCE OSOBY Z NIĄ ZWIĄZANE
1 Ustawa o rachunkowości
Obowiązującym w Polsce aktem prawnym, regulującym zagadnienia rachunkowości
finansowej, jest Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, z późniejszymi
zmianami. Znowelizowana ustawa o rachunkowości obowiązuje od 1 stycznia 2002 roku. Po
raz pierwszy miała zastosowanie do sprawozdań finansowych sporządzonych za rok
obrotowy rozpoczynający się w 2002 roku. Określa ona zasady rachunkowości oraz tryb
badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów (UoR, art. 1).
Rachunkowość prezentuje sytuację finansową oraz ujmuje zdarzenia mające wpływ na tę
sytuację w konkretnej wyodrębnionej jednostce. Niezależnie od formy prawnej, w sferze
zainteresowań rachunkowości są zdarzenia, które powodują zmianę sytuacji finansowej tej
jednostki.
Przepisom ustawy o rachunkowości podlegają następujące jednostki organizacyjne:
1. Spółki handlowe (osobowe i kapitałowe, w tym również w organizacji), oraz spółki
cywilne (z zastrzeżeniem pkt 2), a także inne osoby prawne, z wyjątkiem Skarbu
Państwa i Narodowego Banku Polskiego.
2. Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz
spółki partnerskie, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i
operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość
w walucie polskiej 800 000 euro.
3. Jednostki organizacyjne działające na podstawie Prawa bankowego, Prawa o
publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, przepisów
o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej lub
przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na
wielkość przychodów.
4. Gminy, powiaty, województwa i ich związki oraz państwowe, gminne, powiatowe i
wojewódzkie jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek
budżetowych, zakłady budżetowe i fundusze celowe.
5. Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek, o
których mowa w pkt. 1 i 2.
6. Zagraniczne osoby prawne, zagraniczne jednostki nie posiadające osobowości prawnej
oraz zagraniczne osoby fizyczne prowadzące działalność na terenie Rzeczpospolitej
Polskiej, bez względu na wielkość przychodów.
7. Jednostki nie wymienione w pkt. 1-6, jeżeli otrzymują one na realizację zadań
zleconych dotacje z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego
lub funduszy celowych.
Obowiązująca ustawa o rachunkowości (UoR, art. 4) stanowi, że rachunkowość obejmuje:
-przyjęte zasady (politykę) rachunkowości
-prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy
zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym
-okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i
pasywów
-wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego
-sporządzanie sprawozdań finansowych
-gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
przewidzianej ustawą
-poddanie badaniu i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych
ustawą
2 Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
Na kształt rachunkowości w Polsce wpływ mają również standardy wydawane przez Radę
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (International Accounting Standards
Board - IASB).
IASB powstała w 2001 r. w wyniku przekształcenia Komitetu Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości. Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
(International Accounting Standards Committee – IASC) z siedzibą w Londynie został
utworzony w 1973 r. przez 16 organizacji profesjonalnych księgowych z dziewięciu krajów:
Australii, Kanady, Francji, Holandii, Japonii, Meksyku, Wielkiej Brytanii, USA oraz Niemiec
(RFN).
Celem IASC było „formułowanie i ogłaszanie – w interesie publicznym – standardów
rachunkowości, które powinny być przestrzegane przy prezentacji sprawozdań finansowych,
jak też promowanie standardów, tak aby zostały one zaakceptowane i były przestrzegane na
całym świecie”. Wydawane przez IASC standardy rachunkowości były określane mianem
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości – MSR (International Accounting
Standards – IAS). Od momentu przekształcenia Komitetu w Radę, opracowywane przez nią
standardy noszą nazwę Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej
(MSSF).
W 2002 roku MSSF uzyskały uprawomocnienie dzięki Rozporządzeniu nr 1606/2002
Parlamentu Europejskiego i Rady. Rozporządzenie to zobowiązało kraje członkowskie Unii
Europejskiej do wprowadzenie MSSF do swoich regulacji z zakresu rachunkowości.
I tak w Polsce od 1 stycznia 2005 r. emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do
publicznego obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego Obszaru
Gospodarczego oraz wszystkie banki muszą stosować MSSF przy sporządzaniu
skonsolidowanych sprawozdań finansowych.
*
Emitenci papierów wartościowych
dopuszczonych i ubiegających się o ich dopuszczenie do publicznego obrotu oraz jednostki
wchodzące w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca wyższego szczebla
sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSSF, mogą sporządzać
jednostkowe sprawozdanie zgodnie z MSSF. Należy podkreślić, że Polska jest jednym z
niewielu krajów, w których wprowadzono MSSF w tak dużym zakresie.
Należy także zaznaczyć, że wspomniana nowelizacja ustawy o rachunkowości z 2002 r.
wniosła wiele istotnych zmian wzorowanych na MSSF. Wiele przepisów ustawy i
rozporządzeń wydanych na jej podstawie oparto na MSSF, a definicje zbieżne z zawartymi w
standardach zostały zamieszczone w słowniczku pojęć w art. 3 ustawy. Co więcej, MSSF
zaważyły nie tylko na kształcie znowelizowanej regulacji, ale stały się dodatkowym źródłem
prawa w kwestiach nieuregulowanych ustawowo.
*
Skonsolidowane sprawozdanie finansowe to sprawozdanie grupy kapitałowej, powstałe z połączenia
jednostkowych sprawozdań finansowych podmiotów wchodzących w skład grupy, przy zastosowaniu
odpowiedniej metody konsolidacji. Zagadnienie grupy kapitałowej zostanie wyjaśnione przy
omawianiu bilansu.
3 Krajowe Standardy Rachunkowości
Krajowe Standardy Rachunkowości (KSR) to wytyczne polskiego Komitetu Standardów
Rachunkowości, który działa na podstawie ustawy z dnia 29 września 1994r. o
rachunkowości oraz rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2001r. w sprawie
zakresu działania i sposobu organizacji Komitetu Standardów Rachunkowości.
Zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy: "W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy,
przyjmując zasadę (politykę) rachunkowości, jednostka może stosować krajowe
standardy rachunkowości wydane przez uprawniony w myśl ustawy Komitet
Standardów Rachunkowości". KSR mają więc służyć uzupełnieniu i interpretacji przepisów
ustawy o rachunkowości oraz wydanych na jej podstawie rozporządzeń wykonawczych. Są to
zatem nieobowiązujące zalecenia, o randze wytycznych.
KSR, podobnie jak przepisy prawa dotyczące rachunkowości, powinny uwzględnić zarówno
polski ład prawny, jak i zalecenia Komisji Europejskiej oraz MSSF. Nie umniejsza to jednak
w niczym ich roli, gdyż stanowią one źródło regulacji zasad i procedur stosowanych w
rachunkowości w wielu krajach Europy zachodniej (np. Niemcy, Francja).
Powołanie Komitetu Standardów Rachunkowości ma zapewnić odpowiedni autorytet
wydawanym przez niego wytycznym, chociaż ma on realizować swe zadania niezależnie od
zadań wykonywanych przez Ministerstwo Finansów, jednak we współpracy z tym urzędem.
Pomimo finansowania działalności Komitetu głównie przez Ministerstwo Finansów jest on
organem niezależnym, reprezentującym szeroko środowisko profesjonalne, samodzielnie
organizującym swoją działalność.
Zakres działalności komitetu obejmuje:
wydawanie krajowych standardów rachunkowości
przegląd i aktualizację już istniejących
opiniowanie aktów prawnych z zakresu rachunkowości
analizę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, standardów rachunkowości
opracowanych przez inne kraje i dyrektyw Unii Europejskiej z zakresu rachunkowości
współpracę z międzynarodowymi organizacjami zajmującymi się standaryzacją
rachunkowości
podejmowanie innych działań mających na celu harmonizację i standaryzację zasad
rachunkowości.
KSR mają charakter uzupełnienia i interpretacji postanowień ustawy, natomiast same w sobie
stanowią nieobowiązujące zalecenia o randze wytycznych. Nie należy więc mylić KSR z
międzynarodowymi, które są zbiorem zasad zalecanych do stosowania w skali
międzynarodowej i mają rangę wyższą niż regulacje krajowe.
KSR powinny uwzględniać polskie przepisy prawne, zalecenia Komisji Europejskiej oraz
regulacje wynikające z MSSF.
Dotychczas zatwierdzone i opublikowane zostały następujące polskie standardy
rachunkowości:
KSR nr 1 - Rachunek przepływów pieniężnych
KSR nr 2 - Odroczony podatek dochodowy
KSR nr 3 - Niezakończone usługi budowlane
KSR nr 4 - Utrata wartości aktywów
KSR nr 5 - Leasing, najem i dzierżawa
KSR nr 6 – Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe
Standardy opracowywane są przez Komitet w formie wzorca, który zawiera zalecenia i
sugestie odnoszące się do rozwiązań stosowanych w zakresie wyceny, ewidencji, prezentacji
składników majątku i zobowiązań oraz elementów wyniku finansowego. Normy te mają
zapewnić lepszą jakość sprawozdań finansowych. Forma standardu w przeciwieństwie do
przepisu prawnego pozwala na przedstawienie przykładów liczbowych, odniesienie do innych
standardów, zawarcie dodatkowych wyjaśnień, co stanowi praktyczna pomoc dla księgowych
i biegłych rewidentów.
Budowa krajowego standardu rachunkowości jest podobna do standardu
międzynarodowego i obejmuje:
cel i uzasadnienie opracowania standardu
określenie zakresu tematycznego
podstawowe definicje
propozycje rozwiązań i ich uzasadnienie
wyjaśnienia dotyczące sposobu wykazywania określonych wielkości w sprawozdaniu
finansowym
załączniki zawierające przykłady liczbowe, jeśli zachodzi jest to uzasadnione.
Komitet zajmuje się także wydawaniem stanowisk w kwestiach budzących najwięcej
wątpliwości, zwłaszcza w związku z wdrożeniem Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości do polskiego porządku prawnego. Członkowie Komitetu na bieżąco wysyłają
komentarze do organizacji międzynarodowych odpowiedzialnych za stanowienie standardów:
Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) oraz Europejskiej Grupy
Doradczej ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) zawierające opinie w sprawie
proponowanych zmian w unijnych regulacjach. Ponadto przedstawiciele Komitetu biorą
czynny udział w różnych forach poświęconych procesowi tworzenia międzynarodowych
standardów.
4 Hierarchia przepisów o rachunkowości w Polsce
Do 2005 roku podstawowym aktem prawnym regulujących zagadnienia rachunkowości w
Polsce była UoR. Od 2005 roku prawo bilansowe funkcjonuje "dwutorowo". Z punktu
widzenia stosowanych przepisów z zakresu rachunkowości można bowiem wyróżnić dwie
grupy podmiotów:
1. stosujące MSSF
2. stosujące UoR
Należy jednak zaznaczyć, ze szereg zagadnień związanych z prowadzeniem rachunkowości
nie jest uregulowanych w MSSF, w związku z tym firmy opierające się na nich podlegają
również w pewnym zakresie przepisom krajowym. I tak przepisy UoR nie uregulowane w
MSSF zostały zawarte w jej następujących rozdziałach:
Rozdział 2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych
Rozdział 3. Inwentaryzacja
Rozdział 7. Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych
Rozdział 8. Ochrona danych
Rozdział 9. Odpowiedzialność karna
Hierarchia przepisów prawa dla przedsiębiorstw stosujących MSSF wygląda następująco:
1. Wycena aktywów i pasywów według MSSF
2. Sporządzanie sprawozdań według MSSF
3. Obowiązek stosowania UoR, ale tylko w zakresie nieuregulowanym przez MSSF
4. Możliwość stosowania KSR w zakresie nieuregulowanym przez MSSF oraz UoR
Natomiast hierarchia przepisów prawa dla firm stosujących UoR:
1. Obowiązek stosowania UoR w całości
2. Możliwość stosowania KSR w zakresie nieuregulowanym przez UoR
3. Możliwość stosowania MSSF w zakresie nieuregulowanym przez UoR oraz KSR
5 Organizacje osób zawodowo związanych z rachunkowością
Poza Komitetem Standardów Rachunkowości, szczególne znaczenie dla rozwoju
rachunkowości i rewizji finansowej w Polsce oraz reprezentowanie jej w organizacjach
międzynarodowych ma Stowarzyszenie Księgowych w Polsce oraz Krajowa Izba Biegłych
Rewidentów.
Stowarzyszenie Księgowych w Polsce
działa od 1907 r.
jest najstarszą i największą polską organizacją skupiającą przedstawicieli środowiska
zawodowego związanego z rachunkowością i finansami
jest członkiem Międzynarodowej Federacji Księgowych (International Federation of
Accountants - IFAC), współpracuje z Radą Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości (International Accounting Standards Board - IASB)
ma ponad 30 tys. członków
więcej na temat działalności Stowarzyszenia na stronie
www.skwp.pl
Krajowa Izba Biegłych Rewidentów
działa od 1992 r.
zrzesza biegłych rewidentów
przynależność jest obowiązkowa i powstaje z dniem wpisu do rejestru biegłych
rewidentów
wydaje standardy rewizji finansowej
jest członkiem IFAC oraz Federacji Europejskich Księgowych (Federation des Experts
Comptables Europeens - FEE)
więcej na temat działalności Izby na stronie
www.kibr.org.pl