Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej Starego Testamentu 

 

Tradycją  sapiencjalną  Starego  Testamentu  zwykło  się  nazywać  pouczenia  zawarte  w  Księgach 

Przysłów, Hioba, Syracydesa, Koheleta, Mądrości Syracha oraz w Psalmach. Według nauki mędrców 

starotestamentalnych rodzina pełniła funkcję religijną, wychowawcza i społeczno - ekonomiczną

1

. 

Rodzina  izraelska  była  zorganizowana  na  sposób  patriarchalny  i  w  jej  skład  wchodzili  ludzie 

złączeni ze sobą więzami krwi tj. ojciec, jego małżonka i jednocześnie matka jego dzieci, niezamężni 

synowie, synowie żonaci wraz z ich żonami, córki oraz inni ludzie złączeni ze sobą więzami wspólnego 

zamieszkiwania, słudzy, przybysze, wygnańcy, sieroty, wdowy. Wszyscy oni zamieszkiwali w jednym 

domu pod opieką głowy rodziny, jakim był ojciec

2

. 

W  dawnych  dziejach  historii  Izraela  ojciec  rodziny  posiadał  nieograniczoną  władzę  nad  jej 

członkami.  Przykładem  tego  jest  historia  Jeftego  i  jego  córki,  opisana  w  Księdze  Sędziów

3

.  Jefte 

wracając  ze  zwycięskiej  bitwy  z  Amonitami  składa  Bogu  pochopny  ślub,  obiecując,  że  złoży  w 

całopalnej ofierze tę osobę, która pierwsza wyjdzie z jego domu na spotkanie z nim. Tą osobą okazuje 

się  jego  własna  jedyna  córka.  Jefte  z  bólem  serca  dotrzymuje  złożonego  Bogu  ślubu.  Innym 

przykładem  jest  przytoczony  już  wcześniej  przypadek  Judy  i  Tamar.  Kiedy  Juda  dowiaduje  się  o 

podstępie Tamar chce ją ukarać śmiercią, do czego jako głowa rodziny ma prawo

4

. 

                                                           
1

  Por. Por. M. Peter, Dzieje Izraela, Poznań 1996,  s. 42. 

2

  Por. Tamże, s. 42. 

3

  Sdz 11, 1- 38. 

4

  Por.  Por.  N.  Calduch  –  Benages,  Święta  Rodzina  w  świetle  tradycji  sapiencjalnej  Starego 

Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, – Benages Nuria 

(red.), Materiały Formacyjne Polskiej Prowincji Misjonarzy Świętej Rodziny (8.2006), A. Bajorski (red.),  

Ciechocinek, s. 42. 

 W  Izraelu  ojciec  był  odpowiedzialny  za  wychowanie  zawodowe  dziecka,  szczególnie  zaś  swego 

syna.  Zawód  był  dziedziczony  i  przechodził  z  pokolenia  na  pokolenie.  Księga  Mądrości  Syracha 

poucza: Wychowuj swego syna i pracuj nad nim, żebyś nie został zaskoczony jego bezczelnością ( Syr. 

30, 13). 

 Dla  matki  życie  codzienne  w  rodzinie  izraelskiej  było  bardzo  trudne,  ponieważ  to  na  niej 

spoczywał  ciężar  ogniska  domowego.  Do  obowiązków  matki  należała  troska  o  przynoszenie  wody, 

mielenie  ziaren,  wyrabianie  ciasta,  wypiekanie  chleba.  Matka  przędła,  tkała,  zbierała  drewno, 

podtrzymywała ogień w palenisku. Pomiędzy nią a dziećmi były rozwinięte silne więzi uczuciowe

5

. 

Jak bardzo ważną jest praca i oddanie się matki dla rodziny opisują mędrcy w Poemacie o dzielnej 

niewieście, w którym autor natchniony identyfikuje idealną małżonkę z doskonałą panią domu (por. 

Prz 31, 10-31). 

Nieco  zaskakujące  a  jednocześnie  bardzo  uzasadnione  jest  położenie  akcentu  na  talenty  i 

zainteresowania  ekonomiczne  dobrej  żony.  Autor  ponad  piękność  i  miłość  kobiety  przedkłada  jej 

zmysł i talent gospodarczy

6

. 

Jedną z najważniejszych umiejętności kobiety była zdolność zarządzania domem, zaangażowanie 

w  pracę  i  robienie  interesów.  Aspekt  ekonomiczny  w  rodzinie  izraelskiej  był  bardzo  ważny. 

Narzeczony,  jeśli  chciał  wziąć  dziewczynę  za  żonę  musiał  ofiarować  jej  ojcu  pewną  sumę  pieniędzy 

tzw.  machar,  w  zależności  od  ojcowskich  wymagań.  Zamiast  pieniędzy  mogło  to  być  wykonanie 

pewnej  pracy  albo  jakaś  przysługa.  Machar  nie  był  jednak  zapłatą  za  kobietę,  lecz  raczej 

rekompensatą dla jej rodziny. Poprzez zapłacenie machar małżonek uzyskiwał prawo do kobiety

7

. 

                                                           
5

  Tamże, s. 43- 44. 

6

  Tamże, s. 45. 

7

  Tamże, s. 45. 

 W miarę upływu czasu, kiedy tryb życia Izraela stawał się osiadły. Pojawiały się również zmiany 

dotyczące  obyczajów  rodzinnych,  m.  in  ograniczenie  władzy  ojcowskiej  na  rzecz  całej  społeczności 

izraelskiej. Ukazuje to przepis zawarty w Księdze Powtórzonego Prawa

8

. 

W  Izraelu  rodzina  obok  narodu  i  państwa  była  najważniejszą  podstawą  społeczności.  Mędrcy 

żydowscy w swoich pouczeniach kładą szczególny nacisk na jej integralność i jedność. Widzą rodzinę 

jako siedzibę Bożego błogosławieństwa, pobożności i wychowania

9

. 

Dom  rodzinny  człowieka  pobożnego,  mądrego  i  sprawiedliwego  był  miejscem  szczególnego 

błogosławieństwa  Bożego.  Tak  na  ten  temat  mówi  autor  Księgi  Przysłów:  „W  domu  bezbożnego 

mieszka  przekleństwo  PANA,  który  błogosławi  tylko  domy  sprawiedliwych”  (  Prz  3,  33);  „W  domu 

prawego  jest  wiele  bogactw” (Prz 15,  6a).  „Dom  bezbożnego  zostanie  zburzony,  a  namiot  prawych 

zakwitnie” (Prz 14, 11). 

 To właśnie w rodzinie poprzez przykład rodzice uczyli dzieci bojaźni dla Pana, czyli szczególnego 

szacunku  względem  Boga.  To  właśnie  bojaźni  Boża  miała  pomagać  dzielnie  stawić  czoła  wszystkim 

próbom życiowym, jakie przed nimi staną

10

. 

                                                           
8

  Ukazuje ten proces następujący przepis: „Gdyby ktoś nieposłusznego i krnąbrnego syna, który 

nie  słucha  ani  ojca,  ani  matki,  a  choć  go  karcili,  to  nadal  ich  nie  słucha,  wtedy  ojciec  i  matka  go 

pochwycą  i  zaprowadzą  do  starszych  miasta,  do  bramy  tej  miejscowości,  i  powiedzą  do  starszych 

miasta:  Nasz  syn  jest  nieposłuszny  i  krnąbrny,  nie  słucha  naszych  upomnień,  jest  rozpustnikiem  i 

pijakiem.  Wtedy  wszyscy  mieszkańcy  miasta  będą  go  kamienować  aż  umrze.  Tak  usuniecie  zło 

spośród was, a cały Izrael, słysząc o tym, zatrwoży się” (Pwt 21,18-21). Przepis ten ukazuje osłabienie 

w  Izraelu  władzy  ojcowskiej  na  rzecz  władzy  starszych  miasta,  czyli  władzy  społeczności.  I  chociaż 

Pismo  Święte  nigdzie  nie  podaje  przykładu,  aby  ten  przepis  prawa  został  zastosowany  chce 

podkreślić, że szacunek i posłuszeństwo jest podstawą ładu społeczno-religijnego. 

9

  Por.  Por.  N.  Calduch  –  Benages,  Święta  Rodzina  w  świetle  tradycji  sapiencjalnej  Starego 

Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s. 50. 

Pośród  wszystkich  ksiąg  Starego  Testamentu,  księga  Mądrości  Syracha  w  sposób  szczególny 

traktuje o wychowaniu dzieci. Rodzina stanowiła podstawowe środowisko wychowawcze. Obowiązek 

wychowania  dziecka  spoczywał  w  Izraelu  na  obojgu  rodzicach.  Jego  zaś  celem  było  zdobycie  przez 

dziecko pewnego poziomu życia moralnego oraz  mądrości i nabycie dyscypliny

11

. W Izraelu rodzina 

była pierwszą szkołą wychowania. Poprzez pouczenia mędrców Pan Bóg poucza naród jak należy żyć, 

wychowywać dzieci, troszczyć się o dom. 

Księgi  sapiencjalnej  Starego  Testamentu  akcentują  wartość  małżeńskiej  wierności,  dobrego 

wychowania dzieci, oraz szacunku dzieci względem rodziców

12

. 

To  że  tyle  miejsca  poświęcają  tematyce  rodzinnej  daje  obraz  tego  że  jest  ona  istotna  w 

oczach Bożych. 

                                                                                                                                                                                     
10

   Tamże, s. 50. 

11

  Por.  I.  Soler,  Wychowanie  Jezusa  Chrystusa,  w:  X  Kongres  Józefologiczny,  A.  Latoń  (red.), 

Święty Józef patrona na nasze czasy, Kalisz 2009. 

12

  Por.  Cantalamessa  R,  Porywające  piękno  małżeństwa  i  rodziny  według  Biblii,  w:  Sprawy 

Rodziny, Nr 86/2/2009, s. 51.