Wykorzystanie środków dydaktycznych ma na celu  

   zwiększenie efektywności edukacji 

   sprawniejsze udostępnianie wiedzy wychowankom,  

  wzrost efektywności ich działao naukowych, społecznych, kulturalnych i technicznych, 

 lepsze przygotowanie ich do kształcenia przez całe życie.  

ŚRODKI TE MAJĄ SŁUŻYD: OPTYMALIZACJI NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ.  

TYPOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA :ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH 

środki naturalne, które bezpośrednio przedstawiają samą rzeczywistośd; 
środki techniczne, które ukazują rzeczywistośd w sposób pośredni. Do tej grupy zalicza się środki 
wzrokowe, słuchowe, wzrokowo – słuchowe (audiowizualne), manipulacyjne, modelowe i 
automatyczne; 
środki symboliczne, które przedstawiają rzeczywistośd za pomocą odpowiedniej symboliki np. słowa 
żywego i drukTYPOLOGIA WG WINCENTEGO OKONIA 

A ŚRODKI PROSTE: 

  środki słowne, to jest przede wszystkim podręczniki i inne teksty drukowane; 

  proste środki wzrokowe (wizualne), a więc oryginalne przedmioty, modele, wykresy, mapy 

B ŚRODKI ZŁOŻONE: 

  mechaniczne środki wzrokowe umożliwiające przekazywanie obrazów za pomocą urządzeo 

technicznych, jak np. aparat fotograficzny, diaskop, mikroskop, teleskop; 

  środki słuchowe pozwalające przekazywad dźwięki i szmery – za pośrednictwem gramofonu, 

megafonu, magnetofonu czy radio; 

   środki słuchowo – wzrokowe (audiowizualne) łączące obraz z dźwiękiem, jak film 

dźwiękowy czy telewizja; 

  automatyzujące proces uczenia się, do których można zaliczyd maszyny dydaktyczne, 

gabinety językowe, zwane też laboratoriami językowymi oraz komputery. 

 Wszystkie środki wzbogacają proces dydaktyczny, zwiększają jego efektywnośd. 

Środki słowne 

Podręczniki i inne drukowane teksty 

Środki wzrokowe 

Proste środki wzrokowe obejmują grupę środków zwanych popularnie pomocami naukowymi, wiążą 
one ze sobą poznanie umysłowe z poznaniem zmysłowym, treśd pracy naszego umysłu z 

rzeczywistością. Poznanie umysłowe oparte na mowie i myśleniu ma sens o tyle o ile jest powiązane 
z rzeczami i zdarzeniami. 

  Postad bezpośrednią mają środki wizualne wówczas gdy występują jako: 

a)  naturalne okazy w naturalnym środowisku np. drzewa w lesie, zwierzęta na łonie natury. 

Poznając naturalne przedmioty w ich zwykłym środowisku, uczeo jest wstanie wyobrazid 
sobie najwierniejsze wyobrażenia i pojęcia o nich 

b)   naturalne okazy w środowisku sztucznym np.: okazy przyniesione do pracowni 

przedmiotowej, oglądane na wystawie lub w muzeum; 

c.  okazy spreparowane w postaci preparatów mokrych (zakonserwowane w odpowiednich 

płynach) oraz preparatów mikroskopowych. 

  Postad pośrednią przyjmują środki wzrokowe wówczas, gdy przedstawiają rzeczywistośd w 

postaci: 

 modeli; modele stosuje się wówczas, gdy chcemy przedstawid rzeczywistośd w zmniejszeniu, 
może to byd np.: model (makieta) dzielnicy miejskiej, osady, fabryki, domu, maszyny części 
organizmu ludzkiego, zwierząt i roślin, organizmu ludzkiego itd. 

obrazów; Środki te obejmują: 

znaki symbolizujące umowne treści, np.: znaki drogowe czy symbole matematyczne;  

Mapy które przedstawiają rzeczywistośd za pomocą umownych znaków wizualnych. 

Modele cybernetyczne (komputery) przedstawiające w sposób umowny stosunki między 
informacjami, decyzjami i działaniami; 

schematy, wykresy diagramy.  

  Środki złożone.  

    Należące do tej grupy środki opierają się na urządzeniach mechanicznych, a zwłaszcza 
elektronicznych.  

     Środki mechaniczne: wzrokowe, słuchowe i słuchowo – wzrokowe opierają się na 

mechanizmach, które zastępują czynności słuchowe lub wzrokowe człowieka.  

  Mechaniczne środki wzrokowe stanowią najstarszą grupę środków złożonych. Nowoczesna 

technika stworzyła  dydaktyce olbrzymie możliwości udoskonalenia pracy nauczycieli i 
uczniów.  

   Środki słuchowe  

    odgrywają dużą rolę przede wszystkim w nauczaniu przedmiotów humanistycznych i w muzyce.  

  Magnetofon jest doskonałym środkiem umożliwiającym przechowywanie i reprodukcję 

nagrao dźwiękowych.  

  Radio wprowadza nas bezpośrednio w dziedzinę tzw. środków masowych (mass media), 

zwanych też środkami masowego oddziaływania (oprócz radia należą do nich telewizja, film 
oraz książka i czasopismo).  

  Środki masowe umożliwiają pośredni wpływ jednych ludzi na drugich.  

  Środki słuchowo – wzrokowe  

    Do tych środków zaliczamy film dźwiękowy i telewizję.  

  Film dydaktyczny pozwala odtworzyd ruch, dźwięk i szmer, przedstawid proces w całym jego 

przebiegu, daje możliwośd pokazywania zjawisk niedostępnych bezpośredniej obserwacji. 
Telewizja jako środek dostarczający rozrywki, znalazła szerokie zastosowanie w pracy szkół 
wszystkich szczebli oraz w różnych dziedzinach nauki, a zwłaszcza w naukach przyrodniczych, 
medycznych i technicznych. Telewizja jest w stanie eksponowad wykłady i inne zajęcia 
dydaktyczne w wykonaniu nie tylko najlepszych specjalistów, lecz przy tym ludzi, którzy 
posiedli sztukę słowa i umiejętnośd sugestywnego oddziaływania. Dzięki telewizji uczeo może 
poznawad wybitnych uczonych krajowych i zagranicznych, brad udział we wzorowo 
prowadzonych lekcjach   Środki automatyzujące uczenie się: 

  umożliwiają względnie pełną automatyzację procesu uczenia się; 

wymagają kontaktu uczącego się z maszyną, należą do nich: maszyny dydaktyczne, gabinety językowe 
i komputery.  

  Maszyny dydaktyczne są tak skonstruowane, aby mogły sterowad procesem uczenia się 

ucznia bez pomocy nauczyciela. Wśród maszyn dydaktycznych zwykle wyodrębnia się: 

  maszyny uczące, które umożliwiają opanowanie wiadomości; 

  maszyny egzaminujące, które pozwalają przeprowadzid kontrolę wyników pracy ucznia; 

  maszyny dwiczące, które ułatwiają opanowanie umiejętności i nawyków. 

  Gabinety językowe wyposażone są w pulpit sterowniczy, umieszczony na stole 

nauczycielskim. Na stołach uczniów, ograniczonych ścianką przednią i dwiema ściankami 
bocznymi, znajdują się magnetofony i słuchawki, umożliwiające im słuchanie wypowiedzi 
obcojęzycznych oraz własnych wypowiedzi w obcym języku. 

Komputer pozwala na maksymalną indywidualizację kształcenia. Przechowuje on każde rozwiązanie i 
każdą reakcję ucznia w toku rozwiązywania podanych mu zadao, wybiera przy tym na podstawie 
danych odpowiedzi dalsze zadania, jakie dla tego ucznia się nadają. Nauczyciel może w każdej chwili 
otrzymad od komputera wszystkie potrzebne informacje o uczniu, klasie lub o wszystkich swoich 
klasach.  

FUNKCJE ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH 

Ułatwiają one i pogłębiają poznanie rzeczywistości 

 poznawanie wiedzy o rzeczywistości,  

kształtowanie postaw i emocjonalnego stosunku do rzeczywistości,  

rozwijanie działalności przekształcającej rzeczywistość.  

  Poznanie rzeczywistości. 

   Tę funkcje zamiast sztucznych środków spełnia sama rzeczywistośd, a więc świat przyrody, 

życia społecznego i kultury.  

  wyrazem tej funkcji jest również poznawanie rzeczywistości w sposób pośredni, jako jej 

obrazów, rysunków ją wyobrażających, filmów naukowych i dydaktycznych itd  

   Wyrazem tej funkcji jest również poznawanie rzeczywistości w sposób pośredni, jako jej 

obrazów, rysunków ją wyobrażających, filmów naukowych i dydaktycznych, modeli 
przedstawiających poszczególne przedmioty, czy zapisów dźwiękowych.  

  Poznawanie wiedzy o rzeczywistości.  

  Tę rolę pełnią głównie podręczniki, ale obok pojawia się wiele środków technicznych, które 

służą do eksponowania wiadomości za pośrednictwem tekstów drukowanych.  

  Są to urządzenia reprogrograficzne (kserografy, kopiarki, powielacze).  

Coraz częściej są stosowane grafoskopy, maszyny dydaktyczne, komputery.  

Przegląd funkcji środków dydaktycznych ma na celu ukazanie niektórych możliwości zastosowania 
nowoczesnej techniki do procesu dydaktycznego w celu zwiększenia jego efektów osobotwórczych, 
jego wpływu na wszechstronny rozwój osobowości. Koncepcja kształcenia wielostronnego opiera się 
na założeniu, że celem wszelkiej edukacji jest dokonywanie zmian składników osobowości, zmiany te 
zaś dokonują się nie przez bierne przyswajanie wiedzy, lecz w drodze wykonywania różnorodnych 
zadao przez uczący się podmiot. się nowoczesna dydaktyka, nie zapewnia warunków dla takiej 
aktywności  

  Funkcje środków dydaktycznych : 

funkcje poznawczo – kształtujące :  
- aktywizująca 
- informacyjna 
- poznawcza 
- weryfikacyjna 
- wdrożeniowa 
- instruktażowa 
- utrwalająca 
- kontrolna 
 
funkcje emocjonalno – motywacyjne : 
- motywacyjna 
- estetyczna