Technik_pszczelarz_321[04].Z1.04

„Projekt współfinansowany ze

rodków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Beata Wawryn-śmuda

Organizacja produkcji roślinnej
321[04].Z1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Produkcja zboŜa ozimego i jarego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Produkcja ziemniaka i buraka cukrowego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Produkcja rzepaku ozimego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który właśnie otrzymałeś pomoŜe Ci w zdobywaniu wiedzy z zakresu

organizacji produkcji roślinnej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, aby
bez problemów korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z1

Produkcja roślinna

321[04].Z1.01

Planowanie zmianowania

roślin i płodozmianów

321[04].Z1.04

Organizacja produkcji roślinnej

321[04].Z1.02

UŜytkowanie sprzętu

rolniczego

321[04].Z1.03

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

321[04].Z1.05

Określanie zasobów bazy poŜytkowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

scharakteryzować klimat i mikroklimat Polski,

−

scharakteryzować układy mechaniczne maszyn,

−

scharakteryzować rodzaje maszyn stosowanych podczas zabiegów ochrony roślin,

−

charakteryzować ogólną budowę i zasadę działania kombajnu zboŜowego,

−

określać kompleksy glebowo-rolnicze,

−

analizować koszty wykonywania zabiegów związanych z ochroną roślin,

−

przewidzieć i zapobiec zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia związanym z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady eksploatacji maszyn i urządzeń rolniczych,

−

określać wymagania higieniczno-sanitarne w gospodarstwie,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobierać i zastosować odzieŜ ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych
prac.

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa zdrowotnego
Ŝ

ywności, podczas produkcji, transportu oraz magazynowania środków i wyrobów

ywnościowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić znaczenie gospodarcze zbóŜ, roślin okopowych, gryki, rzepaku,

−

scharakteryzować właściwości biologiczne zbóŜ,

−

określić wymagania przyrodnicze zbóŜ,

−

zaplanować uprawę roli pod zboŜa,

−

zaplanować nawoŜenie gleby pod zboŜa, ilość wysiewu nasion i zabiegi ochronne,

−

wykonać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne uprawy zbóŜ,

−

zaplanować i zorganizować zbiór zbóŜ,

−

scharakteryzować cechy morfologiczne roślin okopowych,

−

określić wymagania klimatyczne i glebowe ziemniaków,

−

charakteryzować wybrane odmiany ziemniaków i buraków,

−

określić sposoby uprawy roli pod produkcję roślin okopowych,

−

zaplanować nawoŜenie gleby pod ziemniaki i buraki,

−

scharakteryzować cechy sadzeniaków i materiału siewnego buraków,

−

dobrać techniki i sprzęt do sadzenia i siewu,

−

zastosować sposoby pielęgnacji upraw ziemniaków i buraków,

−

dobrać maszyny i urządzenia do wykonania zabiegów uprawowych, pielęgnacyjnych
i zbioru roślin okopowych,

−

określić wymagania przyrodnicze gryki,

−

opracować projekt uprawy roli pod grykę

−

zaplanować nawoŜenie i sposoby pielęgnacji gryki,

−

wykorzystać grykę jako bazę poŜytkową,

−

zorganizować zbiór i przechowywanie nasion gryki,

−

charakteryzować wymagania klimatyczne, glebowe, stanowisko rzepaku ozimego,

−

zaplanować sposoby uprawy roli pod uprawę rzepaku ozimego,

−

zaplanować nawoŜenie rzepaku ozimego dostosowane do stanowiska,

−

dobrać parametry siewu rzepaku ozimego,

−

wykonać zabiegi pielęgnacyjne i ochronne rzepaku,

−

rozpoznać szkodniki, choroby i chwasty rzepaku ozimego,

−

ocenić porę kwitnienia plantacji rzepaku,

−

określić zasady i sposoby zbioru oraz metody dosuszania rzepaku ozimego,

−

scharakteryzować zasady uprawy wybranych roślin motylkowych,

−

zaplanować uprawę roślin motylkowych,

−

dobrać właściwe parametry siewu roślin dla roślin motylkowych,

−

wykonać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne i ochronne roślin motylkowych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej,
ochrony środowiska, bezpieczeństwa zdrowotnego Ŝywności podczas uprawy roli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Produkcja zboŜa ozimego i jarego

4.1.1. Materiał nauczania

ZboŜa to rośliny naleŜące do rodziny traw (Gramineae) za wyjątkiem gryki, która naleŜy

do  rodziny  rdestowatych  (Polygonaceae).Grupa  roślin  zboŜowych  obejmuje  następujące
gatunki: Ŝyto, pszenicę ozimą i jarą, jęczmień ozimy i jary, owies, kukurydzę, proso i grykę.
Gryka  znalazła  się  w  grupie  zbóŜ,  poniewaŜ  jej  nasiona  wymagają  podobnej  obróbki
młynarskiej oraz maja podobny skład chemiczny do innych zbóŜ.

Poszczególne gatunki zbóŜ róŜnią się miedzy sobą dość znacznie wymaganiami

glebowymi.  DuŜe  wymagania  mają  pszenica  ozima  i  jara,  najodpowiedniejsze  dla  nich  są
gleby średnio zwięzłe, głębokie, przepuszczalne, zasobne w próchnicę o odczynie zbliŜonym
do  obojętnego.  Udają  się  równieŜ  na  mocniejszych  glebach  bielicowych  oraz  gliniastych.
Nieodpowiednie  są  gleby  suche  lub  sapowate,  piaszczyste  oraz  torfowe.  Średnie  wymagania
mają jęczmień jary im ozimy oraz proso. Udają się prawie na wszystkich glebach z wyjątkiem
lekkich  piasków,  torfów,  gleb  podmokłych  i  kwaśnych.  Małe  wymagania  mają  owies,
kukurydza  i  gryka.  Zwłaszcza  owies  i  gryka  udają  się  na  kaŜdej  glebie  byleby  była
dostatecznie  wilgotna.  Uprawiane  bywają  równieŜ  na  glebach  torfowych.  Są  mało  wraŜliwe
na  kwaśny  odczyn  gleb.  Najmniejsze  wymagania  glebowe  ma  Ŝyto  –  roślina  gleb  lekkich.
Udaje  się  nawet  na  glebach  piaszczystych,  suchych  i  kwaśnych.  Nie  znosi  tylko  gleb
podmokłych  oraz  cięŜkich  glin  i  iłów.  Najlepiej  plonuje  na  glebach  bielicowych,  lessowych
i innych średnio zwięzłych.

Rośliny zboŜowe naleŜą do roślin dnia długiego. Przenoszone w warunki dnia krótkiego

reagują  przedłuŜeniem  okresu  wegetacyjnego,  a  zboŜa  jare  z  opóźnionych  siewów
wiosennych  napotykając  na  warunki  przedłuŜającego  się  dnia  reagują  skróceniem  okresu
wegetacyjnego.  ZboŜa  są  roślinami  światłolubnymi.  Zacienienie  przez  inne  rośliny  lub  zbyt
gęsty wysiew wpływa na gorszy rozwój roślin i zmniejsza ich odporność na wyleganie.

Kiełki i młode rośliny zbóŜ znoszą dość dobrze znoszą niskie temperatury do -4°C do -

C, ale w późniejszych fazach wiosennego wzrostu stają się bardziej wraŜliwe.

O przetrwaniu zbóŜ ozimych decyduje stopień mrozoodporności gatunku, a nawet odmiany.
Najbardziej mrozoodpornym jest Ŝyto (do -25

C). Pszenica jest mniej mrozoodporna, znosi

temperaturę do około – 18

C. Najmniej mrozoodporny jest jęczmień ozimy – do uszkodzeń

rośliny dochodzi przy temperaturze – 13

C. O mrozoodporności, poza właściwościami

gatunkowymi  i  odmianowymi  decyduje  stan  rozwoju,  stopień  zahartowania,  zastosowana
agrotechnika,  rodzaj  gleby,  nawoŜenie  oraz  przebieg  zjawisk  klimatycznych  w  czasie  zimy.
Wskaźnikiem  wymagań  ciepłych  jest  temperatura  minimalna  i  maksymalna  procesów
Ŝ

yciowych roślin.

Jednym z mierników wymagań wodnych roślin jest współczynnik transpiracji, innym

moŜliwość  korzystania  z  zapasów  wód  pochodzących  z  opadów  zimowych.  Oziminy  są
w lepszej  sytuacji  (korzystają  z  tych  zapasów)  niŜ  zboŜa  jare.  Ze  zbóŜ  ozimych  najmniejsze
wymagania wodne ma Ŝyto, nieco większe jęczmień ozimy, a największe pszenica ozima. Ze
zbóŜ  jarych  największe  wymagania  wodne  ma  owies  (mający  wysoki  współczynnik
transpiracji  i  mimo  dobrze  rozwiniętego  systemu  korzeniowego  rozrzutnie  gospodarujący
wodą), nieco mniejsze pszenica jara, najmniejsze jęczmień jary.

Owocem zbóŜ jest ziarniak nagi lub oplewiony. Jego podstawowe części to okrywa

owocowo nasienna, bielmo i zarodek. W zarodku moŜna wyróŜnić krótką łodyŜkę okrytą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pochewką  liściową  oraz  korzonek  okryty  pochewką  korzeniową.  Na  przeciwległym
w stosunku  do  zarodka  końcu  ziarniaka  często  występuje  owłosienie  zwane  bródką.
Ziarniakom  nagim  kolor  nadaje  okrywa  owocowa,  a  oplewionym  plewki.  Barwa  jest  jedną
z cech odmianowych.

Łodyga zbóŜ, inaczej zwana źdźbłem składa się z kilku odcinków zwanych

międzywęźlami,  połączonych  węzłami.  Międzywęźla  większości  gatunków  są  puste
z wyjątkiem  niektórych  gatunków  pszenicy  (twarda,  polska,  angielska),  a  takŜe  kukurydzy
i prosa,  których  międzywęźla  wypełnione  są  miękiszem  gąbczastym.  Z  węzłów  wyrastają
liście,  które  składają  się  z  blaszki  liściowej  i  pochwy,  która  obejmuje  źdźbło.  Na  granicy
blaszki  liściowej  i  pochwy  znajdują  się  uszka  i  języczek,  których  kształt  jest
charakterystyczny dla poszczególnych gatunków.

Kwiaty u zbóŜ zebrane są w kwiatostany – kłosy u pszenicy, Ŝyta i jęczmienia, natomiast

owies i proso posiada wiechę. Kwiat zbudowany jest z dwóch plewek – górnej i dolnej oraz
słupka i trzech pręcików. Kwiaty wszystkich zbóŜ są obupłciowe. Samopylne u pszenicy,
jęczmienia i owsa i obcopylne u Ŝyta. U form ościstych dolna plewka zakończona jest ością.

Wzrost zbóŜ

Z wyjątkiem kukurydzy i gryki od momentu siewu do dojrzewania przebiega przez

następujące fazy:
1. Kiełkowanie moŜe się rozpocząć gdy ziarniaki przeszły stan spoczynku i będą

odpowiednie warunki wilgotnościowe, cieplne oraz dostęp powietrza. Minimalna
temperatura dla uprawianych u nas zbóŜ waha się w granicach 1–4

C. Jedynie kukurydza,

proso i gryka mają wyŜsze wymagania termiczne w tej fazie (8–10

C). Szybkość

kiełkowania zaleŜna jest od temperatury. Najszybciej kiełkowanie zachodzi
w temperaturze optymalnej (12–20

C), przy wyŜszej przebiega wolniej, a całkowicie

zanika w temperaturze większej od 37

C. Pierwszy etap kiełkowania to pęcznienie.

Ziarniaki pobierają 45–60% wody w stosunku do swej suchej masy. Większe ilości wody
pobiera  owies  i  odmiany  pszenicy  o  szklistym  ziarnie.  Pod  wpływem  pobranej  wody
następuje  uruchomienie  enzymów,  które  rozkładają  substancje  zapasowe  zgromadzone
w bielmie  do  związków  prostych  i  rozpoczyna  się  podział  komórek.  Zaczyna  się  okres
kiełkowania

właściwego.

Wcześniej

rozpoczynają

wzrost

komórki

korzonka

zarodkowego i on pierwszy przebija okrywę owocowo nasienną. Liczba korzeni zarodka
moŜe być róŜna – pszenica wytwarza 5, Ŝyto 4, jęczmień 5–7, owies 3–4, proso 1.

2. Wschody zaczynają się z chwilą pojawienia się pierwszego liścia. W tej fazie rośliny

rozpoczynają asymilację dwutlenku węgla. Następne liście pojawiają się w odstępach
6–9 dni.

3. Krzewienie rozpoczyna się gdy pojawi się trzeci liść. Polega ono na wytwarzaniu pędów

bocznych  z  pączków  umieszczonych  w  kątach  liści.  KaŜdy  pęd  tworzy  swój  węzeł
krzewienia.  W  ten  sposób  wyrastają  pędy  boczne  I,  II  i  III  rzędu.  Głębokość  zalegania
węzła  krzewienia  jest  wyraźnie  związana  z  odpornością  na  wymarzanie.  Odmiany
odporne na wymarzanie mają głębiej umieszczony węzeł krzewienia. Stopień krzewienia,
czyli liczba wyrastających pędów bocznych jest roŜny u poszczególnych gatunków zbóŜ,
a nawet odmian. ZaleŜy on takŜe od gęstości siewu, warunków wzrostu, zasobności gleby
w  składniki  pokarmowe,  wodę,  itp.  Formy  ozime  krzewią  się  silniej  niŜ  jare.  Termin
krzewienia  się  zbóŜ  ozimych  jest  róŜny.  Jęczmień  i  Ŝyto  krzewią  się  głównie  jesienią.
Pszenica  przy  optymalnym  terminie  siewu  i  korzystnym  układzie  pogodowym
rozpoczyna krzewienie jesienią, a kończy je wiosną. W czasie krzewienia rozpoczyna się
wzrost korzeni przybyszowych. Korzenie te wyrastają z podstawy kaŜdego pędu i razem
z korzeniami  zarodkowymi  tworzą  wiązkowy  system  korzeniowy.  Korzenie  zarodkowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

są zwykle dłuŜsze, spełniają swoje funkcje do końca Ŝycia rośliny. W fazie krzewienia
korzenie sięgają do 50 cm w głąb gleby.

4. Strzelanie w źdźbło poznaje się po ukazaniu się pierwszego węzła na pędzie głównym

nad  powierzchnią  gleby.  Do  osiągnięcia  tej  fazy  konieczne  jest  przejście  przez  rośliny
stadium  jarowizacji.  Wzrost  źdźbeł  jest  szybki,  duŜe  są  przyrosty  masy  roślin.  Rośliny
wykazują duŜe zapotrzebowanie na wodę i składniki pokarmowe. Wzrost następuje przez
wydłuŜanie  międzywęźli,  a  kończy  się  po  wykłoszeniu.  Na  kaŜdym  międzywęźlu
wykształca się liść. Górny liść, który nosi nazwę flagowego najdłuŜej Ŝyje i asymiluje.

5. Kłoszenie – za jego początek uwaŜa się wysunięcie do połowy z pochwy liścia flagowego

kłosa wytworzonego na źdźble głównym. W tym okresie wzrost dalszych międzywęźli
jest juŜ zakończony, wydłuŜają się górne, a zwłaszcza ostatnie, stopniowo ustaje wzrost
korzeni i powoli zaczyna się proces zasychania dolnych liści.

6. Kwitnienie roślin zboŜowych następuje równolegle z kłoszeniem (jęczmień i owies), na

początku  fazy  kłoszenia  (pszenica)  lub  kilka  do  kilkunastu  dni  po  wykłoszeniu  (Ŝyto).
Kwitnienie  kwiatostanów  na  jednej  roślinie  nie  jest  równoczesne,  pierwsze  kwitną
kwiatostany  pędu  głównego,  następnie  pędów  bocznych.  Kwitnienie  kwiatków  w  kłosie
takŜe nie jest równoczesne – pierwsze kwitną kwiaty połoŜone w środkowej części kłosa,
najpóźniej na szczycie i u podstawy. Kwitnienie kwiatostanu trwa 2–5 dni.

7. Po zapłodnieniu, które następuje po 1–1,5 dnia zaczyna się ostatnia faza rozwojowa –

dojrzewanie ziarniaków. Ziarniak jest całkowicie wykształcony w 8–16 dni po
zapłodnieniu i rozpoczyna się jego dojrzewanie. W okresie tym następuje szybki wzrost
suchej masy ziarniaka przy jednoczesnym spadku suchej masy pozostałych części roślin.

8. Dojrzałość mleczna – ziarniaki są zielone, miękkie, zawierają około 50% wody, łatwo

rozgniatają się w palcach. Dolne liście na roślinie są Ŝółte, rozpoczyna się Ŝółknięcie
dalszych części źdźbła.

9. Dojrzałość woskowa – kończy się gromadzenie substancji zapasowych, okrywa

owocowo nasienna przybiera charakterystyczne zabarwienie dla danego gatunku,
a ziarniaki zawierają jeszcze 20–25% wody. Źdźbła i liście zasychają.

10. Dojrzałość pełna – ziarniaki są twarde, zawierają zwykle poniŜej 20% wody i odłączają

się od rośliny macierzystej. Roślina jest całkowicie Ŝółta i zaczyna ciemnieć, co jest
dowodem obumierania.

NawoŜenie

Wszystkie gatunki zbóŜ pobierają zbliŜone ilości składników pokarmowych na

wyprodukowanie  jednej  tony  ziarna  z  odpowiednią  ilością  słomy.  Faktyczne  wymagania
pokarmowe  zbóŜ  są  większe,  gdyŜ  część  pobieranych  składników  powraca  do  gleby  przed
dojrzeniem  roślin  w  formie  opadających  liści  i  wydzielin  korzeniowych.  Szacuje  się,  Ŝe
w plonie  końcowym  znajduje  się  60%  potasu,  80%  azotu i magnezu i 95% fosforu i wapnia
maksymalnego pobrania tych składników przypadającego u zbóŜ na fazę kwitnienia.

Wielkość dawek nawozów fosforowych i potasowych zaleŜy od:

−

zasobności gleby,

−

poziomu oczekiwanych plonów,

−

gatunku uprawianych zbóŜ.
Spośród roślin zboŜowych większą zdolnością pobierania składników pokarmowych

z gleby  wyróŜniają  się  Ŝyto  i  owies,  dlatego  pod  oba  moŜna  stosować  dolne  przedziały
podanych  dawek  nawozów  fosforowych,  a  pod  Ŝyto  nawet  potasowych.  Owies  natomiast
potrzebuje większych ilości potasu i po tę roślinę zaleca się stosowanie górnych przedziałów
dawek.  RównieŜ  pod  zboŜa  ozime  o  duŜym  potencjale  plonowania  (pszenica,  jęczmień,
pszenŜyto)  stosuje  się  górne  dawki.  Nawozy  fosforowe  i  potasowe  pod  zboŜa  ozime  i  jare
stosuje  się  jesienią,  najlepiej  przed  wykonaniem  orki  siewnej  lub  przedzimowej.  Tylko  na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

glebach lekkich wykonujemy zabieg wiosną podczas przedsiewnego przygotowania pola.
Bardziej skomplikowane jest ustalenie dawki nawozów azotowych pod zboŜa. Za optymalną
naleŜy uznać tę dawkę, która zapewni uzyskanie największego dochodu z hektara
i jednocześnie wyprodukowanie ziarna o duŜej wartości biologicznej. Nadmierne dawki azotu
powodują wyleganie roślin, nasilone występowanie chorób i niektórych szkodników (mszyc),
oraz niekorzystny stosunek ziarna do słomy. Zbyt małe dawki ograniczają wielkość plonu.
Potrzeby nawoŜenia azotem zaleŜą od następujących czynników:

−

kompleksu przydatności rolniczej gleby,

−

przedplonu i jego nawoŜenia,

−

częstotliwości nawoŜenia obornikiem w zmianowaniu,

−

terminu i gęstości siewu,

−

ilości opadów w okresie zimy,

−

gatunku i odmiany zbóŜ, chemicznej ochrony.

Tabela 1. Czynniki wpływające na potrzeby nawoŜenia zbóŜ azotem [opracowanie własne]

Potrzeby nawoŜenia azotem

Czynniki

bardzo małe i małe

średnie

duŜe i bardzo duŜe

Kategoria agronomiczna
gleb

cięŜkie i bardzo lekkie

rednie

lekkie i średnie

Opady zimowe

poniŜej normy

w normie

powyŜej normy

Przedplon

motylkowe, okopowe na
oborniku, inne na duŜych
dawkach N

zboŜa, pastewne, rzepak
na średnich dawkach N

zboŜa, pastewne oraz
inne na małych dawkach
N

Poziomy ochrony roślin

brak

częściowa

pełna

Dobór odmian

ekstensywne, nie
zrejonizowane

rednio intensywne

intensywne,
zrejonizowane

Terminy i sposoby stosowania nawozów azotowych pod zboŜa zaleŜą od wielkości

planowanej dawki, stanu zasiewów i stosowanej techniki nawoŜenia.

MoŜna wyróŜnić trzy zasadnicze okresy nawoŜenia azotem:

−

I – przed wysiewem zbóŜ jarych,

−

II – od strzelania źdźbło do początku kłoszenia,

−

III – od wykłoszenia do początku kwitnienia.
Małe dawki nawozów azotowych (30–50 kg/ha) mogą być stosowane w całości

w pierwszym okresie. Większe dawki (80–90 kg/ha) powinny być podzielone na dwie części
i wnoszone w dwóch pierwszych okresach. Dawki największe stosowane na polach o duŜych
plonach oraz w uprawie pszenic jakościowych naleŜy podzielić na trzy części.

Odpowiednie zaopatrzenie w azot w początkowym okresie wzrostu decyduje

o rozkrzewieniu, czyli o zwartości łanu. i częściowo o liczbie kłosków w kłosie. Zbyt duŜa
ilość azotu w tym okresie prowadzi do nadmiernego, niepotrzebnego krzewienia, przedłuŜa
Ŝ

ywotność

słabych

pędów,

które

bezproduktywnie

wykorzystują

asymilaty,

w konsekwencji osłabia źdźbła kłosonośne. Zwiększa teŜ podatność zbóŜ na wyleganie
i sprzyja nasilonemu występowaniu chorób. W tym okresie nie powinno się stosować więcej
niŜ 40–60% całej planowanej dawki.

W fazie strzelania w źdźbło dobre zaopatrzenie zbóŜ w azot zapobiega redukcji źdźbeł

kłosonośnych  i  kłosków,  co  umoŜliwia  otrzymanie  duŜej  ilości  ziaren  w  kłosie.  Przy
przeciętnym  stanie  zasiewów  dawkę  tę  stosuje  się  w  początku  fazy  strzelania  w  źdźbło,
natomiast  przy  bujnym  wzroście  roślin,  opóźnia  się  jej  wniesienie  nawet  do  początku
kłoszenia.  Późne  nawoŜenie  azotem  (od  wykłoszenia  do  kwitnienia)  zwiększa  głównie
zawartość  białka  w  ziarnie  i  polepsza  właściwości  wypiekowe  mąki.  MoŜe  równieŜ
poprawiać  plon  poprzez  poprawę  dorodności  ziarna.  Zalecana  dawka  w  tej  fazie  to

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25–35 kg/ha. Nawozy azotowe mogą być stosowane w formie stałej (wszystkie dawki), bądź
pierwsza  dawka  w  formie  stałej,  a  pozostałe  w  formie  dolistnego  dokarmiania  wodnym
roztworem  mocznika.  Dokarmianie  mocznikiem  moŜna  stosować  łącznie  z  niektórymi
chemicznymi  środkami  ochrony  roślin  (herbicydy,  fungicydy,  insektycydy),  naleŜy  jednak
sprawdzić czy moŜna mieszać z nawozami.

Uprawa roli

Prawidłowa technologia produkcji zbóŜ poprawia fizyczne, chemiczne i biologiczne

właściwości gleby, czyli stwarza odpowiednie warunki do:

−

szybkich i wyrównanych wschodów,

−

umieszczenie wysiewanego ziarna na jednakowej głębokości w glebie (wyrównane
wschody i właściwe krzewienie się zbóŜ),

−

ograniczenia w początkowym okresie wzrostu zbóŜ konkurencji ze strony samosiewów
rośliny przedplonowej i chwastów.

Sposób uprawy roli pod zboŜa w kaŜdym przypadku zaleŜy od terminu sprzętu

przedplonu, stanu roli po zbiorze przedplonu i wyposaŜenia gospodarstwa w sprzęt
uprawowy.

Po przedplonach wcześnie schodzących z pola (rzepak, groch, zboŜa i niektóre rośliny

pastewne)  tak  pod  zboŜa  ozime  jak  i  jare  naleŜy  wykonać  uprawę  poŜniwną.  Na  polach
przeznaczonych  pod  zboŜa  jare  powinna  być  wykonana  podorywka  z  bronowaniem  lub
wałowaniem.  Wykonanie  uprawy  poŜniwnej  zapewnia  wymieszanie  resztek  poŜniwnych
z glebą  ca  przyspiesza  ich  rozkład,  pobudzenie  do  kiełkowania  nasion  rośliny  przedlotowej
oraz  nasion  chwastów,  zapoczątkowanie  niszczenia  perzu  i  innych  chwastów  wieloletnich
i ograniczenie  strat  wody  z  gleby  (co  warunkuje  poprawne  wykonanie  orki  siewnej  i  dobre
przygotowanie pola pod oziminy).

Następnym zabiegiem uprawowym pod oziminy jest orka siewna połączona

z przedsiewnym  doprawianiem  roli.  Orkę  tę  moŜna  wykonać  na  2–3  tygodnie  przed
wysiewem  ozimin  pługiem  agregowanym  z  broną  lub  wałem  specjalnym  (Campbell
i kolczatka).  Wtedy  bezpośrednio  przed  wysiewem  ozimin  trzeba  zastosować  agregat
uprawowy  (np.  brona  i  wał  strunowy).  Orkę  siewną  pod  oziminy  moŜna  równieŜ  wykonać
bezpośrednio  przed  ich  wysiewem  (po  późno  zebranych przedplonach). Wówczas niezbędne
jest zagęszczenie podglebia wałem Campbella.

W przypadku zbóŜ jarych podstawowym jesiennym zabiegiem uprawowym jest orka

przedzimowa, która:
1.  niszczy chwasty poprzez głębokie ich przyoranie lub podcięcie korzeni,
2.  spulchnia glebę i poprawia jej właściwości powietrzne,
3.  ułatwia głębokie przemarzanie, co zmniejsza zagęszczenie podglebia,
4.  zwiększa moŜliwość magazynowania wody z opadów zimowych.

Po okopowych, pod które w poprzednim roku wykonano głęboką orkę przedzimową,

orka moŜe być płytka(około 20 cm) zaś po pozostałych przedplonach głęboka.

Pierwszym wiosennym zabiegiem powinno być wyrównanie powierzchni pola włóką lub

broną. Przerywa on parowanie wody i przyśpiesza ogrzanie się gleby. W następnej kolejności
najkorzystniej jest zastosować zestaw uprawowy: kultywator o wąskich łapach lub brona
zagregowana z wałem strunowym.

Termin siewu

Optymalny termin siewu jest waŜnym elementem agrotechniki wpływającym na wielkość

plonów i ich stabilność. Decyduje o:

−

ukorzenieniu i rozkrzewieniu się rośliny,

−

przezimowaniu ozimych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a w konsekwencji o długości wegetacji i plonowaniu.

ZboŜa ozime wysiane zbyt wcześnie (głównie Ŝyto i jęczmień) nadmiernie się rozrastają

w  jesieni  i  zimą  łatwo  ulegają  wyprzeniu  oraz  uszkodzeniu  przez  pleśń  śniegową.  Wysiane
zbyt późno wchodzą w okres zimowy słabo ukorzenione i nie rozkrzewiono. W konsekwencji
łany  są  przerzedzone,  a  pojedyncze  kłosy  skrócone  o  małej  liczbie  ziarniaków.  Optymalny
termin  siewu  mieści  się  w  stosunkowo  krótkim  przedziale  czasu  –  około  10  dni  w  danym
rejonie.  ZboŜa  najwcześniej  siejemy  w  północno-wschodniej  części  kraju,  nieco  później
w centralnej, najpóźniej w rejonach zachodnim i południowo-zachodnim. Optymalne terminy
siewu jęczmienia ozimego (na zachodzie, gdzie jest zrejonizowany) przypadają na okres od 5
do 15 września. Natomiast dla pozostałych zbóŜ ozimych mieszczą się od II dekady września
w  północno-wschodniej  części  Polski  do  końca  i  dekady  października  w  południowo-
zachodniej części kraju.

ZboŜa jare wymagają moŜliwie najwcześniejszego wysiewu, kiedy wilgotność gleby

umoŜliwia właściwe przygotowanie pola. Warunkuje to silne ukorzenienie, lepsze
rozkrzewienie, a co za tym idzie wysoki plon.

Pod względem reakcji na opóźnienie wysiewu zboŜa moŜna uszeregować następująco:

−

zboŜa ozime : jęczmień, Ŝyto, pszenŜyto, pszenica;

−

zboŜa jare : owies, pszenica, jęczmień.

Ocena łanu zbóŜ

Celem właściwego doboru zabiegów agrotechnicznych w okresie wegetacji roślin

(prowadzenie łanu) niezbędne jest dokonywanie oceny w wybranych fazach rozwojowych.

−

Po wschodach obsada roślin nie powinna być mniejsza niŜ 85% wysianych kiełkujących
ziarniaków, a ich rozmieszczenie na powierzchni pola równomierne. W oziminach juŜ
późną jesienią naleŜy ocenić występowanie miotły zboŜowej i w razie potrzeby podjąć
decyzję o jej chemicznym zwalczaniu.

−

Po wznowieniu wegetacji wiosną naleŜy ocenić przezimowanie zbóŜ. W uprawach, które
dobrze  przezimowały  i  są  silnie  rozkrzewione  wskazane  jest  zmniejszenie  pierwszej
dawki  azotu  oraz  ewentualne  opóźnienie  terminu  jej  wysiewu.  Natomiast  uprawy
przerzedzone  lub  słabo  rozkrzewione  trzeba  moŜliwie  wcześnie  zasilić  zwiększoną
dawką azotu.
Likwidacja plantacji jest konieczna, gdy liczba roślin na 1 m

jest mniejsza niŜ:

−

120 szt. dla jęczmienia ozimego,

−

110 szt. dla Ŝyta i pszenŜyta,

−

150 szt. dla pszenicy ozimej.
W końcu fazy krzewienia ocenia się zachwaszczenie, poniewaŜ późniejsze stosowanie

herbicydów jest niemoŜliwe. W tym okresie ocenia się równieŜ celowość uŜycia
antywylegacza na pszenicę i pszenŜyto.

Stan zasiewów w fazie strzelania w źdźbło decyduje o wielkości drugiej dawki azotu,

celowości chemicznego zwalczania chorób, głównie łamliwości źdźbła pszenicy oraz
stosowania antywylegacza na jęczmieniu i Ŝycie.

W okresie kłoszenia podejmuje się decyzje o ochronie zbóŜ, głównie pszenicy, przed

chorobami liści i kłosa (rdza, mączniak septoriozy), zwalczaniu skrzypionki oraz
zastosowania ostatniej dawki azotu. W późniejszym okresie zwalcza się jedynie mszyce
w przypadku masowego ich wystąpienia.

Plon ziarna zbóŜ z jednostki powierzchni jest iloczynem obsady kłosów (liczba na 1 m

)

x liczba ziaren w kłosie x masa pojedynczego ziarna lub 1000 ziaren

Wartości cech struktury plonu, warunkujących uzyskanie stosunkowo duŜej wydajności

zbóŜ.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wpływ wartości cech struktury plonu na wysokość plonu [opracowanie własne]

L.p.

Gatunek

Obsada kłosów

w szt/m

Liczba ziaren w

kłosie

Masa ziarna

1000 szt/gram

Oczekiwany

plon w t/ha

Pszenica ozima

600–700

25–30

40–45

6,0–9,0

Pszenica jara

600–750

23–27

35–40

5,0–7,0

PszenŜyto ozime

450–600

30–40

38–45

5,0–8,0

Jęczmień ozimy

450–550

35–45

30–34

4,0–6,0

yto

500–600

30–34

38–43

5,0–7,0

Jęczmień jary

700–800

15–18

40–45

4,0–6,0

Owies

400–500

40–50

27–30

4,0–5,5

Zwalczanie chwastów

Mechaniczna pielęgnacja zbóŜ ogranicza się do bronowania. ZboŜa mogą być bronowane

w dwóch okresach:

−

przed ukazaniem się wschodów (do fazy szpilkowanie) ma na celu zniszczenie skorupy
glebowej oraz siewek chwastów przy masowych ich wschodach – stosuje się głównie na
zboŜach jarych,

−

od  fazy  3–4  liści  do  pełni  krzewienia.  W  fazie  krzewienia  niezbędne  jest  bronowanie
wszystkich  gatunków  zbóŜ  jarych  oraz  pszenicy  ozimej  i  pszenŜyta  po  wznowieniu
wiosennej  wegetacji.  W  przypadku  Ŝyta  i  jęczmienia  ozimego  zaleca  się  bronowanie
tylko  plantacji  uszkodzonych  przez  choroby  w  okresie  zimy,  celem  usunięcia
z powierzchni  gleby  resztek  uszkodzonych  roślin.  Bronowanie  w  tym  okresie  oprócz
walki  z  chwastami  spulchnia  powierzchnię  gleby  i  stwarza  lepsze  warunki  wzrostu
i krzewienia się zbóŜ.
Sposób  odchwaszczenia  zaleŜy  od  gatunku  uprawianego  zboŜa,  zwartości  i  wyrównania

łanu oraz składu gatunkowego zbiorowiska chwastów. Mamy do wyboru jeden z 3 wariantów
odchwaszczania:
1. mechaniczne z niewielkim udziałem herbicydów, gdy w zasiewach dominują

jednoroczne chwasty dwuliścienne (komosa, ognicha, tobołki, itp.). Ten sposób
odchwaszczania stosujemy głównie w zboŜach jarych,

2. mechaniczne z zastosowaniem specjalnych herbicydów, gdy w zasiewach dominują

chwasty dwuliścienne zimujące lub wieloletnie (przytulia, rdesty, rumianowate,
poziewnik, ostroŜeń, itp.). Ten sposób odchwaszczania stosujemy głównie w pszenicy
ozimej,

3. mechaniczne z uŜyciem kombinacji herbicydów, gdy w zasiewach obok chwastów

dwuliściennych  występują  w  duŜym  nasileniu  miotła  zboŜowa  lub  owies  głuchy.
Konieczne  jest  dwukrotne  opryskiwanie  zbóŜ  –  jedno  niszczące  chwasty  dwuliścienne,
a drugie  zwalczające  miotłę  zboŜową  w  oziminach  lub  owies  głuchy  w  zboŜach  jarych
(głównie w pszenicy i jęczmieniu).
Spośród  zbóŜ  najmniej  naraŜone  na konkurencję chwastów jest Ŝyto, dlatego chemiczne

jego  odchwaszczanie  uzasadnione  jest  tylko  przy  nasilonym  występowaniu  miotły  zboŜowej
i chwastów  rumianowatych.  Następne  miejsce  pod  tym  względem  zajmuje  pszenŜyto,
w którym  oprócz  miotły  zboŜowej  i  rumianowatych  uzasadnione  jest  zwalczanie  przytulii
czepnej.

Gryka

Gryka (Fagopyrum asculentum), naleŜy do rodziny rdestowatych (Polygonaceae). Jest

ona rośliną jednoroczną o krótkim okresie wegetacji (60–70) dni, dorastająca do 60–80 cm
wysokości.

Grykę zaczęto uprawiać juŜ cztery tysiące lat temu w górzystych rejonach północnych

Indii. Do Polski przywędrowała wraz z najazdem i osiedleniem się Tatarów. Największe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uprawy gryki znajdują się w południowo- wschodniej części kraju, w okolicach Janowa
Lubelskiego.

Korzenie jej rozmieszczone są głównie w warstwie ornej i potrafią pobierać trudniej

rozpuszczalne składniki mineralne, zwłaszcza fosfor. Szybko się one starzeją i w pełni
kwitnienia 75% korzeni jest zbrunatniałych.

Liście dolne mają kształt sercowotrójkątny, są czerwono zabarwione i osadzone na

długich  ogonkach.  Górne  są  mniejsze  i  bezogonkowe.  Łodyga  jest  podzielona  węzłami,
rozgałęziona.  Kwiaty  o  zabarwieniu  białym  lub  róŜowym  tworzą  liczne  grona.  Kwiaty  maja
budowę dymorficzną: jedne o krótkich słupkach i długich pręcikach. Na pojedynczej roślinie
znajdują się kwiaty tylko jednego typu. Taka budowa kwiatu zapobiega samozapylaniu, gdyŜ
kwiaty  krótkosłupkowe  mogą  być  zapłodnione  tylko  pyłkiem  kwiatów  o  słupkach  długich,
i odwrotnie – kwiaty długosłupkowe pyłkiem kwiatów o słupkach krótkich.

Pyłek przenoszą pszczoły, trzmiele i częściowo wiatr. Istnieje ścisły związek między

oblotami pszczół, a plonem nasion gryki. Zapyleniu sprzyjają dni pogodne, lecz niezbyt
gorące. Czynniki te mają równieŜ wpływ na obloty pszczół. Udział pszczół w zapylaniu gryki
waha się w granicach 65–87%. Owocem gryki jest orzeszek trójgraniasty o dość ostrych
krawędziach, zabarwiony brunatno lub srebrzystoszaro. Masa tysiąca ziaren wynosi 19–27 g,
zaleŜnie od odmiany i warunków uprawy.

Wymagania klimatyczne i glebowe – gryka jest rośliną ciepłolubną i do kiełkowania

wymaga temperatury powyŜej 10

C. W dalszych fazach rozwija się w temperaturze 17–19

Na  długość  dnia  jest  w  zasadzie  obojętna,  lecz  przy  krótkim  mniej  jest  rozgałęziona  oraz
wytwarza mniej kwiatów i owoców. Wymagania wodne ma bardzo duŜe, potrzebuje bowiem
dwa  razy  więcej  wody  niŜ  pszenica.  Największe  zuŜycie  wody  występuje  w  okresie
kwitnienia  i  tworzenia  się  nasion.  Udaje  się  na  glebach  lekkich,  lecz  zasobnych  w  wodę
i składniki  pokarmowe.  Nieźle  znosi  odczyn  kwaśny,  ale  lepiej  plonuje  przy  zbliŜonym  do
obojętnego.  Nie  udaje  się  na  glebach  silnie  wapiennych  i  bardzo  cięŜkich.  Na  glebach
próchnicznych rozwija się zbyt bujnie i zawiązuje mało nasion.

Dobrymi przedplonami dla gryki są zarówno zboŜa ozime, jak i jare, jeŜeli nie

przychodzą później niŜ w drugim – trzecim roku po oborniku. MoŜna grykę równieŜ siać po
poplonach ozimych, zbieranych w połowie maja. Gryka jest dobrym przedplonem dla innych
roślin, nawet lepszym niŜ owies czy jęczmień, odchwaszcza bowiem glebę i uruchamia
trudniej rozpuszczalne związki fosforu.

Uprawa roli pod grykę jest zupełnie podobna do uprawy pod zboŜa jare późniejszego

siewu. W stanowisku po zboŜach naleŜy terminowo i właściwie wykonać uprawki poŜniwne
oraz  orkę  przedzimową.  Nawet  po  okopowych  trzeba  wykonać  orkę  przed  zimą,  aby
nagromadzić  więcej  wody.  W  okresie  wiosennym  naleŜy  specjalnie  dbać  o  utrzymanie
wilgotności  gleby,  toteŜ  na  glebach  lekkich  nie  moŜna  wykonywać  orki.  Na  glebie  bardzo
zleŜałej moŜna zastosować kultywatorowanie na średnią głębokość.

Gryka dobrze wykorzystuje składniki zawarte w glebie, lecz do wytworzenia dobrego

plonu  konieczne  jest  nawoŜenie  mineralne.  W  przeciętnych  warunkach  zaleca  się:  20–40  kg
azotu,  20–40  kg  fosforu  i  20–40  kg  potasu  na  1  ha.  Na  glebach  uboŜszych  dawki  nawozów
fosforowych  i  potasowych  trzeba  zwiększyć  o  50%,  a  ilości  azotu  moŜna  podwoić.  Małe
dawki azotu wynoszące 20–30 kg N na 1 ha, daje się przedsiewnie, natomiast wyŜsze naleŜy
podzielić na dwie części, wysiewając połowę przedsiewnie, a drugą połowę pełni kwitnienia
gryki.  NawoŜenie  fosforem  potasem  stosuje  się  przedsiewnie  pod  kultywator  lub  cięŜką
bronę.

Do siewu naleŜy uŜywać nasion dobrze wykształconych, czystych i o dobrej zdolności

kiełkowania. Wysiewać grykę naleŜy wtedy, gdy ustali się ciepła pogoda i gleba na
głębokości 8–10 cm ogrzeje się do 10–12

C oraz minie obawa przymrozków. Z doświadczeń

wynika, Ŝe najlepsze plony uzyskuje się przy wysiewie między 10 a 20 maja. W rejonach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o ciepłej wiośnie wskazany jest siew wcześniejszy, a więc w pierwszej połowie maja. Gryka
wysiewana w czerwcu daje znacznie gorsze plony, paszę jako poplon ścierniskowy moŜna je
wysiewać do końca lipca.

Głębokość siewu powinna wynosić 2–3 cm na glebach zwięźlejszych i wilgotniejszych,

a do 5 cm na glebach lŜejszych i suchszych. Rozstawa rzędów, zaleŜnie od gleby, moŜe
wynosić od 25 do 50 cm. Siew rzędowy co 50 cm jest odpowiedniejszy na glebach
Ŝ

yźniejszych i zasobnych w wodę. Przy siewie rzędowym zuŜywa się od 50 do 75 kg nasion.

Górną granice stosuje się w gorszych warunkach.

Pielęgnowanie zasiewów rozpoczyna się w pełni wschodów lub w fazie 2–3 liści. W tym

czasie stosuje się pielnik. W razie potrzeby moŜna pielenie powtórzyć po dwóch tygodniach.
Ostatnim zabiegiem jest lekkie obsypanie w pełni kwitnienia przy uŜyciu pielnika
wielorzędowego zaopatrzonego w obsypniki. Po osypaniu rośliny wytwarzają korzenie
przybyszowe i pobierają więcej składników pokarmowych.

Gryka kwitnie długo i dojrzewa nierównomiernie. Zbiór naleŜy rozpocząć wówczas, gdy

na  wierzchołkach  gron  nasiona  juŜ  dojrzewają  i  60–70%  nasion  ma  zabarwienie  brunatne.
Opóźnienie  zbioru  zmniejsz  plony  wskutek  łatwego  obsypywania  się  gryki.  Kosić  najlepiej
wczesnym rankiem, gdy rosa jeszcze nie wyschła. Skoszoną grykę zostawia się na 2–3 dni do
przeschnięcia,  a  następnie  wiąŜe  się  w  małe  snopki  i  ustawia  w  kopki.  Zwozić  naleŜy
w wozach  wyścielonych  płachtami.  Niedosuszoną  grykę  trzeba  młócić  wprost  z  pola,
a nasiona  suszyć  w  cienkiej  warstwie  lub  w  suszarniach.  Straty  są  mniejsze  przy  zbiorze
kombajnem.

Gryka ma wiele zastosowań: nasiona przerabia się na kaszę i mąkę, kwitnące rośliny są

ródłem rutyny i innych związków biologicznie czynnych. Orzeszki gryczane maja wysoka

zawartość  nienasyconych  kwasów  tłuszczowych  (90%  ogółu  tłuszczowców),  co  jest  bardzo
poŜądane  w  naszej  codziennej  diecie  i  zalecane  w  profilaktyce  miaŜdŜycy.  Są  teŜ  źródłem
witamin  z  grupy  B,  choliny,  kwasu  pantotenowego  oraz  witaminy  PP  i  P  (zapobiegających
pękaniu naczynek krwionośnych, regulują przepuszczalność mikrokapilar), a takŜe tokoferolu
zwanego  witaminą  młodości  (witamina  E).  Łuska  z  gryki  słuŜy  do  wypełniania  materacy,
siedzisk  i  poduszek,  które  świetnie  dopasowują  się  do  powierzchni  ciała  oraz  zatrzymują
rozwój szkodliwych mikroorganizmów (roztocza). SpoŜywanie kaszy gryczanej oraz naparów
z  liści  i  kwiatów  gryki  sprzyja  wydalaniu  pierwiastków  promieniotwórczych  z organizmu.
W medycynie  chińskiej  wyciągi  z  ziela  gryczanego  stosuje  się  do  obniŜenia  poziomu  cukru
i cholesterolu  we  krwi.  Odpady  z  przerobu  „ziarna”  (łuski  i  pył)  są  cennym  dodatkiem  do
pasz.  Plewy  i  słoma  wartością  pokarmową  zbliŜone  są  do  zbóŜ  jarych,  ale  nie  wolno  ich
uŜywać do skarmiania białych zwierząt, u których powodują „gryczaną wysypkę”
(ziele  gryki  zawiera  naftodiantron,  czynnik  powodujący  uczulenie  na  światło  –  fagopiryzm).
Suche  łęty  gryczane  w  czasie  spalania  wydzielają  duŜe  ilości  dymu,  co  wykorzystuje  się
w sadownictwie do zadymiania kwitnących sadów w okresach wiosennych przymrozków.

Gryka jest bardzo cenną rośliną miododajną. Na poŜytkach z gryki pszczoły stają się

agresywne. Wydajność miodowa z 1 ha upraw nasiennych waha się od 80 do 300 (500) kg.
Otrzymywany miód charakteryzuje się wysokimi walorami smakowymi, odŜywczymi
i profilaktyczno-leczniczymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Jakie cechy morfologiczne mają rośliny zboŜowe?
2.  Jakie są główne fazy rozwoju roślin zboŜowych i ich cechy charakterystyczne?
3.  Jakie czynniki decydują o zimotrwałości zbóŜ?
4.  Jakie są najwaŜniejsze choroby zbóŜ i sposoby ich zwalczania?
5.  Jakie znasz najwaŜniejsze szkodniki zbóŜ i metody ich zwalczania?
6.  Jakie czynniki decydują o terminie siewu?
7.  W których fazach rozwojowych dokonuje się oceny łanu zbóŜ?
8.  Czy  znasz  zasady  posługiwania  się  środkami  chemicznymi  słuŜącymi  do

zwalczaniachorób i szkodników?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określanie cech morfologicznych zbóŜ.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć rysunki, foliogramy i przeźrocza przedstawiające poszczególne gatunki zbóŜ,
2)  obejrzeć eksponaty zasuszonych i Ŝywych roślin zboŜowych,
3)  określić dla czterech podstawowych gatunków zbóŜ charakterystyczne cechy w budowie

i umieścić je w tabeli,

Lp.

Gatunek zboŜa

Cechy charakterystyczne budowy morfologicznej

pszenica

yto

owies

jęczmień

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rysunki, foliogramy, przeźrocza, eksponaty roślin,

−

rzutnik.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie najczęściej występujących chorób i szkodników zbóŜ.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z najwaŜniejszymi chorobami zbóŜ; takimi jak rdze, głownia pyłkowa,

głownia zwarta, mączniak, śnieć, pleśń śniegowa, pasiastość liści jęczmienia,

2)  zapoznać się z przepisami stosowania zapraw nasiennych oraz wskazaniami bhp,
3)  obejrzeć szkodniki występujące w zboŜach i powodowane przez nie uszkodzenia,
4)  poznać sposoby zwalczania chorób i szkodników i krótko je opisać,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

okazy roślin poraŜonych chorobami,

−

lupy,

−

zaprawy nasienne w oryginalnym opakowaniu,

−

atlasy chorób i szkodników zbóŜ,

−

poradnik dla producentów – specjalny dodatek do dwutygodnika „Agro Serwis”,

−

zboŜe wysokiej jakości.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określać cechy morfologiczne zbóŜ?

2) podać róŜnice w budowie morfologicznej zbóŜ?

3) określać choroby zbóŜ i sposoby ich zwalczania?

4) określać szkodniki zbóŜ i sposoby ich zwalczania?

5) zastosować zasady posługiwania się środkami ochrony roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Produkcja ziemniaka i buraka cukrowego

4.2.1. Materiał nauczania

Ze względu na właściwości biologiczne i związany z nimi sposób uprawy przyjęto podział

roślin okopowych na:
1. Rośliny bulwiaste:

a) jednoroczne – ziemniaki,
b) wieloletnie – topinambur.

2. Rośliny korzeniowe:

a)  przemysłowe – buraki cukrowe, marchew i cykoria,
b)  pastewne – buraki pastewne, marchew pastewna, brukiew i rzepa,
c)  warzywa – marchew, buraki ćwikłowe.

Tabela 3. Powierzchnia zasiewów, plony i zbiory roślin okopowych [Rolnictwo 2005 r., GUS Warszawa 2006 r]

1996–

2000

2003

2004

2005

Rodzaj upraw

W liczbach bezwzględnych

1996–2000
= 100

2003 = 100

Ziemniaki
A – powierzchnia
B – plony
C – zbiory

1 292
183
23 620

765,8
179,0
13 731,5

713
196
13 999

588
176
10 369

45,5
96,2
43,9

82,5
89,8
74,1

Buraki cukrowe
A – powierzchnia
B – plony
C – zbiory

395,4
377,0
14 920,1

286,3
410,0
11 739,5

297
428
12 730

286
410
11 731

72,3
87,5
78,6

96,3
95,8
92,1

Marchew jadalna
A – powierzchnia
B – plony
C – zbiory

31,8
279,0
887,7

30,3
276,0
834,6

30,4
305,0
927,9

33,2
280,0
929,0

104,4
100,4
104,6

109,3

91,8

100,8

Burak ćwikłowy
A – powierzchnia
B – plony
C – zbiory

21,0
240,0
503,1

13,5
247,0
333,5

14,0
255,0
358,9

14,9
239,0
356,0

71,1
99,6
70,8

106,4

93,7
99,8

A – powierzchnia w tys. ha; B – plony z 1 ha w dt; C – zbiory w tys. ton.

W analizowanym dziesięcioleciu powierzchnia uprawy ziemniaka zmniejszyła się ponad

dwukrotnie  natomiast  plony  pozostały  na  podobnym  poziomie  i  nie  przekroczyły  200  dt/ha.
Powierzchnia  uprawy  buraka  cukrowego  zmniejszona  została  o  około  30%  przy
jednoczesnym  wzroście  plonu  o  około  10%.  Powierzchnia  uprawy  marchwi  jadalnej
nieznacznie wzrosła, natomiast buraka ćwikłowego zmniejszyła się o około 30%.

Rośliny okopowe wymagają obfitego nawoŜenia (dobrze wykorzystują nawozy

organiczne), intensywnej uprawy roli wraz z pielęgnacją międzyrzędową w okresie wegetacji,
a  nawet  obsypywania  (ziemniaki).  Uprawa  tych  roślin  wpływa  na  wzrost  kultury  roli  oraz
wzrost  plonów  roślin  po  nich  następujących.  Rośliny  okopowe  odgrywają  duŜą  rolę
w intensyfikacji  gospodarstwa  rolnego

gdyŜ dostarczają największej ilości jednostek

pokarmowych  i  kalorii  z  1  ha.  Dostarczają  smacznej,  łatwostrawnej  paszy,  która  ma  duŜe
znaczenie  w  zimowym  Ŝywieniu  zwierząt.  Liście  tych  roślin  mogą  być  skarmiane  jesienią
jako zielonka lub zimą jako kiszonka.

Rośliny okopowe są wraŜliwe na warunki przechowywania poniewaŜ w czasie

przechowywania bulw i korzeni wskutek oddychania powstają straty suchej masy
i składników pokarmowych. Znaczne straty powoduje teŜ gnicie bulw i korzeni zwłaszcza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chorych i uszkodzonych. Najbardziej trwałe w przechowywaniu są ziemniaki, a następnie
buraki cukrowe, buraki pastewne, brukiew, marchew i rzepa.

Ziemniaki

Ziemniak naleŜy do rodziny psiankowatych (Solanaceae) rodzaju psiankowate, serii

Tuberosum,  W  tej  serii  wymieniono  kilka  gatunków  uprawnych  i  wiele  gatunków  dzikich
wykorzystywanych  w  hodowli  nowych  odmian.  Ziemniak  poza  hodowlą  rozmnaŜany  jest
wyłącznie  wegetatywnie  poprzez  bulwy,  stanowiące  organy  zapasonośne  i  jednocześnie
reprodukcyjne.

Roślina ziemniaka składa się z:

1. części nadziemnej – łodyga, liście i kwiatostany,
2. części podziemnej – korzenie, stolony oraz bulwy.

System korzeniowy ziemniaka jest silnie rozwinięty, ale korzenie sięgają płytko. Główna

masa  korzeniowa  przenika  do  głębokości  0,6  m,  zaś  pojedyncze  mogą  dochodzić  do  2,2  m.
Korzeń  główny  rozwija  się  przy  uprawie  z  nasion,  a  przy  rozmnaŜaniu  wegetatywnym  nie
rozwija się.
1.  Stolony  są  to  pędy  podziemne,  które  rozwijają  się  z  pączków  pachwinowych  łodygi.

W korzystnych warunkach jedna roślina moŜe rozwinąć 8 do 12 stolonów. Budowa
stolonu jest podobna do budowy łodygi. Początkowo zachodzi szybki wzrost biegunowy,
w okresie kwitnienia na wierzchołku pędu rozpoczyna się gwałtowny poprzeczny wzrost
tkanek miękiszowych. Stolon w tym miejscy grubieje tworząc bulwę.

2. Bulwy ziemniaka mają wyraźnie zaznaczoną część wierzchołkową zwiększą ilością

oczek  i  część  pępkową  ze  śladem  przyczepu  do  stolonu,  mającą  mniej  oczek.  Oczko
składa  się  ze  zgrubienia  zwanego  łukiem  lub  brwią  i  jednego  pęczka  głównego  i  dwu
zapasowych.  Oczka  w  zaleŜności  od  odmiany  mogą  być  umieszczone  płytko,  średnio-
głęboko  i głęboko.  Cechą  odmianową  jest  równieŜ  kształt  bulwy,  który  moŜe  być
okrągły,  owalny,  podłuŜny  lub  spłaszczony.  Barwa  skórki  (perydermy)  poszczególnych
odmian  mieści  się  w  przedziale  od  Ŝółtej  do  fioletowej,  a  miękiszu  od  białej  do
intensywnie Ŝółtej. Na przekroju bulwy ziemniaka wyróŜniamy kilka warstw (korek, kora
pierwotna, łyko zewnętrzne, drewno, łyko wewnętrzne, rdzeń). WaŜną cechą ułatwiającą
rozróŜnianie  odmian  są  tzw.  pędy  świetlne  (kiełki  świetlne),  które  powstają  przy
kiełkowaniu bulwy ziemniaka w świetle. Mają róŜne kształty i budowę charakterystyczną
dla danej odmiany.

3. Łodyga wchodzi w skład krzaka, który składa się zazwyczaj z 4 do 8 i więcej łodyg

ulistnionych i rozgałęzionych. Pokrój łodyg jest waŜną cechą odmianową.

4.  Liście – nieparzysto – pierzaste – dzielne.
5.  Kwiatostan – wierzchołkowaty, zebrany w baldachogrona.
6.  Kwiaty – o barwie białej, czerwono-fioletowej, niebieskolila lub niebieskiej.
7.  Owoc – mięsista, dwukomorowa, wielonasienna jagoda.
8.  Nasienie – płaskie, jajowate, ostro zakończone.

Fazy rozwoju ziemniaka:

1.  Długość okresu spoczynku bulw – kończy się w X, XI lub XII m-cu.
2.  Wschody roślin – odmiany wczesne 20–25 dni, późne 25–30 dni.
3.  Butonizacja (wiązanie pędów kwiatowych) i tuberyzacja (powstawanie zawiązków bulw)

– występują w zbliŜonych terminach: odmiany bardzo wczesne po 40 dniach, odmiany
wczesne i średnio-wczesne po 45 dniach, odmiany późne po 45–50 dniach.

4. Kwitnienie i dojrzewanie – długość okresu wzrostu bulw wynosi:

a) 50–65 dni dla odmian bardzo wczesnych,
b) 65–75 dni dla odmian wczesnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) 75–85 dni dla odmian średniowczesnych,
d) 85–85 dni dla odmian późnych.

UŜytkowanie ziemniaka i dobór odmian

WyróŜniamy 5 zasadniczych kierunków gospodarczego wykorzystania ziemniaka:

1.  jadalny wczesny,
2.  jadalny na bezpośrednie spoŜycie i produkty przetworzone,
3.  skrobiowy,
4.  pastewny,
5.  pastewny.

Tabela 4. Przykładowe wymagania jakościowe dla wybranych kierunków uŜytkowania ziemniaka

[opracowanie własne]

L.p.

Kierunek uŜytkowania

Wymagania jakościowe dla kierunku uŜytkowania

Jadalny wczesny

Przy zbiorze przed 20 sierpnia średnica bulw nie mniejsza niŜ
28 mm.

Jadalny

bezpośrednie

spoŜycie

produkty

przetworzone

Minimalna średnica bulw 40 mm, dobry smak, regularny kształt,
płytkie oczka, nie ciemniejący miąŜsz, określone właściwości
biochemiczne.

Skrobiowy

Minimalna średnica bulw 25 mm, zawartość: skrobi pow. 15%,
suchej masy pow. 25%, białka pow. 2%.

Nasienny

Minimalna średnica bulw – 30 mm, maksymalna średnica bulw
55 mm, kwalifikowane

Tabela 5. Przykładowy procentowy skład chemiczny bulwy ziemniaka [opracowanie własne]

Skład chemiczny bulwy

Odmiana jadalna – 18 % s.m.

Odmiana skrobiowa – 25% s.m.

Skrobia i cukier

80,0 %

78,0 %

Popiół

4,2 %

5,4 %

Białko

11,2 %

13,0 %

Tłuszcz

0,7 %

0,8 %

włókno

3,9 %

2,8 %

Decydując się na uprawę określonej odmiany naleŜy pamiętać, Ŝe odmiany powinny być

dostosowane do kierunku uŜytkowania (jadalne lub skrobiowe), warunków glebowo
klimatycznych oraz zagroŜenia najwaŜniejszymi, w danym rejonie, chorobami i szkodnikami.

Cechy charakteryzujące kaŜdą odmianę to:

1.  długość okresu wegetacji,
2.  kierunek uŜytkowania,
3.  odporność na choroby,
4.  odporność bulw na uszkodzenia mechaniczne,
5.  potrzeby nawozowe,
6.  przydatność do przechowywania,
7.  wierność plonowania,
8.  wymagania glebowe i wodne.
9.  wierność plonowania,

Bulwy ziemniaczane mogą być wykorzystywane jako produkt pokarmowy, pastewny lub

teŜ surowiec do wyrobu alkoholu etylowego i krochmalu.

Bulwy ziemniaczane są wartościową paszą dla świń, po uparowaniu i zakiszeniu, lub dla

bydła  po  zakiszeniu  surowych.  Przy  przechowywaniu  ziemniaków  występują  duŜe  straty,
które  po  zakiszaniu  są  niŜsze  niŜ  przy  przechowywaniu  tradycyjnym  w  kopcach.  Jeszcze
lepsze  wyniki  daje  suszenie  ziemniaków  w  wyniku,  czego  uzyskujemy  wysokowartościową
pasze w postaci płatków lub wiórków ziemniaczanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy produkcji alkoholu otrzymujemy wywar ziemniaczany stanowiący produkt

odpadowy,  a  przy  produkcji  krochmalu  produktem  odpadowym  są  wycierki  ziemniaczane
(pulpa).  Produkty  te  z  uwagi  na  zawartość  duŜej  ilości  wody  (masa  płynna)  mogą  być
skarmiane  bezpośrednio  przez  bydło.  Po  wysuszeniu  wywaru  ziemniaczanego  otrzymujemy
paszę, która moŜe być wykorzystana w Ŝywieniu większości zwierząt gospodarskich.

Wymagania klimatyczne i glebowe

Ziemniak uwaŜany jest za roślinę gleb lekkich, ale duŜe plony moŜna uzyskać

praktycznie na glebach dobrych i średnich.

Tabela 6. ZaleŜność plonu ziemniaka od jakości gleby [opracowanie własne]

L.p.

Klasa bonitacyjna

Plon w %

I i II

100

IIIa i IIIb

75 – 80

IVa i IVb

70 – 75

60 – 65

Uwzględniając bardzo ograniczony dobór roślin uprawnych, na gleby lekkie, uprawa

ziemniaków jest na nich ekonomicznie uzasadniona.

−

Ziemniaki mają duŜe wymagania co do opadów i temperatury (w latach ciepłych
zapotrzebowanie na wodę wzrasta do 400 mm).

−

Zapotrzebowanie  na  wodę  w  poszczególnych  miesiącach  wegetacji  uzaleŜnione  jest  od
terminu  zbioru  odmiany.  Odmiany  średni-wczesne  mają  większe  zapotrzebowanie  na
wodę  w  czerwcu  i  lipcu,  a  odmiany  późniejsze  w  lipcu  i  sierpniu.  Nadmiar  opadów
w lipcu  i  wrześniu  (zwłaszcza  w  latach  chłodnych)  jest  bardziej  niebezpieczny  od  ich
umiarkowanego niedoboru.

Tabela 7. Optymalne sumy opadów w poszczególnych miesiącach wegetacji ziemniaka [opracowanie własne]

Optymalna suma opadów w mm

Odmiany

czerwiec

lipiec

sierpień

wrzesień

rednio-wczesne

50–60

100–120

60–70

rednio-późnei późne

30–40

90–100

130–150

90–100

−

Występuje wyraźny wpływ współdziałania jakości gleby i wielkości opadów na plony
ziemniaka. Przewaga gleb zwięźlejszych nad lŜejszymi wyraźnie widoczna jest w latach
o małych i średnich opadach, a niemal całkowicie zanika w latach o duŜych opadach.

−

Przy  duŜej  wraŜliwości  ziemniaka  na  czynniki  glebowo-klimatyczne,  o  jego  rejonizacji
w kraju  decydują  z  reguły  względy  organizacyjno-gospodarcze,  a  nie  przyrodnicze.
Większe  zainteresowanie  uprawą  ziemniaka  w  poszczególnych  regionach  z  reguły
związane jest z przewagą drobnych gospodarstw indywidualnych.

Uprawa roli

Ziemniaki mają niewielkie wymagania co do przedplonu jednak wyraźnie wyŜsze plony

uzyskujemy na stanowiskach po motylkowych lub mieszankach z trawami i strączkowych

niŜ

po  zboŜach.  Dobrymi  przedplonami  pod  ziemniaki  są  okopowe.  Ziemniaki  mogą  być
uprawiane  po  sobie  (w  monokulturze)  tylko  w  krótkich  rotacjach  (2–3  lata),  gdyŜ  zachodzi
niebezpieczeństwo  pojawienia  się  na  plantacji  mątwika  ziemniaczanego.  Wskazane  jest
sadzenie  odmian  mątwikoodpornych.  W  praktyce  ziemniaki  uprawiane  są  po  zboŜach,
a lepsze stanowiska przeznacza się pod bardziej wymagające rośliny.

Zadaniem uprawy gleby jest poprawa fizycznych, chemicznych i biologicznych

właściwości gleby oraz takie spulchnienie warstwy ornej, aby powstały dobre warunki do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wegetacji roślin i pracy maszyn zbierających. Ze względu na termin wykonywania
wyróŜniamy zabiegi poŜniwne, jesienne i wiosenne.

Rodzaj zabiegów poŜniwnych powinien być uzaleŜniony od gleby, przedplonu, terminu

jego  zbioru  oraz  stopnia  zachwaszczenia  przygotowywanego  stanowiska.  Po  zbiorach  zbóŜ
naleŜy  wykonać  pełen  zestaw  uprawek  poŜniwnych,  natomiast  po  roślinach  późniejszego
zbioru  moŜna  ograniczyć  ich  ilość  łącząc  zabiegi  poŜniwne  z  jesiennymi.  Pierwszym
zabiegiem  po  zbiorze  zbóŜ  jest  głęboszowanie:  gleby  lekkie  45–50  cm,  gleby  cięŜkie
60–70  cm.  Głęboszowanie  powoduje  spulchnienie  i  rozluźnienie  warstwy  podornej  bez  jej
wydobycia  na  powierzchnię.  Zabieg  ten  likwiduje  podeszwę  płuŜną,  sprzyja  głębszemu
ukorzenieniu  roślin,  poprawia  stosunki  wodne  oraz  umoŜliwia  pobieranie  składników
pokarmowych  z  głębszych  warstw.  Stosowanie  tego  zabiegu  umoŜliwia  wzrost  plonów
o  10–25%.  NiezaleŜnie  od  głęboszowania  wykonuje  się  podorywkę  na  głębokość  8–12  cm
oraz  bronowanie  ograniczające  przesuszanie  gleby.  Kolejne  zabiegi  w  miarę  pojawiania  się
chwastów to bronowanie, talerzowanie lub płytkie kultywatorowanie. Na polach zaperzonych
po  głębokiej  podorywce  naleŜy  zastosować  bronę  lub  kultywator  o  zębach  spręŜynujących
celem  wyciągnięcia  rozłogów  perzu  na  powierzchnię.  Orkę  głęboką  moŜna  wykonywać
dopiero  po  usunięciu  rozłogów  perzu.  MoŜna  teŜ  zastosować  metodę  „zmęczenia  perzu”
poprzez  kilkakrotne  kultywatorowanie  kultywatorem  o  spręŜystych  łapach.  Alternatywą  dla
tych  uprawek  jest  zastosowanie  chemicznej  metody  likwidacji  perzu  przy  uŜyciu,  np.:
Antyperzu, Roundaup lub innych środków o podobnym działaniu.

Zabiegi jesienne powinny być powiązane z nawoŜeniem fosforem i potasem oraz

nawoŜeniem organicznym. Po okopowych i roślinach późnego zbioru zabiegi jesienne moŜna
ograniczyć  do  kultywatorowania,  talerzowania,  i  orki  przedzimowej.  Orkę  przedzimową
wykonuje  się  na  głębokość  30–35  cm  z  jednoczesnym  przyoraniem  P  i  K  oraz  obornika  lub
poplonów  zielonych.  Im  wcześniej  jest  wykonana  (przy  wyŜszej  temperaturze  i  niŜszej
wilgotności  gleby)  orka  przedzimowa  tym  lepsze  są  jej  efekty.  Orka  przedzimowa  jest
najwaŜniejszym zabiegiem wykonywanym jesienią i ma celu:
1.  Równomierne rozmieszczenie w glebie składników organicznych i mineralnych.
2.  Zniszczenie chwastów poprzez głębokie ich przyoranie.
3.  Zwiększenie moŜliwości magazynowania wody z opadów zimowych.
4.  Spulchnienie gleby i ułatwienie głębszego jej przemarzania.

Uprawy wiosenne mają na celu:

−

Ograniczenie ubytków wody z zapasów zimowych.

−

Przyśpieszenie ogrzewania gleby.

−

dokładne wymieszanie uprzednio wysianych nawozów.

−

Spulchnienie i rozdrobnienie gleby.

Pierwszym zabiegiem wiosennym powinno być włókowanie lub bronowanie. Następnie

po wysiewie nawozów naleŜy dokonać spulchnienia gleby przy uŜyciu agregatu uprawowego
(kultywator z wałem strunowym lub kultywator z bronami zębowymi. 2 – 3 krotnie na kilka
dni przed sadzeniem. Na glebach zwięźlejszych stosuje się bronę wahadłową z wałem
strunowym, glebogryzarkę lub frezarkę.

NawoŜenie

Podstawowym nawozem organicznym jest obornik stosowany w dawce 25–30 ton/ha.

NawoŜenie  obornikiem  naleŜy  traktować  jako  zabieg  agrotechniczny  w  zmianowaniu,
polepszający  właściwości  gleby  i  uzupełniający  składniki  pokarmowe.  Ziemniaki
w pierwszym  roku  wykorzystują  10–50  %  składników  pokarmowych zawartych w oborniku.
Stopień wykorzystania zaleŜny jest od jego jakości, temperatury, wilgotności oraz liczebności
drobnoustrojów glebowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy braku obornika moŜna stosować nawozy zielone. Mogą to być poplony – wsiewki

poplonowe, poplony ścierniskowe lub poplony ozime. Źródłem składników mineralnych

w glebie moŜe być przyorana słoma zbóŜ lub rzepaku. Zaleca się jej wzbogacenie
mocznikiem lub gnojowicą. Przy uprawie ziemniaków jadalnych dawka gnojowicy nie
powinna przekraczać 40–60 tys. l/ha. Uprawiając ziemniaki przemysłowe lub paszowe dawkę
gnojowicy moŜna zwiększyć przy jednoczesnym zmniejszeniu nawoŜenia mineralnego.

Terminy i poziom nawoŜenie mineralnego zaleŜny jest typu i zasobności pokarmowej

gleby,  kierunku  przeznaczenia  uprawianych  ziemniaków  oraz  oczekiwanych  plonów.  Małe
potrzeby  nawozowe  występują  w  stanowiskach  po  roślinach  motylkowych,  przy  stosowaniu
duŜych dawek obornika lub poplonów zawierających duŜe ilości masy organicznej oraz przy
późnym sadzeniu i braku skutecznej ochrony przed chorobami i szkodnikami. DuŜe potrzeby
nawozowe wykazują ziemniaki uprawiane po zboŜach (bez obornika lub na małych dawkach
nawozów  organicznych),  sadzone  bulwami  podkiełkowanymi

lub pobudzonymi, skutecznie

chronione przed chorobami i szkodnikami oraz po zimach z duŜą ilością opadów.

Regułą jest jesienne stosowanie pełnej dawki nawozów fosforowych i potasowych. Tylko

na glebach bardzo lekkich o małych zdolnościach sorpcyjnych moŜna stosować wiosenne
nawoŜenie P i K. Dawki nawozów azotowych do 100 kg N/ha stosuje się w całości wiosną,
pod zestaw uprawowy, bezpośrednio przed sadzeniem. NadwyŜkę ponad 100 kg N/ha naleŜy
zastosować

w okresie przed wschodami pod ostanie redlenie. JeŜeli planowane jest dolistne

dokarmianie roztworem mocznika, dawkę przewidywaną na to dokarmianie naleŜy odjąć od
planowanej dawki całkowitej.

Przygotowanie sadzeniaków i terminy sadzenia

Przygotowanie sadzeniaków polega na ich przebraniu z jednoczesnym odrzuceniem bulw

uszkodzonych i chorych oraz rozsortowaniu na frakcje według ich wielkości.

Tabela 8. Frakcje bulw ich wielkość i masa [opracowanie własne]

L.p.

Oznaczenie frakcji

Wielkość bulwy w mm

Masa bulwy w gramach

Drobna

30–40 mm

30–35 g

rednia

40–50 mm

50–60 g

duŜa

50–55 mm

90–110 g

Sadzeniaki po rozsortowaniu na frakcje nastawia się do podkiełkowania lub pobudzenia.

Podkiełkowanie  jest  zabiegiem  pracochłonnym  i  z  reguły  stosowanym  do  sadzeniaków
przeznaczonych  do  wczesnego  zbioru  oraz  produkcji  nasiennej.  Zabieg  ten  polega  na
rozłoŜeniu  sadzeniaków  warstwami  (2–3)  w  skrzynkach  plastikowych  i  pozostawieniu  na
okres  4–5  tygodni  w  pomieszczeniu  o  temperaturze  12–15°C  z  dostępem  do  światła
naturalnego lub z oświetleniem sztucznym.

Pobudzenie polega na umieszczeniu rozsortowanych ziemniaków, w workach lub luzem,

na okres 2-3 tygodni w pomieszczeniu o temperaturze 10–12°C (dostęp do oświetlenia nie
jest wymagany). Po tym okresie sadzeniaki powinny mieć białe kiełki długości 1–2 mm.
Pobudzenie moŜe zwiększyć plon o 20–40 q/ha.

Temperatura gleby przygotowanej do sadzenia ziemniaków powinna wynosić 6–8°C przy

pomiarze na głębokości 10 cm. Ziemniaki sadzi się od końca I dekady kwietnia do początku
I ekady maja. Opóźnienie terminu sadzenia ziemniaków do końca II dekady maja powoduje,
w zaleŜności od regionu, obniŜenie plonów o 10–20%.

Gęstość sadzenia powinna być tak dobrana, aby uzyskać obsadę 200–250 tys. Łodyg

ziemniaka na 1 ha plantacji. Liczba łodyg zaleŜna jest od liczby kiełkujących oczek na
bulwie, która z kolei zaleŜy od masy sadzeniaka. Dlatego teŜ sadzeniaki mniejsze sadzi się
gęściej, a większe rzadziej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 9. Zalecana gęstość sadzenia w rzędzie w cm, w zaleŜności od rozstawy rzędów i wielkości

sadzeniaków [opracowanie własne]

Gęstość sadzenia w centymetrach przy

rozstawie rzędów

Wielkość

sadzeniaka (w

mm)

Średnia masa

sadzeniaka

(w gramach)

62,5 cm

67,5 cm

ZuŜycie

sadzeniaków (t/ha)

30–40

21–26

19–24

1,8–2,3

40–50

24–32

22–30

2,6–3,6

50–55

31–38

28–35

3,8–4,7

Stosowanie maszyn ciągnikowych przy zabiegach pielęgnacyjnych i ochronnych

(zwalczanie chorób i szkodników) oraz przy zbiorze wymaga zachowania szerokości
międzyrzędzi w wymiarze ½ rozstawy kół ciągnika.

Choroby i szkodniki oraz ich zwalczanie

Nowoczesna technologia produkcji ziemniaka, oprócz wzorowej agrotechniki, wymaga

stosowania  racjonalnej  ochrony  przed  chorobami  szkodnikami,  które  mogą  powodować
wysokie  (przekraczające  50%  i  więcej)  spadki  plonów  oraz  powaŜnie  pogorszyć  ich  jakość,
a w konsekwencji przydatność uŜytkową. Plantacje ziemniaków atakowane są przez choroby
grzybowe, bakteryjne i wirusowe oraz szereg szkodników.

Rizoktonioza – choroba grzybowa powodująca gnicie kiełków (nierównomierność

wschodów),  zwijanie  liści  wierzchołkowatych,  próchnienie  łodygi  (widoczna  obrączka
białego  nalotu),  a  na  bulwach  występuje  w  postaci  ospowatości.  Zapobieganie  i  zwalczanie
polega  na  sadzeniu  w  ogrzaną  glebę  zdrowych,  najlepiej  podkiełkowanych  bulw  (bez
strzępków grzybni). Zalecane jest zaprawianie sadzeniaków.

Zaraza ziemniaka – najgroźniejsza choroba ziemniaka wywoływana przez grzyby.

Rozwija  się  epidemicznie  i  nie  zwalczana  w  ciągu  kilku  dni  moŜe  pozbawić  rośliny
powierzchni  asymilacyjnej,  a  w  konsekwencji  powoduje  wysokie  straty  plonu,  obniŜona
zostaje  jakość  bulw  i  jest  powodem  wysoki  strat  w  przechowywaniu.  Na  częściach
naziemnych  ujawnia  się  w  postaci  plam  o  nieregularnych  kształtach,  początkowo  małych
w olorze  szarozielonym.  Wokół  plamy  na  dolnej  stronie  liścia  czasami  widoczny  jest  biały
lub jasnoszary nalot grzybni. Nie zwalczana atakuje całe liście przybierające ciemnobrunatne
zabarwienie.  Na  bulwach  występuje  w  postaci  nieregularnych,  lekko  zapadniętych,
szarosiwych  plam.  Rozwojowi  choroby  sprzyja  wysoka  wilgotność  gleby  i  powietrza  oraz
temperatura  pow.  12°C  (optymalna  dla  rozwoju  choroby  20°C).  Po  sygnalizacji  słuŜby
ochrony  roślin  wykonujemy  pierwszy  oprysk  preparatem  systemicznym,  a  następnie  kolejne
w odstępach 7 (preparaty kontaktowe) do 14 dni (preparaty układowe).

Alternarioza – choroba grzybowa atakująca plantacje ziemniaka wcześniej od zarazy

ziemniaka. Do rozwoju dochodzi przy wysokiej temperaturze i małej wilgotności. Powoduje
zniszczenia liści oraz twardą zgniliznę na bulwach. Zwalczamy fungicydami podobnie jak
zarazę ziemniaka, pierwszy zabieg naleŜy wykonać na początku III dekady czerwca.

Rak ziemniaka – choroba grzybowa wywołująca kalafiorowate narośla na oczkach bulw.

Jest chorobą kwarantannową, w rejonie jej występowania ogranicza się uprawę ziemniaków
i ch wywóz. W Polsce dopuszczone do uprawy są wyłącznie odmiany rakoodporne.

Parch prószysty – choroba grzybowa objawiająca się pęcherzykami na skórce rosnących

bulw,  które  przechodzą  w  ranki,  a  następnie  duŜe  rany.  Podobnie  jak  rak  ziemniaka  jest
chorobą  kwarantannową.  W  Polsce  nie  mamy  odmian  odpornych  na  tę  chorobę.  Na  glebach
zakaŜonych  naleŜy  na  kilka  lat  przerwać  uprawę  ziemniaka.  Nie  naleŜy  skarmiać  chorych
bulw  na  surowo,  poniewaŜ  zarodniki  parcha  nie  giną  w  przewodzie  pokarmowym  i  wraz
z bornikiem trafiają ponownie na pola.

Parch zwykły – choroba wywoływana przez promieniowce. Występuje w trzech formach

– parch płaski, wgłębiony w wypukły. Nasilenie choroby w latach gorących i suchych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w kresie  wiązania  bulw.  Skutecznie  zapobiegamy  i  zwalczamy  poprzez  unikanie  uprawy
ziemniaka  na  glebach  zasadowych,  zbyt  suchych  i  silnie  nagrzewających,  uprawy  zasilamy
nawozami  fizjologicznie  kwaśnymi  oraz  wcześniej  nawozy  zielone  i  dobrze  rozłoŜony
obornik. Sortując sadzeniaki eliminujemy bulwy silnie

poraŜone.

Parch srebrzysty – powszechnie występująca choroba grzybowa, rozwijająca choroba

grzybowa się takŜe podczas przechowywania. Na bulwach występują dobrze widoczne po
zwilŜeniu srebrzysto-brunatne plamy. Zapobieganie i zwalczanie polega na unikaniu zbyt
wczesnego sadzenia, zbiorze bulw dojrzałych i przechowywaniu ich w niskiej temperaturze.

Czarna nóŜka – choroba wywoływana przez bakterie objawiająca się gniciem podstawy

łodygi i szyjki korzeniowej, które stają się czarne. Liście chorej rośliny tracą barwę i składają
się  wzdłuŜ  nerwu  głównego,  a  łodygi  moŜna  łatwo  wyciągnąć  z  ziemi.  Bulwy  podczas
przechowywania  gniją  na  mokro.  Zapobiegamy  i  zwalczamy  poprzez  kilkukrotną  selekcję
negatywną  i  usuwanie  z  plantacji  chorych  roślin  wraz  bulwą  mateczną  i  młodymi  bulwami
oraz przechowywaniem po zbiorach w niskiej temperaturze.

Bakterioza pierścieniowa – kwarantannowa choroba bakteryjna. Bakterie wnikające przez

rany w tkanki ziemniaka atakują wiązki naczyniowe bulw, łodyg i stolonów powodując ich
ś

luzowacenie. Rośliny Ŝółkną, powoli zamierają, a bulwy giną. Przy zapobieganiu

i zwalczaniu postępujemy podobnie jak przy czarnej nóŜce oraz dodatkowo przestrzegamy
i wykonujemy zalecenia wynikające z zarządzeń kwarantannowych słuŜb ochrony roślin.

Choroby wirusowe – Nać i bulwy ziemniaka mogą być poraŜane przez choroby

pochodzenia wirusowego. Choroby wirusowe wywołują głównie wirusy Y, L, M, powodujące
charakterystyczne zmiany liści. Zwalczamy je pośrednio poprzez wymianę materiału
sadzeniowego na kwalifikowany, wolny od wirusów. Na plantacjach nasiennych prowadzi się
selekcję negatywną usuwając krzaki chore oraz zwalcza mszyce będące nosicielkami
wirusów.

Wirus Y – choroba objawia się podłuŜnymi brązowymi smugami na nerwach dolnej

strony  liści  (smugowatość).  Smugi  przechodzą  na  ogonki  liściowe  i  łodygi,  błonki  ulegają
deformacji  (marszczą  się,  mozaika)  następnie  całe  liście  się  zasychają  i  zwisają.  Wirusy
przechodzą  do  części  podziemnej,  a  z  zaraŜonych  bulw  wyrastają  chore  rośliny.  Choroba
moŜe obniŜać plon o około 50%.

Liściozwój – powoduje skarlenie i odbarwienie roślin, miotlasty pokrój i łyŜeczkowane

zwijanie sztywnych błonek liściowych wzdłuŜ nerwu głównego. Choroba moŜe obniŜyć
zbiory o około 50%.

Choroby wywołane wirusami A, S, X i M dają mniej wyraźne objawy przez co są trudne

do zauwaŜenia – powodują spadek plonu o około 10–15%.

Stonka ziemniaczana – najgroźniejszy szkodnik ziemniaka, występujący corocznie na

obszarze  całej  Polski.  Nasilenie  występowania  i  przebieg  cyklu  rozwojowego  stonki  zaleŜy
głównie  od  temperatury.  Cykl  ten  przebiega  najszybciej  przy  temperaturach  zbliŜonych  do
25°C.  W  naszych  warunkach  klimatycznych  występują  2–3  pokolenia  stonki  ziemniaczanej,
której chrząszcze, a szczególnie larwy są bardo Ŝarłoczne – objadają blaszki liściowe. Straty
plonu w zaleŜności od nasilenia występowania szkodnika mogą być bardzo duŜe. Zwalczanie
polega  głównie  na  niszczeniu  larw  znajdujących  się  w  odpowiednim  podstadium
rozwojowym  od  L

(bardzo młode wylęgające się z jaj) do L

(w pełni dojrzałe). Preparaty

typu pyretroidów lub karbaminianów działają najskuteczniej na nerwy L

, a preparaty typu

inhibitorów chityny i biopreparaty powinny być stosowane na bardzo młode larwy
w podstudiach L

i L

. Tylko w przypadku masowego wystąpienia chrząszczy stonki zwalcza

się  równieŜ  owady  dorosłe  pokolenia  zimowego  na  wczesnych  odmianach  i  pokolenia
letniego  na  odmianach  późnych.  Do  zwalczania  chrząszczy  stosuje  się  pyretroidy,
karbaminiany  i  preparaty  fosforoorganiczne,  pamiętając  o  kresie  karencji  dla  człowieka
i zwierząt oraz okresie prewencji dla pszczół.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mątwik ziemniaczany – groźny szkodnik kwarantannowy, zwalczany tylko

zapobiegawczo  poprzez  stosowanie  właściwego  płodozmianu  i  uprawę  odmian  odpornych.
Mątwik  Ŝeruje  na  korzeniach  ziemniaków,  które  w  trakcie  kwitnienia  usiane  są  białymi
ziarenkami  (cystami). Ziemniaki zaatakowane przez szkodnika są niedorozwinięte i skarlałe,
a  plony  bardzo  niskie.  Cysty  jaja  są  Ŝywotne  do  25  lat,  dlatego  zwalczanie  mątwika  jest
bardzo trudne.

Drutowce – larwy spręŜyków uszkadzające kiełki, korzenie i bulwy poprzez głębokie

wgryzanie  się  w  nie.  Występują  szczególnie  na  polach  po  koniczynie,  lucernie  lub  silnie
zaperzonych.  Zapobieganie  polega  na  likwidowaniu  perzu.  Po  stwierdzeniu  duŜej  ilości
szkodników stosujemy zwalczanie chemiczne.

Przechowywanie ziemniaków

Bezpośrednio po zbiorze bulwy wykazują wzmoŜoną aktywność fizjologiczną związaną

z ostatecznym  dojrzewanie,  korkowaceniem  perydermy  oraz  gojeniem  ran  i  skaleczeń.
WyróŜniamy kolejno następujące stadia fizjologicznej aktywności bulw:
1.  bezwzględny spoczynek – uwarunkowany biochemicznie,
2.  względny spoczynek,
3.  stadium kiełkowania rozpoczynające następny cykl reprodukcyjny.

W całym okresie przechowywania bulw moŜna wyróŜnić 4 zasadnicze podokresy,

w których wymagane jest zapewnienie optymalnych warunków temperaturowych
i wilgotnościowych.

Tabela 10. Optymalne warunki przechowywania bulw [opracowanie własne]

Okres

przechowywania

Długość okresu

Temperatura

w °C

Wilgotność w %

Uwagi

Dojrzewanie

1–2 tygodnie

12–18

–

Schładzanie

2–3 tygodnie

2–8

–

Właściwe
przechowywanie

do zuŜycia

2–6

sadzeniaki jadalne

2–3 tygodnie

8–12

Przygotowanie do
zuŜycia

1–2 tygodnie

sadzeniaki jadalne

Najlepsze warunki przechowywania ziemniaków zapewniają kopce techniczne

z wentylacją  mechaniczną  i  przechowalnie  ziemniaków.  W  Polsce  prawie  cały  zbiór
ziemniaków  przeznaczonych  do  przechowania, jest przechowywany w kopcach tradycyjnych
lub  kopcach  foliowych  z  wentylacją  grawitacyjną.  Właściwą  temperaturę  i  wilgotność
w takich  kopcach  moŜna  zapewnić  poprzez  umiejętne  ich  dostosowanie  do  warunków
pogodowych.  W  obydwu  rodzajach  kopców  muszą  być  zainstalowane  termometry  do  stałej
kontroli  temperatury.  JeŜeli  w  okresie  dojrzewania  bulw  słoma  zamoknie  na  skutek
intensywnego skraplania się pary wodnej, naleŜy usunąć ziemię lub zdjąć folię wraz ze słomą
i w pogodny dzień kopiec przesuszyć.

W kopcu ziemnym uformowaną pryzmę ziemniaków przykrywa się suchą czystą słomą

(najlepiej  Ŝytnią),  a  następnie  cienką  warstwą  ziemi  z  pozostawieniem  odkrytej  kalenicy.  Po
schodzeniu  pryzmy  i  wystąpieniu  większych  przymrozków  pryzmę  naleŜy  okryć  drugą
warstwą słomy i całkowicie obsypać ziemią.

W kopcu foliowym pryzmę ziemniaków okrywa się, jak w kopcu ziemnym, suchą czystą

słomą, a na szczycie (na słomie) nakłada się kanał wentylacyjny o dowolnym kształcie, zbity
z  desek  lub  listew  drewnianych.  Kopiec  okrywa  się  folią  z  pozostawieniem  otwartych  ujść
kanału  wentylacyjnego.  Po  schłodzeniu  pryzmy  otwory  kanału  wentylacyjnego  naleŜy
zamknąć.  Folia  u  podstawy  kopca  powinna  początkowo  powinna  być  przyciśnięta  cienką
warstwą ziemi, a na zimę przysypana warstwą zapobiegającą przemarzanie kopca od dołu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Burak cukrowy

Burak jest rośliną dwuletnią z rodziny komosowatych (Chemopodiaceae). W pierwszym

roku po wysiewie wytwarza gruby mięsisty korzeń i rozetę liści przykorzeniowych. Korzenie
zbieramy jesienią i przechowujemy do wiosny. Wysadzone w następnym roku wytwarzają
sztywny rozgałęziony pęd nasienny, a na nim po kwitnieniu owoce i nasiona.
System korzeniowy – korzeń główny (palowy), sięgający 1,5–2,0 m w głąb gleby i korzenie
boczne. W zgrubiałej części korzenia palowego wyróŜniamy trzy części:

−

główka (zwykle zazieleniona, pozbawiona korzeni bocznych), z której wyrastają liście
i pędy kwiatowe,

−

szyjka,

−

koniec właściwy z silnie wydłuŜonym końcem i siecią korzeni bocznych.

Kształt korzeni jest róŜny, w zaleŜności od odmiany.
Łodyga (pęd nadziemny) – przy uprawie na nasiona burak wytwarza w drugim roku jeden

lub kilka pędów kwiatowych, które rozgałęziają się od dołu, są sztywne i ulistnione. Pęd w
dolnej części jest gładki natomiast w górnej wyraźnie Ŝeberkowany.

Liście – wyrastają z główki, są pojedyncze, ogonkowe, ułoŜone spiralnie i tworzą rozetę.

Liście dolne pędu nasiennego mają długie ogonki, natomiast liście wyŜej osadzone są coraz
mniejsze z krótszymi ogonkami.

Kwiatostan – złoŜony kłos.
Owoc – powstaje z kwiatów tworzących kłębek przez zrastanie się poszczególnych

owocków. Jest to owoc złoŜony

tzw. kłębek, który jest nasieniem rolniczym. W kłębku

znajduje się 2–6 nasion, koloru ciemnobrunatnego. KaŜde nasionko znajduje się pod
tzw. wieczkiem.

Fazy rozwojowe buraka cukrowego:

1.  faza kiełkowania kończąca się wykształceniem zielonych liścieni;
2.  faza dwóch liści;
3.  faza sześciu liści (od drugiego do szóstego w pełni wykształconego liścia);
4.  faza  szesnastu  liści  (zachodzą  w  tym  okresie  stosunkowo  szybkie  zmiany  w  budowie

wtórnej korzeni);

5. faza formowania się korzenia spichrzowego (trwa około 60 dni, przewaŜnie w miesiącach

VII i VIII) – charakteryzująca się najbardziej intensywnymi przyrostami zarówno
korzenia jak i liści oraz odkładaniem cukru w korzeniach;

6. faza korzenia dojrzałego (przyrost masy korzenia jest nieznaczny, następuje gromadzenie

cukru);

7. faza tworzenia pędu kwiatowego i kwitnienia.

Burak cukrowy jest podstawowym surowcem w europejskim przemyśle cukrowniczym.
Jako produkty uboczne przy produkcji cukru otrzymuje się:

−

wysłodki buraczane – bardzo wodnisty produkt otrzymywany po wyługowaniu z krajanki
buraczanej  cukru  i  związków  rozpuszczalnych.  Wysłodki  świeŜe  nie  nadają  się  do
transportu  na  większe  odległości  jak  teŜ  nie  jest  moŜliwe  ich  dłuŜsze  przechowywanie.
Wysłodki świeŜe i kiszone (z liśćmi buraczanymi lub z innymi zielonkami) stosowane są
w  Ŝywieniu  bydła  opasowego  i  mlecznego.  Suszone  w  cukrowniach  wysłodki  (same
i  z  dodatkiem  melasy)  mają  wartość  Ŝywieniową  pośrednią  pomiędzy  paszami
treściwymi a objętościowymi i mogą być przechowywane przez dłuŜszy okres czasu.

−

melas – zagęszczony sok buraczany, pozostający po wykrystalizowaniu się cukru. Melasa
ma duŜą wartość pokarmową Ŝywieniu trzody chlewnej i koni. Jej dodatek ułatwia
zakiszanie zielonek trudno kiszących się. W przemyśle melasę wykorzystuje się do
produkcji

alkoholu

etylowego,

glicerolu,

butanolu,

kwasów

cytrynowego

i glutaminowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania klimatyczne i glebowe

Burak cukrowy jest jedną z najbardziej produktywnych roślin uprawnych

charakteryzującą  się  bardzo  duŜymi  wymaganiami  glebowymi,  wodnymi  i  pokarmowymi.
NajwyŜsze  plony  osiągane  są  na  przepuszczalnych,  głębokich  glebach  o  prawidłowej
budowie całego profilu, utworzonych z glin i utworów pyłowych, właściwie uprawianych bez
tzw. podeszwy płuŜnej. Są to czarne ziemie właściwe, mady, gleby brunatne właściwe, lessy
–  gleby  zaliczane  do  kompleksu  pszennego  bardzo  dobrego  i  dobrego  oraz  Ŝytniego  bardzo
dobrego  w  klasach  I  i  II  oraz  IIIa  i  IIIb.  Oprócz  naturalnej  urodzajności  gleby,  w  uprawie
buraka,  bardzo  duŜe  znaczenie  ma  jej  Ŝyzność  nabyta  w  wyniku  prawidłowej  uprawy
i nawoŜenia.  Korzystny  odczyn  gleby  zbliŜony  do  obojętnego  (6,5–7,0  pH).  Wysokie  są
wymagania wodne buraka, a optymalna suma opadów w okresie wegetacyjnym wynoszącym
180–190 dni (od kwietnia do września) wynosi 400 mm, z maksymalnym zapotrzebowaniem
w  lipcu  i  sierpniu.  Bardzo  duŜe  znaczenie  mają  właściwe  stosunki  wodne  i  temperaturowe
w kwietniu  i  pierwszej  połowie  maja  to  jest  w  okresie  wschodów  buraka. Optymalne w tym
okresie  są  umiarkowane  opady  o  niskiej  intensywności  oraz  wysokie  temperatury
przyśpieszające  wschody.  Niskie  temperatury  (-8°C)  uszkadzają  młode  rośliny.  Burak  jest
rośliną  światłolubną  wymagającą  duŜej  intensywności  oświetlenia  w  całym  okresie
wegetacyjnym.

Uprawa roli i nawoŜenie

Burak ma wyjątkowo duŜe wymagania do struktury gleby i reaguje znacznymi zniŜkami

plonu  na  wszelkie  zaniedbania  uprawowe.  Rodzaj  wykonywanych  zabiegów  poŜniwnych
i jesiennych  uzaleŜniony  jest  od  gleby,  przedplonu,  terminu  jego  zbioru  oraz  stopnia
zachwaszczenia  przygotowywanego  stanowiska.  Buraków  nie  naleŜy  uprawiać  na  glebach
zaperzonych.

Przygotowując stanowisko pod uprawę buraka (bezpośrednio po plonie głównym)

optymalnym  rozwiązaniem  jest  stosowanie  zasady  trzech  orek  wykonywanych  w  odstępach
4–6 tygodni. W tym systemie uprawy pod podorywkę stosuje się nawozy wapniowe, a przed
orką  średnią  wysiewa  się  nawozy  fosforowe  i  potasowe  oraz  obornik.  Pług  powinien  być
zawsze  zespolony  z  wałem  strunowym  lub  broną kolczatką w celu wyrównania powierzchni
pola. Wyrównanie to dotyczy orki przedzimowej, której nie naleŜy zostawiać w ostrej skibie.
Na  glebach  płytkich  lub  o  wadliwej  budowie  profilu  z  występującą  podeszwą  płuŜną,  orkę
ś

rednią moŜna zastąpić głęboszowaniem na głębokości 45–60 cm. Termin zabiegu naleŜy

dobrać do optymalnej wilgotności uprawianej gleby. W tym wariancie nawozy wapniowe
rozsiewamy przed głęboszowaniem, a fosforowe i potasowe oraz obornik wysiewamy przed
orką przedzimową (pług z przedpłuŜkiem).

Bezpośrednio po zbiorze rośliny przedplonowej wysiewa się nawozy fosforowe

i potasowe oraz w miarę potrzeby niewielką dawkę nawozów azotowych i wykonuje się orkę
ś

rednią z wałem strunowym. Poplon naleŜy zasiać najwcześniej jak to jest moŜliwe. Po

pierwszych przymrozkach na poplon wysiewa się nawozy wapniowe i talerzuje. Późną
jesienią rozrzucamy obornik i wykonujemy orkę przedzimową (pług z przedpłuŜkiem)

Wczesną wiosna (po obeschnięciu gleby) wykonujemy włókowanie lub bronowanie. Na

wstępnie wyrównane pole rozsiewa się nawozy azotowe i zestawem uprawowym, kultywator
wąskozębowy  i  wał  strunowy,  wykonuje  się  kolejną  uprawkę  na  głębokość  10  cm.  Przy
chemicznym  zwalczaniu  chwastów  po  tym  zabiegu  naleŜy  wykonać  oprysk  pola
odpowiednim  herbicydem.  TuŜ  przed  wysiewem  nasion  naleŜy,  zestawem  brona  i  wał
strunowy, wykonać ostatnia uprawkę na głębokość 3–5 cm.

Buraki charakteryzują się duŜym zapotrzebowaniem na makro i mikroelementy. Przy

plonie 40 t/ha buraki pobierają ponad 240 kg azotu oraz fosforu i niemal 100 kg potasu.
Specyfiką uprawy buraka jest duŜe zapotrzebowanie pokarmowe na sód, które przekracza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

100 kg/ha. W uprawie buraka zawsze powinno być stosowane nawoŜenie organiczne.
Nawozem z pogranicza nawozów organicznych i mineralnych jest gnojowica, z której azot
jest znacznie lepiej przyswajalny niŜ z obornika.

Wapnowanie i nawoŜenie magnezem naleŜy niemal zawsze stosować w dawkach

wynikających  ze  wskazań  analizy  zasobności  pokarmowej  gleb.  Wysokość  dawki  nawozów
fosforowych  i  potasowych  uzaleŜniona  jest  od  oczekiwanych  plonów  oraz  zawartości
w glebie  przyswajalnych  form  obydwu  składników,  pamiętając,  Ŝe  w  pierwszym  roku
z obornika  wykorzystywane  jest  tylko  10  –  50  %  tych  nawozów.  Na  glebach  o  niskiej
zawartości  fosforu  i  potasu  w  dawce  nawozowej  naleŜy  przewidzieć  naddatek  tych
składników,  ponad  potrzeby  pokarmowe  buraka,  w  celu  podniesienia  Ŝyzności  gleby.
W nawoŜeniu buraków naleŜy stosować w pierwszym rzędzie niskoprocentowe sole potasowe
i kainit, które obok potasu zawierają duŜe ilości sodu.

W nawoŜeniu buraka najbardziej skomplikowane jest ustalenie dawek azotu, których

wielkość  powinna  być  uzaleŜniona  od  oczekiwanego  plonu.  Dawki  zbyt  małe  powodują
niewykorzystanie potencjału plonowania rośliny. Zbyt duŜe dawki azotu powodują nadmierny
wzrost  liści  kosztem  korzeni,  pogorszenie  właściwości  przetwórczych  oraz  obniŜenie
poziomu  cukru.  Całkowitą  dawkę  nawozów  azotowych  (do  100  kg  N/ha)  naleŜy  wysiać
przedsiewnie lub podzielić na 2 części. Pierwszą część podzielonej dawki, w ilości 50–60%,
naleŜy wysiać przed wysiewem buraków. Drugą część tej dawki wysiewa się w fazie 2–4 par
liści,  po  uregulowaniu  liczby  roślin  na  polu.  Po  wysiewie  nawozu  naleŜy  zastosować
pielęgnację  międzyrzędową.  Przy  wyŜszych  dawkach  azotu  moŜna  stosować  dokarmianie
dolistne.

Siew buraków

Materiał siewny stanowią owocostany ich fragmenty lub owoce zwane kłębkami, które są

uszlachetniane  poprzez  otoczkowanie  to  jest  pokrywanie  warstwą  substancji,  która  zawiera
elementy  organiczne  i  mineralne.  Otoczka  nadaje  kłębkom  jednakowy  kształt  i  wielkość,
dzięki  czemu  ułatwiony  jest  wysiew  nasion.  Nasiona  buraka  cukrowego  się  precyzyjnymi
siewnikami  –  tzw.  punktowymi.  Ze  względu  na  zasadę  działania  zespołu  wysiewającego
siewniki te dzieli się na mechaniczne, pneumatyczne i pneumatyczno-mechaniczne.

Polowa zdolność wschodów (PZW) – liczba roślin zeszłych do liczby wysianych

kłębków wyraŜona w procentach waha się od 20 do 80%, a najczęściej wynosi od 40 do 70%.

O dobrej ocenie PZW (około 70%) decyduje:

−

dobra jakość materiału siewnego,

−

właściwa agrotechnika,

−

odpowiedni przedplon,

−

wczesny (optymalny) termin siewu,

−

staranne wykonanie uprawek jesiennych i wiosennych.
Siew buraków jest jednym z zasadniczych elementów w całej technologii uprawy. NaleŜy

go  rozpocząć,  gdy  temperatura  wierzchniej  warstwy  gleby  przekroczy  5°C,  a  jej  wilgotność
ulegnie  obniŜeniu  do  12–16%.  Pokrywa  się  to  na  ogół  z  kwitnieniem  forsycji,  rozwijaniem
liści  na  agreście,  porzeczkach,  bzie  oraz  początkiem  kwitnienia  wiśni  i  czereśni.
Kalendarzowo w zaleŜności od regionu Polski buraki sieje się od początku kwietnia do jego
końca.  Najwcześniej  wysiewane  winny  być  kłębki  otoczkowane  z  uwagi  na  konieczność
rozpuszczenia  się  otoczki  jako  podstawowego  warunku  wchodu  roślin.  Ilość  wysiewu
kłębków  uzaleŜniona  jest  od  formy  materiału  siewnego,  typu  siewników  i  warunków
klimatyczno-glebowych.  Jednostka  siewna  to  100 000  nasion  –  w  takiej  formie  prowadzano
jest  sprzedaŜ  nasion.  Odległość  pomiędzy  wysiewanymi  nasionami  uzaleŜniona  jest  od
jakości  materiału  siewnego  –  im  lepsza  jakość  tym  większe  odległości.  Powszechnie
stosowana szerokość międzyrzędzi wynosi 45–50 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z uwagi na małe rozmiary nasiona buraków wysiewa się do gleby płytko. Na glebach

lŜejszych  łatwiej  przesychających  siejemy  na  głębokość  3–3,5  cm,  a  na  glebach  cięŜszych
wilgotnych  siejemy  na  głębokość  2–3  cm.  Nasiona  winny  być  wysiane  w  bruzdkę,  na
ugniecione  podłoŜe,  przyciśnięte  kółkiem  ugniatającym  siewnika  i  przysypane  pulchną
strukturalną glebą.

Choroby i szkodniki oraz ich zwalczanie

Plantacje buraków atakowane są przez wiele chorób pochodzenia wirusowego na

przykład: Ŝółtaczka wirusowa, kędzierzawka płaszczyńcowa, które przenoszone są przez
mszyce lub płaszczyńca burakowego. Zwalczanie tych chorób ograniczone jest do zwalczania
ich nosicieli.

Zgorzel siewek buraka– choroba grzybowa atakująca kiełkujące nasiona i młode rośliny

do fazy 4 liści, powodując ich czernienie i zamieranie. Jest jedną z najgroźniejszych chorób,
której duŜe nasilenie moŜe spowodować konieczność likwidacji plantacji. Chorobie
zapobiega się metodami agrotechnicznymi (staranna uprawa roli zapewniająca dobre warunki
dla wschodów) oraz zaprawianiem roślin.

Chwościk burakowy – choroba grzybowa ujawniająca się na liściach w czerwcu

i początku lipca w postaci czerwonych plam i zamierania całych liści.

Mączniak rzekomy i mączniak własciwy – choroby występujące drugiej połowie czerwca

i w lipcu, objawami są biały lub szary nalot grzybni na liściach.

Po stwierdzeniu nasilonych objawów chorobowych stosujemy chemiczne zwalczanie

chwościka burakowego i mączniaka rzekomego stosując opryski zgodnie z sygnalizacją

słuŜb

ochrony roślin powtarzając je w miarę potrzeby po 7–10 dniach innym preparatem. Działanie
preparatów jest skuteczne w temperaturach 15–20°C.

Zgorzel liści sercowych – choroba pochodzenia fizjologicznego spowodowana brakiem

boru i zwalczana przez stosowanie oprysków tym mikroelementem.

Do najgroźniejszych szkodników buraka naleŜy mątwik burakowy oraz Ŝerujące na

siewkach i liściach drobnica burakowa, pchełki oraz larwy śmietek. Mątwika moŜna zwalczać
tylko właściwy płodozmian, zapewniający odpowiednio długie przerwy w uprawie buraka na
tym samym polu. Pozostałe szkodnika zwalcza się chemicznie w terminach wynikających
z sygnalizacji, ich pojawiania się, podawanej przez Stację Ochrony i Kwarantanny Roślin.
Chemicznie mogą być równieŜ zwalczane mszyce i płaszczyniec burakowy – nosiciele chorób
wirusowych.

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Czy znasz budowę nadziemnej i podziemnej części rośliny ziemniaka i buraka?
2.  Co wiesz na temat systemu korzeniowego ziemniaka i buraka cukrowego?
3.  Czy potrafisz rozpoznać występujące choroby i szkodniki roślin okopowych?
4.  Czy znasz sposoby zapobiegania i walki z chorobami i szkodnikami uprawach ziemniaka

i buraka cukrowego?

5. Czy potrafisz rozpoznać chwasty występujące w uprawach ziemniaka i buraka?
6. Czy znasz zasady posługiwania się środkami ochrony roślin stosowanymi w uprawach

ziemniaka i buraka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Budowa nadziemnej i podziemnej części rośliny ziemniaka i buraka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć rysunki, foliogramy, przeźrocza z roślinami ziemniaka i buraka cukrowego,
2)  obejrzeć eksponaty Ŝywych roślin,
3)  określić charakterystyczne cechy budowy ziemniaka i buraka,
4)  narysować roślinę ziemniaka i buraka w zeszycie,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rysunki, foliogramy, przeźrocza oraz okazy Ŝywych roślin ziemniaka i buraka,

−

rzutnik.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie chorób, szkodników i chwastów ziemniaka i buraka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z najwaŜniejszymi chorobami, szkodnikami i chwastami występującymi

w uprawach ziemniaka i buraka,

2)  obejrzeć choroby i szkodniki oraz uszkodzenia przez nie powodowane,
3)  obejrzeć chwasty występujące w uprawach ziemniaka i buraka,
4)  zapoznać  się  ze  sposobami  zwalczania  chorób,  szkodników  i  chwastów  oraz  krótko  je

opisać,

5) zapoznać się z działaniem i postępowaniem z róŜnymi środkami ochrony roślin,

przeznaczonymi dla ziemniaka i buraka,

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

eksponaty roślin zaatakowanych przez szkodniki i choroby,

−

atlasy chorób i szkodników ziemniaka i buraka cukrowego,

−

foliogramy, przeźrocza, rysunki chorób i szkodników ziemniaka i buraka cukrowego,

−

ulotki, materiały reklamowe środków ochrony roślin przeznaczonych dla ziemniaka
i buraka cukrowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować budowę części nadziemnej i podziemnej roślin

ziemniaka i buraka?

2) opisać cechy charakterystyczne systemu korzeniowego ziemniaka

i buraka?

3) rozpoznać choroby, szkodniki i chwasty ziemniaka i buraka?

4) podać metody zapobiegania i zwalczania chorób, szkodników

i chwastów ziemniaka i buraka?

5) dobrać odpowiednie środki ochrony roślin dla ziemniaka i buraka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Produkcja rzepaku ozimego

4.3.1. Materiał nauczania

Rzepak ozimy botanicznie jest rośliną z rodziny krzyŜowych, natomiast gospodarczo

określany jest jako przemysłowa roślina oleista. Cykl rozwojowy od siewu do zbioru wynosi
około 11 miesięcy.

Łodygi wybijają się silnie, są rozgałęzione o odrastających pędach bocznych. Kwiaty

koloru Ŝółtego zebrane są w grono. Owoce rzepaku – łuszczyny mają krótki dziób i silnie
odrastają od łodygi (zawierają kilka nasion). Korzeń rzepaku jest palowy, w pełni rozwoju
sięgający 120 cm.

Drobne nasiona rzepaku ozimego kiełkują bardzo szybko, nawet w niskich

temperaturach. Siewka składa się z korzonka zarodkowego, łodyŜki podliścieniowej i dwóch
liścieni otaczających pączek wierzchołkowy. Korzonek zarodkowy przerasta szybko glebę,
rozwijając się w silny korzeń palowy. Z korzenia głównego wyrastają nieliczne, ale silne
i długie korzenie boczne, a na nich rozwijają się obficie drobne korzonki.

Z pączka wierzchołkowego rozwijają się w odstępach kilkudniowych kolejne pary liści

oddzielone  krótkimi  międzywęźlami  nadliścieniowej  części  łodygi.  Przed  zimą  rzepak
powinien  rozwinąć  do  ośmiu  par  liści,  a  pąk  wierzchołkowy  znajdować  się  moŜliwie  blisko
powierzchni  ziemi  (do  3  cm),  co  chroni  go  przed  przemarzaniem.  W  okresie  zimy  rośliny
ulegają jarowizacji i przechodzą w fazę rozwoju generatywnego.

Na wiosnę pęd kwiatostanowy zaczyna się szybko wydłuŜać, a krótko przed kwitnieniem

pojawiają się rozgałęzienia boczne. Pączki, a następnie kwiaty tworzą kwiatostany – grona.
Najpierw zakwita grono napędzie głównym, a później na pędach bocznych.

Rzepak jest samo i obcopylny z przewagą obcopylności, a wytwarzające duŜo nektaru

kwiaty przyciągają liczne owady. Okres kwitnienia jest długi i przeciąga się do 45 dni.

Nasiona rzepaku zawierają 40-50% tłuszczu i 15-20% białka. W składzie tłuszczu

dawnych  odmian  rzepaku  przewaŜał  kwas  erukowy  szkodliwy  dla  zdrowia.  Kolejną
szkodliwą  substancją  starych  odmian  były  glukozynolany  zawierające  siarkę  (śruta
poekstrakcyjna).  Od  1990  roku  uprawiane  są  nowe  tzw.  podwójnie  ulepszone  odmiany
o bardzo  niskiej  zawartości  zarówno  kwasu  erukowego  (do  2%)  jak  i  glukozynolanów.  Olej
tłoczony  z  nasion  tych  odmian  nadaje  się  do  wyrobu  wszystkich  produktów  spoŜywczych,
a śruta jest bardzo cenną, wysokobiałkową paszą dla zwierząt.

Fazy rozwoju rzepaku:

−

kiełkowanie,

−

wschody,

−

stadium rozety,

−

wydłuŜanie pędu,

−

pąkowanie,

−

kwitnienie,

−

rozwój łuszczyn,

−

dojrzewanie.

Wymagania glebowo-klimatyczne rzepaku i zasięg uprawy

Rzepak ma podobne wymagania glebowe do buraka pastewnego. Udaje się najlepiej na

glebach o przepuszczalnym podłoŜu, zaliczanych do kompleksów pszennego bardzo dobrego
i dobrego, pszennego górskiego i Ŝytniego bardzo dobrego. Zadawalając plony daje równieŜ
na glebach wytworzonych z piasków gliniastych, zaliczanych do kompleksów Ŝytniego
dobrego i zboŜowego górskiego. Gleby te myszą być jednak zasobne w składniki pokarmowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym. Nieodpowiednie pod uprawę rzepaku są gleby
podmokłe i zalegające na nieprzepuszczalnym podłoŜu, jak równieŜ gleby torfowe.

Wymagania wodne ma rzepak wysokie (500–700 opady roczne). Wprawdzie korzysta

z zapasów wody glebowej, ale w krytycznych fazach – kwitnienia, a następnie dojrzewania
ma duŜe wymagania wodne. DuŜe plony nasion uzyskuje się w latach, gdy w fazach
krytycznych padają częste, ale o małym nasileniu deszcze, a temperatury są niezbyt wysokie.

Zimotrwałość rzepaku jest większa niŜ jęczmienia ozimego, ale mniejsza niŜ pszenicy

i Ŝyta. Rzepak wytrzymuje temperatury do -15°C, bez okrywy śniegowej i do -25

C pod

niegiem, jeŜeli był dobrze zahartowany jesienią, w warunkach stopniowego spadku

temperatury. Bardziej niebezpieczna dla rzepaku są okresowe ocieplenia i ochłodzenia
następujące po sobie w okresie zimy i przedwiośnia. Rośliny ulegają wtedy rozhartowaniu
i łatwo przemarzają, a przy silnych zimowych wiatrach ulegają wysmaleniu.

Technologia produkcji rzepaku

Rzepak jest rośliną o duŜych wymaganiach agrotechnicznych, która wymaga intensywnej

technologii produkcji.

Stanowisko w zmianowaniu

Jako roślina wczesnego siewu letniego, rzepak moŜe być uprawiany tylko po

przedplonach wcześnie schodzących z pola. Najlepsze przedplony to mieszanki traw z lucerną
i  koniczyną,  zaorane  po  pierwszym  pokosie,  ziemniaki  na  wczesny  zbiór,  oraz  wczesne
odmiany  grochu.  Teoretycznie  najlepszy  przedplon  zboŜowy  –  jęczmień  ozimy  daję  duŜo
samosiewów,  zagłuszających  rzepak  i  wymagających  niszczenia  herbicydami.  Dlatego
lepszym  przedplonem  jest  jęczmień  jary.  Najgorszym  ze  zboŜowych  jest  owies.  Rzepak
toleruje  stanowisko  po  sobie  i  moŜe  być  uprawiany  w  kilkuletniej  monokulturze.  W  glebie
z monokulturą  narasta  populacja  mątwika,  a  sam  rzepak  jest  w  większym  stopniu  poraŜany
przez choroby i szkodniki.

Uprawa roli

Uprawa roli podporządkowana jest wczesnemu siewowi rzepaku. Po ziemniakach

wczesnych i roślinach strączkowych wystarcza zastosowanie kultywatora lub wykonanie orki
siewnej  pługiem  z  przedpłuŜkiem.  Kultywator  i  pług  powinny  być  połączone  z  wałem
kolczastym.  Podstawowe  zabiegi  uprawowe  naleŜy  wykonać  na  4–5  tygodni  przed  siewem
rzepaku  ozimego,  aby  rola  naleŜycie  się  odleŜała.  Po  mieszankach  traw  z  motylkowymi
konieczny  jest  pełny  system  uprawek:  podorywka  pługiem  z  wałem  kolczatką  lub  pługiem
talerzowym,  a  następnie  orka  siewna  pługiem  zagregatowanym  z  wałem  Campbella.  Pod
uprawy podstawowe wysiewa się nawozy fosforowe i potasowe.

Przed siewem rzepaku naleŜy zastosować jedno i dwukrotnie zestaw uprawowy

składający się z brony i wału strunowego. Powierzchnia pola przed siewem musi być bardzo
starannie wyrównana, a miąŜszość wierzchniej, spulchnionej warstwy roli nie powinna
przekraczać 5 cm. Pod uprawki przedsiewne stosuje się z reguły małą dawkę nawozów
azotowych.

NawoŜenie

Rzepak ma duŜe potrzeby pokarmowe i nawozowe, dla wydania plonu 4 t z hektara

rzepak musi pobrać z gleby i nawozów około 240 kg azotu, ponad 280 kg potasu i 100 kg
fosforu. DuŜe są jego potrzeby w stosunku do siarki i boru.

Cześć pobranych składników powraca do gleby juŜ w drugiej połowie okresu wegetacji

rzepaku z opadającymi liśćmi i kwiatami. Z przyoraną słomą rzepaku powraca do gleby
30–40% pobranej ilości azotu i fosforu, 80–90% potasu i wapnia. Dlatego między innymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rzepak jest uwaŜany za dobry przedplon. Rzepak plonuje zadowalająco na glebach
o uregulowanym odczynie pH powyŜej 6,0 i przynajmniej średniej, a lepiej wysokiej
zawartości przyswajalnego magnezu.

Z uwagi na krótki okres i nasilenie prac polowych pomiędzy sprzętem przedplonu

i siewem rzepaku, nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe lepiej jest stosować pod
rośliny przedplonowe.

Wielkość dawek nawozów fosforowych i potasowych uzaleŜniana jest od oczekiwanych

plonów rzepaku i od zawartości w glebie przyswajalnych form tych składników. PoŜądane,
ale trudne organizacyjnie jest stosowanie pod rzepak obornika i gnojowicy. Dawki nawozów
organicznych nie powinny przekraczać 20 t (20 m

) na hektar, gdyŜ z większymi dawkami

zwłaszcza  gnojowicy  wprowadza  się  jesienią  zbyt  duŜo  działającego  azotu.  Ilości  fosforu
i potasu, wprowadzane w nawozach organicznych moŜna wyliczyć na podstawie tabel składu
chemicznego  tych  nawozów.  Ilości  te  naleŜy  odjąć  od  zalecanych  pod  rzepak  dawek
nawozów  fosforowych  i  potasowych.  W  praktyce,  na  glebach  o  średniej  zawartości
przyswajalnego  fosforu  i  potasu,  rzepak  uprawiany  na  zalecanych  dawkach  obornika
i gnojowicy nie wymaga stosowania uzupełniającego nawoŜenia tymi składnikami.

Rzepak naleŜy do roślin o najsilniejszej reakcji na nawoŜenie azotem i wymaga

stosowania duŜych dawek tego składnika. Wielkość i sposób stosowania dawek nawozów
zaleŜą od oczekiwanych plonów i przewidywanych potrzeb nawozowych w stosunku do
azotu.

DuŜe potrzeby nawozowe występują wówczas, gdy rzepak uprawiany jest po

przedplonach zboŜowych bez obornika, a zima obfitowała w opady i była raczej łagodna.
Małe potrzeby nawozowe wykazuje po okopowych (na oborniku) lub po przedplonach
motylkowych, a takŜe przy stosowaniu bezpośrednio pod rzepak obornika i gnojowicy.

Jesienią dawkę nawozów azotowych stosuje się tylko przy duŜych lub średnich

oczekiwanych  potrzebach  nawozowych,  a  więc  w  praktyce  zaleŜy  to  od  przedplonu.
Wiosenną  dawkę  z  reguły  dzieli  się  na  dwie  części.  Pierwszą  stosuje  się  bardzo  wczesną
wiosną  po  ocenie  przezimowania.  Drugą  10-14  dni  po  dawce  pierwszej  przed  pąkowaniem
pod  narzędzie  pielęgnacyjne.  Korzystnie  jest  nawozić  rzepak  siarką  w  jesiennej  dawce
nawozów.

Przygotowanie nasion i siew

Prawidłowy siew decyduje o powodzeniu uprawy rzepaku ozimego.
Do siewu naleŜy uŜywać tylko nasion kwalifikowanych, zaprawionych przez producenta,

o duŜej wartości uŜytkowej. Zaprawianie nasion chroni w duŜej mierze młode rośliny rzepaku
przed szkodnikami: chowaczem galasówkiem, pchełkami oraz przed chorobami: zgorzelą
siewek i czernią rzepaku.

Planowana obsada roślin rzepaku zaleŜy od warunków uprawy, na którą składają się

warunki  glebowe,  klimatyczne  i  poziom  agrotechniki.  Wynosi  ona  60–100  tyś  roślin  na
hektar.  Ilość  wysiewu  powinna  być  o  20%  większa  od  planowanej  obsady  roślin.  Masę
wysiewu  oblicza  się  przez  przemnoŜenie  ilości  wysiewu  przez  MTZ  i  podzielenia  przez  ich
wartość uŜytkową. MTZ dla rzepaku wynosi ok. 5g.

Optymalny termin siewu zaleŜy od regionu i wypada między 10 i 25 sierpnia.
Rzepak wysiewa się bardzo starannie ustawionym siewnikiem w rzędy o rozstawie

34–40 cm lub 18–25 cm. Szersza rozstawa przy uprawie międzyrzędowej, a węŜsza, gdy
zabiegi ograniczone są do herbicydów.

Nasiona powinny być umieszczone płytko, poniewaŜ kiełkując (epigenicznie) liścienie

wydobywają się na powierzchnię gleby, na głębokość 1-2 cm, na zagęszczonym podłoŜu
i przykryte cienką, pulchną warstwą gleby. Siewnik powinien być zespolony z wałem
pierścieniowym, a nigdy z broną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prowadzenie łanu

Prowadzenie łanu polega na utrzymaniu go w stanie wolnym od chwastów, skutecznym

zwalczaniu  chorób  i  szkodników  oraz  stosowaniu  dokarmiania  dolistnego.  Ocena  łanu
obejmuje  ocenę  wschodów,  ocenę  w  momencie  wejścia  w  spoczynek  zimowy  i  po
przezimowaniu,  ustalenie  stopnia  zachwaszczenia  i  obserwacje  chorób  i  szkodników  oraz
określenie momentu dojrzałości nasion.

W momencie jesiennego zahamowania wegetacji na 1 m

powinno być 80–120 roślin

z dobrze rozwiniętą rozetą liściową, liczącą co najmniej 8 liści i jak najkrótsza łodygą,
niewiele wystającą ponad powierzchnię gleby.

Wczesną wiosną na plantacji, która bardzo dobrze przezimowała znajduje się 60–80,

roślin, a na plantacji, która dobrze przezimowała 40–60 roślin na metr kwadratowy, Ŝywych,
zdrowych roślin tworzących zwarty łan.

Pielęgnacja ma na celu zwalczanie chwastów i samosiewów zbóŜ (obniŜających plony).

W  rzepaku  uprawianym  w  szerokie  rzędy  jest  stosowana  pielęgnacja  mechaniczno-
chemiczna,  natomiast  w  wąskie  rzędy  tylko  chemiczna.  Pielęgnacja  mechaniczna  –
dwukrotne  opielenie  plantacji  noŜami  kątowymi  jesienią  –  przed  wykształceniem  rozety
liściowej  i  ponownie  przed  nastaniem  przymrozków  gęsiostópkami.  Na  wiosnę  bronowanie
i opielanie  gęsiostópkami.  Wiosenne  bronowanie  wykonuje  się  równieŜ  na  plantacjach
w wąskie rzędy wtedy. gdy stopień przezimowania jest gorszy od dobrego.

Termin i rodzaj herbicydu naleŜy dostosować do dominujących chwastów w łanie

rzepaku.  Na  polach  silnie  zachwaszczonych  oprysk  herbicydem  naleŜy  wykonać
profilaktycznie,  przed  siewem  lub  przed  wschodami  (dobierając  właściwy  preparat  dla
zespołu  chwastów).  MoŜe  zaistnieć  konieczność  powtórzenia  oprysku  po  wschodach  lub
wiosną. Na polach słabiej zachwaszczonych w systemie mechaniczno-chemicznym stosuje się
jeden oprysk herbicydowy późną jesienią lub wczesną wiosną.

Choroby i szkodniki

Ochrona upraw przed chorobami i szkodnikami powinna zapewnić wysoką skuteczność

oraz  ekonomiczną  opłacalność  zabiegów,  bezpieczeństwo  dla  wykonawcy  i  konsumenta,
a takŜe środowiska. Opracowywane są i wdraŜane do praktyki integrowane programy ochrony
roślin  polegające  na  systemowym  wykorzystaniu  wszystkich  dostępnych  metod,  aby  do
minimum  ograniczyć  stosowanie  chemicznych  środków  ochrony  roślin.  Uzyskuje  się  to
dzięki  stworzeniu  warunków  do  zwiększonego  oporu  środowiska,  a  tym  samym
uniemoŜliwienie  nadmiernego  rozwoju  chorób  czy  teŜ  rozmnaŜania  szkodników.  Tylko
w koniecznych  przypadkach  opór  środowiska  uzupełniamy,  a  nieraz  zastępujemy  przez
stosowanie selektywnych środków ochrony roślin. W przeciwieństwie do innych metod, które
zapobiegają  masowemu  występowaniu  chorób  i  szkodników  poprzez  ich  niszczenie,  metoda
zintegrowana polega na hamowaniu ich rozwoju. Uwzględniane są aspekty ekonomiczne oraz
racjonalne  stosowanie  środków  ochrony  roślin.  Bardzo  waŜnym  aspektem  prawidłowo
prowadzonej ochrony upraw rzepaku jest agrotechnika. Przestrzeganie podstawowych zaleceń
agrotechnicznych  jest  podstawą  skutecznych  programów  ochrony  przed  chorobami,
szkodnikami i chwastami.

Występowanie chorób rzepaku w duŜym stopniu zaleŜy od przebiegu warunków

atmosferycznych  w  okresie  wegetacji,  a  choroby  mogą  wystąpić  we  wszystkich  okresach
wzrostu  i  rozwoju  rzepaku  ozimego.  Do  najgroźniejszych  chorób  rzepaku  naleŜą  zgorzel
siewek,  sucha  zgnilizna  roślin  kapustnych,  zgnilizna  twardzikowa,  czerń  krzyŜowych  oraz
szara  pleśń.  Coraz  częściej  na  plantacjach  rzepaku  występują  takie  choroby  jak:  mączniak
rzekomy,  mączniak  prawdziwy,  jasna  plamistość  liści  (cylindrosporioza),  werticylioza  i  kiła
kapusty.  ChociaŜ  choroby  te  uwaŜane  są  za  mniej  groźne  to  przy  sprzyjających  warunkach
lub atakując razem mogą stanowić duŜe zagroŜenie dla plantacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprzyjającymi warunkami dla chorób pochodzenia grzybowego są:

1. częsta uprawa roślin kapustnych po sobie (w zmianowaniu), a zwłaszcza siew rzepaku po

sobie,

2.  obecność na plantacji chwastów z rodziny kapustnych i samosiewów rzepaku,
3.  zły stan fitosanitarny gleby,
4.  brak  genetycznych  źródeł  gwarantujących  istotnie  wysoki  poziom  odporności  lub

tolerancji odmian rzepaku na poraŜenie przez patogeny powodujące choroby,

5. obecność wirulentnych populacji grzybów chorobotwórczych,
6. stosunkowo wysoka temperatura powietrza (15–20°C) i długotrwałe opady lub

przemienne okresy deszczowej i suchej pogody,

7. zaniechanie zwalczania szkodników rzepaku – uszkodzenie łodyg powodowane przez

larwy chowacza brukwiaczka, a następnie przez chowacza czterozębnego są „bramą”
wejścia dla chorób, szczególnie suchej zgnilizny roślin kapustnych i zgnilizny
twardzikowej,

8. niedostateczna znajomość objawów chorób występujących na rzepaku.

Straty w plonie nasion powodowane przez choroby grzybowe rzepaku są znaczne,

rednio wynoszą od 15 do 20%, a w przypadku silnego poraŜenia mogą sięgać 50–60%.

Zwalczanie chorób grzybowych rzepaku polega na stosowaniu zabiegów prewencyjnych

i opryskiwaniu  roślin  środkami  grzybobójczymi.  Termin  wykonania  zabiegu  zwalczania
chorób  jest  podyktowany  biologią  patogenia  oraz  stadium  rozwoju  rośliny.  Pierwszym
sygnałem  do  zastosowania  środka  grzybobójczego  jest  pojawienie  się  pierwszych  objawów
choroby na roślinach.

Do zabiegów zapobiegających i ograniczających moŜliwość wystąpienia chorób

i szkodników naleŜy zaliczyć:
1. uprawę, na tym samym polu, rzepaku i innych roślin z rodziny kapustnych nie częściej

niŜ co 4–7 lat z zachowaniem właściwego zmianowania roślin. Nie naleŜy przekraczać
granicy 25% udziału rzepaku ozimego lub 12,5% udziału wszelkich roślin kapustnych
w strukturze zasiewów,

2.  siew odmian rzepaku o bardzo dobrej odporności na choroby,
3.  staranna uprawa pól pod zasiew rzepaku,
4.  okresowe wapnowanie gleby,
5.  niszczenie i zaorywanie ścierni rzepakowych,
6.  optymalne  zagęszczenie  roślin  w  łanie  poprzez  wysiew  tylko  zalecanej  ilości

kwalifikowanych nasion na jednostkę powierzchni,

7. stosowanie zrównowaŜonego nawoŜenia – zwłaszcza azotowego,
8. na plantacjach z prawidłowo rozwijającymi się roślinami zaniechanie pielęgnacji

mechanicznej. Przy zagroŜeniu suchą zgnilizną roślin kapustnych, aby uniknąć ich
uszkodzeń, nie naleŜy bronować roślin,

9. zakończenie mechanicznej pielęgnacji roślin najpóźniej wraz z początkowym stadium

wyrastania z rozety pędu kwiatowego,

10. zwalczanie samosiewów i chwastów i chwastów z rodziny kapustnych – mogą być

siedliskiem chorób i szkodników,

11. likwidacja zachwaszczenia z pasów brzeŜnych plantacji, które stwarzają dobre warunki

przetrwania dla chorób i szkodników,

12. zwalczanie szkodników zapobiega występowaniu uszkodzeń roślin, które potencjalnie

stanowią sprzyjające miejsce dla infekcji patogenów,

13. stosowanie do siewu kwalifikowanych, zdrowych i zaprawionych nasion.

Szkodniki występują we wszystkich fazach rozwojowych roślin. Jesienią na liściach

siewek i młodych liściach Ŝerują pchełki, chowacz galasówek i larwy gnatarza rzepakowca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobiega się zaprawiając nasion a przed wysiewem, ale w przypadku nasilonego
występowania gnatarza plantację naleŜy opryskać preparatem z grupy pyretroidów.

Wczesną wiosną pojawia się chowacz brukwiaczek, a następnie chowacz czterozębny

i najgroźniejszy szkodnik słodyszek rzepakowy. Szkodnikami łuszczycowymi są chowacz
podobnik i pryszczarek kapustnik. Pod koniec kwitnienia, w lata ciepłe i wilgotne, plantacje
atakują mszyce i owady gnatarza rzepakowca.

Chemiczne zwalczanie rozpoczyna się gdy liczba szkodników na roślinie przekroczy tzw.

próg ekonomicznej szkodliwości. Koszt oprysku zwraca się wówczas z nawiązką jako
wartość uratowanego plonu.

Dokarmianie dolistne, łączenie agrochemikaliów

Z uwagi na duŜe potrzeby pokarmowe i silnie rozwijające się części nadziemne rzepak

moŜe pobrać znaczne ilości składników pokarmowych podawanych w formie oprysków na
łan. Dotyczy to głównie azotu, magnezu i niezbędnych mikroelementów. Terminy zwalczania
chorób i szkodników oraz dokarmiania dolistnego są często zbieŜne i dla obniŜenia kosztów
niektóre zabiegi chemiczne moŜna łączyć w jednym oprysku. Nie zaleca się jednak łączenia
herbicydów z innymi agrochemikaliami.

Przygotowanie do zbioru i zbiór

Kwitnienie rzepaku moŜe trwać 3 do 4 tygodni co powoduje nierównomierne

dojrzewanie  łuszczyn,  mogące  prowadzić  do  duŜych  strat  w  trakcie  zbioru.  Dojrzałość
techniczną  (do  zbioru)  rzepak  osiąga,  gdy  liście  opadają,  łodygi  jaśnieją,  łuszczyny  Ŝółkną,
60%nasion  na  bokach  zaczyna  brunatnieć,  a  łan  sprawia  wraŜenie  przerzedzonego.  W  tej
fazie moŜna przystępować do tradycyjnego wieloetapowego zbioru.

Zbiór dwuetapowy jest korzystny, gdyŜ straty przez osypywanie są małe, a nasiona

dobrze  podsuszone.  Zalecany  jest  na  plantacjach  rokujących  duŜy  plon,  na  plantacjach
zachwaszczonych  i  w  gospodarstwach  nie  dysponujących suszarniami. Łan kosi się kosiarką
pokosową i pozostawia rośliny do dojrzewania na ścierni (wysokiej do 35 cm) przez 5–7 dni.
Następnie  przystępuje  się  do  omłotu  kombajnem  z  podbieraczem  pokosów.  JeŜeli  pomiędzy
koszeniem, a omłotem panowała dobra pogoda nasiona nie wymagają dosuszania i mogą być
składowane (pod kontrolą) w pryzmach lub silosach.

Zbiór jednoetapowy stosuje się na plantacjach sianych w szerokie rzędy, nie

zachwaszczonych i raczej przy małej obsadzie roślin na jednostkę powierzchni. Jest to jedyny
moŜliwy  sposób  zbioru  w  przypadku  wylegnięcia  rzepaku.  Przystępuje  się  do  niego  po
osiągnięciu  pełnej  dojrzałości  –  na  pędzie  głównym  nasiona  są  twarde  i  ciemne.  Kombajn
zboŜowy  powinien  być  wyposaŜony  w  przedłuŜony  stół  i  aktywny  rozdzielacz  pokosów.
Nasiona z reguły są wilgotne i wymagają dosuszania podgrzanym powietrzem. Z reguły zbiór
jednoetapowy,  najczęściej  stosowany  na  duŜych  plantacjach,  kombajnem  wprost  z  pnia,
wymaga  przygotowania  plantacji.  Polega  ono  na  zastosowaniu  preparatów  typu  regulatorów
wzrostu  lub  herbicydów,  które  przyśpieszają  dojrzewanie  nasion,  zapobiegają  pękaniu
łuszczyn  i  powodują  zasychanie  wegetatywnych  części  rzepaku  oraz  łuszczyn.  Stosowanie
desykacji  (drogi  zabieg)  uzasadnione  jest  na  plantacjach  bardzo  udanych,  częściowo
wylegniętych oraz na plantacjach nasiennych.

Magazynowanie nasion oleistych zwłaszcza rzepaku stwarza większe ryzyko niŜ

magazynowania  ziarna  zbóŜ.  Nasiona  rzepaku  są  podatne  psucie  się,  zwłaszcza,  gdy  są
uszkodzone,  zanieczyszczone,  nadmiernie  wilgotne  i  o  podwyŜszonej  temperaturze.
Niedojrzałe  nasiona  rzepaku,  nasiona  chwastów  i  inne  zielone  cząstki  łodyg  i  łuszczyn
znacznie  podnoszą  średnią  wilgotność  nasion.  Wpływ  na  aktywność  biologiczną  mają  takie
czynniki  jak  stopień  dojrzałości,  rodzaj  zanieczyszczeń  oraz  domieszek,  a  takŜe  rozwijające
się  mikroorganizmy  –  grzyby,  droŜdŜe  i  bakterie.  Czynniki  te  mogą  powodować  wzrost

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

aktywności

enzymów,

wzmoŜone

oddychanie,

kiełkowanie

nasion.

Najbardziej

niekorzystnym  zjawiskiem  jest  wzrost  zawartości  wolnych  kwasów  tłuszczowych,  co
powoduje  obniŜenie  jakości  i  straty  podczas  rafinacji  oleju.  Niektóre  nasiona  chwastów
zawierają  substancje  trujące  niedopuszczalne  w  paszy.  Z  powyŜszych  powodów  nasiona
rzepaku  bezpośrednio  po  zbiorze  powinny  być  poddane  procesom  czyszczenia  i  suszenia
zapewniającym im zachowanie wysokiej jakości technologicznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Jak naleŜy prowadzić łan rzepaku i jakie elementy naleŜy brać pod uwagę?
2.  W których momentach uprawy rzepaku ozimego, dokonuje się oceny łanu?
3.  W jakim celu dokonuje się oceny łanu rzepaku?
4.  Jakie znasz rodzaje siewu rzepaku?
5.  Jakie elementy wchodzą w skład mechanicznej ochrony rzepaku?
6.  Jaki  rodzaj  ochrony  przed  chwastami  wykonuje  się  w  rzepaku  uprawianym  w  wąskie

rzędy?

7. Jakie czynniki wpływają na wybór herbicydu do walki z chwastami w rzepaku?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocena łanu rzepaku ozimego przed zimą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyrwać po 10 roślin rzepaku,
2)  policzyć liście (rozwinięte i wpół rozwinięte) oraz blizny po liściach opadłych,
3)  zmierzyć  długość  odcinka  pędu  od  powierzchni  gleby  do  pierwszych  liści  i  do

wierzchołka,

4) policzyć rośliny na powierzchni 0,25 m

(w trzech miejscach),

5)  ocenić, czy rozety są zwarte, czy luźne, czy moŜna je określić jako wybujałe,
6)  sprawdzić czy nie występują objawy chorób lub uszkodzeń przez szkodniki,
7)  zestawić wyniki i opisowo przedstawić stan plantacji przed zimą,
8)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

albumy z chorobami i szkodnikami rzepaku,

−

linijka, zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Systemy jesiennego i wiosennego zwalczania chwastów w rzepaku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z podręczników, notatek w zeszycie i foliogramów jakie są rodzaje siewu

rzepaku ozimego,

2) zapoznać się z elementami składającymi się na pielęgnację mechaniczną jesienią,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  sprawdzić, jakie zabiegi mechaniczne niszczące chwasty naleŜy zastosować na wiosnę,
4)  sprawdzić, jakie kryteria decydują o wyborze stosowanego herbicydu,
5)  określić  dla  kaŜdego  rodzaju  uprawy,  elementy  składające  się  na  walkę  z  chwastami

jesienią i wiosną, które następnie naleŜy wpisać do tabeli,

Pora roku

Uprawa w szerokie rzędy

Uprawa w wąskie rzędy

jesień

wiosna

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

foliogramy, zeszyty i podręczniki do przedmiotu produkcja roślinna,

−

rzutnik.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) objaśnić jak naleŜy prowadzić łan rzepaku?

2) odpowiedzieć, w których momentach dokonuje się oceny łanu?

3) określać cel pielęgnacji łanu rzepaku?

4) wskazać jakie są rodzaje siewu rzepaku?

5) charakteryzować mechaniczną walkę z chwastami rzepaku?

6) odpowiedzieć, jaki rodzaj ochrony przed chwastami stosowany

jest w rzepaku uprawianym w wąskie rzędy?

7) dobierać herbicydy do ochrony plantacji rzepaku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. ZboŜa to rośliny naleŜące w przewaŜającej części do rodziny

a)  krzyŜowych.
b)  rdestowatych.
c)  traw.
d)  psiankowatych.

2. Owocem zbóŜ jest

a)  łuszczyna.
b)  jagoda.
c)  ziarniak.
d)  strąk.

3. Krzewienie rozpoczyna się c chwilą pojawienia się

a)  pierwszego liścia.
b)  trzeciego liścia.
c)  pierwszego węzła.
d)  liścia flagowego.

4. O dojrzałości pełnej ziarniaków mówimy, gdy zawartość wody wynosi

a)  poniŜej 50%.
b)  około 35%.
c)  poniŜej 20%.
d)  powyŜej 40%.

5. W przypadku zbóŜ jarych podstawowym jesiennym zabiegiem uprawowym jest

a)  orka przedzimowa.
b)  wyrównanie powierzchni pola.
c)  talerzowanie.
d)  zagęszczanie podglebia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Najbardziej mrozoodporny gatunek zboŜa to

a)  jęczmień ozimy.
b)  Ŝyto.
c)  pszenica ozima.
d)  proso.

7. Średnie wymagania glebowe mają

a)  jęczmień ozimy i jary.
b)  pszenica ozima i jara.
c)  owies i kukurydza.
d)  Ŝyto i gryka.

8. Optymalne temperatury gleby do sadzenia ziemniaka to

a) 6–8

b) 10–15

c) 0–2

d) 2–4

9. Cechą, która nie naleŜy do odmianowych jest

a)  wierność plonowania.
b)  odporność na choroby.
c)  przydatność do przechowywania.
d)  przynaleŜność do rodziny psiankowatych.

10. Gryka jest rośliną

a)  dnia krótkiego.
b)  dnia długiego.
c)  obojętną na długość dnia.
d)  cieniolubną.

11. Bardzo dobrym przedplonem dla ziemniaka są

a)  motylkowe lub mieszanki motylkowych z trawami.
b)  zboŜa.
c)  inne rośliny okopowe.
d)  ziemniak.

12. Następstwo ziemniaka po sobie uprawianego w monokulturze moŜe wynosić

a)  4 lata.
b)  2–3 lata.
c)  3–4 lata.
d)  4–5 lat.

13. Buraki cukrowe najlepiej plonują na glebach o odczynie – pH wynoszącym

a)  6,5–7,0.
b)  mniej niŜ 6,5.
c)  więcej niŜ 7,0.
d)  6,0.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Gęstość sadzenia ziemniaka powinna być tak dobrana, aby uzyskać obsadę na 1 ha

a)  100 tyś. łodyg.
b)  200–250 tyś. łodyg.
c)  100–150 tyś. łodyg.
d)  300 tyś. łodyg.

15. Choroba nie dotycząca ziemniaka to

a)  parch prószysty.
b)  rak ziemniaka.
c)  alternarioza.
d)  kędzierzawka płaszczyńcowa.

16. Do najgroźniejszych szkodników buraka cukrowego naleŜą

a)  larwa śmietek.
b)  pryszczarek Heski.
c)  stonka.
d)  niezmiarka paskowana.

17. Buraki cukrowe najlepiej siać po

a)  zboŜach.
b)  ziemniakach.
c)  roślinach krzyŜowych.
d)  motylkowych pastewnych.

18. Zasadniczy przyrost plonu buraka cukrowego następuje w fazie

a)  tworzenia pędu kwiatowego i kwitnienia.
b)  16- u liści.
c)  formowania się korzenia spichrzowego.
d)  korzenia dojrzałego.

19. Rzepak ozimy naleŜy do rodziny

a)  komosowatych.
b)  psiankowatych.
c)  rdestowatych.
d)  krzyŜowych.

20. Przed zimą rzepak powinien rozwinąć

a)  do 8 par liści.
b)  do 2 par liści.
c)  do 3 par liści.
d)  do 6 par liści.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizacja produkcji roślinnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: