Technik_mechanik_lotniczy_314[05].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Wybrane zagadnienia prawa pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne w procesach

pracy oraz sposoby zmniejszania ich oddziaływania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ochrona przeciwpożarowa

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wypadki podczas pracy. Pomoc przedmedyczna w przypadku urazów

i porażeń

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona środowiska i jej znaczenie

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i rozwijaniu umiejętności

w zakresie przestrzegania przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

314[05].O1

Środowisko pracy

314[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony

przeciwpożarowej

i ochrony środowiska

314[05].O1.02

Określanie

warunków

funkcjonowania

człowieka

w środowisku

pracy

314[05].O1.03

Posługiwanie się

językiem

angielskim

zawodowym

314[05].O1.04
Przestrzeganie

przepisów

lotniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i ochronie prezentowanego przez siebie stanowiska,

–

stosować technologię komputerową i informacyjną,

–

postępować odpowiedzialnie w stosunku do zdrowia i życia własnego i innych,

–

stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),

–

współpracować w grupie,

–

rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

przewidzieć zagrożenia w miejscu pracy,

−

określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika,

−

postąpić zgodnie z procedurami w sytuacjach awaryjnych,

−

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

−

określić wpływ zmęczenia fizycznego i psychicznego na efektywność pracy,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wybrane zagadnienia prawa pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Człowiek to najważniejsze ogniwo w tworzeniu dóbr materialnych i niematerialnych

(duchowych).

Nowoczesna technika wyposaża człowieka w narzędzia wymagające od niego wysokiej

sprawności;  zmieniają  one  warunki  pracy  pracownika.  Jednak  maszyny  i  urządzenia  mogą
zmieniać  warunki  pracy  człowieka,  które  mogą  wpływać  ujemnie  na  jego  zdrowie.  Dla
wyeliminowania  lub  zminimalizowania  ujemnego  wpływu  konieczne  jest  uwzględnianie
psychofizjologicznych właściwości człowieka.

Bezpieczeństwo i higiena pracy to zespół minimalnych warunków określonych

przepisami prawnymi, mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla
ich  życia  lub  zdrowia,  występującymi  podczas  pracy.  Higiena  pracy  zajmuje  się  głównie
określaniem  zagrożeń  zdrowia  w  środowisku  pracy,  pomiarem  stężeń  i  natężeń  czynników
szkodliwych  dla  zdrowia,  profilaktyką  w  zakresie  działań  prozdrowotnych  w  miejscu  pracy
oraz oceną ryzyka zdrowotnego na stanowisku pracy.

Świadomość w bezpieczeństwie pracy to:

–

wiedza (np.: o czynnikach środowiska pracy, o możliwych zagrożeniach, o sposobach
unikania skutków niekorzystnego oddziaływania czynników środowiska pracy;

–

umiejętności (np.: identyfikacji zagrożeń);

–

sposób postępowania – zachowania probezpieczne.

Ochrona pracy to całokształt norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych

i technicznych mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego życia i zdrowia
przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy, a także stworzenie mu
optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii pracy

Rys. 1. Elementy składające się na bezpieczeństwo i ergonomię stanowiska pracy [1]

Prawna ochrona pracy to zespół norm prawnych służących zapewnieniu pracownikowi
w procesie pracy ochrony praw pracowniczych oraz zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. System ochrony pracy i jego otoczenie [1]

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U nr 78, poz. 483)
Art. 24. Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór
nad warunkami wykonywania pracy.
Art. 66 pkt. 1 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób
realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.
Art. 68. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia

Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

Poprzez przepisy prawa pracy będziemy rozumieli przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy

innych  ustaw  i aktów  wykonawczych,  określające  prawa  i obowiązki  pracowników
i pracodawców  i innych  opartych  na  układach  porozumień  zbiorowych,  regulaminach
i statutach określających  prawa  i obowiązki  stron stosunku pracy.  Podstawowe  akty prawne,
prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy
w naszym kraju zawarte są w:
1)  Konstytucji RP.
2)  ratyfikowanych umowach międzynarodowych,
3)  ustawach, w tym Kodeksie pracy,
4)  postanowieniach układów zbiorowych, porozumień zbiorowych,
5)  postanowieniach  regulaminów  (w  tym  regulaminie  pracy  oraz  regulaminie

wynagradzania, statucie).
Przez „ochronę pracy” rozumie się ogół norm prawnych ustanowionych w celu

wyeliminowania zagrożeń utraty życia oraz wyeliminowanie lub zmniejszenia niekorzystnego
wpływu pracy na zdrowie pracownika.

Działania, dokonywane w ramach realizacji tych norm, mają na celu ochronę

pracowniczej zdolności do pracy przed zagrożeniami wynikającymi z materialnego
i społecznego środowiska pracy, a także przed zagrożeniami wynikającymi z małej
odporności danego pracownika na działanie środowiska pracy.

W zakres pojęcia „ochrona pracy” wchodzą normy zawarte w przepisach określających:

1.  Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
2.  Skutki niedopełnienia tych wymagań.
3.  Organizację i tryb postępowania organów nadzoru nad warunkami pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest podstawową zasadą prawa

pracy.  Oznacza  to,  że  pracodawcy  przypisano  szczególną  rolę  w  zakresie  ochrony  życia
i zdrowia  pracowników.  Jego  ogólne  sformułowanie  nakazuje  pracodawcy  nie  tylko
przestrzegać  generalnych  nakazów  i  zakazów  wynikających  z  przepisów  prawa,  ale  także
uwzględnia  indywidualne  przeciwwskazania  zdrowotne  pracowników.  Dlatego  też,  mówiąc
o przepisach  i  zasadach  bhp,  będziemy  głównie  mówić  o  obowiązkach  pracodawcy
dotyczących tego zagadnienia.

Troska o bezpieczeństwo pracowników nie jest dyrektywą techniczną, lecz prawnym

obowiązkiem  każdego  pracodawcy,  który  ponosi  odpowiedzialność  za  stan  bezpieczeństwa
i higieny  pracy  w  zakładzie  pracy.  Obowiązki  dotyczące  tej  sfery  zostały  skonkretyzowane
w dziale  X  Kodeksu  pracy.  Szczegółowe  zakresy  obowiązków  precyzują  przepisy  zawarte
w aktach wykonawczych, wydawanych przez:

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej lub ministrów właściwych dla określonych gałęzi

(w zakładach wyprawiających skóry surowe obowiązuje rozporządzenie Ministra Gospodarki
z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wyprawie skór
surowych).

Przepisy Kodeksu dotyczące bhp cechuje to, że mają one charakter prawa bezwzględnie

obowiązującego. Oznacza to, że przepisy te nie mogą być zmieniane, choćby obydwie strony
stosunku pracy (pracodawca i pracownik) ustalili inny sposób ich realizacji.

Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest obowiązkiem

bezwarunkowym, co oznacza, że bez względu na to, czy pracownik wywiązuje się ze swoich
powinności wobec pracodawcy, czy też nie, pracodawca musi zagwarantować mu bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.

Charakter powinności pracodawcy związanych z bhp jest zróżnicowany. Niektóre z nich

stanowią  bowiem  generalne  dyrektywy,  ale  większość  z  nich  zobowiązuje  pracodawcę  do
konkretnych  działań  na  rzecz  zatrudnionych  pracowników.  Pracodawcę  obciążają  także
koszty  związane  z  zapewnieniem  bezpiecznej  pracy,  bez  możliwości  przerzucenia  ich  na
pracowników.

Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców odnoszą się do wszystkich

zakładów pracy bez wyjątku. Także ochrona z tym związana rozciąga się na ogół
pracowników, przy czym niektóre grupy pracownicze podlegają ochronie szczególnej.

Postanowienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zawierają również regulaminy pracy.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone są również w Normach Polskich.

Obok norm prawnych pojęcie „ochrona pracy” obejmuje również postępowanie zgodne

z zasadami bezpieczeństwa pracy, wynikającymi zarówno z przesłanek naukowych lub
technicznych i doświadczenia życiowego pracownika.

Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

Obowiązki pracowników

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest sumienne i staranne świadczenie

pracy umówionego rodzaju, podczas której pracownik powinien przestrzegać przepisy
i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W szczególności pracownik jest zobowiązany:

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prawa pracowników:

–

pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywania  pracy,  zawiadamiając  o  tym
niezwłocznie  przełożonego,  w  razie  gdy  warunki  pracy  nie  odpowiadają  przepisom
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia
i życia  pracownika  albo  gdy  wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim
niebezpieczeństwem innym osobom,

–

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (ale nie z miejsca pracy),
zawiadamiając niezwłocznie przełożonego o zaistniałej sytuacji, jeżeli powstrzymanie się
od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla jego zdrowia lub życia.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w przypadkach, o których mowa wyżej, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia,

–

pracownik  ma  prawo,  po  uprzednim  zawiadomieniu  przełożonego,  powstrzymać  się  od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku
gdy  jego  stan  psychofizyczny  nie  zapewnia  bezpiecznego  wykonywania pracy  i  stwarza
zagrożenie dla  innych osób. Pracownik, który zawiadomił pracodawcę o powstrzymaniu
się od  pracy  z  powodu  złego  samopoczucia  psychicznego  lub  fizycznego nie  ma  prawa
do wynagrodzenia, a jego oświadczenie nie może być kwestionowane przez pracodawcę.
Ze  szczególnych  uprawnień  do  powstrzymania  się  od  wykonywania  pracy  nie  mogą
skorzystać  pracownicy,  których  obowiązkiem  pracowniczym  jest  ratowanie  ludzkiego
życia lub mienia np. strażacy, lekarz, ratownicy i inni.
Podkreślić należy, że obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem

bezwarunkowym pracownika, co oznacza, że pracownik musi go wypełniać, niezależnie od
tego, czy pracodawca wypełnia w sposób należyty obowiązki wobec pracownika.

Przestrzeganie przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem pracownika, którego naruszenie

może  mieć  poważne  konsekwencje  dla  niego  i  innych.  Oczywiście  lekceważenie  tych
przepisów  i  zasad  zagraża  przede  wszystkim  zdrowiu  i  życiu  pracownika,  który  ich  nie
stosuje.  Trzeba  pamiętać,  że  w  razie  wypadku  będącego  skutkiem  złamania  przepisów  bhp
przez pracownika, traci on szansę do ewentualnego odszkodowania.

Odpowiedzialności podlegają wszyscy pracownicy zakładu pracy. Wobec pracowników,

którzy nie przestrzegają przepisów bhp (ale nie zasad) stosuje się kary porządkowe: karę
upomnienia, karę nagany, karę pieniężną.

Obowiązek przestrzegania przepisów bhp został przez ustawodawcę podniesiony także

do rangi podstawowego obowiązku pracowniczego. Taka regulacja powoduje, że naruszenie
tego obowiązku przez pracownika powoduje spełnienie przesłanki rozwiązanie umowy bez
wypowiedzenia z winy pracownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy.  Granice tego obowiązku  wyznacza aktualny
poziom  nauki  i  techniki.  Pracodawca  powinien  wykorzystywać  osiągnięcia  tych  dziedzin
w sposób  racjonalny  i  odpowiedni.  Z  uwagi  na  cel  tego obowiązku,  korzystanie  z  osiągnięć
nauki  i  techniki  nie  powinno  być  traktowane  jedynie  w  sposób  formalny,  lecz  skłaniać
pracodawcę  do  dokonywania  własnej  oceny  stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy,  np.  gdy
jest  on  przekonany,  że  używanie  określonych  narzędzi,  mimo  pozytywnej  oceny,  nie
gwarantuje bezpiecznego wykonywania pracy.

W ramach zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, na pracodawcy

ciąży

obowiązek

spełnienia

wielu

wymogów

dotyczących

pomieszczeń

pracy,

poszczególnych stanowisk pracy, maszyn i urządzeń użytkowanych przez pracowników.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

–

organizować pracę w sposób zapewniający bezpiecznie i higieniczne warunki pracy,

–

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

–

zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,

–

zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Przepisy zobowiązują pracodawcę do znajomości, w zakresie niezbędnych do

wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Obok przepisów dotyczących ogólnych obowiązków pracodawców Kodeks pracy oraz

inne akty prawne nakładają na nich inne obowiązki szczegółowe. Są to obowiązki:
1.  związane z przygotowaniem pracownika do pracy,
2.  dotyczące organizacji stanowiska pracy,
3.  odnoszące się do procesów pracy.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego,  stwierdzającego  brak  przeciwwskazań  do  pracy  na  określonym  stanowisku.
Pracodawca  jest  obowiązany,  w  ramach  szkolenia  wstępnego  przeszkolić  pracownika
w zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny pracy przed dopuszczeniem do pracy, a także zapewnić
prowadzenie szkoleń okresowych w tym zakresie.

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca jest zobowiązany do informowania pracownika o ryzyku zawodowym, które

wiąże się z wykonywaną pracą.

Pod pojęciem ryzyka zawodowego należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które mogą skutkować
wystąpieniem u pracownika dolegliwości zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub w sposobie wykonywania pracy. Ocena ryzyka polega
na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń, określeniu stopnia
ich uciążliwości oraz wskazania sposobu postępowania w celu wyeliminowania zagrożenia.

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek zapewnienia pracownikom środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na
danym stanowisku pracy. Środki ochrony muszą mieć odpowiednie właściwości ochronne
i użytkowe. Pranie, konserwacja, naprawa, odpylanie i odkażanie środków ochrony osobistej,
odzieży i obuwia roboczego odbywa się na koszt pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenie pracy odpowiednie do rodzaju

wykonywanych  prac  i  liczby  zatrudnionych  pracowników  oraz  utrzymywać  obiekty
budowlane  i  znajdujące  się  w  nich  pomieszczenia  pracy  a  także  tereny  i  urządzenia  z  nimi
związane  w  stanie  zapewniającym  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  pracy.  Pracodawca  jest
również  zobowiązany  zapewnić  pracownikom  odpowiednie  pomieszczenia  higieniczno-
sanitarne.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co oznacza świadomość w bezpieczeństwie pracy?
2.  Co rozumie się pod pojęciem „ochrona pracy”?
3.  Jakim celom służą normy prawa dotyczące bhp?
4.  Jaki  akt  prawny  jest  podstawowym źródłem prawa w zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny

pracy?

5. Co rozumiesz przez „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?
6. Na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy?

7. Czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być zmieniane w drodze

umów indywidualnych pomiędzy pracodawcą i pracownikiem?

8. W jakim akcie prawnym określone zostały podstawowe obowiązki pracodawcy

i pracownika w zakresie bhp?

9. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do pracy?
10. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie zapewnienia właściwych pomieszczeń

pracy?

11.  Jakie są podstawowe obowiązki pracowników w zakresie bhp?
12.  W jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania się od pracy?
13.  Czy  pracownikowi,  zobowiązanemu  do  wykonywania  pracy  wymagającej  szczególnej

sprawności psychofizycznej, przysługuje wynagrodzenie za czas powstrzymywania się
od pracy?

14. Jakie konsekwencje może ponieść pracownik za naruszenie przepisów bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż w regulaminie pracy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić, czy w analizowanym regulaminie zakładu pracy znajdują się wszystkie

punkty zawarte w art.104 Kodeksu Pracy,

2) wyszukać w analizowanym regulaminie zapisów dotyczących bhp,
3) wypisać punkty regulaminu dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

regulamin pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów działu X i działu XV Kodeksu pracy wskaż podmioty

uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2)  przeanalizować treść przepisów działu X i XV Kodeksu pracy,
3)  wskazać  na  podstawie  przeanalizowanych przepisów, jakie  podmioty wykonujące pracę

są uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „ochrona pracy”?



2) określić, akt prawny, który jest podstawowym źródłem prawa

bezpieczeństwa i higieny pracy?



3) określić, cele jakim służą normy prawne dotyczące bhp?



4) scharakteryzować „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?



5) określić, na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy?



6) określić podmioty uprawnione do bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy?



7) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą

być zawierane w drodze umów indywidualnych?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?



9) scharakteryzować podstawowe akty prawne, w których określone zostały

podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp?



10) określić, jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem

pracownika do pracy?



11) określić, podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



12) określić, w jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania

się od pracy?



13) określić jakie konsekwencje mogą ponosić pracodawcy i pracownicy za

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

w procesach

pracy

oraz

sposoby

zmniejszania

ich

oddziaływania

4.2.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez

człowieka. Z tego powodu pojawia się w otoczeniu pracownika wiele czynników, które dla
człowieka mogą albo być obojętne albo negatywnie wpływać na człowieka.

Wyróżnia się trzy rodzaje, wpływających negatywnie na człowieka, czynników:

niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe (rys. 3)

Rys. 3. Natężenie czynnika środowiska pracy [1]

Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub

natychmiastowego pogorszenia się stanu zdrowia pracownika

W procesach pracy mogą wystąpić zagrożenia:

−

spowodowane elementami ruchomymi i luźnymi,

−

spowodowane elementami ostrymi i wystającymi,

−

związane z przemieszczaniem się ludzi po terenie i drogach wewnątrzzakładowych oraz
drogach komunikacyjnych,

−

spowodowane poparzeniem o charakterze termicznym, chemicznym, w wyniku działania
prądu elektrycznego i skoncentrowanej energii promieniowania,

−

spowodowane porażeniem prądem elektrycznym,

−

spowodowane pożarem i wybuchem.

Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do stopniowego

pogarszania się stanu zdrowia pracownika.

Czynnik uciążliwy to czynnik nie stanowiący zagrożenia dla zdrowia, ale utrudniający

pracę  lub  przyczyniający  się  do  obniżenia  zdolności  do  jej  wykonywania.  W  zależności  od
stopnia  oddziaływania  czynnik  uciążliwy  może  stać  się  szkodliwym,  a  czynnik  szkodliwy
niebezpiecznym. Zapylenie powietrza na hali produkcyjnej może być dla pracownika:

−

uciążliwe, będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego
organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy
adaptacyjne,

−

szkodliwe, zbyt wysokie stężenie pyłu w powietrzu może stać się przyczyną choroby
zawodowej,

−

niebezpieczne, wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny
może spowodować wypadek, a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć.

Zapylenie

może występować w stężeniu niższym (równym) Najwyższemu

Dopuszczalnemu Stężeniu (NDS) nie wywołującym żadnych ujemnych skutków
u pracownika. Taka sytuacja nie stwarza zagrożenia i powinniśmy do niej dążyć stosując
różne środki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacja i charakterystyka czynników niebezpiecznych
Ze względu na swą naturę niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy dzielimy na
cztery grupy:
I

Fizyczne,

II  Chemiczne,
III  Biologiczne,
IV  Psychofizyczne.

Do czynników niebezpiecznych o charakterze fizycznym zalicza się:

1.  Hałas.
2.  Wibracje.
3.  Promieniowanie elektromagnetyczne.
4.  Mikroklimat.
5.  Oświetlenie.
6.  Prąd elektryczny.
7.  Czynniki mechaniczne.
Hałas  stanowi  poważne  zagrożenie  dla  zdrowia  człowieka  i  jest  narastającym  problemem
społecznym.  Skutki  działania  hałasu  na narząd słuchu to: czasowe  lub trwałe  obniżenie  progu
słyszalności, zmiany patologiczne ucha, uszkodzenie mechaniczne narządu słuchu.

Hałas powoduje w organizmie ludzkim wiele efektów pozasłuchowych takich jak:

−

zmianę rytmu oddychania,

−

skurcz drobnych naczyń tętniczych, co powoduje zmianę ciśnienia tętniczego krwi,

−

zakłócenia wzroku – ograniczenie pola widzenia i upośledzenie w odróżnianiu barw,

−

odruchowe napięcie mięśni,

−

zmniejszenie funkcji wydalniczej ślinianek i błony śluzowej żołądka,

−

bezsenność, bóle i zawroty głowy,

−

zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego - obniżenie precyzji ruchów, wydłużanie
czasu reakcji prostej, przyspieszenie czasu odczuwania zmęczenia zakłócenie pracy
układu hormonalnego.

Wibracje  występują  wówczas,  jeżeli  energia  mechaniczna  drgań  posadzki,  maszyn  lub
narzędzi  przenosi  się  na  pracownika  i  wpływa  na  narządy  i  tkanki  organizmu.  Szczególnie
niebezpieczne dla człowieka  są drgania z częstotliwością do 35 Hz,  bowiem  w tym  zakresie
występują rezonansy poszczególnych narządów i części ciała.

Wibracja może spowodować występowanie w organizmie różnych zaburzeń np.:

równowagi, zmiany rytmu serca, zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego.

Narażenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez kończyny górne

powoduje głównie zmiany chorobowe w układach:
–

krążenia krwi (naczyniowym),

–

nerwowym,

–

kostno-stawowym.
Zespół tych zmian, zwany zespołem wibracyjnym, został uznany za chorobę zawodową.

Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi:

a) metody techniczne:

–

minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania,

–

minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji (rękawice ochronne, uchwyty do narzędzi),

–

automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań;
b) metody organizacyjno-administracyjne:

–

skracanie czasu narażenia na drgania,

–

wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku,

–

przesuwanie osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań do pracy na innych
stanowiskach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

szkolenie pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach
i zasadach ich unikania.
c) profilaktyka medyczna

Pola  elektromagnetyczne  o  różnych  częstotliwościach  znajdują  liczne  zastosowania
praktyczne  w  przemyśle,  służbie  zdrowia,  telekomunikacji  i  życiu  codziennym  i  są  bardzo
zróżnicowanym  czynnikiem  środowiskowym  –  od  pól  statycznych  (elektrostatycznych
i magnetostatycznych), małej i wielkiej częstotliwości do promieniowania mikrofalowego.

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało

człowieka  jak  i  na  materialne  elementy  środowiska  pracy,  zależą  od  ich  częstotliwości
i natężenia.  Pola  elektromagnetyczne  w  przeciwieństwie  do  wielu  fizycznych  czynników
środowiska,  jak  np.  hałas,  nie  są  z  reguły  rejestrowane  przez  zmysły  człowieka,  dlatego
niemożliwe  jest  intuicyjne  dostosowanie  sposobu  postępowania  człowieka  do  stopnia
zagrożenia.

Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje

powstawanie  w  nim  elektrycznych  prądów  indukowanych  oraz  podgrzewanie  tkanek.  Może
to  być  przyczyną  niepożądanych  efektów  biologicznych  i  w  konsekwencji  zmian  stanu
zdrowia  (czasowego  i  trwałego).  Mimo wieloletnich  badań  w  celu  ustalenia czy  wieloletnia,
chroniczna  ekspozycja  na  pola  o  natężeniach  nie  wywołujących  istotnych  zmian
krótkoterminowych  może  wpływać  na  stan  zdrowia  ludzi,  wciąż  nie  ma  ostatecznych
rozstrzygnięć w tej sprawie.

Oprócz różnorodnego bezpośredniego oddziaływania na organizm pracownika, pole

elektromagnetyczne  może  stwarzać  także  zagrożenie  dla  ludzi  poprzez  oddziaływanie  na
infrastrukturę  techniczną,  ponieważ  odbiór  energii  pola  elektromagnetycznego  przez
urządzenia może być przyczyną m.in.:
–

zakłóceń pracy automatycznych urządzeń sterujących i elektronicznej aparatury
medycznej (w tym elektrostymulatorów serca oraz innych elektronicznych implantów
medycznych),

–

detonacji urządzeń elektrowybuchowych (detonatorów),

–

pożarów i eksplozji związanych z zapaleniem się materiałów łatwopalnych od iskier
wywoływanych przez pola indukowane lub ładunki elektrostatyczne.
Oddziaływanie

pól

elektromagnetycznych

może

powodować

występowanie

niepożądanych skutków. Z tego powodu wprowadzono okresową kontrolę warunków
ekspozycji oraz ograniczenia ekspozycji:
–

ogółu ludności,

–

pracowników,

–

infrastruktury technicznej.
Szczególne znaczenie ma to odnośnie pracowników, którzy z racji wykonywania

czynności

zawodowych

przebywają

obszarze

występowania

silnych

pól

elektromagnetycznych.  W  miarę  możliwości  powinny  być  stosowane  techniczne
i organizacyjne  metody  ograniczania  ekspozycji,  m.in.  ekranowanie  elektromagnetyczne
i oznakowanie  obszarów  występowania  silnych  pól  elektromagnetycznych,  oznaczanie  stref
niebezpiecznych (rys. 4).

Strefa
niebezpieczna

Strefa
zagrożenia

Strefa pośrednia

Strefa
bezpieczna

Źródło promieniowania
elektromagnetycznego

Rys. 4. Znaki ostrzegawcze stosowane do określenia stref ochronnych w otoczeniu źródła pola

elektromagnetycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mikroklimat (zdefiniowany jako środowisko cieplne, w którym przebywa człowiek)
obejmuje zespół czynników fizycznych środowiska, a mianowicie: temperaturę, wilgotność
względną, prędkość ruchu powietrza i promieniowanie cieplne (podczerwone).

Wykaz czynników oddziałujących na człowieka jest o wiele szerszy i obejmuj ponadto

skład chemiczny powietrza (w tym zanieczyszczenie gazowe, parowe, pyłowe, organiczne,
promieniowanie elektromagnetyczne, ciśnienie barometryczne, itd.).

Temperatura powietrza, zapewniająca dobre samopoczucie człowieka, wykonującego

pracę, wynosi około 23

C w lecie oraz około 20

C w zimie, przy wilgotności względnej

w granicach 40–60%. W pomieszczeniach o niewielkich zyskach ciepła uznaje się jako
najwłaściwszą prędkość powietrza 0,2–0,3 m/s.

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego konieczne jest zrównoważenie

bilansu cieplnego i utrzymanie temperatury ciała w granicach 36,5–37,5

C. Stopień

uciążliwości  środowiska  cieplnego  zależy  nie  tylko  od  wymienionych  wyżej  parametrów
mikroklimatu,  ale  również  od  ciężkości pracy  (tj.  od  wydatku  energetycznego)  i  od  ubrania,
w którym  praca  jest  wykonywana.  Warunki  zapewniające  równowagę  cieplną  można
stworzyć dobierając różne wartości parametrów mikroklimatu.

Oświetlenie
Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność
widzenia  oraz  określa  w  jaki  sposób  widzi  się  formy,  sylwetki,  barwę  i właściwości
powierzchni przedmiotów tam występujących.
Aby  praca  wzrokowa  była  optymalna,  stanowisko  pracy  oraz  pomieszczenie,  w  którym  się
ono znajduje, muszą być tak oświetlone, aby występowała wygoda widzenia.
Występuje ona wtedy, gdy spełnione są co najmniej trzy następujące warunki:
–

zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,

–

spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka,

–

spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego
zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością.

Czynniki warunkujące jakość oświetlenia:
–

poziom natężenia oświetlenia – (decyduje o wydajności pracy),

–

równomierność oświetlenia w przestrzeni i czasie,

–

rozkład luminancji – (decyduje o komforcie lub dyskomforcie wykonywania pracy),

–

barwa światła – temperatura barwowa (decyduje o wydajności pracy),

–

ograniczenie olśnienia – organizacja oświetlenia (decyduje o bezpieczeństwie
wykonywania pracy),

–

modelowanie  (podkreślenie  kształtów  przedmiotów  za  pomocą  światła  rozproszonego
i kierunkowego),
Oświetlenie  miejsca  pracy  ma  duży  wpływ  na  jej  prawidłowe  wykonywanie.

Niewłaściwy stan oświetlenie może powodować:
–

szybsze zmęczenie,

–

bóle głowy,

–

łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek,

–

zmniejszenie zdolności akomodacji soczewki oka,

–

zmniejszenie ostrości widzenia, wrażliwości na kontrasty i szybkości spostrzegania,

–

pogorszenie samopoczucia,

–

zwiększenie wypadkowości, obniżenie wydajności pracy.
Olśnieniem nazywa się przebieg procesu widzenia, przy którym występuje odczucie

niewygody  lub  zmniejszenie  zdolności  rozpoznawania  przedmiotów.  Olśnienie  światłem
naturalnym  następuje  wówczas,  gdy  usadowimy  się  naprzeciwko  źródła  światła,  zwłaszcza,
gdy  okno  jest  skierowane  na  południe.  Światło  naturalne  razi  wówczas  wzrok,  powodując
mikroolśnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prąd elektryczny
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania  się  urządzeniami  elektrycznymi  bądź  z  powodu  ich  złego  stanu  technicznego.
Samo  porażenie  polega  na  przepływie  prądu  elektrycznego  przez  ludzkie  ciało  w  wyniku
bezpośredniego  kontaktu  z  przedmiotami  stanowiącymi  biegun  napięcia  elektrycznego.
Przepływ  prądu  (zwanego  prądem  porażenia)  przez  tkanki  organizmu  wywołuje  w  nich
niekorzystne zmiany o charakterze fizycznym, chemicznym i biologicznym.

Rozmiary tych zmian zależą od:

−

napięcia i natężenia prądu porażenia,

−

czasu trwania porażenia,

−

drogi przepływu prądu przez organizm.

Bezpieczeństwo podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi

Każde narzędzie elektryczne powinno posiadać trwale przymocowaną tabliczkę

znamionową,  zawierającą  zgodnie  z  PN-85/E08400/02:  nazwę  producenta,  typ  narzędzia,
napięcie  znamionowe,  moc,  znak  bezpieczeństwa  CE  (zgodności  wyrobu  z  wymaganiami
zawartymi w dyrektywach Unii Europejskiej) oraz podstawowe parametry techniczne.
Zasady bezpiecznego użytkowania narzędzi elektrycznych:

−

w razie jakiegokolwiek uszkodzenia narzędzie należy oddać do naprawy,

−

przed każdym użyciem skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego,

−

włączając i wyłączając narzędzie z sieci zawsze chwytać za wtyczkę, nigdy za przewód,

−

używać narzędzia zgodnie z ich przeznaczeniem i parametrami,

−

chronić przed wodą i wilgocią,

−

uważać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leżący przewód zasilający.
Wszędzie tam gdzie zdarza się stykanie się i szybkie rozdzielanie różnych ciał występuje

zjawisko  elektryczności  statycznej.  Zjawisko  to  w  pomieszczeniach  o  atmosferze
wybuchowej,  może  doprowadzić  do  eksplozji.  Podczas  pracy  z  podzespołami
elektronicznymi,  ładunki  elektrostatyczne  zgromadzone  na  osobie  pracującej  przy  naprawie
lub  wymianie  modułów  pamięci,  mogą  spowodować  uszkodzenia  przyrządu.  W  związku
z tym  stanowiska  pracy  elektroników  powinny  być  wyposażone  w  specjalne  środki
zabezpieczające przed gromadzeniem się ładunku elektrycznego na pracowniku.

Przed rozpoczęciem pracy z zespołami elektronicznymi należy się „rozładować”

dotykając uziemienia lub przewodu ochronnego, szczególnie wówczas, gdy mamy na sobie
ubranie lub bieliznę ze sztucznego włókna.

Czynniki mechaniczne

Zagrożenia mechaniczne stanowią: narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie

stanowiska pracy, surowce, materiały i półfabrykaty. Mogą one powodować zagrożenia,
głównie urazami.

Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na kilka grup, z których

najważniejsze to:
a)  przemieszczające się maszyny oraz transportujące przedmioty,
b)  ruchome elementy,
c)  elementy ostre (kłujące i tnące),
d)  elementy wystające i spadające,
e)  płyny pod ciśnieniem,
f)  śliskie, nierówne, chybotliwe powierzchnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki chemiczne
Z czynnikami chemicznymi, które w zależności od stężenia i innych warunków mogą być
niebezpieczne lub szkodliwe dla człowieka stykamy się na wielu stanowiskach pracy.
Substancje chemiczne klasyfikuje się biorąc pod uwagę kilka kryteriów:
A. fizykochemicznych na:
–

właściwościach wybuchowych,

–

właściwościach utleniających,

–

skrajnie łatwo palne,

–

wysoce łatwo palne,

–

łatwo palne.

B. toksyczności na:
–

bardzo toksyczne,

–

toksyczne,

–

szkodliwe,

–

żrące,

–

drażniące,

–

uczulające.

C. analizy efektów specyficznych dla zdrowia człowieka na:
–

rakotwórcze,

–

mutagenne,

–

działające na rozrodczość (teratogenne i embriotoksyczne),

D. analizy skutków działania na środowisko (działanie ekotoksyczne) na:
–

niebezpieczne dla środowiska wodnego,

–

niebezpieczne dla biosystemów innych niż środowisko wodne.

Substancja

szkodliwa

Substancja

toksyczna

Substancja

wybuchowa

Substancja
utleniająca

Produkt

niebezpieczny dla

środowiska

Rys. 5. Wybrane symbole ostrzegające przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi

Zapobieganie zagrożeniom chemicznym może polegać między innymi na:
1) usuwaniu substancji niebezpiecznej lub zastąpieniu ją mniej niebezpieczną,
2) zaprzestaniu wykonywania niebezpiecznego procesu lub zastąpieniu go mniej

niebezpiecznym,

3)  zwiększeniu odległości lub zbudowaniu osłony między substancją a pracownikiem,
4)  zautomatyzowaniu procesu,
5)  stosowaniu znakowania stref niebezpiecznych (rys. 5),
6)  zorganizowaniu  ogólnego  i  miejscowego  systemu  wentylacji,  aby  zmniejszyć  stężenie

zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, takich jak dymy, gazy, pary i mgły,

7) zapewnieniu środków ochrony osobistej w celu ochrony pracowników przed

bezpośrednim kontaktem z substancją chemiczną.

Czynniki biologiczne

Na szkodliwe działanie czynników biologicznych w miejscu pracy narażona jest

większość  pracowników.  Zanieczyszczenia  występują  w  pomieszczeniach  biurowych,
szpitalach,  obiektach  hodowli  zwierząt  i  weterynaryjnych,  zakładach  komunalnych
związanych  z  oczyszczaniem  ścieków  i  unieszkodliwianiem  odpadów,  zakładach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przemysłowych ukierunkowanych na procesy biotechnologiczne i procesy obróbki
powierzchniowej metali z użyciem chłodziw, produkcji tkanin i w agrotechnice.
Sposoby wchłaniania czynników biologicznych:
–

przez płuca – drogą powietrzną (aerozole pyłowe lub kropelkowe);

–

przez naskórek – drogą wodną, przez glebę, zakażone przedmioty (np. strzykawki),
zakażone zwierzęta (owady i pajęczaki);

–

drogą pokarmową – produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Systematyka  czynników  biologicznych  wg  dyrektywy  UE  90/679/EEC  i  Rozp.  Ministra
Zdrowia (Dz.U. 2005.81.716):
1.  Wirusy – 128 czynników.
2.  Bakterie – 151 czynników.
3.  Grzyby – 30 czynników.
4.  Pasożyty – 70 czynników.
Rodzaje działania czynników biologicznych:
–

zakaźne,

–

alergizujące,

–

toksyczne,

–

drażniące,

–

rakotwórcze.

Zasady profilaktyki
Minimalizacja  skutków  narażenia  na  szkodliwe  czynniki  biologiczne  środowiska  pracy
następuje poprzez:
1.  Szczepienia ochronne.
2.  Stałą opiekę lekarską.
3.  Stosowanie indywidualnych środków ochrony.
4.  Zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów i roztoczy w składowanych surowcach.
5.  Zapobieganie rozwojowi szkodliwych grzybów i bakterii (wentylacja pomieszczeń, itp.)
6.  Prowadzenie oświaty zdrowotnej.

Czynniki psychofizyczne

Obciążenie fizyczne polega na pokonywaniu przez czynności układu mięśniowego

działających oporów bądź sił  przyciągania ziemskiego. Może być ono dynamiczne związane
z ruchem  i  kolejnym  przemiennym  angażowaniem  określonych  partii  mięśni  i  układu
kostnego,  oraz  statyczne  związane  z  wysiłkiem  jednorodnym,  angażującym  w  sposób  stały,
jednostronny te same partie układu mięśniowego i kostnego i wynikające bądź z pozycji ciała,
bądź z jednostajności (monotypowości) ruchów.

Obciążenie psychiczne polega na napięciu i koncentracji uwagi, angażowaniu umysłu

i systemu  nerwowego  człowieka.  Może  ono  wynikać  z  samej  pracy,  jej  charakteru
i warunków,  w  których  się  ona  odbywa  (odpowiedzialność,  terminowość,  zewnętrzne
warunki  zakłócające  itp.),  a  także  z  cech  osobowości  wykonawcy  pracy,  jego  stanu
emocjonalnego  i stosunku do wykonywanych czynności (uprzedzenie, brak wiary we własne
siły, zdenerwowanie, brak motywacji, itp.).

Oba te rodzaje obciążenia są w praktyce trudne do rozgraniczenia. Dlatego też najczęściej

mówi się o obciążeniu psychofizycznym pracy.

Ważna staję się umiejętność radzenia sobie ze stresem. Umiejętność ta oznacza

zastosowanie odpowiedniego wzoru zachowania w sytuacji stresowej. Czynnikami
zmniejszającymi zagrożenia psychofizyczne jest: dobór psychologiczny pracowników oraz
działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest prawnie zobowiązany dostarczyć zatrudnianym przez siebie

pracownikom  nieodpłatne  środki  ochrony  indywidualnej  zabezpieczające  przed  działaniem
niebezpiecznych  i  szkodliwych  dla  zdrowia  czynników  występujących  w  jego  środowisku
pracy.  Powinność  zapewnienia  pracownikom środków ochrony  indywidualnej  stanowi  jeden
z obowiązków,  jakie  nakładają  na  pracodawcę  przepisy  prawa  pracy.  Środkom  ochrony
indywidualnej  poświęcony  jest  rozdział  IX  działu  X  Kodeksu  pracy,  jak  również  przepisy
wykonawcze do Kodeksu.
Definicja środków ochrony indywidualnej

Definicję środków ochrony indywidualnej zawiera rozporządzenie Ministra Pracy

i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650).

Przez środki ochrony indywidualnej rozumie się wszystkie środki noszone lub trzymane

przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszystkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz wykaz prac, przy których niezbędne jest

ich stosowanie, wymienia załącznik nr 2 do rozporządzenia. Są to:

−

odzież  ochronna  np.:  ubrania,  kombinezony,  fartuchy  (stosowane  przy  pracach
w narażeniu  na  działanie  wody,  czynników  chemicznych,  pyłowych,  mechanicznych
i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub
bezpieczeństwa  pracowników,  w  tym  np.:  przy  pracach  w  narażeniu  na  działanie
substancji  rakotwórczych;  przy  pracach  w  kanałach  ściekowych,  rowach,  podziemnych,
kryptach,  studzienkach,  cysternach,  kadziach,  zbiornikach  lub  innych  podobnych
miejscach – w narażeniu na kontakt z wilgotnymi lub mokrymi ściankami),

−

środki ochrony głowy, np.: hełmy ochronne (przy pracach budowlanych, zwłaszcza na
rusztowaniach  i  w  ich  sąsiedztwie,  przy  wznoszeniu  i  demontażu  szalowania,  przy
rozbiórkach  obiektów  budowlanych,  pracach  montażowych  i  instalacyjnych),  nakrycia
głowy  (przy  pracach  stwarzających  ryzyko  pochwycenia  włosów,  zmoczenia  głowy  lub
zanieczyszczenia  substancjami  i  materiałami  toksycznymi,  drażniącymi,  żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej  i  wysokiej  temperatury,  a  w  szczególności  np.:  przy  pracach  w  narażeniu  na
działanie pyłów toksycznych albo substancji żrących lub drażniących);

−

środki  ochrony  kończyn  dolnych,  np.:  buty,  kalosze  (stosowane  przy  pracach
stwarzających  ryzyko  urazów  kończyn  dolnych,  w  tym  oparzenia,  zamoczenia  lub
zanieczyszczenia  substancjami  i  materiałami  toksycznymi,  drażniącymi,  żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej  i  wysokiej  temperatury,  a  w  szczególności  przy  pracach  przy  rozbiórce,  pracach
budowlanych,  pracach  przy  wznoszeniu  rusztowań,  pracach  przy  deskowaniu  lub
zdejmowaniu  deskowania  konstrukcji  betonowych  oraz  innych  pracach  na  budowie
w narażeniu na zranienie stóp przez gwoździe lub ostre przedmioty);

−

środki  ochrony  kończyn  górnych,  np.:  rękawice  ochronne,  ochraniacze  nadgarstka
i przedramienia  (stosowane  przy  pracach  stwarzających  ryzyko  urazów  rąk,  związanych
również  z  działaniem  wysokiej  temperatury,  wibracji  oraz  substancji  chemicznych;
pracach  w  kontakcie  z  wodą,  substancjami  toksycznymi,  żrącymi  lub  drażniącymi,
z materiałami podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji oraz pracach
w niskiej temperaturze, w tym w szczególności np.: przy pracach z użyciem przedmiotów
lub  materiałów  ostrych,  tnących,  kłujących,  parzących  lub  szczególnie  chropowatych
albo innych narażających na uszkodzenie rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn,
przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy);

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki  ochrony  twarzy  i  oczu,  np.:  okulary,  gogle  (stosowane  przy  pracach,  przy
których twarz  lub oczy pracowników są  narażone na urazy albo podrażnienia w  wyniku
działania  czynników  niebezpiecznych  i  szkodliwych  dla  zdrowia,  przykładowo:  przy
pracach, przy których oczy narażone są na kontakt z substancjami o wrażliwym działaniu
drażniącym  wzrok,  jak  pył  paku,  pył  węglowy  i  inne  cząsteczki  lub  opary  substancji
żrących);

−

środki ochrony układu oddechowego, np.: sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej, w tym
filtrujący,  pochłaniający  i  filtrująco-pochłaniający,  sprzęt  izolujący  do  pracy  ciągłej,
w tym  autonomiczny  i  stacjonarny (wykorzystywane  przy  pracach  w warunkach ryzyka
narażenia  na  nadmierne  zanieczyszczenie  powietrza  czynnikami  szkodliwymi  lub
w warunkach  niedoboru  tlenu  w  powietrzu,  w  tym  w  szczególności  np.:  przy  pracach
w zbiornikach,  w  ograniczonym  obszarze  i  w  gazowych  piecach  przemysłowych,  gdzie
może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu);

−

środki  ochrony  słuchu,  np.:  wkładki  przeciwhałasowe,  nauszniki  przeciwhałasowe
(stosowane  przy  pracach  w  warunkach,  w których poziom  hałasu  przekracza  najwyższe
dopuszczalne natężenie, np.: przy pracach przy obsłudze pras do metalu);

−

środki  ochrony  przed  upadkiem,  np.:  uprzęże,  w  tym  szelki  bezpieczeństwa  i  pasy
biodrowe,  urządzenia  samohamowne  (stosowane  przy  pracach  wykonywanych
w warunkach  narażających  na  upadek  z  wysokości,  np.: przy  pracach  na rusztowaniach,
na masztach, słupach);

−

dermatologiczne środki ochrony indywidualnej, np.: środki osłaniające skórę – kremy,
pasty,  maści,  środki  regenerujące  skórę  (stosowane  przy  pracach  narażających  na
podrażnienia  skóry,  np.:  przy  pracach  w  narażeniu  na  działanie  pyłu  paku  albo  innych
pyłów  lub  oparów  wywierających  na  skórę  podobne  działanie  drażniące,  przy
przetwarzaniu materiałów powlekanych).

Przed wykorzystaniem danego środka ochrony indywidualnej musi on uzyskać znak

bezpieczeństwa  wydany  przez  Polskie  Centrum  Badań  i  Certyfikacji.  Nadanie  znaku
gwarantuje,  że  przedmiot  jest  zgodny  z  określoną  normą  lub  właściwymi  przepisami  prawa
(art. 5 pkt 8-12 ustawy o systemie zgodności).
Pojęcie  „środków  ochrony  indywidualnej”  należy  odróżnić  od  terminu  „środków  ochrony
zbiorowej”, które stanowią środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym
pojedynczych  osób,  przed  niebezpiecznymi  i  szkodliwymi  czynnikami  występującymi
pojedynczo  lub  łącznie  w  środowisku  pracy,  będące  rozwiązaniami  technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.
Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można

uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:
–

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie
zwiększonego zagrożenia,

–

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

–

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

–

być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego

stosowania kilku środków ochrony indywidualnej, środki te powinny dać się dopasować
względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska

pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej,
a w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.
W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez

więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem,

z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji – zgodnie z instrukcją (zrozumiałą dla
pracowników, ponadto określającą sposoby używania środków ochrony indywidualnej, ich
kontroli i konserwacji) przekazaną przez pracodawcę. W razie potrzeby – w celu zapewnienia
właściwego używania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien zorganizować
pokazy używania tych środków.

Przed nabyciem środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien ocenić, czy

środki, które zamierza stosować, spełniają określone wymagania. Dokonana przez
pracodawcę ocena powinna obejmować:
–

analizę i ocenę zagrożeń, których nie można uniknąć innymi metodami,

–

określenie cech, jakie muszą posiadać środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie
chroniły przed zagrożeniami, uwzględniając wszelkie ryzyko, jakie mogą stwarzać te
środki same z siebie,

–

porównanie cech dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej z cechami,
o których mowa w punkcie poprzedzającym.

Pracodawca zobowiązany jest wskazać w szczególności przewidywane okresy

użytkowania  odzieży  i  obuwia  roboczego.  Nie  może  tego  dokonać  bez  porozumienia
z zakładową  organizacją  związkową.  Za  niedopełnienie  tego  obowiązku  pracodawca  ponosi
odpowiedzialność  karno-administracyjną,  jeżeli  w wyniku  niepodjęcia  odpowiednich  w  tym
celu kroków wyrządził szkodę.

Cechy ergonomicznego miejsca pracy
Stanowisko  pracy  stanowi  przestrzeń  pracy  wraz  z  wyposażeniem  w  środki  i  przedmioty
pracy,  w  której  pracownik  lub  zespół  pracowników  wykonuje  pracę.  To  od  prawidłowości
jego  urządzenia  w  dużym  stopniu  zależy  zarówno  bezpieczeństwo  jak  i  komfort  pracy
pracownika.

W celu zapewnienia optymalnej struktury przestrzennej stanowiska pracy, należy

przestrzegać następujących zasad:

−

stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym
pracownikom,

−

należy ustalić stałe miejsca na materiały i narzędzia,

−

materiały i narzędzia powinny być umieszczone w funkcjonalnym polu pracownika,
przedmioty ciężkie i najczęściej używane w polu optymalnym i na wysokości
powierzchni roboczej,

−

materiały i narzędzia muszą być rozmieszczone w taki sposób, aby zapewniały ustaloną
kolejność ruchów,

−

odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym powinny być jak najmniejsze,

−

ułożenie przedmiotu powinno pozwolić na szybkie i łatwe uchwycenie,

−

należy  używać  pojemników  stołowych,  przenośników  grawitacyjnych,  uchwytów  itp.,
w celu ułatwienia pracy i odciążenia rąk.
Podczas  wykonywania  prac  w  pozycji  siedzącej  bardzo  ważne  jest  przyjmowanie

prawidłowej pozycji siedzącej kątów prostych, tzn.:

−

między górną powierzchnią uda a dolna powierzchnią płyty powinna być zachowana
przestrzeń niezbędna do swobodnego ruchu nóg,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

górna krawędź siedziska nie może wywierać żadnego ucisku na podudzie w pozycji, gdy
stopy siedzącego spoczywają płasko na podłodze, a kolana są zgięte pod kątem ok. 90

−

wysokość stołu musi być tak dobrana, aby staw łokciowy przy pionowym ustawieniu
ramienia siedzącego w pozycji wyprostowanej leżał na poziomie przedniej,

−

oparcie krzesła powinno podpierać kręgosłup poniżej łopatek przy słuchaniu, lub górny
brzeg miednicy siedzącego w czasie pisania: podparcie brzegu miednicy nie powinno być
ugięte,

−

tylna część podudzia nie powinna dotykać krawędzi siedziska,

−

nad płaszczyzną siedziska oparcie powinno być otwarte (puste miejsce) albo mocno
wklęsłe, aby wyprostowana osoba siedząca mogła odchylić dolną część kości kulszowej
ku tyłowi,

−

wysokość siedziska powinna być taka, by stopy spoczywały płasko na podłodze.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób może oddziaływać środowisko pracy na pracownika?
2. Na czym polega różnica między oddziaływaniem czynnika szkodliwego a uciążliwego na

pracownika w środowisku pracy?

3.  Jakie zagrożenia mogą występować w środowisku pracy?
4.  Jakie czynniki fizyczne mogą występować w materialnym środowisku pracy?
5.  Jakie zagrożenia występują podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi?
6.  Jakie  metody  stosuje  się  w  celu  ograniczenia  narażenia  na  oddziaływanie  czynników

chemicznych?

7.  Jakie czynniki biologiczne zagrażają człowiekowi na stanowisku pracy?
8.  Jakie są sposoby minimalizacji skutków narażenia na szkodliwe środki biologiczne?
9.  Jakie są źródła obciążeń psychofizycznych w miejscu pracy?
10.  Co oznacza pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?
11.  Jakie są wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?
12.  Kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?
13.  Kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony indywidualnej?
14.  Kto określa rodzaj  niezbędnych środków ochrony  indywidualnej  i przewidywane okresy

ich użytkowania?

15. Jakie są cechy ergonomicznego miejsca pracy?
16. Jaka jest prawidłowa pozycja siedząca w czasie pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ dopuszczalny poziom hałasu na różnych stanowiskach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytać z normy dopuszczalny poziom hałasu na stanowiskach znajdujących się w:

−

kabinie bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej,

−

pomieszczeniu do wykonywania prac precyzyjnych,

−

biurze projektowym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film, telewizor, video, PN-N-01307:1994.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj zagrożenia wypadkowe występujące na lotnisku podczas bezpośredniego

przygotowania samolotu do lotu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zidentyfikować najważniejsze zagrożenia występujące na danym stanowisku pracy,
2)  zanotować najważniejsze zagrożenia,
3)  scharakteryzować najważniejsze zagrożenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ, jakie czynniki mają wpływ na dobór środków ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić się jaką rolę spełniają środki ochrony indywidualnej,
2)  wynotować czynniki mające wpływ na dobór środków ochrony indywidualnej,
3)  wypełnić arkusz ćwiczeń,
4)  dokonać prezentacji opracowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru formatu A4,

–

przybory do pisania,

–

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 4

Dokonaj oceny stanowiska komputerowego w szkolnej pracowni informatycznej pod

względem zgodności z zasadami bhp i ergonomii pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić uciążliwości, które wiążą się z wykonywaniem pracy na stanowisku

komputerowym,

2) zapoznać się z treścią rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia

1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych
w monitory ekranowe,

3) określić punkty rozporządzenia, według których należy analizować poszczególne

elementy twojego stanowiska komputerowego,

4) wpisać wybrane punkty rozporządzenia do tabeli w arkuszu ćwiczeń,
5) przeprowadzić oględziny i pomiary analizowanego stanowiska, wpisać znak x: w rubryce

tak, jeśli wymaganie podane w rozporządzeniu jest spełnione, a w rubryce nie, jeśli
wymaganie nie jest spełnione,

6) zapisać wnioski wynikające z analizy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy,

−

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (Dz. U. Nr 148, poz. 973),

−

stanowisko komputerowe,

−

liniał do pomiaru z dokładnością 1mm.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować oddziaływanie środowiska pracy na pracownika?



2) określić, na czym polega różnica między oddziaływaniem czynnika

szkodliwego a uciążliwego na pracownika w środowisku pracy?



3) scharakteryzować zagrożenia występujące w środowisku pracy?



4) scharakteryzować

zagrażające

czynniki

fizyczne

występujące

w środowisku pracy?



5) określić, jakie zagrożenia występują podczas pracy z urządzeniami

elektrycznymi?



6) określić, jakie metody stosuje się w celu ograniczenia narażenia na

oddziaływanie czynników chemicznych?



7) określić czynniki biologiczne zagrażające człowiekowi na stanowisku

pracy?



8) określić sposoby minimalizacji skutków narażenia na szkodliwe środki

biologiczne?



9) wykazać źródła obciążeń psychofizycznych w miejscu pracy?



10) zdefiniować pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?



11) określić wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?



12) określić, kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?



13) scharakteryzować, kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony

indywidualnej i przewidywane okresy ich użytkowania?



14) określić cechy ergonomicznego miejsca pracy?



15) zorganizować komputerowe miejsce pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ochrona przeciwpożarowa

4.3.1. Materiał nauczania

A. Rodzaje i przyczyny pożarów

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nie przeznaczonym.

Spalanie możliwe jest, gdy równocześnie (w jednym miejscu i jednym czasie występują:
1.  Materiał palny.
2.  Utleniacz.
3.  Źródło zapłonu (bodziec energetyczny).
Typy pożarów
typu A – spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny),
typu  B  – ogień  obejmuje  ciecze  palne  lub  substancje  stałe  przechodzące w  stan  płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały bitumiczne),
typu C – płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, gaz koksowniczy lub ziemny),
typu D – zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas),

typu E – Pożary z grup ABCD występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Przyczyną powstawania pożarów w zakładach pracy są między innymi:

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−

niewłaściwe

przechowywanie

zabezpieczenie

materiałów

łatwo palnych

i wybuchowych,

−

wyładowania atmosferyczne,

−

elektryczność statyczna,

−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−

samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów.

B. Obowiązki pracodawców i pracowników w zakresie ochrony pożarowej

Ponieważ pożary powodują często olbrzymie straty materialne, a czasem również ofiary

ludzkie, problematyka ochrony przeciwpożarowej jest przedmiotem regulacji licznych aktów
prawnych. Najważniejsze z nich to:

−

ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity
Dz.U z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn. zm.) oraz

−

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz.U. Nr 80, poz. 563).

Przepisy te nakładają zarówno na pracodawców jak i pracowników szereg obowiązków.

Obowiązek ochrony przeciwpożarowej zakładu pracy spoczywa na pracodawcy, który

w związku z tym powinien:
1) przestrzegać

przeciwpożarowych

wymagań

budowlanych,

instalacyjnych

i technologicznych,

2) zapewnić siły i środki potrzebne do gaszenia pożaru w razie jego wybuchu poprzez:

a) odpowiednie przeszkolenie personelu w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
b) wyposażenie pomieszczeń, obiektów i sąsiadującego z nimi terenu w wymagany

przepisami sprzęt ratowniczy i środki gaśnicze,

c) wyposażenie zakładu w odpowiedni system alarmowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) opracować warunki bezpiecznej ewakuacji podczas ewentualnego pożaru przez

odpowiednie wytyczenie i utrzymywanie dróg ewakuacyjnych oraz ich czytelne
oznakowanie.

Do obowiązków pracowników należy:

–

udział w szkoleniach przeciwpożarowych,

–

znajomość rozmieszczenia i sposobu użytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego
i środków gaśniczych,

–

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas eksploatacji
urządzeń technologicznych i socjalnych,

–

czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku
powstania pożaru,

–

powiadamianie przełożonych o wszelkich zauważonych zagrożeniach pożarowych.

C. Sposoby walki z pożarami

Sposoby gaszenia pożarów są różne i zależą od wielu czynników takich jak: rodzaj

materiału palnego, jego ilość, rozdrobnienie i właściwości palne, rozmieszczenie, warunki
spalania i czas jaki upłynął od momentu powstania ognia.

Każdy środek gaśniczy posiada kilka mechanizmów przerywania procesów spalania,

jednak zazwyczaj jeden z nich jest dominujący.

Do mechanizmów tych zaliczyć należy:

–

ochłodzenie materiałów palących się i/lub strefy spalania,

–

izolacja materiału palnego od utleniacza i/lub promieniowania cieplnego,

–

obniżenie stężenia utleniacza w strefie spalania,

–

chemiczne zahamowania procesów oksydo-redukcyjnych – inhibicja.

W praktyce do gaszenia pożarów stosowane są następujące rodzaje środków gaśniczych:
–

woda, woda z dodatkami wspomagającymi,

–

środki pianotwórcze – piany gaśnicze,

–

proszki gaśnicze,
Przez pojęcie proszków gaśniczych rozumie się rozdrobnione związki chemiczne

otoczone błoną hydrofobową. Rozdrobnienie proszku powinno być takie, aby średnica ziaren
mieściła się w przedziale między 20 – 60 µm.

W zależności od składu proszki dzielimy na:

węglanowe (węglany Na i K - NaHCO

, KHCO

węglanowo-mocznikowe NaHCO

, KHCO

fosforanowe (ortofosforany),

specjalne (NaCl, BaCl

, Na

–

gazy obojętne (dwutlenek węgla, azot, mieszaniny gazowe),

–

halony i ich zamienniki.

Tabela 1. Środki gaśnicze

Grupa

pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia

organicznego, przy

spalaniu których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek węgla,
proszki gaśnicze

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek
wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta,
parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla, halony,
proszki gaśnicze

Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.)

proszki gaśnicze, halony;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metale (magnez, sód, uran, itd.)

specjalne proszki gaśnicze;

Pożary grupy A – D występujące w obrębie
urządzeń elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony, proszki
gaśnicze

Posługiwanie się podręcznym sprzętem przeciwpożarowym

Do podręcznego sprzętu gaśniczego zaliczamy narzędzia, aparaty ręczne lub

półautomatyczne, a także inne urządzenia służące do gaszenia pożarów w zarodku. Przepisy
przewidują, iż każdy obiekt publiczny oraz zakład pracy powinien być obowiązkowo
wyposażony w podręczny sprzęt przeciwpożarowy.
Można wyróżnić następujące rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego:

–

hydronetki,

–

gaśnice,

–

agregaty gaśnicze,

–

koce gaśnicze,

–

sita kominowe,

–

tłumice,

–

hydropulty,

–

hydranty.

Hydronetka  to  metalowy  lub  plastikowy  zbiornik  ok.  10  l  z  wbudowaną  ręczną  pompką
ssąco-tłoczącą, zaopatrzoną w wężyk z wylotem (tzw. prądowniczkę). Hydronetka  może być
tzw. wodna lub wodno-pianowa; służy do gaszenia pożarów w zarodku za pomocą wody lub
piany.
Gaśnice  są  najpopularniejszym  podręcznym  sprzętem  gaśniczym.  Instaluje  się  je  według
następujących zasad:

–

miejsce rozmieszczenia musi być łatwo dostępne,

–

w budynkach wielokondygnacyjnych sprzęt rozmieszcza się na każdej kondygnacji
w tym samym miejscu,

–

miejsce rozmieszczenia powinno być oznaczone,

–

do sprzętu powinien być dostęp o szerokości 1 m,

–

sprzęt rozmieszcza się w miejscach nie narażonych na działanie ciepła i uszkodzenia
mechaniczne,

–

odległość dojścia do sprzętu nie może być większa niż 30 m,

–

gaśnice śniegowe stawia się na podłodze.

Gaśnica  to  ręczny  aparat  przenośny,  wypełniony  środkiem  gaśniczym.  Gaśnica  jest
najczęściej  półautomatem,  czyli  po  ręcznym  uruchomieniu  samoczynnie  wyładowuje
zawartość  –  wymaga  jedynie  skierowania  strumienia  na  ogień.  W  zależności  od  konstrukcji
gaśnic  oraz  środka  gaśniczego  stanowiącego  ich  zawartość,  rozróżniamy  gaśnice  pianowe,
śniegowe i proszkowe.
Gaśnica  proszkowa  (rys. 6)  przeznaczona  jest  do  gaszenia  pożarów  grup:  B,  C,  E,
a przy zastosowaniu proszków specjalnych – także grupy D. Nośnikiem proszku gaśniczego,
tj. czynnikiem wyrzucającym proszek, jest azot lub dwutlenek węgla. Gaśnice te wyposażone
są  w  manometryczne  wskaźniki  ciśnienia  wewnętrznego,  pozwalające  na  stałą  orientację
o stanie użytkowym. Ciśnienie robocze wynosi 8 ÷ 12 atmosfer. W gaśnicy jest od 1 do 12kg
proszku.

Tego typu gaśnice są bardzo skuteczne i uniwersalne. Szczególnie nadają się do gaszenia

gazów i płynów roboczych, samochodów, garaży, instalacji elektrycznej pod napięciem oraz
wszędzie tam, gdzie zanieczyszczenie proszkiem gaśniczym nie jest szkodliwe dla gaszonych
przedmiotów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

A - zbiornik ciśnieniowy,
B - proszek gaśniczy,
C - zawór,
D - korpus zaworu,
E - popychacz,
F - dźwignia,
G - ładunki sprężonego gazu,
H - łoże,
I - sprężyna,
J - dysza,
K - przebijak

Rys. 6 Gaśnica proszkowa zmiennociśnieniowa

Gaśnicę uruchamia się dwufazowo, przez:

–

odkręcenie kurka i podniesienie dźwigni zabezpieczającej aż do zerwania plomby,

–

naciśnięcie dźwigni uruchamiającej.
Działanie można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub

zakręcenie zaworu.

Gaśnica pianowa przeznaczona jest do gaszenia pożarów grupy A i B (stopniowo

wycofuje się ją z użytkowania). Ma ona postać metalowego zbiornika cylindrycznego.
Zawiera 10 l środka gaśniczego i potrafi wytworzyć około 80 l piany (tzw. piana ciężka).

W celu gaszenia ognia należy:

–

zdjąć gaśnicę z wieszaka, chwytając lewą ręką za górny, a prawą ręką za dolny uchwyt
i zerwać plombę,

–

nie odwracając gaśnicy, podbiec z nią do miejsca pożaru,

–

odwrócić dnem do góry i wbić zbijak, uderzając nim o twardy przedmiot,

–

w momencie wbijania zbijaka należy puścić uchwyt trzymany lewą ręką (inaczej dojdzie
do jej skaleczenia),

–

strumień skierować na ogień, trzymając gaśnice dnem do góry.

Gaśnica pianowa po uruchomieniu wyładowuje się całkowicie i nie można przerwać jej
działania.

Gaśnica śniegowa przeznaczona jest do gaszenia pożarów grupy B, C, E. Jest to

wysokociśnieniowa  butla  stalowa,  zaopatrzona  a  dyszę  wylotową,  połączoną  z  gaśnicą
wysokociśnieniowym  wężem.  Wewnątrz  gaśnicy  znajduje  się  skroplony  pod  ciśnieniem
własnych  par  dwutlenek  węgla,  który  po  otwarciu  zaworu  wydostaje  się  pod  ciśnieniem  na
zewnątrz. Część tego środka wyzwala się w postaci śniegu.
Gaśnica śniegowa nadaje się przede wszystkim do gaszenia:

–

cieczy,

–

gazów palnych,

–

farb, lakierów, rozpuszczalników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

instalacji elektrycznych pod napięciem,

–

ciał chemicznych reagujących z wodą,

–

wszędzie tam, gdzie zastosowanie innych środków gaśniczych może spowodować
zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu.

W celu uruchomienia gaśnicy należy:

–

ująć ją za uchwyt i pobiec do ognia,

–

uchwycić dyszę za rękojeść,

–

odkręcić zawór butli w lewo, a dyszę skierować na ogień (możliwie skośnie w dół).
Działająca gaśnica dość mocno szumi i wytwarza biały obłok, z którego wytrąca się

zestalony  dwutlenek  węgla.  Oziębia  się  on  bardzo  silnie,  co  w  efekcie  może  grozić
odmrożeniem  rąk,  dlatego  gaśnicę  i  dyszę  należy  trzymać  wyłącznie  za  uchwyt.  Działanie
gaśnicy  można  w  każdej  chwili  przerwać  przez  zakręcenie  zaworu  butli.  Gaśnicę  należy
chronić  przed  działaniem  promieni  słonecznych  oraz  przed  nagrzaniem.  Ogrzanie  jej  do
temperatury powyżej 30

C może być niebezpieczne.

Agregat gaśniczy jest dużą gaśnicą zawierającą powyżej 20 kg środka gaśniczego. Jest
umieszczany na podwoziu, najczęściej dwukołowym, co ułatwia przemieszczanie
i użytkowanie sprzętu.
Koc gaśniczy ma postać płachty o powierzchni ok. 2 m

. Jest wykonany z włókna szklanego

lub  z  innej  tkaniny  ognioodpornej.  Przechowywany  jest  w  specjalnych  plastikowych
futerałach.  Powinien  być  zawieszony w  widocznym  miejscu  na  ścianach  budynku  wewnątrz
pomieszczeń.  Koc  gaśniczy  służy  do  tłumienia  pożaru  w  zarodku  przez  odcięcie  dopływu
powietrza do palącego przedmiotu.

Szczególnie nadaje się do gaszenia przedmiotów małych, o zwartej budowie,

umiejscowionych nisko przy ziemi. Można go używać również do gaszenia pożarów silników
spalinowych i elektrycznych, płynów łatwopalnych, znajdujących się w niewielkich
naczyniach, związków chemicznych reagujących z wodą.

Koc gaśniczy wykorzystujemy następująco:

–

chwytamy oburącz za uchwyty znajdujące się u dołu futerału,

–

szarpiemy je w dół, co spowoduje zerwanie plomby i wysunięcie się koca z futerału,

–

rozwijamy koc przez szarpnięcie,

–

podbiegamy do ognia i narzucamy koc na palący się przedmiot,

–

przyduszamy obrzeża koca, starając się izolować miejsce pożaru od dostępu powietrza.

Sito kominowe to metalowa siatka, najczęściej miedziana, posiadająca 2 metalowe uchwyty.
Służy do lokalizacji pożarów kominowych wywołanych zapaleniem się sadzy w kominie.
Tłumica  jest  bardzo  prostym  narzędziem,  szczególnie  pomocnym  przy  tłumieniu  pożarów
w obiektach  o  łatwopalnej,  niskiej  i  zwartej  zabudowie.  Jest  to  wiklinowa  lub  brzozowa
płaska  miotła  obłożona  higroskopijną  tkaniną  (juta,  bawełna),  osadzona  na  długim,
elastycznym  drążku.  Używa  się  w  czasie  pożarów,  którym  towarzyszą  iskry  lub  ognie  tzw.
lotne. Tłumice macza się w podawanych z dołu pojemnikach z wodą i przenosi górną częścią
na ogień (mogą to robić ludzie stojący na dachach zagrożonych obiektów).
Hydropult  jest  małą,  ręczną  pompką  tłokową,  ssąco-tłoczącą.  Do  skierowania  wody  służy
gumowy  lub  parciany  wąż  o  długości  ok.  1,5  m,  zakończony  prądowniczką.  Obsługuje  go
jedna osoba. W czasie użycia wstawia się go do pojemnika z wodą. Uruchomienie hydropultu
osiąga  się  przez  przydeptanie  nogą  strzemienia.  Wydajność  tego  pomocnego  urządzenia
wynosi ok. 10l wody w ciągu minuty, zaś rzut strumienia sięga 7 m.
W  wielu  blokach  mieszkalnych,  podobnie  jak  w  zakładach  pracy  i  budynkach  użyteczności
publicznej,  montowane  są  hydranty  wewnętrzne.  Są to  zawory  zainstalowane  na  specjalnej
sieci wodociągowej, wyposażonej w danym miejscu w wąż pożarniczy i prądownicę. Całość
obudowana jest szafką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu użycia hydrantu należy:

–

otworzyć drzwi szafki hydrantu lub stłuc szybę,

–

rozwinąć odcinek węża,

–

otworzyć zawór,

–

skierować strumień wody na ogień, zalewając palące się miejsce od strony zewnętrznej
(skrajnej) w kierunku środka.
Przy pożarach przedmiotów ustawionych pionowo należy kierować strumień wody

od góry do dołu. Hydrant powinny obsługiwać 2 osoby.

Bardzo duże znaczenie ma właściwe zastosowanie prawidłowych oznaczeń

przeciwpożarowych umożliwiających czy to szybkie skorzystanie ze sprzętu czy też właściwą
ewakuację z miejsc zagrożonych. Znaki takie przedstawiają rysunki 4 i 5.

Przy gaszeniu pożarów w zarodku używane mogą być także: beczki i wiadra z wodą,

skrzynie z piaskiem, łopaty, szufle, drabiny.

Jako tzw. sprzęt burzący stosuje się: bosaki, kilofy, łomy, siekiery i topory.

Oznaczenia graficzne stosowane w znakach bhp

Tabela 2. Umowne funkcje barw w znakach BHP [12]

Barwa

Znaczenie

Przykłady zastosowania

Stój – nie pracuj

Zakaz

Znak zakazu wstępu

Wyłącznik awaryjny

Znak zakazu jakiejś czynności

Czerwona

Ta barwa jest również stosowana do oznaczania materiałów

służących do zwalczania ognia

Żółta

Ostrożnie!

Możliwe

niebezpieczeństwo

Wskazanie na niebezpieczeństwo

(ogień, eksplozja, promienie,

oddziaływanie chemiczne)

(oznaczenie progów, niebezpiecznych

przepustów, przeszkód)

Zielona

Pierwsza pomoc

Oznaczenia dróg ratunkowych i wyjść

ewakuacyjnych, natrysk ratunkowy

Stacje pierwszej pomocy i stacje

ratunkowe.

Niebieska

Znaki nakazu

Wskazania

Zobowiązanie do stosowania

określonego środka ochrony osobistej

D. Zasady zachowania się po wystąpieniu pożaru

W przypadku powstania pożaru wszyscy zobowiązani są podjąć działania w celu jego

likwidacji:

−

zaalarmować niezwłocznie, przy użyciu wszystkich dostępnych środków osoby będące
w strefie zagrożenia,

−

wezwać straż pożarną.

Telefoniczne alarmowanie należy wykonać w następujący sposób:
po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie
i wyraźnie podaje się:

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja o zdarzeniu,

−

adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego,

−

po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia

zgłoszenia.

Przyjmujący może zażądać potwierdzenia zgłoszenia poprzez oddzwonienie,

dodatkowych informacji, które w miarę możliwości należy podać.

Przystąpić niezwłocznie, przy użyciu miejscowych środków gaśniczych do gaszenia

pożaru i nieść pomoc osobom zagrożonym w przypadku koniecznym przystąpić do ewakuacji
ludzi i mienia. Należy czynności te wykonać w taki sposób, aby nie doszło do powstania
paniki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest pożar?
2.  Jakie są przyczyny powstawania pożarów?
3.  Jakie podstawowe przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?
4.  Jakie  są  podstawowe  obowiązki  pracodawcy  i  pracownika  w  zakresie  zabezpieczenia

przeciwpożarowego?

5.  Jakie znasz umowne funkcje barw w znakach bhp?
6.  W oparciu o jakie kryteria dokonuje się pożarów na grupy?
7.  Jaki znasz podręczny sprzęt gaśniczy?
8.  W jakich przypadkach nie należy stosować wody jako materiału gaśniczego?
9.  Jak należy zachować się w razie pożaru?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

2)  zidentyfikować rodzaj pożaru,
3)  zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4)  scharakteryzować wybrane środki gaśnicze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ podręczny sprzęt gaśniczy, dokonaj symulacji użycia jednej z gaśnic wskazanych

przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  ustalić kolejność czynności wykonywanych w czasie użycia wskazanej gaśnicy,
3)  zaprezentować ustalone procedury,
4)  wypełnić arkusz do ćwiczeń,
5)  zademonstrować symulację użycia wskazanej gaśnicy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru formatu A4,

–

gaśnice umożliwiające wykonanie symulacji użycia,

–

arkusz do ćwiczeń.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie są przyczyny powstawania pożarów?



2) scharakteryzować przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?



3) określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie

zabezpieczenia przeciwpożarowego?



4) określić funkcje barw w znakach bhp?



5) określić w oparciu o jakie kryteria dokonuje się pożarów na grupy?



6) scharakteryzować podręczny sprzęt gaśniczy oraz w jakich sytuacjach

jest on wykorzystywany?



7) określić w jakich przypadkach nie należy stosować wody jako materiału

gaśniczego?



8) scharakteryzować zachowanie się w razie pożaru?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wypadki podczas pracy. Pomoc przedmedyczna w przypadku

urazów i porażeń

4.4.1 Materiał nauczania

A. Wypadki przy pracy

Obowiązującą definicję wypadku przy pracy podaje ustawa z dnia 30 października

2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.):
1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności
albo poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń –

wypadek, któremu pracownik uległ:

–

w czasie trwania podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej,
chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

–

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Przyczyny powstawania wypadków:

–

zachowanie poszkodowanych – wadliwe metody pracy, samowolne zachowanie, nie
używanie ochron, ryzyko i brak wyobraźni,

–

techniczne – uszkodzenia izolacji w zasilaniu, brak osłony napędu pasowego, brak
hamulca ręcznego w pojeździe, brak oświetlenia pojazdu, nieszczelność instalacji
gazowej, zużyte liny transportowe w dźwigu, uszkodzony zawór bezpieczeństwa itp.,

–

ludzkie – brak wiedzy, nieznajomość zagrożenia, brawura, rutyna, zmęczenie itp.
Rodzaje wypadków przy pracy:

–

śmiertelny – gdy skutek śmiertelny wystąpił w chwili zdarzenia lub w czasie do
6 miesięcy od zdarzenia,

–

ciężki – poważne obrażenia, utrata słuchu, mowy, wzroku, inwalidztwo, naruszające
podstawowe funkcje organizmu, nieuleczalna choroba, choroba psychiczna, niezdolność
do pracy,

–

zbiorowy – gdy w tym samym czasie i okolicznościach obrażeń doznało minimum
2 poszkodowanych.
Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana

osoba nie będąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:
1)  zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
2)  zabezpieczyć miejsce wypadku,
3)  zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji

i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności
i przyczyny wypadku.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie

później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku, zwany „protokołem powypadkowym”.

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie

egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie w celu
zatwierdzenia.

Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy

albo, że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń
przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia

jego sporządzenia.

Jeżeli zachodzi potrzeba dokonania wyjaśnień i uzupełnień, zespół powypadkowy

sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza
protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę.

B. Pierwsza pomoc przedmedyczna

Pod pojęciem „pierwsza pomoc przedmedyczna” (ppp) należy rozumieć doraźne

(podstawowe) czynności (pomoc doraźną) wykonywane przez ratownika do momentu
przybycia lekarza, mające na celu utrzymanie poszkodowanego przy życiu lub zapobiegnięcie
nasileniu się zagrożenia życia w sytuacji nagłego wypadku.

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy:
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko  i przebieg wypadku, a  jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w  danej  chwili  robisz  i  dlaczego.  Zapytaj  go,  czy  chce,  aby  ktoś  został  powiadomiony
o wypadku.  Jeśli  poszkodowany  jest  nieprzytomny,  także  mów  do  niego,  gdyż  może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może

się szybko zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli
jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku
i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba.
Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną folią.
Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.

Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.

Wezwanie pomocy służb medycznych

Zgłosić telefonicznie wypadek (tel. 999 lub 112) lub powiadomić bezpośrednio po

zdarzeniu odpowiednie osoby w zakładzie, podając zwięzłą i dokładną informację na temat:
–

miejsca zdarzenia,

–

rodzaju uszkodzeń,

–

przebiegu wydarzeń,

–

liczby poszkodowanych,

–

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

–

danych osobowych,

–

wzywającego pomoc.

Rys. 7. Postępowanie w miejscu wypadku. [3]

Pomoc przedmedyczna w przypadku ran otwartych
Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu
i zakażeniu rany oraz krwawieniu.
Postępowanie:

–

gdy występuje krwawienie – tamować przez przyłożenie jałowego opatrunku
bezpośrednio na ranę i uciśnięciu go;

–

unieruchomić uszkodzoną część ciała (kończynę) – zmniejsza to krwawienie i ból;

–

zabezpieczyć oderwane lub amputowane części ciała. Nieoderwane do końca części ciała
należy  przyłożyć  w  swoje  oryginalne  miejsce  i  przybandażować;  amputowane  –
zabezpieczyć  w  jałowej  gazie  i  przetransportować  w  wilgoci  i  chłodzie  z  chorym  do
szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamrażać!);

–

jeżeli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, nie wolno odprowadzać ich do
jamy brzusznej, możne jedynie przykryć je jałową, wilgotną gazą.

WYPADEK

ocena wypadku

katastrofa

pojedynczy

wezwanie pomocy

zapobieganie

rozprzestrzenianiu

się czynników

szkodliwych

i niebezpiecznych

zabezpieczenie miejsca

wypadku

zapewnienie sobie bezpieczeństwa

•

ocena wypadku stanu poszkodowanych

•

POMOC DORAŹNA

•

opieka nad poszkodowanymi

ewakuacja

poszkodowanych

zapewnienie dojazdu służbom ratowniczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady ogólne:
1. Każdą ranę pozostawiamy w stanie, w jaki ją zastaliśmy, przykrywając jedynie możliwie

szybko jałowym materiałem opatrunkowym. Przed założeniem opatrunku należy
odsłonić ranę tak, aby obejrzeć ją w całości. W czasie opatrywania ranny powinien leżeć
lub siedzieć.

2. Rany nie wolno dotykać ani przemywać (wyjątek stanowią oparzenia termiczne

i chemiczne).

3. Nie należy usuwać ciał obcych tkwiących w ranie. Mogą być one usuwane z rany tylko

przez lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres pierwszej pomocy. Niewprawne próby
usuwania  grożą  pozostawieniem  w  ranie  fragmentów  ciała  obcego,  a  także  stanowią
niebezpieczeństwo  wprowadzenia  dodatkowego  zakażenia.  Większe  ciała  obce
o gładkich  brzegach często tamponują ranę  i zapobiegają tym samym  powstaniu dużego
krwawienia.

Pomoc przedmedyczna w przypadku oparzeń termicznych
Oparzenia  są  uszkodzeniami  skóry  i  leżących  pod  nią  tkanek,  mogą  mieć  jednak  wpływ  na
cały  organizm.  Rozmiar  uszkodzeń  zależy  od  temperatury  działającego  czynnika,  jego
rodzaju  i  czasu  działania.  Ciężkość  oparzenia  i  jego  wpływ  na  cały  organizm  zależy  od
stopnia i rozległości oparzenia.
Rozróżniane są 3 stopnie oparzenia:

–

oparzenie pierwszego stopnia: uszkodzeniu ulega tylko powierzchniowa warstwa skóry –
występuje zaczerwienienie i ból,

–

oparzenie drugiego stopnia: następuje uszkodzenie głębszych warstw tkanek (włosy
i gruczoły łojowe zostają nienaruszone) – występuje rumień skóry, ból, obumarcie
powierzchownej

warstwy

skóry, uszkodzenie ścianek

naczyń krwionośnych,

wydzielający się płyn tkankowy tworzy pęcherze pod naskórkiem,

–

oparzenie  trzeciego  stopnia:  zniszczeniu  ulegają  głębokie  tkanki  skóry  wraz  ze
strukturami  dodatkowymi,  często  uszkodzone  są  mięśnie  znajdujące  się  pod  skórą
(spalone)  –  występują  obumarłe  tkanki  o  barwie  częściowo  śnieżnobiałej  lub  czasem
brunatno-czarnej; brak jest często reakcji bólowej.

NALEŻY: Oparzenia jak najszybciej oziębić zimną wodą lub przyłożyć kostki lodu
i trzymać, dopóki ból nie ustąpi. Oparzone miejsca ochładzać co najmniej przez 20 min.
Nie stosować żadnych maści ani tłuszczów.
Pęcherze na skórze przykryć sterylnym luźnym opatrunkiem. Nie przebijać ich ani nie
wyciskać.
NIE WOLNO: Zdejmować ubrania z poszkodowanego, w którym doszło do oparzenia.

Pomoc przedmedyczna w przypadku zwichnięć i złamań
Typowe objawy złamania:

Bolesność, obrzęk.

Zmiana zabarwienia skóry.

Zniekształcenie kończyny, nieprawidłowe ustawienie lub patologiczna ruchomość.

Przy złamaniach żeber, trudności w oddychaniu i wszelkich ruchach.

Trudność w poruszaniu się, ograniczenie ruchów lub niezdolność do ich wykonywania.

W przypadku złamania otwartego również jedna lub kilka ran krwawiących i mogą być
widoczne w ranie fragmenty kostne.

NIE WOLNO: Ruszać ratowanego bez wyraźnej potrzeby. Przemieszczać rannego bez
unieruchomienia złamanej kończyny. Poruszać złamaną częścią ciała. Samodzielnie
nastawiać złamaną część ciała. Przy złamaniach żeber, ściskać klatkę piersiową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NALEŻY:  zdjąć  ze  złamanej  części  ciała  biżuterię  oraz  –  jeżeli  to  konieczne  –  zdjąć  lub
rozciąć  ubranie.  Ustabilizować  uszkodzoną  kończynę  przez  obłożenie  podręcznymi
przedmiotami,  aby  nie  wisiała  w  powietrzu  i  nie  mogła  się  przesuwać.  Unieruchomić  dwa
sąsiednie stawy wykorzystując do tego, np. deseczki, kije lub sztywne, grube gazety.

–

PRZEDRAMIĘ należy unieruchomić przez podtrzymanie drugą zdrową kończyną lub
przez podwieszenie na części koszuli, kurtki, swetra, albo użyć chusty trójkątnej.

–

NOGĘ można unieruchomić, mocując ją do nogi zdrowej za pomocą chust, bandaży,
podłużnych pasów materiałów, pończoch, wypełniając przestrzeń między nogami.

–

PRZY ZŁAMANYCH ŻEBRACH: nie owijać klatki piersiowej, lecz stosować pozycję
półsiedzącą, podać tabletki przeciwbólowe.

Pomoc przedmedyczna w przypadku porażenia prądem

Prąd działa pobudzająco na układ mięśniowy i nerwowy. Powoduje skurcze w tym

skurcze  mięśnia  sercowego,  co  przyczynia  się  do  migotania  komór  serca  i  braku  tłoczenia
krwi  na  obwodzie  ciała  udzielając  pomocy  należy  odłączyć  porażonego  od  prądu,  tak,  aby
samemu  nie  zostać  porażonym  (odłączamy  przez  ubranie,  rękawice  i  inne  materiały
izolacyjne). Należy kontrolować oddech i tętno. Przy zatrzymaniu akcji serca lub oddychania
reanimować.  Konieczna  jest  pomoc  medyczna,  aby  skorygować  obydwie  reanimacje.  Do
czasu przybycia lekarza reanimować ręcznie

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumie się pod pojęciem „wypadek przy pracy”?
2.  Jakie są przyczyny wypadków?
3.  Jakie są rodzaje wypadków?
4.  Jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?
5.  Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy?
6.  Jakie są zasady postępowania w przypadku ran otwartych?
7.  Jakie są zasady postępowania w przypadku oparzeń termicznych?
8.  Jakie są zasady postępowania w przypadku zwichnięć i złamań?
9.  Jakie są zasady postępowania w przypadku porażenia prądem?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj symulację sztucznego oddychania metodą „usta-usta” i określ, w jakich

przypadkach ją stosujemy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić kolejność czynności przy stosowaniu metody sztucznego oddychania „usta-usta”,
2)  wykonać na manekinie symulację sztucznego oddychania,
3)  ustalić przypadki w jakich można zastosować tę metodę,
4)  wypełnić arkusz do ćwiczeń,
5)  podzielić się uwagami z grupą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

manekin (fantom) do symulacji,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

przybory do pisania,

–

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację czynności unieruchamiania złamanej nogi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić rodzaj urazu,
2)  przygotować niezbędne pomoce,
3)  ustalić kolejność czynności ratowniczych,
4)  wykonać symulację unieruchamiania kończyny z jednoczesnym komentarzem,
5)  wypełnić arkusz ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

manekin do symulacji lub jeden z uczniów,

–

elementy pomocne w unieruchamianiu,

–

bandaże,

–

arkusz ćwiczeń.

4.4.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „wypadek przy pracy”?



2) określić, jakie wypadki są zrównane z wypadkiem przy pracy?



3) określić, jakie są rodzaje wypadków?



4) określić jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?



5) określić jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy?



6) określić jakie są zasady postępowania w przypadku ran otwartych?



7) określić jakie są zasady postępowania w przypadku oparzeń termicznych?



8) określić jakie są zasady postępowania w przypadku zwichnięć i złamań?



9) określić jakie są zasady postępowania w przypadku porażenia prądem?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Ochrona środowiska i jej znaczenie

4.5.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska, polega na działaniu lub zaniechaniu umożliwiającym zachowanie

bądź  przywrócenie  równowagi  przyrodniczej  koniecznej  do  zapewnienia  współczesnemu
i przyszłym  pokoleniom  korzystnych  warunków  życia  oraz  realizacji  prawa  do  korzystania
z zasobów środowiska i zachowania jego wartości.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska

(Dz.U.  Nr  62,  poz.  627  z  późn.  zm.)  –  ochrona  środowiska  wyraża  się  w  racjonalnym
gospodarowaniu  zasobami  środowiska,  przeciwdziałaniu  lub  zapobieganiu  szkodliwym
wpływom  na  środowisko  powodującym  jego  zniszczenie,  uszkodzenie,  zanieczyszczenie,
zmianę cech  fizycznych  lub charakteru elementów przyrodniczych. Ochrona środowiska  jest
obowiązkiem  każdego  obywatela,  organów  administracji  publicznej,  a  także  jednostek
organizacyjnych  oraz  osób  prawnych  i  fizycznych  prowadzących  działania  wpływające  na
środowisko.

Obowiązki przedsiębiorców

Każdy przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą, korzysta ze środowiska, musi

podporządkować się wymaganiom związanym z jego ochroną.

Do najważniejszych obowiązków przedsiębiorców należy:

–

ochrona jakości środowiska i jego zasobów (powietrza, wód, gleby i ziemi), ograniczenie
hałasu, promieniowania jonizującego i pól elektromagnetycznych, kontrola wytwarzania
i gospodarowania odpadami,

–

uzyskanie odpowiednich decyzji administracyjnych (np. pozwolenia na wprowadzenie
gazów lub pyłów do powietrza),

–

ochrona

środowiska przed zanieczyszczeniami, czyli podejmowanie przez

przedsiębiorców działań umożliwiających zachowanie lub przywrócenie równowagi
przyrodniczej albo zaniechanie działań naruszających tę równowagę,

–

prowadzenie ewidencji rodzajów i wielkości korzystania ze środowiska (np. ewidencja
odpadów, poboru wody, emisji substancji do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi),

–

prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzanych do powietrza, ścieków
wprowadzanych do wód lub do ziemi,

–

opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpienia poważnych awarii.
Przedsiębiorca, który chce wprowadzić: gazy lub pyły do powietrza, ścieki do wód lub do

ziemi, wytwarzać odpady – musi uzyskać odpowiednią decyzję administracyjną. Decyzja jest
również potrzebna, gdy przedsiębiorca zamierza przekroczyć dopuszczalne poziomy hałasu.

Uzyskanie decyzji wymagane jest również, aby prowadzić pobór wody z własnych ujęć

oraz  prowadzić  działalność  w  zakresie  zbierania,  odbioru,  transportu,  odzysku  lub
unieszkodliwienia  odpadów.  Wykonanie  decyzji  nadzorują  organy  administracji  publicznej
(starosta,  wojewódzki  inspektorat  ochrony  środowiska,  dyrektor  regionalnego  zarządu
gospodarki wodnej).

Postępowanie z odpadami

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach określa tryb postępowania z odpadami.

Wskazuje na konieczność zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczenia ich ilości,
a także ograniczenie negatywnego oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie dla życia
i zdrowia. W dalszej kolejności wskazuje na odzysk odpadów, ich unieszkodliwianie, tak aby
składowane były tylko te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób nie było możliwe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z  przyczyn  technologicznych  lub  nieuzasadnione  z  przyczyn  ekologicznych  lub
ekonomicznych.  Odpady  powinny  być  poddawane  odzyskowi  lub  unieszkodliwieniu  przede
wszystkim  w miejscu  ich  powstania,  a  dopiero  w przypadku  braku  takiej  możliwości
przekazywane do miejsc, w których mogą zostać poddane tym procesom.

Biorąc pod uwagę kategorie oraz rodzaje odpadów, Minister Środowiska określił

w drodze  rozporządzenia  katalog  odpadów  z  podziałem  na  grupy,  podgrupy  i  rodzaje,
uwzględniając  źródła  powstawania  odpadów  oraz  listę  odpadów  niebezpiecznych  i  sposoby
klasyfikowania  tych  odpadów,  a  w  drodze  oddzielnego  rozporządzenia  warunki,  w  których
uznaje się, że odpady wymienione  na  liście odpadów niebezpiecznych  nie  mają właściwości
lub składników powodujących, że stanowią odpady  niebezpieczne, a także sposoby ustalenia
spełnienia tych warunków.

Opakowania i odpady opakowaniowe

Opakowaniami są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek

materiałów,  przeznaczone  do  przechowywania,  ochrony,  przewozu,  dostarczania  lub
prezentacji  wszelkich  produktów,  a  także  części  opakowań  i  elementy  połączone
z opakowaniami.  Są  to  zarówno  opakowania  jednostkowe,  hurtowe,  jak  i  transportowe.
Obowiązki związane z właściwym przygotowaniem opakowań kierowane są do producentów
(importerów) tego typu wyrobów.

Sposób wykonania opakowania powinien zapewniać jego wielokrotny użytek,

a następnie recycling, ograniczenie masy i objętości opakowań, ograniczenie w składzie
opakowań ilości substancji i materiałów zagrażających życiu i zdrowiu człowieka lub
zagrażających środowisku.

Gospodarka wodno-ściekowa

Rozporządzenia wykonawcze do ustawy „Prawo wodne” ustalają standardy określające

wymagania  dotyczące  substancji  w  ściekach  przemysłowych  oraz  wymagania  związane
z ograniczeniem  wprowadzania  do  wód  substancji  uznanych  za  szczególnie  szkodliwe.
Ogólną  zasadą  dotyczącą  ścieków  jest  założenie,  że  ścieki  nie  powinny  wywoływać
w wodach  zmian  fizycznych,  chemicznych  i  biologicznych,  które  uniemożliwiałyby
prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów wodnych. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo
wodne  (Dz.  U.  z  dnia  11  października  2001  r.)  w  art.  39  zawiera  ograniczenia  i  zakazy
dotyczące  wprowadzania  bezpośredniego  i  pośredniego  ścieków  do  wód  podziemnych,  do
wód  stojących,  jezior  i  ich  odpływów  oraz  w  obrębie  kąpielisk  i  plaż  publicznych,  a  także
ograniczenia  i  zakazy  dotyczące  wprowadzania  odpadów  do  wód,  spławiania  śniegu
wywożonego z terenów zanieczyszczonych i mycia pojazdów w wodach powierzchniowych.

Zakłady wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi są obowiązane zapewnić ochronę

wód  przed  zanieczyszczeniem,  w  szczególności  przez  budowę  i  eksploatację  urządzeń
służących  tej  ochronie,  a  tam  gdzie  jest  to  celowe,  powtórne  wykorzystanie  oczyszczonych
ścieków.
Oczyszczanie  ścieków  to  proces  technologiczny  polegający  na  usuwaniu  ze  ścieków
zanieczyszczeń i osadów oraz substancji w nich rozpuszczonych, koloidów i zawiesin.
Oczyszczanie  ścieków  realizowane  jest  w  oczyszczalni  ścieków  za  pomocą  metod:
mechanicznych,  fizycznych,  chemicznych  i  biologicznych,  bądź  też  innymi  sposobami
i podzielone jest na kolejne etapy.
Pierwszy  etap  to oczyszczanie  wstępne  mechaniczne,  w  którym  usuwa  się  zanieczyszczenia
stałe nierozpuszczalne za pomocą krat i sit, zawiesiny ziarniste usuwane są w piaskownikach,
a tłuszcze i oleje w odtłuszczaczach, małe zawiesiny i koloidy usuwane są w osadnikach.
W  kolejnych  etapach  realizuje  się  oczyszczanie  wykorzystując  procesy  fizykochemiczne,
takie  jak  np.:  koagulacja,  filtracja,  adsorpcja,  odwrócona  osmoza,  neutralizacja,  wytrącanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i strącanie  metodami  chemicznymi.  Substancje  organiczne  usuwane  są  przy  oczyszczaniu
biologicznym realizowanym przez procesy biochemiczne takie jak: fermentacja i gnicie.
Proces  przebiega  pod  wpływem  działania  mikroorganizmów  osadu  czynnego  w  komorach
napowietrzania  lub  rowach  cyrkulacyjnych.  Drobnoustroje  osadu  czynnego  (bakterie
i grzyby) rozkładają związki organiczne występujące w ściekach na substancje proste. Osady
powstające  w  procesach  oczyszczania  ścieków  poddaje  się  dalszej  obróbce  w  celu
wykorzystania lub utylizacji.

Emisja szkodliwych substancji do środowiska

Zagadnienia ochrony jakości powietrza w sposób całościowy uregulowane są w ustawie

Prawo  ochrony  środowiska.  Zgodnie  z  tą  ustawą  ochrona  powietrza  ma  polegać  na
zapewnieniu możliwości najlepszej jego jakości, określonej za pomocą poziomów substancji.
Poziomy substancji mają charakter standardu emisyjnego. Działania ochronne mają zmierzać
do  utrzymania  w  powietrzu  ilości  substancji  poniżej  poziomów  dopuszczalnych  lub  co
najmniej  na  tych  poziomach  bądź  gdy  są  przekroczone  –  dążyć  do  zmniejszenia  substancji
w powietrzu do poziomu dopuszczalnego.

Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu ustalono w rozporządzeniu Ministra

Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych
substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji.

W rozporządzeniu uwzględniono następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu,

dwutlenek siarki, ołów, ozon, pył zawieszony i tlenek węgla.

Zakłady, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska lub składników

przyrody, muszą uzyskać specjalne zintegrowane pozwolenie.

Pozwolenie zintegrowane ma obejmować całość oddziaływania na środowisko.
Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenia instalacji, której

funkcjonowanie  ze  względu  na  rodzaj  i  skalę  prowadzonej  działalności  może  powodować
znaczne  zanieczyszczenie  poszczególnych  elementów  przyrodniczych  lub  środowiska  jako
całości.  Ustalając  treść  pozwolenia  zintegrowanego  należy  więc  pamiętać,  że  ma  ono
obejmować  całość  oddziaływania  instalacji  na  środowisko,  a  więc  wszystkie  emisje,  a  także
pobór  wody.  Pozwolenie  powinno  obejmować  wszystkie  instalacje  funkcjonujące  na  terenie
danego zakładu, które takiego pozwolenia wymagają.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska?
2.  Jakim celom służy ochrona środowiska?
3.  Jakie  obowiązki  związane  z  ochroną  środowiska  ciążą  na  pracodawcy  prowadzącym

działalność gospodarczą?

4.  Jakie zasady obowiązują w zakresie postępowania z odpadami?
5.  Jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?
6.  Jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?
7.  Jakie są etapy oczyszczania ścieków?
8.  Na czym polega ochrona powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, na podstawie ustawy „Prawo ochrony środowiska”, zagrożenia dla środowiska

jakie wynikają z eksploatacji statków powietrznych na lotnisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść przepisów „Prawo ochrony środowiska”,
2) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów zagrożenia dla środowiska jakie

wynikają z eksploatacji statków powietrznych na lotnisku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ustawa Prawo ochrony środowiska,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Przedstaw propozycje zmniejszenia natężenia hałasu na stanowisku sprawdzania

lotniczych maszyn elektrycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w Internecie informacje na temat sposobów zmniejszania natężenia hałasu na

stanowisku pracy,

2) przedstawić propozycje zmian jakie należy wprowadzić, aby zmniejszyć natężenie hałasu

na stanowisku do sprawdzania lotniczych maszyn elektrycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

film, telewizor, video, PN-N-01307:1994.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony

środowiska?



2) określić, jakim celom służy ochrony środowiska?



3) określić, jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na

pracodawcy?



4) określić, jakie zasady obowiązują w zakresie podstępowania

z odpadami?



5) określić, jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?



6) scharakteryzować etapy oczyszczania ścieków?



7) scharakteryzować, na czym polega ochrona powietrza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Obowiązki osoby kierującej pracownikami są określone w

a)  Kodeksie Pracy.
b)  układzie zbiorowym pracy.
c)  Rozporządzeniu o ogólnych przepisach bhp.
d)  Konstytucji RP.

2. Opracowywanie i wydawanie instrukcji przeciwpożarowych należy do

a)  ustawodawcy (Sejm RP).
b)  ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
c)  Komendanta Głównego Straży Pożarnej.
d)  pracodawcy.

3. Do obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy

a)  organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
b)  używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej.
c)  ułatwianie pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
d)  niezwłocznie zawiadamianie przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku.

4. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem użyjesz

a)  hydrantu.
b)  gaśnicy proszkowej.
c)  koca gaśniczego.
d)  wody.

5. Do obowiązków osoby kierującej pracownikami w zakresie bhp należy

a)  organizacja stanowiska pracy zgodnie przepisami.
b)  formułowanie zaleceń dla społecznego inspektora pracy.
c)  dbałość o ład i porządek na stanowisku pracy.
d)  ułatwianie pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Po pracy zostało Ci w pojemniku ok. 200 ml płynnego szkodliwego środka chemicznego

do czyszczenia mechanizmów precyzyjnych
a) odlejesz niepotrzebny środek do plastykowej butelki, zakręcisz i zostawisz

w warsztacie.

b) wylejesz niepotrzebny środek do WC.
c) odlejesz pozostałą ilość do szklanego zamykanego naczynia i napiszesz markerem,

co to za środek.

d) odstawisz go w otwartym pojemniku na półkę.

7. Hydronetka wodna służy do gaszenia pożarów

a)  instalacji elektrycznej pod napięciem.
b)  benzyny i innych płynów łatwopalnych lżejszych od wody.
c)  papierów, drewna, szmat, słomy.
d)  niezidentyfikowanych substancji chemicznych.

8. W przypadku porażenia prądem

a)  odciągamy poszkodowaną osobę od miejsca wypadku.
b)  przerywamy obwód prądu elektrycznego.
c)  wynosimy go z miejsca wypadku i robimy mu sztuczne oddychanie.
d)  wzywamy policję, straż pożarną i pogotowie.

9. Gaśnicę z symbolem B zastosujesz do

a)  gaszenia ciał stałych, np., papieru.
b)  gaszenia cieczy palnych.
c)  gaszenia gazów.
d)  gaszenia pożarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

10. Środki ochrony indywidualnej stosujemy

a)  podczas wykonywaniu każdej pracy.
b)  gdy pracownik zgłosi taką potrzebę.
c)  kiedy nie ma możliwości zmniejszenia narażenia na czynniki niebezpieczne.
d)  kiedy ich używanie przez pracownika podczas pracy nie jest uciążliwe.

11. Obowiązki pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej zawiera

a)  regulamin pracy.
b)  instrukcja bezpieczeństwa pożarowego.
c)  instrukcja alarmowa na wypadek pożaru.
d)  ustawa o ochronie przeciwpożarowej.

12. Przez pojęcie „wypadek przy pracy” rozumiemy

a)  każde niebezpieczne zdarzenie w zakładzie pracy.
b)  zdarzenie w zakładzie pracy, w którym są ofiary śmiertelne.
c)  nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną i związane z pracą.
d)  zdarzenie w zakładzie pracy w wyniku którego są ranni pracownicy.

13. Uniwersalny numer telefonu komórkowego w krajach Unii Europejskiej w przypadku

zgłoszenia pożaru, wypadku lub innego zagrożenia, to
a)  112.
b)  999.
c)  997.
d)  998.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Do grupy czynników chemicznych środowiska pracy, na które narażeni są pracownicy

należą
a)  bakterie.
b)  pyły i gazy.
c)  hałas i drgania.
d)  wirusy.

15. W warunkach przemysłowych nie ogranicza się hałas poprzez

a)  posadowienie maszyn tak, aby ograniczyć drgania.
b)  wyłożenie sufitu i ścian materiałami dźwiękochłonnymi.
c)  ustawienie maszyn na betonowej podłodze.
d)  zamontowanie osłony na źródło dźwięku.

16. Barwa czerwona służy do oznaczania

a)  lokalizacji sprzętu telekomunikacyjnego.
b)  pomieszczeń lub maszyn, które mogą stwarzać niebezpieczeństwo.
c)  lokalizacji sprzętu gaśniczego.
d)  wyjść ewakuacyjnych.

17. Do środków technicznych, organizacyjnych i medycznych stosowanych do ochrony

układu oddechowego nie zaliczamy
a)  sprawnie działającą miejscową wentylację mechaniczną.
b)  pneumatyczny przeładunek produktów pylących przewożonych luzem.
c)  okresowe badania lekarskie osób zatrudnionych w warunkach zapylonego powietrza.
d)  systematyczne stosowane leków zapobiegających rozwojowi astmy.

18. W przypadku wybuchu pożaru w pomieszczeniu należy

a)  szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu
b)  otworzyć równocześnie drzwi i okna.
c)  nie otwierać okna.
d)  uciekać i ratować się.

19. Kolega oparzył się gorącą herbatą. Udzielając mu pierwszej pomocy (zaczerwienienie

skóry)
a)  podasz tabletkę przeciwbólową.
b)  posmarujesz miejsce oparzone kremem nawilżającym.
c)  ochłodzisz miejsce oparzone zimną wodą przez co najmniej 20 minut.
d)  ochłodzisz miejsce oparzone środkiem gaśniczym, np. gaśnicą śniegową (CO

20. Uciążliwością w pracy mechanika lotniczego jest

a)  zapylenie.
b)  nadmierny wysiłek fizyczny.
c)  obciążenie percepcyjne wzroku.
d)  hałas.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo i zdrowie a substancje chemiczne w pracy. Poradnik szkoleniowy.

Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera, Łódź 1994

2. Chmiel B.: Bezpieczeństwo zawodowe i ergonomia. Wykłady, UMCS w Lublinie,

http://www.ztch.umcs.lublin.pl/lab2/wyklad12.ppt

3.  Gacek W.: Kompendium pierwszej pomocy. CIOP- PIB, Warszawa 2002
4.  Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5.  Kwiatkowski: Zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr. Gdańsk 2003

6. Januszewski S., Pytlak A., Rosnowska-Nowaczyk M., Świątek H.: Urządzenia

elektroniczne. WS i P, Warszawa 1995

7. Koradecka D.: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 2. Centralny Instytut Ochrony

Pracy, W-wa 1999.

8.  Kordowicz-Sot A.: Automatyka i robotyka. WSiP, Warszawa 1999
9.  Kowalewski S.: Ryzyko obsługi pras. CIOP, Warszawa 2000
10.  Mac  S.,  Leowski  J.:  Bezpieczeństwo  i  higiena  pracy  dla  szkół  zasadniczych.  WSiP,

Warszawa 1999

11. Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych.

Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004

12. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
13. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

Dzienniki Ustaw i inne materiały pomocnicze
1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie

szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr
62, poz. 285 z dn. 01.06.1996)

2. Ustawa z dn. 24.08.1991 o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. nr 81 poz. 351

z późniejszymi zmianami)

3. Rozporządzenie z dn. 21.10.1991 w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń

i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 114 poz.
495)

4. Uchwała Nr 44 Rady Ministrów z dnia 27 marca 1990 w sprawie zasad przydzielania

pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży roboczej MP
z dnia 19 kwietnia 1990 z późniejszymi zmianami

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w sprawie wykazu prac

wzbronionych młodocianym (Dz.U. nr 85, poz. 500 z dn. 14.12.1990, Dz.U. nr 1 poz. 1
z dn. 07.01.1992)

6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U. z 2006 r. nr

129, poz. 902, z późn. zm.),

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych

wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn
przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz. 1596 z późniejszymi zmianami)

8. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie

szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U.
z 2004 r., nr 180, poz. 1860)