Nadciħnienie dla bystrzaków
Autor: Alan L. Rubin
T³umaczenie: Izabela Szybilska-Fiedorowicz
ISBN: 978-83-246-1854-5
Tytu³ orygina³u:
High Blood
Pressure for Dummies
Format: 180x235, stron: 360
Dowiedz siê wiêcej, a poczujesz siê lepiej
Twoja podrêczna apteczka w domowej biblioteczce
Nadciœnienie têtnicze (³ac. hypertonia arterialis) zwane jest tak¿e epidemi¹ XXI wieku.
To przewlek³a choroba uk³adu kr¹¿enia, charakteryzuj¹ca siê trwale podwy¿szonym
ciœnieniem krwi (ponad poziom 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie
rozkurczu serca). Mo¿na j¹ zauwa¿yæ podczas rutynowych badañ i kilkukrotnego
pomiaru ciœnienia, jednak zdiagnozowana zbyt póŸno mo¿e spowodowaæ powa¿ne
uszkodzenia organizmu.
Najnowsze badania podaj¹, ¿e na nadciœnienie têtnicze cierpi prawie 8,5 miliona
(czyli blisko 1/3) doros³ych Polaków, a 30% osób, u których obserwuje siê tzw.
ciœnienie wysokie prawid³owe, znajduje siê w grupie ryzyka. U oko³o 90% pacjentów
nadciœnienie ma charakter samoistny, co znaczy, ¿e nie uda³o siê jeszcze ustaliæ jego
przyczyny. Nadciœnienie mo¿e byæ odpowiedzialne za Twoje problemy z sercem, bóle
i zawroty g³owy, dusznoœæ, pobudzenie lub zmêczenie i sennoœæ. Niestety, mo¿e byæ
tak¿e chorob¹ prowadz¹c¹ do zawa³u, udaru, a nawet œmierci. Nie pozwól na to!
Kartka po kartce odzyskuj zdrowie i dobre samopoczucie:
• SprawdŸ, czy znajdujesz siê w grupie ryzyka zagro¿onej nadciœnieniem.
• Poznaj najczêstsze czynniki wywo³uj¹ce tê chorobê.
• Naucz siê prawid³owo mierzyæ ciœnienie sobie i Twoim bliskim.
• Skorzystaj z zawartych tu rad i zacznij prowadziæ higieniczny tryb ¿ycia.
• Dowiedz siê wiêcej na temat nadciœnienia u kobiet, dzieci i osób starszych.
Dodatek specjalny:
Pomocne dane odnoœnie polskich organizacji, które wespr¹ Ciê w walce z nadciœnieniem
Spis tre#ci
O autorze .......................................................................................................................... 13
Podzi,kowania od autora ................................................................................................. 15
Wst,p .............................................................................................................................. 17
O ksi"#ce ................................................................................................................................ 19
Konwencje zastosowane w ksi"#ce ....................................................................................... 19
Czego nie czyta$ .................................................................................................................... 20
Naiwne za%o#enia .................................................................................................................. 20
Jak podzielona jest ksi"#ka .................................................................................................... 20
Cz&'$ I: Czym jest nadci'nienie? ..................................................................................... 21
Cz&'$ II: Medyczne nast&pstwa nadci'nienia .................................................................. 21
Cz&'$ III: Leczenie (albo profilaktyka) nadci'nienia t&tniczego .................................... 21
Cz&'$ IV: Grupy wymagaj"ce szczególnej opieki ........................................................... 21
Cz&'$ V: Dekalogi ............................................................................................................. 22
Dodatek ............................................................................................................................ 22
Ikony wykorzystane w ksi"#ce .............................................................................................. 22
Co dalej .................................................................................................................................. 23
Cz#$% I: Czym jest nadci$nienie? ................................25
Rozdzia1 1: Nadci#nienie t,tnicze. Podstawowe informacje ............................................ 27
Jak funkcjonuje uk%ad kr"#enia ............................................................................................ 28
Mierzenie ci'nienia i odczytywanie wyników ..................................................................... 29
Czynniki zwi&kszaj"ce ryzyko wyst"pienia nadci'nienia .................................................... 29
Nast&pstwa nadci'nienia ....................................................................................................... 31
Obni#anie ci'nienia za pomoc" ró#nych kuracji ................................................................. 32
Ochrona dzieci, kobiet w ci"#y i osób starszych ................................................................. 32
By$ na czasie .......................................................................................................................... 33
Rozdzia1 2: Diagnozowanie nadci#nienia .......................................................................... 35
Podstawowe informacje o ci'nieniomierzu ....................................................................... 35
Prawid%owy pomiar ci'nienia krwi ....................................................................................... 37
Jak unikn"$ niedok%adnego odczytu .................................................................................... 40
Unikanie k%opotów ze sprz&tem ...................................................................................... 40
Unikanie z%ego podej'cia do pomiaru ci'nienia i trudno'ci ze strony pacjenta ............ 41
6
Nadci#nienie dla bystrzaków
Odczytywanie wyników ........................................................................................................ 41
Co 'wiadczy o nadci'nieniu? ............................................................................................ 42
Klasyfikacja ci'nienia t&tniczego u osób doros%ych ......................................................... 42
Nadmierne obni#enie ci'nienia ............................................................................................ 44
Syndrom bia%ego fartucha i inne przyczyny waha- ci'nienia ............................................. 45
Mierzenie ci'nienia w domu ................................................................................................ 47
Ambulatoryjne monitorowanie ci'nienia krwi .................................................................... 48
Prawid%owa ocena stanu zdrowia ......................................................................................... 49
Wywiad medyczny ............................................................................................................ 49
Ocena badania lekarskiego ................................................................................................ 50
Badania laboratoryjne ........................................................................................................ 51
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka? ................................................................53
Na co nie masz wp%ywu ........................................................................................................ 54
Globalny obraz nadci'nienia ............................................................................................. 54
Wp%yw genów .................................................................................................................... 55
Wp%yw pochodzenia .......................................................................................................... 57
Wp%yw p%ci ......................................................................................................................... 60
Ci'nienie a wiek ................................................................................................................ 61
Zapobieganie nadci'nieniu za pomoc" zmian trybu #ycia .................................................. 62
Obni#anie napi&cia ............................................................................................................ 63
Kontrolowanie wagi .......................................................................................................... 64
Mniej soli ........................................................................................................................... 66
Eliminacja palenia i nadmiernego spo#ycia alkoholu ...................................................... 67
Rozdzia1 4: Wtórne nadci#nienie t,tnicze .........................................................................69
Wczesne wykrywanie wtórnego nadci'nienia t&tniczego .................................................... 70
Rola nerek we wtórnym nadci'nieniu t&tniczym ................................................................ 71
Uszkodzenie tkanki nerek ................................................................................................ 71
Zw&#enie t&tnic nerkowych .............................................................................................. 74
Nowotwory wydzielaj"ce hormony i podnosz"ce ci'nienie krwi ...................................... 76
Nowotwór produkuj"cy epinefryn& ................................................................................. 77
Nowotwór produkuj"cy aldosteron ................................................................................. 80
Zespó% Cushinga ............................................................................................................... 84
Choroba genetyczna jako przyczyna nadci'nienia t&tniczego ................................................ 87
Inne przyczyny wtórnego nadci'nienia t&tniczego .............................................................. 88
Zw&#enie cie'ni aorty ........................................................................................................ 88
Za du#o lub za ma%o hormonów tarczycy ....................................................................... 89
Akromegalia ....................................................................................................................... 89
Bezdech senny ................................................................................................................... 90
Guz mózgu ........................................................................................................................ 91
Oparzenia ........................................................................................................................... 91
Spis tre#ci
7
Cz#$% II: Medyczne nast#pstwa nadci$nienia ..............93
Rozdzia1 5: Jak chroni@ swoje serce? .............................................................................. 95
Pompa o du#ej mocy ............................................................................................................. 96
Niedokrwienie mi&'nia sercowego ...................................................................................... 97
Badanie mia#d#ycy t&tnic (arteriosklerozy) ..................................................................... 98
Stabilny ból serca .............................................................................................................. 99
Leczenie zawa%u mi&'nia sercowego .............................................................................. 106
Rozwój niewydolno'ci serca ............................................................................................... 108
Sygna%y ostrzegawcze ...................................................................................................... 108
Czego szuka lekarz? ........................................................................................................ 109
Leczenie niewydolno'ci serca ......................................................................................... 111
Unikanie czynników ryzyka ............................................................................................... 111
Kontrola nad cholesterolem ........................................................................................... 112
Ograniczanie palenia ....................................................................................................... 112
Cukrzyca pod kontrol" ................................................................................................... 113
Intensyfikacja aktywno'ci fizycznej ............................................................................... 114
Rozdzia1 6: Jak zadba@ o nerki? ...................................................................................... 115
Rola nerek ............................................................................................................................ 116
Funkcja filtrowania ......................................................................................................... 117
Inne funkcje nerek .......................................................................................................... 119
Uszkodzenie nerek ............................................................................................................. 120
Z%o'liwe nadci'nienie t&tnicze ........................................................................................... 122
Schy%kowa niewydolno'$ nerek ......................................................................................... 124
Dializa, która ratuje #ycie ............................................................................................... 126
Przeszczep nerki .............................................................................................................. 131
Rozdzia1 7: Jak zabezpieczy@ swój mózg? ....................................................................... 135
Przyczyny udaru mózgu ..................................................................................................... 136
Mia#d#yca t&tnic (arterioskleroza) ................................................................................. 137
Zator naczy- mózgowych (udar niedokrwienny) ......................................................... 138
Wylew krwi do mózgu (udar krwotoczny) ...................................................................... 138
Unikanie udaru przez obni#enie ci'nienia ....................................................................... 139
Przegl"d innych czynników sprzyjaj"cych udarowi mózgu ............................................. 139
Z tym nie wygrasz — czynniki niekontrolowane ......................................................... 140
Nad tym masz w%adz& — czynniki kontrolowane ........................................................ 140
Dokonaj cudów za pomoc" leków zapobiegawczych ................................................... 142
Dzia%aj szybko, gdy zauwa#ysz objawy udaru ................................................................... 143
Monitorowanie czynno'ci mózgu ...................................................................................... 144
Rozmaite metody leczenia udaru mózgu ............................................................................. 146
Rehabilitacja ........................................................................................................................ 148
Odzyskiwanie zdolno'ci ruchu po udarze .................................................................... 148
Mo#liwo'ci rehabilitacji .................................................................................................. 149
Osoby odpowiedzialne za rehabilitacj& .......................................................................... 149
Jak znale<$ pomoc po udarze mózgu? ........................................................................... 151
8
Nadci#nienie dla bystrzaków
Cz#$% III: Leczenie (albo profilaktyka)
nadci$nienia t#tniczego ........................... 153
Rozdzia1 8: Opracowanie udanego programu leczenia ....................................................155
Realizacja za%o#e- leczenia .................................................................................................. 156
Modyfikacje trybu #ycia ...................................................................................................... 159
Zmiana trybu #ycia na lepsze .......................................................................................... 159
Jak obni#y$ ci'nienie 'miechem? ................................................................................... 161
Rozdzia1 9: Dieta obniBajCca ci#nienie ............................................................................165
Obni#anie ci'nienia za pomoc" diety DASH .................................................................... 165
Jak powsta%a dieta DASH? .............................................................................................. 166
Dowody na warto'$ diety DASH ................................................................................... 167
Rozpocz&cie programu ................................................................................................... 169
Ograniczanie spo#ycia soli w czasie stosowania diety DASH ...................................... 173
Utrata na wadze w celu obni#enia ci'nienia ...................................................................... 174
Obliczanie wagi idealnej ................................................................................................. 174
Ustalanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego .................................................... 175
Dostosowanie diety DASH ............................................................................................ 177
Inne diety ............................................................................................................................. 178
Pomoc zewn&trzna .............................................................................................................. 180
Rozdzia1 10: Dieta bez soli ..............................................................................................183
Zwi"zek mi&dzy sol" a nadci'nieniem ............................................................................... 184
Dowody na istnienie zwi"zku mi&dzy sol" a nadci'nieniem ............................................ 185
Wczesne eksperymenty ................................................................................................... 185
Wp%yw chloru na ci'nienie krwi ..................................................................................... 186
Najnowsze badania ......................................................................................................... 187
Czy jeste' wra#liwy na sól? ................................................................................................. 188
Zmniejszenie spo#ycia soli .................................................................................................. 189
Kupowanie produktów ubogich w sól ........................................................................... 190
Unikanie pokarmów bogatych w sól ............................................................................. 191
Dieta niskosolna .............................................................................................................. 191
Rozdzia1 11: Unikanie tytoniu, alkoholu i kofeiny ............................................................193
Nie igraj z ogniem. Tyto- i nadci'nienie t&tnicze ............................................................. 194
Zasi&g problemu .............................................................................................................. 195
Jedn" nog" w grobie ........................................................................................................ 196
Zwalczanie biernego palenia ........................................................................................... 197
Nie b"d< ciemny jak tabaka w rogu ............................................................................... 197
Zrywanie z na%ogiem. Same plusy, #adnych minusów ................................................. 198
Jak sko-czy$ z na%ogiem? ................................................................................................ 199
Korzystanie z dost&pnej pomocy .................................................................................... 203
Spis tre#ci
9
Zwi"zek alkoholu z nadci'nieniem t&tniczym .................................................................. 204
Objawy choroby alkoholowej ........................................................................................ 204
Zobacz, kto pije ............................................................................................................... 206
Medyczne skutki picia alkoholu ..................................................................................... 206
Terapia ............................................................................................................................. 207
Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 212
Kofeinowa euforia ............................................................................................................... 212
Kiedy za du#o jest niezdrowo? ....................................................................................... 213
Wp%yw kofeiny na zdrowie ............................................................................................. 214
Korzy'ci z rezygnacji z kofeiny ...................................................................................... 215
Unikanie kawy, czekolady i napojów gazowanych ....................................................... 215
Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 216
Rozdzia1 12: ObniBanie ci#nienia krwi za pomocC @wiczeG fizycznych ............................ 217
Korzy'ci p%yn"ce z aktywno'ci fizycznej ........................................................................... 218
Przygotowanie si& do $wicze- ............................................................................................ 218
Sprawdzanie kondycji fizycznej ..................................................................................... 219
Dobór $wicze- ................................................................................................................ 220
Odpowiedni sprz&t ......................................................................................................... 222
Odpowiednie nat&#enie $wicze- ....................................................................................... 223
=wiczenia na schudni&cie ................................................................................................... 224
=wiczenia si%owe ................................................................................................................. 226
=wiczenia na górn" cz&'$ cia%a ....................................................................................... 227
=wiczenia wzmacniaj"ce nogi ........................................................................................ 228
Obni#anie ci'nienia za pomoc" metod alternatywnych .................................................... 229
Joga ................................................................................................................................... 229
Medytacja ........................................................................................................................ 230
Hipnoza ........................................................................................................................... 231
Biologiczne sprz&#enie zwrotne ..................................................................................... 231
Rozdzia1 13: Terapia lekowa ........................................................................................... 233
Charakterystyka leków ........................................................................................................ 235
Jak skutecznie dzia%a lek? ................................................................................................ 235
Jak bardzo mo#e obni#y$ ci'nienie w porównaniu z innymi lekami? ......................... 235
Czy leki w tym samym stopniu obni#aj"ce ci'nienie krwi
w identyczny sposób wp%ywaj" na prawdopodobie-stwo choroby i 'mierci? ........ 236
Klasy leków .......................................................................................................................... 236
Leki moczop&dne ................................................................................................................ 237
Tiazydowe albo tiazydopodobne leki moczop&dne ...................................................... 238
P&tlowe leki moczop&dne ............................................................................................... 239
Leki moczop&dne oszcz&dzaj"ce potas ........................................................................... 240
Antagoni'ci aldosteronu ................................................................................................. 240
Kombinacje 'rodków moczop&dnych ............................................................................ 241
10
Nadci#nienie dla bystrzaków
Leki oddzia%uj"ce na uk%ad nerwowy ................................................................................. 241
Metyldopa ........................................................................................................................ 241
Klonidyna ......................................................................................................................... 242
Blokery receptora beta-adrenergicznego ....................................................................... 243
Antagoni'ci receptora adrenergicznego alfa 1 ................................................................ 245
Wazodilatory ........................................................................................................................ 246
Hydralazyna ..................................................................................................................... 246
?rodki blokuj"ce kana% wapniowy ...................................................................................... 247
Inhibitory konwertazy angiotensyny .................................................................................. 249
Blokery receptora angiotensyny II ...................................................................................... 251
Wybór leku ........................................................................................................................... 252
Leczenie nadci'nienia bez powik%a- .............................................................................. 252
Leczenie nadci'nienia z powik%aniami ........................................................................... 253
Gdy zawiedzie lek pierwszego wyboru… ...................................................................... 254
Jak pami&ta$ o braniu leków? ......................................................................................... 255
Dzia%ania niepo#"dane ......................................................................................................... 255
Identyfikacja nazw handlowych .......................................................................................... 258
Cz#$% IV: Grupy wymagajOce szczególnej opieki ....... 259
Rozdzia1 14: Osoby starsze ..............................................................................................261
Ocena sprawno'ci umys%owej ............................................................................................ 262
Ocena ci'nienia krwi ........................................................................................................... 263
Pierwotne nadci'nienie t&tnicze ..................................................................................... 263
Wtórne nadci'nienie t&tnicze .......................................................................................... 265
Leki podnosz"ce ci'nienie krwi u osób starszych .......................................................... 265
W%a'ciwe od#ywianie si& w celu obni#enia ci'nienia ........................................................ 267
Kontrola diety .................................................................................................................. 267
Dieta DASH .................................................................................................................... 268
Redukcja spo#ycia soli ..................................................................................................... 268
Zmiana trybu #ycia w celu obni#enia ci'nienia ................................................................. 269
Stosowanie leków na obni#enie ci'nienia .......................................................................... 271
Podstawowa terapia lekowa — tiazydowe 'rodki moczop&dne .................................... 272
Druga mo#liwo'$ — beta-blokery ................................................................................. 273
Trzecia mo#liwo'$ ........................................................................................................... 273
Sytuacje wyj"tkowe ......................................................................................................... 274
Niebezpieczne spadki ci'nienia .......................................................................................... 274
Rozdzia1 15: Nadci#nienie t,tnicze u dzieci ....................................................................277
Prawid%owy pomiar ci'nienia krwi ..................................................................................... 278
USG dopplerowskie i ma%e r"czki .................................................................................. 278
Wybór w%a'ciwego rozmiaru mankietu ......................................................................... 279
Odpowiednia technika .................................................................................................... 279
Interpretacja wyników pomiaru ......................................................................................... 280
Spis tre#ci
11
Mo#liwe przyczyny podwy#szonego ci'nienia .................................................................. 281
Przyczyny dziedziczne .................................................................................................... 281
Uwarunkowania zwi"zane z wag" ................................................................................. 282
Czynniki chorobowe ...................................................................................................... 283
Ustalanie przyczyny podwy#szonego ci'nienia u dziecka ................................................ 283
Kluczowe momenty w przesz%o'ci dziecka ................................................................... 283
Wskazówki odkrywane podczas badania lekarskiego .................................................... 284
Pomoc z laboratorium .................................................................................................... 285
Rozpocz&cie leczenia od zmian trybu #ycia ....................................................................... 285
Intensywne $wiczenia fizyczne .......................................................................................... 287
Terapia lekowa .................................................................................................................... 288
Rozdzia1 16: Leczenie nadci#nienia u kobiet .................................................................. 291
Co si& dzieje z ci'nieniem kobiety w czasie ci"#y? ............................................................ 292
Co powoduje nadci'nienie w ci"#y? .................................................................................. 293
Przewlek%e nadci'nienie t&tnicze ................................................................................... 293
Stan przedrzucawkowy ................................................................................................... 294
Stan przedrzucawkowy obok nadci'nienia t&tniczego .................................................. 300
Nadci'nienie ci"#owe ..................................................................................................... 301
Nadci'nienie t&tnicze po porodzie ..................................................................................... 301
Kobieca terapia hormonalna w przypadku nadci'nienia ................................................... 302
Hormonalna antykoncepcja doustna ............................................................................. 302
Hormonalne uzupe%nianie niedoboru estrogenu ......................................................... 303
Cz#$% V: Dekalogi ...................................................305
Rozdzia1 17: Dziesi,@ prostych sposobów zapobiegania nadci#nieniu i obniBenia go .... 307
Rozpoznawanie nadci'nienia .............................................................................................. 307
Ustalanie wtórnego nadci'nienia t&tniczego ..................................................................... 308
Podj&cie diety DASH .......................................................................................................... 309
Utrata na wadze za pomoc" ograniczenia liczby spo#ywanych kilokalorii ...................... 310
Redukcja soli w diecie ......................................................................................................... 311
Rzucanie palenia i ograniczenie picia ................................................................................. 312
Podj&cie planu treningowego ............................................................................................. 313
Uzupe%nienie leczenia za pomoc" technik doskonalenia cia%a i umys%u ......................... 313
Leki s%u#"ce do obni#ania ci'nienia .................................................................................... 315
Unikanie leków podnosz"cych ci'nienie krwi .................................................................. 316
Rozdzia1 18: Dziesi,@ (lub wi,cej) mitów dotyczCcych nadci#nienia ............................. 319
Nadci'nienie jest nieuniknionym skutkiem starzenia ...................................................... 319
Leczenie jest gorsze od choroby ......................................................................................... 320
Musisz ograniczy$ swoje #ycie z powodu nadci'nienia .................................................... 321
Leczy si& tylko nadci'nienie rozkurczowe ......................................................................... 322
Nadci'nienie oznacza %ykanie leków przez reszt& #ycia .................................................... 323
12
Nadci#nienie dla bystrzaków
Po zawale serca albo udarze mózgu mo#na przesta$ si& leczy$ ........................................ 323
Jak masz nadci'nienie, nie mo#esz $wiczy$ ....................................................................... 324
Je'li dobrze si& czujesz, mo#esz nie bra$ leków na nadci'nienie ...................................... 325
Wysokiego ci'nienia krwi nie mo#na uregulowa$ ............................................................. 326
Leczy si& tylko osoby nerwowe i l&kliwe ............................................................................... 327
Osób starszych nie trzeba leczy$ ........................................................................................ 328
Nadci'nienie jest mniej niebezpieczne u kobiet ............................................................... 329
Rozdzia1 19: Dziesi,@ nowych odkry@ na temat nadci#nienia t,tniczego .....................331
Ocena skutków obni#enia ci'nienia krwi ......................................................................... 332
Stan przednadci'nieniowy to wcale nie nic takiego .......................................................... 332
Przewidywanie nadci'nienia (i zapobieganie mu) ............................................................. 333
Wyrokowanie o nadci'nieniu u doros%ych na podstawie poziomu ci'nienia u dzieci ..... 334
Czy wszyscy pacjenci po udarze mózgu maj" nadci'nienie? ............................................ 335
Ocena wp%ywu obci"#e- zawodowych .............................................................................. 335
Czy alkohol jest dobry, czy z%y dla osoby z nadci'nieniem? ............................................. 336
Operacja zmniejszenia #o%"dka w celu schudni&cia i obni#enia ci'nienia krwi ............... 336
Czy nadci'nienie oddzia%uje na cukrzyc&? ......................................................................... 337
Znaczenie badania ALLHAT .............................................................................................. 338
Dodatek: Najnowsze informacje i SródTa .................. 341
Serce ..................................................................................................................................... 342
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne ............................................................................ 342
Serwis kardiologiczny ..................................................................................................... 342
Nerki .................................................................................................................................... 342
Stowarzyszenie „Nie'miertelni” .................................................................................... 342
Dialped — dializoterapia i nefrologia dzieci&ca ............................................................. 343
Dializoterapia otrzewnowa ............................................................................................. 343
Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej .................................................................... 343
Stowarzyszenie „Vycie po przeszczepie” ....................................................................... 344
Mózg .................................................................................................................................... 344
Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu ......................................... 344
Dekalog Udarowca .......................................................................................................... 344
Forum Neurologiczne .................................................................................................... 344
Polskie Towarzystwo Fizjoterapii oraz Polskie Towarzystwo Rehabilitacji ................ 345
Centrum Polskiej Rehabilitacji ...................................................................................... 345
Sanatoria ........................................................................................................................... 345
Cukrzyca .............................................................................................................................. 345
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne .......................................................................... 345
Polska Federacja Edukacji w Diabetologii ........................................................................ 346
Polskie Stowarzyszenie Diabetyków .............................................................................. 346
Nadci'nienie t&tnicze .......................................................................................................... 346
Polskie Towarzystwo Nadci'nienia T&tniczego ........................................................... 346
Skorowidz .......................................................................................................................347
Rozdzia1 3
Czy znajdujesz si,
w grupie ryzyka?
W tym rozdziale:
Przyjrzysz si& demografii nadci'nienia.
Dowiesz si&, co mo#esz zrobi$ — a czego nie — #eby obni#y$ swoje ci'nienie.
rozwoju nadci'nienia odgrywa rol& wiele czynników. Mimo #e na
niektóre nie masz wp%ywu (predyspozycja genetyczna, pochodzenie, wiek
czy p%e$), inne ju# mo#esz kontrolowa$, na przyk%ad sposób od#ywiania,
nat&#enie aktywno'ci fizycznej, poziom stresu, przyzwyczajenia zwi"zane
z paleniem i piciem oraz sk%onno'$ do parkowania jak najbli#ej kompleksu
sportowego. Ka#dy z tych czynników mo#e wyst&powa$ z wi&kszym lub
mniejszym nasileniem w danym regionie 'wiata, wi&c w niektórych miejscach
wska<niki nadci'nienia s" niskie, a w innych wysokie i towarzysz" mu ci&#kie
powik%ania.
W tym rozdziale omówi& czynniki zwi"zane z rozwojem nadci'nienia
t&tniczego, zarówno te, nad którymi mo#na zapanowa$, jak i te, na które nie
ma si& wp%ywu. Je#eli nie zdiagnozowano u Ciebie nadci'nienia, koniecznie
zapoznaj si& z opisem czynników, które mo#na kontrolowa$, poniewa#
pomog" Ci zmniejszy$ prawdopodobie-stwo zachorowania. Je#eli cierpisz
ju# na nadci'nienie, przeczytaj cz&'$ III ksi"#ki, gdzie omówi& te same,
mo#liwe do opanowania czynniki, ale powi"#& je z leczeniem schorzenia.
Uwaga!
Zapomnienie o urodzinach wspó%ma%#onka to czynnik, który mo#e
podnie'$ ci'nienie krwi. Podobnie jak przejechanie samochodem le#"cego
w gara#u roweru syna. Na szcz&'cie takie skoki ci'nienia s" tylko tymczasowe!
W niniejszym rozdziale nie opisa%em wszystkich czynników prowadz"cych
do nadci'nienia. K%ad& tu nacisk jedynie na najwa#niejsze. Tymczasem
naukowcy nieustannie dodaj" nowe. Je#eli chcesz dowiedzie$ si& wi&cej na
temat najnowszych odkry$, zajrzyj do Dodatku i wyszukaj zaktualizowane
dane.
W
54
Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?
Na co nie masz wpTywu
W tym punkcie poznasz czynniki #yciowe, na które nie masz wp%ywu.
Nie mo#esz odmieni$ genów swojej rodziny, pochodzenia etnicznego, p%ci
i wieku. Uwaga! Do tych czynników nie zaliczamy sytuacji, w której pewnego
razu wieszasz w szafie koszul&, a po jakim' czasie okazuje si&, #e skurczy%a
si& o 2 rozmiary!
Mimo #e nie nad wszystkimi czynnikami mo#esz zapanowa$, i tak powiniene'
si& dowiedzie$, w jaki sposób wp%ywaj" one na Twoje ci'nienie, oraz zachowa$
ostro#no'$. Je#eli pozwolisz sobie na nadwag&, szybko mo#esz nabawi$ si&
nadci'nienia, nawet gdy znajdujesz si& w grupie niewielkiego ryzyka.
Globalny obraz nadci$nienia
?wiatowe wska<niki nadci'nienia dziel" poziom zapadalno'ci na nie na
4 podstawowe kategorie:
Poziom zerowy
— kilka #yj"cych w pewnym odosobnieniu grup,
jak te w dorzeczu Amazonki, wykazuj" zerow" zapadalno'$ na
nadci'nienie.
Poziom niski
— przypadki nadci'nienia nale#" do rzadko'ci (poni#ej
15 procent), w'ród ludno'ci zamieszkuj"cej obszary wiejskie Ameryki
Yaci-skiej i Po%udniowej, Chin i Afryki.
Poziom normalny
— najcz&'ciej nadci'nienie wyst&puje u 15 – 30
procent przedstawicieli danej populacji, w tym mieszka-ców obszarów
najbardziej uprzemys%owionych; taka sytuacja jest w Japonii, Europie
i w'ród przedstawicieli rasy kaukaskiej (bia%ej) w Stanach
Zjednoczonych.
Poziom wysoki
— wysoka zapadalno'$ na nadci'nienie (30 – 40 procent)
wyst&puje w Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Polsce oraz w populacjach
Afroamerykanów.
W miejscach, gdzie wyst&puje du#e rozpowszechnienie przypadków
nadci'nienia, wysokie s" tak#e wska<niki zapadalno'ci na choroby serca,
mózgu i nerek (zob. cz&'$ II). Ryzyko zachorowania na nie z powodu
nadci'nienia jest ogromne na przyk%ad w Federacji Rosyjskiej czy w'ród
Afroamerykanów. (Zob. punkt „Afroamerykanie” w dalszej cz&'ci rozdzia%u).
Z kolei w Japonii drug" g%ówn" przyczyn" zgonów jest udar mózgu — zwykle
kojarzony z nadci'nieniem — a naukowcy podkre'laj" konieczno'$
kontrolowania ci'nienia jako sposób na zapobieganie temu zaburzeniu
pracy mózgu (Stroke, sierpie- 2001).
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?
55
Pewna cz&'$ bada- prowadzonych nad nadci'nieniem na ca%ym 'wiecie
dowodzi, #e du#a liczba przypadków tego schorzenia w danej populacji
cz&sto zbiega si& z nisk" 'wiadomo'ci" i niedostatecznym poziomem
leczenia. Na przyk%ad:
Badanie omówione w czasopi'mie Archives of Brazilian Cardiology (lipiec
2001) wykazuje, #e wska<niki nadci'nienia w Brazylii przypominaj"
dane ze Stanów Zjednoczonych, ale z powodu niskiej 'wiadomo'ci
oraz s%abej opieki medycznej jedynie niewielki wycinek brazylijskiego
spo%ecze-stwa mo#e utrzyma$ swoje ci'nienie pod kontrol".
Niektóre europejskie populacje s" 'wiadome du#ej zapadalno'ci na
nadci'nienie, ale nie potrafi" go kontrolowa$:
W Hiszpanii dopiero ci'nienie na poziomie 160/95 mm Hg jest
decyduj"cym sygna%em do rozpocz&cia leczenia (a nie 140/90 mm Hg,
zalecane przez JNC 7; zob. rozdzia% 2.).
We Francji niedostateczny poziom ma zarówno 'wiadomo'$ spo%eczna,
jak i jako'$ leczenia.
Mimo #e wielu mieszka-ców Korei Po%udniowej cierpi na nadci'nienie
i si& leczy, jedynie ma%a cz&'$ z nich jest w stanie zapanowa$ nad jego
poziomem — donosi badanie opublikowane w pi'mie Journal of
Hypertension
(wrzesie- 2001).
Zanim spakujesz walizki i odlecisz do Amazonii w nadziei na d%ugie i wolne
od chorób #ycie w tropikalnym raju, zastanów si& nad jedn" rzecz": skoro
wysoki odsetek przypadków nadci'nienia cz&sto wspó%istnieje z nisk"
'wiadomo'ci" i niedostateczn" opiek" medyczn", to prawdopodobnie wyostrzona
'wiadomo'$ oraz odpowiednie leczenie prze%o#" si& na spadek liczby osób
z nadci'nieniem — i to bez wycieczki w tropiki! Czytaj zatem dalej.
WpTyw genów
Nadci'nienie cz&sto wyst&puje w'ród cz%onków jednej rodziny, wi&c wywiad
lekarski w kierunku tego schorzenia mo#e przewidzie$ rozwój choroby
u krewnych, którzy wci"# maj" ci'nienie w normie. Na przyk%ad, kiedy
porównano stan zdrowia dzieci biologicznych z adoptowanymi, okaza%o si&,
#e pomiary ci'nienia u rodziców i dzieci biologicznych cz&'ciej dawa%y takie
same albo podobne warto'ci ni# u dzieci adoptowanych i ich przybranych
rodziców. Wniosek? Je#eli masz 2 lub wi&cej krewnych, u których nadci'nienie
wyst"pi%o przed 55. rokiem #ycia, sam jeste' znacznie bardziej zagro#ony
tym schorzeniem. (A nast&pnym razem postaraj si& troch& uwa#niej wybra$
rodziców!)
56
Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?
Strefa udarów mózgu
Do tzw. strefy udarów mózgu (ang. Stroke Belt)
zalicza si* po+udniowo-wschodnie stany USA
z wyj0tkiem Florydy. Wy2sze wska3niki zapadal-
no4ci na nadci4nienie w tym regionie kraju ozna-
czaj0, 2e dochodzi tam do bardzo wielu udarów
mózgu. Zgony spowodowane tym czynnikiem
przekraczaj0 o 10 procent 4redni0 dla reszty kra-
ju. Jednak2e udary mózgu to nie jedyna konse-
kwencja nadci4nienia t*tniczego. W tej cz*4ci
USA znacznie cz*4ciej ni2 gdzie indziej wyst*puje
równie2 niewydolno4; nerek i serca. (Wi*cej in-
formacji na temat udarów mózgu oraz niewy-
dolno4ci nerek i serca znajdziesz w cz*4ci II).
Poza tym ogólne wska3niki 4miertelno4ci tak2e
s0 tam wy2sze ni2 w innych stanach Ameryki.
Biali m*2czy3ni zamieszkuj0cy po+udniowo-
wschodnie stany cz*4ciej zapadaj0 na nadci4nie-
nie w porównaniu z reszt0 kraju. Jednak niska
waga urodzeniowa oraz nadci4nienie t*tnicze
cz*4ciej wyst*puje w populacjach afroamery-
ka?skich zamieszkuj0cych po+udniowo-wschodni0
cz*4ci kraju, czyli obszar, w którym skupia si*
wi*kszo4; czarnej ludno4ci w USA.
Natomiast przyczyny takich wysokich wska3-
ników nadci4nienia i zgonów w wyniku kom-
plikacji zwi0zanych z tym schorzeniem w4ród
Afroamerykanów z po+udniowo-wschodniego
regionu USA nie ró2ni0 si* od ogólnych powo-
dów wyst*powania nadci4nienia.
Spo#ywanie du#ych ilo%ci soli to rzecz nor-
malna na po+udniowym wschodzie, zw+aszcza
w4ród czarnej ludno4ci.
Spo#ywanie ma&ych ilo%ci potasu pod
postaci0 owoców i warzyw to powszechne
zjawisko.
Oty&o%( wyst*puje tu u znacznie wi*kszego
odsetka populacji.
Siedz)cy tryb #ycia to zasada, któr0 kieruje
si* wielu mieszka?ców po+udniowo-wschod-
niego regionu USA. Po+owa ludno4ci nie
uprawia sportu odpowiednio cz*sto.
Naukowcy wci"# nie do ko-ca wiedz", jak geny — i które z nich — wp%ywaj"
na nadci'nienie, ale przypuszczaj", #e za problemy odpowiada ca%kiem du#a
ich liczba. Innymi s%owy, posiadanie jednego konkretnego genu wcale nie
przes"dza o nadci'nieniu — zreszt" gdyby nawet naukowcy znale<li te w%a'ciwe,
nie potrafiliby ich zmodyfikowa$.
Czynniki dziedziczne wp%ywaj" tak#e na wag& cia%a. Osoby blisko spokrewnione
zwykle maj" ten sam stopie- oty%o'ci, która przecie# odgrywa du#" rol&
w rozwoju nadci'nienia. (Zob. fragment „Kontrolowanie wagi” w dalszej
cz&'ci rozdzia%u, gdzie znajdziesz bardziej szczegó%owe informacje na temat
skutków dodatkowych kilogramów).
Wyj"tkowo istotnym przyk%adem roli, jak" odgrywa w nadci'nieniu czynnik
dziedziczno'ci, mo#e by$ zespó2 insulinooporno3ci. Otó# osoby cierpi"ce na t&
dolegliwo'$ maj":
podwy#szone st&#enie insuliny (hormonu, który kontroluje poziom
cukru we krwi) i jednocze'nie obni#on" wra#liwo'$ na w%asn" insulin&;
okre'lon" zawarto'$ t%uszczu we krwi, gdzie wyst&puje wysokie st&#enie
trójglicerydów (rodzaju t%uszczów — powy#ej 200 mg/dL) oraz niskie
st&#enie cholesterolu typu HDL (tzw. dobrego cholesterolu, który
chroni przed zawa%ami serca — poni#ej 30 mg/dL).
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?
57
Poza tym osoby z zespo%em insulinooporno'ci:
zazwyczaj s" oty%e (cho$ nie zawsze);
cz&'ciej ni# pozostali ludzie przechodz" 'miertelne zawa%y serca;
stanowi" 20 procent wszystkich przypadków nadci'nienia;
najcz&'ciej gromadz" tkank& t%uszczow" wokó% talii.
WpTyw pochodzenia
Wed%ug danych ameryka-skich O'rodków Kontroli i Zapobiegania Chorobom
1
w latach 1960 – 1990 uda%o si& zmniejszy$ liczb& przypadków zapadalno'ci
na nadci'nienie w ka#dej ameryka-skiej grupie etnicznej, jednak pó<niej
w latach 1990 – 2001 (ostatni rok bada-, z którego udost&pniono dane)
wska<niki si& podnios%y. W tabeli 3.1 zmiany te wida$ jak na d%oni.
Tabela 3.1. Odsetek mieszka+ców Stanów Zjednoczonych w wieku ponad 20 lat
cierpi)cych na nadci%nienie*
Grupa
1960
1970
1980
1990
2002
Obie p+ci
36,9
38,3
39,0
23,1
33,6
M*2czy3ni
40,0
42,4
44,0
25,3
30,6
Kobiety
33,7
34,4
34,0
20,8
31,0
Biali m*2czy3ni
39,3
41,7
43,5
24,3
32,5
Bia+e kobiety
31,7
32,4
32,3
19,3
31,9
Czarni m*2czy3ni
48,1
51,8
48,7
34,9
42,6
Czarne kobiety
50,8
50,3
47,5
33,8
46,6
M*2czy3ni Latynosi
25,0
25,2
26,3
Kobiety Latynoski
21,8
22,0
23,4
*Dane dostarczone przez ameryka+skie O-rodki Kontroli i Zapobiegania Chorobom
Tabela pokazuje, #e w tym 42-letnim okresie podj&to powa#ne dzia%ania,
aby ograniczy$ liczb& przypadków nadci'nienia. Jednak dowodzi równie#,
#e blisko jedna trzecia populacji powy#ej 20. roku #ycia cierpi na to schorzenie,
1
Ang. Centers for Disease Control and Prevention — agencja rz"du federalnego USA, wchodz"ca w sk%ad
Departamentu Zdrowia i Opieki Spo%ecznej, z siedzib" w Atlancie; do jej zada- nale#y zapobieganie
chorobom i ich zwalczanie oraz podejmowanie dzia%a- maj"cych na celu popraw& stanu zdrowia
Amerykanów — przyp. t2um.
58
Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?
a w'ród Afroamerykanów choruje a# 2 na 5. Je#eli jednak po%"czy si&
'wiadomo'$ istnienia tych czynników z w%a'ciw" opiek" medyczn" oraz
zmianami w trybie #ycia (które opisz& w dalszej cz&'ci rozdzia%u), mo#e
uda si& obni#y$ wska<niki zachorowa- na nadci'nienie.
Afroamerykanie
U Afroamerykanów — populacji najbardziej zagro#onej nadci'nieniem
i zwi"zanymi z nim komplikacjami — chorob& wykrywa si& 2 razy cz&'ciej
ni# u przedstawicieli rasy kaukaskiej. Poza tym u Afroamerykanów:
znacznie cz&'ciej wykrywa si& schy2kow8 niewydolno39 nerek, przynajmniej
po cz&'ci spowodowan" podwy#szonym poziomem ci'nienia;
wyst&puje mo#liwo'$ odziedziczenia wady nerek, ograniczaj"cej
zdolno'$ usuwania nadmiaru soli z organizmu;
wyst&puje s%absza reakcja na tlenek azotu (wa#ny zwi"zek chemiczny
obecny w naczyniach krwiono'nych) ni# u przedstawicieli rasy bia%ej
(wi&cej informacji na temat tlenku azotu znajdziesz w ramce ni#ej —
„Tlenek azotu na ratunek”).
Ponadto win& przynajmniej za cz&'$ przypadków nadci'nienia t&tniczego
w populacji Afroamerykanów nale#y zrzuci$ na napi&cia zwi"zane z ni#szym
statusem spo%eczno-ekonomicznym tej grupy ludno'ci.
Wyj"tkowo dobre efekty przynios%a w terapii nadci'nienia u Afroamerykanów
odpowiednia dieta. Najlepiej sprawdzi%a si& dieta o nazwie DASH
2
(zob.
rozdzia% 9.), na któr" sk%ada si& zwi&kszona ilo'$ owoców, warzyw, zbo#a,
odt%uszczonych produktów nabia%owych i innych produktów bia%kowych
o ma%ej zawarto'ci t%uszczu.
Latynosi
Wska<niki zachorowalno'ci na nadci'nienie w'ród ludno'ci latynoskiej
maj" mniej wi&cej takie same warto'ci jak u przedstawicieli rasy kaukaskiej.
Mimo #e na nadci'nienie cz&'ciej zapadaj" Afroamerykanie, to Latynosi maj"
wi&ksze opory przed stosowaniem leków ni# czarni i biali mieszka-cy USA.
Biali (rasa kaukaska)
Oko%o 30 procent doros%ych przedstawicieli rasy kaukaskiej w Stanach
Zjednoczonych cierpi na nadci'nienie. Ta grupa populacji wydaje si&
bardziej 'wiadoma swojego nadci'nienia i cz&'ciej poddaje si& leczeniu ni#
Afroamerykanie i Latynosi. Jednak terapia dzia%a jedynie w 20 procentach
wypadków — wci"# wiele pozostaje do zrobienia. W tym przypadku
problemem najprawdopodobniej jest brak podatno'ci pacjentów na leki.
2
Ang. Dietary Approach to Stop Hypertension (leczenie nadci'nienia za pomoc" diety) — przyp. t2um.
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?
59
Tlenek azotu na ratunek
Tlenek azotu, wa2ny zwi0zek chemiczny, który
rozszerza naczynia krwiono4ne i obni2a ci4nienie
t*tnicze, jest produkowany przez komórki wy-
4cie+aj0ce od wewn0trz naczynia krwiono4ne.
Jednak2e pewne czynniki ryzyka, zwi*kszaj0ce
prawdopodobie?stwo zapadni*cia na choroby
serca, niszcz0 te komórki i upo4ledzaj0 ich zdol-
no4; produkowania tlenku azotu. Zaliczamy
do nich:
nadci4nienie t*tnicze,
wysoki poziom cholesterolu,
insulinooporno4;,
pomenopauzalny brak estrogenu,
palenie lub 2ucie tytoniu.
Takie czynniki podnosz0 równie2 podatno4; da-
nej osoby na nast*pstwa stresu objawiaj0ce
si* wzrostem ci4nienia krwi. Je2eli jednak uda
si* wyeliminowa; te czynniki, dojdzie do usu-
ni*cia ich zgubnych skutków i przywrócenia
produkcji tlenku azotu. Z cz*4ci III dowiesz si*,
jak mo2na si* z nimi upora;.
Identyfikacja winowajców. Rola soli i t1uszczów
W 1999 roku w magazynie Scientific American
opublikowano wnioski z badania, którego celem
by+o znalezienie wyja4nienia wysokich wska3-
ników nadci4nienia w populacji Afroameryka-
nów. W ramach projektu porównano ze sob0
ludzi tej samej rasy mieszkaj0cych w ró2nych
zak0tkach 4wiata. Autorzy, których nie zado-
woli+o wyja4nienie genetyczne, odkryli ogrom-
ne ró2nice dziel0ce czarnoskórych mieszka?-
ców Nigerii, Jamajki i Stanów Zjednoczonych:
Ogólnie rzecz bior0c, Nigeryjczycy s0 szczu-
pli, wykonuj0 ci*2k0 prac* fizyczn0 i spo2y-
waj0 tradycyjne posi+ki nigeryjskie, z+o2one
z ry2u, warzyw i owoców. Gdy si* starzej0,
nie podnosi si* im ci4nienie. Przypadki nad-
ci4nienia t*tniczego nale20 do rzadko4ci.
Dieta Jamajczyków stanowi mieszank* 2yw-
no4ci wiejskiej i produktów kupowanych
w sklepach spo2ywczych. Mieszka?cy Ja-
majki 2yj0 4rednio o 6 lat d+u2ej ni2 Afroame-
rykanie, poniewa2 ni2sze s0 wska3niki za-
chorowa? na raka i choroby serca.
W Maywood, niedaleko Chicago, afroame-
ryka?ska spo+eczno4;, z+o2ona z emigran-
tów z po+udniowego wschodu USA, od2y-
wia si* s+ono i t+usto.
Mimo 2e wszystkie grupy +0czy wspólne pocho-
dzenie genetyczne, odsetek przypadków osób
z nadci4nieniem wyniós+ 7 procent dla Nigeryj-
czyków, 26 — dla Jamajczyków i 33 — dla
Afroamerykanów. Ci ostatni tak2e wi*cej wa20,
spo2ywaj0 wi*ksze ilo4ci soli i mniejsze potasu
ni2 Nigeryjczycy.
Autorzy doszli do wniosku, 2e wyja4nienie
rasowe nie ma racji bytu. Przypadki nadci4nienia
u Afroamerykanów nie maj0 pod+o2a genetycz-
nego, gdy2 osoby czarnoskóre, które cierpi0 na
nadci4nienie, i te, które maj0 ci4nienie w nor-
mie, maj0 takie same geny. Badanie dowodzi,
2e wyja4nienia rozbie2nych wyników nale2y szu-
ka; w warunkach 4rodowiskowych, a nie ge-
nach. Nigeryjczycy poch+aniali mniej soli, spo2y-
wali wi*cej potasu i prowadzili bardziej aktywny
tryb 2ycia.
60
Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?
WpTyw pTci
Ch%opcy cz&'ciej ni# dziewczynki maj" podwy#szone ci'nienie skurczowe
(ci'nienie powsta%e w t&tnicach w chwili wypchni&cia do nich krwi przez
serce; zob. rozdzia% 2., w którym znajdziesz wi&cej szczegó%ów). Opisane
w 2006 roku w czasopi'mie Circulation badanie z udzia%em uczestników
w wieku od 12 lat, a potem dobieranych co 2 lata, dowiod%o, #e w Kanadzie
wska<niki nadci'nienia wzros%y u ch%opców o 19 procent, podczas gdy
u dziewcz"t pozosta%y na tym samym poziomie. Do g%ównych przyczyn
takiego stanu rzeczy zaliczono siedz"cy tryb #ycia oraz brak sportu i u ch%opców,
i u dziewcz"t. Wi&cej na temat nadci'nienia i dzieci pisz& w rozdziale 15.
W przypadku m%odych doros%ych osób (18 – 35 lat) nadci'nienie cz&'ciej
wyst&puje u m&#czyzn ni# u kobiet. Jednak kiedy kobiety osi"gaj" 50. rok
#ycia (i wi&kszo'$ z nich traci mo#liwo'$ produkcji estrogenu z powodu
menopauzy b"d< usuni&cia jajników), cz&'ciej ni# m&#czy<ni cierpi" na
nadci'nienie.
Niemniej to kobiety cz&'ciej od m&#czyzn maj" 'wiadomo'$ swojego
schorzenia, lecz" je i kontroluj". Wyt%umaczy$ to mo#na tym, #e kobiety
cz&'ciej widuj" lekarzy z powodu ci"#y czy kontrolnych bada- miednicy
lub piersi — ka#da z tych okazji daje lekarzowi dodatkow" mo#liwo'$
zdiagnozowania nadci'nienia.
U kobiet — tak samo jak u m&#czyzn — spada ryzyko udaru, je'li poddadz"
si& terapii przeciwnadci'nieniowej, wi&c powinna by$ im ona zalecana tak
cz&sto jak panom.
Ni#ej opisuj& wp%yw, jaki na poziom kobiecego ci'nienia wywieraj" pigu%ki
antykoncepcyjne i menopauza.
Antykoncepcja doustna
Dawniej pigu%ki antykoncepcyjne zawiera%y wi&ksze ilo'ci estrogenu
i progesteronu ni# obecnie. Ich stosowanie %"czono z wy#szymi wska<nikami
podatno'ci na choroby serca, zawa%y i udary mózgu oraz cz&stszymi
przypadkami zgonów. Wspó%czesne specyfiki zawieraj" mniej hormonów
i nie prowadz" do tego typu powik%a-, zw%aszcza w porównaniu z innymi
metodami antykoncepcji. Jednak#e antykoncepcja doustna mo#e powodowa$
lekki wzrost ryzyka zakrzepów i raka piersi, wi&c kobiety, które w przesz%o'ci
boryka%y si& z tym pierwszym zjawiskiem, nie powinny stosowa$ tej metody
zapobiegania ci"#y.
Pigu%ki antykoncepcyjne kojarzy si& niekiedy z pewnym wzrostem ci'nienia
t&tniczego, które si& stabilizuje po odstawieniu 'rodka. Jednak raz na jaki'
czas ta metoda antykoncepcji mo#e wywo%a$ powa#niejszy przypadek
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?
61
nadci'nienia. Je#eli w rodzinie pacjentki wyst&powa%y przypadki tej choroby
b"d< niewydolno'$ nerek, lekarz powinien powa#nie przemy'le$ przepisanie
jej antykoncepcji hormonalnej i cz&sto kontrolowa$ jej ci'nienie.
Nie do ko-ca wiadomo, dlaczego ci'nienie wzrasta w wyniku stosowania
pigu%ek antykoncepcyjnych, ale problem mo#e stanowi$ ilo'$ progesteronu
(nie estrogenu) w preparacie. Otó# 'rodki, które zawieraj" mniej progesteronu
albo jego 'ladowe ilo'ci, rzadziej wp%ywaj" na powstanie nadci'nienia
u pacjentek.
Je#eli po odstawieniu przez kobiet& antykoncepcji doustnej poziom ci'nienia
nie powróci do normy, powinna zosta$ ona przebadana w kierunku innych
przyczyn. Kobiety, które nie mog" stosowa$ innej formy zapobiegania ci"#y,
powinny po%"czy$ t& metod& ze 'rodkami obni#aj"cymi ci'nienie t&tnicze.
(Wi&cej informacji na ten temat znajdziesz w rozdziale 13.).
Po menopauzie
Kobiety po menopauzie — nawet te z normalnym ci'nieniem — reaguj"
na stres wzrostem ci'nienia, w przeciwie-stwie do kobiet, które jeszcze
nie osi"gn&%y wieku klimakterium. Niedobór estrogenu, który wyst&puje
w czasie menopauzy, mo#e nie by$ jedyn" przyczyn"; wp%yw mo#e mie$
bowiem równie# przyrost wagi towarzysz"cy procesowi starzenia oraz inne
czynniki, na przyk%ad mniejsza aktywno'$ fizyczna. Uwaga! Kobiety po
menopauzie s" wra#liwsze na sól od m&#czyzn, to za' zjawisko mo#e
stanowi$ dodatkowy powód, dla którego ro'nie w'ród nich podatno'$
na nadci'nienie t&tnicze.
Przyjmowanie hormonów estrogenowych najprawdopodobniej nie podnosi
poziomu ci'nienia ani nie pobudza wra#liwo'ci kobiet po menopauzie na sól
czy stres. Z tego powodu paniom z nadci'nieniem i po menopauzie mo#na
podawa$ estrogeny.
Ci$nienie a wiek
Z wielu przyczyn ci'nienie wzrasta wraz z wiekiem — nast&puje pogorszenie
funkcjonowania nerek, upo'ledzenie wydalania soli z organizmu, stwardnienie
t&tnic, wzrost oty%o'ci oraz wi&ksza podatno'$ na podnosz"ce ci'nienie
dzia%anie soli.
Ci'nienie ro'nie wraz z wiekiem etapami. Mimo #e u ró#nych osób ró#nie
to wygl"da, nadci'nienie zazwyczaj rozwija si& w dosy$ %atwy do przewidzenia
sposób — od etapu przednadci'nieniowego do etapu utrwalonego nadci'nienia
t&tniczego.
62
Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?
Nadci'nienie t&tnicze mo#e pojawi$ si& przed 30. rokiem #ycia, a typowa
kolejno'$ wydarze- wygl"da nast&puj"co:
Okres mi,dzy urodzeniem a 30. rokiem 1ycia (etap
przednadci6nieniowy):
sporadyczne pomiary ci'nienia mog"
pokazywa$ podwy#szone warto'ci, ale wzrost nie utrzymuje si& stale.
Jednak nawet okazjonalny skok ci'nienia mo#e stanowi$ wskazówk&,
#e kiedy' u pacjenta mo#e rozwin"$ si& choroba. Do innych
czynników nale#":
niska waga urodzeniowa;
nadmierny wzrost ci'nienia w sytuacji stresu b"d< wysi%ku fizycznego;
wyniki wysokie (bliskie 140/90 mm Hg) — ale wci"# w normie
— otrzymane w przypadkowych pomiarach;
inne: oty%o'$, nadmierne spo#ywanie alkoholu, cukrzyca, obni#ony
poziom cholesterolu HDL b"d< podwy#szony trójglicerydów.
Zazwyczaj mi,dzy 30. a 40. rokiem 1ycia:
ten etap mo#e trwa$
od 5 do 10 lat. Wysoki poziom ci'nienia wyst&puje do'$ cz&sto, ale
potem nadchodz" okresy normalnego ci'nienia.
Zazwyczaj tu1 przed pi,<dziesi=tk=, ale czasami nawet w 30.
roku 1ycia (nadci%nienie pierwotne — utrwalone nadci6nienie,
którego przyczyny nie mo1na ustali<):
ludzie, którzy zapadaj"
na nadci'nienie pierwotne w wieku 50 lat lub wcze'niej, s" niezwykle
mocno nara#enie na zawa%y serca i udary mózgu. Je#eli nie poddadz"
si& leczeniu, 'rednia d%ugo'$ ich #ycia ulegnie skróceniu o 15 – 20 lat.
Po 50. roku 1ycia:
najprawdopodobniej chodzi o schorzenie zwane
nadci3nieniem wtórnym
(spowodowane innymi przyczynami), które
omówi& w rozdziale 4. Z kolei rozdzia% 14. po'wi&cony jest problemom
nadci'nienia u osób w starszym wieku.
Zapobieganie nadci$nieniu
za pomocO zmian trybu \ycia
Co roku w Stanach Zjednoczonych u 2 milionów nowych pacjentów
diagnozuje si& nadci'nienie t&tnicze. Owszem, genów przekazanych przez
rodziców nie zmienisz, ale #eby zapobiec rozwojowi choroby, mo#esz
wprowadzi$ wiele modyfikacji do swojego stylu #ycia. Na pocz"tek wszystkie
osoby doros%e powinny by$ poddawane przynajmniej co 2 lata badaniom
przesiewowym w kierunku nadci'nienia. Do innych zmian zaliczamy:
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?
63
obni#enie poziomu stresu za pomoc" poczucia humoru (zob. rozdzia% 8.);
zwi&kszenie ilo'ci spo#ywanego potasu przez wprowadzenie do swojej
diety wi&kszej ilo'ci owoców i warzyw (zob. rozdzia% 9.);
sprowadzenie codziennego spo#ycia soli poni#ej poziomu 6 miligramów
(1 %y#eczka), równego 2,4 miligrama sodu (zob. rozdzia% 10.);
utrzymanie spo#ycia alkoholu na poziomie 2 drinków lub mniej
dziennie (zob. rozdzia% 11.);
kontrolowanie swojej wagi za pomoc" w%a'ciwej diety (zob. rozdzia% 9.)
oraz sportu (zob. rozdzia% 12.).
Wszelkie techniki, które zapobiegaj8 nadci'nieniu t&tniczemu, mog" równie#
pozwoli$ na obni:enie podwy#szonego ju# ci'nienia. Jednak najwi&ksza
ró#nica mi&dzy profilaktyk" a leczeniem polega na kosztach i zagro#eniach
zwi"zanych z lekami, które wi&kszo'$ ludzi musi przyjmowa$ w ramach
terapii nadci'nienia. Je#eli jeste' w stanie zapobiec chorobie, rób, co w Twojej
mocy, #eby do niej nie dopu'ci$. Nie po#a%ujesz.
Obni\anie napi#cia
Pierwotne nadci'nienie t&tnicze (zob. wcze'niejszy punkt „Ci'nienie a wiek”)
powoduj" w równym stopniu czynniki dziedziczne, jak i 'rodowiskowe.
W'ród tych ostatnich najwa#niejsze s" dieta oraz napi&cia psychiczno-spo%eczne.
Wiele populacji dowodzi istnienia wp%ywu stresuj"cych sytuacji na poziom
ci'nienia.
W ramach badania omówionego w pi'mie New England Journal of Medicine
(marzec 1968) dokonano porównania #ycia kilku zakonnic, mieszkaj"cych
we W%oszech w 'cis%ej klauzurze, z grup" kobiet #yj"cych w normalnym
spo%ecze-stwie. Z pocz"tku kobiety mia%y takie same wyniki, ale po
30 latach ci'nienie zakonnic by%o o 30 milimetrów ni#sze od ci'nienia
przedstawicielek drugiej grupy.
Ludzie, którzy przechodz" ze spo%ecze-stw o ni#szym poziomie stresu
(jak Nigeryjczycy w Afryce, których opisa%em wy#ej) do spo%ecze-stw,
gdzie panuje wi&cej czynników stresogennych (na przyk%ad Afryka-czycy
w Ameryce), wykazuj" trwa%y wzrost ci'nienia t&tniczego.
Ludzie, którzy pracuj" na stanowiskach, gdzie maj" ma%" w%adz&, lecz
du#" odpowiedzialno'$, wykazuj" podwy#szony poziom ci'nienia krwi.
Kontrolerzy ruchu lotniczego jako grupa maj" wy#szy poziom ci'nienia
ni# ludzie pracuj"cy w mniej stresuj"cych warunkach.
W'ród Afroamerykanów, dorastaj"cych w bardziej stresuj"cych
'rodowiskach, wyst&puje wi&cej przypadków nadci'nienia t&tniczego.
64
Cz,#@ I: Czym jest nadci#nienie?
Wyniki niektórych z tych bada- zakwestionowano jednak, zwracaj"c uwag&
na inne czynniki zwi"zane z nadci'nieniem. Na przyk%ad dieta zakonnic
mog%a w mniejszym stopniu przyczynia$ si& do rozwoju choroby, zw%aszcza
po 30 latach. Z kolei ludzie wywodz"cy si& ze spo%ecze-stw, dla których
charakterystyczny jest wy#szy poziom stresu, zwykle spo#ywaj" wi&cej soli.
Mimo #e niektóre badania wykazuj" wspó%zale#no'$ mi&dzy t%umionym
gniewem a nadci'nieniem, inne jej nie dostrzegaj". To, czy ci'nienie bywa
podwy#szone u osób, które t%umi" w sobie z%o'$, a nie daj" jej uj'cia w formie
bezpo'redniego wyra#enia albo w jaki' inny uzewn&trzniony sposób
(na przyk%ad w postaci wi&kszej dawki $wicze- fizycznych), wci"# stanowi
przedmiot wielu sporów.
Nale#y te# zapyta$, czy osoby, które przesadnie reaguj" na stres, cz&'ciej
zapadaj" na nadci'nienie t&tnicze ni# ludzie s%abiej reaguj"cy. Nie ma
jednoznacznej odpowiedzi: badania zajmuj"ce si& tym zjawiskiem daj"
sprzeczne wyniki.
Owszem, wiele prac badawczych po'wi&conych stresowi i nadci'nieniu
przynosi niespójne wyniki, ale jedno jest pewne — obni#enie poziomu
napi&cia mo#e Ci tylko wyj'$ na dobre. Im mniej jeste' bowiem zestresowany,
tym masz mniejsz" sk%onno'$ do przejadania si&, palenia i nadmiernego
picia, czyli czynników powoduj"cych — jako wiadomo — nadci'nienie.
W rozdziale 8. zapoznasz si& ze wspania%" form" obni#ania napi&cia
— 'miechem.
Kontrolowanie wagi
Rola biernego trybu #ycia w rozwoju nadci'nienia t&tniczego jest oczywista.
Kolejne badania dowodz", #e osoby cz&'ciej $wicz"ce rzadziej zapadaj" na
schorzenie, a aktywny styl #ycia sprzyja kontroli nad w%asn" wag".
Na ka#de dodatkowe 4,5 kilograma przyrostu masy cia%a ci'nienie skurczowe
podnosi si& o 4 – 5 milimetrów s%upa rt&ci. Dlatego wcale nie trzeba mie$
nadwagi albo cierpie$ na oty%o'$, #eby nabawi$ si& nadci'nienia.
Oty2o39 brzuszn8
(t%uszcz wokó% talii) cz&'ciej kojarzy si& z nadci'nieniem ni#
oty%o'$ nóg i ud. Du#y obwód pasa to znak, #e zbli#a si& albo ju# si& pojawi%o
nadci'nienie.
Zespó% insulinooporno'ci (opisuj& t& dolegliwo'$ wy#ej w punkcie „Wp%yw
genów”) zawiera czynniki, które podnosz" prawdopodobie-stwo zapadni&cia
na choroby serca:
Czytaj dalej...
Rozdzia1 3: Czy znajdujesz si, w grupie ryzyka?
65
oty%o'$;
wysokie ci'nienie t&tnicze;
podwy#szone st&#enie insuliny oraz insulinooporno'$;
wi&ksza ilo'$ tkanki t%uszczowej wokó% talii;
wysoki poziom trójglicerydów;
niski poziom HDL (dobrego cholesterolu), a wysoki — LDL
(z2ego cholesterolu);
du#e st&#enie kwasu moczowego w krwiobiegu;
cukrzyca typu 2
(dawniej nazywana cukrzyc8 insulinoniezale:n8);
wysokie st&#enie substancji chemicznych, które utrudniaj" rozpadanie
si& skrzepów krwi.
Nie wiadomo do ko-ca, w jaki sposób oty%o'$ powoduje nadci'nienie.
Jednak naukowcy odkryli ju# nast&puj"ce rzeczy:
Osoby oty%e maj" wi&ksz" pojemno39 minutow8 serca (ilo'$ krwi wyt%aczanej
przez serce) oraz podwy#szony opór obwodowy (opór stawiany krwi
p%yn"cej t&tnicami). W konsekwencji serce musi pompowa$ wi&cej krwi,
#eby dostarczy$ sk%adników od#ywczych wi&kszej ilo'ci tkanek cia%a.
Wiele narz"dów, przede wszystkim nerki, nie toleruje podwy#szonego
poziomu przep%ywu krwi, wi&c produkuje hormony maj"ce go ograniczy$
za pomoc" zw&#enia t&tnic. W ten sposób ro'nie obwodowy opór
naczyniowy oraz ci'nienie t&tnicze.
Osoby oty%e cz&sto spo#ywaj" wi&cej soli ni# ludzie szczupli i s"
bardziej podatne na podnosz"ce ci'nienie dzia%anie tej przyprawy.
Oty%o'$ kojarzy si& ze wzrostem czynno'ci uk%adu nerwowego,
co mo#e spowodowa$ zw&#enie naczy- krwiono'nych.
W rozdziale 9. zalecam schudni&cie jako form& terapii w nadci'nieniu
t&tniczym. Je#eli do tego utrat& na wadze po%"czy si& z aktywno'ci" fizyczn"
(któr" omawiam w rozdziale 12.) oraz obni#eniem spo#ycia soli i alkoholu,
mo#na oczekiwa$ ca%kiem sporego obni#enia ci'nienia. Uwaga! Dzia%ania
te powinny zawsze by$ poprzedzone terapi" farmakologiczn" obni#aj"c"
ci'nienie, chyba #e jego poziom jest niebezpiecznie wysoki (powy#ej 180/120
mm Hg). Cz&'$ pozytywnych skutków tego typu zmian w trybie #ycia mo#e
polega$ na z%agodzeniu objawów zespo%u insulinooporno'ci, w tym obni#eniu
poziomu insuliny i jej roli w podnoszeniu ci'nienia t&tniczego.
Oczywi'cie z $wiczeniami nie nale#y przesadza$. Moja babcia zacz&%a w wieku
60 lat uprawia$ marsze, codziennie pokonuj"c 8 kilometrów. Teraz ma 97 lat
i nikt nigdy nie wie, gdzie si& w danej chwili podziewa!