Marcin Redziński
1
Związek pomiędzy zróżnicowaniem przestrzennym starzenia się ludności a
jej przyrostem rzeczywistym w Polsce.
Wnikliwa analiza przestrzennego związku starzenia się ludności, a jej przyrostem
rzeczywistym przedstawia się więc następująco:
Wśród państw europejskich Polska należy nadal do krajów o znacznym udziale ludzi
młodych. Jest to efekt wysokiego, jeszcze do niedawna, przyrostu naturalnego. Pewien wpływ
na to ma także fakt, iż przeciętny Polak żyje o kilka lat krócej niż jego rówieśnik z bardziej
rozwiniętych krajów europejskich. Ale w Polsce mającej przyrost naturalny coraz mniejszy -
bliski zeru lub wręcz ujemny, będzie w przyszłości uwidaczniać się nam na całym obszarze
Polski, postępujący proces wydłużania się życia i starzenie się społeczeństwa.
Przyrost naturalny jest również zróżnicowany regionalnie. Przyczyniają się do tego
konteksty historyczne i społeczne – np. na Podkarpaciu z uwagi na niski poziom rozwoju
gospodarczego i niewielką urbanizację jest wysoki przyrost naturalny.
Z kolei specyfika
demograficzna północnych terenów Polski ilustruje wpływ ruchów wędrówkowych ludności
na przyrost naturalny. Występujące w okresie powojennym odmłodzenie ludności zostało tam
spowodowane napływem migracyjnym ludności po zakończeniu II wojny światowej. Do dziś
tereny wiejskie Pomorza oraz Warmii i Mazur utrzymują ponadprzeciętny poziom przyrostu
naturalnego
(patrz rysunek poniżej).
W przypadku utrzymywania się wysokiego przyrostu naturalnego zwiększa się udział
osób młodych w strukturze ludności
(patrz rysunek poniżej).
Marcin Redziński
2
Natomiast w regionach metropolitalnych, odznaczającymi się wysokim poziomem
rozwoju gospodarczego, dużą aktywnością zawodową kobiet i starą strukturą demograficzną
jaką ma chociażby Warszawa, panuje ujemny przyrost naturalny, a mimo to z powodu
migracji liczba ludności miasta nie spada. Szczególnie uwidacznia się to nam na terenach
Polski Środkowej, na obszarach znajdujących się w strefie przyciągania przez duże miasta.
Zjawisko to z kolei dotyczy także przygranicznych terenów wschodnich obszarów Polski,
gdzie odpływ ludności dużych miast oraz emigracja zewnętrzna wywołała spadek
współczynnika urodzeń, jak i relatywny wzrost współczynnika zgonów. Migracje te jak
nietrudno zauważyć odgrywają znaczną rolę w kształtowaniu się rozmieszczenia ludności
(patrz rysunek poniżej).
Mają one również wpływ na strukturę ludności w regionach napływu i odpływu
migracyjnego. Jest to związane z tym, że migrują przede wszystkim osoby młode, dlatego też
następuje starzenie się ludności na terenach odpływowych, co będzie istotnym problemem na
Marcin Redziński
3
obszarach wiejskich. Na wielu terenach wiejskich postępuje powoli z tego powodu obniżenie
współczynnika przyrostu naturalnego. Wszystkie te czynniki uwypuklają się nam gdy
spojrzymy na saldo rzeczywiste
(patrz rysunek poniżej).
Można więc powiedzieć, że w miejscach które mają mniejszy przyrost rzeczywisty
jest proporcjonalnie starsze społeczeństwo.
Jest jeszcze jedna kwestia do, której chciałbym nawiązać, a która dotyczy całej
powierzchni kraju. Po wstąpieniu do UE maleje liczba młodych ludzi w Polsce. Przyczyną tak
gwałtownego ubytku liczby ludności w ostatnim czasie była emigracja Polaków za granicę, a
jak wcześniej wspominałem migrują przede wszystkim ludzie młodzi.
Uważam, że procesy demograficzne zachodzące obecnie w naszym kraju, a przede
wszystkim starzenie się naszego społeczeństwa (przez mały przyrost naturalny i emigrację)
nie wpływa korzystnie na rozwój gospodarczy Polski. Jedynym pocieszającym aspektem tej
sytuacji jest fakt ciągłego wzrostu wskaźnika wykształcenia młodych ludzi. W dobie rozwoju
technologicznego na świecie istotne jest zrównanie poziomu gospodarczego do poziomu
krajów Unii Europejskiej, choć w obecnej chwili – wstąpienia do Unii – sytuacja naszego
przemysłu a na pewno w dużej mierze rolnictwa będzie bardzo utrudniona.