plik

Kornel Filipowicz - "NIECH NIE WIE LEWICA" (ze zbioru opowiada "Cienie", Wydawnictwo Literackie

2007)

/Niezbyt szcz liwy tytu utworu sugeruje tematyk ideowo-polityczn . Tymczasem jest to znakomite

ęś

opowiadanie z tzw. klimatem: w iat, w którym panuje lodowata zima, a w tym w iecie samotny cz owiek

w w drówce do ciep ego, przytulnego i bezpiecznego miejsca. Zimno odczuwamy wraz z w druj cym,

a kiedy dociera on przez n iegi do go cinnego domu, je kolacj , prowadzi ostro ne rozmowy i ogrzewa

si przy piecu, odpoczywamy wraz z nim. T sugestywno

Filipowicz, mistrz budowania nastroju,

ść

osi ga doskona ymi opisami miejsc i postaci.

Zdarzenia dziej si podczas okupacji. W finale wychodzi na jaw, e nieopodal domu, w brogu s omy

ą ę

marznie y dowska rodzina, której mo na jedynie zanie

troch chleba, ale wpu ci pod dach ju nie.

ść

ś ć

Cz owiek, który pomaga ofiarom, wykazuje si niezwyczajn postaw heroiczn , bo dodatkowo

podlega szanta owi miejscowego ch opstwa.

Kornel Filipowicz, jak zwykle, nie roztrz sa ani racji, ani motywacji. Pisze zwi le i pow ci gliwie, bez

ęź

ś ą

l adu czu ostkowo ci./

W grudniowy dzie 1942 roku siedzia em na pok adzie statku p yn cego w dó rzeki. Rzek sz a kra, po

ł ą

ą ł

niebie przesuwa y si od pó nocy niskie chmury, z których sypa o chwilami drobnym, suchym jak piasek

n iegiem. Z komina statku wylewa a si struga czarnego, m ierdz cego dziegciem dymu. By a godzina

czwarta po po udniu, zapada powoli zmierzch. To, co by o blisko: domy, nadbrze ne drzewa, kamienne

tamy, wiklin - wida jeszcze by o bardzo wyra nie. Statek op yn z daleka p ask , bia mielizn ,

ł ął

łą

skierowa dziób w stron wysokiego, podkre lonego czarnym pasem torfu brzegu, i wy czy maszyny.

łą

W pustej ciszy, jaka na chwil zapanowa a, us yszeli my wtedy kilka bardzo g o nych strza ów

ł ś

karabinowych. G os dolecia z daleka, z kraw dzi o nie onych wzgórz; towarzyszy im d wi czny

ź ę

gwizd, jakby kule odbija y si od c iany lodu i sz y rykoszetem w niebo. Statek sp ywa unoszony

pr dem, ko ysz c si lekko z burty na burt , mija miejsce, w którym powinien by dobi do brzegu. Na

dziobie statku sta nieruchomo cz owiek z bosakiem w r ku. Sternik w barankowej czapie trzyma r ce

ł ę

na kole, ale nie patrzy w wod ani na bliski l d, tylko w gór , w puste, ubielone n iegiem wzgórza. Na

polach nie wida by o ani ludzi, ani zwierz t. Brzeg by tak e pusty, odp ywa szybko wstecz, unosz c

ć ł

ze sob czarne, wro ni te w ziemi drzewa. Us yszeli my znów strza y, ale tym razem by a to

ś ę

nieg o na seria z pistoletu maszynowego, urwana nagle, jakby kto krzykn : "Do " - a o nierz

ł ś

ął

ść

ż ł

pos usznie zdj palec z cyngla i opu ci bro ku ziemi. Panowa a cisza, pr d znosi statek w dó . Dym z

ął

ś ł

komina sp ywa w spokojnym powietrzu i rozlewa si na pok adzie jak struga smo y. Sternik krzykn

ł ę

ął

nagle: - Ca naprzód! - statek zadygota i ruszy , chlapi c ko ami, w gór rzeki. Zbli y si do

łą

ż ł ę

wysokiego brzegu, cz owiek na dziobie pochyli si i przytrzyma bosakiem pie wierzby. Po desce

ł ę

zesz o na l d dwóch pasa erów: kobieta z t umokiem na plecach - i ja. Kobieta posz a dró k , drobnym

ż ą

kroczkiem. Statek oddali si szybko z pr dem, ci gn za sob czarny, rozwiany welon dymu. Kiedy

ł ę

ą ą

wyszed em na c ie k , kobiety ju nie by o. Znik a, jakby by a ma ym zwierz tkiem, któremu wystarczy

ż ę

dziurka pod kamieniem, aby si ukry . Zosta em sam. Nios em na grzbiecie plecak, a w nim par

ksi ek i dwie zmiany bielizny. Drobny, k uj cy n ieg sypa mi wprost w twarz. Przymyka em chwilami

ąż

ł ą ś

oczy; by o cicho, daleko szczeka y psy.

Na drodze prowadz cej do Uniska by o pusto. Pierwsze, zlepione ze sob wzd u drogi domki sta y

ł ż

ciche i ciemne. Min em szary, kamienny ko ció , otoczony czarnymi, nieruchomymi drzewami,

ął

ś ł

podobny do kaplicy cmentarnej. Na plebanii nie w ieci o si jeszcze. Pomy la em, e miasto wygl da

ś ł

tak, jakby je opu cili nie tylko wszyscy ludzie, ale zabra si st d tak e Bóg. Pami tam, e

ł ę ą

spostrze enie to wyda o mi si wtedy zbyt g upie, i skarci em sam siebie za to. Na zakr cie drogi

stan em, zawahawszy si , któr dy i . Mia em przy sobie dobre dokumenty, na podstawie których

ął

ść

by em praktykantem rolnym w maj tku odleg ym st d o sze

kilometrów. W swoim plecaku i

ść

kieszeniach nie by o niczego, co zaprzecza oby moim dokumentom. Poszed em prosto. c iemnia o si

gwa townie; kiedy wchodzi em na rynek, wielka kwadratowa przestrze pogr ona by a w mroku. Niebo

ąż

wydawa o si ja niejsze. Z góry, w nieruchomym teraz powietrzu, sypa drobny n ieg. Tak e tu by o

ę ś

pusto i cicho. Szed em mijaj c okna i drzwi pozamykane na e lazne sztaby. W po owie drogi przez

rynek us ysza em pierwszy i jedyny d wi k w iadcz cy o obecno ci cz owieka: kto wbija siekier d ugi

ź ę ś

ą ł

gwó d . D wi ki brzmia y w coraz wy szej tonacji, zako czone by y dwoma t pymi uderzeniami.

ź ź

ź ę

D wi ki te niebawem powtórzy y si - potem usta y. Z uchylonej bramy wyskoczy ma y, czarny pies i

ź ę

zostawiaj c po sobie wyra ne l ady w w ie ym n iegu bieg przede mn wzd u muru. Na rogu

ź ś

ł ż

przystan i nagle, jak uderzony kijem, zerwa si do ucieczki przelecia na ukos przez pusty rynek.

ął

ł ę

Skr ci em w w sk , krótk uliczk , min em trzy stare domy siedz ce na podmurówkach, potem

ę ł

ą ą

ął

samotnie stoj c w polach, nieotynkowan kamieniczk o drzwiach i oknach zabitych deskami, i

ą ą

wyszed em na otwarte pola.. Miasto ko czy o si tu nagle, otwiera a si pusta, bezdrzewna przestrze ,

ci gn ca si st d a po wysoki horyzont.

ą ą

ę ą

Szed em powoli miedz , ziemia podnosi a si agodnie w gór . Zapada a noc. Niebo przesta o ju by

ęł

r ód em w iat a; by o granatowoczarne, wydawa o si bardzo wysokie. Ja niejsz stron w iata by a

ąś

teraz ziemia: n ieg promieniowa delikatnym w iat em. Wiatr, który by usta , zacz si znów podrywa ;

ął ę

zawiewa teraz ze wschodu. Bra mróz. Czu em si troch senny, by o mi zimno. Wsta em wcze nie

rano i nie jad em obiadu. Domu, co prawda, w asnego nie mia em, ale by em pewny, e tam, dok d id ,

zastan gor ce jedzenie, e b dzie tam ciep o i jasno. Po kolacji b d móg poczyta ksi k przy

ę ę

ąż ę

naftowej lampie otoczonej zielonym aba urem, potem po o

si do ó ka. Zna em to ó ko, by o na

ł żę ę

ł ż

mnie nieco za krótkie. Po ciel by a z pocz tku bardzo zimna, ale rozgrzewa a si szybko i spa o si w

niej dobrze.

Wia coraz ostrzejszy wiatr, chwilami przestawa , potem uderza z podwójn si ; czu em jego piek ce

ą łą

dotkni cia na czole i policzkach. - Byle dosta si na grzbiet wzniesienia - my la em - po drugiej stronie

ć ę

ś ł

ju b dzie zaciszniej. - Ci gn si tam jary i zagajniki, jest gdzie si ukry przed wiatrem i zapali

ż ę

ą ą ę

papierosa. Chwilami musia em przystawa , odwraca em si , próbowa em nawet i

ty em. By o mi

ść ł

ci ko i , droga d u y a si , wzgórze p cznia o przede mn , jakby ziemia ros a albo jakbym ja mala i

ęż

ść

ł ż ł

kurczy si .

ł ę

Te trzy ciemne plamy na n iegu spostrzeg em, kiedy ju by em blisko nich; zjawi y si nagle na

ż ł

ja niejszym tle, jakby spad y z szarego nieba, chocia by y one tam na pewno od d ugiego ju czasu.

ż ł

Przystan em i patrzy em, potem obszed em je powoli. Najbli ej miedzy le a a kobieta. Le a a na boku

ął

ż ł

z wykr conymi dziwnie i ods oni tymi powy ej kolan nogami. Jej czarny p aszcz przysypany ju by

ż ł

grub warstw n iegu. Trzy lub cztery kroki dalej le a twarz w n iegu du y m czyzna. Nie widzia em

ąś

ż ł

ą ś

ęż

jego r k, trzyma je przyci ni te do piersi. I on by te przysypany n iegiem. Najdalej le a o dziecko,

ś ę

ł ż

ż ł

by o bardzo ma e, zwini te w k bek, spoczywa o w n iegu jak w po cieli. Sta em chwil , potem

łę

przykucn em i nas uchiwa em, bo wyda o mi si nagle, e us ysza em jakie obce d wi ki. By y one

ął

ź ę

podobne do tych, jakie wydaje drewniany m ot, kiedy uderza w pal zag biaj cy si w ziemi .

łę

D wi kom tym towarzyszy inny, podobny do szumu wody pod ko em m y skim. Ale d wi ki te, chocia

ź ę

ł ń

ź ę

zdawa y si pochodzi z daleka - by y tylko odg osami pracy mojego w asnego serca i mojej

przelewaj cej si w naczyniach krwi. Rozejrza em si doko a: w dole, w stronie sk d przyszed em,

rozpo ciera a si t pa, niska noc; na jej p ytkim dnie migota y dwa nieruchome w iate ka. W stronie

ę ę

dok d szed em - niebo mia o bardzo silny granatowy kolor; spomi dzy rzadkich chmur wyk uwa y si

ostre w iat a gwiazd. By o pusto, panowa a zupe na cisza; gdzie z daleka odzywa y si niekiedy psy.

Ich g osy dolatywa y z powiewem wiatru. Kiedy wiatr ustawa , nie by o ich s ycha . Wróci em na miedz ,

gdzie ziemia by a równa i twarda. Szed em nie my l c o niczym. n ieg prawie zupe nie przesta pada .

ś ą

Niekiedy tylko czu em na policzkach pojedyncze, piek ce uk ucia. Jedyna my l, jaka mi przysz a po

d ugiej chwili do g owy, to by o stwierdzenie, e wiatr przekr ci si z pó nocy na wschód, e wró y to

ę ł ę

pogod i mróz. Potem nie zajmowa em si ju niczym wi cej. Doszed em nareszcie na szczyt wzgórza.

ę ż

St d mia em ju tylko po ow drogi. Przystan em, zapali em papierosa kryj c ogie pod kurtk ,

ął

poprawi em baga na plecach, potem zacz em schodzi szybko w dó . By o coraz cieplej i zaciszniej.

ął

Min em wie skupion wokó ko cio a; nie by o wida ko cio a ani domów, ale wiedzia em, one tam

ął

ś ł

s . Przeci em szos wysadzon kikutami wierzb i wyszed em na gospodarsk drog biegn c prosto

ął

ą ą

przez puste pola. Zacz y wy ania si zarysy przedmiotów bliskich ju miejsca, do którego szed em.

ęł

ć ę

Naprzód my la em o nich - i zaraz potem znajdowa em je na swoich miejscach; wy ania y si z

ś ł

ciemno ci jedne po drugich. By y s abo widoczne, gdy by y uformowane z tej samej materii co

ł ł

ż ł

wszystko doko a, by o tylko nieco bardziej zag szczon ciemno ci . Oto znajome drzewo, kapliczka,

ś ą

cha upa polowego Teofila, stoj ca samotnie jak na wygnaniu, i nareszcie wysoki bróg s omy. Jego

ponury, t py masyw widoczny by dobrze na tle n iegu. Okr y em go i przez g st pl tanin ga zi

ąż ł

ę ą ą

ę łę

zobaczy em w iat o, do którego szed em. Prze wieca o ono przez nieszczeln zas on okna.

ł ę

Przelaz em przez niski p otek do sadu. Psy poczu y mnie, ale nie by y spuszczone, odezwa y si

zduszonym ujadaniem ze stajni. Przystan em ko o niskich drzwi wychodz cych na dziedziniec,

ął

zdj em r kawic i nacisn em klamk : sparzy a mi skór jak rozpalone e lazo. Drzwi by y zamkni te.

ął

Obszed em dooko a dom. Spod uchylonej na tarasowych drzwiach zas ony bi o ostre w iat o

parentowej lampy; w ska smuga blasku sz a daleko w ogród, mi dzy czarne ga zie i szorstkie pnie

łę

jode . Na schodach wida by o w ie e l ady. Schyli em si i zajrza em do wn trza jadalni. Zobaczy em

ć ł ś

ż ś

d ugi stó nakryty serwet , talerze, fili anki i wielki pó misek sa aty ziemniaczanej. Na czarnym

kredensie sta a karafka z wódk . Nikt jeszcze nie siedzia przy stole. Oparty o piec, z r kami

za o onymi do ty u, sta pan Weki i rozmawia z kim , kogo nie by o wida . W jadalni by o jasno, ciep o i

ł ż

spokojnie. Pan Weki mia min zmartwion , ale to by a tylko w a ciwo

jego rysów. Otwiera usta i

ł ś

ść

zamyka , mówi beznami tnie, jakby s owa dotyczy y pantofli albo szczotki do ubrania. Zastuka em w

szyb . Pan Weki zmarszczy brwi i wpatrzy si w okno, cho nie móg nic zobaczy . Drzwi otworzy a mi

ł ę

Walerka.

- To pan? - zdziwi a si . - A konie by y na stacji, nie widzia pan?

- Przyjecha em statkiem - powiedzia em i poczu em, e usta mam jak z drewna, a skór na policzkach

stwardnia i kruch .

łą

- O, to dobrze pan wymarz po drodze - stwierdzi a oboj tnie Waleria. Zamyka a bardzo dok adnie

drzwi, pomagaj c sobie przy tym kolanem, a potem obtykaj c szpar pod drzwiami szmat .

- Niech pan r bnie sobie jednego, to panu dobrze zrobi - pan Weki podszed do kredensu i nape ni

ł ł

niezgrabnie kieliszek, rozlewaj c wódk na marmurowy blat. Wypi em. Pan Weki patrzy na mnie

krzywi c si . - Mo e jeszcze jednego?

- Dzi kuj , nie.

ę ę

- Prawda, prosz pana, e tu ciep o? - spyta a Waleria. Wróci a na swoje miejsce i opar a si o framug

drzwi wychodz cych na korytarz. Ko o niej, na c ianie, wisia a kolorowa mapa "Mitteleuropa".

- Mnie si wydaje strasznie gor co - powiedzia em.

- A pan stoi ci gle pod piecem i mówi, e zimno jak w psiarni.

- Wydaje si panu, e gor co, bo pan przyszed z mrozu - powiedzia pan Weki, zatka karafk

szklanym korkiem i wróci na swoje miejsce pod piecem. Kiedy wychodzi em z jadalni, pan Weki

zawo a : - Niech pan zaraz przychodzi na kolacj !

ł ł

Otworzy em drzwi ma ego, naro nego pokoju. Zawiesi em koc na gwo dziach wbitych w ram okienn ,

potem za wieci em lamp z zielonym aba urem i zaj em si wy adowaniem plecaka. Bielizn

ął

w o y em do szafy, ksi ki umie ci em na krze le ko o ó ka. Przywioz em ze sob Ferrero "Mi dzy

ł ż ł

ąż

ś ł

ł ł ż

przesz o ci a tym, co nas czeka", Conrada "Zwyci stwo", wiersze Mickiewicza, Lieberta, Przybosia.

ł ś ą

Ksi ki, które znachodzi em w tym domu, by y nie do czytania; wiersze Tuwima i Wierzy skiego

ąż

wydawa y mi si teraz, w roku 1942, zupe nie pozbawione sensu. Co prawda, w tej chwili nie by em

pewien warto ci i tych ksi ek, które przywioz em ze sob , cho dzisiaj rano, kiedy je pakowa em,

ąż

wydawa y mi si jeszcze tak cenne. Pewne by o jedno: e w pokoju jest ciep o i widno i e za chwil

b d jad kolacj . Umy em r ce i twarz w zimnej wodzie, przyczesa em w osy i wróci em do jadalni.

ę ę

Przy stole siedzia a ju pani Weki ze swoj sze cioletni córeczk . Pan Weki sta wci

ko o pieca.

ąż

Powiedzia em: - Dobry wieczór - i siad em przy stole. Pani Weki podnios a na mnie oczy i spyta a, jakie

wiadomo ci przywo .

żę

- Rosjanie pod Stalingradem zamkn li w kotle szóst armi niemiecka.

- To ju wiemy - powiedzia a pani Weki, pochyli a si i poprawi a ko nierzyk przy sukience córki.

- W powiecie zamojskim w dalszym ci gu wysiedlenia. Dzieci oddzielaj od rodziców i wywo

żą

towarowymi wagonami. Ch opi zabijaj byd o i uciekaj w lasy.

- Straszne - powiedzia a pani Weki.

- Mówi si tak e o aresztowaniach w Warszawie.

- W jakim r odowisku? - zainteresowa a si pani Weki i podnios a znów na mnie oczy.

- Podobno w delegaturze rz du.

Pani Weki pokiwa a g ow i spu ci a oczy. Jej m

patrzy na mnie, jakby chcia o co zapyta , ale nie

ś ł

ąż

odezwa si . Wszed gospodarz. By w wysokich butach. W drzwiach zatrzyma si , zapi guzik u

ł ę

ął

marynarki. Powiedzia : - Dobry wieczór - i siad przy stole.

- Czemu pa stwo nie kazali cie podawa ?

- Czekali my na pana - powiedzia a pani Weki. Jej m

by kuzynem gospodarza, ale ona i gospodarz

ąż

nie mówili per ty. Gospodarz zwróci si do mnie:

ł ę

- Statkiem pan przyjecha ?

- Tak.

Waleria wnios a ogromny pó misek z pieczonym prosi ciem i salaterk z czerwon kapust . Prosi

dymi o i pachnia o kolendr . Gospodarz spyta :

- Przez Unisko pan szed ?

- Tak, przez Unisko.

Gospodarz patrzy na pó misek i stuka palcami w brzeg sto u. Nagle wsta i poszed do kredensu po

wódk i kieliszki. Wróci , siad przy stole i nalewaj c sobie powiedzia :

- Nikogo nie namawiam, ale do t ustego radz wypi .

- W a nie, strasznie to t uste, pani Walerio - pan Weki znalaz sposobno , aby wyrazi obrzydzenie do

ł ś

ść

pieczonych prosi t. W ostatnich czasach jada o si to cz sto, na obiad i na kolacj . Gospodarz

powiada , ze woli zje

sam, jak odda Niemcom. Pani Weki krzywi a si , mru y a oczy, stara a si

ść

ż ł

wy owi dla siebie i córki jak najchudsze plasterki mi sa. Waleria podtrzymywa a cierpliwie pó misek i

mówi a przy tym g o no:

ł ś

- Jakie tam t uste, prosz pani. Przecie to m odziutkie. Mi so kruche, s oninka jak pianka.

Gospodarz wypi drugi kieliszek wódki, patrzy chwil na pani Weki nak adaj c sobie kapust i sa at ,

ą ą

ł ę

potem zwróci g ow do mnie i spyta :

ł ł

- Nie zaczepiano pana nigdzie po drodze?

- Nie. Nie spotka em y wej duszy. W mie cie pusto jak wymiót . Jedyne istoty ludzkie, na jakie

natkn em si w drodze - ju nie y y.

ął

ż ł

- Jak to - trupy?

- Tak. Trzy trupy. M czyzna, kobieta i dziecko.

ęż

- Gdzie?

_ Pod Kozarami.

- To straszne - powiedzia a pani Weki. Jej córka podnios a g ow znad talerza, mia a pe no jedzenia w

ustach. Patrzy a czarnymi oczami na mnie. By a bardzo podobna do ojca.

- ydzi? - spyta a pani Weki.

- Prawdopodobnie - powiedzia em i co mnie samego w tym roz mieszy o.

- Teofil mówi , e niektórzy uciekali w pola i e Niemcy strzelali do nich jak do zwierzyny - powiedzia

ł ż

pan Weki.

- Po co uciekali? - dziwi a si pani Weki. - Prosz je ! - skarci a ostro córk , która znów przesta a

ę ść

rusza ustami i zapatrzy a si w drzwi wychodz ce na taras.

- Ka dy ucieka od swojego losu - zauwa y gospodarz. Nala sobie wódki, wypi i patrzy na pana Weki.

ż ł

- Sami sobie winni - powiedzia a pani Weki.

- Kto?

- No, ydzi. Maj wstr tny charakter. Nie daj si nikomu lubi .

ą ę

- Ja mam te , prosz pani, wstr tny charakter i s siedzi mnie nie lubi . Ale z tego nie wynika, e by

mnie trzeba by o zastrzeli . Prawda, Walerko? - gospodarz na o y sobie trzy plasterki t ustego mi sa.

ł ż ł

- Prosz wzi

troch kapusty, taka w ietna, duszona z mas em, na zasma ce - gdera a Walerka.

ąć

- Co to, Walerko, ja jestem zaj c, e bym kapust jad ? Walerka mi poda kawa ek chleba.

ą ż

- Ale to, prosz pana, niezdrowo tak je

jak pan.

ść

- ycie w ogóle nie jest zdrowe, Walerko. Niech Walerka mi da chleba.

Mówili my jeszcze chwil o ydach. Pan Weki wspó czu im. By sam z pozorów podobny do yda, ale

ę Ż

by równocze nie bardzo dobrze zabezpieczony przed pos dzeniem, aby nim by naprawd . Poczucie

tego, e tak ma o dzieli go od ydów, a tak e co nie mia ego i dobrego w jego naturze, kaza o mu nie

mówi l e o ydach. Przy ko cu kolacji przyszed polowy Teofil, powiedzia : - Dobry wieczór - i: -

ćź

Smacznego - i stan ko o drzwi pod c ian . Gospodarz zaprosi go, e by usiad , ale Teofil, jak zwykle,

ął

odmówi . Ceremonia ten powtarza si co wieczór. Teofil wyg asza te zwykle jak

nie podlegaj c

ł ę

ł ż

ąś

ą ą

w tpliwo ci prawd dotycz c pogody. Teraz powiedzia g o no:

ą ą

ł ł ś

- Ale mróz, a trzeszczy!

- Patrzy em przed chwil , by o osiemna cie stopni - powiedzia pan Weki.

- W nocy si jeszcze zesili. Psy strasznie pij wod .

- Czemu to, panie Teofilu, dzisiaj psy nie puszczone? Tak jako nieswojo - powiedzia a pani Weki.

- Do tego to ja ju nic nie mam, prosz pani. Widocznie z powodu Niemców - powiedzia Teofil patrz c

na kredens.

- Kaza em nie puszcza na noc, bo patrole niemieckie w ócz si po okolicy, jeszcze by ich psy opad y i

ą ę

mia bym chryj . Dzi kuj ! - gospodarz stukn pod sto em obcasami. Wsta i wyszed zabieraj c ze

ę ę

ął

sob Teofila.

Siedzieli my jeszcze chwil przy stole rozmawiaj c z Waleri , która zbiera a talerze ze sto u, potem

pa stwo Weki wyszli, a ja wróci em do swojego pokoju. By o ciep o, pachnia y y wic schn ce za

ł ż

piecem szczypki sosnowe. Piec promieniowa ciep em. Kucn em z haczykiem w r ku i zajrza em do

ął

popielnika: panowa a tu upalna, lipcowa pogoda, jak w po udnie na piaszczystej pla y. Otworzy em

haczykiem górne drzwiczki: niebieskie j zyczki ognia pe ga y po w glu, by o jeszcze za wcze nie

ł ł

zamyka piec. Spacerowa em wi c troch po pokoju, sprawdzi em zamkni cie drugich drzwi

wychodz cych do przedsionka, a st d wprost na sad. Przystan em ko o okna i uchyli em koc; przez

ął

szczeliny wlewa a si z dworu lodowata struga powietrza. W otwartych drzwiach stajni migota o s abe,

ó te w iat o. Ponad d ugim, wyci tym z czarnego aksamitu dachem stodo y w ieci y na granatowym,

ż ł ś

ł ś

czystym niebie zielone gwiazdy. S ycha by o brz k wiader przy studni. Opu ci em zas on ,

ć ł

ś ł

ł ę

przenios em lamp ze stolika na krzes o ko o ó ka. Zdj em buty i marynark , usiad em na ó ku i

ł ł ż

ął

ł ż

wzi em do r ki ksi k Ferrery "Mi dzy przesz o ci a tym, co nas czeka". Mija a godzina ósma, by

ął

ąż ę

ł ś ą

spokojny, bezpieczny, ale, jak zwykle, troch smutny wieczór w tym domu.

W jakiej chwili rozleg o si pukanie do drzwi i us ysza em g os:

- Swój, Teofil!

Otworzy em drzwi, Teofil wszed , postawi lask w k cie, na lasce powiesi czapk .

- Niech pan siada, panie Teofilu.

- Dzi kuj . - Teofil usiad i wyci gn pude ko z tytoniem.

ę ę

ą ął

- Ciep o tu u pana, napalone - powiedzia patrz c na piec.

- W a nie, a za gor co.

ł ś

Nie szkodzi, do rana wystygnie. Mróz si sili.

- Niech pan zdejmie kurtk .

- E, nie, bo musz zaraz i . - Teofil rozpi kurtk i poda mi pude ko z tytoniem. Skr ci em. Teofil

ść

ął

ę ł

pochyli si i przypali mi zapalniczk .

ł ę

- Chcia em pana tylko o co prosi .

- Prosz !

- Wie pan, u mnie jest tak, e dopiero w poniedzia ek piek chleb. Chcia em, e by mi pan W adys aw

po yczy do poniedzia ku par bochenków.

- Przecie pan co dopiero by u niego - zdziwi em si .

- Tak, ale, wie pan, mnie nie wypada prosi . Co innego panu.

- Nie rozumiem.

Teofil posun si z krzes em w moj stron .

ął ę

- Pan jak poprosi, to panu nie odmówi.

Popatrzy em na niego: w jego br zowej, posiekanej zmarszczkami twarzy nie mog em wyczyta nic

wyra nego. W o y em marynark , si gn em pod ó ko po pantofle.

ł ż ł

ę ę ął

ł ż

- Aha, i jeszcze ze dwa - trzy kilo s oniny! B d bi w przysz ym tygodniu, to oddam. Ja tu na pana

ę ę ł

poczekam - powiedzia Teofil, kiedy wychodzi em.

Zajrza em po drodze do jadalni. Gospodarza mo na by o czasem tu zasta rozk adaj cego przy stole

pasjansa. Ale w jadalni by o pusto, lampa mia a skr cony knot, panowa pó mrok. Wyszed em do

przedpokoju i zastuka em do sypialni gospodarza. Sta w butach i w swetrze, z r kami za o onymi do

ł ż

ty u, po rodku d ugiego, w skiego pokoju.

- Panie W adys awie, przed chwil przyszed do mnie Teofil z tak pro b : chcia by po yczy od pana

ś ą

kilka bochenków chleba i ze dwa - trzy kilo s oniny.

Gospodarz w o y r ce w kieszenie spodni i pu ci si w marsz wyrzucaj c nogi jak na defiladzie.

ł ż ł ę

ś ł ę

Doszed szy do c iany zrobi w ty zwrot, zataczaj c si lekko. Stan . Patrzy na czubki swoich butów.

ął

Powiedzia :

- W moim brogu schowa a si rodzina y dowska. Dwóch m czyzn, trzy kobiety, kilkoro dzieci. Uciekli

ęż

tak, jak stali. S bez jedzenia.

- W brogu?

Popatrzy na mnie:

- W tym, co stoi za sadem.

- Jak oni tam wytrzymaj taki mróz?

- No, ciep o to im nie b dzie. Ale na razie y j . To ju co dla nich znaczy.

ż ą

Zacz znowu chodzi wyrzucaj c nogi, stawa na baczno , zawraca .

ął

ść

- Kaza em zamkn

psy, boby im nie da y spokoju. Ale jak d ugo mog trzyma psy w stajni pod

ąć

pretekstem, e Niemcy a

po okolicy? Oni musz st d pój . Musz schowa si u ch opów albo

ł żą

ą ą

ść

ć ę

pój

w lasy.

ść

- Czy kto poza panem wie o nich?

Gospodarz stan na ko cu pokoju, pod c ian , ty em do mnie. Na pustym murze wisia a tam jaka

ął

ą ł

fotografia rodzinna i kalendarz do zrywania kartek.

- Prosz ? Wszyscy wiedz !