List do Wiery Zasulicz

Karol Marks – List do Wiery Zasulicz (1881 rok)

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 2 –

www.skfmuw.w.pl

Karola Marksa „List do Wiery Zasulicz” stanowi
odpowiedź   na   jej   list   z   16   lutego   1881   r.,   w
którym m.in. pisała: „Jest Panu prawdopodobnie
wiadoma rola, jaką Pański  «Kapitał» odgrywa w
naszych dyskusjach nad kwestią agrarną w Rosji i
nad   naszą   wspólnotą   wiejską...   Od   takiego   czy
innego sposobu widzenia tej kwestii zależą nawet
osobiste losy naszych rewolucyjnych socjalistów...
Zrozumie   więc   Pan,   w   jakim   stopniu   interesuje
nas   Pańskie   zdanie   w   tej   kwestii   i   jak   wielką
przysługę   by   nam   Pan   oddał   wykładając   swoje
poglądy  na następujące  kwestie:  jaki  los czekać
może   naszą   wspólnotę   wiejską   i   czy   wszystkie
kraje   świata   muszą   –   na   mocy   konieczności
historycznej   –   przejść   przez   wszystkie   fazy
produkcji kapitalistycznej”. List został napisany w
języku francuskim 8 marca tegoż roku.

Podstawa niniejszego wydania: Karol Marks,
Fryderyk Engels, „Dzieła”, tom 19, wyd. Książka i
Wiedza, Warszawa 1972.

Karol Marks – List do Wiery Zasulicz (1881 rok)

8 marca 1881 r.

41 Maitland Park Road

London N. W.

Droga Obywatelko!
Choroba nerwów, która atakuje mnie okresowo w ciągu ostatnich dziesięciu lat, przeszkodziła mi

odpowiedzieć wcześniej na Pani list z 16 lutego. Żałuję, że nie mogłem dać Pani krótkiego i
przeznaczonego do opublikowania wykładu moich poglądów na ową kwestię, z którą łaskawie zwróciła
się Pani do mnie. Kilka miesięcy temu obiecałem już pracę na ten sam temat Komitetowi

w Petersburgu.

Wydaje mi się jednak, że wystarczy parę wierszy, by nie pozostawić Pani żadnej wątpliwości co do
nieporozumienia w związku z moją rzekomą teorią.

Analizując genezę produkcji kapitalistycznej, powiedziałem:
„U podstaw systemu kapitalistycznego leży więc radykalne oddzielenie wytwórcy od środków

produkcji... Podstawą całego tego procesu jest wywłaszczenie rolników. Dokonane ono zostało radykalnie
jedynie w Anglii... Ale wszystkie pozostałe kraje Europy zachodniej przechodzą ten sam proces”
(„Kapitał”, wyd. francuskie, str. 315

A więc „historyczna nieuchronność” tego ruchu jest wyraźnie ograniczona „do krajów Europy

zachodniej”. Na motywy tego ograniczenia wskazano w następującym ustępie rozdziału XXXII:

„Własność prywatna, oparta na własnej pracy... zostaje wyparta przez kapitalistyczną własność

prywatną, opartą na wyzysku pracy cudzej, na pracy najemnej” (1. c., str. 341

A więc w procesie, jaki przebiegał na Zachodzie, szło o przekształcenie jednej formy własności

prywatnej w inną formę własności prywatnej. U rosyjskich chłopów trzeba by było, na odwrót,
przekształcić ich wspólną własność we własność prywatną.

Analiza dana w „Kapitale” nie dostarcza zatem dowodów ani za, ani przeciw żywotności

wspólnoty wiejskiej, ale specjalne badania, które w tej dziedzinie poczyniłem w oparciu o materiały
wyszukane przeze mnie w źródłach oryginalnych, przekonały mnie, że wspólnota ta jest punktem oparcia
dla odrodzenia społecznego Rosji; żeby mogła ona jednak spełniać taką rolę, trzeba by było najpierw
wyeliminować owe zgubne wpływy, na jakie jest zewsząd narażona, a następnie zapewnić jej normalne
warunki swobodnego rozwoju.

Mam zaszczyt, droga Obywatelko, dać wyraz memu całkowitemu oddaniu

Karol Marks

Chodzi o Komitet Wykonawczy Narodnej Woli. – Red.

Por. „Kapitał”, t. I, KiW 1951 i 1956, str. 772774; 1970, str. 769791; t. 23 niniejszego wydania, str. 849851. – Red.

Por. tamże, wydania 1951 i 1956, str. 822; 1970, str. 839; t. 23, str. 904. – Red.

– 3 –

www.skfmuw.w.pl