background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

W

yk

ła

d

 5

 i 

6:

 

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 f

iz

yc

zn

i s

p

o

łe

cz

n

ro

zw

ó

j i

 f

u

n

kc

jo

n

o

w

an

ie

 c

o

w

ie

ka

H

is

to

ri

b

ad

n

ad

 ś

ro

d

o

w

is

ki

em

 r

o

zw

o

ju

 c

o

w

ie

ka

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 f

iz

yc

zn

i ś

ro

d

o

w

is

ko

 s

p

o

łe

cz

n

e

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 r

o

zw

o

ju

 a

 p

sy

ch

o

lo

g

ic

zn

ko

n

te

ks

ro

zw

o

ju

 

(w

ew

n

ęt

rz

n

m

o

d

el

o

p

er

ac

yj

n

-

W

M

O

)

G

en

o

ty

p

 ja

ko

 ź

d

ło

 n

ac

is

w

 w

ew

n

ęt

rz

n

yc

h

W

p

ły

w

sp

o

łe

cz

n

ja

ko

 ź

d

ło

 n

ac

is

w

 z

ew

n

ęt

rz

n

yc

h

R

el

ac

ja

 c

o

w

ie

o

to

cz

en

ie

F

u

n

kc

ja

 o

so

b

is

ta

 i 

sp

o

łe

cz

n

za

ch

o

w

an

ia

Z

ło

żo

n

o

ść

ko

n

te

ks

tu

 s

p

o

łe

cz

n

eg

o

K

o

n

te

ks

ży

ci

p

er

sp

ek

ty

w

cz

as

o

w

a

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

18

70

 -

19

30

Ś

ro

d

o

w

is

ko

=

 m

ie

js

ce

za

m

ie

sz

ka

n

ia

K

o

n

ce

n

tr

ac

ja

n

a

je

d

n

o

st

ce

Je

d

n

o

ki

er

u

n

ko

w

o

ś

ć

w

p

ły

w

u

O

B

ra

k

o

d

p

o

w

ie

d

zi

n

a

p

yt

an

ie

o

 m

ec

h

an

iz

m

te

g

o

w

p

ły

w

u

H

is

to

ri

b

ad

n

ad

 ś

ro

d

o

w

is

ki

em

 r

o

zw

o

ju

 c

o

w

ie

ka

c

z

ło

w

ie

k

ś

r

o

d

o

w

ir

k

o

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

19

30

 -

19

60

in

te

ra

kc

ja

 o

so

b

o

so

b

a

an

al

iz

ż

n

ic

 k

u

lt

u

ro

w

yc

h

 w

 p

ra

kt

yk

ac

h

 o

p

ie

ko

w

an

ia

 

si

ę

d

zi

m

i

ak

ty

w

n

ro

la

 je

d

n

o

st

ki

 w

 k

o

n

st

ru

o

w

an

ia

 s

w

o

je

g

o

 ś

ro

d

o

w

is

ka

 r

o

zw

o

ju

 

(

Je

an

P

ia

g

et

)

In

n

y

ja

ko

 m

ed

ia

to

w

 r

el

ac

ji 

„o

so

b

o

to

cz

en

ie

(

L

ew

S

W

yg

o

ts

ki

)

st

ru

kt

u

ra

 s

p

o

łe

cz

n

w

yz

n

ac

za

 c

el

i j

ak

o

ść

p

ro

ce

su

   

so

cj

al

iz

ac

ji 

  

b

ad

an

ia

 

B

as

ila

B

er

n

st

ei

n

a

n

ad

 d

w

o

m

ty

p

am

i r

o

d

zi

n

 i 

d

w

o

m

ko

d

am

i k

o

m

u

n

ik

ac

ji

c

z

ło

w

ie

k

ś

r

o

d

o

w

ir

k

o

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

4

B

er

n

st

ei

n

, B

. (

19

83

).

 S

o

cj

o

lin

g

w

is

ty

cz

n

u

ci

p

ro

ce

su

 s

o

cj

al

iz

ac

ji:

 u

w

ag

i d

o

ty

cz

ąc

p

o

d

at

n

o

śc

i n

o

d

d

zi

yw

an

ia

 s

zk

o

ły

. W

G

. W

. S

h

u

g

ar

, M

. S

m

o

cz

sk

(r

ed

.)

B

ad

an

ia

 n

ad

 r

o

zw

o

je

m

 ję

zy

ka

 d

zi

ec

ka

(s

. 5

57

-5

98

).

 W

ar

sz

aw

a:

 P

W

N

.

R

o

d

zi

n

p

o

zy

cj

o

n

al

n

a

Z

am

kn

ty

 s

ys

te

m

 k

o

m

u

n

ik

ac

ji

K

o

d

 o

g

ra

n

ic

zo

n

y

R

o

d

zi

n

zo

ri

en

to

w

an

n

o

so

b

y

O

tw

ar

ty

 s

ys

te

m

 k

o

m

u

n

ik

ac

ji

K

o

d

 r

o

zw

in

ty

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

5

0d

 1

96

0

D

yn

am

ic

zn

zw

ze

o

so

b

⇔⇔⇔⇔

o

to

cz

en

ie

”:

 

w

sp

ó

ł-

za

le

ż

n

o

ść

, w

sp

ó

ł-

zm

ie

n

n

o

ść

, w

ym

ia

n

a

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 r

o

zw

o

ju

 t

o

 s

ys

te

m

 r

el

ac

ji 

m

d

zy

 r

ó

ż

n

ym

su

b

sy

st

em

am

i

za

g

n

ie

ż

d

ż

o

n

ym

i w

 s

o

b

ie

 (

n

es

te

d

)

K

o

n

ce

p

cj

I. 

A

lt

m

an

a

cz

ło

w

ie

i ś

ro

d

o

w

is

ko

 t

o

 d

w

su

b

sy

st

em

y

tw

o

rz

ą

ce

 e

ko

sy

st

em

, z

w

ze

m

d

zy

 n

im

i j

es

 ż

yw

y,

 d

yn

am

ic

zn

y,

 

d

w

u

st

ro

n

n

y,

 in

te

ra

kc

je

 z

ac

h

o

d

je

d

n

o

cz

n

ie

 n

w

ie

lu

 p

o

zi

o

m

ac

h

c

z

ło

w

ie

k

ś

r

o

d

o

w

ir

k

o

E

K

O

S

Y

S

T

E

M

19

7

0

 

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

6

K

o

n

ce

p

cj

R

. H

in

d

eg

o

-

p

o

zi

o

m

tz

w

so

ci

al

co

m

p

le

xi

ty

in

te

ra

kc

je

, z

w

zk

i, 

g

ru

p

y

K

o

n

c

e

p

c

ja

 

F

H

o

ro

w

it

z

-

k

g

s

o

c

ja

li

z

a

c

ji

ku

lt

u

ro

w

a,

 s

p

o

łe

cz

n

a,

 o

ka

zj

i d

o

 u

cz

en

ia

 s

, b

o

d

ź

co

w

an

ia

b

ez

p

o

śr

ed

n

ie

g

o

K

o

n

ce

p

cj

K

. T

ill

m

an

n

a

-

p

ła

sz

cz

yz

n

so

cj

al

iz

ac

ji

in

tr

ap

er

so

n

al

n

a,

 in

te

rp

er

so

n

al

n

a,

 in

st

yt

u

cj

o

n

al

n

a,

 

o

g

ó

ln

o

sp

o

łe

cz

n

a

K

o

n

ce

p

cj

U

. B

ro

n

fe

n

b

re

n

n

er

a

-

o

to

cz

en

ie

 w

yw

ie

ra

n

je

d

n

o

st

w

p

ły

w

 b

ez

p

o

śr

ed

n

i i

 w

p

ły

w

 p

o

śr

ed

n

i v

ia

in

n

i l

u

d

zi

e

(=

 

n

o

śn

ic

ty

ch

 w

p

ły

w

ó

w

)

K

o

n

ce

p

cj

R

. F

eu

er

st

ei

n

a

in

n

i l

u

d

zi

to

 m

ed

ia

to

rz

y,

 „

u

m

ac

ze

w

p

ły

w

ó

w

 o

to

cz

en

ia

n

ka

te

g

o

ri

p

o

zn

aw

cz

je

d

n

o

st

ki

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

7

K

o

n

ce

p

cj

F

ra

n

ce

s

D

eg

en

H

o

ro

w

it

z

H

o

ro

w

it

z,

 F

. D

., 

H

ar

it

o

s,

 C

. (

19

98

).

 T

h

o

rg

an

is

m

 a

n

d

 t

h

en

vi

ro

n

m

en

t:

 im

p

lic

at

io

n

fo

u

n

d

er

st

an

d

in

g

 m

en

ta

l r

et

ar

d

at

io

n

. W

J.

 A

. B

u

ra

ck

, R

. M

. H

o

d

ap

p

, E

. Z

ig

le

r

(r

ed

.)

, H

an

d

b

o

o

o

m

en

ta

l r

et

ar

d

at

io

n

 a

n

d

 d

ev

el

o

p

m

en

t

(s

. 2

0-

40

).

 C

am

b

ri

d

g

e:

 C

am

b

ri

d

g

e

U

n

iv

er

si

ty

P

re

ss

.

śr

o

d

o

w

is

ko

 ja

ko

 u

k

ła

d

 

s

ty

mu

lu

c

y

śr

o

d

o

w

is

ko

 ja

ko

 

o

k

a

z

je

 d

o

 u

c

z

e

n

ia

 s

śr

o

d

o

w

is

ko

 ja

ko

 

s

y

s

te

s

p

o

łe

c

z

n

y

śr

o

d

o

w

is

ko

 ja

ko

 

k

o

n

te

k

s

k

u

lt

u

ro

w

y

je

d

n

o

st

ka

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

8

A

B

io

lo

g

ic

z

n

y

 k

o

n

te

k

s

ro

z

w

o

ju

g

o

to

w

o

ść

d

o

 o

d

b

io

ru

 b

o

d

źc

ó

w

 z

st

ro

n

o

to

cz

en

ia

G

E

N

O

T

Y

P

p

ro

ce

d

o

jr

ze

w

an

ia

 O

U

N

 i 

A

U

N

 

sp

ra

w

n

o

ść

re

ce

p

to

w

 i 

an

al

iz

at

o

w

ko

n

d

yc

ja

 s

o

m

at

yc

zn

a

sa

m

o

p

o

cz

u

ci

p

sy

ch

o

fi

zy

cz

n

e

1.

O

b

sz

ar

 r

o

zw

o

ju

2.

T

em

p

o

 z

m

ia

n

 r

o

zw

o

jo

w

yc

h

3.

R

yt

m

 i 

d

yn

am

ik

p

ro

ce

su

 r

o

zw

o

ju

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

9

b

o

d

ź

ce

 w

ew

n

ęt

rz

n

to

in

fo

rm

ac

je

ze

 s

tr

o

n

y

o

rg

an

iz

m

u

i „

o

 o

rg

an

m

ie

b

o

d

ź

ce

 z

ew

n

ę

tr

zn

to

 

in

fo

rm

a

c

je

ze

 s

tr

o

n

y

 o

to

c

ze

n

ia

 i

 „o

 o

to

c

ze

n

iu

żn

im

si

ę

w

ra

żl

iw

o

śc

(s

en

sy

ty

w

n

o

śc

)

n

b

o

d

ź

ce

o

ra

p

o

d

at

n

o

śc

n

zr

an

ie

n

ia

(v

u

ln

er

ab

ili

ty

)

ka

żd

n

as

 m

sw

ó

ro

zw

o

jo

w

„t

im

et

ab

le

”:

o

kr

es

sz

cz

eg

ó

ln

ej

 a

kt

yw

n

o

śc

i o

rg

an

iz

m

u

 w

ys

p

u

zg

o

d

n

ie

 z

 z

eg

ar

em

 b

io

lo

g

ic

zn

ym

-

to

 t

zw

w

yd

ar

ze

n

ia

 b

io

lo

g

ic

zn

ie

 p

u

n

kt

u

al

n

e,

 n

o

rm

at

yw

n

e

(b

o

 „

p

o

w

in

n

y”

w

ys

p

w

 o

kr

lo

n

ym

 c

za

si

e)

w

yd

ar

ze

n

ia

, k

re

 w

ys

p

u

w

 o

kr

es

ie

 w

zm

o

żo

n

ej

   

ak

ty

w

n

o

śc

i o

rg

an

iz

m

u

 i 

kt

ó

ry

m

i o

rg

an

iz

m

 n

ie

 m

o

że

 s

o

b

ie

  

p

o

ra

d

zi

ć

to

 

w

yd

ar

ze

n

ia

 k

ry

ty

cz

n

e

(w

g

 H

. S

ę

k)

 –

za

ó

ca

ce

 

ak

tu

al

n

ą

re

la

cj

ę

o

so

b

a-

o

to

cz

en

ie

 i 

w

ym

ag

aj

ą

ce

 w

 k

tk

im

 

cz

as

ie

 n

ab

yc

ia

 o

d

p

o

w

ie

d

n

ic

h

 k

o

m

p

et

en

cj

i

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

0

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 

fi

zy

cz

n

e:

B

O

D

Ź

C

E

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 

sp

o

łe

cz

n

e:

Z

N

A

C

Z

E

N

I

A

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 

w

yc

h

o

w

aw

cz

e:

W

A

R

T

O

Ś

C

I

st

w

o

rz

o

n

e

p

rz

ez

cz

ło

w

ie

ka

=

 k

u

lt

u

ro

w

e

n

at

u

ra

ln

e

B

S

p

o

łe

c

z

n

y

 k

o

n

te

k

s

ro

z

w

o

ju

 -

ś

ro

d

o

w

is

k

o

b

o

d

ź

c

e

z

n

a

c

z

e

n

ia

w

a

r

t

o

ś

c

i

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

1

B

1

Ś

ro

d

o

w

is

k

o

 f

iz

y

c

z

n

e

:

p

o

zn

aw

an

vi

a

re

ce

p

to

ry

 i 

w

ła

sn

ą

m

an

ip

u

la

cj

ę

p

rz

ed

m

io

ta

m

cz

yl

i w

 

p

ro

ce

si

d

o

św

ia

d

cz

an

ia

(w

g

 P

ia

g

et

je

st

 t

o

 p

o

zn

an

ie

 f

iz

yk

al

n

o

 –

d

o

św

ia

d

cz

al

n

e)

w

ie

d

za

 o

 ś

w

ie

ci

je

st

 w

yp

ro

w

ad

za

n

b

ez

p

o

śr

ed

n

io

 

d

o

św

ia

d

cz

an

yc

h

 w

ła

śc

iw

o

śc

i  

p

rz

ed

m

io

w

je

st

 t

o

 t

zw

w

ie

d

z

a

 p

ro

c

e

d

u

ra

ln

a

p

ro

b

le

m

 I:

d

o

p

as

o

w

an

ie

zg

o

d

n

o

ść

st

ym

u

la

cy

jn

ej

 w

ar

to

śc

o

to

cz

en

ia

 z

 z

ap

o

tr

ze

b

o

w

an

ie

m

 

n

st

ym

u

la

cj

ę

p

ro

ro

zw

o

jo

w

je

st

 n

ie

w

ie

lk

„n

ad

w

ka

p

ro

b

le

m

II:

 

sk

u

tk

i d

la

 r

o

zw

o

ju

sk

u

tk

i d

ep

ry

w

ac

ji

se

n

so

ry

cz

n

ej

 

i s

ku

tk

i p

rz

ec

że

n

ia

d

la

 a

kt

u

al

n

eg

o

 f

u

n

kc

jo

n

o

w

an

ia

 

i d

la

 p

ro

ce

su

 r

o

zw

o

ju

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

2

B

2

 Ś

ro

d

o

w

is

k

o

 s

p

o

łe

c

z

n

e

:

p

o

zn

aw

an

vi

a

sy

st

em 

ko

mu

n

ik

ac

ji 

w

er

b

al

n

ej

o

ra

z

n

ie

w

er

b

al

n

ej

i v

ia

 p

ro

ce

my

śl

en

ia

 z

p

o

mo

zn

ac

ze

ń

/ p

o

ć

je

st

 t

o

 w

g

 P

ia

g

et

p

o

zn

an

ie

 lo

g

ic

zn

o

 –

ma

te

ma

ty

cz

n

e

w

ie

d

za

 ma

 c

h

ar

ak

te

d

e

k

la

ra

ty

w

n

y

mo

w

p

n

i w

n

ą

ro

p

o

śr

ed

n

ic

p

o

zn

aw

an

ie

 t

o

 t

ak

ż

o

d

kr

yw

an

ie

, r

o

zp

o

zn

aw

an

ie

 

ip

rz

yp

is

yw

an

ie

 in

te

n

cj

ic

zy

li 

in

te

rp

re

to

w

an

ie

zg

o

d

n

ie

 z

 ja

ki

m

w

ar

to

śc

ia

mi

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

3

Ś

ro

d

o

w

is

ko

 r

o

zw

o

ju

 a

 p

s

y

c

h

o

lo

g

ic

z

n

y

 k

o

n

te

k

s

ro

z

w

o

ju

(w

ew

n

ęt

rz

n

m

o

d

el

o

p

er

ac

yj

n

-

W

M

O

)

Ś

ro

d

o

w

is

ko

fi

zy

cz

n

e

i s

p

o

łe

cz

n

e

p

rz

ez

 k

d

eg

o

 z

 n

as

 

in

ac

ze

j d

o

św

ia

d

cz

an

e

Ł

ąc

zn

ie

 t

w

o

rz

ą

p

sy

ch

o

lo

g

ic

zn

y

ko

n

te

ks

t

ro

zw

o

ju

Ś

ro

d

o

w

is

ka

m

o

g

ą

b

p

o

d

o

b

n

e

K

o

n

te

ks

ty

p

sy

ch

o

lo

g

ic

zn

e

za

w

sz

e

ż

n

e

d

la

ż

n

yc

h

lu

d

zi

je

st

 t

o

 e

fe

kt

em

 d

zi

an

ia

 W

M

O

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

4

G

en

o

ty

p

 ja

ko

 ź

d

ło

 n

ac

is

w

 w

ew

n

ęt

rz

n

yc

h

W

p

ły

w

sp

o

łe

cz

n

ja

ko

 ź

d

ło

 n

ac

is

w

 z

ew

n

ęt

rz

n

yc

h

IN

T

E

R

P

R

E

T

A

C

JA

 

W

ew

n

ęt

rz

n

m

o

d

el

o

p

er

ac

yj

n

e

N

A

D

A

N

IE

 Z

N

A

C

Z

E

N

IA

 

p

o

p

rz

ez

O

D

N

IE

S

IE

N

IE

 D

O

 U

P

R

Z

E

D

N

IC

H

 

D

O

Ś

W

IA

D

C

Z

E

Ń

R

o

zw

ó

je

d

n

o

st

ki

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

5

T

e

o

ri

a

 J

a

m

e

s

a

 G

ib

s

o

n

a

:

o

to

cz

en

ie

 s

ad

si

ę

o

fe

rt

=

 u

kr

yt

yc

h

 m

o

ż

liw

o

ś

ci

 

d

zi

an

ia

, „

d

o

st

ar

cz

ac

zy

o

ka

zj

i”

, „

w

yz

w

al

ac

zy

ak

ty

w

n

o

ś

ci

 c

o

w

ie

ka

, o

to

cz

en

ie

 z

ap

ra

sz

d

o

 

b

y

c

ia

 a

k

ty

wn

y

m

w

 o

kr

lo

n

sp

o

b

R

o

la

 d

o

ro

s

łe

g

o

d

zi

ec

ko

 b

ez

 p

o

m

o

cy

 in

n

ej

 o

so

b

w

ie

lu

 

o

fe

rt

n

ie

 z

o

b

ac

zy

 i 

n

ie

 b

ę

d

zi

ak

ty

w

n

e

cz

yl

i d

o

ro

to

 

p

rz

ew

o

d

n

ik

 p

o

 

o

to

cz

en

iu

cz

yl

i p

o

 ś

w

ie

ci

o

fe

rt

O

R

G

A

N

IZ

A

T

O

R

T

e

o

ri

a

 L

w

a

 S

W

y

g

o

ts

k

ie

g

o

o

to

cz

en

ie

 s

ad

si

ę

p

rz

ed

m

io

w

 i 

lu

d

zi

, a

b

p

o

zn

ic

h

 w

ła

ś

ci

w

o

ś

ci

 t

rz

eb

b

ko

m

p

et

en

tn

ym

 

u

cz

es

tn

ik

ie

m

 k

u

lt

u

ry

cz

yl

i m

ie

ć

o

d

p

o

w

ie

d

n

ie

 

n

a

rz

ę

d

z

ia

 

=

 k

o

m

p

et

en

cj

lo

ko

m

o

cy

jn

e,

 

m

an

ip

u

la

cy

jn

e,

 k

o

m

u

n

ik

ac

yj

n

i p

o

zn

aw

cz

e

R

o

la

 d

o

ro

s

łe

g

o

d

zi

ec

ko

b

ez

 p

o

m

o

cy

 n

ie

 n

ab

ę

d

zi

n

o

w

yc

h

 k

o

m

p

et

en

cj

i, 

d

o

ro

tw

o

rz

„p

re

te

ks

ty

d

o

 u

cz

en

ia

 s

n

o

w

yc

h

 

ko

m

p

et

en

cj

ii

 d

o

 m

o

d

yf

ik

o

w

an

ia

 

ko

m

p

et

en

cj

i j

u

ż

p

o

si

ad

an

yc

h

M

IS

T

R

Z

T

e

o

ri

a

 R

e

u

v

e

n

a

F

e

u

e

rs

te

in

a

o

to

cz

en

ie

 „

lu

d

zk

ie

sk

ła

d

si

ę

b

o

d

ź

c

ó

o

b

d

ar

zo

n

yc

h

 

zn

ac

ze

n

ia

m

i u

kr

yt

yc

h

 z

n

im

wa

rt

o

ś

c

i

;

tr

ze

b

je

 o

d

kr

i p

o

zn

, n

au

cz

si

ę

je

 o

ce

n

ia

ć

, a

 p

o

te

m

 n

au

cz

si

ę

w

yb

ie

ra

ć

o

d

p

o

w

ie

d

n

ie

 d

la

 s

ie

b

ie

R

o

la

 d

o

ro

s

łe

g

o

d

zi

ec

ko

b

ez

 p

o

m

o

cy

 n

ie

 o

d

kr

yj

zn

ac

ze

ń

i w

ar

to

ś

ci

 b

o

d

ź

w

n

ie

 n

ab

ę

d

zi

w

ew

n

ę

tr

zn

eg

o

 s

ys

te

m

u

 

m

o

ra

ln

eg

o

 b

ez

 

m

ed

iu

ce

jr

o

li 

d

o

ro

eg

o

M

E

D

IA

T

O

R

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

6

T

e

o

ri

a

 p

e

rc

e

p

c

ji

 J

G

ib

s

o

n

a

Z

n

ac

ze

n

ia

za

w

ar

te

 s

ą

w

 O

F

E

R

C

IE

w

 s

yt

u

ac

ji,

 

w

 p

rz

ed

m

io

ci

e,

 

cz

ęś

ci

ą

śr

o

d

o

w

is

ka

 

i t

kw

w

 n

im

 ja

ko

 p

ew

n

eg

o

 

ro

d

za

ju

 z

as

o

b

y,

 ja

ko

 p

o

te

n

cj

O

F

E

R

T

Y

to

 w

ła

sn

o

śc

i m

ie

js

ca

 

i p

rz

ed

m

io

w

, k

re

 

w

 u

m

le

 d

zi

ec

ka

 

za

ch

ęc

aj

ą,

 

za

p

ra

sz

aj

ą,

 s

tw

ar

za

o

ka

zj

i w

yz

w

al

aj

ą

m

o

żl

iw

o

śc

i d

zi

an

ia

T

ro

ch

ę

te

o

ri

i …

(1

)

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

7

T

ro

ch

ę

te

o

ri

i …

(2

)

Wy

g

o

ts

k

ie

g

o

s

p

o

łe

c

z

n

o

-p

o

z

n

a

w

c

z

a

 t

e

o

ri

a

 r

o

z

w

o

ju

R

el

ac

ja

 

d

o

ro

d

zi

ec

ko

S

T

Y

M

U

L

A

C

JA

R

O

Z

W

O

JU

 d

zi

ec

ka

R

el

ac

ja

 

M

IS

T

R

Z

-

C

Z

E

L

A

D

N

IK

 

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

8

P

sy

ch

o

lo

g

ic

zn

e:

n

ar

d

zi

m

le

n

ia

K

u

lt

u

ro

w

e:

żn

zy

ki

 =

 

n

ar

d

zi

ko

m

u

n

ik

ac

ji

T

ec

h

n

o

lo

g

ic

zn

e:

n

ar

d

zi

d

zi

an

ia

R

O

Z

W

Ó

J

d

o

s

ta

rc

z

a

n

a

rz

ę

d

z

i

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

1

9

S

N

R

S

tr

e

fa

 

N

a

jb

li

ż

s

z

e

g

o

 

R

o

z

w

o

ju

W

yz

w

an

ia

 

in

te

le

kt

u

al

n

d

la

 d

zi

ec

ka

W

ys

iłk

i d

o

ro

eg

o

T

o

, c

ze

g

o

 

d

zi

ec

ko

 m

o

że

 

si

ę

n

au

cz

p

o

d

 k

ie

ru

n

ki

em

 

in

n

yc

h

P

o

te

n

c

ja

ł

d

z

ie

c

k

a

M

o

ż

li

w

o

ś

c

i

T

o

, c

o

 d

zi

ec

ko

ju

ż

w

ie

K

o

m

p

e

te

n

c

je

Z

a

s

o

b

y

d

z

ie

c

k

a

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

0

tw

o

rz

en

ie

p

rz

e

s

tr

z

e

n

i

d

o

 d

z

ia

ła

n

ia

fi

z

y

c

z

n

e

j

-

u

m

ie

m

, p

o

tr

af

d

o

st

ę

p

n

o

ść

śr

o

d

w

d

o

 r

ea

liz

ac

ji

ce

w

p

s

y

c

h

ic

z

n

e

j-

w

o

ln

o

m

i, 

m

o

g

ę

p

o

cz

u

ci

e

sw

o

b

o

d

y,

 r

eg

u

la

cj

a

ko

n

tr

o

li

o

rg

a

n

iz

a

c

ja

c

z

a

s

u

:

ro

zu

m

n

ko

n

tr

o

la

n

ad

 d

zi

ec

ki

em

sa

m

o

św

ia

d

o

m

o

ść

i s

am

o

ko

n

tr

o

la

 d

o

ro

eg

o

st

ab

iln

o

ść

, r

yt

m

ic

zn

o

ść

i p

rz

ew

id

yw

al

n

o

ść

d

zi

P

o

d

s

u

mo

w

a

n

ie

:

ro

la

 d

o

ro

s

łe

g

o

 w

 r

o

z

w

o

ju

 d

z

ie

c

k

a

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

1

d

o

st

ar

cz

an

ie

śr

o

d

k

ó

w

re

a

li

z

a

c

ji

c

e

w

:

p

rz

ed

m

io

ty

, l

u

d

zi

e,

 in

te

ra

kc

je

=

 r

ó

ż

n

e

ro

d

za

je

w

sp

ar

ci

a

d

la

d

zi

ec

ka

in

g

er

en

cj

a

w

 d

zi

an

ia

d

zi

ec

ka

 –

ja

k

o

ść

in

te

ra

k

c

ji

:

p

o

d

tr

zy

m

an

ie

st

at

u

q

u

o

=

 d

zi

an

ie

w

 s

tr

ef

ie

ak

tu

al

n

eg

o

ro

zw

o

ju

S

A

R

zm

ia

n

a

te

m

p

a

d

zi

an

ia

(p

rz

ys

p

ie

sz

an

ie

, o

p

ó

ź

n

ia

n

ie

)

n

ad

an

ie

n

o

w

eg

o

ki

er

u

n

ku

d

zi

an

io

m

=

 u

ru

ch

am

ia

n

ie

st

re

fy

ro

zw

o

ju

n

aj

b

liż

sz

eg

o

S

N

R

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

2

D

Z

IE

C

K

O

Z

ab

aw

ki

A

rc

h

it

ek

tu

ra

d

u

ża

 i 

m

a

Z

n

ak

i s

yg

n

y

O

so

b

zn

ac

ce

A

u

to

ry

te

ty

O

rg

an

iz

ac

ja

 

p

rz

es

tr

ze

n

i

D

O

R

O

S

Ł

Y

P

rz

ed

m

io

ty

 

co

d

zi

en

n

eg

o

 

u

ży

tk

u

L

u

d

zi

d

o

ro

śl

i

R

ó

w

ie

śn

ic

y

M

ło

d

sz

d

zi

ec

i

R

ó

żn

zy

ki

R

ó

żn

ko

d

ku

lt

u

ro

w

e:

 

ku

lt

u

ra

 

w

ys

o

ka

 i 

n

is

ka

D

o

st

ęp

n

o

ść

p

rz

es

tr

ze

n

i

„Z

ab

aw

ki

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

3

mi

k

ro

s

y

s

te

m

me

z

o

s

y

s

te

m

e

x

o

s

y

s

te

m

ma

k

ro

s

y

s

te

m

B

ro

n

fe

n

b

re

n

n

er

, U

. (

19

79

).

 T

h

ec

o

lo

g

o

h

u

m

an

 d

ev

el

o

p

m

en

t.

 

C

am

b

ri

d

g

e,

 M

as

s.

H

ar

va

rd

 U

n

iv

er

si

ty

 P

re

ss

.

B

ro

n

fe

n

b

re

n

n

er

, U

., 

C

ro

u

te

r,

 A

. C

. (

19

83

).

 T

h

ev

o

lu

ti

o

n

 o

en

vi

ro

n

m

et

al

m

o

d

el

in

 d

ev

el

o

p

m

en

ta

l r

es

ea

rc

h

. W

P

. H

. M

u

ss

en

(r

ed

.)

, H

an

d

b

o

o

o

ch

ild

 p

sy

ch

o

lo

g

y

vo

l. 

I:

 W

. K

es

se

n

(r

ed

.)

, H

is

to

ry

, t

h

eo

ry

 a

n

d

 m

et

h

o

d

s

(s

. 3

57

-4

14

).

 

N

ew

 Y

o

rk

Jo

h

n

 W

ile

an

d

 S

o

n

s.

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

4

U

ri

e

B

ro

n

fe

n

b

re

n

n

er

(1

97

9)

 u

jm

u

je

 s

p

o

łe

cz

n

śr

o

d

o

w

is

ko

 r

o

zw

o

ju

 c

o

w

ie

ka

 ja

ko

 

u

ad

 w

za

je

m

n

ie

 

za

le

żn

yc

h

 o

d

 s

ie

b

ie

 p

o

d

sy

st

em

ó

w

, z

ag

n

ie

żd

żo

n

yc

h

 (

n

es

te

d

je

d

n

w

 d

ru

g

ic

h

, j

ak

 s

am

 o

b

ra

zo

w

o

 p

is

ze

 

m

ie

sz

cz

ąc

yc

h

 s

je

d

en

 w

 d

ru

g

im

 ja

ro

sy

js

ki

la

lk

i-

m

at

ri

o

sz

ki

(o

p

. c

it

., 

s.

 3

).

 

A

n

al

iz

u

w

p

ły

w

 o

to

cz

en

ia

 n

d

zi

an

ia

 je

d

n

o

st

ki

 p

o

d

kr

la

, i

ż:

ka

żd

cz

ło

w

ie

w

 in

d

yw

id

u

al

n

d

la

 s

ie

b

ie

 s

p

o

b

 s

p

o

st

rz

eg

i i

n

te

rp

re

tu

je

 s

w

o

je

 o

to

cz

en

ie

 i 

to

 je

st

 

je

g

o

 r

ze

cz

yw

is

to

ść

”,

 w

 k

re

j p

o

d

ej

m

u

je

 r

ó

żn

d

zi

an

ia

, s

am

 lu

b

 w

 in

te

ra

kc

ji 

in

n

ym

i o

so

b

am

i, 

za

te

m

 k

d

cz

ło

w

ie

 r

o

zw

ija

 s

w

 in

n

ym

 ś

ro

d

o

w

is

ku

 (

w

 in

n

ym

 k

o

n

te

ci

p

sy

ch

o

lo

g

ic

zn

ym

);

W

p

ły

w

 o

to

cz

en

ia

 je

st

:

b

e

z

p

o

ś

re

d

n

i

, z

w

za

n

ty

m

, z

 k

im

 i 

w

 ja

ki

in

te

ra

kc

je

 w

ch

o

d

zi

 je

d

n

o

st

ka

 w

 d

an

ym

si

ed

lis

ku

 

(s

et

ti

n

g

),

 

p

o

ś

re

d

n

i

-

zd

ar

ze

n

ia

 i 

sy

tu

ac

je

 w

 in

n

ym

 s

ie

d

lis

ku

, w

 k

ry

ch

 s

am

je

d

n

o

st

ka

 b

ez

p

o

śr

ed

n

io

 n

ie

 

u

cz

es

tn

ic

zy

, n

aw

et

 n

ie

 je

st

 o

b

ec

n

ja

ko

 o

b

se

rw

at

o

r,

 m

aj

ą

n

n

w

p

ły

w

, a

lb

o

 p

o

p

rz

ez

 in

n

yc

h

 lu

d

zi

 

(p

o

w

za

n

yc

h

 z

 n

),

 k

rz

w

 n

ic

h

 u

cz

es

tn

ic

, a

lb

o

 p

o

p

rz

ez

 t

o

, i

ż

st

w

ar

za

n

w

 t

en

 s

p

o

b

 w

ar

u

n

ki

 

d

o

 d

zi

an

ia

 t

ak

 s

am

ej

 je

d

n

o

st

ki

, j

ak

 i 

p

o

w

za

n

yc

h

 z

 n

lu

d

zi

, z

at

em

 t

o

, c

o

 d

zi

ej

si

ę

w

 je

d

n

yc

h

 

si

ed

lis

ka

ch

 w

p

ły

w

n

to

, c

o

 d

zi

ej

si

ę

w

 in

n

yc

h

w

 c

g

u

 s

w

eg

o

  ż

yc

ia

 

je

d

n

o

s

tk

a

 z

mi

e

n

ia

 ś

ro

d

o

wi

s

k

a

(s

ie

d

lis

ka

 –

se

tt

in

g

s)

, w

 k

ry

ch

 

fu

n

kc

jo

n

u

je

, z

aj

m

u

je

 w

te

d

in

n

ą

p

o

zy

cj

ę

sp

o

łe

cz

n

ą,

 u

cz

si

ę

p

n

ie

n

ia

 n

o

w

yc

h

 r

ó

l, 

w

ch

o

d

zi

 w

 in

n

in

te

ra

kc

je

, p

o

d

ej

m

u

je

 n

o

w

d

zi

an

ia

ta

ki

zm

ia

n

U

. B

ro

n

fe

n

b

re

n

n

er

(o

p

. c

it

.,

s.

 6

n

az

yw

“p

rz

ej

śc

ie

m

 / 

p

rz

es

u

n

ci

em

 e

ko

lo

g

ic

zn

ym

(e

co

lo

g

ic

al

tr

an

si

ti

o

n

/s

h

if

t)

 i 

tr

ak

tu

je

 je

 ja

ko

 k

lu

cz

o

w

m

o

m

en

ty

 w

 r

o

zw

o

ju

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

5

E

k

o

lo

g

ia

 

ro

z

w

o

ju

 

c

z

ło

w

ie

k

a

“b

ad

an

ie

 

p

ro

ce

w

 

p

ro

g

re

sy

w

n

ej

w

za

je

m

n

ej

 

ak

o

m

o

d

ac

ji 

p

o

m

d

zy

 

ak

ty

w

n

ym

ro

zw

ija

cy

m

 

si

ę

cz

ło

w

ie

ki

em

zm

ie

n

ia

cy

m

si

ę

w

ła

śc

iw

o

śc

ia

m

si

ed

lis

k,

 w

 k

ry

ch

 ż

yj

e;

 n

p

rz

eb

ie

g

 t

yc

h

 p

ro

ce

w

 w

p

ły

w

aj

ą

re

la

cj

e,

 j

ak

ie

 

za

ch

o

d

m

d

zy

 r

ó

ż

n

ym

i s

ie

d

lis

ka

m

i o

ra

sz

er

sz

ko

n

te

ks

sp

o

łe

cz

n

y,

 w

 k

ry

m

 s

ie

d

lis

ka

 t

za

n

u

rz

o

n

e”

(o

p

. c

it

.,

s.

 2

1)

.

Mi

k

ro

s

y

s

te

m:

“w

zo

rz

ec

 

ak

ty

w

n

o

śc

i, 

sp

o

łe

cz

n

yc

h

 i

 r

el

ac

ji 

in

te

rp

er

so

n

al

n

yc

h

 d

o

św

ia

d

-

cz

an

yc

h

p

rz

ez

 

ro

zw

ija

ce

g

o

 

si

ę

cz

ło

w

ie

ka

 

w

 

d

an

ym

 s

ie

d

lis

ku

ch

ar

ak

te

ry

zu

cy

m

 s

ż

n

ym

i

w

ła

śc

iw

o

śc

ia

m

fi

zy

cz

n

ym

m

at

er

ia

ln

ym

i”

(o

p

ci

t.

, s

. 2

2)

.

E

le

m

en

ty

 

si

ed

lis

ka

d

zi

an

ie

ro

la

re

la

cj

in

te

rp

er

so

n

al

n

a,

 in

te

ra

kc

je

 t

w

ar

-w

-t

w

ar

z

Me

z

o

s

y

s

te

m

:

“w

za

je

m

n

re

la

cj

p

o

m

d

zy

 

d

w

o

m

lu

b

 

w

ce

si

ed

lis

ka

m

i, 

w

 

kt

ó

ry

ch

 

ak

ty

w

n

ie

 

u

cz

es

tn

ic

zy

 

ro

zw

ija

cy

 

si

ę

cz

ło

w

ie

k,

 

n

p

.:

 d

la

 d

zi

ec

ka

 b

ę

d

ą

to

 r

el

ac

je

 “

d

o

m

 –

sz

ko

ła

 –

si

ed

zk

g

ru

p

w

ie

śn

ik

ó

w

”,

 

d

la

 

d

o

ro

eg

o

 

b

ę

d

ą

to

 

re

la

cj

“r

o

d

zi

n

p

ra

ca

 

-

ż

yc

ie

 

to

w

ar

zy

sk

ie

(o

p

. c

it

., 

s.

 2

5)

.

E

x

o

s

y

s

te

m

:

“j

ed

n

o

 

lu

b

 

w

ce

si

ed

lis

k,

 

w

 

kt

ó

ry

ch

 

ro

zw

ija

cy

 

si

ę

cz

ło

w

ie

ak

ty

w

n

ie

 

n

ie

 

u

cz

es

tn

ic

zy

al

to

co

 s

w

 n

ic

h

 z

d

ar

za

 i

 d

zi

ej

p

o

zo

st

aj

p

o

d

 w

p

ły

w

em

 b

ą

d

ź

w

p

ły

w

n

to

co

 

d

zi

ej

si

ę

w

 

si

ed

lis

ka

ch

w

 

kt

ó

ry

ch

 

cz

ło

w

ie

ak

ty

w

n

ie

 d

zi

a”

(o

p

. c

it

., 

s.

 2

5)

.

Ma

k

ro

s

y

s

te

m

“z

aw

ar

to

ść

n

p

o

zi

o

m

ie

 

fo

rm

tr

ci

 s

ys

te

m

ó

w

 n

sz

eg

o

 r

d

u

 (

m

ik

ro

-,

 

m

ez

o

-

ex

o

-s

ys

te

m

u

),

 

is

tn

ie

ca

 

lu

b

 

m

o

g

ą

ca

 

is

tn

ie

ć

w

 

ra

m

ac

h

 

d

an

ej

 

su

b

ku

lt

u

ry

 

lu

b

 

ku

lt

u

ry

 

u

jm

o

w

an

ja

ko

 

ca

ło

ść

łą

cz

n

ie

 

le

żą

u

 

je

p

o

d

st

aw

 

id

eo

lo

g

cz

sy

st

em

em

 

p

rz

ek

o

n

(o

p

. c

it

., 

s.

 2

6)

.

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

6

P

rz

e

c

ie

 

e

k

o

lo

g

ic

z

n

e

(e

co

lo

g

ic

al

tr

an

si

ti

o

n

):

 

“w

ys

p

u

je

g

d

p

o

zy

cj

o

so

b

w

 je

j ś

ro

d

o

w

is

ku

 e

ko

lo

g

ic

zn

ym

 u

le

g

zm

ia

n

ie

 w

 w

yn

ik

u

 z

m

ia

n

p

n

io

n

ej

 r

o

li,

 

zm

ia

n

si

ed

lis

ka

 l

u

b

 o

b

u

 t

yc

h

 z

m

ia

n

 j

ed

n

o

cz

n

ie

(.

..)

 ”

p

rz

ej

śc

ie

 e

ko

lo

g

ic

zn

ie

 j

es

za

w

n

o

 

ko

n

se

kw

en

cj

ą

ja

cz

yn

n

ik

ie

m

 

u

ru

ch

am

ia

cy

m

 

(i

n

st

ig

at

o

r)

 

d

al

sz

ro

zw

ó

j"

  (

o

p

. c

it

., 

s.

 2

6-

27

).

P

o

d

s

ta

w

o

w

e

 e

le

m

e

n

ty

 (

b

u

il

d

in

g

b

lo

c

k

śr

o

d

o

w

is

k

a

:

ak

ty

w

n

o

ść

m

o

la

rn

a

d

ia

d

a

ro

la

sp

o

łe

cz

n

a

si

ed

lis

ko

si

sp

o

łe

cz

n

a

in

st

yt

u

cj

a

su

b

ku

lt

u

ra

ku

lt

u

ra

A

k

ty

w

n

o

ść

mo

la

rn

a

“t

rw

aj

ą

ce

 

w

 

cz

as

ie

 

za

ch

o

w

an

ie

p

o

si

ad

aj

ą

ce

 

sw

w

ła

sn

n

ap

ci

e,

 w

ła

sn

ą

d

yn

am

ik

ę

ry

tm

 (

za

 L

ew

in

em

m

o

m

en

tu

m

o

it

s

o

w

n

),

 

sp

o

st

rz

eg

an

ja

ko

 p

o

si

ad

aj

ą

ce

 z

n

ac

ze

n

ie

 i

 o

b

d

ar

zo

n

in

te

n

cj

ą

p

rz

ez

 u

cz

es

tn

ik

ó

w

 

te

g

o

 s

am

eg

o

 s

ie

d

lis

ka

 c

o

 a

kt

yw

n

o

so

b

a,

 (

...

u

ki

er

u

n

ko

w

an

n

o

si

ą

g

n

ci

ce

lu

(o

p

. c

it

., 

s.

 4

5-

46

).

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

7

P

O

Z

IO

M

 A

 –

M

IK

R

O

S

Y

S

T

E

M

 

N

ro

zw

ó

j j

ed

n

o

st

ki

 m

aj

ą

w

p

ły

w

 

b

e

z

p

o

ś

re

d

n

ie

 i

n

te

ra

k

c

je

, w

 ja

ki

w

ch

o

d

zi

 z

 r

o

d

zi

ca

m

i, 

ro

d

ze

ń

st

w

em

d

zi

ad

ka

m

i, 

in

n

ym

i k

re

w

n

ym

w

 s

ie

d

li

s

k

u

 

ro

d

z

in

n

y

m

, z

 u

cz

n

ia

m

i, 

ic

h

 r

o

d

zi

ca

m

i i

 

n

au

cz

yc

ie

la

m

w

 s

ie

d

li

s

k

u

 s

z

k

o

ln

y

m

p

rz

yj

ac

łm

i i

 k

o

le

g

am

i o

ra

p

rz

yg

o

d

n

ie

 

n

ap

o

ty

ka

n

ym

i o

so

b

am

w

 s

ie

d

li

s

k

u

 

p

o

d

w

ó

rk

o

w

y

m

P

O

Z

IO

M

 B

 –

M

E

Z

O

S

Y

S

T

E

M

R

o

d

zi

ce

, n

au

cz

yc

ie

le

, k

o

le

d

zy

, z

n

aj

o

m

ro

d

zi

w

 f

u

n

kc

jo

n

u

te

ż

w

 in

n

yc

h

 -

sw

o

ic

h

 -

si

ed

lis

ka

ch

 (

za

w

o

d

o

w

yc

h

, t

o

w

ar

zy

sk

ic

h

si

ed

zk

ic

h

to

w

 j

a

k

ie

 t

a

w

c

h

o

d

z

ą

in

te

ra

k

c

je

 z

e

 s

w

o

imi

 

p

a

rt

n

e

ra

mi

 ma

 w

p

ły

w

 n

a

 t

o

c

o

 

d

z

ie

je

 s

w

 c

z

a

s

ie

 i

c

h

 k

o

n

ta

k

tu

 

z

 d

z

ie

c

k

ie

m

P

O

Z

IO

M

 C

 –

E

X

O

S

Y

S

T

E

M

R

ó

ż

n

o

ro

d

n

e

 z

d

a

rz

e

n

ia

n

p

o

zi

o

m

ie

 

sp

o

łe

cz

n

o

śc

i l

o

ka

ln

ej

, s

p

o

łe

cz

st

w

o

ra

z

w

 w

ym

ia

rz

o

g

ó

ln

o

św

ia

to

w

ym

 b

ar

d

zi

ej

 c

zy

 

m

n

ie

j b

ez

p

o

śr

ed

n

io

 

z

mi

e

n

ia

z

a

s

a

d

y

 

fu

n

k

c

jo

n

o

w

a

n

ia

 r

ó

ż

n

y

c

h

 s

ie

d

li

s

k

(n

p

. p

o

p

rz

ez

 r

eg

u

la

cj

p

ra

w

n

e)

, a

 t

ym

 s

am

ym

 

zm

ie

n

ia

w

ar

u

n

ki

 d

zi

lu

d

zi

 

w

w

za

je

m

n

yc

h

 k

o

n

ta

kt

ac

h

 i 

in

te

ra

kc

ja

ch

 

ze

 s

o

b

ą

w

 ic

h

 s

ie

d

lis

ka

ch

P

O

Z

IO

M

 D

 -

M

A

K

R

O

S

Y

S

T

E

M

W

ew

n

ąt

rz

 d

an

ej

 s

u

b

ku

lt

u

ry

 c

zy

 k

u

lt

u

ry

 

w

sz

ys

tk

ie

 in

te

ra

kc

je

 b

ie

g

n

ą,

 a

 s

ie

d

lis

ka

 

fu

n

kc

jo

n

u

z

g

o

d

n

ie

 z

 u

tr

w

a

lo

n

y

mi

 

tr

a

d

y

c

w

z

o

rc

a

mi

, w

zg

d

n

ie

 

n

ie

za

le

żn

ym

i o

d

 r

eg

u

la

cj

i f

o

rm

al

n

o

-p

ra

w

n

yc

h

 

i w

p

ły

w

ó

w

 b

ie

żą

cy

ch

 z

d

ar

ze

ń

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

8

M

a

k

ro

s

y

s

te

m

E

x

o

s

y

s

te

m

A

 –

ro

z

wi

ja

c

a

 

s

o

s

o

b

a

M

e

z

o

s

y

s

te

m

A

C

B

A

D

E

F

A

H

I

G

M

ik

ro

s

y

s

te

m

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

2

9

M

A

K

R

O

S

Y

S

T

E

M

w

p

ły

w

ku

lt

u

ro

w

i c

yw

ili

za

cy

jn

e

-

zm

ia

n

p

o

lit

yc

zn

e,

 e

ko

n

o

m

ic

zn

i s

p

o

łe

cz

n

o

-k

u

lt

u

ro

w

e

E

G

Z

O

S

Y

S

T

E

M

w

p

ły

w

sp

o

łe

cz

n

i h

is

to

ry

cz

n

e

zd

ar

ze

n

ia

 s

p

o

łe

cz

n

o

 c

h

ar

ak

te

rz

lo

ka

ln

ym

 i 

św

ia

to

w

ym

M

E

Z

O

S

Y

S

T

E

M

w

za

je

m

n

re

la

cj

m

d

zy

 d

w

o

m

lu

b

 w

ce

j s

ie

d

lis

ka

m

i

w

 k

ry

ch

 p

o

śr

ed

n

io

 lu

b

 b

ez

p

o

śr

ed

n

io

 u

cz

es

tn

ic

zy

 je

d

n

o

st

ka

 

n

p

. r

el

ac

je

 r

o

d

zi

n

g

ru

p

w

ie

śn

ic

za

, ś

ro

d

o

w

is

ko

 p

ra

cy

 m

at

ki

 i 

o

jc

a

M

IK

R

O

S

Y

S

T

E

M

b

ez

p

o

śr

ed

n

ie

 in

te

ra

kc

je

o

so

b

am

i w

 r

ó

żn

yc

h

 s

ie

d

lis

ka

ch

 ż

yc

ia

 

w

 ś

ro

d

o

w

is

ku

 r

o

d

zi

n

n

ym

, r

ó

w

ie

śn

ic

zy

m

, s

zk

o

ln

ym

, s

ąs

ie

d

zk

im

in

te

ra

kc

je

 z

 o

so

b

am

i z

n

ac

cy

m

i

-

re

la

cj

u

cz

u

ci

o

w

e,

 in

te

ra

kc

je

   

sp

o

łe

cz

n

i d

yd

ak

ty

cz

n

w

u

ci

u

 B

o

rn

st

ei

n

a,

 e

p

iz

o

d

w

za

je

m

n

eg

o

 

za

an

g

o

w

an

ia

 (

E

W

Z

o

ra

in

te

ra

kc

je

 m

ed

iu

ce

(M

L

E

)

O

S

O

B

A

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

0

R

o

d

za

je

 o

d

d

zi

yw

an

ia

 k

o

n

te

ks

tu

 z

ew

n

ę

tr

zn

eg

o

 n

ro

zw

ó

j j

ed

n

o

st

ki

zm

ia

n

te

m

p

a

ro

zw

o

ju

p

o

d

tr

zy

m

an

ie

is

tn

ie

ce

g

o

 s

ta

n

u

 r

ze

cz

y

n

ad

an

ie

 n

o

w

eg

o

 k

ie

ru

n

ku

 

zm

ia

n

o

m

 r

o

zw

o

jo

w

ym

p

rz

ys

p

ie

sz

an

ie

o

p

ó

ź

n

ia

n

ie

w

p

ły

w

ko

n

te

ks

tu

ze

w

n

ę

tr

zn

eg

o

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

1

O

to

c

z

e

n

ie

 s

p

o

łe

c

z

n

e

 a

 w

s

p

ie

ra

n

ie

 r

o

z

w

o

ju

 d

z

ie

c

k

a

(p

o

w

n

a

n

ia

 mi

ę

d

z

y

k

u

lt

u

ro

w

e

)

P

rz

y

k

ła

d

 1

:

A

K

u

la

h

(z

a:

 

C

o

le

19

95

s.

 

31

-3

2)

 

b

ad

aj

ąc

 

li

b

e

ry

js

k

ie

 

p

le

mi

ę

K

p

e

ll

e

sz

cz

eg

ó

ln

ie

 

za

in

te

re

so

w

si

ę

ty

m

ja

m

d

zi

ec

za

p

o

zn

aw

an

p

rz

ys

ło

w

ia

m

i, 

kt

ó

re

 

w

 

ty

m

 

p

le

m

ie

n

iu

 

p

n

b

ar

d

zo

 

w

n

ą

ro

za

w

n

o

 

w

 

ro

zm

o

w

ac

h

 c

o

d

zi

en

n

yc

h

, j

ak

 i 

o

fi

cj

al

n

yc

h

, p

ro

w

ad

zo

n

yc

h

 p

rz

ez

 s

ta

rs

zy

zn

ę.

 

D

zi

an

ia

 w

p

ro

w

ad

za

ce

 d

zi

ec

w

 ś

w

ia

p

rz

ys

łó

w

 p

o

d

ej

m

o

w

an

b

ar

d

zo

 w

cz

n

ie

n

d

łu

g

o

 

p

rz

ed

te

m

za

n

im

 

d

zi

ec

ko

 

b

ęd

zi

je

 

w

 

p

n

ro

zu

m

ia

ło

 

u

m

ia

ło

 

je

 

st

o

so

w

w

 r

ó

żn

yc

h

 s

yt

u

ac

ja

ch

W

sz

ys

tk

ie

 d

zi

ec

 b

ar

d

zo

 c

st

o

 b

io

u

d

zi

w

 

za

b

aw

ac

h

 o

 c

h

ar

ak

te

rz

g

ie

o

w

n

yc

h

p

o

le

g

aj

ąc

yc

h

 n

o

p

o

w

ia

d

an

iu

 h

is

to

ry

je

k,

 

u

ad

an

iu

 z

ag

ad

ek

 i 

o

d

g

ad

yw

an

iu

 ic

h

Je

d

n

ta

ki

ch

 g

ie

m

ch

ar

ak

te

ze

sp

o

ło

w

y

p

o

le

g

n

ty

m

w

sp

ó

łz

aw

o

d

n

ic

ce

 

ze

 s

o

b

ą

ze

sp

o

ły

 d

zi

ec

w

 r

ó

żn

ym

 w

ie

ku

n

p

5-

12

 l

at

u

ad

aj

ą

za

g

ad

ki

 w

g

 m

et

o

d

“p

yt

an

ie

 

o

d

p

o

w

ie

d

ź”

C

o

n

ko

w

ie

 

o

b

u

 z

es

p

o

łó

w

 u

st

aw

ia

si

ę

n

ap

rz

ec

iw

ko

 

si

eb

ie

w

 k

o

le

jn

o

śc

w

g

 w

ie

ku

tj

o

d

 n

aj

st

ar

sz

eg

o

 d

o

 n

aj

m

ło

d

sz

eg

o

 w

 z

es

p

o

le

 i

 

ko

le

jn

o

 o

d

p

o

w

ia

d

aj

ąc

so

b

ie

 p

ar

d

zi

ec

(n

aj

p

ie

rw

 s

ta

rs

ze

p

o

te

m

 m

ło

d

sz

e)

 n

zm

ia

n

ę

o

b

u

 

ze

sp

o

łó

w

 

za

d

aj

ą

so

b

ie

 

za

g

ad

ki

Z

w

yc

ża

 

te

n

 

ze

sp

ó

ł, 

kt

ó

re

g

o

 

cz

ło

n

ko

w

ie

 p

ra

w

id

ło

w

o

 o

d

g

ad

li 

w

ce

j z

ag

ad

ek

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

2

K

o

me

n

ta

rz

w

 z

ab

aw

ie

 u

cz

es

tn

ic

ra

ze

m

 d

zi

ec

i w

 r

ó

żn

ym

 w

ie

ku

, a

 w

m

ło

d

sz

m

aj

ą

o

ka

zj

ę

u

cz

en

ia

 s

o

d

 

st

ar

sz

yc

h

i t

o

 w

 c

ko

w

ic

ie

 n

at

u

ra

ln

ej

, b

ez

p

ie

cz

n

ej

, e

m

o

cj

o

n

al

n

ie

 a

n

g

u

ce

j s

yt

u

ac

ji 

za

w

n

o

 

żn

yc

h

 s

p

o

so

b

ó

w

 f

o

rm

u

ło

w

an

ia

 z

ag

ad

ek

, j

ak

 i 

sp

o

so

b

ó

w

 u

d

zi

el

an

ia

 o

d

p

o

w

ie

d

zi

 (

“z

g

ad

yw

an

ia

”)

p

o

zn

aj

ą

te

ż

żn

ic

h

 t

re

śc

i, 

kt

ó

ry

ch

 z

ag

ad

ki

 m

o

g

ą

d

o

ty

cz

. T

re

śc

i t

n

al

ą

d

o

 z

as

o

b

ó

w

 

tr

ad

yc

yj

n

ej

 w

ie

d

zy

 p

le

m

ie

n

ia

 K

p

el

le

Z

 d

ru

g

ie

j s

tr

o

n

ko

le

jn

o

ść

u

st

aw

ie

n

ia

 s

d

zi

ec

i w

 o

b

u

 z

es

p

o

ła

ch

 

p

o

zw

al

n

ko

n

ta

kt

 “

w

n

w

n

ym

”,

je

d

n

o

cz

n

ie

 a

n

i n

ie

 d

ep

re

cj

o

n

u

je

 m

ło

d

sz

yc

h

, a

n

i n

ie

 s

ta

w

ia

 ic

h

 w

 s

yt

u

ac

ji 

ty

lk

o

 

n

la

d

o

w

an

ia

 s

ta

rs

zy

ch

, n

at

o

m

ia

st

 

d

aj

o

ka

zj

ę

d

o

 p

o

zn

an

ia

 z

ar

ó

w

n

o

 ic

h

 p

o

m

ys

łó

w

, j

ak

 i 

sp

o

so

b

ó

w

 f

o

rm

u

ło

w

an

ia

 p

yt

i o

d

p

o

w

ie

d

zi

P

o

n

ad

to

, p

o

n

ie

w

lic

zy

 s

ka

żd

p

ra

w

id

ło

w

o

d

g

ad

n

ci

e,

 t

ak

że

 p

rz

ez

 d

zi

ec

i n

aj

m

ło

d

sz

w

 

g

ru

p

ie

, t

w

o

rz

o

n

je

st

 

sy

tu

ac

ja

 a

kc

ep

ta

cj

i k

d

ej

 p

o

p

ra

w

n

ej

 w

yp

o

w

ie

d

zi

, n

ie

za

le

żn

ie

 o

d

 s

to

p

n

ia

 

je

j z

ło

żo

n

o

śc

i. 

W

 t

ej

 z

ab

aw

ie

 

za

g

ad

ka

 m

ta

sa

m

ą

p

o

st

, j

ak

 u

ży

w

an

p

rz

ez

 d

o

ro

yc

h

 c

o

n

w

 p

le

m

ie

n

ia

 

p

rz

ys

ło

w

ia

, t

zn

. d

w

ie

 p

o

łó

w

ki

 –

“p

yt

an

ie

i “

o

d

p

o

w

ie

d

ź”

, n

p

.:

 (

1)

 “

g

d

yb

zk

n

ie

 s

ka

ka

ła

 ..

.”

i (

2)

 “

to

 b

n

ó

żk

i n

ie

 z

ła

m

a”

(1

“c

o

 s

st

o

 ..

. “

i (

2)

 “

to

 s

n

ie

 o

d

st

an

ie

”.

 N

aw

et

 m

ło

d

sz

d

zi

ec

i, 

kt

ó

re

 n

ie

zb

yt

 d

o

b

rz

ro

zu

m

ia

ły

 s

en

łą

cz

en

ia

 o

b

u

 c

o

n

ó

w

 n

ie

  m

ia

ły

 k

ło

p

o

w

 z

 ic

h

 

łą

cz

en

ie

m

 w

 z

ab

aw

ie

 w

 o

d

g

ad

yw

an

ie

. T

ak

ie

 z

ab

aw

ks

zt

to

w

w

 n

ic

h

 

g

o

to

w

o

ść

d

o

 

p

o

u

g

iw

an

ia

 s

“w

zo

rc

am

i i

n

te

rp

re

ta

cj

i p

rz

ys

łó

w

 t

yp

o

w

ym

i d

la

 lu

d

zi

 d

o

ro

yc

h

”,

 a

 z

at

em

 

p

rz

yg

o

to

w

yw

je

 “

d

o

 p

o

u

g

iw

an

ia

 s

p

rz

ys

w

o

jo

n

ym

 “

al

fa

b

et

em

w

 in

n

yc

h

 k

o

n

te

ks

ta

ch

w

 k

ry

ch

 f

u

n

kc

jo

n

u

je

 o

n

 ja

ko

 e

le

m

en

sk

ła

d

o

w

n

o

w

yc

h

, d

o

ro

yc

h

 z

ad

(i

b

id

em

).

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

3

P

rz

y

k

ła

d

 2

 

C

. P

. C

h

ild

s

i P

. M

. G

re

en

fi

el

d

(1

98

2;

 z

a:

 C

o

le

, 1

99

5,

 s

. 3

2-

33

d

o

ko

n

al

o

p

is

u

 n

au

ki

 t

ka

n

ia

w

 

p

le

m

ie

n

iu

 Z

in

a

c

a

n

te

c

a

n

w

 ś

ro

d

k

o

w

o

-p

o

łu

d

n

io

w

y

M

e

k

s

y

k

u

. K

o

b

ie

ty

 

te

g

o

 p

le

m

ie

n

ia

 t

ka

n

kr

o

sn

ac

h

 c

ą

p

o

tr

ze

b

n

ą

w

sz

ys

tk

im

 o

d

zi

. U

cz

ąc

 s

w

rk

i t

ka

n

ia

 

cz

yn

to

 w

 k

ilk

u

 e

ta

p

ac

h

, o

d

 n

au

ki

 p

rz

yg

o

to

w

an

ia

 k

ro

sn

d

o

 t

ka

n

ia

, a

ż

p

o

 w

yk

o

ń

cz

en

ie

 

g

o

to

w

eg

o

 w

yr

o

b

u

W

 t

ra

kc

ie

 p

ie

rw

sz

eg

o

 t

ka

n

ia

 d

o

ro

sp

ęd

za

 a

ż

o

k.

 

90

%

cz

as

u

 z

 d

zi

ec

ki

em

, p

o

te

m

 t

cz

ęs

to

ść

sp

ad

a,

 i 

n

p

. g

d

d

zi

ew

cz

yn

ka

 m

ju

ż

u

tk

an

je

d

en

 w

yr

ó

b

 je

st

 t

o

 o

k.

 

50

%

cz

as

u

 s

p

ęd

za

n

eg

o

 

n

i p

o

le

g

aj

ąc

eg

o

 n

ko

n

tr

o

li 

i u

d

zi

el

an

iu

 p

o

m

o

cy

. P

o

 u

tk

an

iu

 c

zt

er

ec

h

 s

zt

u

d

o

ro

śl

sp

ęd

za

40

%

cz

as

u

 n

o

b

ec

n

o

śc

i b

ez

p

o

śr

ed

n

io

 p

rz

d

zi

ec

ku

. Z

m

ie

n

ia

 s

ta

sp

o

b

 

ko

m

u

n

ik

o

w

an

ia

 s

d

zi

ec

ki

em

, p

o

cz

ąt

ko

w

o

 s

ą

to

 k

tk

ie

 p

o

le

ce

n

ia

 t

yp

u

 “

zr

ó

b

 t

o

 ..

.”

p

o

te

m

 p

o

ja

w

ia

 s

co

ra

w

ce

j z

ło

żo

n

yc

h

 w

yp

o

w

ie

d

zi

 

ko

m

en

tu

cy

ch

ak

tu

al

n

ie

 

w

yk

o

n

yw

an

ą

p

rz

ez

 m

ą

tk

ac

zk

ę

cz

yn

n

o

ść

Z

an

im

 je

d

n

ak

 r

o

zp

o

cz

yn

si

ę

n

au

ka

 t

ka

n

ia

 m

d

zi

ew

cz

yn

ki

 o

b

se

rw

u

w

 c

ko

w

ic

ie

 n

at

u

ra

ln

sp

o

b

 t

o

, c

o

 r

o

b

ic

h

 m

at

ki

 i 

in

n

ko

b

ie

ty

. M

o

żn

p

o

w

ie

d

zi

, i

ż

p

o

te

m

 

“z

ac

zy

n

aj

ą

ćw

ic

zy

ć

ro

b

ie

n

ie

 t

eg

o

, c

o

 ju

ż

zn

aj

ą

(i

b

id

em

).

 

P

o

d

o

b

n

za

ch

o

w

an

ia

 d

o

ro

yc

h

 o

b

se

rw

o

w

J.

 L

av

e

(z

a:

 C

o

le

, o

p

. c

it

., 

s.

 3

4)

 w

 L

ib

er

ii 

w

 

tr

ak

ci

n

au

ki

 k

ra

w

ie

ct

w

w

 z

ak

ła

d

zi

p

ro

d

u

ku

cy

m

 o

d

zi

. C

o

kr

es

 n

au

ki

 b

ta

p

o

d

zi

el

o

n

n

ki

lk

et

ap

ó

w

, b

ez

p

o

śr

ed

n

ie

 u

d

zi

el

an

ie

 in

st

ru

kc

ji 

zd

ar

za

ło

 s

ty

lk

o

 w

 

p

ie

rw

sz

yc

h

 e

ta

p

ac

h

 i 

b

o

 s

p

o

ra

d

yc

zn

e,

 n

at

o

m

ia

st

 o

d

 s

am

eg

o

 p

o

cz

ąt

ku

 n

au

ki

 m

ło

d

zi

 

u

cz

n

io

w

ie

 u

cz

es

tn

ic

zy

li 

o

b

o

cz

el

ad

n

ik

ó

w

 i 

m

is

tr

w

 

w

 p

ra

w

d

zi

w

ym

 p

ro

ce

si

p

ro

d

u

kc

yj

n

ym

. O

d

 p

o

cz

ąt

ku

 w

u

cz

ąc

 s

p

ra

co

w

al

i “

n

ap

ra

w

d

ę”

, a

 n

ie

 “

n

n

ib

y”

i w

n

b

d

la

 w

sz

ys

tk

ic

h

 ja

ko

ść

ef

ek

tu

 ic

h

 p

ra

cy

.

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

4

K

o

m

e

n

ta

rz

w

p

ły

w

 o

to

cz

en

ia

 n

ro

zw

ó

j d

zi

ec

ka

 je

st

 t

u

 d

w

o

ja

ki

p

o

 p

ie

rw

sz

e,

 d

zi

ec

ko

 u

cz

es

tn

ic

zy

 w

 c

zy

n

n

o

śc

ia

ch

 d

o

ro

yc

h

 w

 n

at

u

ra

ln

sp

o

b

 o

d

 n

aj

m

ło

d

sz

yc

h

 la

t,

 a

 w

“n

as

ka

ty

m

, c

o

 d

la

 g

ru

p

w

 k

re

j ż

yj

je

st

 w

n

i p

o

tr

ze

b

n

e

. K

ie

d

n

ad

ch

o

d

zi

 p

o

ra

 n

au

ki

 o

kr

lo

n

yc

h

 u

m

ie

tn

o

śc

je

st

 ju

ż

d

o

 t

eg

o

 p

rz

yg

o

to

w

an

n

p

o

zi

o

m

ie

 m

o

ty

w

ac

yj

n

ym

 o

ra

u

m

ys

ło

w

ym

tz

n

. w

ie

 m

n

ie

j w

ce

j, 

co

 t

rz

eb

ro

b

i w

 ja

ki

ej

 k

o

le

jn

o

śc

i, 

zn

w

p

la

n

 

d

zi

an

ia

p

o

 d

ru

g

ie

, w

p

ły

w

 t

en

 w

id

w

 b

ez

p

o

śr

ed

n

im

 k

sz

ta

łt

o

w

an

iu

 r

ó

żn

yc

h

 

u

m

ie

tn

o

śc

i w

 t

o

ku

 d

łu

g

ie

g

o

 p

ro

ce

su

 p

o

d

zi

el

o

n

eg

o

 n

et

ap

(b

ad

ac

ze

 

w

o

n

ili

 w

 n

au

ce

 t

ka

ct

w

sz

ć

et

ap

ó

w

),

 k

ie

d

to

 

zm

ie

n

ia

 s

ro

la

 d

o

ro

eg

o

 

w

ra

p

o

st

ęp

am

i c

zy

n

io

n

ym

i p

rz

ez

 d

zi

ec

ko

p

o

n

ad

to

 d

zi

ec

ko

 m

p

o

cz

u

ci

ak

ce

p

ta

cj

i i

 b

yc

ia

 w

n

ym

, p

o

tr

ze

b

n

ym

, a

 w

n

ie

 t

yl

ko

 n

ab

yw

u

m

ie

tn

o

śc

i, 

al

ta

b

u

d

u

je

 s

w

p

o

cz

u

ci

ko

m

p

et

en

cj

i, 

o

d

 s

am

eg

o

 t

p

o

cz

ąt

ku

 n

au

ka

 o

d

b

yw

si

ę

w

 r

ze

cz

yw

is

te

j s

yt

u

ac

ji,

 a

 n

ie

 w

 

sy

tu

ac

ji 

“n

n

ib

y”

.

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

5

P

rz

y

k

ła

d

 3

B

. B

. S

ch

ie

ff

el

in

i E

. O

ch

s

(1

99

5)

 d

o

ko

n

al

i m

d

zy

 

ku

lt

u

ro

w

ej

 a

n

al

iz

p

o

w

n

aw

cz

ej

 r

ó

zn

yc

h

st

u

d

w

 e

m

p

ir

yc

zn

yc

h

 n

ad

 

so

cj

al

iz

ac

zy

ka

 u

 d

zi

ec

i

. J

ed

en

 z

 w

n

io

sk

ó

w

 z

 b

ad

n

ad

 p

rz

ys

w

aj

an

ie

m

 ję

zy

ka

 p

rz

ez

 d

z

ie

c

z

 k

u

lt

u

ry

 

a

n

g

lo

a

m

e

ry

k

a

ń

s

k

ie

j

d

o

ty

cz

sp

ec

yf

ic

zn

yc

h

 z

m

ia

n

 ję

zy

ka

 k

ie

ro

w

an

eg

o

 p

rz

ez

 d

o

ro

yc

h

 d

o

 d

zi

ec

ka

, a

 

m

ia

n

o

w

ic

ie

 

u

p

ra

sz

cz

an

ia

 ś

ro

d

w

 ję

zy

ko

w

yc

h

 o

ra

n

as

yc

en

ia

 ic

h

 “

u

cz

u

ci

o

w

o

śc

(t

zw

. j

ęz

yk

 m

ac

ie

rz

sk

i –

m

o

th

er

es

e)

o

ra

w

ch

o

d

ze

n

ia

 z

 d

zi

ec

ki

em

 g

łó

w

n

ie

 w

 

in

te

ra

kc

je

 t

yp

u

 je

d

en

-j

ed

en

(w

 d

ia

d

zi

e)

N

at

o

m

ia

st

 b

ad

an

ia

 p

ro

w

ad

zo

n

w

śr

ó

d

 I

n

d

ia

n

 a

ta

p

a

s

k

a

ń

s

k

ic

h

n

a

 S

a

m

o

a

 i

 w

 p

le

mi

e

n

iu

 K

a

lu

li

u

ja

w

n

iły

 

b

ra

st

o

so

w

an

ia

 za

w

n

o

 t

ak

ic

h

 u

p

ra

sz

cza

cy

ch

 p

ro

ce

d

u

r

p

rz

zw

ra

ca

n

iu

 s

d

o

ro

yc

h

 d

o

 d

zi

ec

i, 

ja

i b

ra

w

ys

iłk

ó

w

, b

u

czy

n

b

ar

d

zi

ej

 zr

o

zu

m

ia

ły

m

i w

yp

o

w

ie

d

zi

 d

zi

ec

i, 

ja

to

 c

st

o

 c

zy

n

szc

ze

g

ó

ln

ie

 m

at

ki

 d

zi

ec

i w

 k

g

u

 a

n

g

lo

am

er

yk

sk

im

 (

p

o

r.

 

p

o

ci

p

se

u

d

ia

lo

g

u

, w

za

je

m

n

o

śc

i i

 in

te

n

cj

o

n

al

n

o

śc

i o

p

is

yw

an

p

rz

ez

 S

ch

af

fe

ra

, 1

99

5a

, s

. 1

06

-1

11

).

 

I t

ak

, I

n

d

ia

n

ie

o

cze

ku

o

d

 s

w

yc

h

 d

zi

ec

i p

o

w

ta

rz

an

ia

 t

eg

o

, c

o

 m

ó

w

ili

 in

n

i, 

n

aw

et

 je

że

li 

d

zi

ec

i t

eg

o

 n

ie

 r

o

zu

m

ia

ły

, u

w

aj

ą,

 iż

zr

o

zu

m

ie

n

ie

 s

am

o

 p

rzy

jd

zi

cza

se

m

n

ie

 p

o

m

ag

aj

ą

d

zi

ec

ku

 w

yr

azi

ć,

 t

eg

o

, c

o

 c

h

ce

 w

yr

azi

ć

w

 f

o

rm

ie

 b

ar

d

zi

ej

 zr

o

zu

m

ia

łe

j d

la

 

o

to

cz

en

ia

, n

ie

 n

eg

o

cj

u

fo

rm

w

yp

o

w

ie

d

zi

 z

 d

zi

ec

ki

em

, s

am

i d

o

st

ar

cz

aj

ą

m

u

 “g

o

to

w

ej

 k

u

lt

u

ro

w

ej

 f

o

rm

u

ły

i w

ym

ag

aj

ą

p

o

w

rz

en

ia

 je

j o

ra

st

o

so

w

an

ia

. B

. B

. S

ch

ie

ff

el

in

i E

. O

ch

s

(o

p

. c

it

.,

s.

 1

38

n

azy

w

aj

ą

ta

ki

za

ch

o

w

an

ia

 d

o

ro

yc

h

 

o

b

ja

ś

n

ie

n

ia

mi

 k

u

lt

u

ro

w

y

mi

”.

 

Z

 k

o

le

i n

S

a

m

o

a

 i

 w

 p

le

mi

e

n

iu

 K

a

lu

li

(P

a

p

u

a

 –

N

o

w

a

 G

w

in

e

a

)

n

ie

zr

o

zu

m

ia

łe

 p

rz

ez 

d

o

ro

yc

h

 w

yp

o

w

ie

d

zi

 

m

yc

h

 d

zi

ec

i s

ą

ca

łk

o

w

ic

ie

 ig

n

o

ro

w

an

e,

 d

o

ro

śl

i n

ie

 p

o

d

ej

m

u

w

ża

d

n

yc

h

 d

zi

zm

ie

rza

cy

ch

 d

o

 zg

ad

yw

an

ia

 t

eg

o

, c

o

 

“d

zi

ec

ko

 m

ia

ło

 n

m

li”

i s

am

em

u

 w

yr

aża

n

ia

 je

g

o

 in

te

n

cj

i. 

W

w

cze

sn

yc

h

 m

ie

si

ąc

ac

h

 ży

ci

d

zi

ec

ko

 p

ra

w

ie

 n

ie

 d

o

św

ia

d

cz

ko

n

ta

kt

ó

w

 w

 d

ia

d

zi

e,

 u

w

aża

 s

, że

 “n

ic

 n

ie

 r

o

zu

m

ie

i z

 t

eg

o

 p

o

w

o

d

u

, j

ak

 p

is

ze

 H

. R

. S

ch

af

fe

r

(1

99

5b

, s

. 1

81

“n

ie

 a

d

re

su

je

 s

d

o

 n

ie

g

o

 ża

d

n

yc

h

 w

yp

o

w

ie

d

zi

, z

 w

yj

ąt

ki

em

 im

ie

n

ia

 i 

ja

ki

ch

ś

w

o

ka

liza

cj

i o

 e

ks

p

re

sy

jn

ym

 c

h

ar

ak

te

rze

. P

o

te

m

, w

 c

g

u

 

p

ie

rw

sz

eg

o

 r

o

ku

 ży

ci

a,

 m

at

ki

 za

cz

yn

aj

ą

d

o

 n

ic

h

 m

ó

w

, a

le

 w

yp

o

w

ie

d

zi

 t

n

ie

 m

aj

ą

ża

d

n

eg

o

 zw

zk

u

 z

 t

ym

, c

o

 in

te

re

su

je

 

d

zi

ec

ko

. J

ęzy

m

at

ek

 s

ad

si

ę

kr

ó

tk

ic

h

 i 

n

ie

 w

ym

ag

aj

ąc

yc

h

 r

ea

kc

ji 

d

zi

ec

ka

 w

yp

o

w

ie

d

zi

 w

 t

ry

b

ie

 r

o

zk

azu

cy

m

. (

...

g

d

p

ó

źn

ie

j u

zn

si

ę,

 że

 d

zi

ec

ko

 je

st

 ju

ż

g

o

to

w

d

o

 o

p

an

o

w

an

ia

 ję

zy

ka

 –

n

au

ka

 o

d

b

yw

si

ę

za

 p

o

m

o

m

et

o

d

 “d

yd

ak

ty

czn

yc

h

”.

”.

 

Je

d

n

o

cz

n

ie

 je

d

n

ak

 w

 s

yt

u

ac

ji,

 g

d

w

sp

ó

ln

m

ie

szk

an

ie

 ze

 s

o

b

ą

d

u

ży

ch

 r

o

d

zi

n

 je

st

 f

o

rm

ą

zw

yc

za

jo

w

ą,

 

d

zi

ec

i c

cz

as

 

“za

n

u

rz

o

n

e”

w

 w

ie

lo

o

so

b

o

w

yc

h

 in

te

ra

kc

ja

ch

 w

er

b

al

n

yc

h

, j

ak

o

 o

b

se

rw

at

o

rz

i s

łu

ch

ac

ze

. J

el

i d

zi

ec

ko

 w

yr

aża

 ja

ś

p

o

tr

ze

b

ę

w

 s

to

su

n

ku

 d

o

 d

o

ro

eg

o

, k

ie

ro

w

an

je

st

 d

o

 o

p

ie

ku

n

n

iżs

ze

g

o

 r

an

g

ą,

 a

 t

em

u

 p

o

le

ca

 s

sp

n

ie

n

ie

 je

g

o

 p

ro

śb

y,

 c

zy

li 

to

 s

ta

rs

ze

 d

zi

ec

i m

ó

w

d

o

 n

ie

m

o

w

t,

 a

 m

at

ka

 w

yp

o

w

ia

d

si

ę

w

 ic

h

 im

ie

n

iu

. D

zi

ec

ko

 m

w

o

ka

zj

ę

d

o

 b

ezp

o

śr

ed

n

ie

g

o

 

d

o

św

ia

d

cza

n

ia

 zw

zk

ó

w

 s

p

o

łe

czn

yc

h

 o

 z

ło

żo

n

ej

 h

ie

ra

rc

h

ii 

(S

ch

ie

ff

el

in

, O

ch

s,

 o

p

. c

it

., 

s.

 1

43

).

 

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

6

K

o

me

n

ta

rz

H

. R

. S

ch

af

fe

r

(o

p

. c

it

.,

s.

 1

82

-1

83

ko

m

en

tu

w

yn

ik

i t

yc

h

 o

b

se

rw

ac

ji 

p

o

d

kr

la

, i

ż

d

zi

ec

i z

 K

al

u

li

“z

ac

zy

n

aj

ą

m

ó

w

sw

ym

 ję

zy

ki

em

 w

 n

o

rm

al

n

ym

 c

za

si

e”

, m

im

o

 iż

n

ie

 

m

aj

ą

ko

n

ta

kt

ó

w

 z

 w

ra

żl

iw

ym

 d

o

ro

ym

, n

as

ta

w

io

n

ym

 n

ci

ąg

łe

 w

ap

yw

an

ie

 i 

ko

m

en

to

w

an

ie

 t

re

śc

i i

ch

 w

yp

o

w

ie

d

zi

, j

ak

 c

zy

n

to

 m

at

ki

 w

 n

as

zy

m

 s

p

o

łe

cz

st

w

ie

d

zi

ec

i n

ie

 s

ą

p

ar

tn

er

am

i d

o

ro

yc

h

 w

 p

ro

ce

si

ko

m

u

n

ik

ac

ji,

 m

o

 je

st

 in

te

ra

kc

ji 

ty

p

u

 

“t

w

ar

-w

-t

w

ar

z”

, d

o

ro

n

ie

 d

o

st

o

so

w

u

je

 s

w

eg

o

 z

ac

h

o

w

an

ia

 d

o

 m

o

żl

iw

o

śc

i d

zi

ec

ka

n

ie

 m

p

o

d

zi

el

an

ia

 t

em

at

u

, a

n

i w

yc

h

o

d

ze

n

ia

 o

d

 t

eg

o

, n

cz

ym

 s

ku

p

ia

 s

w

ą

u

w

ag

ę

d

zi

ec

ko

H

. R

. S

ch

af

fe

r

(1

99

5b

, s

. 1

83

-1

84

fo

rm

u

łu

je

 n

aw

et

 

h

ip

o

te

z

ę

n

a

b

y

w

a

n

ia

 

z

y

k

a

 p

rz

e

z

 “

p

o

d

s

łu

c

h

iw

a

n

ie

.

W

n

io

se

je

g

o

 (

o

p

. c

it

., 

s.

 1

89

je

st

 

n

as

p

u

cy

n

al

(.

..)

 p

rz

ea

n

al

iz

o

w

za

ło

że

n

ia

 m

o

d

el

u

 d

ia

d

yc

zn

eg

o

m

ó

w

ce

 o

 

n

aj

w

n

ie

js

ze

j r

o

li 

sy

tu

ac

ji 

ty

p

u

 je

d

en

-j

ed

en

, r

o

zu

m

ia

n

ej

 ja

ko

 je

d

yn

ko

n

te

ks

t,

 w

 

kt

ó

ry

m

 d

zi

ec

ko

 o

p

an

o

w

u

je

 p

o

cz

ąt

ki

 k

o

m

u

n

ik

ac

ji

”.

 

Z

 k

o

le

i B

. B

. S

ch

ie

ff

el

in

i E

. O

ch

s

(o

p

. c

it

., 

s.

 1

51

-1

52

st

w

ie

rd

za

, i

ż

sp

o

so

b

ko

n

w

er

sa

cj

i d

o

ro

yc

h

 z

 m

ym

i d

zi

m

i r

ó

żn

si

ę

w

 z

al

n

o

śc

i o

d

 p

rz

ek

o

n

w

ar

to

śc

i i

 p

o

rz

ąd

ku

 s

p

o

łe

cz

n

eg

o

 c

h

ar

ak

te

ry

st

yc

zn

eg

o

 d

la

 d

an

ej

 k

u

lt

u

ry

. (

...

D

zi

ec

p

rz

ys

w

aj

aj

ą

so

b

ie

 w

ie

d

o

 c

h

ar

ak

te

rz

sp

o

łe

cz

n

o

-k

u

lt

u

ro

w

ym

 p

o

p

rz

ez

 o

b

se

rw

o

w

an

ie

 i 

u

cz

es

tn

ic

ze

n

ie

 w

 c

o

d

zi

en

n

yc

h

 w

ym

ia

n

ac

h

 z

ac

h

o

d

cy

ch

 p

rz

u

ży

ci

u

 s

łó

w

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

7

P

o

d

s

u

mo

w

a

n

ie

 

ro

la

 in

n

yc

h

 lu

d

zi

 

ja

ko

 z

n

ac

cy

ch

 e

le

m

en

w

 ś

ro

d

o

w

is

ka

 z

ew

n

ę

tr

zn

eg

o

tw

o

rz

en

ie

 p

rz

es

tr

ze

n

i d

o

 d

zi

an

ia

fi

zy

cz

n

ej

-

m

o

g

ę

d

o

st

ę

p

n

o

ść

śr

o

d

w

 r

ea

liz

ac

ji 

ce

w

p

sy

ch

ic

zn

ej

-

w

o

ln

o

 m

i:

 p

o

cz

u

ci

sw

o

b

o

d

y,

 r

eg

u

la

cj

ko

n

tr

o

li

o

rg

an

iz

ac

ja

 c

za

su

:

ro

d

za

j k

o

n

tr

o

li 

ry

tm

ic

zn

o

ść

i p

rz

ew

id

yw

al

n

o

ść

d

o

st

ar

cz

an

ie

 ś

ro

d

w

 r

ea

liz

ac

ji 

ce

w

:

p

rz

ed

m

io

ty

, l

u

d

zi

e,

 in

te

ra

kc

je

 

ż

n

ro

d

za

je

 w

sp

ar

ci

d

la

 je

d

n

o

st

ki

in

g

er

en

cj

w

 d

zi

an

ia

 je

d

n

o

st

ki

 –

ja

ko

ść

in

te

ra

kc

ji:

p

o

d

tr

zy

m

an

ie

 s

ta

tu

q

u

o

=

 d

zi

an

ie

 w

 s

tr

ef

ie

 a

kt

u

al

n

eg

o

 r

o

zw

o

ju

 

S

A

R

zm

ia

n

te

m

p

d

zi

an

ia

 (

p

rz

ys

p

ie

sz

an

ie

, o

p

ó

ź

n

ia

n

ie

)

n

ad

an

ie

 n

o

w

eg

o

 k

ie

ru

n

ku

 d

zi

an

io

m

 =

 u

ru

ch

am

ia

n

ie

 s

tr

ef

ro

zw

o

ju

 

n

aj

b

liż

sz

eg

o

 

S

N

R

background image

A

n

n

a

 I

B

rz

e

z

s

k

a

W

y

k

ła

d

 k

u

rs

o

w

y

P

s

y

c

h

o

lo

g

ia

 r

o

z

w

o

ju

In

s

ty

tu

P

s

y

c

h

o

lo

g

ii 

U

A

M

 

2

0

1

0

/2

0

1

1

  

  

 

3

8