57
Zadania do rozdziału 8.
Zad.8.1.
Elektron
(o
masie
kg
10
1
,
9
m
31
−
⋅
=
i ładunku elektrycznym
C
10
6
.
1
e
19
−
⋅
=
) wpada
z prędkością
s
/
m
10
7
=
υ
w obszar jednorodnego pola magnetycznego o indukcji
T
10
B
2
−
=
prostopadle do linii sił tego pola. Znaleźć tor ruchu elektronu w polu
magnetycznym.
Rozwiązanie:
Na elektron poruszający się z prędkością
υ
G
w polu
B
G
działa siła Lorentza
L
F
G
,
( )
B
e
F
F
;
B
x
e
F
L
L
L
υ
=
=
υ
−
=
G
G
G
G
która jest skierowana prostopadle do
wektorów
B
G
i
υ
G
.
Siła
L
F
G
działa tak, jak siła dośrodkowa
(
)
υ
⊥
G
G
L
F
, a więc zakrzywia tor elektronu.
Na poruszający się elektron o masie m z prędkością
υ po torze o krzywiźnie r działa z kolei
siła odśrodkowa F
r
m
F
2
υ
=
,
która działa wzdłuż tej samej prostej co siła F
L
ale jest przeciwnie do niej skierowana.
Zatem elektron w polu magnetycznym zadania będzie poruszał się po okręgu o promieniu r w
płaszczyźnie prostopadłej do B
G
.
Promień tego okręgu wyliczymy z warunku:
F
F
L
= co
czyni:
r
m
B
e
2
υ
=
υ
Stąd
eB
m
r
υ
=
58
T
10
C
10
6
,
1
s
/
m
10
kg
10
1
,
9
r
2
19
7
31
−
−
−
⋅
⋅
⋅
⋅
=
Ale
[ ]
[ ]
[
]
2
s
/
m
kg
N
;
s
/
m
C
N
T
⋅
=
⋅
=
Zatem
2
2
3
s
/
m
kg
m
s
/
m
kg
10
7
,
5
N
C
s
/
m
C
s
/
m
kg
7
,
5
r
⋅
⋅
⋅
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
=
−
m
10
7
,
5
r
3
−
⋅
=
Zad.8.2.
Oblicz
siły działania jednorodnego pola magnetycznego o indukcji B
G
na osadzoną na
osi 00’ prostokątną ramkę ABCD z drutu o długościach boków a i b. Oś obrotu przechodzi
przez bok a i jest symetralną ramki. Przez ramkę płynie prąd I.
Rozwiązanie:
a)
Załóżmy, że w pierwszej chwili powierzchnia ramki jest równoległa do linii siły indukcji B
G
.
Rys.a.
Korzystamy ze wzoru na siłę
F
G
działającą
na prostoliniowy przewodnik o długości l z
prądem I w polu magnetycznym B
G
.
( )
α
=
=
=
sin
BIl
F
F
;
B
x
l
I
F
G
G
G
G
gdzie
l
G
to wektor o długości l i zwrocie
wyznaczonym przez kierunek prądu I, zaś
α to kąt między wektorami
B
i
l
G
G
.
Ponieważ dla boku scharakteryzowanego
wektorem
1
a
G
α = 0 (sinα = 0), a dla boku
2
a
G
α = π (sinα=0) dlatego na boki te nie
działają żadne siły.
Na boki
2
1
b
i
b
G
G
działają odpowiednio siły
F
F
F
2
1
=
=
prostopadłe do płaszczyzny rys. a,
tworząc parę sił.
Dla
1
b
G
;
2
π
=
α
(sin
α = 1) i wtedy
BIb
F
1
=
, zaś
59
dla
2
b
G
;
π
=
α
2
3
(sin
α = -1) i wtedy
BIb
F
2
−
=
.
Ta para sił działa na ramkę momentem obrotowym M
G
2
2
1
1
F
x
2
a
F
x
2
a
M
G
G
G
G
G
+
=
β
⋅
⋅
=
=
sin
F
a
M
M
G
gdzie
β to kąt między
1
1
F
i
2
a
G
G
. Kąt ten jest również zawarty między
2
2
F
i
2
a
G
G
(patrz rys.a).
Ponieważ w rozważanym przypadku
2
π
=
β
, dlatego
BIba
F
a
M
=
⋅
=
Moment pary sił M obraca ramkę wokół osi obrotu 00’. Podczas obrotu kąt
β maleje, więc i
moment M powodujący ruch ramki maleje w myśl wzoru
β
=
sin
BIba
M
Gdy
β = 0 (wtedy płaszczyzna ramki jest prostopadła do
B
G
) to
M = 0
Zobaczmy jakie siły działają na ramkę w tym położeniu.
b) Ramka w położeniu prostopadłym do linii sił pola B
G
.
W tym położeniu na ramkę działają cztery
siły
4
3
2
1
F
i
F
,
F
,
F
G
G
G
G
BIb
F
F
;
F
F
2
1
2
1
=
=
−
=
G
G
oraz
BIa
F
F
;
F
F
4
3
3
4
=
=
−
=
G
G
Siły te, jak widzimy na rys.b, dążą do
rozciągnięcia ramki, lecz nie nadają jej
ruchu obrotowego bo
M = 0
Rys.b.
60
Zad. 8.3.
W prostoliniowym przewodniku o długości l płynie prąd o natężeniu I. Wyznaczyć
wartość indukcji magnetycznej
B
G
w punkcie A odległym o r
o
od przewodnika. Punkt A jest
tak usytuowany w przestrzeni, że z tego punktu końce M i N przewodnika widać odpowiednio
pod kątami
2
1
i
ϕ
ϕ
(patrz rysunek).
Rozwiązanie:
Indukcję magnetyczną B
G
w punkcie A
obliczamy z prawa B-S-L.
r
x
l
d
r
I
4
B
3
r
o
l
a
przewodnik
dlugości
calej
po
K
G
G
π
µ
µ
∫
=
W naszym konkretnym przypadku B
możemy przedstawić jako:
dl
r
I
4
B
2
r
o
l
a
przewodnik
dlugości
calej
po
ϕ
π
µ
µ
∫
=
(1)
Ale z trójkąta AEB wynika, że
ϕ
=
sin
r
r
o
(2)
Z trójkąta DCB otrzymujemy:
ϕ
⋅
=
sin
dl
BC
, gdzie BC możemy obliczyć z definicji kąta łukowego
ϕ
= d
r
BC
Zatem
ϕ
ϕ
=
sin
rd
dl
(3)
Podstawiając (2) i (3) do (1) otrzymujemy:
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
⋅
π
ϕ
µ
µ
∫
=
ϕ
ϕ
sin
d
sin
r
sin
I
r
4
sin
B
o
2
o
2
r
o
2
1
ϕ
ϕ
⋅
π
µ
µ
∫
=
ϕ
ϕ
d
sin
I
r
4
B
o
r
o
2
1
61
ϕ
ϕ
∫
π
µ
µ
=
ϕ
ϕ
d
sin
r
4
I
B
2
1
o
r
o
(
)
(
)
2
1
o
r
o
o
r
o
cos
cos
r
4
I
cos
r
4
I
B
2
1
ϕ
−
ϕ
π
µ
µ
=
ϕ
−
π
µ
µ
=
ϕ
ϕ
Gdy przewodnik jest nieskończenie długi to
π
=
ϕ
=
ϕ
2
1
a
0
Wtedy
( )
[
]
1
1
r
4
I
B
o
r
o
−
−
π
µ
µ
=
o
r
o
r
2
I
B
π
µ
µ
=
Zad. 8.4
Dana jest prostokątna ramka o bokach a i b, w której płynie stały prąd elektryczny o
natężeniu I. Znaleźć kierunek i wartość wektora indukcji magnetycznej B
G
w środku ramki.
Rozwiązanie:
Z prawa B-S-L wynika, że B
G
w środku ramki jest wektorową sumą
4
3
2
1
B
i
B
,
B
,
B
G
G
G
G
wektorów indukcji pochodzących od poszczególnych boków ramki.
Wektory
4
3
2
1
B
i
B
,
B
,
B
G
G
G
G
leżą wszystkie na jednej prostej, prostopadłej do płaszczyzny ramki
i przechodzącej przez jej środek.
Zwroty tych wektorów są zgodne i są skierowane w stronę czytelnika.
Zatem
62
4
3
2
1
B
B
B
B
B
+
+
+
=
Przyczynki
4
3
2
1
B
i
B
,
B
,
B
obliczamy korzystając z wiadomości zdobytych w zad.8.2.
(
)
12
11
o
r
o
1
cos
cos
r
4
I
B
ϕ
−
ϕ
π
µ
µ
=
ale
;
b
a
a
cos
;
2
b
r
2
2
11
o
+
=
ϕ
=
;
b
a
a
cos
2
2
12
+
−
=
ϕ
bo
(
)
11
12
cos
cos
cos
cos
ϕ
−
=
ϕ
−
=
ϕ
−
π
=
ϕ
ponieważ
11
ϕ
=
ϕ
Zatem
2
2
r
o
2
2
r
o
1
b
a
b
Ia
b
a
a
2
2
/
b
4
I
B
+
π
µ
µ
=
+
⋅
π
⋅
µ
µ
=
Analogicznie
(
)
2
2
r
o
22
21
r
o
2
b
a
a
Ib
cos
cos
2
/
a
4
I
B
+
π
µ
µ
=
ϕ
−
ϕ
⋅
π
⋅
µ
µ
=
(
)
2
2
r
o
32
31
r
o
3
b
a
b
Ia
cos
cos
2
/
b
4
I
B
+
π
µ
µ
=
ϕ
−
ϕ
⋅
π
⋅
µ
µ
=
(
)
2
2
r
o
42
41
r
o
4
b
a
a
Ib
cos
cos
2
/
a
4
I
B
+
π
µ
µ
=
ϕ
−
ϕ
⋅
π
⋅
µ
µ
=
Ostatecznie
+
+
+
+
+
+
π
µ
µ
=
2
2
2
2
2
2
2
2
r
o
b
a
a
b
b
a
b
a
b
a
a
b
b
a
b
a
I
B
(
)
2
2
r
o
2
2
2
2
r
o
b
a
ab
I
2
b
a
ab
b
a
2
I
B
+
π
µ
µ
=
+
+
π
µ
µ
=
Zad. 8.5.
Wyznaczyć wartość indukcji magnetycznej
B
G
w środku obwodu kołowego o
promieniu r, w którym płynie prąd elektryczny o natężeniu I.
63
Rozwiązanie:
Zgodnie z prawem B-S-L wszystkie
elementy
l
d
G
tego obwodu z prądem I
wywołują w środku okręgu indukcję
(
)
r
x
l
d
r
I
4
B
d
3
r
o
G
G
G
π
µ
µ
=
o jednakowych kierunkach (wzdłuż prostej
prostopadłej do płaszczyzny obwodu i
przechodzącej przez środek okręgu) i
zwrotach (za płaszczyznę rysunku).
A zatem całkowanie wektorowe sprowadza się do całkowania skalarnego
dl
I
r
4
dB
B
2
r
o
r
2
0
okręgu
po
π
µ
µ
∫
∫
=
=
π
bo kąt
ϕ między wektorami
l
d
i
r
G
G
wynosi
2
π
, a więc 1
sin
=
ϕ
.
Stąd
dl
r
4
I
B
r
2
0
2
r
o
∫
π
µ
µ
=
π
[
]
0
r
2
r
4
I
l
r
4
I
B
2
r
o
r
2
0
2
r
o
−
π
π
⋅
µ
µ
=
π
µ
µ
=
π
r
2
I
B
r
o
µ
µ
=
Zad. 8.6.
Obliczyć indukcję magnetyczną
B
G
na osi obwodu kołowego w odległości d od środka
obwodu. Natężenie prądu w obwodzie wynosi I, a promień obwodu R.
Rozwiązanie:
Wychodząc z prawa B-S-L
(
)
r
x
l
d
r
I
4
'
B
d
3
G
G
G
π
µ
=
; gdzie
r
o
µ
µ
=
µ
Ponieważ wektor l
d
G
oraz wektor wodzący
r
G
tworzą kąt
2
π
, więc
dl
r
I
4
'
dB
2
π
µ
=
64
Wektory indukcji
2
1
B
d
i
B
d
G
G
od
symetrycznie położonych elementów
1
l
d
G
i
2
l
d
G
przewodnika są równe co do modułu i
symetrycznie położone względem siebie,
zatem wartość indukcji wypadkowej od
oby elementów wynosi:
2
r
2
dl
sin
I
sin
'
dB
2
dB
π
β
⋅
⋅
µ
=
β
=
Wektor indukcji dB jest prostopadły do
powierzchni obwodu, i skierowany od
obwodu.
Wypadkową indukcję od całego przewodnika otrzymamy całkując powyższe równanie po
połowie okręgu czyli od 0 do
πR
R
r
2
sin
I
dl
r
4
sin
I
B
2
R
0
2
π
π
β
⋅
⋅
µ
=
∫
π
β
⋅
⋅
µ
=
π
Uwzględniając, że
r
R
sin
=
β
i
2
2
d
R
r
+
=
, otrzymamy
(
)
2
/
3
2
2
2
d
R
2
IR
B
+
µ
=
(*)
Zad. 8.7.
Wyznaczyć natężenie H pola magnetycznego na osi cewki cylindrycznej (solenoidu) z
równomiernie i gęsto nawiniętymi zwojami, przez które przepływa prąd o natężeniu I. Cewka
ma n zwojów, długość l i promień przekroju poprzecznego r. Położenie punktu P, dla którego
liczymy H, określają odcinki a
1
i a
2
mierzone od końca cewki. Przedyskutować otrzymany
wynik.
Rozwiązanie:
Przyjmijmy początek układu współrzędnych w rozpatrywanym punkcie P. Kierunek prądu w
uzwojeniu niech będzie taki, jak na rysunku. Jeżeli wziąć pod uwagę kołowy element cewki o
długości dx, to można go traktować jak cienki przewodnik kołowy i wykorzystać wynik z
zadania 8.6.
65
Na jednostkę długości solenoidu przypada
( )
l
/
n
I
⋅
amperozwojów czyli prąd dI płynący w
elemencie dx solenoidu wynosi:
dx
l
n
I
dI
⋅
=
Podstawiając do wyniku końcowego (*) z
zadania 8.6 za
x
d
→ , za
r
R
→ i za
dI
I
→
solenoidu oraz wiedząc, że między
wektorami B
i
H
G
G
zachodzi związek
H
B
G
G
µ
=
otrzymujemy:
(
)
(
)
dx
x
r
r
lr
2
n
I
dx
x
r
r
l
2
n
I
dH
2
/
3
2
2
3
2
/
3
2
2
2
+
⋅
=
+
⋅
=
Aby znaleźć H w punkcie P należy powyższe wyrażenie scałkować po dx w granicach od a
1
do a
2
. W tym celu zmieniamy zmienną całkowania i przechodzimy do całkowania po kącie
α
(patrz rysunek). Z rysunku wynika, że
α
⋅
=
α
=
+
ctg
r
x
oraz
sin
x
r
r
2
2
czyli
α
−
=
α
2
sin
r
d
dx
Stąd
α
α
−
=
d
sin
r
dx
2
Zatem
α
α
⋅
α
⋅
−
=
d
sin
r
sin
lr
2
n
I
dH
2
3
α
α
⋅
−
=
d
sin
ln
2
n
I
dH
i
(
)
α
α
−
∫
=
α
α
⋅
−
∫
=
∫
=
α
α
α
α
α
α
d
sin
l
2
In
d
sin
l
2
n
I
dH
H
1
2
1
2
1
2
66
(
)
1
2
cos
cos
l
2
n
I
H
α
−
α
⋅
−
=
Wyrażając kąty za pomocą odcinków określających położenie punktu P otrzymuje się:
2
2
2
2
2
a
r
a
cos
+
=
α
(
)
2
1
2
1
1
1
a
r
a
cos
cos
+
=
α
−
π
=
α
−
Wtedy:
+
+
+
=
=
2
2
2
2
2
1
2
1
a
r
a
a
r
a
l
2
In
H
Jeżeli solenoid jest długi (l>>r), to można przyjąć, że:
r
a
i
r
a
2
1
>>
>>
to wówczas natężenie pola H jest w całym solenoidzie takie samo i wynosi:
(
)
l
In
1
1
l
2
In
H
=
+
=
,
l
In
H
=
Widzimy więc, że natężenie pola magnetycznego H wewnątrz solenoidu jest wprost
proporcjonalne do ilości zwojów n solenoidu, a odwrotnie proporcjonalne do jego długości l.
Zad. 8.8.
Wyprowadź z prawa Faradaya wzór na siłę elektromotoryczną
ε
indukowaną w pręcie
o długości l, obracającym się w jednorodnym polu magnetycznym o indukcji
B
G
ze stałą
prędkością kątową
ω wokół osi przechodzącej przez jeden z końców pręta i prostopadłej do
niego. Płaszczyzna obrotu jest prostopadła do
B
G
.
Rozwiązanie:
Wychodzimy ze znanego wzoru:
ε
dt
d
B
Φ
−
=
Elementarny strumień
B
d
Φ przecinany
przez wirujący pręt w ciągu czasu dt
wynosi:
s
d
B
d
B
G
G
⋅
=
Φ
67
gdzie s
d
G
jest to wektor powierzchni , którego moduł równa się wielkości powierzchni ds
(zakreślonej przez pręt o długości l) i jest prostopadły do powierzchni ds.
Ponieważ
s
d
||
B
G
G
(czyli kąt
α jaki tworzą te dwa wektory wynosi 0 i jest wtedy cosα = 1)
możemy zapisać:
ds
B
cos
ds
B
s
d
B
d
B
⋅
=
α
⋅
⋅
=
⋅
=
Φ
G
G
Przybliżając pole ds. zakreślone przez pręt w czasie dt polem trójkąta OAB mamy:
l
AB
2
1
ds
⋅
=
Odcinek AB trójkąta wyznaczamy z definicji miary łukowej kąta.
α
= d
l
AB
gdzie droga kątowa
dt
d
⋅
ω
=
α
Zatem
dt
l
AB
⋅
ω
⋅
=
a
dt
l
2
1
ds
2
ω
=
i wtedy
dt
Bl
2
1
d
2
B
ω
=
Φ
Ostateczny wzór na
ε zaindukowaną w pręcie ma postać:
ε
ω
=
2
Bl
2
1