O centralizmie demokratycznym i ustroju partii

Lew Dawidowicz Trocki – O centralizmie demokratycznym i ustroju partii (1937 rok)

Do wydawców
„Socialist Appeal”
[„Apelu Socjalistycznego”] (USA)

W ubiegłych miesiącach otrzymywałem listy na temat wewnętrznego ustroju partii rewolucyjnej,

od paru widocznie młodych towarzyszy, których nie znam. Niektóre z tych listów uskarżały się na brak
demokracji w Waszej organizacji, na dominację przywódców itp. Niektórzy towarzysze proszą mnie,
abym dał jasną i dokładną definicję centralizmu demokratycznego, która z góry wykluczyłaby fałszywe
interpretacje. Niełatwo jest odpowiedzieć na te listy. Żaden z moich korespondentów nawet nie spróbował
wskazać jasno i konkretnie, na czym polega to naruszenie demokracji.

Z drugiej strony, na ile ja, stojący z boku, mogę sądzić na podstawie Waszej gazety i Waszych

biuletynów, dyskusja w Waszej organizacji jest prowadzona w warunkach pełnej wolności. Biuletyny są
wypełnione głównie stanowiskami przedstawicieli mniejszości, i to małych mniejszości. Jak już
mówiłem, to samo dotyczy i Waszych spotkań dyskusyjnych. Decyzje jeszcze nie są podjęte.
Najwidoczniej zostaną podjęte na konferencji delegatów wybranych w wolnych wyborach. Gdzie tu mogą
się przejawiać naruszenia demokracji? Trudno to zrozumieć.

Czasami, sądząc z tonu tych listów, tj. w głównej mierze z braku konkretnie sformułowanych

skarg, wygląda na to, że skarżący są po prostu nie usatysfakcjonowani faktem, iż w swej niechęci do
istniejącej demokracji wydają się być w niewielkiej mniejszości. W świetle swego doświadczenia wiem,
że to jest niemiłe. Ale gdzież tu naruszenie demokracji?

I nie uważam, że mogę dać taką definicję centralizmu demokratycznego, która raz na zawsze

wyeliminowałaby nieporozumienia i fałszywe interpretacje. Partia jest aktywnym organizmem. Rozwija
się ona w walce z zewnętrznymi przeszkodami i wewnętrznymi sprzecznościami.

Gorączkowa dekompozycja II i III Międzynarodówki, w surowych warunkach epoki

imperialistycznej, stwarza dla IV Międzynarodówki trudności bez precedensu w historii. Nikt nie może
przezwyciężyć ich za pomocą pewnego rodzaju czarodziejskiego zaklęcia. Ustrój partii nie spada gotowy
z nieba, lecz jest kształtowany stopniowo w walce. Od ustroju ważniejsza jest linia polityczna. Przede
wszystkim trzeba poprawnie określić strategiczne problemy i taktyczne metody w celu ich
rozwiązywania. Formy organizacyjne powinny odpowiadać strategii i taktyce.

Tylko właściwa polityka może zagwarantować zdrowy ustrój partii. To nie znaczy, ma się

rozumieć, że rozwój partii nie napotyka na problemy organizacyjne jako takie. Ale to znaczy, że formuła
centralizmu demokratycznego musi w sposób nieunikniony znajdować różny wyraz w różnych partiach
różnych krajów, a nawet w różnych stadiach rozwoju jednej i tej samej partii.

Demokracja i centralizm nie znajdują się w ustalonej raz na zawsze, niezmiennej relacji

wzajemnej. Wszystko zależy od konkretnych okoliczności, od sytuacji politycznej w kraju, od siły partii i
jej doświadczenia, od ogólnego poziomu jej członków, od autorytetu, jaki zdobyło kierownictwo.

Przed konferencją, kiedy problemem jest sformułowanie linii politycznej na następny okres,

demokracja triumfuje nad centralizmem.

Kiedy problemem jest działanie polityczne, centralizm podporządkowuje sobie demokrację.

Demokracja znów upomina się o swoje prawa, kiedy partia czuje potrzebę krytycznej weryfikacji swych
działań. Równowaga między demokracją a centralizmem stabilizuje się w ciągłej walce, w pewnej chwili
jest naruszana, by potem znów została przywrócona. Dojrzałość każdego członka partii wyraża się między
innymi w tym, że nie żąda on od partii więcej reżimu, niż ona może dać. Osoba, która określa swój
stosunek do partii przez pryzmat tego, że nieraz dostała po nosie, jest marnym rewolucjonistą.

Konieczna jest, oczywiście, walka przeciw każdemu błędowi kierownictwa, każdej

niesprawiedliwości, itp. Ale konieczne jest postrzeganie tych „niesprawiedliwości” i „błędów” nie
samych w sobie, lecz w połączeniu z ogólnym rozwojem partii i w skali narodowej, i międzynarodowej.

Właściwy sąd i wyczucie proporcji w polityce jest ekstremalnie ważną rzeczą. Osoba, która ma

skłonności do rycia swego własnego kretowiska, może wyrządzić wiele złego i sobie samej, i partii.
Nieszczęście takich ludzi jak Oehler, Field, Weisbord i inni polega na ich braku wyczucia proporcji.

© Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej

– 3 –

http://skfm.dyktatura.info/

Lew Dawidowicz Trocki – O centralizmie demokratycznym i ustroju partii (1937 rok)

Obecnie jest niemało półrewolucjonistów, zmęczonych klęskami, bojących się trudności, młodych

ludzi, którzy mają więcej wątpliwości i pretensji niż woli walki. Zamiast poważnie analizować problemy
polityczne w swej istocie, takie osoby szukają panaceum, przy każdej okazji skarżą się na „reżim”, żądają
od kierownictwa cudów, albo próbują owinąć swój wewnętrzny sceptycyzm ultralewicowym paplaniem.

Obawiam się, że rewolucjoniści nie uwolnią się od takich elementów, jeśli nie wezmą się sami w

garść. Z drugiej strony nie wątpię, że młode pokolenie robotników będzie zdolne do oceniania
programowej i strategicznej treści IV Międzynarodówki według zasług i w coraz większej liczbie będzie
się zaciągać pod jej sztandary.

Każdy prawdziwy rewolucjonista, który odnotowuje błędy ustroju partii, powinien przede

wszystkim powiedzieć sobie: „Musimy wprowadzić do partii tuzin nowych robotników!”. Młodzi
robotnicy przywołają do porządku tych dżentelmenów-sceptyków, skarżypytów i pesymistów. Tylko w
ten sposób może zostać utrwalony zdrowy ustrój partyjny w sekcjach IV Międzynarodówki.

– 4 –

http://skfm.dyktatura.info/