Przestrzeń

informacyjna

książki

Przestrzeń

informacyjna

książki

Łódź 2009

Redakcja

Jadwiga Konieczna

Stanisława Kurek-Kokocińska

Hanna Tadeusiewicz

przy współpracy

Rafała Kępy i Magdaleny Przybysz-Stawskiej

Recenzent

Prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel

Redakcja naukowa

Jadwiga Konieczna

Stanisława Kurek-Kokocińska

Hanna Tadeusiewicz

przy współpracy

Rafała Kępy i Magdaleny Przybysz-Stawskiej

Projekt okładki

Mateusz Poradecki

Publikacja dotowana przez

Dziekana Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego

Urząd Miasta Łodzi

„Bibliofil” Anna Jonczyk-Szparowska

Yard Group sp. z o.o.

© Copyright by Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego,

Łódź 2009

Wydawca

Wydawnictwo Biblioteka

ISBN 978–83–88529–69–6

Opracowanie typograficzne i skład

Wydawnictwo Biblioteka, Mateusz Poradecki

tel., 0 602 524 666

e-mail: [e-mail]

http://sites.google.com/site/wydawnictwobiblioteka/Home

Druk

Drukarnia Cyfrowa Piktor

[e-mail]

5

Spis treści

Wstęp

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

I. Zagadnienia teoretyczne; zagadnienia ogólne

Przestrzeń jako kategoria poznawcza przy wyjaśnianiu funkcjonowania książki

.

15

Antoni Krawczyk

Przestrzeń informacyjna książki, założenia ogólne

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

Stanisława Kurek-Kokocińska

O potrzebie bibliologii — przewodnika po przestrzeniach książki
— z perspektywy wydawców i księgarzy w latach pięćdziesiątych
i sześćdziesiątych XX wieku

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

Stanisław Adam Kondek

Książki w czasopismach z nauki o informacji: analiza cytowań

. . . . . . . . . . . . .

45

Maria Próchnicka, Marta Skalska-Zlat, Karina Nabiałczyk

II. Cyfrowy świat książki

Analogowe i cyfrowe nośniki informacji wykorzystywane do rozszerzania
przestrzeni informacyjnej książki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

83

Piotr Lewkowicz

Książka digitalna formą przełamywania barier komunikacyjnych

. . . . . . . . . . .

89

Ewa Andrysiak

Problematyka książki elektronicznej na łamach „Bibliografii Analitycznej
Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Piśmiennictwo Zagraniczne”
(2000–2007)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

Hanna Langer, Agnieszka Łakomy

Alicja w krainie (cyfrowych) czarów. Studium przypadku

. . . . . . . . . . . . . . . .

111

Małgorzata Góralska

Publikacja lokalna czy globalna? — wokół jednego przypadku

. . . . . . . . . . . .

123

Jarosław Gajda

6

Spis treści

Wybrane aspekty użytkowania książek elektronicznych na przykładzie
Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

131

Alicja Portacha

Przestrzeń informacyjna książki elektronicznej na przykładzie bazy Knovel

. . . .

139

Katarzyna Dankiewicz, Joanna Radzicka

Dublety e-booków: analiza wybranych kolekcji książek elektronicznych
oferowanych bibliotekom

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

151

Grzegorz Czapnik

Informacja o książce w księgarniach internetowych

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161

Adam Jachimczyk

OPAC kontra Google — informacja o książkach

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

171

Magdalena Krynicka

Przegląd katolickich portali internetowych pod kątem informacji o książce

. . . .

177

Iwona Kaczmarek

Multimedialna przestrzeń informacyjna

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

185

Hanna Bort-Nowak

III. Książka dawna i specjalna; książka dla dzieci
Źródła informacji o historycznych księgozbiorach klasztornych

. . . . . . . . . . . .

195

Rafał Kępa

Staropolska przestrzeń informacyjna książki lubelskiej. Starodruki lubelskie
w zbiorach Biblioteki Głównej UMCS w Lublinie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

207

Wiesława Gmiterek

Kodeks, którego… nie ma.
Z badań nad XIII-wiecznym piśmiennictwem cystersów w Mogile

. . . . . . . . . .

221

Andrzej Wałkówski

Biblioteka łęczyckiego konwentu dominikańskiego i jej księgozbiór
w początkach XVII wieku

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

231

Tomasz Stolarczyk

Polska książka prawnicza w XIX wieku — jej zawartość informacyjna i funkcje

. .

243

Bożena Koredczuk

Edycja Pamiętnika z getta łódzkiego Jakuba Poznańskiego w Wydawnictwie
Łódzkim. Komunikat z badań

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

257

Magdalena Rzadkowolska

Profil wydawniczy Państwowego Wydawnictwa „Iskry”
w latach 1952–1992

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

263

Urszula Kowalewska

Informacja internetowa o polskich książkach zegarmistrzowskich.
Wstęp do badań

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

279

Joanna Nowak

7

Spis treści

Medycyna alternatywna w nieformalnym ruchu wydawniczym
z początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

293

Aleksandra Wejman-Sowińska

Przestrzeń informacyjna współczesnej książki naukowej
w strategii marketingowej

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

299

Dorota Degen

Przestrzeń komunikatu artystycznego w XX-wiecznej książce poetyckiej

. . . . .

305

Jacek Ladorucki

Kształtowanie się systemu informacji o książce dziecięcej
na ziemiach polskich w XIX i w początkach XX wieku

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

319

Jadwiga Konieczna

Informacje na temat „dobrej” książki dla dzieci i młodzieży
w dziewiętnastowiecznych polskich tekstach krytycznoliterackich

. . . . . . . . . .

329

Anna Nosek

Serie książek popularnonaukowych dla dzieci i młodzieży
w Polsce międzywojennej jako źródło informacji o świecie, nauce i człowieku
(na wybranych przykładach)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

339

Bogumiła Staniów

Informacyjna funkcja ilustracji w edukacyjnych wydawnictwach
dla najmłodszych — na wybranych przykładach

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

355

Alina Brzuska-Kępa

Informacja o nabytkach książkowych w bibliotece szkolnej jako element
składowy przestrzeni informacyjnej książki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

363

Mariola Antczak

IV. Katalogi jako źródła informacji o książce

Czasopisma i katalogi wydawniczo-księgarskie — źródłem informacji
o publikacjach „Naszej Księgarni”
w latach 1921–1939

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

389

Monika Olczak-Kardas

Informacja rzeczowa o książkach w Bibliotece Jagiellońskiej
(ze szczególnym uwzględnieniem dziedziny filologii)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

401

Danuta Patkaniowska

Wpływ komputeryzacji na zakres, zasięg i jakość informacji o książce
w katalogach bibliotecznych na przykładzie Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego

415

Mariola Augustyniak

Drukowane katalogi biblioteczne jako źródło informacji o książce regionalnej

. .

425

Krzysztof Walczak

8

Spis treści

V. Książka na łamach prasy
Polskie czasopisma emigracyjne — przestrzenią informacyjną książki

. . . . . . .

433

Jolanta Chwastyk-Kowalczyk

Promocja książki i prasy na łamach tygodnika

katolickiego „Niedziela” (1926–1939)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

451

Agnieszka Bajor

Informacja o książce i literaturze w polskiej prasie współczesnej

na wybranych przykładach

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

463

Magdalena Przybysz-Stawska

Informacja o książce na łamach „Gazety Wyborczej” zamieszczana

w wydaniu podstawowym i wybranych dodatkach w 2007 roku

. . . . . . . . . . .

477

Wanda Matwiejczuk

Przestrzeń informacji o książce we współczesnym czasopiśmie

dla bibliotekarzy. Miesięcznik „Poradnik Bibliotekarza” z lat 2006–2007

. . . . . .

487

Adrian Uljasz

Informacja o książce i budowanie przestrzeni informacyjnej w bibliografii

regionalnej na przykładzie Bibliografii Pomorza Zachodniego

. . . . . . . . . . . . .

497

Elżbieta Tomczyńska

V. Popularyzacja książki
„Czemu nasz chłop ciemny…”

Dyskusje pozytywistów warszawskich o oświacie ludowej

. . . . . . . . . . . . . . .

513

Anna Karczewska

Promocja czytelnictwa — źródło informacji o książce

na przykładzie Dyskusyjnych Klubów Książki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

523

Anna Franaszek, Emilia Szydłowska

Harry Potter — recepcja bestsellerowej powieści J. K. Rowling

na polskim rynku wydawniczym

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

533

Michał Rogoż

Informacja o książce wśród słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku

. . . . . . .

547

Renata Aleksandrowicz

Przestrzeń informacyjna Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego: Aspekt praktyczny

557

Lidia Mikołajuk

Rola książki w procesie komunikacji marketingowej samorządów lokalnych

. . . .

567

Małgorzata Całka

Informacja o współczesnej książce w Bułgarii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

577

Evelina Kristanova

557

Przestrzeń informacyjna Biblioteki
Uniwersytetu Łódzkiego: Aspekt praktyczny

Lidia Mikołajuk

Biblioteka Główna Uniwersytetu Łódzkiego

Wstęp

Szybkie tempo życia i postęp naukowo-techniczny stawia nowe zadania, któ-

rym musi sprostać współczesna biblioteka naukowa. Żyjemy w społeczeństwie

informacyjnym, które przyzwyczajone jest do natychmiastowego dostępu do

informacji. Dlatego w bibliotece użytkownik powinien zastać przyjazną atmo-

sferę, wolny dostęp do półek w czytelnie oznaczonych działach, możliwość ko-

rzystania ze stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu.

1

Organizacja

przestrzeni bibliotecznej musi być zróżnicowana, obok stanowisk czytelnia-

nych powinny znaleźć się pokoje do pracy indywidualnej i grupowej, sale semi-

naryjne czy miejsca do rekreacji. Nowoczesna biblioteka akademicka, pozosta-

jąc instytucją bezpłatną i niekomercyjną, stwarza studentom dogodne warunki

do pracy i spotkań o charakterze nie tylko naukowym, ale także towarzyskim.

Biblioteka jest przecież przestrzenią społeczną, miejscem kontaktów między

jej użytkownikami, dającym możliwość znalezienia oraz wymiany nieoczekiwa-

nych a ważnych i inspirujących materiałów.

2

Zapewnia swym użytkownikom

spokój i  bezpieczeństwo, stając się miejscem atrakcyjnym, dostosowanym do

potrzeb współczesnych studentów i pracowników nauki.

Ważną rolę odgrywają nowe trendy architektury bibliotecznej, nowoczesne

rozwiązania techniczne i funkcjonalne, a także kolorystyka pomieszczeń. Przy

tworzeniu projektów budynków bibliotecznych wykorzystuje się dziesięć zasad

zaproponowanych przez angielskiego architekta Harry’ego Faulknera-Brow-

na

3

. Najbardziej znaną jest zasada elastyczności (flexibility) budynku, mówiąca

1

Działalność naukowa i informacyjna bibliotek uczelnianych: Teoria a praktyka, red. M. Czyżew-

ska, Białystok 2005, s. 31.

2

Biblioteki XXI wieku…czy przetrwamy: materiały konferencyjne, Łódź 2006, s. 219–220.

3

H. Hollendr, E. Kobierska-Maciuszko, Nowy gmach Biblioteki Uniwersyteckiej w  Warszawie.

Koncepcja funkcjonalna i estetyczna, Roczniki Biblioteki Narodowej 1996, T. 32, s. 195–214.

558

Lidia Mikołajuk

o  możliwości przeorganizowania przestrzeni bibliotecznej w  miarę pojawiania

się nowych potrzeb i wymagań użytkowników. Inna z zasad mówi o zróżnicowa-

niu (variety) pod względem warunków pracy i wieloaspektowego dostępu do in-

formacji. Dlatego wydzielone są miejsca na książki i inne rodzaje zbiorów. Obok

miejsc czytelnianych funkcjonują pracownie audiowizualne, kserograficzne, mi-

krofilmowe i  komputerowe. W  bibliotekach akademickich ważną rolę odgrywa

przestrzeń przeznaczona do studiowania, prowadzenia badań i  pisania prac.

W XXI w. zaczęto wskazywać na nową funkcję biblioteki akademickiej, nastą-

piło przejście od biblioteki „usługującej” do biblioteki „uczącej”. Biblioteka stała

się multimedialnym centrum edukacyjnym (learnig centrer). Wizerunek współ-

czesnej biblioteki, traktowanej jednocześnie jako centrum kultury, ośrodek infor-

macji i edukacji, ulega ciągłym przemianom w zakresie nowatorskich rozwiązań

architektonicznych, organizacji przestrzennej i wyposażenia wnętrza

4

.

Kolejne zasady postulowane przez H. Faulknera-Browna mówią, że dobry

budynek biblioteczny powinien być:

— zwarty (compact) — mający dogodne drogi komunikacyjne dla czytelników,

personelu i książek,

— dostępny (accessible) z zewnątrz i z głównego wejścia do wszystkich działów,

— rozszerzalny (extensible) — zdolny do rozwoju przestrzennego,

— zorganizowany (organised) — zapewniający łatwy i  szybki kontakt czytelnika

z książką oraz dostęp do wszystkich usług bibliotecznych i informacyjnych,

— wygodny (comfortable) — w  dogodnych warunkach praca staje się bardziej

efektywna,

— zapewniający stałe warunki środowiskowe i  mikroklimatyczne (constant in

environment),

— bezpieczny (secure) dla czytelników, personelu i zbiorów,

— ekonomiczny (economic) — biblioteka powinna być wybudowana i eksploato-

wana przy minimalnych nakładach finansowych.

Nowy gmach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego

Zasady H. Faulknera-Browna przyświecały twórcom nowego gmachu Bibliote-

ki Uniwersytetu Łódzkiego Andrzejowi i Iwonie Pietkiewiczom. Podstawowym

założeniem rozbudowy budynku BUŁ była zmiana dotychczasowej organizacji

udostępniania, czyli wprowadzenia wolnego dostępu do zbiorów.

Dobudowana część budynku składa się z sześciu kondygnacji, które mogą

pomieścić 1250 tysięcy woluminów, z czego 700 tysięcy w formie wolnego dostę-

pu do półek

5

.

W piwnicach, czyli na poziomie minus jeden znajdują się magazyny zwarte

i skarbiec. Na parterze umieszczona jest szatnia, portiernia i stanowiska kon-

troli czytelników. Na tym samym poziomie czytelnik odnajdzie punkt informa-

4

Biblioteki jutra: Nowa perspektywa organizacji przestrzennej i funkcjonalnej, red. J. Chruściń-

ska, E. Kubisz, Warszawa 2001, s. 9.

5

J. Andrzejewski, Współczesne technologie biblioteczne na przykładzie rozbudowy Biblioteki Uni-

wersyteckiej w Łodzi, Łódź 2005, s. 10–11.

559

Przestrzeń informacyjna Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego: Aspekt praktyczny

cyjny (Informatorium) oraz stanowiska komputerowe z dostępem do katalogu

OPAC. Pozwala to użytkownikom szybko uzyskać informacje na temat poszuki-

wanych źródeł i nie zmusza ich do błądzenia po rozległym gmachu. W Informa-

torium zasiadają bibliotekarze, udzielający fachowej informacji bibliotecznej,

bibliologicznej i rzeczowej o nowej Bibliotece UŁ.

Również na parterze znajduje się wypożyczalnia miejscowa oraz księgo-

zbiór dydaktyczny z wolnym dostępem do półek. Wypożyczalnia zajmuje się

nie tylko właściwym wypożyczaniem książek, ale również prowadzi rejestrację

czytelników. Dla studentów Uniwersytetu Łódzkiego dodatkowe udogodnie-

nie stanowi fakt, że ich elektroniczne legitymacje studenckie są jednocześnie

kartami bibliotecznymi. W wypożyczalni odbywa się autoryzacja legitymacji,

dzięki której stają się one kompatybilne z systemem bibliotecznym Horizon.

Pozostali czytelnicy, nie będący studentami UŁ muszą zakupić elektroniczną

kartę biblioteczną.

Na uwagę zasługuje również przestrzeń „nie biblioteczna” — bufet oraz wy-

godne sofy do siedzenia w holu, które są miejscem spotkań towarzyskich dla

czytelników. Natomiast powierzchnia holu jest doskonałą przestrzenią dla róż-

norodnych wystaw, stanowiąc pewną formę galerii.

Na poziomach od pierwszego do czwartego nowego budynku Biblioteki UŁ

znajdują się przestrzenie magazynowo-czytelnicze, w których zbiory ustawio-

no w  działach według klasyfikacji Biblioteki Kongresu (KBK). Czytelnik ma

zapewniony wolny dostęp do pólek, a na każdym piętrze umieszczono punkt

informacji wizualnej, ułatwiający poruszanie się między regałami i  odnajdy-

wanie pożądanych książek. Przejrzysty system informacji graficznej składa się

ze schematu rozmieszczenia księgozbioru na piętrze, oznaczeń poszczególnych

grup, działów, poddziałów, opisów zawartości regałów i  konkretnych półek.

Wszystkie regały posiadają oświetlenie wyposażone w czujniki ruchu. Na każ-

dym piętrze znajduje się stanowisko pracy bibliotekarza dziedzinowego, samo-

obsługowe kserokopiarki i stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu.

Powierzchnia jest zróżnicowana, wydzielono na niej pomieszczenia do pracy

zespołowej oraz celki do pracy indywidualnej.

Zbiory w  Strefie Wolnego Dostępu podzielone są na dziedziny. Jak była

mowa, na parterze znajduje się Księgozbiór Dydaktyczny. Są to podręczniki,

skrypty akademickie oraz lektury obowiązkowe dla wszystkich kierunków pro-

wadzonych na Uniwersytecie Łódzkim. Poszczególne tytuły gromadzone są

w  wielu egzemplarzach, dlatego ze względu na ogromną liczbę egzemplarzy

część księgozbioru umieszczono w magazynie zamkniętym. Dla każdego pod-

ręcznika stworzono jednoegzemplarzowe archiwum, czyli książki, z  których

można korzystać wyłącznie na miejscu, bez możliwości wypożyczenia na ze-

wnątrz. Dla łatwiejszego ich odróżnienia zostały oznaczone czerwonymi naklej-

kami umieszczonymi na grzbiecie.

Na pierwszym piętrze w Wolnym Dostępie umieszczone są książki z takich

dziedzin, jak: literatura, sztuki piękne, oświata i nauka o książce. Drugie piętro

obejmuje: filozofię religię, psychologię i historię. Na piętrze trzecim czytelnicy

odnajdą książki poświęcone naukom społecznym i politycznym. Piętro czwarte

udostępnia księgozbiór dotyczący prawa, geografii, nauk matematyczno-przy-

rodniczych, medycyny, rolnictwa, techniki, wojskowości i żeglugi.

560

Lidia Mikołajuk

Istotną sprawą w  nowej technologii udostępniania zbiorów jest ich ochro-

na, zabezpieczenie oraz wypożyczanie i kontrola ich stanu. W nowym budynku

Biblioteki Uniwersyteckiej wprowadzono nowoczesny system technologii ra-

diowej RFID (Radio Frequency Identification) — połączony z  komputerowym

systemem bibliotecznym

6

. Każda książka ma umieszczony wewnątrz czip z za-

kodowaną metryką. W metryce znajdują się następujące dane: sygnatura KBK,

numer inwentarza, nazwisko autora, tytuł książki i rok wydania. System RFID

nie tylko chroni książki przed kradzieżą, ale również przyspiesza ich wypoży-

czanie. Czynność ta sprowadza się do umieszczenia książki na pulpicie, w któ-

rym znajduje się urządzenie odczytujące dane, zakodowane w czipie. Trwa to

kilka sekund. System RFID ułatwia również przeprowadzanie skontrum. Aby

sprawdzić liczbę i ustawienie książek na półkach wystarczy przesunąć wzdłuż

nich specjalny czytnik W skład systemu RFID wchodzą: bramki, stacjonarne

i przenośne czytniki, urządzenia do samodzielnego wypożyczania (Self-Check)

oraz wrzutnia do samodzielnego zwrotu wypożyczonych pozycji.

Biblioteka Uniwersytecka oczami jej
czytelników: wyniki badania ankietowego

Nowy sposób udostępniania oraz komputerowy system usług bibliotecznych

są przełomową zmianą, jaką czytelnicy zastali w  nowym gmachu Biblioteki

Uniwersytetu Łódzkiego. Postanowiono sprawdzić, w jaki sposób docierają oni

do poszukiwanych źródeł informacji, poruszając się w nowoczesnym budynku

BUŁ.

W dniach 5–20 marca 2008 r. wśród stu czytelników przeprowadzono ankie-

tę, której tematem przewodnim był dostęp do informacji w Bibliotece UŁ oraz

korzystanie ze strefy Wolnego Dostępu. Kwestionariusz zawierał siedem pytań

o charakterze zamkniętym

7

.

1. Jak często korzysta pan(i) z Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego?

2. W którym miejscu uzyskuje pan(i) informacje niezbędne do efektywnego po-

ruszania się po bibliotece i odnajdywania poszukiwanych materiałów?

3. Czy informacja wizualna rozmieszczona w bibliotece ułatwia pani(u) korzy-

stanie z jej zasobów i poruszanie się w gmachu BUŁ?

4. Jak ocenia pan(i) korzystanie z elektronicznego katalogu online?

5. Jak ocenia pan(i) korzystanie z Wolnego Dostępu?

6. Czy korzysta pan(i) z urządzeń do samodzielnego wypożyczania książek?

7. Czy książki wypożyczone z Wolnego Dostępu oddaje pan(i) do Wrzutni?

Zasadnicza część ankiety poprzedzona była pytaniami o płeć, wiek i zawód

ankietowanych.

W badaniu wzięło udział 69 kobiet i 31 mężczyzn. 69 osób podało wiek do 25

lat, 18 osób zaznaczyło przedział wiekowy 25–40 lat, 9 osób mieściło się w prze-

dziale 40–60 lat, a 4 respondentów powyżej 60 lat. Kwestionariusze wypełniło

6

Ibidem, s. 16.

7

R. Stupnicki, Analiza i prezentacja danych ankietowych, Warszawa 2003.

561

Przestrzeń informacyjna Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego: Aspekt praktyczny

81 studentów, 6 doktorantów, 7 pracowników naukowych i 6 osób o innych pro-

fesjach.

Mężczyźni

Kobiety

Powyżej 60 lat

40–60 lat

25–40 lat

Do 25 lat

Inne zawody

Doktoranci

Pracownicy naukowi

Studenci

81

69

69

7

6 6

18

9

4

31

Z odpowiedzi wynika, że 21% ankietowanych czytelników korzysta z biblio-

teki co najmniej raz w  miesiącu, a  57% kilka razy. 9 osób odpowiedziało, że

przychodzi do BUŁ raz na dwa miesiące, a 7 co kilka miesięcy lub rzadziej.

Większość czytelników korzysta z usług biblioteki często i dlatego nie miała

trudności z udzieleniem odpowiedzi na pytanie o miejsce uzyskiwania infor-

macji niezbędnych do efektywnego poruszania się po bibliotece i odnajdywania

poszukiwanych materiałów. Do wyboru było 6 odpowiedzi i możliwość zazna-

czenia kilku z nich jednocześnie. Najczęściej wskazywano na stronę interneto-

wą (55 odpowiedzi), jako najlepsze i najszybsze źródło informacji o bibliotece

i jej zasobach. Dla współczesnych użytkownicy biblioteki Internet jest pierw-

szym krokiem szukania wiedzy. Zanim więc trafią do realnej biblioteki, poznają

ją w  sposób wirtualny. Ze strony internetowej dowiadują się o  jej strukturze

i godzinach otwarcia, a w katalogu online sprawdzają dostępność poszukiwa-

nych książek Dodatkową usługą jest elektroniczne zamawianie książek.

Na drugim miejscu (48 odpowiedzi) wskazano na Wypożyczalnię, jako miej-

sce uzyskiwania informacji. Jest to zrozumiałe, gdyż każdy czytelnik przed

skorzystaniem z  usług biblioteki musi się w  niej zarejestrować. Następuje to

właśnie w Wypożyczalni, której pracownicy szczegółowo instruują świeżo zapi-

sanych czytelników, jak korzystać i poruszać się w gmachu BUŁ.

Jako trzecie miejsce podano Informatorium (23 odpowiedzi), gdzie udzielana

jest informacja biblioteczna, bibliograficzna i rzeczowa. W tym samym miejscu

dostępne są ulotki informacyjne, które czytelnicy wymieniają jako kolejne źród-

ło informacji o bibliotece. W ulotkach znajdą szczegółowy plan rozmieszczenia

książek w strefie Wolnego Dostępu, informacje o godzinach otwarcia biblioteki

głównej i jej poszczególnych działów oraz kontaktowe numery telefonów.

Sześć osób wskazało na Oddział Informacji Naukowej, jako miejsce uzyski-

wania informacji o bibliotece. Do tego działu trafiają czytelnicy szukający in-

formacji specjalistycznej, pragnący uzyskać dostęp do baz danych oferowanych

przez UŁ oraz fachowej literatury bibliologicznej. Nie bez znaczenia jest rów-

nież usytuowanie tego działu na pierwszym piętrze.

562

Lidia Mikołajuk

Ośmiu respondentów podało inne źródła, z których korzystają, poruszając

się po bibliotece, np. wskazówki bardziej doświadczonych czytelników.

0

10

20

30

40

50

60

Oddział Informacji Naukowej

Inne

Informatorium

Wypożyczalnia

Strona internetowa

55

48

23

8

6

Kolejne pytanie dotyczyło informacji wizualnej rozmieszczonej w bibliotece.

Jako czytelną i przejrzystą oceniły ją 53 osoby. Duże ułatwienie w dotarciu do

poszukiwanych książek stanowią banery z  nazwami poszczególnych działów

oraz oznaczenia umieszczone na wszystkich regałach. Jest z niej również zado-

wolonych 43 ankietowanych, ale dodatkowo przy poruszaniu się po bibliotece

korzystają z pomocy bibliotekarza. Natomiast 5 osób stwierdziło, że zawsze ko-

rzysta z pomocy bibliotekarza, gdyż nie rozumieją oznaczeń.

System informacji wizualnej składający się ze schematu rozmieszczenia

księgozbioru na piętrze, podwieszanych pod sufitem banerów z nazwami dzia-

łów i naklejek na regałach informujących o ich zawartości, został pozytywnie

oceniony przez czytelników.

Zawsze korzysta z pomocy bibliotekarza

Dodatkowo korzysta z pomocy bibliotekarza

Czytelna i przejrzysta

53

43

5

Użytkownicy proszeni byli także o wyrażenie zdania na temat elektronicz-

nego katalogu online. Korzystanie z  niego jest bardzo wygodne dla 63 osób,

bo umożliwia im sprawdzenie zasobów biblioteki z  dowolnego komputera.

Możliwość zamawiania książek przez Internet chwali 64 użytkowników, a 47

563

Przestrzeń informacyjna Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego: Aspekt praktyczny

osób — wyszukiwanie książek według zróżnicowanych kryteriów. Brak możli-

wości zamawiania książek umieszczonych w strefie Wolnego Dostępu krytykuje

19 osób, natomiast 5 osób przyznaje, że woli tradycyjny katalog kartkowy.

0

10

20

30

40

50

60

70

Woli katalog kartkowy

Nie ma możliwości zamawiania książek

z wolnego dostępu

Szybkie wyszukiwanie książek

według różnych kryteriów

Sprawdzanie zasobów biblioteki

z dowolnego komputera

Wielkie udogodnienie

64

63

47

19

5

Ankietowanych poproszono o ocenę korzystania z Wolnego Dostępu. Dla 67

osób jest ono bardzo wygodne, bo pozwala przejrzeć zawartość książki przed

jej wypożyczeniem. Zdaniem 43 respondentów ustawienie dziedzinowe umożli-

wia dotarcie do wielu książek dotyczących tego samego zagadnienia, ponieważ

ustawione są w swoim sąsiedztwie. Odnalezienie konkretnego tytułu zajmuje

dużo czasu, a zastosowana klasyfikacja Biblioteki Kongresu jest niezrozumiała

dla 8 osób. Trzy osoby przyznały, że korzystanie z Wolnego Dostępu jest trudne

i wymaga dużej samodzielności od użytkownika.

0

10

20

30

40

50

60

70

Jest trudne

Odnalezienie książki zajmuje dużo czasu

Szybki dostęp do wielu książek na dany temat

Bardzo wygodny

67

43

8

3

Kolejne pytanie dotyczyło korzystania z urządzeń do samodzielnego wypo-

życzania książek. Dla 62 osób jest ono łatwe i szybkie. Ponadto dzięki temu, że

urządzenia typu self-check ustawione są na wszystkich poziomach biblioteki,

czytelnicy samodzielnie znajdują i  wypożyczają książki bez konieczności od-

wiedzania Wypożyczalni. Natomiast 27 osób woli jednak udać się do Wypoży-

czalni, żeby mieć pewność, że książki zostaną wypożyczone prawidłowo.

564

Lidia Mikołajuk

Nie tylko wypożycza książki, ale również na maszynach self-check sprawdza

stan swojego konta bibliotecznego i terminy zwrotu wypożyczonych książek 11

osób, a 1 osoba korzysta z możliwości przypomnienia numeru kary bibliotecz-

nej. Trzy osoby przyznały, że nie korzystają z tych urządzeń z powodu braku

karty elektronicznej, gdyż posługują się papierową.

0

10

20

30

40

50

60

70

Sprawdza numer swojej karty bibliotecznej

Nie korzysta z powodu braku karty elektronicznej

Sprawdza stan konta

Chętnie korzysta z wypożyczalni

Łatwe i szybkie

62

27

11

3

1

0

5

10

15

20

25

30

Nie wie gdzie jest wrzutnia

Nie wie jak to się robi

Nigdy

Tylko gdy jest kolejka do wypożyczalni

Zawsze

29

23

20

19

5

Ostatnie pytanie dotyczyło korzystania z urządzenia do samodzielnego zwro-

tu wypożyczonych pozycji tzw. Wrzutni. W tym miejscu zawsze oddaje książki

wypożyczone z Wolnego Dostępu 29 osób, natomiast 23 tylko wtedy, gdy jest

długa kolejka w Wypożyczalni. Nigdy nie oddawało tu książek 20 czytelników,

a 19 nie wie, jak zrobić to poprawnie. Natomiast 5 osób przyznało nawet, że nie

wie, gdzie jest Wrzutnia. Samodzielne oddawanie książek sprawia więc czytel-

nikom dużo trudności. Wadą urządzenia jest to, że nie wydaje paragonów po-

twierdzających poprawność wykonanej operacji. Często też użytkownicy zbyt

szybko wrzucają książkę do otworu i system nie rejestruje tej czynność, a dana

książka nadal pozostaje na koncie czytelnika. Po takim doświadczeniu użyt-

kownicy nie ryzykują już i następnym razem udają się do Wypożyczalni, gdyż

tam jest dla nich bezpieczniej.

565

Przestrzeń informacyjna Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego: Aspekt praktyczny

Zakończenie

Przeprowadzony sondaż wykazał, że czytelnicy dobrze odnajdują się w nowym

gmachu Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. W poruszaniu po nim pomocna jest

dla nich zarówno strona internetowa, jako pierwsze źródło informacji o instytu-

cji, jak i  ulotki informacyjne — podające szczegółowe instrukcje składania za-

mówień na książki drogą elektroniczną oraz plan ustawienia książek w strefie

Wolnego Dostępu. Wybór strony internetowej jako najważniejszego źródła wie-

dzy o bibliotece może świadczyć o tym, że jej użytkownikami są typowi przed-

stawiciele społeczeństwa informacyjnego. Przyzwyczajeni do natychmiastowego

uzyskiwania dostępu do informacji przez całą dobę, bardzo chwalą katalog onli-

ne, umożliwiający im wyszukiwanie potrzebnych pozycji oraz ich elektroniczne

zamawianie. Fachową pomoc uzyskują czytelnicy od bibliotekarzy w  Wypoży-

czalni i Informatorium. Nowy sposób udostępniania zbiorów został pozytywnie

oceniony przez prawie 70% ankietowanych. Są oni zadowoleni z dziedzinowego

ustawienia książek, dzięki któremu mogą dotrzeć do wielu pozycji, dotyczących

interesującego ich tematu. Ponadto mają możliwość przejrzenia zawartości książ-

ki, jeszcze zanim ja wypożyczą. Informacja wizualna rozmieszczona w bibliotece

przez 95% użytkowników została określona jako czytelna, przejrzysta i pomocna

w poruszaniu się po budynku BUŁ. Jednak dla niewielkiej liczby czytelników

zastosowana Klasyfikacja Biblioteki Kongresu jest niezrozumiała, przez co ko-

rzystanie z Wolnego Dostępu jest trudne i męczące.

Funkcjonujące w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego maszyny do samodziel-

nego wypożyczania oraz oddawania książek nie są jednak dobrze ocenione

przez prawie 30% ankietowanych. Czytelnicy nie mają do nich zaufania i wolą

korzystać z Wypożyczalni.

Współczesna biblioteka akademicka wraz ze swoimi zbiorami, miejscem do

studiowania i spotkań stała się nie tylko ogromnym magazynem książek, ale

ośrodkiem życia intelektualnego uczelni. Wychodzi naprzeciw potrzebom in-

formacyjnym swoich użytkowników, zaspokajając je na wielu płaszczyznach.

Oferuje książki i  czasopisma ze wszystkich dziedzin, możliwość bezpłatnego

korzystania z Internetu oraz dostęp do profesjonalnych baz danych. Ważnym

zadaniem biblioteki akademickiej jest informacyjne kształcenie studentów,

upowszechnianie nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Z do-

świadczeń bibliotekarzy wiadomo, że jeszcze wiele jest do zrobienia w zakresie

„alfabetyzacji informacyjnych” (information literacy). Czytelnik goszczący w bi-

bliotece po raz pierwszy może czuć się przytłoczony jej rozmiarem. Trudność

sprawia mu odnalezienie książek w strefie Wolnego Dostępu oraz elektroniczny

sposób zamawiania pozycji zlokalizowanych w magazynie. Dlatego bibliotekarz

musi przyjąć rolę przewodnika i pośrednika między użytkownikiem a poszuki-

waną przez niego informacją. Jest to nowe wyzwanie, któremu musi on spro-

stać. Na współczesnego bibliotekarza spadły obowiązki wykraczające poza ty-

pową działalność bibliotekarską. Oprócz kwalifikacji z zakresu bibliotekoznaw-

stwa musi posiąść znajomość technik informacyjnych i komunikacyjnych.

Czytelnik pragnie przebywać w instytucji nowoczesnej, gdzie spotyka się ze

zrozumieniem i zaangażowaniem jej pracowników. Stopień zaspokajania ocze-

kiwań użytkowników związany jest z wizerunkiem instytucji i atmosferą w niej

566

Lidia Mikołajuk

panującą. Jej pozytywny obraz wpływa na nastawienie czytelników do biblio-

teki i usług przez nią oferowanych. Biblioteka jest miejscem, z którego uczelnia

jest dumna, a atmosfera w niej panująca odgrywa znaczną rolę w kształtowaniu

wizerunku uczelni

8

.

Twórcy i pracownicy Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego starają się sprostać

zadaniom, jakie stawiają przed nimi wymogi współczesnego świata. Biblioteka

jest instytucją coraz bardziej atrakcyjną, wzbogaconą o nowe funkcje, tworząc

swoistą przestrzeń informacyjna i społeczną.

Summary

Information Space of the Library of University of Lodz: the Practical Aspect. The paper presents the new building of the
Library of University, including its information space. It also shows how users find the new library according to the inquiry re-
sults.

8

Bibioteki XXI wieku… czy przetrwamy: materiały konferencyjne, Łódź 2006, s. 226.