Józef Bohdan Zaleski: Wybór poezyj

Wczesny program Zaleskiego: 

Wśród wierszy Bohdana Zaleskiego powstałych do 1830 roku, obok rycersko- kozackich dum 

o   charakterze   narracyjnym   znajdują   się   też   utwory   liryczno-   refleksyjne,   wzorowane   na 

ukraińskich   pieśniach   ludowych,   mające   znamię   programowych   wypowiedzi   autora.  

W   wierszach   tych   wizja   świata   przedstawionego   wynika   z   kreacji   podmiotu   lirycznego. 

Podmiot   mówiący   w   różnych   wierszach   będący   jednocześnie   bohaterem   lirycznym 

charakteryzowany jest jako: tęskny, czuły śpiewak i poeta. 

Nakreślony   w   wierszach   poeta   ma   oblicze   podwójne.   Z   jednej   strony   jest   wesołym 

śpiewakiem   głoszącym   radość   i   urodę   świata,   lub   czułym   marzycielem   rozpamiętującym 

własną,  szczęśliwa  przeszłość,   z drugiej-  jest  osobowością  nieszczęśliwą,  pełną  rozterek  

i tęsknot za utraconą bezpowrotnie przeszłością, co zbliża go w pewien sposób do tradycji 

sentymentalnej. 

Tworząc symbol poety narodowego posłużył się Zaleski trzema symbolami, które określają 

„ja” liryczne jego wierszy:

1. Postać ukraińskiego barda- Bojana. Ten ludowy wzorzec poety opiewającego dzieje 

przodków odpowiadał Zaleskiemu, usiłującemu zachować w swoich utworach klimat 

i  stylistykę  dum ukraińskich.  Jako pisarz doby romantyzmu  pragnął wyrazić  swój 

związek   z   rodzinnym   regionem   i   historią   Ukrainy.   Uważał   się   za   następcę  

i spadkobiercę Bojana. 

2. Symbol ptaka- skowronka czy słowika, małego, wdzięcznego śpiewaka sławiącego 

urodę   świata   natury.   Wybór   skowronka   jako   symbolu   poetyckiego   świadczył  

o   przyjęciu   postawy   pokornej,   parakletejskiej,   w   której   wyrzeczenie   się   buntu  

i poddanie się wyrokom boskim w ufności i prostocie serca stawało się służbą bożą na 

ziemi. 

3. Ufny   i   daleki   od   buntu   bohater   o   niewinności   dziecka.   Widoczne   są   tu   związki  

z   Schillerem,   który   traktuje   dziecko   jako   byt   o   czystej   nieskazitelnej   naturze. 

Naiwność i prostota są cechą geniuszu. Świat podobnie jak człowiek dojrzały utracił 

swoje   dzieciństwo   bezpowrotnie.   Jedyną   szansą   jest   wypracowanie   przez   artystę 

dziecięco-   naiwnego   sposobu   widzenia   i   odczuwania   świata.   Do   utraconego   raju 

dzieciństwa   nie   ma   innej   drogi   jak   tylko   przez   poezję.   Poetycka   wizja   Ukrainy 

wyłaniająca się z wierszy Zaleskiego zrodziła się z próby przywołania utraconego raju 

dzieciństwa. Arkadyjski obraz kraju lat dzieciństwa stanowi poetyckie przeniesienie 

do   miejsc   utraconych   jak   również   stanowi   pewien   sposób   oglądania   tych   miejsc  

z perspektywy dziecka. Podmiot poetycki uzyskuje cechy łączące naturalną naiwność 

dziecięcą z wrażliwością  wychowanka ziemi ukraińskiej, syna stepu, spadkobiercy 

ukraińskiej   pieśni,   poszukującego   natchnienia   w   zachowanych   w   pamięci   śladach 

dzieciństwa.

W   tak   zaproponowanym   wzorcu   poety   narodowego   stapiają   się   dwie   tendencje: 

sentymentalna   i   romantyczna.   O   ich   ścieraniu   się   można   mówić,   gdy   Bojan   narodowy 

wieszcz, zjawia się obok skowronka, czułego i tęsknego marzyciela. 

Zetknięcie  się tych  dwóch tradycji  znalazło  swoje odzwierciedlenie  także  w wizji  świata 

przedstawionego. Zaleski przedstawia swoją realizacje mitu arkadyjskiego. Arkadyjską krainą 

szczęścia poety jest oczywiście Ukraina. Jest to świat zamierzchłej, rycerskie przeszłości, 

pełen   chwały   i   baśniowego   uroku,   a   także   świat   przyjaznej   natury,   kraina   głębokich, 

tajemniczych więzi między człowiekiem a przyrodą. 

Opromieniony wizją historyzm, a także inspirująca wyobraźnię egzotyka pejzaży i dziejów 

ukraińskich czyniły tę wizje romantyczną. 

Sięgając   do   dumy,   wychodził   Zaleski   naprzeciw   romantycznym   dążeniom   do 

nierespektowania   klasycznych   norm   gatunkowych,   a   jednocześnie   przejmował   tendencje 

sentymentalnej   poetyki,   którą   duma   była   związana.   Cechy   tej   poetyki   zaznaczają   się   w 

środkach   językowych   i   doborze   leksyki.   Słowa   kluczowe   „serce”   i   „łzy”,   którymi   poeci 

sentymentalni oznaczali czułego człowieka i jego serdeczny stosunek do świata u Zaleskiego 

mają podobne znaczenie. Jednocześnie chcąc się zbliżyć do ludowych sposobów tworzenia, 

przestrzega poeta prostoty i szczerości wypowiedzi, chętnie stosuje powtórzenia i refreny, 

uzyskując efekt melodyjności. 

Sięgnięcie  do motywów  folklorystycznych  stanowi w poezji Zaleskiego punkt, w którym 

sentymentalna poetyka styka się z tradycją ludową i jest to droga, którą poeta wkroczył w 

romantyzm. 

Innowacją w stosunku do sentymentalnych form przedstawiania było wprowadzenie przez 

Zaleskiego nazw z obszaru ukraińskiego oraz regionalizmów. 

Mówiło się o nim, że jest poetą barw i światła, a ruch, dźwięk i melodyjność stanowią główną 

zasadę   organizacji   jego   wypowiedzi   poetyckiej.   W   jego   wierszach   było   wiele   kolorów, 

których różnorodność wzbogaca plastycznie pejzaż i daje złudzenie zmienności.

Związany był z nurtem melicznym sylabotonizmu, wywodzącym się z folkloru, ze śpiewnej 

poezji ludowej. Z rytmów  ludowych  trocheiczno-  amfibrachicznych  czerpał inspirację dla 

wyrażenia własnej, lirycznej refleksji romantycznego poety. 

Sentymentalny romantyk

Zaleski   był   romantykiem,   który   dopracował   się   własnej   koncepcji   romantyzmu 

sentymentalnego. Realizował jedynie te postulaty romantyzmu, które nie przekreślały jego 

poetyckiej wizji świata: harmonijnego, opartego na serdecznym współistnieniu człowieka  

z naturą. Kozackich bohaterów jego dum cechowała swoista idealizacja. Chętnie opisywał 

Zaleski   zwycięskie   bitwy,   łagodził   krwawe   obrazy   i   dołączał   pełne   optymistycznego 

dydaktyzmu przesłania mówiące o chwalebności śmierci rycerskiej. 

Poetycki   program   Bohdana   Zaleskiego   różnił   się   od   modelu   romantyzmu   młodego 

Mickiewicza,   ale   także   od   modelów   tworzonych   przez   poetów   pochodzących   z   Ukrainy: 

Seweryna Goszczyńskiego, i Antoniego Malczewskiego. 

Goszczyński   widział   Ukrainę   w   krwawych   barwach   walk   i   nie   potrafił   zrozumieć 

załagodzenia dziejów Ukrainy, jakiego dopuścił się Zaleski. 

Malczewski   preferował   pesymistyczną   wizję,   w   której   pojmowanie   historii   jako   procesu 

nieodwracalnego   wiodło   do   wniosku,   że   niemożliwe   jest   ocalenie   ludzkich   wartości 

wypracowanych przez pokolenia. Dla poezji Zaleskiego charakterystyczny był optymistyczny 

prowidencjalizm połączony z poczuciem misji, jaką poeta romantyczny winien wypełniać  

z pokorą wobec Boga i narodu. 

Milczenie   poetyckie   w   pierwszych   latach   emigracyjnych   jak   i   krąg   pytań   rysujący   się  

w pierwszych napisanych poza krajem utworach skłoniły Zaleskiego do przyjęcia pokornej 

postawy człowieka mającego nadzieje na przetrwanie i odnowę jednostki i społeczności. 

Próby kontynuacji programu: 

Oprócz realizowanego wcześniej tematu ukraińskiego, na emigracji podjął Zaleski również 

tematykę religijną. Około roku 1840 powstały wiersze pozostające w jakiś sposób w kręgu 

oddziaływań  i   związków  z  ukraińską   dumą  i   pieśnią   ludową,  a  równolegle   pisał   Zaleski 

hymny   dewocyjne   oraz   religijną   sielankę   (Przenajświętsza   Rodzina).   Zarazem   usiłował 

realizować   romantyczny   model   poezji   wieszczej.   Pogodny   i   idylliczny   świat   pozostał 

przedmiotem   jego   dążeń   i   fascynacji.   Kontynuował   na   emigracji   tematykę   narodową  

w historyczno- rycerskich dumach oraz lirycznych dumkach o proweniencji ludowej pieśni. 

W   historycznych   dumach   faworyzowanymi   tematami   były   tryumfalne   zwycięstwa   oręża 

słowiańskiego,   radosne   śpiewy   zwycięzców,   dzielność   kozackich   bohaterów,   hetmanów  

i rycerzy. 

Dumki   natomiast,   stanowią   wiersze   stylizowane   na   ludowe   pieśni,   będącego   obrazkami  

z życia  ludu ukraińskiego. Obraz świata  w tych  utworach budowany jest poprzez relacje 

bohaterów posiadających swój pierwowzór w tradycji ludowej, a jednocześnie spełniających 

funkcje podmiotu mówiącego.

Właściwym   centrum   tematycznym   dla   wszystkich   wierszy   jest   skala   wzruszeń  

i wewnętrznych doznań bohaterów, które pragną oni wyrazić w pieśniach. Pieśń świadczy  

o związkach z tradycją idyllizmu. 

Idylliczność   opisania   świata   cechuje   także   niektóre   utwory   o   tematyce   religijnej.   Temat 

religijnej   sielanki  Przenajświętsza   Rodzina  określają:   ewangeliczne   ubóstwo,   klimat 

pobożnego ładu i chrześcijańskiej dobroci. 

Późna twórczość:

Zaleski zmienił charakter swojej poezji pod wpływem wydarzeń politycznych i społecznych 

( głównie powstania styczniowego).

Odtąd jego twórczość zaczyna spełniać funkcję posłanniczą. Pogłębiający się ton religijny, 

ograniczający   twórczość   Zaleskiego   oraz   świadome   odchodzenie   od   tematyki   świeckiej 

świadczą o dokonujących się zmianach w programie poetyckim poety.

Polistopadowe  przewartościowanie  programu  u  Zaleskiego   polegało   na włączeniu  poezji  

w kontekst nowych, religijnych i mesjanistycznych teorii dziejów. 

Poetyckim rozrachunkiem z dotychczasową drogą twórczą staje się dla Zaleskiego wiersz 

Duch od stepu.

Podmiotem lirycznym staje się duch poety, będący obserwatorem świata i dokonujący oceny 

przeszłości i przyszłości. 

Dzieje świata przedstawione są jako wizja senna poety i splatają się z poetycka, mistyczną 

autobiografią, która również traktowana jest jako senne widzenie.

Umityczniona w utworze Ukraina jest tożsama z rajem. 

Eksponowany jest element pokory. Poezja i życie są aktem łaski Boga, a pojawiająca się  

u człowieka pycha jest błędem i prowadzi do zguby. 

Zaleski wyróżnia dwa źródła poetyckiej inspiracji. Jednym jest Ukraina- matka, mityczna siła 

zsyłająca natchnienie. Drugim stała się wiara, jako szansa otwierająca nowe, zaczarowane 

światy poezji, przeciwstawione rzeczywistości emigracyjnej.

W koncepcji poetyckiego „ja” nowym elementem jest postawa wybaczająca światu i służebna 

praca poety „robotnika w mogilniku” i czarnoksiężnika odczytującego znaki natury. 

Kiedy Zaleski chce pokazać świat idealny odnosi się do koncepcji snu 

(Sen- Drzewo- Wieszcze).

Wyraźnie   rysują   się   wspólne   punkty   zbliżające   poezję   Zaleskiego   do   koncepcji 

Mickiewiczowskiego mesjanizmu. 

Zaleski   podkreślał   wieczną   młodzieńczość   Słowiańszczyzny,   podobnie   jak   Mickiewicz 

krytykował   zafascynowanie   cywilizacją,   postępem   i   techniką,   które   stały   się   przyczyną 

kryzysu moralnego społeczeństwa. 

Zwrócił się ku tematyce współczesności, w której pojawiają się motywy nieszczęścia narodu. 

Wiersze   pochodzące   z   lat   1860-   1865   uległy   specyficznemu   przewartościowaniu. 

Sentymentalna czułość stała się miłością bolesną. Rzeczywistość doczesna traktowana jest 

jako   etap   przejściowy,   jako   konieczna   faz   zła   i   cierpień,   które   umożliwiają   odkupienie. 

Cierpienie zyskuje sens potrzebnej ofiary. 

Ta wizja rzeczywistości, zarysowana w późnej twórczości Zaleskiego wyraźnie różni się od 

Mickiewiczowskiego mesjanizmu czynu. 

W   wierszach   z   lat   sześćdziesiątych   pojawiają   się   również   silne   akcenty   antycarskie  

i przekonanie o słuszności walki zbrojnej. Poeta ze zbrojnym powstaniem wiązał nadzieje na 

odmianę losu narodu. W najistotniejszych sprawach i dla niego czyn był nośnikiem nadziei. 

Polskę przedstawiał jako naród męczeński, mający przynieść światu wybawienie. 

Pojawia   się   również   w   późnych   wierszach   Zaleskiego   koncepcja   osobowego   przywódcy 

narodu   (poety   śpiewaka   ludu),   zbieżna   z   mesjanistyczną   idea   charyzmatycznego 

przywództwa. 

Upadek   postania   styczniowego   załamał   nadzieje   na   odkupienie   i   wyzwolenie   narodu.  

Z   biegiem   lat   w   poezji   Zaleskiego   pojawiają   się   akcenty   pesymistyczne,   przychodzi 

świadomość złudzeń i żal wynikający z niemożności wyśpiewania pieśni bojańskiej, będącej 

hymnem na część nadchodzącej wolności. 

Dzieje sławy:

Seweryn   Goszczyński   za   największy   walor   poezji   Zaleskiego   uznał   fakt,   że   jego   dumy 

zmieniły się w pieśni narodowe. Wspominał o pokrewieństwie poety z poezją Brodzińskiego, 

podkreślając jednocześnie jego samodzielny talent. Krytykował jednak późniejszą twórczość 

Zaleskiego, wytykając poecie bierność postawy i mylnie skierowaną pobożność. 

Michał Grabowski doceniał wczesny dorobek Zaleskiego, ale oczekiwał również, że poeta 

zdoła uczynić z poezji gminnej podstawę, na której zbuduje sztukę, gdzie znajdzie swój wyraz 

idea   kozaczyzny   zindywidualizowana   w   poezji   i   zuniwersalizowana   w   zespole   symboli 

określających sztukę współczesną. 

Julian Ursyn Niemcewicz zestawił w swoim Dzienniku nazwiska Mickiewicza i Zaleskiego, 

uznając ich za najwybitniejszych polskich poetów.

Tomiki Zaleskiego chwalił Mickiewicz, Witwicki, Karol Różycki, Lucjan Siemieński

Wśród   niewielu   negatywnych   opinii   wyrażonych   na   temat   późnej   twórczości   Zaleskiego 

znalazł   się   głos   Juliusza   Słowackiego,   który   zaatakował   religijno-   ideową   stronę   poezji. 

Wytykał Zaleskiemu nieporadności gramatyczne i ubóstwo myśli. 

Piotr Chmielowski polemizował z romantyczną koncepcją natchnienia i krytykował poezje 

religijne Zaleskiego. 

Dzieje wydań

Pierwszy   zbiorek  Poezyj  Józefa   Bohdana   Zaleskiego   ukazał   się   w   Wilnie   (w   Księgarni  

J. Zawadzkiego) w 1838 roku. 

W tym samym roku księgarz Jabłoński wydał również Poezje Zaleskiego.

Pierwszymi edycjami, w których przygotowaniu brał udział Zaleski były  Poezija  wydana  

w Paryżu oraz edycja poznańska.

Poezje wydane przez Raczyńskiego w latach 1841- 1842 objęły cały dorobek Zaleskiego z lat 

1836- 1840. 

Następne tomy ogłosił księgarz Bolesław Maurycy Wolff w latach 1851- 1852, z czego I- II 

tomy były bezprawnym przedrukiem, a tomy III- IV wydano za aprobatą poety. 

Kolejna edycja wyszła z oficyny Jana Konstantego Żupańskiego, pod znaczącym  tytułem 

Wiersze oratorium(1866).

W 1877 roku ukazało się zbiorowe wydanie poezji Zaleskiego, przygotowywane w dwóch 

wersjach, dla Galicji- Pisma, t. I-IV i dla zaboru rosyjskiego- Poezje, t. I-IV. 

Wydania pośmiertne:

Dzieła pośmiertne, t. I-II, Kraków 1891, wyd. II 1899.

Wybór poezyj, Warszawa 1909

Wybór poezyj, Kraków 1921, wyd. II 1925

Pieśni gęślarskie serbskie. Car Łazarz, czyli bój kosowski, Warszawa 1909, 1936, 1947. 

Utwory:

Dumka Hetmana Kosińskiego (1822)

Dumka ta została oparta na ukraińskiej pieśni ludowej Jechał Kozak za Dunaj.

Postaci Hetmana i przywódcy powstania kozackiego, Krzysztofa Kosińskiego nadał poeta 

cechy rycerza polskiego, zachowując w dumce jedynie ukraińskie i kozackie tło. 

Podmiot wzywa do odsieczy Czehryna zaatakowanego przez wojska tatarskie, opisuje swoje 

pożegnanie z ukochaną oraz prosi Boga o łaskę mająca uchronić jego i innych towarzyszy 

broni przed strachem i śmiercią. 

Śpiew poety (1823)

Jest   to   credo   poetyckie   Zaleskiego,   poemat   programowy,   określający   rodzaj   własnej 

twórczości i jej charakter uczuciowy. Utrzymany w tonie żartobliwym, stylu obfitującym w 

liczne spieszczenia, stał się manifestem poetyckim, w którym Zaleski zawarł swe poglądy na 

rozumienie roli poety i poezji w społeczeństwie.

Podmiot   mówiący,   będący jednocześnie  bohaterem  lirycznym  charakteryzowany  jest  jako 

tęskny, czuły śpiewak, poeta, opiewający świat ideału, kraj lat dziecinnych.

Wiersz   pełni   funkcję   terapeutyczną,   kojącą   tragizm   człowieka   współczesnego.   Pełen   jest 

sielskich   obrazków:   łany   zboża   płonące   w   słońcu,   zielone   doliny,   gaje   pełne   kwiatów  

i ptaków. 

Podmiot opisuje stany ducha, takie jak wzruszenie, zachwyt i radość oraz pozostawia nadzieję 

na szczęście niebieskie po śmierci dla wszystkich chrześcijan. 

Dumka Mazepy (1824)

Podmiotem   lirycznym   wiersza   jest   Mazepa,   właściwie   Jan   Kołodyński-   młody,   piękny  

i śmiały kozak, pochodzący z bogatej rodziny, o nieco dzikim charakterze. Kochał Polki nie 

lubił Polaków, śpiewał przy torbanie i tęsknił za wojną. 

W wierszu Mazepa opowiada o tym jak opuszcza dwór króla Jana Kazimierza w nadziei, że 

zostanie hetmanem kozackim W żartobliwy sposób zwraca się również do ponów polskich, 

aby darowali mu jego miłosne wybryki.. Mówi, że słyszy jak głos broni wzywa go do walki 

i nie pozwala siedzieć mu bezczynnie w jednym miejscu, w którym popsuła się młodzież  

a  władza myśli  tylko  o zabawie.  Najlepiej  poczuje się  będąc znowu w obozie  kozackim 

pośród łupów wojennych i znajomych krajobrazów. 

Duma z pieśni ludu ukraińskiego (1825)

Duma  należy do grupy utworów Zaleskiego realizujących jego koncepcję poezji i modelu 

poety. Przepojona melancholią i smutkiem elegijnym, jest przypomnieniem utraconego raju 

dzieciństwa. 

Wypowiedź podmiotu lirycznego traktowana jest jako „głos syna Ukrainy”,  który czerpie 

natchnienie i ukojenie z ukraińskich pieśni i tamtejszej przyrody. 

Motyw   pobojańskiej   pieśni   poruszony   w   utworze   ma   oznaczać   rycerskość,   optymizm  

i   zwycięstwo,   ma   być   przedłużeniem   dawnych   pieśni   uwieczniających   zwycięskie   boje  

i szczęśliwe, waleczne czasy. 

Czajki (1826-1829)

Wiersz  opisuje  powrót   z  wyprawy  kozackiej  na  czajkach,   hetmana  Piotra  Konaszewicza, 

najsławniejszego wodza polskich Kozaków. 

Kozacy   wyśpiewują   pieśń   pochwalną   na   część   swojego   wodza.   Hetman   pokazany   jest  

z perspektywy żołnierzy kozackich jako zamyślony,  czujny wojownik, zawsze gotowy na 

kolejną wyprawę i stoczenie zwycięskiej bitwy. 

Śpiewające jezioro (1828)

W   wierszu   opisana   została   w   romantycznej   poetyce   wszechogarniająca   i   czarowna   moc 

natury, będącej siłą aprobującą człowiecze pragnienie miłości i umożliwiającą człowiekowi 

przerwanie istnienia ziemskiego, jeśli miłości w nim nie ma. 

Pośród   romantycznego,   górskiego   krajobrazu   rozgrywa   się   tragedia   rozdzielonych 

kochanków- Majumy i Muradyna. 

Majuma wyśpiewuje żałosne pieśni, aż w końcu pogrążana w rozpaczy, straciwszy nadzieję 

na powrót ukochanego, popełnia samobójstwo, topiąc się w jeziorze. 

Rusałki (1828)

Na kanwę epicką utworu złożyły się różnorakie składniki, zarówno z czasów dzieciństwa  

i   młodości,   echa   przeżytej   miłości   do   Róży   Żukowskiej,   jak   i   wpływ   ukraińskiej   pieśni 

ludowej oraz romantyki niemieckiej. 

Pierwsza osoba mówiąca w utworze to Cisław Zorza- śpiewak ludu. Elementy fantastyczne, 

przedstawione w wierszu są arabeskami przy większym historycznym obrazie, wyobrażeniem 

ludu i poety. 

I.

Przesilenie

Podmiot liryczny wspomina chwile spędzone z ukochaną Zoryną oraz to, jakim był przy niej 

romantycznym   i   czułym   człowiekiem.   Widział   w   niej   piękną   czarownicę,   która   jednym 

gestem potrafi pokierować jego duszą i ciałem. 

Przywołane  tu elementy nocy:  gwiazdy,  księżyc  i słońce w symbolice  ukraińskich  pieśni 

ludowych odgrywają bardzo ważną rolę.

Przestraszony groźbami Zoryny bohater, uciekł od swej ukochanej i trafił do gaju Rusałek.

II.

Skarga

Wędrującemu po krainie Rusałek bohaterowi przychodzą do głowy różne myśli połączone ze 

strachem. W końcu dostrzega rusałki, a wśród nich także Zorynę, która przekonuje go do 

złożenia przysięgi, że nigdy nie przekroczy on wyznaczonej przez nią granicy. 

III.

Przepióreczka

Rusałki uciekają, nie zważając na mężczyznę, który pobiegł za nimi i z ukrycia obserwował 

ich   taniec   (przepióreczkę).   Dziewczęta   kręciły   się   w   kole,   a   w   środku   tańczyła   Zoryna. 

Bohater   już   chciał   przyłączyć   się  do   zabawy,   gdy  nagle   dostrzegł   inne   obserwujące   go  

z ukrycia rusałki. 

IV.

Cudowność

Rusałki postanawiają wymierzyć karę Cisławowi za to, że nie dotrzymał danego wcześniej 

słowa i zabierają mu jego ukochaną Zorynę. 

Grono bogiń zebrało się przy Zorynie i utworzyło krąg, z którego nie mogła się wydostać. 

Załamany Cisław nie może jej pomóc i upada tracąc przytomność. Gdy się budzi czuje przy 

sobie bicie serca Zoryny. 

V.

Epilog. Do przyjaciół.

W epilogu podmiot liryczny jawi nam się jako tęskny i czuły poeta, śpiewak. 

Sławi młodość, beztroskę i miłość. Tłumaczy, iż w pogoni za marzeniami można stracić to, co 

jest dla nas najważniejsze. Podobnie jak Cisław stracił Zorynę. Na końcu jednak dodaje, iż to, 

co   stanowi   nasze   szczęście   składa   się   z   różnych   obrazów   życia,   uczuć   i   pamiątek   z   lat 

młodzieńczych. 

Bojanicz (1838-1840)

W wierszu opisane zostało nadejście Bojanicza – poety, śpiewaka, zwiastowane przez znaki 

natury,  serdeczne wróżby.  Wiersz wykorzystuje ważną dla Zaleskiego koncepcję związku 

człowieka z naturą oraz koncepcję osobowego przywódcy narodu. 

Sen- Drzewo- Wieszcze (1839)

Geneza Snu wiąże się z rozmową Seweryna Goszczyńskiego z Zaleskim na temat rodzimego 

nazewnictwa ziół i kwiatów. Pierwiosnka, lud ukraiński nazywa snem. 

Symbolika snu ma w utworze potrójny charakter: sentymentalne wspomnienie błogiego czasu 

młodości, sens tajemniczego symbolu wywodzącego się z ludowych wierzeń w czarowną 

moc ziół, według poety istnieje jeszcze inny sen, sen utajony pochodzący z bożej rosady, 

tajemniczy sen zamknięty w symbolicznym drzewie stojącym gdzieś na stepach, na straży 

mogił przodków. 

Sen- Drzewo jest jakby pośrednikiem miedzy Bogiem a człowiekiem. Drzewo jest snem, ale 

sen ten otwiera się ku przyszłości. Drzewo wyrosłe na ziemi i w tradycji przodków łączy sen- 

marzenie   odwołujące   się   do   tej   tradycji   w   marzeniu   o   przyszłości.   Wobec   tego   sen   jest 

wieszczym proroctwem. Takie ujęcie zbliża Zaleskiego do koncepcji mesjanistycznej, łączy 

się także z romantyczną koncepcją poety- wieszcza. 

Podmiot liryczny mówi, iż Sen- Drzewo zaklął sam poeta Bojan- twórca dum, będący bardzo 

ważną postacią w twórczości Zaleskiego. 

Modlitwa za Polską (1840)

Wiersz jest modlitwą i prośbą skierowaną do Boga i Świętych o to, aby uratowali Polskę 

przed   całkowitym   upadkiem.   Zaleski   zestawia   w   wierszu   kalendarz   klęsk,   w   którym 

prawdopodobnie mieszczą się: emigracja po upadku Konstytucji 3 maja, rozbiory i wreszcie 

powstanie listopadowe. Polska przedstawiona jest w wierszu jako naród męczeński, który ma 

przynieść wybawienie współczesnemu światu. 

Ku młodziankom polskim (1863)

Wiersz   pozostaje   w   bezpośrednim   związku   ze   straceniem   na   szubienicy   Zygmunta 

Sierakowskiego, jednego z najwybitniejszych przywódców powstania styczniowego. 

Utwór jest poetyckim hołdem oddanym młodziankom- powstańcom 1863 r. związanym ze 

stronnictwem „czerwonych”,  działającym  na Litwie,  Białorusi  i Ukrainie.  Zaleski widział 

powstańców   styczniowych   w   mesjanistycznej   aureoli.   Ich   nazwiska   wymienia   w   teksie: 

Koziełło, Padlewski, Drohomirecki.

Wykorzystany   w   tekście   zwrot  wieszcz   namogilny  wiąże   się   w   języku   Zaleskiego  

z romantyczną topiką grobu, mogiły, cmentarza. Mogiła ma tu znaczenie symboliczne, jest 

przede wszystkim grobem ojczyzny, pod którym tętnić może życie, która może się odrodzić. 

Poeta-   wieszcz   staje   się   pośrednikiem   między   zamkniętą   w   grobie,   lecz   nie   martwą 

przeszłością a przyszłością.