Mitologia Egipska

  Mitologia > Mitologia egipska

Bogowie

Aker - bóstwo uosabiaj

ce ziemi

jako obszar pomi

dzy miejscem wschodu i zachodu sło

ca lub

pomi

dzy wej

ciem a wyj

ciem z krainy podziemnej. Przeciwnik Apopa. Przedstawiany najcz

ęś

ciej jako

para lwów odwróconych do siebie tyłem, z których jeden spogl

da na wschód, drugi na zachód, lub jako

"nosiciel" barki słonecznej w nocnej cz

ęś

ci wedrówki.

Amon - ("ukryty", "utajony", "niewidzialny"), pierwotnie drugorz

dne górnoegipskie, opiekun zmarłych,

bóstwo urodzaju i płodno

ci (wyst

puje ju

w Tekstach Piramid z okresu Starego Pa

stwa, wraz z

mał

onk

Amaunet), zyskał na znaczeniu po zaszczepieniu jego kultu w Tebach za czasów X-XI dynastii;

w okresie Nowego Pa

stwa przydano mu cechy solarne i uto

samiono z Re (Amon-Re).

tynia Amona

w Karnaku jest najwi

kszym egipskim zespołem sakralnym. Przedstawiany był jako bł

kitny m

ęż

czyzna w

wysokiej koronie z dwoma du

ymi, stylizowanymi piórami barwy niebieskiej, trzymaj

cy berło i/lub znak

anch; inn

postaci

Amona był w

ąż

Kematef. Istnieje tak

e teoria o libijsko-berberyjskim pochodzeniu

Amona, tym wiecej,

e aman w tych narzeczach oznaczało "wod

", a

tym zwierz

ciem tego boga

oprócz barana była g

ęś

Aned

ti - bóstwo miasta Busiris w Delcie, identyfikowane z Ozyrysem, który, jak si

wydaje- przej

ł od

niego elementy mitu oraz atrybuty.

Anti - Pierwotne bóstwo XII nomu górnoegipskiego, przedstawiane w postaci sokoła stoj

cego na

podstawie w kształcie półksi

ęż

yca. Czasami, jak w micie o walce Horusa z Setem, gdzie Anti wyst

puje

jako przewo

nik, zamiast na takiej podstawie stoi na łodzi. W "Tekstach Piramid? nosi tytuł Pana

Wschodu, jest wi

c bóstwem bardzo starym i niegdy

ść

nym, z czasem sprowadzonym do roli

lokalnego bóstwa.

Anubis, Inpu, Anepu, Anup - staroegipski dobry bóg nieba, ojciec i król bogów, syn Ozyrysa. W funkcji
bóstwa zwi

zanego z kultem zmarłych, wcze

niej ani

eli Ozyrys, wyst

puje ju

od okresu Starego

stwa (czasami jako Chenty Imentiu); uczestniczył w s

dzie zmarłego i opiekował si

jego mumifikacj

był stra

nikiem cmentarzy, bóg zmarłych, cmentarzy i balsamowania zwłok. Patron mumifikacjii i

balsamistów. Opiekun podziemnych otchłanim w których lokowa

miało gor

ce piekło; opuszczał

Ziemi

co 28 lat i po takim okresie na ni

powracał. To on prowadził dusze zmarłych pod s

d. Według

najstarszych legend pierwsz

mumi

egipsk

był bóg Ozyrys, którego okrutny braciszek posiekał na

kawałki, a bóg Anubis poddał sobie tylko znanym boskim zabiegom mumifikacji, dzi

ki czemu Ozyrys

zmartwychwstał. Anubis (pies-bóstwo) przedstawiany w postaci czarnego psa (nie szakala, jak
powszechnie si

uwa

a), lub z głow

psa. Uto

samiany bywał z innym bóstwem - Upuautem; jednak w

przeciwie

stwie do tego ostatniego - wyobra

anego jako stoj

cy i wypr

ęż

ony pies, Anubis

nieantropomorficzny zawsze wyobra

any był w postawie le

żą

cej. Szczególnie czczony w Kynopolis

(egip.Kasa, Mie

cie Psów) w

rodkowym Egipcie. W obrz

dach mumifikacyjnych wyj

tkowo wa

nych

osobisto

ci kapłan przewodz

cy balsamistom zakładał mask

Anubisa. Ten sam bo

ek w mitach greckich

pojawia si

jako pojazd "z piekielnym nap

dem", "wóz ognisty" boga Hermesa. Czasami obie nazwy

Hermes i Anubis ł

w jedn

jako Hermanubis - i oznaczaj

wła

nie rydwan boski.

Anup - bóg przewo

nik.

Apis, Hep, Hapu - zhellenizowana forma greckiego imienia Hapej lub Hapi, którym okre

lano czarnego

byka z białym trójk

tem na czole.Pierwotnie symbol płodno

ci (jak wiele innych czczonych byków:

Mnewis, Buchis), wtórnie Ptah wcielony w byka; ł

czony te

z kultem Ozyrysa (Serapis), od czasów XVIII

dynastii równie

z Atumem. Apis, razem z Mnewisem symbolizowały płodno

ść

, oba

te byki wzajemnie

odwiedzały. Bóstwo siły i płodno

ci. Zwi

zany z kultem ksi

ęż

yca i sło

ca. Naczelnym miejscem kultu

było Memfis (wyrocznia). W Sakkarze znajduje si

cmentarzysko memfickich Apisów, tzw. Serapeum.

Przedstawiany jako byk nios

cy tarcze słoneczn

z ureuszem miedzy rogami. Na sarkofagach (od Okresu

Pó

nego) spotykamy czasami wyobra

enie Apisa nios

cego na grzbiecie mumie zmarłego.

Aton, Iten - w funkcji bóstwa solarnego (?) wyst

puje ju

od okresu

redniego Pa

stwa ("Aton jest ciałem

Re", widzialny przejaw boga Re); od czasów XVIII dynastii, a szczególnie za panowania Amenhotepa
IV-Echnatona, monoteistyczny niemal stwórca wszechrzeczy, dawca

ycia i energii. Władca uczynił

zbudowane przez siebie miasto Achet Aton (obecnie Tell el-Amarna) now

stolic

i głównym o

rodkiem

kultu. Przedstawiany jako tarcza słoneczna z promieniami w kształcie dłoni trzymaj

cymi symbole anch

(znane s

sporadyczne przedstawienia Atona jako sokoła). Jedyne bóstwo w religii Amenhotepa IV

Echnatona. Kult Atona po upadku Amenhotepa zanikł.

Atum, Itmu - ("wypełniony", "całkowity", "kompletny"); najstarszy prabóg, bóg stwórca, prze

yje koniec

wiata; bóstwo którego pochodzenie jest niejasne - niektórzy badacze uwa

e jest synkretycznym

wynikiem zaawansowanych, a nieznanych nam spekulacji teologicznych; uwa

any za stwórc

ludzi,

wszechrzeczy (równie

samego siebie) - jako pagórek (benben) wyłoniony z oceanu i ojciec bogów.

Według jednej z legend w

ród pierwotnego chaosu wyl

gł si

on ze

wietlistego jaja, miało to nast

pobli

u pó

niejszego miasta On i dlatego stało si

centrum kultu tego boga. Poniewa

stworzył bogów w

wyniku aktu "boskiego onanizmu" (przez samozapłodnienie wypluł Szu i Tefnut), jego r

ka ma mie

elementy pierwiastka

skiego, a nawet stanowi

"osobne",

skie bóstwo.

Najstarszy z Wielkiej Dziewi

tki bogów, bóstwo zachodz

cego sło

ca Uto

samiany ju

w czasach II

dynastii z Re ( Atum-Re) jako zachodz

ce sło

ce, przedstawiany pod wieloma postaciami, głównie jako

ęż

czyzna z koronami Egiptu lub ichneumon. Po

cone mu byłu: lew, ichneumon i w

ąż

Baal - w czasach Ramessydów identyfikowany byl z Setem.Byl bóstwem syryjsko-palady

skim,

wprowadzonym do Egiptu w czasach XV||| dynastii.

Ba-neb-D

ed, Mendes - bóstwo pod postaci

kozła, przez Greków porównywane do Pana. Pierwotnie

wyst

pował pod postaci

barana, z czasem nadano mu ludzk

posta

, ale zwierz

ca wyst

powała nadal

obocznie. Jako bóg płodno

ci czczony był w egipskim mie

cie Mendes. Jednak kult jego nie miał

charakteru lokalnego, uwa

any był za jedno z pot

ęż

nych prabóstw, i jako taki wyst

puje w micie o walce

Horusa z Setem. W Okresie Pó

nym był identyfikowany z Ozyrysem.

Bata - bóg o postaci byka, czczony w nomie kyopolita

skim obok Anubisa. "Papirus d?Orbiney?

przedstawia oba bóstwa jako braci antagonistycznie do siebie nastawionych. O samym kulcie Baty nic
prawie nie wiadomo.

Benitu - były to bóstwa przedstawiane w postaci pawianów. Zamieszkiwały pierwszy kr

g krainy

podziemnej. Pilnowały bramy, któr

otwierały tylko dla Re-Ozyrysa, gdy wst

pował do Krainy Zachodniej

na swej barce.

Bes - popularne bóstwo ludowe, patronuj

ce ognisku domowemu,

yciu kobiety, dawca spokojnego snu;

umocowane raczej w demonologii i magii ni

teologii; opiekun mał

stwa, rado

ci i zabawy. Wyj

tkowo

popularny w czasach rzymskich, czczony głównie w Abydos. Przedstawiany w postaci nieforemnego

miej

cego si

karła ze zwierz

cymi uszami i skór

lwa na plecach, czasami gra na b

benku (lub innych

instrumentach) co odstraszało złe, nieprzyjazne duchy. Wizerunki Besa umieszczano czasami na
amuletach.Odmian

Besa był demon Aha (="wojownik"),

ciskaj

cy w dłoniach w

ęż

e lub gazele jako

zwierz

ta Seta. Wyobra

enie Besa niezwykle cz

sto wyst

powało na przedmiotach codziennego u

ytku

oraz na kaplicach mammisi.

Buchis - bóg byk, czczony w

rodkowym Egipcie.

Chenti - bóstwo zmarlych przedstawiane pod postaci

czarnego psa. Byl czczony w Abydos, gdzie w

Okresie Arhcaicznym posiadl wlasne sanktuarium.

Chepre, Cheperu, Chepri - ("staj

cy si

") prabóstwo, czczone pod postaci

skarabeusza, bóg-gnojownik;

w Starym Pa

stwie uwa

any za personifikacj

Atuma i jako taki uznany za stwórc

bóstw. W tekstach

Ksi

gi Umarłych ma zwi

zek z symbolik

zmartwychwstania. Miał tajemn

moc ci

głego odradzania si

Uwa

ano,

e sam z siebie tworzy potomstwo.

Chnum, Knum, Num - ("baran"), bóg wody i katarakt, opiekun wylewów nilowych, wyst

pował w postaci

barana lub m

ęż

czyzny z jego głow

. Pocz

tkowo lokalne bóstwo Elefantyny, zyskało popularno

ść

dzi

powszechno

ci kultu baranów w wielu miejscowo

ciach Górnego Egiptu; przekazy teologiczne ka

żą

uwa

go za twórc

ludzi, których wytoczył razem ze

wiatem na kole garncarskim. Czczone jako patron

wylewów Nilowych. Popularno

ść

kultu Chnuma wpłyneła na jego niejednoznaczne stanowisko w

panteonie; ł

czono go synkretycznie z wieloma bogami, np. Gebem, Ozyrysem, Re, Szu. Wła

nie

osobliwe, czterogłowe wyobra

enia Chnuma z Esna interpretowane s

jako synkretyczne bóstwo

jednocz

ce cechy wymienionych bogów.

Chonsu - ("w

drownik") z pocz

tku bóstwo lokalne o niezwykle pierwotnym charakterze. Pocz

wszy od

czasów Nowego P

stwa czczone jako syn boga Amona i bogini Mut. Dzi

ki poł

czeniu w triad

(tzw.

trójc

teba

) z rodzicami zyskał popularno

ść

jako bóstwo ksi

ęż

yca. Ikonograficznie pokrewny Ptahowi

lub Ozyrysowi; przedstawiany z tarcz

ksi

ęż

yca na głowie, rzadkie s

wyobra

enia Chonsu z głow

sokoła lub "Chonsu-dziecko" przedstawiane niemal analogicznie do jednej z postaci Horusa - dziecka
stoj

cego na krokodylu.

Duamutfi, Dwa-mutef - brat Hapea, Emseta i Quebhsneufa; były to bóstwa opiekuj

ce si

pogrzebem;

uznawano ich za synów Horusa.

Dutes, D

howtej - egipska forma imienia boga Thota.

Emset, Amaste - razem z Hape, Duamutfi i Quebhsneuf był bóstwem opiekuj

cym si

pogrzebem,

uznawano ich za synów Horusa.

Geb - prabóstwo kosmiczne uosabiajace ziemie; ojciec Ozyrysa, malzonek Nut. Wyobrazany najczesciej
wraz z Nut oraz bóstwem powietrza Szu, jako lezacy mezczyzna o ciele pokrytym roslinami.Geb - Cheb,
Keb - syn Szu i Tefnet, ojciec Ozyrysa, bóg Ziemi.

Gereh - bóstwo w postaci

aby. Nie s

znane jego funkcje.

Hapej, Hape - bóstwo, razem z Emsetem, Duamutfijem i Quebhsneufem, opiekował si

pogrzebem;

uznawano ich za synów Horusa.

Hapi - bóstwo a raczej geniusz rzeki Nil; przedstawiany jako otyły m

ęż

czyzna z głow

zwie

czon

papirusu, bóg wylewów Nilu.

Harpokrates - grecka forma egipskiego okreslenia Hor pa hered, oznaczajacego "Horus dziecko"; postac
Horusa przedstawiana jako siedzace dziecko z kosmykiem wlosów na glowie i palcem w ustach. Zyskala
na popularnosci szczególnie w okresie grecko-rzymskim.

Heh - prabóstwo z Hermopolis, uosobienie niesko

czono

ci, które wylonilo si

z praoceanu Nun, podczas

powstawania

wiata. Jego

skim odpowiednikiem byla bogini Hauket. Heh- jak inne bóstwa Wielkiej

Ósemki- wyobra

any byl w postaci

aby, za

Hauket w postaci w

ężą

Horachte - (egip.="Horus horyzontu"); bóstwo solarne pierwotnie nietozsame z Re, rychlo jednak z tym
bogiem polaczone. Byl bogiem "slonca porannego"; watek Horusowy nakazywal przedstawianie go jako
czlowieka z glowa sokola.

Horus - (egip.Haru="daleki"), łaci

ska forma egipskiego imienia Hor oznaczaj

cego syna Ozyrysa i Izydy

lub bóstwo słoneczne; prabóstwo o nieznanym pochodzeniu (by

e nawet jednym z aspektów Horusa

był ubóstwiony wódz plemienny), jeden z najpopularniejszych bogów egipskich; dzi

ki popularno

bóstwa-sokoła w wielu miejscowo

ciach Egiptu jego kult rozprzestrzeniał si

w sposób bezkonfliktowy.

Najwa

niejsze bodaj bóstwo okresu pre- i wczesnodynastycznego (sokól był hieroglifem-determinatywem

pojecia "boga"); bóg nieboskłonu,

wiatła i

wiata, symbol władzy królewskiej. Bóg o gł

bokim sercu: dał

zabitemu ojcu Ozyrysowi swoje oczko do zjedzenia i ten o

ył. Wł

czony do kregu mitów ozyriackich stał

synem Ozyrysa i Izydy, przeciwnikiem Seta. Jednym z najwiekszych o

rodków kultu Horusa bylo

dolnoegipskie Edfu; uto

samiony z Re nazwany został Re-Horachte. Przedstawiano go najcz

ęś

ciej w

postaci sokoła lub człowieka z głow

sokoła.

Ilu - "dozorcy z góry", nazwa bogów staro

ytnych egipcjan.

Isdes - bóstwo zmarłych wyst

puj

ce w postaci czarnego psa (podobnie jak Anubis). Jako Pan Zachodu i

dzia w Pa

stwie Umarłych znany jest z tekstów z czasów

redniego Pa

stwa, pó

niej był silnie

zwi

zany z Thotem a nawet został z nim zidentyfikowany, staj

c si

jedn

z jego postaci.

Kuk - prabóstwo z Hermopolis, symbolizuj

ce ciemno

ść

. Razem ze swym

skim odpowiednikiem

Kauket, tworzyli jedn

z par Wielkiej Ósemki. Był wyobra

any w postaci

aby, Kauket za

w postaci w

ęż

Min, Minu - ityfalliczny bóg Koptos; bóg urodzaju i płodno

ci, wywodz

cy si

z pierwotnych, fallicznych

kultów górnoegipskich (Achmim). Procesje ku jego czci rozpoczynały okres

niw; pan wschodniej pustyni,

d uwa

any za opiekuna drogi karawan z Koptos nad Morze Czarne. Przedstawiany jako

mumiformiczny m

ęż

czyzna z jedn

wzniesion

w gór

(cz

sto z biczem nechacha), drug

obejmuj

wzwiedzionego członka. Wiele atrybutów Mina (z wyj

tkiem ikonograficznej ityfalliczno

ci)

przej

ł Amon.

Montu - ("dziki"?), naczelne bóstwo Teb przed dominacj

Amona; bóstwo wojny i rzemiosła wojennego,

przedstawiany jako sokół b

ęż

czyzna z głow

sokoła - st

d czasami ł

czony z Horusem.

Nefertum - ("pi

kny Atum"?), drugorz

dne bóstwo - pierwotnie fetysz przedstawiany jako kwiat lotosu z

którego wyrastaj

pióra; odgrywał pewn

rol

zarówno w kr

gu mitów zwi

zanych z Re, jak i "s

dzie

umarłych".Młodzieniec rozweselaj

cy co rano boga Ra. Uwa

any czasami za syna Ptaha i Sachmet.

Nepri - bóg zbo

Niau - "Pustka", prabóstwo z Hermopolis o postaci

aby, wraz z w

ęż

em Niaut stanowili jedn

z par

Wielkiej Ósemki. Nie nale

eli jednak do pierwotnego zestawu czterech par boskich - w pó

niejszych

tekstach umieszczani byli na miejscu pary Tenemu i Tenemujt.

Nun, Nunu - ("wody"), bóstwo pierwotne, uosobienie "praoceanu" z którego wyłoniła si

ziemia; cz

sto

uto

samiany z Ptahem lub Amonem. Przedstawiany zazwyczaj jako m

ęż

czyzna lub, lokalnie, człowiek z

głow

aby.

Onuris - (egip.Anhur="przychodz

cy z daleka" lub "sprowadzaj

cy [co

] z daleka"), drugorz

dne bóstwo

wojownicze; uwa

any za boga walki, wojny, tak

e polowania. Przedstawiany jako m

ęż

czyzna w kasku

ozdobionym piórami, z włóczni

w r

ku.

Ozyrys - (egip.Usir), lokalne bóstwo Delty, by

e ubóstwiony przywódca plemienny (z pierwotnymi

atrybutami pasterskimi), zrobił zawrotn

karier

w egipskim panteonie. Wchłaniaj

c kolejne kulty obrastał

w skomplikowan

, wielow

tkow

symbolik

; władca za

wiatów, s

dzia zmarłych, symbol wegetacji,

odradzaj

cej si

przyrody, sił natury ("Ozyrys zbo

owy" - odci

ta z mułu zmieszanego z ziarnami zbó

"kiełkuj

ca" figura Ozyrysa), wreszcie nawet bóstwo Nilu, ksi

ęż

yca, nieba, sło

ca.

Jego imi

jest niejasne - według zapisu hieroglificznego oznacza "siedzib

oka" (?). Wedle

najpopularniejszych w

tków teologii heliopolita

skiej był synem Nut i Geba, ojcem Horusa, bratem (i

ęż

em) Izydy oraz Seta. W walce o władanie Egiptem (a wi

c pogłos predynastycznych walk

plemiennych) zabity przez Seta i po

wiartowany na 14 kawałków a potem wrzucony do Nilu. Z polecenia

boga sło

ca Re szakalogłowy bóg Anubis (po egipsku Anup) zabalsamował zwłoki, a Izyda przy pomocy

zakl

ęć

magicznych przywróciła swego m

ęż

a do

ycia, nie na ziemi, lecz w Pa

stwie Umarłych.

Egipcjanie wyobra

ali je sobie m.in. jako pola, zwane "polami trzcin", kiedy indziej "polami pokarmów".

Zmarły po

mierci miał si

udawa

na s

d sprawowany przez 42 s

dziów w obecno

ci Ozyrysa; w czasie

du serce zmarłego było wa

one. Wyrok s

du po

miertnego nie był jednak zale

ny od ziemskich

uczynków: zmarłemu bowiem do trumny wkładano zbiór zakl

ęć

, przypowie

ci, hymnów, modlitw i formuł

magicznych, które dzi

nazywamy ogólnie Ksi

Umarłych. Dzi

ki niej zmarły osi

gał moc nad bogami i

innymi bytami za

wiatowymi, a tak

e nad s

dziami po

miertnymi i sam stawał si

Ozyrysem. W tych

warunkach s

d po

miertny i wa

enie serca stawało si

czcz

formalno

. Człowiek, którego nie było

sta

ma kupno Ksi

gi Umarłych, umierał tzw. drug

- wieczn

mierci

. Bogiem zmarłych stał si

jednoznacznie dopiero za V dynastii - ten jego aspekt ulegał z czasem "demokratyzacji": pierwotnie
jedynie władcy, od

redniego Pa

stwa ju

dy Egipcjanin po

mierci miał prawo nazwa

"Ozyrysem".
Przedstawiany w postaci mumii władcy z koron

atef na głowie, w r

kach trzymał berło (heka) i bicz

(nechacha); głównym o

rodkiem kultu było Abydos. Nie do ko

ca zinterpretowane s

tak

e niektóre

fetysze Ozyrysa, na przykład b

ce w czasach dynastycznych znakami nomów; na drzewcu zatkni

jest sto

kowaty przedmiot (kołpak? prawzgórek? relikwiarz? pleciony ul??) zwie

czony długimi piórami.

Zapewne istotne znaczenie fetysza było nieznane ju

nawet Egipcjanom od schyłku Starego Pa

stwa.

Ptah - wieloaspektowe prabóstwo pochodzenia memfickiego; uznany za stworzyciela i patrona wszelkiej
działalno

ci kreatywnej (a wi

c pisarzy, artystów, rzemie

lników). Synkretycznie ł

czył si

w ró

nych

okresach z ró

nymi bogami, np. jako "Ptah-Sokar-Ozyrys" był bóstwem zmarłych; wiele bóstw zachowuj

nawet sw

samo

ść

uwa

anych było za "uosobienie" Ptaha (np.byk Apis). Przedstawiano go z reguły

jako łysego, mumimorficznego m

ęż

czyzn

z berłem, na postumencie.

Re, Ra - ("sło

ce"), uniwersalne prabóstwo solarne, bóg "wszystkiego" (st

d uto

samiany niemal

automatycznie z Atumem), uosaobiene ładu i porz

dku wszech

wiatowego; jako taki uwa

any za ojca

Maat. O ile co do interpretacji dziennej w

drówki Re po nieboskłonie była zgodno

ść

(sło

egluje w

łodzi), o tyle kontrowersje teologiczne były wokół nocnych losów Re; miał by

połykany przez Nut, która

nazajutrz go ponownie rodziła, lub te

odbywał podró

po krainie podziemnej (st

d rola Re w kultach

zmarłych). Wa

nym epizodem kultu był tak

e mit o odwiecznej walce jak

toczy sło

ce, czyli Re, z

ciemno

i złem, czyli w

ęż

em nazywanym Apop; zwyci

ęż

ony o poranku Apop krwawi, a jego krew

zabarwia niebo o

wicie na czerwono. Re przedstawiano zazwyczaj jako m

ęż

czyzn

ze słoneczn

tarcz

na głowie.

Renenutet - bóstwo maj

ce pod swoj

piecz

niwa i płody ziemi.

Serapis, Sarapis, Serapeum - (od egip.Usir-Hapi), bóg zbawiciel, patron szcz

ęś

cia, dawca snów

wieszczych. Synkretyczne, pó

noegipskie bóstwo (o charakterze m.in. lunarnym) powstałe z poł

czenia

aspektów kultu Ozyrysa i Ptaha-Apisa; czczone najbardziej w okresie hellenistycznym, zyskało wielk

popularno

ść

i zostało "wyeksportowane" poza rdzenny Egipt, zyskuj

c popularno

ść

w całym

wiecie

hellenistycznym. Jego przedstawienia były ju

zupełnie nieegipskie w stylu: Serapis był brodatym, na

greck

modł

wyobra

onym m

ęż

czyzn

zazwyczaj z koszem na głowie i psem Cerberem u nóg.

tynie Serapisa, zwane Serapeami, mie

ciły si

w wielu miastach - najsłynniejsze było Serapeum

Aleksandryjskie, natomiast Serapeum memfickie, odkryte przez A.Mariette zawiera m.in. nekropol

tych byków.

Set, Setech, Setesz, Sutech - (nazywany tak

e Neszeni="chmura burzowa", Keri="wiatr?",

Nemhem="piorun"); bóg zła, piorunów i trz

sienia ziemi. Pierwotnie górnoegipskie prabóstwo którego kult

rozpowszechniony był na wielu obszarach Egiptu; miał, paradoksalnie, dobre i złe aspekty - jako brat i
zabójca Ozyrysa otaczany był kultem negatywnym (to, według niektórych teorii, echo przegrania walk o
zjednoczenie Egiptu przez tzw. konfederacj

Seta - predynastyczny organizm pa

stwowy południowego

Egiptu - z Delt

- czyli czcicielami Ozyrysa i Horusa), jednak

e Set patronował tak

e, jako bóstwo bustyni i

"obcych ziem", ró

nym dalekim wyprawom i karawanowym szlakom. W pewnych okresach dziejów Egiptu

zyskiwał nawet pozycj

opiekuna dynastii. Seta wyobra

ano w postaci nie zidentyfikowanego

jednoznacznie zwierz

cia (antylopa? osioł?).

Sobek, Sukhos - bóstwo zwi

zane z obszarami poło

onymi nad zbiornikami wodnymi i uosabiane przez

krokodyla; bóg-krokodyl nosił zreszt

ró

ne imiona i miał ró

teologi

. Bóg u

niaj

cy pod postaci

krokodyla, bóg przyrody. Uznawany m.in. za pana wód, stwórc

wiata, zyskał na popularno

ci w okresie

hellenistycznym, kiedy to krokodylowi przydano głow

sokoła i nazwano Soknopaios.

Sokar - bóstwo zwi

zane z kultem zmarłych, kultami pustynnymi a tak

e kosmicznymi; pierwotnie lokalne

bóstwo nekropoli (st

d nazwa "Sakkara"), ł

czone synkretycznie z bogami mumiformicznymi

(Ptah-Sokar-Ozyrys) i przedstawiane jako mumia (czasem z głow

sokoła) lub sokół.

Szu, Szow - bóstwo uosabiaj

ce powietrze, rozumiane jako przestrze

pomi

dzy niebem a ziemi

;

czasami czczony tak

e jako "jasno

ść

lub "słoneczny blask". Bóg

wietlanej atmosfery i powietrza. W

teologii heliopolita

skiej bóstwo kosmiczne, mał

onek Tefnut. Przedstawiany jako (z rzadka lwiogłowy)

ęż

czyzna, na uniesionych r

kach podtrzymuj

cy niebiosa (Nut).

Tot, Thot - (egip.D

ehuti), prabóstwo kosmiczne z Delty, bóg m

dro

ci, uosobienie ksi

ęż

yca oraz czasu;

uznawany tak

e za patrona pisarzy i uczonych. Głównym miejscem kultowym było Chemenu

(Aszmunein), gdzie czczono go pod postaci

ibisa i pawiana; tam tak

e nekropola

tych zwierz

t. W

mitologii ozyria

skiej pełnił rol

negocjatora skłóconych bogów i piel

gniarza rannych. Czasami

przydawano mu za mał

onk

bogini

Seszat. Kult Tota, popularny tak

e w

ród Greków (uto

samiono go

z Hermesem), przetrwał czasy staro

ytne, i jako Hermes-Trismegistos stał si

patronem wiedzy tajemnej,

alchemii i magii.

Upuaut, Wepwaut, Wepwawet - (egip."otwieraj

cy drogi"), lokalne bóstwo górnoegipskie, przedstawiane

pod postaci

wilka albo psa pustynnego; zwi

zany z kultami po

miertnymi, nigdy jednak nie został

uto

samiony z Anubisem.

Boginie

Amaunet - bogini wiatru północnego,

ona Amona. Jedno z o

miu pierwotnych bóstw lub boskich sił

znanych jako Ogdoada.

Anat - waleczna bogini pochodzenia kananejskiego czczona była w Egipcie od czasów Nowego Pa

stwa.

W mitologii egipskiej Anat jest córk

słonecznego bóstwa Ra. Przedstawiano j

z tarcz

, włóczni

toporem, opiekunka zaprz

gów rydwanów. Jako wojowniczka posiadała

tyni

w Tanis. Anat była te

bogini

krów.

Astate - bogini kananejska. W Egipcie uwa

ano j

za bogini

-wojowniczk

. Byla córk

boga Re, a jej

ęż

em byl Baal, z którym to miala

tyni

w Memfis. Razem z Anat byla opiekunk

zaprz

gów

rydwanów.

Bastet - ("Ta, która jest z Bast=Bubastis") pocz

tkowo prowincjonalne bóstwo opieku

cze, zyskuje na

popularno

ci od

redniego Pa

stwa. Przedstawiana jako kotka lub (wcze

niej) lwica, pierwotnie zapewne

zwi

zana z kultami wojowniczymi (nazywana była "matk

boga bitwy") - z czasem "łagodniała" i od

Nowego Pa

stwa była patronk

rado

ci, zabawy, wojny, ma

ci, uciechy i seksu. Kojarzona tak

e z Mut,

Sachmet, Tefnut i Hathor.

Buto - bogini północy.

Hathor - wła

ciwie Hat-Hor czyli "dom Horusa", "zamek Horusa"; lokalny fetysz dolnoegipski z biegiem

czasu przekształcil si

, m.in. wskutek ekspansywnego wchłaniania wielu bóstw lokalnych, w jedno z

najpopularniejszych bóstw

skich; w swoich najwa

niejszych funkcjach bogini niebios, rodz

słoneczn

tarcz

. Uwa

ana tak

e za mał

onk

Horusa, ł

czona w teologicznych spekulacjach z wieloma

innymi boginiami: Izyda, Sachmet, Maat i Bastet, w koncu nawet z Afrodyta. Najczesciej przedstawiana
jako krowa lub kobieta z głow

krowy i tarcz

słoneczn

pomiedzy rogami,uwa

ana za bogini

miło

ci,

ca, rado

ci, zmarłych, nieba, pó

niej bóstwo zabawy, muzyki, dobrych urodzin, opiekunka kobiet. W

Tebach była bogini

zmarłych; patronk

obcych ziem. W dobie Nowego Pa

stwa siedem Hat-Hor było

boginiami przeznaczenia, ustalaj

cymi losy człowieka w dniu jego urodzin. Wa

nym jej atrybutem, lub

cz emblematem, był muzyczny instrument - sistrum. Hathor nazywana była tak

e "okiem slonecznym";

czczona glównie w Denderze, gdzie jej kultowym fetyszem byl slup zwienczony kobieca glowa z krowimi
uszami.

Heket - bogini w postaci

aby, pomocna kobietom przy rozwi

zaniu.

Hesat - bogini wyst

puj

ca pod postaci

białej krowy, czczona jako wcielenie Izydy w mie

cie Afih, gdzie

uwa

ano j

za matk

Anubisa.

Izyda, Aset, Eset, Izys - ("tron"), pani słów czarodziejskich; córka Geba i Nut, siostra i

ona

Ozyrysa,matka Horusa, personifikacja tronu królewskiego (przedstawiana z tronem na głowie). Bogini
opieku

cza i macierzy

ska, szukała po całym

wiecie 14 kawałków m

ęż

a, a

znalazła. Czczona

pocz

tkowo jako wzorcowa

ona i matka, pó

niej jako bogini wszelkiej siły twórczej, pani

wiata zmarłych

(misteria). Władczyni nieba i ziemi, pocz

tkowo bogini - personifikacja tronu faraona; patronka magii.

Bogini której kult w Dolnym Egipcie udokumentowany jest od czasów wczesnodynastycznych; zwi

zana z

giem ozyriackim. Czczona głównie w File, lecz takze na terenie calego Egiptu; podobnie jak inne

bóstwa

enskie uto

samiana w ró

nych okresach z innymi boginiami: Hathor, Bastet, Sachmet, tak

e z

Demeter (w okresie hellenistycznym) i Astarte. Formy kultu Izydy przetrwały nie tylko kres cywilizacji
egipskiej, ale i cał

staro

ytno

ść

; Bardzo popularna w Rzymie, przetrwała w ró

nych aspektach i

odmianach (ikonografia) nawet do czasów renesansu. Przedstawiana jako kobieta, cz

sto z tarcz

słoneczn

pomi

dzy krowimi rogami na głowie lub z hieroglifem w postaci tronu, który był jej imieniem.

Popularne były br

zowe figurki Izydy z małym Horusem na kolanach; te

z berłem w dłoni lub znakiem

anch, symbolem

ycia.

Kudszu, Kadesz - bogini zdrowia, mał

onka boga płodno

ci Mina. Jako bóstwo pochodzenia syryjskiego

Kudszu była czasami uto

samiana z Hathor. Przedstawiano j

nag

z kwiatami lotosu i w

ęż

ami, stoj

na grzbiecie lwa.

Maat - ("prawda"), bogini uwa

ana za córk

Re; uosobienie prawdy, sprawiedliwo

ci, ładu - tak

wszech

wiatowego, jak i społecznego, pa

stwowego. Pełniła niezwykle wa

rol

podczas s

Ozyrysa. Czczona od Starego Pa

stwa, w wielu miejscach; przedstawiana jako siedz

ca (rzadziej

stoj

ca) kobieta ze strusim piórem na głowie.

Meresger - bogini-w

ąż

mieszkaj

ca na szczycie góry, strzeg

ca grobowców królewskich w Tebach

(dzisiejszy Luksor). Była bóstwem łaskawym, cho

miała moc leczenia chorób, ale na grzeszników mogła

je zsyła

Mut - (imi

same fonetycznie z wyrazem "matka", nie jest jednak jasne, czy tak nale

y je tłumaczy

?),

lokalna bogini górnoegipska notowana od

redniego Pa

stwa; znaczenie jej wzrosło wraz z Amonem,

którego miała by

, według mitów teba

skich, mał

onk

- nosiła wówczas imi

Amaunet. Przedstawiana

jako kobieta w "s

piej czapce", zazwyczaj z koronami Egiptu.

Naunet - naczelne bóstwo uosabiaj

ce pierwotne wody. Naunet wraz ze swym m

skim odpowiednikiem

Nun wchodziła w skład Ogdoady, grupy o

miu bóstw uosabiaj

cych siły chaosu.

Nebrot - bogini zmarłych.

Nechbet, Nekhbet - bogini-patronka Górnego Egiptu (odpowiadała wi

c dolnoegipskiej Wad

et), patronka

królewskiej władzy; przedstawiana jako s

p lub kobieta w "s

piej czapce" (podobnie jak teba

ska Mut).

Neftyda - (egip.Nebet het="pani pałacu"), drugorz

dna bogini która zawdzi

cza sw

popularno

ść

udziałowi w micie ozyria

skim (opłakiwała

mier

Ozyrysa); według ró

nych tradycji - siostra Izydy lub

matka Anubisa. Córka Geba i Nut, mał

onka Seta. Przedstawiana jako kobieta z hieroglificznym zapisem

swego imienia na głowie.

Neit - (egip.Net), prahistoryczny fetysz militarny - dwie skrzy

owane strzały na tarczy; lokalna, wojownicza

bogini w Delcie (Sais), z czasem zyskała na popularno

ci (apogeum to XXVI dynastia saicka; Grecy

porównywali j

z Aten

). Przedstawiana równie

jako kobieta z łukiem i strzałami. Neit była tak

e czasami

uwa

ana za opiekunk

zmarłych; wprawdzie interpretowanie umieszczania w najdawniejszych czasach

strzał i łuku wokół zwłok byłoby zbyt daleko posuni

dywagacj

na temat kultu Neit, lecz ju

w czasach

historycznych jest okre

lana tak

e jako patronka tkactwa (!) i jako taka ofiarowuje banda

e i całuny do

zabezpieczania mumii.

Nut - kosmiczne prabóstwo, uosobienie sklepienia nieba; wg teologii heliopolita

skiej siostra i mał

onka

spersonifikowanej ziemi - Geba. Córka Tefnet (wilgo

) i Szu (powietrze). Według mitu ozyria

skiego

matka Ozyrysa, Izydy, Seta oraz Re. Z Gebem spłodzili sło

ce, które Nut rano rodziła, a wieczorem

połykała. Wyobra

ana jako krowa, b

(cz

ęś

ciej) jako kobieta wygi

ta w łuk, dotykaj

ca ziemi palcami

nóg i r

Pachet - bogini przedstawiana w postaci lwicy, czczona w Speos Artemidos. Imi

jej znaczy Ta, Która

Drapie. Jest bóstwem o

ywym spojrzeniu i ostrych pazurach. Jej kult miał charakter lokalny.

Sachmet - egip.="mocna, pot

ęż

na"), lokalna, wojownicza bogini dolnoegipska; jej kult zaszczepiono w

Memfis i uczyniono z Sachmet

Ptaha i matk

Nefertuma. Przedstawiana jako kobieta z głow

lwicy

zwie

czon

dyskiem słonecznym, trzymaj

ca znak anch.

Sepa - bogini o postaci jadowitej stonogi.

Serket, Selket, Selkis - (serket hetyt="daj

ca oddech gardłu"), niejasnego pochodzenia pierwotne bóstwo

o postaci skorpiona, kojarzona ze skwarem słonecznym; w okresie pó

niejszym przedstawiane tak

e jako

skorpion z głow

kobiety lub kobieta ze skorpionem na głowie. Od pewnego czasu w gruncie rzeczy

uto

samiona z Izyd

. W niektórych tradycjach uwa

ana za

Horusa i "uzdrawiaczk

". Uwa

ano,

jest jedn

z czterech bogi

opiekuj

cych si

sarkofagami (wraz z Izyd

, Nefetyd

i Neith).

Seszat - nieznanego pochodzenia drugorz

dna bogini uznawana za patronk

pisma i rachunków, tak

za patronk

kronikarstwa (st

d uznana za siostr

Tota). Fetyszem Seszat był bli

ej nie zidentyfikowany

przedmiot (gwiazda? korona łodygi papirusu?).

Tefnut, Tefenet - (egip.="wilgo

"), prabóstwo kosmiczne, kultowo zwi

zane z Szu, Geb i Nut, uznawana

czasami za córk

Re; uosobienie

yciodajnej wilgoci. Bogini wilgoci (deszczu) i ciemnych otchłani

podziemnych. Przedstawiana jako lwiogłowa kobieta lub lwica, czasem kotka.

Tenemu - bogini symbolizuj

ca zgub

i bezdro

Toeris - (egip.Taweret="wielka"), drugorz

dne bóstwo, opiekunka ogniska domowego i patronka

ęż

arnych kobiet, piastunka dzieci; kult po

wiadczony stosunkowo pó

no (od Nowego Pa

stwa)

popularny w religijno

ci ludowej. Przedstawieniem Toeris było fantastyczne zwierz

maj

ce głow

hipopotamicy, ludzkie b

lwie r

ce, lwie nogi oraz grzbiet krokodyla. Według niektórych mitów uwa

ana

za mał

onk

Seta.

Unut - bóstwo wyobra

ane jako samica zaj

ca.

Wad

et - (egip.="zielona"), bogini w postaci kobry, opiekunka czerwonej korony Dolnego Egiptu.

Inne postacie

Amenti - Miejsce w którym przebywaj

dusze zmarłych, kraina zachodnia, miejsce panowania Ozyrysa

(Chentiamenty) - Upuauta; wedlug Amduat - pi

ta godzina nocy.

Anterosy - bóstwa wzajemnej miło

ci.

Apofi - w mitologii egipskiej kosmiczna

mija, władczyni zła i wrogich sił ciemno

ci, wróg bogów. Je

li kto

poznał jej tajemne imi

, a wymówiłby je, zostałaby u

miercona.

Apop - piekielny w

ąż

, wróg bogów, bierze udział w karaniu pot

pionych; faraonowie kojarzyli z nim swoich

wrogów. Zob.: Re. Wróg bogów, bierze udział w karaniu pot

pionych

Ba - w wierzeniach staroegipskich dusza, cz

ęść

ducha Ka. Twór niematerialny, oddzielony od ciała i

przedstawiany w postaci jaskółki kr

ążą

cej nad głow

zmarłego.

Baran - do

ść

popularne w Egipcie zwierz

(znano kilka rózni

cych si

gatunków), podstawowy (obok

byka) symbol płodno

ci, zwi

zany z kultami kilku bogów; głównie Chnuma na Elefantynie i Amona

teba

skiego, ale i bogów pomniejszych (Heriszef, Cherti).

Beben - demon ciemno

ci, towarzysz Seta.

Bentiu - pilnowały i otwierały bram

Ozyrysowi, miały posta

małp.

Benu -

ty ptak Heliopolis. Patron wszelkich jubileuszy. Pierwowzór greckiego Feniksa, od czasów

redniego Pa

stwa przedstawiany w postaci czapli. Wierzono,

e Benu pojawił si

na pocz

tku

wiata i

latał nad wodami Nun, z których wyłonił si

Prapagórek. Benu gnie

dził si

tej wierzbie w

Heliopolis, b

w Domu Benben. Jako istota prawieczna, powstał sam z siebie, tak jak Atum. Wedle

niektórych wzmianek mo

na sadzi

e uwa

ano go za jedn

z dusz Ra. Rozszerzaj

cy si

kult Ozyrysa

wł

czył go do kr

gu postaci boskich zwi

zanych z mitem ozyriackim, został on dusz

Ozyrysa, która

wyleciała z jego serca, symbolem odradzania si

zmarłego na tamtym

wiecie.

Demony - oznaczane przez Egipcjan równie

hieroglifem bogów (neczeru), to w wi

kszo

ci gro

ne siły

ciemno

ci, zła, choroby,

mierci, nieszcz

ęś

cia; odp

dzano je magicznymi obrz

dami; wa

rol

odgrywały w kultach zmarłych - np. przedziwne postacie 42 s

dziów asystuj

cych Ozyrysowi, straszliwi

stra

nicy kolejnych bram

wiata podziemnego, itp.

Drzewo - ró

ne wyst

puj

ce w Egipcie lub importowane gatunki miały cz

sto nie tylko znaczenie

gospodarcze (głównie rzemiosło i drobna plastyka) ale i kultowe; według jednego z mitów bogowie
narodzili si

pod akacj

. W Tekstach Piramid znajdujemy stwierdzenie i

Horus wyłonił si

z drzewa

akacjowego; st

d akacja, zwi

zana zreszt

z marginaln

bogini

Ses (Saosis), wyst

puje w ikonografii

symbolicznej najcz

ęś

ciej w kontekstach "dawania

ycia". Podobnie Re zrodził si

z sykomory a Upuaut z

tamaryszku; tak

e z ró

nymi drzewami zwi

zane s

pomniejsze bóstwa. Z Libanu importowano słynne

cedry (zastosowania kostrukcyjne, sarkofagi); najpowszechniejsze w Egipcie palmy (dum czy daktylowa),
jako trudne w ciesielskiej i plastycznej obróbce, miały umiarkowane zastosowanie, natomiast odgrywały
role w pewnych w

tkach kultów solarnych.

Duat - legendarna kraina zmarłych, miejsce panowania Ozyrysa, Anubisa i Horusa;

wiat podziemny

pogr

ąż

ony w ciemno

ciach. Według wierze

w duat mie

ciło si

ródło Nilu.

Dusza - kilka pierwiastków składaj

cych si

na elementy duchowe człowieka; teksty pozwalaj

wyró

trzy - "ba", czyli dusza lub pierwiastek przynale

ny ludziom i bogom, posiadaj

cy wymiar mocy; niezwykle

skomplikowane poj

cie stanowi

ce uosobienie sił

ywotnych, kontynuował egzystencj

po fizycznej

mierci człowieka, mog

c wykonywa

wszystkie funkcje organizmu, przedstawiana jako ptak z głow

człowieka. Jednak

e czasami niektóre bóstwa czczone były jako "ba" innych bogów - np. Apis był "ba"

Ozyrysa; sk

din

d znane s

teksty które mówi

"ba" mo

e przyj

ąć

posta

jak

zapragnie; "ach",

nadprzyrodzona siła duchowa, element boski, nieprzynale

na jednak do ciała za

ycia (poł

czenie

nast

powało po

mierci), przedstawiana jako ibis; "ka", element najtrudniejszy do zdefiniowania naszym

aparatem poj

ciowym, "byt", "osobowo

ść

", "indywidualno

ść

", "duchowy sobowtór", nawet "przodkowie".

Dziecko - ldla staro

ytnych Egipcjan miało tak

e wymiar poj

cia symbolicznego; to pocz

tek bytu,

narodziny i rozwój. Władcy byli "synami bogów"; tak

e niektórzy bogowie oprócz swojego aspektu

"dojrzałego" miewali tak

e "wariant" dzieci

cy. Horus-dziecko (zwany przez Greków Harpokratesem)

przedstawiany był jako nagi chłopiec z warkoczykiem na wygolonej głowie (charakterystyczne uczesanie
dzieci egipskich) i z palcem w ustach (w pó

nej staro

ytno

ci i nowo

ytnych czasach mylnie nazywano

przez to Harpokratesa "bóstwem milczenia"). Bogów ł

czono tak

e w "rodziny", gdzie oprócz "bogów

rodziców" byli oczywi

cie "bogowie-dzieci".

Dzed - popularny symbol religijny o niejasnym pochodzeniu; prawdopodobnie fetysz pierwotnie tworzony z
p

ku zwi

zanych łodyg. Wykazuje zwi

zek z kultami zmartwychwstania Sokarisa, nastepnie wł

czony

silnie w kr

g ozyriacki; został symbolem trwało

ci i pot

gi. Z kolei wł

czony w kult Ptaha spowodował

synkretyczno

ść

tych bóstw jako Ptaha-Sokarisa-Ozyrysa. Niektórzy badacze interpretuj

jeszcze inaczej

ikonografie dzed: to relikwia Ozyrysa, jego kr

gosłup. Hieroglif przedstawiaj

cy dzed oznaczał "trwanie";

symbolizował m.in. trwało

ść

władzy królewskiej.

Enneada - nazwa nadana wielkim bóstwom, zwanym inaczej Dziewi

cioma Bogami z Heliopolis,

wyst

puj

cymi w najpełniejszym staroegipskim przekazie o stworzeniu

wiata. Powstała w wyniku

teologicznej spekulacji poł

czenia bogów kr

gu kosmicznego z bogami kr

gu ozyriackiego. w skład

enneady wchodzili Atum, Szu, Tefnut, Geb, Nut, Ozyrys, Set, Izyda i Neftyda, w okresie grecko-rzymskim
wprowadzono tak

e Horusa. Pierwszym z bogów był bóg sło

ca Aton lub Aton-Ra, zrodzony na kopcu,

który wyłonił si

z Nun, ciemnych pierwotnych wód. To on zaplanował całe dzieło stworzenia, a nast

pnie

wzi

ł do ust własne nasienie, z którego narodziły si

dwa kolejne bóstwa Szu i Tefnut. Szu i Tefnut wybrali

na odkrywanie Nun, a Aton, w obawie,

e zabł

, wysłał za nimi swe Oko (uwa

ane za jego córk

aby ich odnalazło. Kiedy Oko powróciło wraz z jego dzie

mi, bóg uronił łzy rado

ci, z których powstały

pierwsze istoty ludzkie. Tefnut i Szu odbyli ze sob

stosunek, z którego narodzili si

Geb- ziemia i Nut-

niebo. Ci równie

odbyli stosunek miłosny, ale obj

li si

tak ciasno,

e ich dzieci nie mogły si

narodzi

dopóki Szu ich nie rozdzielił. Bóg powietrza, przy pomocy o

miu istot zwanych bogami Huh, uniósł Nut

ponad ziemi

, uwalniaj

c tym samym miejsce dla

ywych stworze

i daj

c im powietrze do oddychania. W

cu Nut urodziła dwie pary boskich bli

t Ozyrysa, Izyd

, Seta i Neftyd

. Ozyrys, najstarszy syn

został pierwszym władc

Egiptu.

Feniks - mityczny cudowny ptak którego pó

na (grecka) tradycja wywodzi si

zapewne od czczonej czapli,

wł

czonej w kr

g egipskich kultów solarnych. Symbol Sło

ca, nie

miertelno

ci i zmartwychwstania.

Rzadziej wyobra

any jak pliszka, ptak był otaczany kultem w Heliopolis pod imieniem benu

(egip.uben="ja

niec"), które grecy przekr

cili fonetycznie do znanej wspólcze

nie postaci. Benu uwa

any

był za "dusz

Re" a jego posta

zwi

zano z cyklicznymi obrz

dami solarnymi; st

d prawdopodobnie

wzieła si

przedziwna grecko-rzymska, znana do dzi

symbolika feniksa jako "ptaka odradzaj

cego si

cyklicznie z ognia i popiołu".
Przypisywano mu długowieczno

ść

i odradzanie si

z popiołów swego ojca (lub z promieni słonecznych) co

500 lat. Pojawiał si

rzekomo co 1460 lat.

Gwiazdy - "orszak Ozyrysa", "mieszkanki Duat", były równie

obecne w za

wiatach; według niektórych

wierze

zmarli zmieniali si

w gwiazdy. Niektóre z tych ciał niebieskich odgrywały szczególniejsz

rol

mitologii - na przyklad Orion uto

samiony z Ozyrysem czy Izyda z Syriuszem (egip.Sopdet). Egipcjanie

wytworzyli tak

e idee podzielenia nieba na system gwiazdozbiorów, chocia

sam system zapewne nie jest

egipski.

Hemste -

skie odpowiedniki Ka.wcielaj

c w siebie ide

przeznaczenia pojmowanego w funkcji wzrostu

i pomna

ania.

Ibis - w szczególno

ci gatunek religiosa (ibis czczony) stal sie jednym z najpopularniejszych zwierz

które otaczano kultem w starozytnym Egipcie; był wcieleniem boga Tota. Na nekropolach zwierz

cych

odkryto dotychczas miliony zmumifikowanych ibisów. Opiekun m

dro

ci i pisarzy, wynalazca pisma.

Imachuemanch - demon, zwierzchnik

wity Ozyrysa.

Imiut - pradawny, wa

ny, aczkolwiek niejasny w swoim znaczeniu fetysz - symbol ochronny; m.in.atrybut

Anubisa i przedmiot wkładany niekiedy do grobów. Skóra zwierz

cia z długim, zwisaj

cym ogonem,

pozbawionego głowy, zatkni

ta na dr

gu wło

onym w naczynie.

Izeum, Iseum - gr.Isaion; termin okre

laj

cy przybytek bogini Izydy, tak

e znajduj

cy si

poza rdzennym

terytorium Egiptu (np.w Rzymie). Grecy zastosowali ten termin pierwotnie do oznaczenia

tyni Izydy w

Pi-Hebet (Delta).

Jajo - symboliczna siedziba i pocz

tek

ycia; wiele mitów o stworzeniu

wiata posługuje si

wła

nie

symbolik

jaja. Charakterystyczne jest tak

e nazywanie wewn

trznej skrzyni trumiennej "jajem".

Jun, junu, junew - heliopolita

ski fetysz w postaci słupa; czasami uwa

ano go za symbol ksi

ęż

ycowy -

komplementarny do solarnego obelisku.

Ka - niematerialny sobowtór. Oddziela si

od ciała w chwili

mierci człowieka i pozostaje w jego blisko

ci,

zapewniaj

c sobie w ten sposób nie

miertelno

ść

. Je

li ciało ulegnie zniszczeniu, Ka mo

e schroni

którym

z kilku posagów pozostawionych dla

w krypcie. Pos

g o

ywiony obecno

Ka posiadał

zdolno

ść

poruszania si

, a przede wszystkim potrafił prorokowa

i wró

Kanopa - posta

Ozyrysa czczona w Delcie, szczególnie w okresie ptolemejskim; przedstawiano go jako

dzban zwie

czony głow

. Wyobra

enie Ozyrysa-Kanoposa, popularne w ikonografii hellenistycznej, a

tak

e w wielu pó

niejszych "egiptyzuj

cych" przedstawieniach, wskutek nieporozumienia zostało

skojarzone, ju

w czasach nowo

ytnych, z urnami kanopskimi.

Kem-atef - praw

ąż

, według teba

skiej kosmogonii wcielenie Amona-stwórcy, który powstał z praoceanu

Nun. Miejscem jego kultu było Medinet Habu.

Kot - zapewne nie domowy, ale dziki kot ogoniasty, stał si

tym zwierz

ciem w kultach solarnych;

poluj

cy na w

ęż

e - został przyrównany do Re zabijaj

cego Apopa. Kot udomowiony stał si

tym

zwierz

ciem - dotychczas walecznej i lwiogłowej Bastet - i jako taki masowo hodowany zarówno w

domach, jak i jako zwierz

tynne, masowo balsamowany. Znane s

pochówki wielu tysi

zmumifikowanych kotów.

Mehen - wielki w

ąż

, towarzysz

cy Re w jego podró

y po krainie podziemnej. Według Ksi

gi Tego Co Jest

W Za

wiatach w dziewi

tej cz

ęś

ci wciela si

w niego sam Re. Czasami jest on równie

lin

holownicz

barki Re lub otacza swymi splotami chaos, w którym on spoczywa. Wyst

puje zarówno w postaci

skiej, jak i m

skiej.

Mnewis - byk czczony w Heliopolis, zwi

zany z kultem sło

ca. Pierwotnie cechy, zbli

one do symboliki

Apisa, w pewien sposób ł

czyły oba

te zwierz

ta, które nawet si

wzajemnie odwiedzały.

Nil - (egip.Neiteru="wielkie rzeki"), najdłu

sza rzeka Afryki, której cyklicznym wylewom (nanoszenie

yznego mułu) zawdzi

cza istnienie cywilizacja egipska; rzece oddawano cze

ść

bosk

, m.in. w postaci

kultu bóstwa Hapi.

Ogdoada - (gr.="ósemka"), grupa o

miorga bóstw z Hermopolis (Chemnu="osiem"); tworzyły j

cztery

boskie pary mał

skie - Nun i Naunet, Heh i Hehet, Kek i Keket, Niau i Niat, pó

niej dodano tak

Amona i Amaunet.

Pola Jaru - (sehet jaru="pola trzcin"), jedno z egipskich wyobra

wiatów - mityczny obszar rolniczy

poło

ony w niebie. Fantastyczna

yzno

ść

i ogromne plony gwarantowały zmarłemu szcz

ęś

liwy

ywot.

Rolnicza metaforyka

wiadczy o pierwotno

ci i niewielkim teologicznym wyrafinowaniu tej koncepcji.

Pszczoła - owad odgrywaj

cy pewn

, nie do ko

ca jasn

rol

zarówno w religii i symbolice, jak i w

gospodarce Egipcjan. Znano i wykorzystywano miód, (jednak w umiarkowanym stopniu), budowano ule i
pasieki, za

pszczoły uwa

ano za "łzy Re". Ju

od czasów predynastycznych władcy dolnoegipscy nosili

przydomek "pszczoła". Pszczoła stała si

nastepnie trwałym elementem królewskiej tytulatury (bit).

Ruti - para lwów zidentyfikowana z Szu i Tefnut. Ruti miały szczególne znaczenie w wierzeniach w

ycie

pozagrobowe, gdy

do nich nale

ały barki słoneczne, poranna i wieczorna. Zmarły identyfikuj

c si

z Ruti

zyskiwał prawo do podró

y wraz ze sło

cem. Cz

sto w tekstach Ruti wyst

puje jako jedna z form

Re-Atuma i uwa

any jest za pojedyncz

osob

Semen - była to wyłaniaj

ca si

z drzewa sykomory g

ęś

, która swym g

ganiem umilała czas bogom.

Setna - ksi

ążę

, syn faraona Ramzesa II (

ył około 1279-1213 p.n.e.). Był najwy

szym kapłanem boga

Ptaha i odpowiadał za odnowienie kilku staro

ytnych zabytków w Gizie. To prawdopodobnie przyczyniło

do jego pó

niejszej reputacji czarodzieja. Mityczny Setna był centraln

postaci

opowie

ci o

rywalizacji pomi

dzy kapłanami-czarownikami Egiptu i Nubii, w której Egipcjanie okazali si

zwyci

zcami.

Sfinks - (egip.szespanch="

ywy pos

g"), jeden z symboli królewskiej władzy, przedstawiaj

cy faraona z

ciałem le

żą

cego lwa (st

d nawet niejednokrotnie w nemes wkomponowana była grzywa). za sfinksy

uznawane s

tak

e wyobra

enia Amona, gdzie ciału lwa przydano głow

barana. Sfinks był tak

stra

nikiem miejsc kultu i nekropoli.

Siosire - królewski kapłan-czarownik, syn Setny. W jednym z mitów pewien wódz nubijski przybył na
egipski dwór z listem, który Siosire odczytał. List mówił o tym, jak pewien egipski czarownik imieniem
Horus, syn Paneshe, pokonał niegdy

we współzawodnictwie nubijskiego czarodzieja i wygnał go na 1500

lat. Nast

pnie Nubijczyk o

wiadczył, i

jest owym czarodziejem i powrócił, aby za

żą

rewan

u. Z kolei

Siosire o

wiadczył,

e jest Horusem, synem Paneshe, który powrócił z krainy zmarłych, aby ponownie si

z nim zmierzy

. Nubijczyk raz jeszcze został pokonany, a Siosire-Horus powrócił do krainy umarłych.

Skarabeusz - (egip.chepru="staj

cy si

"), sło

ce uosabiane w

uku, zazwyczaj z gatunku Scarabeus

Sacer, najcz

ęś

ciej spotykany amulet zwi

zany z symbolik

odrodzenia, a wi

c i zmartwychwstania.

uka

tocz

cego kulk

gnoju skojarzono z w

drówk

sło

ca po nieboskłonie, a fonetyczn

zbie

ść

nazwy

uka (cheprer) skojarzono ze słowem "stawa

" - wschodem sło

ca.

Szemsu Hor - (="słudzy Horusa"), bogowie, a wła

ciwie mityczni dolnoegipscy władcy predynastyczni,

nast

pcy Horusa, przywódcy walk północy z konfederacj

Seta (zob. Set).

Tekenu - niejasny symbol zwi

zany z rytuałami kultu po

miertnego; najcz

ęś

ciej przedstawiany jako

przybieraj

cy kształt przykucni

tego człowieka gruszkowaty worek (czasami posta

ludzka jest

jednoznaczna). Uwa

any za nawi

zanie do archaicznego typu pochówku, symboliczne przedstawienie

zmarłego, b

nawet rodzaj "ofiarnego kozła" - zwłok rzucanych demonom aby odwróci

ich uwag

prawdziwego zmarłego (?).

Ureusz - (egip.uaret="kobra"), w

ąż

i solarny symbol zwi

zany z kultami Re, uwa

any za jedno z wciele

bogini Uto, symbolizuj

cy władz

i bosk

pot

faraona.

Uszebti - nazwa figurek grobowych wywodz

ca si

od weszebti="odpowiadaj

cy" lub szawabti="

ywi

cy";

prawdopodobnie sobowtóry zmarłego lub/i wyobra

enia za

wiatowych sług. Wkładane do grobów,

pierwotnie (od

redniego Pa

stwa) pojedynczo, z biegiem czasu coraz bardziej masowo, nosiły inskrypcj

"Ozyrys+imi

zmarłego" b

fragment 6 rozdziału Ksi

gi Umarłych; znane s

dwa zasadnicze rodzaje

uszebti: w postaci mumii trzymaj

cej w skrzy

owanych na piersiach dłoniach narz

dzi rolniczych lub

amuletów, oraz "uszebti nadzoruj

ce", wyobra

ane w stroju ludzi

ywych. Figurki uszebti wykonywano z

tzw."egipskiego fajansu", kamienia, br

zu lub drewna, a w ubo

szych grobach spotykamy tak

wykonane z gliny i mułu nilowego.