„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Paweł Krawczak
Wykonywanie trasowania 722[02].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inŜ. Andrzej Zych
mgr inŜ. Marek Olsza
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Paweł Krawczak
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[02].Z1.01
„Wykonywanie trasowania”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
operator obrabiarek skrawających.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Organizacja stanowiska do trasowania. Bezpieczeństwo i higiena
pracy, ochrona przeciwpoŜarowa i ochrona środowiska
7
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
7
10
11
12
4.2. Trasowanie na płaszczyźnie
13
4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów
13
16
16
17
4.3. Trasowanie przestrzenne
18
4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów
18
19
20
21
5. Sprawdzian osiągnięć
22
6. Literatura
27
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej trasowania.
W poradniku zamieszczono:
–
wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez
problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,
–
cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku realizacji programu
jednostki modułowej,
–
materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści
jednostki modułowej,
–
zestaw pytań sprawdzających, czy opanowałeś juŜ materiał nauczania,
–
ć
wiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposaŜenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,
–
sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ć
wiczeń,
–
sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umoŜliwi sprawdzenie Twoich
wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej jednostki
modułowej,
–
literaturę związaną z programem jednostki modułowej umoŜliwiającą pogłębienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.
Materiał nauczania został podzielony na cztery części. W pierwszej części znajdują się
informacje związane z bezpieczeństwem i higieną pracy na stanowisku pracy. W części
drugiej informacje na temat organizacji stanowiska pracy oraz narzędzi i przyrządów do
wykonywania trasowania. Informacje na temat przygotowanie powierzchni do trasowania
i trasowania na płaszczyźnie zawarte zostały w części trzeciej. Ostatnia część zawiera
informacje związane z techniką trasowania przestrzennego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
722[02].Z1.02
Obróbka powierzchni płaskich
i kształtowych narzędziami
ręcznymi
722[02].Z1.03
Wykonywanie otworów okrągłych
722[02].Z1
Trasowanie i obróbka ręczna
722[02].Z1.01
Wykonywanie trasowania
722[02].Z1.04
Wykonywanie połączeń
rozłącznych i nierozłącznych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
wykonywać pomiary warsztatowe,
−
korzystać z róŜnych źródeł informacji,
−
korzystać z poradników i norm,
−
odczytywać informacje podane na rysunku wykonawczym,
−
analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,
−
przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
−
rozróŜniać elementy maszyn,
−
komunikować się i pracować w zespole,
−
samodzielnie podejmować decyzje.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3.
CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
określić cel i zakres stosowania trasowania,
–
zorganizować stanowisko do trasowania,
–
dobierać narzędzia, przyrządy oraz materiały pomocnicze do trasowania,
–
ustalić kolejność czynności podczas trasowania na płaszczyźnie,
–
przygotować powierzchnie do trasowania,
–
wytrasować rysy prostoliniowe, równoległe i przecinające się pod kątem,
–
wykreślić okręgi, łuki i koła,
–
wytrasować proste zarysy części maszyn,
–
wypunktować naniesione rysy,
–
sprawdzić jakość wykonanej pracy,
–
skorzystać z dokumentacji technicznej,
–
zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony
ś
rodowiska podczas wykonywania trasowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Organizacja stanowiska do trasowania. Bezpieczeństwo
i higiena pracy, ochrona przeciwpoŜarowa i ochrona
środowiska
4.1.1. Materiał nauczania
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest bardzo waŜnym
obowiązkiem ucznia i pracownika. Mechanicy wszystkich specjalności powinni utrzymywać
swoje stanowisko pracy w czystości i porządku pamiętając o tym, iŜ bałagan jest często
przyczyną nieszczęśliwych wypadków. Powinni takŜe utrzymywać w porządku odzieŜ
ochronną, pamiętając o nakryciu głowy oraz o tym, aby kołnierz i mankiety rękawów
przylegały do ciała. Wypadki podczas pracy zdarzają się najczęściej wskutek złego stanu
narzędzi lub nieprawidłowego posługiwania się nimi, a czasem równieŜ wskutek niewłaści-
wej organizacji pracy.
W czasie trasowania naleŜy zwracać szczególną uwagę na staranne ustawienie,
zamocowanie oraz ostroŜne przenoszenie cięŜkich przedmiotów. Przedmioty trasowane
naleŜy zabezpieczyć przed przemieszczaniem lub przewróceniem, mocując je ściskami do
stołu, płyty traserskiej lub układając na podstawkach traserskich. NaleŜy usuwać z podłogi
rozlane substancje (oleje, smary), które często są przyczyną wypadku. Ostre końcówki rysika
mogące spowodować skaleczenie lub przebicie ciała naleŜy zabezpieczyć odpowiednim
ochraniaczem w postaci korka lub osłony z tworzywa sztucznego nakładanego na ostrze.
Młotek uŜywany do punktowania moŜe stać się przyczyną wypadku, gdy podczas uderzania
spadnie z trzonka. W razie pojawienia się zadziorów na obuchu młotka lub na łbie punktaka
naleŜy je usunąć na szlifierce. W czasie trasowania naleŜy zwracać szczególną uwagę na
staranne rozmieszczenie i przechowywanie narzędzi traserskich. Na stanowisku traserskim
powinny znajdować się tylko te narzędzia, które są niezbędne do trasowania. Porządek na
stanowisku chroni przed wieloma urazami.
WaŜne jest równieŜ prawidłowe oświetlenie stanowiska roboczego i naleŜy je zapewnić
poprzez stosowanie oświetlenia ogólnego lub miejscowego. NatęŜenie oświetlenia na
poziomej płaszczyźnie roboczej, które moŜna zaakceptować w pomieszczeniach, w których
ludzie przebywają przez długi czas, niezaleŜnie od tego, jakie czynności są wykonywane,
powinno wynosić minimum 200 lx.
Trasowanie jest czynnością polegająca na przenoszeniu zarysów przedmiotu
przedstawionego na rysunku wykonawczym na półfabrykat w postaci blachy, płyty, odlewu,
odkuwki za pomocą narzędzi traserskich. Materiały te powinny mieć wymiary większe od
wymiarów przedmiotu podanych na rysunku technicznym o tzw. naddatek na obróbkę.
RozróŜniamy trasowanie płaskie (na płaszczyźnie) oraz trasowanie przestrzenne.
Pomieszczenie lub wydzielona powierzchnia w hali produkcyjnej, w którym znajdują się
stanowiska traserskie, nazywa się trasernią. Miejscem pracy trasera jest stół traserski
wyposaŜony w płytę traserską, której płaszczyzna jest równa. Płyta traserska wykonana jest
najczęściej z Ŝeliwa lub granitu i nie naleŜy jej uŜywać do Ŝadnych innych celów poza
trasowaniem, a po skończonej pracy zabezpieczyć przed uszkodzeniem, np. przez załoŜenie
drewnianej pokrywy. Do ustawienia przedmiotów na płycie traserskiej uŜywa się pryzm,
klocków i podkładek.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Oprócz płyty traserskiej stanowisko robocze trasera wyposaŜone jest w narzędzia
traserskie, które moŜemy podzielić na cztery grupy:
−
urządzenia (przyrządy) podtrzymujące,
−
przyrządy pomiarowe,
−
narzędzia do wykreślania (wyznaczania rys, okręgów, kół i punktów),
−
narzędzia do punktowania.
Rys. 1. Podstawowe narzędzia traserskie podtrzymujące: a) płyta traserska, b) kątownik z rowkami teowymi,
c) kątownik z otworami, d) pryzmy równoległe z kabłąkami zaciskowymi, e) podstawki pryzmowe,
f) pryzma uchylna [4.]
Drugą grupę narzędzi traserskich stanowią przyrządy pomiarowe, takie jak:
– suwmiarki traserskie z podstawą, stosowane do wyznaczania linii poziomych,
– wysokościomierze,
– przymiary kreskowe,
– kątomierze,
– cyrkle traserskie – stosowane do trasowania okręgów kół, budowy kątów, podziału linii,
– liniały traserskie z podstawą jako przyrząd pomocniczy znacznika i cyrkli,
–
kątownik – stosowany do wyznaczania linii pionowych i poziomych,
–
ś
rodkownik – stosowany do wyznaczania środka na płaskich powierzchniach
przedmiotów walcowych.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 2. Narzędzia traserskie pomiarowe i kontrolne: a) wysokościomierz traserski, b) wysokościomierz traserski
z odczytem cyfrowym, c) kątomierz uniwersalny, d) macki zewnętrzne, e) macki wewnętrzne,
f) kątownik 90°, g) kątownik 45°, h) kątownik centrujący (środkownik), i) cyrkiel suwmiarkowy,
j) cyrkiel spręŜynowy, k) cyrkiel, l) przymiar traserski, m) przymiar kreskowy [4].
a)
b)
)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
l)
m)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Najprostszymi narzędziami do wykreślania linii i punktów są rysiki oraz znaczniki.
Rysik jest stosowany do wykreślania na trasowanym przedmiocie linii według liniału lub
wzornika, znacznik – składający się z podstawy, słupka i rysika zwykle stosowany jest do
trasowania przestrzennego jak równieŜ do wyznaczania linii poziomych.
W celu zwiększenia trwałości wykreślonych rys stosuje się wybijanie na nich i obok nich
wgłębień zwanych punktami. Do wybijania (punktowania) słuŜą narzędzia zwane
punktakami.
Rys. 3. Narzędzia traserskie: a) b) rysiki, c) znacznik, d) punktak automatyczny [4].
Do traserskich materiałów pomocniczych naleŜy kreda, farba traserska, nafta, czyściwo,
klocki i podkładki drewniane.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy trasowaniem?
2. Jakie rozróŜniamy rodzaje trasowania?
3. Jakie rozróŜniamy przyrządy traserskie słuŜące do mocowania trasowanych przedmiotów?
4. Jakie rozróŜniamy pomiarowe przyrządy traserskie?
5. W jaki sposób naleŜy zabezpieczyć przedmioty przed przesuwaniem podczas trasowania?
6. W jaki sposób naleŜy zabezpieczyć rysik, aby nie skaleczyć się?
7. Jakie powinno być oświetlenie stanowiska pracy?
a)
b)
c)
d)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zorganizuj stanowisko do trasowania. Otrzymasz przyrządy i narzędzia traserskie.
Z grupy narzędzi wybierz przyrządy, które słuŜą do mocowania przedmiotów trasowanych.
Nazwij je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z otrzymanymi przyrządami i narzędziami traserskimi,
2) wybrać przyrządy słuŜące do mocowania przedmiotów trasowanych,
3) nazwać narzędzia,
4) zaprezentować efekt swojej pracy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
przyrządy i narzędzia traserskie,
−
katalogi narzędzi,
−
arkusze papieru,
−
przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj i scharakteryzuj wszystkie narzędzia przedstawione na rysunku. WskaŜ, do
jakiej grupy narzędzi traserskich naleŜą.
Rysunek do ćwiczenia 2 [4].
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, jakie narzędzia traserskie są przedstawione na rysunku,
2) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując Ŝadnego
z pomysłów Twoich koleŜanek/kolegów),
3) scharakteryzować narzędzia,
4) sklasyfikować grupę narzędzi,
5) uporządkować zapisane pomysły,
6) zaprezentować efekty pracy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
a)
b
)
c)
d
)
e)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
katalogi narzędzi,
−
duŜe arkusze papieru,
−
mazaki,
−
tablica flipchart.
Ćwiczenie 3
Określ, jakie zagroŜenia dla pracownika występują podczas trasowania otworów
w duŜych, cięŜkich korpusach maszyn.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, jakie zagroŜenia dla pracownika występują podczas trasowania,
2) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując Ŝadnego
z pomysłów koleŜanek/kolegów),
3) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące
wątpliwości członków grupy,
4) zaprezentować efekty pracy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
duŜe arkusze papieru,
−
mazaki,
−
tablica flipchart.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) określić zasady bhp podczas trasowania?
2) określić, jakie zagroŜenia dla pracownia występują podczas trasowania?
3) rozpoznać i nazwać narzędzia i przyrządy traserskie?
6) określić przeznaczenie narzędzi i przyrządów traserskich?
7) sklasyfikować narzędzia traserskie?
8) dobrać narzędzia do wykonywania trasowania?
9) zorganizować stanowisko traserskie?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
4.2. Trasowanie na płaszczyźnie
4.3.1 Materiał nauczania
Wykonywanie trasowania poprzedzone jest właściwym przygotowaniem przedmiotów
oraz powierzchni trasowanych. NaleŜy pamiętać, aby przed przystąpieniem do trasowania:
−
zapoznać się z rysunkiem przedmiotu,
−
sprawdzić zgodność wymiarów przedmiotu z rysunkiem,
−
sprawdzić przedmioty zwracając uwagę na jakość powierzchni (pęknięcia, uszkodzenia,
skrzywienia),
−
sprawdzić prawidłowość naddatków (jeśli przewidziana jest dalsza obróbka),
−
usunąć pilnikiem zgrubienia i skaleczenia powstałe na krawędziach lub powierzchniach
przedmiotu,
−
odtłuścić przedmiot trasowany,
−
nanieść farbę traserską na powierzchnię trasowaną w celu zwiększenia widoczności
trasowanych linii.
Do malowania powierzchni trasowanych wykorzystuje się kredę rozrobioną w wodzie
z dodatkiem oleju lnianego (przedmioty bez obrobionych powierzchni np. odlewy) lub
roztwór wodny siarczanu miedzi (przedmioty stalowe po obróbce).
Kolejnym etapem po przygotowaniu powierzchni trasowanych jest wybór baz
traserskich. Podstawą (bazą) traserską jest punkt, oś lub płaszczyzna, od której odmierza się
wymiary na trasowanym przedmiocie. Bazą traserską mogą być:
−
dwie osie symetrii,
−
dwa obrobione boki,
−
jeden bok obrobiony i prostopadła do niego oś symetrii.
Podczas trasowania najczęściej wykonuje się trasowanie: linii równoległych, linii
prostopadłych w tym takŜe osie symetrii otworów, okręgów, wycinków koła. W niektórych
przypadkach trasuje się takŜe wielokąty oraz krzywe. JeŜeli zarys przedmiotu składa się
z odcinków linii prostych i krzywych, to najpierw wykreśla się linie proste, a następnie łączy
się je odpowiednimi łukami lub krzywymi. Wymiary odmierza się za pomocą przymiaru lub
cyrkla według rysunku technicznego. Aby wytrasowane linie nie uległy zatarciu np. podczas
dalszej obróbki wykonuje się punktowanie linii (rys. 1). Punktuje się wszystkie przecięcia
linii trasowanych, środki okręgów, łuki i rysy w odstępach 20–50 mm. Rysy krótkie, łuki
i okręgi punktuje się w odstępach 5–10 mm.
Rys. 4. Technika punktowania [1].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Trasowanie rozpoczyna się zwykle od wyznaczenia głównych osi symetrii przedmiotu.
Trasowania głównych osi symetrii przedmiotów płaskich o zarysach prostokątnych dokonuje
się następująco: przedmiot układa się na płycie traserskiej i za pomocą ostrego cyrkla dzieli
się przeciwległe boki przedmiotu na połowę, a następnie łączy się przeciwległe punkty
podziału (rys. 5 a). Otrzymane odcinki będą osiami symetrii przedmiotu.
Gdy jeden z boków przedmiotu jest obrobiony do trasowania osi symetrii uŜywa się
kątownika ze stopką. Za pomocą kątownika ze stopką wyznacza się rysy prostopadłe do
krawędzi obrobionej. Na rysach prostopadłych odmierza się i wyznacza połoŜenie osi
symetrii, łącząc zaś wyznaczone punkty otrzymuje się oś symetrii przedmiotu. Przy uŜyciu
kątownika ze stopką moŜna równieŜ trasować linie równoległe (rys. 5 b).
Rys. 5. Trasowanie osi symetrii: a) cyrklem, b) kątownikiem [1].
Do wyznaczania środków czół wałków słuŜy środkownik. Aby wyznaczyć środek naleŜy
przyłoŜyć środkownik do wałka w taki sposób, aby jego ramiona boczne były styczne do
okręgu (rys. 6) i wzdłuŜ ramienia środkowego wykreślić pierwszą rysę, następnie obraca się
ś
rodkownik o kąt 90° i wykreśla drugą rysę. Środek czoła wałka jest połoŜony w punkcie
przecięcia wytrasowanych rys.
Rys. 6. Trasowanie środków czół wałków [1].
Za pomocą cyrkla traserskiego wykonuje się wykreślanie okręgów i luków. Aby
wykreślić okrąg lub łuk naleŜy ustawić ramiona cyrkla na wymiar danego promienia
i umieścić jego jedno ramię w napunktowanym środku okręgu lub łuku i zatoczyć Ŝądany
okrąg lub łuk.
a)
b)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Do trasowania uŜywa się takŜe wzorników, szczególnie w produkcji seryjnej przy
wykonywaniu wielu identycznych przedmiotów (rys. 7). Trasowanie według wzornika polega
na przyłoŜeniu wzornika do płaszczyzny materiału i wyznaczeniu zarysów przedmiotu przez
obrysowanie zarysu wzornika rysikiem. Osie otworów wyznacza się przez specjalne otwory
we wzorniku, stosując do tego celu specjalny punktak. Trasując wg wzornika trzeba pamiętać,
Ŝ
eby wzornik był zawsze jednakowo ustawiony, co osiąga się za pomocą wykonywania we
wzorniku wycięć, które muszą trafiać na osie przedmiotu.
Rys. 7. Trasowanie według wzorników: a) zasada trasowania według wzornika, b) wzornik do trasowania
kołnierzy, c) wzornik do trasowania otworu z rowkiem na wpust, d) wzornik do trasowania otworów na
ś
ruby [1].
Trasowanie kątów wykonuje się przy pomocy kątomierzy lub metodą geometryczną.
Rys. 8. Ustawienie kąta: a) za pomocą kątomierza uniwersalnego, b) za pomocą kątomierza zwykłego [1].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób naleŜy przygotować powierzchnię do trasowania?
2. W jaki sposób trasuje się osie symetrii?
3. Jakiego narzędzia uŜyjesz do trasowania środka okręgu?
4. Jakie prace wymagają uŜywania wzorników traserskich?
5. Jakiego narzędzia uŜyjesz do trasowania katów?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj trasowanie płytki stalowej przedstawionej na rysunku zgodnie z instrukcją
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami trasowania na płaszczyźnie,
2) dobrać narzędzia traserskie,
3) przygotować powierzchnię do trasowania,
4) wykonać trasowanie na płaszczyźnie,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) dokonać oceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z rysunkiem,
–
płyta traserska,
–
narzędzia traserskie,
–
farba traserska,
–
płytka stalowa,
–
czyściwo.
Ćwiczenie 2
Wykonaj trasowanie środków czół wałków zgodnie z instrukcją wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami trasowania czół wałków,
2) dobrać narzędzia traserskie,
3) przygotować powierzchnię do trasowania,
4) wykonać trasowanie czół wałków,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) dokonać wykonanej pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z rysunkiem,
–
płyta traserska,
–
narzędzia traserskie,
–
farba traserska,
–
wałki,
–
czyściwo.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) przygotować powierzchnię do trasowania?
2) dobrać metodę trasowania w zaleŜności od kształtu i wielkości
przedmiotu?
3) dobrać narzędzia traserskie w zaleŜności od kształtu i wielkości
przedmiotu?
4) ustalić kolejność czynności podczas trasowania na płaszczyźnie?
5) wykonać trasowanie na płaszczyźnie?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.3. Trasowanie przestrzenne
4.3.1. Materiał nauczania
Trasowanie przestrzenne polega na wyznaczaniu punktów i linii traserskich na bryle
o dowolnym kształcie geometrycznym. W trasowaniu przestrzennym bardzo waŜnym
elementem jest wybór bazy traserskiej. Za podstawową powierzchnię (bazę) traserską obiera
się powierzchnię juŜ obrobioną. W przypadku, gdy przedmiot przewidziany do trasowania nie
ma Ŝadnej powierzchni obrobionej, to za powierzchnię podstawową przyjmuje się tę, która
nie będzie obrabiana i która znajduje się obok głównych powierzchni przeznaczonych do
obróbki.
Przed przystąpieniem do trasowania sprawdza się stan przedmiotów przewidzianych do
trasowania (odlewy, odkuwki), czy nie zawierają pęknięć, skrzywień i czy ich wymiary
odpowiadają rysunkowi technicznemu a następnie powleka się je farbą traserską.
W trasowaniu przestrzennym stosowane są trzy podstawowe metody trasowania:
−
za pomocą obrotu przedmiotu trasowanego (rys. 9 a),
−
za pomocą kątownika (rys. 9 b),
−
za pomocą skrzynek traserskich (rys. 9 c).
Rys. 9. Trasowanie przestrzenne: a) z obracaniem przedmiotu, b) za pomocą kątownika, c) za pomocą skrzynek
traserskich [1].
W trasowaniu przestrzennym metodą obrotu przedmiotu trasowanego, przedmiot
trasowany ustawia się na płycie (bezpośrednio lub za pomocą podstawek traserskich i pryzm).
Obok przedmiotu trasowanego na płycie traserskiej ustawia się znacznik z rysikiem
ustawionym na właściwą wysokość. Obracając trasowany przedmiot wykonuje się
jednocześnie rysy rysikiem. Za pomocą tej metody moŜna wykreślić linie poziome i pionowe
na przedmiocie.
Podczas trasowania przy uŜyciu kątownika rysy pionowe wykonuje się rysikiem wzdłuŜ
odmierzonych wymiarów za pomocą kątownika ze stopą. Rysy poziome wykreśla się w taki
sam sposób, jak w metodzie za pomocą obracania przedmiotu. Zastosowanie tej metody
trasowania jest ograniczone i odnosi się tylko do takich przedmiotów, które mają
powierzchnie przystające do krawędzi kątownika.
c)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Rys. 10. Przykład trasowania rowka na wpust [2].
Skrzynki traserskie stosuje się w przypadku trasowania przedmiotów o duŜych
wymiarach gabarytowych, przedmiotów cięŜkich, trudnych do obracania, oraz w przypadku
trasowania przedmiotów o powierzchniach kształtowych, uniemoŜliwiających ustawienie
przedmiotu wg kątownika (rys. 11). Podczas trasowania za pomocą skrzynek traserskich
przedmiot trasowany ustawia się bezpośrednio na płycie (lub na podstawkach traserskich).
Rysy poziome wyznacza się ostrzem rysika, następnie ustawia się na płycie skrzynkę lub
skrzynki traserskie w ten sposób, aby ich krawędź lub krawędzie przystawały do rysy na
płycie. Do skrzynki traserskiej przykłada się podstawę znacznika (którego ostrze zostało
nastawione na odpowiedni wymiar) i obwodzi się rysikiem przedmiot kreśląc rysę pionową.
W przypadku, gdy jedna skrzynka jest niewystarczająca stosuje się skrzynki
o płaszczyznach roboczych prostopadłych do siebie.
Rys. 11. Przykład trasowania za pomocą skrzynek traserskich [2].
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega trasowanie przestrzenne?
2. Co powinno stanowić bazę traserską do trasowania przestrzennego?
3. Jakie rozróŜniamy podstawowe metody trasowania przestrzennego?
4. W jaki sposób wykonuje się trasowanie rowka na wpust?
5. W jaki sposób wykonuje się trasowanie za pomocą skrzynek traserskich?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj trasowanie przestrzenne rowka na wpust zgodnie z instrukcją wykonania
ć
wiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami trasowania przestrzennego,
2) dobrać narzędzia traserskie,
3) przygotować powierzchnię do trasowania,
4) wykonać trasowanie przestrzenne rowka na wpust,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) dokonać oceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z rysunkiem,
–
wałki stalowe,
–
płyta traserska,
–
pryzmy traserskie,
–
kątownik traserski,
–
narzędzia traserskie,
–
farba traserska,
–
czyściwo,
–
pisaki,
–
kartki papieru.
Ćwiczenie 2
Wykonaj trasowanie przestrzenne otworów zgodnie z instrukcją wykonania ćwiczenia.
Do trasowania uŜyj skrzynek traserskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami trasowania przestrzennego przy uŜyciu skrzynek traserskich,
2) dobrać narzędzia traserskie,
3) przygotować powierzchnię do trasowania,
4) wykonać trasowanie otworów,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) dokonać oceny wykonanej pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
WyposaŜenie stanowiska pracy:
–
płyta traserska,
–
skrzynki traserskie,
–
narzędzia traserskie,
–
farba traserska,
–
instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z rysunkiem,
–
czyściwo,
–
pisaki,
–
kartki papieru.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) przygotować powierzchnię do trasowania przestrzennego?
2) dobrać metodę trasowania przestrzennego?
3) dobrać narzędzia traserskie do trasowania przestrzennego?
4) ustalić kolejność czynności podczas trasowania przestrzennego?
5) wykonać trasowanie przestrzenne?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Test zawiera 20 zadań.
6. Do kaŜdego zadania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedź wstawiając literę X w odpowiednim
miejscu na karcie odpowiedzi.
8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz
odpowiedź prawidłową.
9. Za kaŜde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niŜ jednej odpowiedzi –
otrzymujesz zero punktów.
11. UwaŜnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia, jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność – przejdź do
następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi moŜesz wrócić później.
13. Pamiętaj, Ŝe odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Trasowanie jest czynnością polegającą na
a) przenoszeniu zarysów przedmiotu przedstawionego na rysunku wykonawczym na
półfabrykat za pomocą narzędzi traserskich.
b) przenoszeniu zarysów przedmiotu z półfabrykatu na rysunek techniczny.
c) przenoszeniu zarysów przedmiotu na półfabrykat za pomocą wzornika.
d) przenoszeniu zarysów przedmiotu na rysunek techniczny za pomocą wzornika.
2. Istnieją dwie metody trasowania, jest to trasowanie
a) płaskie oraz kształtowe.
b) płaskie oraz przestrzenne.
c) przestrzenne oraz kształtowe.
d) kształtowe oraz bryłowe.
3. Środkownik jest stosowany do
a) wyznaczania środka na płaskich powierzchniach przedmiotów walcowych.
b) wyznaczania środka otworów.
c) wyznaczania osi symetrii.
d) wyznaczania środka prostokąta.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
4. Rysunek przedstawia
a) przymiar traserski.
b) liniał traserski.
c) wysokościomierz traserski.
d) wysokościomierz suwmiarkowy.
5. Rysunek przedstawia
a) skrzynkę traserską.
b) kątownik 90°.
c) podstawkę traserską pryzmową.
d) podstawkę kątową.
6. Znacznik traserski stosowany jest do
a) trasowania przestrzennego jak równieŜ do wyznaczania linii poziomych.
b) wykreślania na trasowanym przedmiocie linii według liniału lub wzornika.
c) punktowania.
d) trasowania okręgów.
7. Bazą traserską nazywamy
a) punkt, oś lub płaszczyznę, od której odmierza się wymiary na przedmiocie.
b) płytę traserską na której ustawia się przedmiot trasowany.
c) oś symetrii trasowanego przedmiotu.
d) płaszczyznę na której nanosi się rysy traserskie.
8. Trasowanie rozpoczyna się zwykle od wyznaczania
a) otworów.
b) głównych osi symetrii przedmiotu.
c) linii pionowych i poziomych.
d) linii prostopadłych.
9. Za pomocą kątownika ze stopką wyznacza się
a) linie pod kątem.
b) linie prostopadłe do krawędzi przedmiotu trasowanego.
c) łuki.
d) środek otworu.
10. Trasowanie przestrzenne polega na wyznaczaniu
a) punktów i linii traserskich na bryle o dowolnym kształcie geometrycznym.
b) zarysów przedmiotu przez obrysowanie zarysu wzornika traserskiego rysikiem.
c) linii traserskich na korpusach maszyn.
d) linii traserskich na przedmiotach okrągłych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
11. Rysunek przedstawia trasowanie za pomocą
a) podstawek traserskich.
b) obrotu przedmiotu.
c) skrzynek traserskich.
d) kątownika.
12. Wykreślanie okręgów i łuków wykonuje się za pomocą
a) szablonu traserskiego.
b) wzornika.
c) cyrkla.
d) kątomierza.
13. Rysunek przedstawia
a) kątomierz uniwersalny.
b) przymiar traserski.
c) kątownik 45º.
d) kątownik ze stopką.
14. Rysunek przedstawia
a) kątownik traserski.
b) kątownik z otworami.
c) kątownik z rowkami teowymi.
d) podstawkę z rowkami teowymi.
15. Do ustawienia przedmiotów na płycie traserskiej uŜywa się
a) imadeł i ścisków.
b) pryzm, klocków i podkładek.
c) macek zewnętrznych i wewnętrznych.
d) skrzynek traserskich.
16. W celu zwiększenia trwałości wykreślonych rys stosuje się
a) malowanie powierzchni trasowanej farbą olejną.
b) malowanie rys linią o podwójnej grubości.
c) wybijanie na nich wgłębień zwanych punktami.
d) wybijanie punktu na końcu i początku linii.
17. Rysunek przedstawia trasowanie
a) według wzornika.
b) za pomocą podtrzymki.
c) na płycie traserskiej.
d) przestrzenne.
18. Trasowanie za pomocą skrzynek traserskich duŜych odlewów to podstawowa metoda
trasowania
a) przestrzennego.
b) znacznikiem traserskim.
c) na płaszczyźnie.
d) według szablonu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
19. Rysunek przedstawia
a) rysik.
b) znacznik.
c) punktak.
d) mackę.
20. Rysunek przedstawia trasowanie za pomocą
a) liniału traserskiego.
b) kątownika.
c) wysokościomierza.
d) przymiaru traserskiego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Wykonywanie trasowania
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr zadania
Odpowiedzi
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
6. LITERATURA
1. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP,
Warszawa 2006
2. Mac S.: Obróbka metali. WSiP, Warszawa 1999
3. Mały poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1999
4. www.pronar.com.pl