68.Administracja terytorialna (1918-1939) 
 
Ustrój 

samorządu 

terytorialnego 

II 

Rzeczpospolitej 

wykazywała  znaczne  odrębności  dzielnicowe  będące 
wynikiem wcześniejszego podziału kraju miedzy zaborców. 
 
Byłe Królestwo Polskie 
W  miastach  ustrój  samorządu  był  regulowany  przepisami 
wydanymi  jeszcze  w  czasach  Księstwa  warszawskiego. 
Władzami  samorządowymi  byli  burmistrz  i  zarząd  miasta 
(burmistrz wraz z ławnikami). W gminach wiejskich samorząd 
został  wprowadzony  razem  z  uwłaszczeniem  w  1864  r.. 
Organami samorządu było Zebranie Gminne, w którym mogli 
brać udział chłopi posiadający co najmniej 3 morgi ziemi oraz 
wójt  o  bardzo  szerokich  kompetencjach,  również  sądowych. 
W  listopadzie  1918  r  dekretem  Tymczasowego  Naczelnika 
Państwa  nakazano  wybór  Rady  Gminy  w  miejsce  Zebrania 
Gminnego.  Dekretem  z  4.II.1919  Tymczasowy  Naczelnik 
Państwa  zmodyfikował  zasady  funkcjonowania  samorządu 
miejskiego oraz wprowadził samorząd powiatowy. 
 
Ziemie wschodnie (dawne gubernie zachodnie) 
W  miastach  samorząd  uregulowany  prawem  z  1892  r. 
zdominowany 

był 

przez 

posiadaczy 

nieruchomości. 

Zaznaczała  się  wyraźna  przewaga  administracji  rząd  i 
gubernialny  wprowadzono  w  1911  r.  .Nie  objął  on  guberni 
wileńskiej,  kowieńskiej  i  grodzieńskiej.    Od  1919  władze 
ustawodawczą  na ziemiach wschodnich sprawował Komisarz 
Generalny. Rozporządzeniem z 14.VII.1919 wprowadził na ich 
obszarze  ustawę  miejską,  a  rozporządzeniem  z  26.IX.1919  – 
ustawę  o  samorządzie  gminnym.  Rozporządzeniem  Rady 
Ministrów z 10.VIII.1922 r. rozciągnięto na ziemie wschodnie 
obowiązywanie  dekretu  z  4.II.1919  r.  o  samorządzie 
powiatowym.  W  ten  sposób  dokonano  unifikacji  ustroju 
samorządu  terytorialnego  na  ziemiach  byłego  zaboru 
rosyjskiego 
 
Były zabór pruski 
Samorząd  miejski  regulowany  był  ustawa  z  1853  r.  a 
samorząd  wiejski  ustawą  z  1891  r.  Samorząd  powiatowy 
regulowała  ustawa  z  19872  r,  która  na  obszarze  byłego 
Wielkiego 

Księstwa 

Poznańskiego 

zaczęła 

faktycznie 

obowiązywać  dopiero  po  odzyskaniu  niepodległości. 
Samorząd wojewódzki utworzono w oparciu o funkcjonujące 
pod 

zaborami 

stany 

prowincjale. 

W  ich 

miejsce 

rozporządzeniem  Ministra  byłej  Dzielnicy  Pruskiej  powołano 
sejmiki wojewódzkie 
 
Była Galicja 
Samorząd  gminny  funkcjonował  na  podstawie  ustawy 
krajowej z 1866 r. Obejmował on zarówno wsie jak i miasta. 
Jedynie  we  Lwów  (w  1870)  i  Kraków  (w  1901)  otrzymały 
odrębne statuty. Samorząd powiatowy zorganizowany był na 
podstawie ustawy z 1866 r. 
 
Śląsk  –  Górny  –  samorząd  terytorialny  opierał  się  na 
regulacjach pruskich i był modyfikowany przez Sejm Śląski. W 
latach  1923-1924  zniesiono  obszary  dworskie  i  właczono  je 
do  gmin  lub  utworzono  z  nich  nowe  gminy.  W  1922  r. 
rozwiązano  sejmiki  i  wydziały  powiatowe,  w  ich  miejsce  do 
czasu  nowych  wyborów  wojewoda  na  wniosek  starostów 
powoływał komisaryczne wydziały powiatowe 
 
Śląsk  Cieszyński  –  Ustrój  samorządu  gminnego  regulowany 
był  ustawa  krajową  dla  Wielkiego  Księstwa  Cieszyńskiego  z 
1863  r..  Na  Śłasku  Cieszyńskim  nie  było  samorządu 
powiatowego. 
Unifikację  samorządu  terytorialnego  przeprowadzono  na 
podstawie  ustawy  z  dnia  23.III.1933.  Ustaw  ta  nie  objęła 
województwa  śląskiego.  Nie  regulowała  też  kwestii 
samorządu 

wojewódzkiego 

– 

istniał 

on 

tylko 

w 

województwach poznańskim i pomorskim.