Technik_garbarz_311[09].Z5.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Kontrola produkcyjna w magazynie skór surowych i w dziale mokrym

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Kontrola międzyoperacyjna w dziale garbowania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Analiza międzyoperacyjna procesów wykończania

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Analiza skóry gotowej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Masz przed sobą poradnik, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy

o  prowadzeniu  kontroli  międzyoperacyjnej  procesu  wyprawy  skór.  Poradnik  pomoże  Ci
określić  właściwości  skóry  gotowej,  scharakteryzować  półwyroby  skórzane,  zapoznać  się
z metodami kontroli  międzyoperacyjnej procesu produkcji  skór oraz z problemami z zakresu
ekologii.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia, czyli umiejętności, które powinieneś umieć po realizacji tej jednostki

modułowej.

3. Materiał nauczania, który zawiera niezbędne informacje z podstaw teoretycznych do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Zamieszczone są również:
–

ćwiczenia z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do ich realizacji,

–

pytania sprawdzające wiedzę z tego zakresu,

–

sprawdzian postępów określający poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej.

4. Sprawdzian osiągnięć z instrukcją dla ucznia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje

opanowanie wiedzy z zakresu całej jednostki. Rozwiązując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał tak
lub nie. Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym
zakresie. Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest
bardzo ważne w dalszej nauce i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.

5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,

która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa „Prowadzenie kontroli międzyoperacyjnej procesu wyprawy skór”,

której treść teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 311[09].Z5 „Organizacja
procesu produkcji skór”, który jest zilustrowany na schemacie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Kontrola produkcyjna w magazynie skór surowych

i w dziale mokrym

4.1.1. Materiał nauczania

Kontrola międzyoperacyjna procesu wyprawy skór, która jest przeprowadzana

w garbarniach ma na celu usprawnienie produkcji oraz prawidłowe kierowanie procesami
technologicznymi. W podczas wyprawy skór kontroluje się: surowiec, materiały pomocnicze,
urządzenia technologiczne, roztwory robocze, półprodukty i gotowe wyroby.

Kontrola surowców i materiałów pomocniczych polega na przeprowadzeniu analizy

próbek pobieranych w magazynie w miarę dostawy transportów różnych materiałów.
Kontrola analityczna każdej partii jest konieczna, a dla skór surowych ogranicza się ona
w

zasadzie

badań

organoleptycznych,

opisanych

jednostce

modułowej

„Charakteryzowanie skór surowych 311[09].O1.02”. Natomiast wszystkie środki podstawowe
i  pomocnicze  stosowane  w  czasie  garbowania  nie  wymagają  obecnie  kontroli  analitycznej
w  zakresie  zawartości  składnika  podstawowego,  np.  zawartości  „kwasu”  w  kwasie
siarkowym,  ponieważ  producent  środków  chemicznych  dostarcza  produkty  zaopatrzone
w  atest  analityczny  (karty  charakterystyk  środków  chemicznych).  Każdy  atest  środka
pomocniczego zawiera:
-

stężenie składnika podstawowego,

stężenie zanieczyszczeń chemicznych w postaci: kationów np. sodu, potasu, żelaza

i anionów np. siarczanowych, chlorkowych, fosforanowych,

zawartości tlenków siarki i azotu,

zawartość zanieczyszczeń mechanicznych np. w postaci osadów, zawiesin,

zawartość wody,

gęstość,

masę cząsteczkową,

wzór chemiczny,

warunki przechowywania,

stopień szkodliwości.

W przypadku wątpliwości, co do jakości środków należy pobrać średnią próbkę

laboratoryjną  tzn.  w  przypadku  ciał  sypkich  z  dobrze  wymieszanej  próbki  pierwotnej,
a płynnych lub mazistych najlepiej podczas przelewania wymieszanego roztworu i odesłać do
producenta  z  prośbą  o  ponowne  przeanalizowanie  składu  partii  danego  produktu  lub  zlecić
badanie  w  wyspecjalizowanym  laboratorium  analitycznym.  Bardzo  rzadko  pracownicy
w  zakładzie  garbarskim  sami  oznaczają  niektóre  właściwości  środków  pomocniczych,
ponieważ  potrzebna  jest  do  tego  celu  specjalistyczna  aparatura  badawcza  i  odczynniki
chemiczne o wysokiej  czystości. Badania laboratoryjne w zakładzie garbarskim sprowadzają
się  do  prostych  badań  właściwości  fizycznych  i  chemicznych  kąpieli  stosowanych
w procesach wyprawy skór i poszczególnych półproduktów skórzanych.

Wartość użytkową środków pomocniczych stosowanych w procesach wyprawy skór

określa się na podstawie kart charakterystyk środków i katalogów firm produkujących środki
pomocnicze dla garbarstwa, np. firm: BASF, STAHL, BAYER, POLFA, Zakłady Chemiczne
w Alwernii, ROKITA, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrolę międzyoperacyjną dzieli się na cztery zasadnicze działy:

–  badania organoleptyczne,
–  badania fizykomechaniczne,
–  badania chemiczne,
–  badania bakteriologiczne.

Badanie organoleptyczne polega na rzeczoznawczej ocenie jakości surowca

i półproduktu, a także wykończonej skóry. Ustala się cechy zewnętrzne skóry, jak np.: barwa,
zapach, sztywność, wiotkość, wygląd lica i mizdry, wygląd przekroju skóry itp. Badanie to
nie zawsze pozwala na dokładną ocenę prawidłowości wykonanej operacji.

Badania fizykomechaniczne obejmują najczęściej pomiary temperatury i gęstości

roztworów oraz próby wytrzymałości półproduktu i produktu poddanego kontrolnej operacji.

Pomiary temperatury wykonuje się termometrem cechowanym w stopniach Celsjusza

(°C). Dokonując pomiaru należy zwrócić uwagę na możliwie dokładne wymieszanie
badanego roztworu.

W celu oznaczenia gęstości roztworu należy posługiwać się areometrem w stopniach

Baumé (°Bé) lub w g/cm

. Przy tym pomiarze, jak i przy pomiarze temperatury, roztwór

należy  dokładnie  wymieszać,  aby  uzyskać  jednakowe  stężenie.  Przy  cieczach  mających
tendencję  do  pienienia  należy  przed  odczytem  głębokości  zanurzenia  areometru  usunąć
dokładnie  pianę,  której  obecność  utrudnia,  a  nawet  uniemożliwia  prawidłowy  odczyt.
Wzajemny stosunek miedzy stopniami Baumé, a gęstością w g/cm

wyraża wzór (słuszny dla

cieczy o ciężarze właściwym większym od jedności):

144,3

d =

_____________

144,3 – p

d – gęstość [g/cm

]

p – ilość stopni Baumé [°Bé]

Rys. 1. Areometr [9, s. 52]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Piknometr [9, s. 54]

Do oznaczenia gęstości można także użyć piknometru.

Badania wytrzymałości ograniczają się do prób na rozerwanie w celu stwierdzenia czy

dana operacja niezbyt nadwerężyła włókna skóry i jej strukturę. Wykonuje się za pomocą
dynamometru, którego odczyt podaje się w dN/mm

przekroju poprzecznego skóry.

Fizykomechanicznym badaniom poddaje się surowiec, półprodukt i gotowy wyrób.

Kontrola chemiczna jest najbardziej miarodajna. Na podstawie analiz chemicznych

i fizykochemicznych najdokładniej można ocenić przebieg i prawidłowość wykonywanej
operacji.

Najczęściej stosowanym w kontroli procesów garbarskich jest pomiar kwasowości

(wartość pH) zarówno skóry jak i kąpieli, których działaniu skóra jest poddana.

Kontroli chemicznej poddaje się:

–  skórę (półprodukt),
–  wszelkie materiały pomocnicze,
–  kąpiele,  których  działaniu  skóra  ulega  w  czasie  procesów  wyprawy,  przed  wykonaniem

i po wykonaniu kontrolowanej operacji.

W kontroli procesów garbarskich ważna rolę odgrywają badania bakteriologiczne ze
względu na stałe niebezpieczeństwo biologicznego uszkodzenia skór lub obniżenia jakości
gotowego produktu przez działalność drobnoustrojów lub enzymów.

Analiza mikroskopowa polega na histologicznych badaniach jakości surowca i zmian

półproduktu w wyniku działania chemicznych i mechanicznych operacji technologicznego
procesu produkcji skór.

Kontrolę międzyoperacyjną w magazynie surowca

Skóry surowe konserwacji mokro-solonej powinny znajdować się w pomieszczeniach

poniżej  poziomu  ziemi,  co  ułatwia  utrzymanie  możliwie  równej  i  niskiej  temperatury.
Temperatura  pomieszczeń  powinna  wynosić  5–15°C  oraz  wilgotność  względna  otoczenia
75–85%. Wentylacja powinna gwarantować całkowitą wymianę powietrza w ciągu 1 godziny.
Skóry  suche  i  sucho-solone  mogą  być  magazynowane  w  jednym  pomieszczeniu,  ale
w  oddzielnych  stosach.  Wilgotność  względna  w  magazynie  powinna  wynosić  65–70%,
a  temperatura  nie  powinna  być  wyższa  niż  30°C.  Skóry  muszą  być  ułożone  na  podkładach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrolę procesu moczenia w obecnych warunkach w garbarniach przeprowadza się

przede  wszystkim  organoleptycznie.  Skóra dobrze  rozmoczona  powinna wykazywać  poślizg
mizdry,  zwiotczenie  struktury  i  całkowitą  pulchność  tkanki.  Skóry  moczone  nie  mogą
wydzielać  zapachu  rozkładającego  się  białka.  Podczas  moczenia  kontroluje  się  temperaturę,
czas  moczenia,  współczynnik  kąpielowy.  Zbyt krótkie  moczenie  powoduje  niewystarczające
wymycie  białek  globularnych,  przez  co  skóra  wyprawiona  będzie  twarda  i  krucha.  Zbyt
długie  moczenie  powoduje  znaczny  ubytek  substancji  skórnej,  przez  co  staje  się  ona  luźna,
słaba  i  łatwo  nasiąkliwa.  Temperatura  kąpieli  nie  może  być  zbyt  wysoka,  bo  powoduje
peptyzację białka włókien skórnych i sprzyja rozwojowi bakterii gnilnych.

Wapnienie skór

Kontrola procesu wapnienia podobnie jak procesu moczenia polega na badaniach

pośrednich  pozwalających  oceniać  prawidłowości  procesu.  Zasadnicza  kontrola  procesu
wapnienia  polega  na  pomiarze  temperatury  i  stężenia  wapnicy,  zaś  spęcznienie  i  prężność
tkanki  określa  się  za  pomocą  dotyku.  Przy  nacisku  palcem  od  strony  lica  skóra  spęczniała
i sprężysta nie daje śladów, zaś wiotka (opadnięta) łatwo poddaje się naciskowi palca.

Kontrola analityczna przeprowadzana jest w laboratorium. Polega na systematycznym

sprawdzaniu zawartości CaO, Na

S oraz wartości pH wapnicy.

Oznaczanie CaO w skórze

5 g skóry odwapnia się przez wymycie dostateczną ilością ciepłej wody. Roztwór zadaje

się 30 cm

0,1 N kwasu solnego, ogrzewa i nadmiar wprowadzonego kwasu odmiareczkowuje

0,1 N roztworem Na

przy zastosowaniu oranżu metylowego jako wskaźnika.

Jednocześnie należy oznaczyć ilość wody w skórze.
Zawartość procentową CaO w suchej substancji oblicza się ze wzoru:

(a – b)

% CaO =

_________________

(100 – c)

a – ilość cm

0,1 N roztworu HCl,

b – ilość cm

0,1 N roztworu Na

c – % zawartość wody w skórze,
d – odważka skóry do oznaczenia wapnia.

Oznaczanie całkowitej alkaliczności wapnicy

Odmierzoną ilość wapnicy zadaje się nadmiarem 1 N kwasu siarkowego, ogrzewa do

wrzenia  i  nadmiar  użytego  kwasu  odmiareczkowuje  się  1  N  roztworem  wodorotlenku  sodu
w obecności  wskaźnika  oranżu  metylowego.  Ilość  zużytego  do  zobojętnienia  kwasu
siarkowego  odpowiada  sumie  związków  alkalicznych,  a  więc  Ca(OH)

, NaOH, NH

, NaSH

i Na

S oraz kationów Ca

lub Na

związanym z aminokwasami i innymi produktami białka.

Oznaczenie siarczków

Oznaczając siarczki w wapnicy należy przeprowadzić analizę metodą jodometryczną.

Do kolby stożkowej wlać 20–30 cm

0,1 N K

, 10 cm

stęż.H

i 10 cm

10%

roztworu KJ, zamknąć korkiem i w ciągu 10 minut przechowywać w ciemni. Następnie po
wydzieleniu się jodu dodać 10 cm

badanej klarownej wapnicy i nadmiar jodu

odmiareczkować 0,1 N Na

w obecności skrobi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zawartość siarczku sodu obliczyć ze wzoru:

(a – b)

0,0039

1000

Z =

_____________________________

= (a – b)

0,39 [g Na

S/dm

]

a – ilość cm

0,1 N K

wprowadzonego do roztworu

b – ilość cm

0,1 N Na

Uzyskana wartość Z odnosi się do wszystkich substancji redukujących w roztworze

(m.in. NaHS, subst. organiczne) i jest wyrażona pośrednio jako zawartość Na

Oprócz świeżo nastawionych wapnic, których kontrola analityczna jest stosunkowo łatwa

i  polega  na  oznaczeniu  składników  wchodzących  w  skład  wapnicy,  w  praktyce  garbarskiej
spotyka się wapnice kilkakrotnie używane, które nazywa się wapnicami starymi. Kontrola ich
jest  znacznie  trudniejsza,  ze  względu  na  zachodzące  w  wapnicach  przemiany  substancji
białkowych  i  powstawanie  związków  organicznych  produktów  rozpadu  białka  skórnego.
Z  tych  względów  roztwór  wapnicy  przed  wykonaniem  analizy  musi  być  zdekantowany.
Pobiera się  ok.  1  litra  roztworu  do  naczynia  z  korkiem  i pozostawia do dnia  następnego,  po
opadnięciu osadu i wyklarowaniu się roztworu nad osadem pobiera się próbkę do analizy.

Odwapnianie skór

Odwapnianie ma na celu usunięcie nadmiaru związków zasadowych związanych

fizycznie i chemicznie z tkanką skórną oraz doprowadzenie skóry do umiarkowanego
zwiotczenia.

Kontrolę przeprowadza się przez badanie stopnia odwapniania golizny takimi

wskaźnikami  jak  fenoloftaleina  lub  lakmus.  Najczęściej  stosowany  jest  0,1–0,15%  roztwór
fenoloftaleiny,  który  z  zasadami  daje  zabarwienie  różowofiołkowe,  a  odbarwia  się  przy
pH  =  8,3,  a  więc  brak  zabarwienia  przekroju  golizny  nie  świadczy  o  odczynie  całkowicie
obojętnym.  Badanie  przeprowadza  się  na  przekroju  kawałka  skóry,  pobranego  w  miejscu
najgrubszym,  przez  polanie  kilku  kroplami  wskaźnika.  Zabarwienie  na  całym  przekroju
wskazuje niedostateczne odwapnienie.

W kontroli odwapniania należy przeprowadzić również pomiar wartości pH kąpieli przed

i po odwapnianiu oraz pomiar temperatury.

Dokładną charakterystykę procesu odwapniania uzyskuje się, jeśli określi się zawartość

wapnia w goliźnie, np. metodą kolorymetryczną polegającą na reakcji Ca

z kwasem

pirogalusowym.

W przypadku nieprawidłowego przebiegu procesu odwapniania może nastąpić

przekwaszenie golizny i wytworzenie nadmiernej kwasowości kąpieli, co może spowodować
łamliwość i sztywność skór miękkich. W tym przypadku stosuje się oznaczenie kwasu
znanymi metodami alkacymetrycznymi, a więc miareczkowanie mianowanym roztworem
zasady.

Wytrawianie skór
Wytrawianie polega przede wszystkim na działaniu enzymów, które jako katalizatory

biochemiczne  ułatwiają  usunięcie  ze  skóry  zbędnych  składników.  Najważniejsze  zadanie,
jakie  spełnia  wytrawa  polega  na  umiarkowanej  hydrolizie  substancji  białkowych.  Kontrola
kąpieli  wytrawiającej  polega  na  określeniu temperatury  i wartości  pH roztworu.  Oznaczenia
te  są  bardzo  ważne,  ponieważ  od  zachowania  optymalnych  warunków  potrzebnych  do
działania enzymów zależy dobre wytrawianie skóry.

Pomiar temperatury przeprowadza się termometrem z podziałką do 50°C. Termometr

powinien być zanurzony w cieczy. Niedokładne odczytanie temperatury może spowodować
nawet zepsucie partii skór. Temperatura kąpieli wytrawiającej powinna wynosić 38–40°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomiary  wartości  pH  kąpieli  wytrawiającej  przeprowadza  się  najczęściej  papierkami
wskaźnikowymi.  Często  też  przeprowadzany  jest  pomiar  wartości  pH  na  zasadzie  lekkiego
zabarwienia  roztworu  wytrawiającego  na  kolor  słaboróżowy  pod  wpływem  dodanych  kilku
kropel fenoloftaleiny. Próbę przeprowadza się w probówce, a maksymalną barwę porównuje
z  ustalonym  wzorcem  zabarwienia.  Wartość  pH  kąpieli  wytrawiającej  jest  w  granicach
8,1–8,5.

Określenie stopnia wytrawiania skóry

Oceny stopnia wytrawiania skór dokonujemy organoleptycznie. Skóry, które zostały

dobrze  poddane  procesowi  wytrawiania  poznaje  się  po  odcisku  palca  na  goliźnie,  który
pozostaje  przez  pewien  czas  bez  zmiany  (po  pewnym  czasie  samorzutnie  ginie).  Brzegi
odcisku  nie  powinny  być  zbyt  wysokie  i  pulchne,  ponieważ  świadczy  to  o  zbyt  daleko
posuniętej  hydrolizie  białka  skórnego.  Dobrze  wytrawione  skóry  poznaje  się  po  białym
i gładkim licu.

Badania organoleptyczne wymagają od prowadzącego kontrolę dużej wprawy. Polegają

one  na  ocenie  stopnia  zwiotczenia  tkanki,  poślizgu  warstwy  licowej  i  rozluźnienia  włókien
skórnych.  Zwiotczenie  tkanki  stwierdza  się  przez  naciskanie  palcami  skóry  w  części
przyogonowej  –  jeżeli  lico  jest  dostatecznie  wytrawione  pozostaje  trwały  ślad.  W  skórach
rękawiczkowych,  futerkowych  przy  lekkim  ściśnięciu  palcami  golizna  wykazuje  dość  duże
zwiotczenie  –  palce  stykają  się  prawie  ze  sobą.  Skóry  dobrze  wytrawione  posiadają  poślizg
warstwy  licowej,  skóra  jest  śliska,  ze  trudno  ja  uchwycić.  Szorstkie  lico  golizny  świadczy
o złym przeprowadzeniu procesu.

Przeprowadza się także badanie spulchnienia warstwy licowej, która przy potarciu

paznokciem wydziela mazistą pozostałość, pozostawiając w miejscach wyciśnięcia biały ślad,
co świadczy o dobrym przeprowadzeniu procesu.

W skórach intensywnie wytrawionych np. rękawiczkowych przeprowadza się próbę

przepuszczalności  powietrza  przez  tkankę  golizny.  Jeżeli  golizna  jest  silnie  wytrawiona  to
przez  jej  pory  przechodzi  powietrze  dość  łatwo,  co  widać  w  postaci  pęcherzyków  na
powierzchni  skóry.  Kontrolę  przeprowadza  się  w  następujący  sposób:  skórę  składa  się  tak,
aby utworzył się woreczek z powietrzem, który ściska się mocno w dole jedną ręką, a drugą
ręką naciska od góry.

Przyrządy

pomiarowe

służące

przeprowadzenia

kontroli

procesów

technologicznych:
-

termometry (rys. 4 i 5) ze skalą Celsjusza. Rurki termometrów wypełnione są rtęcią lub

zabarwionym alkoholem. Pomiar opiera się na zasadzie prostej proporcjonalności
pomiędzy wydłużeniem słupka cieczy termometrycznej a badaną temperaturą

Rys. 4. Termometry laboratoryjne [20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

cd tabeli 1
2.

Wapnienie
1. Analiza papki odwłasiającej
–  Pomiar gęstości
–  Pomiar temperatury
–  Oznaczenie zawartości Na

– Oznaczenie całkowitej alkaliczności w

przeliczeniu na CaO

2. Analiza świeżej wapnicy
– Pomiar temperatury
– Oznaczenie zawartości Na

– Oznaczenie całkowitej alkaliczności w

przeliczeniu na CaO

– Kontrola ilości kąpieli
3. Analiza zużytej wapnicy
– Oznaczenie zawartości Na

– Oznaczenie całkowitej alkaliczności w

przeliczeniu na CaO

4. Kontrola temperatury

Lab. – codziennie z każdej papki

Lab. – jeden raz na tydzień

KT – pomiar przed załadowaniem skór
Lab. – z każdego urządzenia przed

załadowaniem skór

KT – przed załadowaniem skór

Lab. – jeden raz na tydzień
Lab. – jeden raz na kwartał

KT – codziennie na każdej zmianie

Odwapnianie i wytrawianie
1. Oznaczanie aktywności enzymatycznej w

Garbonie

2. Oznaczanie zawartości kwasu w kwasach

technicznych

3. Kontrola kąpieli odwapniającej
–  Kontrola ilości kąpieli

–  Pomiar temperatury kąpieli

–  Pomiar pH kąpieli odwapniającej i

wytrawiającej

4. Kontrola golizny
– Określenie stopnia odwapnienia

fenoloftaleiną

– Kontrola ustalenia masy golizny

5. Kontrola temperatury

Lab. – w każdym wsadzie produkcyjnym
w dostawie
Lab. – wyrywkowo z każdej dostawy

KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej
KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej
KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej

KT – w każdym urządzeniu dla każdej
partii produkcyjnej
KT – jeden raz na tydzień dla wybranej
partii produkcyjnej
KT – na każdej zmianie

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu przeprowadzana jest kontrola międzyoperacyjna procesów garbowania skór?
2.  Jakie czynniki wpływają na procesy wyprawy skór?
3.  Jakie warunki powinny być zachowane przy magazynowaniu skór surowych?
4.  Czy podwyższona temperatura kąpieli namokowej ma wpływ na proces wyprawy skór?
5.  Czy współczynnik kąpielowy ma wpływ na proces wapnienia?
6.  Jakie parametry kontroluje się w procesie wapnienia?
7.  W jaki sposób określamy stopień odwapnienia golizny?
8.  W  jaki  sposób  przeprowadza  się  kontrolę  zwiotczenia  tkanki  skórnej  po  procesie

wytrawiania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ prawidłowe parametry i przeprowadź kontrolę przechowywania skór w magazynie

surowca.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z warunkami panującymi w magazynie surowca,
4)  obejrzeć dokładnie stosy magazynowanych skór,
5)  sprawdzić w pomieszczeniu:

–

temperaturę powietrza,

–

wilgotność powietrza,

–

nawiew powietrza (wentylację),

6) sprawdzić temperaturę wewnątrz ułożonych stosów skór,
7) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

magazyn surowca w warsztatach szkolnych,

−

termometr,

−

higrometr,

−

rękawice gumowe,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Przeprowadzenie kontroli procesu moczenia skór mokro-solonych, skór suchych

i futerkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  zapoznać się z warunkami pracy w dziale mokrym (warsztaty szkolne),
3)  zapoznać się z przepisami bhp obowiązującymi na dziale,
4)  dokonać pomiaru temperatury kąpieli namokowych, która powinna wynosić 10–20°C dla

skór bydlęcych i 18–20°C dla skór futerkowych,

5)  sprawdzić współczynnik kąpielowy,
6)  sprawdzić czas moczenia,
7)  przeprowadzić kontrole organoleptyczną rozmoczonych skór,
8)  określić na podstawie badanych skór stopień ich rozmoczenia,
9)  zapisać swoje obserwacje i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dział mokry w warsztatach szkolnych,

−

termometr,

−

waga,

−

przepisy bhp,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

metodyka moczenia skór mokrosolonych i futerkowych,

−

odzież ochronna,

−

rękawice gumowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj oceny organoleptycznej i chemicznej skór zwapnionych i odwapnionych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  zapoznać się z metodyką wapnienia i odwapniania skór,
3)  zapoznać się z przepisami bhp obowiązującymi na dziale,
4)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia (warsztaty szkolne),
5)  obejrzeć dokładnie skóry zwapnione,
6)  pobrać próbkę wapnicy do analizy,
7)  dokonać pomiaru temperatury wapnicy oraz wartości pH,
8)  pobrać próbkę skóry po procesie odwapnienia,
9)  określić  stopień  odwapnienia  golizny  organoleptycznie  i  za  pomocą  wskaźnika

fenoloftaleiny,

10)  zmierzyć wartość pH i temperaturę kąpieli odwapniającej,
11)  zapisać swoje obserwacje i wyciągnąć wnioski,
12)  przedstawić  na  forum  klasy  kontrolę  procesu  wapnienia  i  odwapniania  oraz

scharakteryzować goliznę i skóry po odwapnianiu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dział mokry w warsztatach szkolnych,

−

termometr,

−

papierki wskaźnikowe uniwersalne pH 1–14,

−

fenoloftaleina 0,1% roztwór,

−

zlewki plastikowe,

−

metodyka procesu wapnienia i odwapniania skór bydlęcych,

−

przepisy bhp,

−

odzież ochronna,

−

rękawice gumowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oznacz całkowitą alkaliczność świeżej wapnicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy w laboratorium chemicznym,
3)  pobrać do analizy próbkę wapnicy z działu mokrego warsztatów szkolnych,
4)  zapoznać się z przepisem analitycznym dotyczącym oznaczenia całkowitej alkaliczności

wapnicy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

25 cm

klarownego roztworu traktuje się w obecności oranżu metylowego kwasem

solnym (25 cm

0,1 N r-r HCl), a następnie gotuje ok. 15 minut. Nadmiar kwasu

odmiareczkowuje się 0,1 N wodorotlenkiem sodowym, aż do powstania żółtego
zabarwienia. W ten sposób oznacza się wszystkie związki zasadowe wchodzące
w skład wapnicy i określa zasadowość na podstawie liczby cm

kwasu potrzebnych

do zobojętnienia 1 litra wapnicy.

Zasadowość wapnicy (Z) w cm

0,1 N HCl/ dm

wapnicy obliczmy ze wzoru:

25 – a

Z =

___________

1000

a – ilość 0,1 N NaOH zużytego do odmiareczkowania nadmiaru HCl,
1 cm

0,1 n HCl odpowiada 0,0028 g CaO.

Całkowitą alkaliczność wapnicy (A) wyrażoną w g CaO/dm

wapnicy obliczamy ze

wzoru:

(25 – a)

0,0028

A =

_____________________

1000

5)  przeprowadzić analizę chemiczną wapnicy,
6)  obliczyć zasadowość i całkowitą alkaliczność wapnicy,
7)  zinterpretować otrzymane wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbka roztworu wapnicy,

−

wskaźnik oranż metylowy,

−

0,1 N roztwór HCl,

−

0,1 N NaOH,

−

pipeta poj. 25 cm

−

biureta szklana poj. 50 cm

−

kolba stożkowa,

−

zlewki szklane,

−

płaszcz grzewczy lub palnik gazowy ze statywem,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Dokonaj oceny organoleptycznej wytrawionych skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  przestrzegać przepisów bhp obowiązujących w zakładzie garbarskim przy wykonywaniu

prac i kontroli skór,

4)  obejrzeć dokładnie skóry wytrawione otrzymane do oceny,
5)  scharakteryzować próbkę skóry po procesie wytrawiania,
6)  określić stopień spulchnienia warstwy licowej,
7)  dokonać pomiaru temperatury kąpieli wytrawiającej oraz wartości pH,
8)  zapisać swoje uwagi w dzienniczku ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dział mokry w warsztatach szkolnych,

−

różne rodzaje skór wytrawionych (skóry przeznaczone na wierzchy obuwia,
rękawiczkowe),

−

skóry odwapnione przed wytrawianiem,

−

golizna bydlęca,

−

termometr,

−

papierki wskaźnikowe,

−

fenoloftaleina 0,1% roztwór,

−

zlewki plastikowe,

−

przepisy bhp,

−

odzież ochronna,

−

rękawice gumowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić kontrolę w magazynie surowca ?

¨ ¨

2) określić stopień rozmoczenia skóry?

¨ ¨

3) scharakteryzować skórę zwapnioną i odwapnioną?

¨ ¨

4) wyznaczyć zasadowość i całkowitą alkaliczność wapnicy?

¨ ¨

5) ocenić skórę po procesie wytrawiania?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Kontrola międzyoperacyjna w dziale garbowania

4.2.1. Materiał nauczania

Skóry przed garbowaniem właściwym poddaje się procesowi piklowania. Operacja ta ma

na celu między innymi:
– przerwanie działania enzymów wytrawiających,
– zakwaszenie golizny do pH = 3–4, tzn. wartości jakie występują w czasie garbowania.

Kontrolę procesu piklowania najczęściej przeprowadza się organoleptycznie, obserwując

zachowanie się golizny w czasie trwającego procesu. Skóry po piklowaniu powinny zatracić
charakterystyczny po wytrawie poślizg i uzyskać szorstkość powierzchni lica. Jeżeli następuje
szklisty przekrój oraz spęcznienie skór, świadczy to o tym, że proces technologiczny nie
został przeprowadzony prawidłowo.

Piklowanie golizny jest kontrolowane przez oznaczenie wartości pH warstw zewnętrznych

i  wewnętrznych  najbardziej  ścisłego  miejsca  skóry.  Przy  piklu  standardowym  wartość  pH
warstw  zewnętrznych  powinno  wynosić  3,5–3,8,  zaś  wewnętrznych  4,0–5,0.  Przy  piklu
mocnym  warstwa  wewnętrzna  wykazuje  pH  2,2–3,0,  a  zewnętrzna  pH  1,8–2,2.  Odczyn
warstwy  zewnętrznej  kontroluje  się  za  pomocą  błękitu  bromofenolowego,  a  wartość  pH
warstwy wewnętrznej czerwienią metylową. Warstwy te barwią się następująco (tabela 2):

Tabela 2. Zmiany barw wskaźników przy badaniu przekroju skóry piklowanej [12, s. 129]

Wskaźnik

Barwa warstwy zewnętrznej

Barwa warstwy wewnętrznej

Błękit

bromofenolowy

Żółta

3,0–4,6

Niebiesko-fioletowa

Czerwień

metylowa

Czerwona

4,4–6,2

Żółto-różowa

Dla skór garbarskich zabarwienie warstwy wewnętrznej powinno stanowić ok. 1/3 całego

przekroju skóry. Wartość pH warstwy środkowej golizny powinna wynosić 5. Do oznaczenia
stosuje się purpurę bromokrezolową, która zabarwia 20% przekroju na kolor słaboniebieski.
Zabarwienie mocnoniebieskie wskazuje na pH = 7 i wyżej, co świadczy o słabym piklowaniu
środkowej warstwy golizny.

Kontrola procesu piklowania

W zależności od metod piklowania, sól i kwas używane są w różnych stosunkach, przy

czym  do  piklowania  stosuje  się  różne  kwasy  – w  garbarstwie  najczęściej  nieorganiczne,  zaś
w  futrzarstwie  –  organiczne.  W  kąpieli  piklującej  świeżej  i  zużytej  oznacza  się  zawartość
chlorku  sodowego,  kwasu  i  pH.  Niedobór  soli  i  nadmiar  kwasu w piklu przyczyniają  się  do
pęcznienia  i  peptyzowania  białka  skórnego,  obniżenia  wytrzymałości  skóry  i  możliwości
pękania lica.

Kontrolę prawidłowego stężenia soli w kąpieli piklującej przeprowadza się areometrem

wyskalowanym w stopniach Baumé (1°Bé = gęstość roztworu 1% NaCl). W normalnym piklu
100:10:1 (czyli 100% H

O, 10% NaCl, 1% H

) liczba °Bé równa się % użytej soli.

Zawartość w kąpieli piklującej kwasu i chlorku sodowego przeprowadza się analitycznie

w laboratorium. Jest to oznaczenie ważne dla futrzarstwa, gdyż wykorzystuje się pikiel
zużyty, który się wzmacnia i kilkakrotnie używa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczenie zawartości kwasu w kąpieli piklującej

5 cm

roztworu piklującego rozcieńcza się 20 cm

wody destylowanej i miareczkuje

0,1 N roztworem wodorotlenku sodowego w obecności czerwieni metylowej jako wskaźnika,
a w przypadku kwasów organicznych – w obecności fenoloftaleiny do słaboróżowego
zabarwienia niezmieniającego się w ciągu 30 sekund.

1 ml 0,1 N NaOH – 0,00365 g HCl,

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0046 g HCOOH,

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0049 g H

Zawartość kwasu siarkowego Z w g/dm

oblicza się wg wzoru:

0,0049

1000

Z =

___________________________

= a

0,98

5

Zawartość kwasu mrówkowego Z w g/dm

oblicza się wg wzoru:

0,0046

1000

Z =

___________________________

= a

0,92

5

a – liczba cm

0,1 N NaOH zużytego do miareczkowania.

Oznaczenie chlorku sodowego w kąpieli piklującej

10 cm

badanego pikla przenosi się do kolby stożkowej, rozcieńcza 50 cm

wody

destylowanej i dodaje 4 krople chromianu potasowego. Roztwór miareczkuje się 0,1 N
roztworem azotanu srebrowego przy energicznym i ciągłym mieszaniu, aż do uzyskania
osadu od żółtobiałego do brunatnego zabarwienia nieznikającego przy mieszaniu.

1 cm

0,1 N AgNO

odpowiada 0,00585 g NaCl

Zawartość chlorku sodowego Z w g/dm

oznacza się wg wzoru:

0,00585

1000

Z =

___________________________

10

Zawartość soli przemysłowej w roztworach wodnych można oznaczyć areometrem na
podstawie danych zawartych w tabelach 3, 4, i 5.

Tabela 3. Zawartość soli przemysłowej w roztworach o różnych gęstościach [9, s. 156]

NaCl

Gęstość

[g/cm

]

g/dm

Gęstość

[g/cm

]

g/dm

1,00725

10,07

1,11146

167,91

1,01450

20,29

1,11938

176,10

1,02174

30,65

1,12730

191,64

1,02899

41,16

1,13523

204,34

1,03624

51,81

1,14315

217,20

1,04366

62,62

1,15107

230,21

1,05108

73,58

1,15931

243,46

1,05851

84,68

1,16755

256,86

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

cd. tabeli 3

1,06593

95,93

1,17580

270,43

1,07335

107,33

1,18404

284,17

1,08097

118,91

1,19229

298,07

1,08859

130,63

1,20098

313,25

1,09622

142,51

1,20433

26,4

317,88

Tabela 4. Poprawki gęstości roztworu piklującego o różnej zawartości kwasu solnego [9, s. 349]

Zawartość

HCl [g/dm

]

Poprawka

[

Bé]

Zawartość

HCl [g/dm

]

Poprawka

[

Bé]

Zawartość

HCl [g/dm

]

Poprawka

[

Bé]

0,5

0,03

5,5

0,34

10,5

0,65

1,0

0,06

6,0

0,37

11,0

0,68

1,5

0,09

6,5

0,40

11,5

0,71

2,0

0,12

7,0

0,43

12,0

0,74

2,5

0,15

7,5

0,47

12,5

0,78

3,0

0,19

8,0

0,50

13,0

0,81

3,5

0,22

8,5

0,53

13,5

0,84

4,0

0,25

9,0

0,56

14,0

0,87

4,5

0,28

9,5

0,59

14,5

0,90

5,0

0,31

10,0

0,62

15,0

0,95

Tabela 6. Zawartość NaCl (g/dm

) w kąpielach piklujących (temperatura 20

C) [9, s. 350]

Gęstość

Bé

g/cm

Zawartość

NaCl

g/cm

Bé

g/cm

Zawartość

NaCl

g/cm

Bé

g/cm

Zawartość

NaCl

g/cm

2,2

1,0153

24,4

4,8

1,0340

51,7

7,4

1,0529

80,0

2,4

1,0167

26,5

5,0

1,0355

53,8

7,6

1,0544

82,2

2,6

1,0182

28,5

5,2

1,0369

56,0

7,7

1,0559

84,5

2,8

1,0196

30,6

5,4

1,0384

58,2

7,9

1,0574

86,7

3,0

1,0210

32,7

5,6

1,0399

60,3

8,1

1,0589

88,9

3,2

1,0225

34,8

5,8

1,0413

62,5

8,3

1,0604

91,2

3,4

1,0239

36,9

6,0

1,0428

64,7

8,5

1,0619

93,4

3,6

1,0254

39,0

6,2

1,0442

66,8

8,7

1,0633

95,7

3,8

1,0268

41,1

6,4

1,0457

69,0

8,9

1,0648

98,0

4,0

1,0283

43,2

6,6

1,0471

71,2

9,1

1,0663

100,2

4,2

1,0297

45,3

6,8

1,0486

73,4

9,3

1,0678

102,5

4,4

1,0312

47,4

7,0

1,0500

75,6

9,5

1,0693

104,8

4,6

1,0326

49,6

7,2

1,0515

77,8

9,7

1,0707

107,1

Analiza brzeczek garbujących roślinnych

Na przebieg garbowania roślinnego ma wpływ wiele czynników, których kontrola

decyduje o wartości wygarbowanych skór.
Najważniejsze to:

−

pomiar gęstości brzeczki i zawartości garbnika,

−

pomiar temperatury i pH roztworu garbującego.
Stężenie dobrze wymieszanej brzeczki mierzy się areometrem z podziałką w °Bé,

z dokładnością do 0,1

°Bé. Pomiar temperatury przeprowadza się termometrem o zakresie

0–50°C. Pomiary pH należy przeprowadzić w laboratorium pehametrem, ponieważ brzeczki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

są barwne i pomiar papierkiem wskaźnikowym jest błędny. Te trzy podstawowe pomiary kontrolne
powinny być przeprowadzone dla każdej partii skór. Właściwe korygowanie kwasowości,
temperatury i stężeń brzeczek zależą od sposobu i dokładności przeprowadzenia kontroli.

W brzeczce oznacza się analitycznie zawartość garbnika i niegarbnika. W tym celu

pobiera się dokładnie średnią próbę z każdego dołu i przekazuje do laboratorium. Wzajemny
stosunek garbnika do niegarbnika określamy stopniem czystości brzeczki.

W garbowaniu roślinnym przeprowadza się również badania organoleptyczne na stopień

przegarbowania przez przecięcie skóry w części przyogonowej i obserwuje przenikanie
garbnika według zabarwienia przekroju. W końcowym stadium garbowania za pomocą
dotyku lub przez nacięcie kawałka skóry stwierdza się wypełnienie tkanki skórnej.

Zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej garbowania roślinnego przedstawia

tabela 7.

Tabela 7. Zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej garbowania roślinnego [9, s. 356]

Lp. Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

Sporządzanie brzeczek garbujących

1. Sprawdzenie zgodności analitycznej

zawartości garbnika z atestem
analitycznym

2. Sprawdzenie rozpuszczalności

siarczanowanego ekstraktu quebracho

3. Sprawdzenie objętości brzeczki

uzyskanej z ługowania kory

4. Określenie gęstości brzeczki uzyskanej

z ługowania kory

5. Ustalenie wydajności wyługowanego

garbnika

6. Oznaczenie zawartości garbnika

w brzeczkach

7. Oznaczenie zawartości garbnika w korze

wyługowanej

8. Oznaczenie zawartości garbnika w korze

świeżej

9. Analiza wodorosiarczynu sodowego

10. Analiza siarczynu sodowego

Lab. – raz w miesiącu. W przypadku
braku atestu kontroluje się każdą partię
dostawy
KT – dla każdego zestawu brzeczki

KT – codziennie

KT – codziennie

Lab. – na podstawie zawartości garbnika
w korze świeżej i wyługowanej raz na
miesiąc
Lab. – raz w miesiącu

Lab. – raz w miesiącu

Lab. – dla każdej dostawy

Lab. – raz w miesiącu bez względu na
atest
Lab. – wyrywkowo raz na kwartał

Doły zagarbowujące (farby)
1.  Gęstość brzeczki

2.  Pomiar pH

3.  Stopień czystości (liczba proporcji)

4.  Temperatura

5.  Określenie ilości osadu

KT – w każdym dole codziennie
aerometrem 0-10

Bé

KT – codziennie papierkami pH
Lab. – pehametrem raz w tygodniu we
wszystkich dołach
Lab. – z dołu II i III raz w tygodniu,
a całego ciągu raz na kwartał
KT – codziennie w przypadku
podgrzewania brzeczek
Lab. – w dole II i III przed
przeciąganiem skór – raz w tygodniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

cd. tabeli 7
3.

Doły garbujące (zatopy) i bębny
dogarbowujące

1.  Gęstość

2.  Pomiar pH

3.  Temperatura

4.  Próba octowa

KT – aerometrem 0–12°Bé dla bębnów,

0–20°Bé przed zarzuceniem skór i po
ich wyjęciu

KT – papierkiem wskaźnikowym przed

każdym zarzuceniem skór i po ich
wyjęciu

KT – codziennie w przypadku

podgrzewania brzeczki

KT – przeprowadza się wyrywkowo

w 2–3 skórach z każdej partii
produkcyjnej

Impregnacja
1. Temperatura powietrza wlotowego

i wylotowego

2. Zawartość wody w wyżętych skórach
3. Temperatura w bębnie po impregnacji

KT – wyrywkowo co najmniej raz na

zmianę

Lab. – metodą wagową lub destylacyjną
KT – wyrywkowo przez włożenie

termometru uzbrojonego miedzy
skóry znajdujące się w bębnie

Analiza brzeczek garbujących chromowych (garbowanie jednokąpielowe)

Do garbowania chromowego jednokąpielowego stosuje się gotowe preparaty brzeczek

chromowych nastawionych na kreśloną zasadowość – Chromal, Chromopol. Podstawowe
oznaczenie polega na określeniu zawartości chromu w brzeczce i jej zasadowości. Oznaczenie
te wykonujemy, aby sprawdzić przydatność aparatów chromowych do garbowania skór.
Zawartość chromu i zasadowość brzeczki chromowej ma ustalony wpływ na ilość mieszanego
garbnika.

Oznaczenie chromu w postaci Cr

w brzeczce chromowej

Wykonanie oznaczenia polega na, utlenieniu brzeczki chromowej roztworem

nadmanganianem potasowego eg reakcji:

2 KMnO

+ Cr

(SO

)

+ H

O = H

+ K

+ 2 Mn SO

+ O

W powstałym kwasie dichromowym oznaczamy jodometrycznie chrom

+ 6KJ + 6 H

= 3 K

+ Cr

(SO

)

+ 7 H

O + 3 J

Wydzielony jod odmiareczkowujemy roztworem triosiarczanu sodowego

+ 2 Na

= 2NaJ + Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczenie zasadowości polega na określeniu zawartości kwasu przez miareczkowanie

wodorotlenkiem sodu w obecności fenoloftaleiny i wzięcie pod uwagę oznaczenia Cr

Zasadowość oblicza się w stopniach Schorlemmera (% Sch):

(5a – b)

100

Z =

___________________

a – liczba cm

0,1 N Na

użytego do oznaczenia Cr

w brzeczce, z której użyto 10 cm

roztworu do analizy
b – liczba cm

0,1 N NaOH zużytych do miareczkowania 50 cm

roztworu analitycznego.

Kwasowość brzeczki K w % oblicza się wg wzoru:

100

K =

________________

Oznaczenie wartości pH skóry po piklowaniu i garbowaniu

Odważa się 5 g skóry i umieszcza w kolbie stożkowej. Zalewa 50 cm

10% roztworu

chlorku potasu i pozostawia na 16 godzin lub wytrząsa ok. 2 godzin. Następnie oznacza się
wartość pH metodą potencjometryczną.

Tabela 8. Przykładowe zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej garbowania chromowego

jednokąpielowego [9, s. 370]

Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

Garbowanie chromowe
1.  Analiza kwasu siarkowego

2.  Analiza dwuchromianu
3.  Analiza brzeczki chromowej
-

Pomiar gęstości

Oznaczenie Cr

Oznaczenie zasadowości

4. Analiza kąpieli piklującej świeżej

−

Kontrola ilości kąpieli

−

Pomiar gęstości solanki

−

Pomiar temperatury

5. Analiza kapeli piklującej

−

Pomiar gęstości kąpieli zużytej

−

Oznaczenie zawartości kwasu

−

Pomiar pH

6. Kontrola stopnia piklowania
7. Kontrola brzeczki garbującej

−

Kontrola ilości kąpieli

−

Pomiar temperatury

8. Kontrola stopnia wygarbowania (próba

gotowania)

9. Analiza zużytej brzeczki garbującej

Lab. – wyrywkowo z jednego opakowania

z każdej dostawy

Lab. – oznaczenie Cr

wyrywkowo

Lab. – dla każdego wsadu brzeczki

KT – dla każdego bębna przed załadowaniem

Lab. – dla każdego bębna lub zespołu

codziennie przed załadowaniem skór

Lab. – codziennie dla każdej partii
KT – codziennie dla każdego bębna

Lab. – codziennie dla każdego urządzenia

Lab. – oznaczenie zawartości Cr

losowo

z każdej partii. Przy negatywnej próbie
gotowania – oznaczenie Cr

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza półfabrykatu po garbowaniu chromowym

Oznaczenie wilgotności

Z trzech skór wykrawa się małe kawałki, odważa się po ok. 5 g skóry na wadze

analitycznej  i  suszy  w  suszarce  w  naczyńkach  wagowych  w  temperaturze  102°C.  Czas
suszenia aż do uzyskania stałej wagi.
Zawartość wody obliczamy w % ze wzoru:
                                                              m

– m

________________

– masa próbki skór użytych do analizy w g

– masa próbki skór wysuszonych w g

Oznaczenie popiołu

Próbkę wysuszoną w wyżej opisany sposób przenosi się do zważonego tygla i powoli

spala, po czym popiół praży w temperaturze czerwonego żaru. Po ochłodzeniu tygla
w eksykatorze waży się go wraz z zawartością popiołu.
Zawartość popiołu Z w % oblicza się według wzoru:
a

100

Z =

______________

m
a – masa popiołu
m – masa próbki pobranej do spalenia z wysuszonej skóry

Oznaczenie temperatury skurczu skóry

Z najściślejszej części skóry wycina się 3 kawałki skóry o szerokości 2–3 mm i długości

3–4 cm, które przymocowuje się jednym końcem do termometru laboratoryjnego tak, aby
kulka rtęciowa znajdowała się w połowie zanurzonej próbki. Następnie termometr wkłada się
do zlewki o pojemności 600 cm

zawierającej 400 cm

wody z gliceryną. Próbki skóry muszą

być całkowicie zanurzone w wodzie. Wodę podgrzewa się bardzo powoli i obserwuje
zachowanie się pasków skóry. Temperatura, w której jeden z pasków skóry skurczy się jest
temperaturą skurczu.

Próba na gotowanie

Z badanej partii wybiera się skóry i wycina po dwie kwadratowe próbki o długości boku

10  cm  (część  karkowa,  kruponowa,  przyogonowa).  Wycięte  próbki  obrysowuje  się  na
papierze milimetrowym i wrzuca do naczynia z wrzącą wodą. Po wrzuceniu próbek do wody
nie  może  nastąpić  przerwanie  wrzenia  wody.  Próbki  gotuje  się  dokładnie  3  minuty  i  po
wyjęciu  powtórnie  obrysowuje  się  na  pierwotnych  obrysach  na  papierze  milimetrowym.
Próbę  uważa  się  za  wystarczającą,  jeśli  skurcz  nie  przekroczył  10%.  Podczas  gotowania
ocenia się także wygląd skóry, który nie powinien się zmienić.

Oznaczenie zawartości Cr

w skórze

Odważoną próbkę skóry po garbowaniu rozkłada się mieszaniną związków utleniających:

stężonym kwasem siarkowym, azotowym i nadchlorowym. Uzyskaną na skutek rozkładu sól
chromową utlenia się nadmanganianem potasu.

(SO

)

+ 2 KMnO

+ H

O = H

+ K

+ 2 MnSO

+ O

W uzyskanym kwasie dichromowym oznacza się chrom jodometrycznie

+ 6KJ + 6 H

= 3 K

+ Cr

(SO

)

+ 7 H

O + 3 J

+ 2 Na

= 2 NaJ + Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy potrafisz wymienić, do jakiej wartości pH doprowadza się goliznę w procesie

piklowania?

2.  W jaki sposób przeprowadzamy kontrolę procesu piklowania?
3.  Jak przeprowadza się kontrolę stężenia soli oraz zawartość kwasu w kąpieli piklującej?
4.  Jakie parametry brzeczek roślinnych mają wpływ na prawidłowy przebieg garbowania?
5.  Jakie  podstawowe  analizy  należy  przeprowadzić  w  przypadku  garbowania  brzeczkami

chromowymi?

6. Co w terminologii garbarskiej oznacza określenie „próba gotowania”?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz zawartość soli i kwasu w kąpieli piklującej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją wykonania analizy chemicznej i fizycznej pikla:
-

do kolby stożkowej należy pobrać 5 cm

roztworu piklującego, rozcieńczyć 20 cm

wody

destylowanej i dodać kilka kropel czerwieni metylowej lub fenoloftaleiny (w przypadku,
gdy do pikla został użyty kwas organiczny). Miareczkować pikiel 0,1 N roztworem
NaOH do zmiany barwy wskaźnika.

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0049 g H

1 ml 0,1 N NaOH – 0,00365 HCl

1 ml 0,1 N NaOH – 0,0046 g HCOOH

Zawartość kwasu w piklu obliczyć (podstawiając przelicznik dla właściwego kwasu) ze
wzoru:
a

0,0049

1000

Z =

_______________________

[g/dm

]

a – ilość cm

0,1 N NaOH

0,0049 – przelicznik dla H

Oznaczenie chlorku sodu w kąpieli piklującej można przeprowadzić przez
miareczkowanie 0,1 N AgNO

10 cm

badanego roztworu w obecności chromianu potasu

(przepis  podany  w  materiale  nauczania  modułowego)  lub  aerometrem.  Próbkę  kąpieli
piklującej  pobiera  się  do  cylindra  miarowego  i  w  temperaturze  20°C  dokonuje  się
pomiaru  gęstości  areometrem.  Na  podstawie  stwierdzonej  analitycznie  ilości  kwasu
oblicza  się  zawartość  w  g/dm

chlorku sodu. Odejmując od odczytanej na areometrze

gęstości roztworu piklującego poprawkę wynikającą ze stężenia kwasu solnego (według
tabeli 4 materiału nauczania) odczytuje się z tabeli 5 (materiału nauczania jednostki
modułowej) procentową zawartość chlorku sodu,

3)  przygotować niezbędny sprzęt i odczynniki potrzebne do wykonania analizy,
4)  wykonać analizę oznaczenia kwasu w kąpieli piklującej,
5)  zmierzyć gęstość otrzymanego pikla,
6)  wykonać obliczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) odpowiedzieć na pytanie, czy otrzymany do analizy pikiel jest kąpielą świeżą czy zużytą,
8) zachować przepisy bhp na stanowisku pracy w laboratorium chemicznym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kąpiel piklująca ok. 200 cm

−

wodorotlenek sodu 0,1 N r-r,

−

czerwień metylowa wskaźnik 0,1 % r-r,

−

fenoloftaleina wskaźnik 0,1 % r-r,

−

pipeta poj. 5 cm

−

biureta poj. 50 cm

−

kolby stożkowe poj. 250 cm

−

cylinder miarowy poj. 250 cm

−

areometr w skali 0,9800–1,100 g/cm

Ćwiczenie 2

Oznacz zawartość Cr

w brzeczce chromowej oraz jej zasadowość.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przeczytać bardzo uważnie przepisy analityczne,
3)  zastosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym,
4)  przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
5)  wykonać  oznaczenie  Cr

oraz zasadowość w badanej brzeczce wg poniższych

przepisów:

–

Do kolby stożkowej z doszlifowanym korkiem poj. 500 cm

pobrać pipetą 10 cm

roztworu analitycznego brzeczki chromowej i dodać 10 cm

kwasu siarkowego. Całość

należy ogrzać do wrzenia i dodać kroplami 30 cm

nadmanganianu potasowego, aż do

wyraźnego fioletowego zabarwienia. Następnie dodać 25 cm

kwasu solnego do

rozpuszczenia brunatnego osadu dwutlenku manganu i uzyskania roztworu o czystej
pomarańczowej barwie. Do gorącego roztworu dodać ok. 300 cm

wody destylowanej,

kilka kawałków porcelany i odpędzić chlor przez wygotowanie (próba na papierek
jodoskrobiowy). Po ochłodzeniu roztworu dodaje się do kolby 10 cm

roztworu jodku

potasowego, zamyka kolbę korkiem i wstawia do ciemnego miejsca. Po 10 minutach
odmiareczkowuje się wydzielony jod roztworem tiosiarczanu sodowego używając skrobi
jako wskaźnika.

1 cm

1 N r-ru Na

odpowiada 0,0253 g Cr

Zawartość tlenku chromu Z w g/dm

obliczyć ze wzoru:

0,0253

1000

Z =

_____________________

c
a – liczba cm

1 N r-ru Na

użytego do miareczkowania

c – liczba cm

próbki brzeczki pobranej do analizy.

– Do kolby stożkowej poj. 500 cm

wlewa się 250 cm

wody destylowanej, dodaje kilka

kropel fenoloftaleiny i ogrzewa do wrzenia. Następnie miareczkuje się roztworem
wodorotlenku sodowego do słaboczerwonego zabarwienia i dodaje się 50 cm

roztworu

brzeczki  chromowej.  Całość  gotujemy  i  na  gorąco  miareczkujemy  NaOH,  aż  do
wystąpienia  różowego  zabarwienia.  Ponownie  gotujemy  przez  3  minuty  i  roztwór  nie
powinien  stracić  barwy  różowej.  Jeśli  kolor  różowy  zaniknie,  to  wystąpił  niedobór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wodorotlenku sodowego i oznaczenie należy powtórzyć dodając większą ilość zasady
sodowej. Nadmiar ługu odmiareczkowuje się w temperaturze wrzenia roztworem kwasu
solnego, aż do zaniku różowego zabarwienia.

Zasadowość brzeczki chromowej X w % obliczyć się ze wzoru:
(5a – b)

100

X =

______________________

5a
a – liczba cm

0,1 N Na

zużytych do oznaczenia Cr

w brzeczce, z której pobrano

10 cm

do analizy

b – liczba cm

0,1 N NaOH zużytych do miareczkowania 50 cm

roztworu analitycznego

brzeczki,

6) obliczyć zawartość trójtlenku chromu i zasadowość brzeczki chromowej,
7) omówić i zinterpretować wyniki oznaczeń na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

roztwór brzeczki chromowej do analizy,

−

0,1 N roztwór NaOH,

−

0,1 N HCl,

−

0,1 N r-r Na

−

stężony H

−

HCl rozcieńczony wodą w stosunku 1:1,

−

0,1% r-r alkoholowy fenoloftaleiny,

−

skrobia,

−

kolby stożkowe poj. 500 cm

−

pipety miarowe poj. 10,25 cm

−

biureta poj. 50 cm

−

płaszcz grzejny,

−

instrukcja bhp,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wyznacz temperaturę skurczu skóry wygarbowanej chromowo i roślinnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
3)  scharakteryzować skóry otrzymane do analizy,
4)  zapoznać  się  z  instrukcją  oznaczenia  temperatury  skurczu  skóry  podaną  w  materiale

nauczania,

5)  wykonać poprawnie oznaczenie poszczególnych rodzajów skór wygarbowanych,
6)  porównać temperaturę skurczu skóry roślinnej ze skórą chromową,
7)  omówić i zinterpretować wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóry wygarbowane chromowo i roślinnie,

−

gliceryna rozcieńczona wodą destylowaną w stosunku 1:1,

−

zlewka poj. 600 cm

−

termometr laboratoryjny 0–100°C,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

płaszcz grzejny,

−

nóż do cięcia skóry,

−

gumka recepturka,

−

instrukcja oznaczania temperatury skurczu skóry,

−

przepisy bhp i p.poż.,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Przeprowadzenie próby gotowania skór po procesie garbowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  opisać skóry otrzymane do analizy,
3)  wyciąć z części karkowej i kruponowej po dwa kwadraty o boku 10 cm,
4)  oznaczyć wycięte próbki,
5)  obrysować na papierze milimetrowym poszczególne próbki skór,
6)  wrzucić kwadraty skór do wrzącej wody i gotować je przez 3 minuty,
7)  wyjąć skórki z wody i ostudzić,
8)  obrysować na poprzednich szablonach ugotowane skóry,
9)  określić zmiany procentowe wymiarów skór po gotowaniu w stosunku do pierwotnych,
10)  ocenić wygląd skór po gotowaniu,
11)  uwagi i spostrzeżenia zapisać w dzienniczku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór po procesie garbowania,

−

zlewka poj. 2000 cm

−

płaszcz grzejny,

−

stoper lub zegarek,

−

szczypczyki laboratoryjne,

−

papier milimetrowy,

−

przybory do rysowania,

−

linijka.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić organoleptyczną kontrolę procesu piklowania?

¨ ¨

2) oznaczyć zawartość kwasów w zużytej kąpieli piklującej?

¨ ¨

3) oznaczyć zawartość cr

w brzeczce chromowej?

¨ ¨

4) określić temperaturę skurczu skóry?

¨ ¨

5) wyjaśnić, dlaczego oznaczamy temperaturę skurczu skóry po procesie

garbowania?

¨ ¨

6) napisać równania chemiczne przedstawiające oznaczenie chromu

w skórze metodą jodometryczną?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Analiza międzyoperacyjna procesów wykończania

4.3.1. Materiał nauczania

Do procesów wykończenia kąpielowego zaliczamy procesy: obojętnienia, dogarbowania,

natłuszczenia i barwienia.

Zobojętnienie skór jest chemicznym procesem, którego zadaniem to obniżenie

kwasowości  skóry  garbowanej  a  często  jednocześnie  maskowanie  garbnika  mineralnego
związanego  z  kolagenem  skóry.  Prawidłowo  przeprowadzony  proces  zobojętniania  to
gwarancja  właściwego  przebiegu  następnych  procesów:  chemicznego  i  mechanicznego
wykończenia  skór.  Nabierają  one  właściwości  przyjmowania  i  wiązania  środków
wykończalniczych  oraz  poddania  się  mechanicznej  obróbce  w  sposób  przewidziany
technologicznie.

Dogarbowanie jest procesem chemicznego wypełnienia i selektywnego wytwarzania

struktury skór powszechnie stosowanymi garbnikami.

Natłuszczanie to proces którego celem jest wprowadzenie do skór wygarbowanych

środków – tłuszczy mających właściwości smarne dla włókien kologennych. Skóry zyskują
właściwości elastyczne: miękkość, pulchność i ciągliwość.

Barwienie skór to nadawanie skórom barwy w warstwie zewnętrznej lub w całym

przekroju w zależności od przeznaczenia asortymentowego. Do barwienia skór stosuje się
dużą grupę barwnych środków chemicznych mających właściwości wiązania się ze skórą.

Kontrola procesu zobojętniania skór chromowych
Prawidłowość przebiegu zobojętniania skór chromowych sprawdza się wskaźnikiem –

zielenią  bromokrezolową  (0,1  g  zieleni  bromokrezolowej  rozpuszcza  się w  100  ml alkoholu
etylowego).  Wskaźnik  ten  zmienia  barwę z  żółtej  poprzez  zieloną  do  niebieskiej  równolegle
ze  zmianą  wartości  pH  od  3,5  do  6,0.  Wartość  pH  ok.  5  odpowiada  zielonemu  zabarwieniu
wskaźnika.  Zależnie  od  stosowanego  sposobu  neutralizacji  stopień  zobojętniania  mierzony
wartością pH wynosi:
–  zobojętnianie  powierzchniowe  –  zewnętrzne  warstwy  skóry  chromowej  zobojętnione  do

wartości pH 4,5–5,4, warstwa środkowa kwasowa o wartości pH 3,5–3,8,

– zobojętnianie na wskroś – skóra chromowa zobojętniona na całym przekroju do wartości

pH ok. 5–6,

– zobojętnianie maskujące – skóra chromowa zobojętniona w 1/2–1/3 grubości przekroju do

wartości pH ok. 4,5–5,0, warstwa środkowa o odczynie kwasowym o wartości pH 3,5–3,8.

Kontrola procesu barwienia
Czynniki decydujące o jakości wybarwienia muszą być kontrolowane w czasie przebiegu

procesu barwienia. Przede wszystkim dokonuje się pomiarów kontrolnych: stopnia
zobojętnienia skór, temperatury kąpieli farbiarskiej i jej kwasowości oraz stopnia wyczerpania
barwnika z kąpieli. Te trzy pomiary kontrolne przeprowadza się dla każdej partii barwionych
skór.

Pomiar temperatury kąpieli świeżej i zużytej przeprowadza się termometrem rtęciowym

o zakresie do 100°C z dokładnością 1°.

Pomiaru wartości pH kąpieli farbiarskiej po zakończeniu barwienia lub po utrwaleniu

wybarwienia dodatkiem kwasu dokonuje się pehametrem lub jeśli barwnik w kąpieli jest
dobrze wyczerpany papierkami wskaźnikowymi.

Wyczerpanie barwnika z kąpieli farbiarskiej bada się paskiem miękkiej bibuły filtracyjnej

o wymiarach ok. 100 × 200 mm, zanurzając go do ok. 1/3 długości do badanej próbki kąpieli
i sprawdza się jego zabarwienie z zabarwieniem paska kontrolnego wzorcowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poza wymienionymi pomiarami kontrolnymi przeprowadza się badania organoleptyczne

na stopień przebarwienia. Z części przyogonowej wycina się próbki skóry i obserwuje
przebarwienia według głębokości zabarwienia przekroju.

Ocenę zdolności barwienia na przekroju wyprowadza się na podstawie głębokości

wybarwienia przekroju skóry i wyraża się ją w pięciopunktowej skali – tabela 9.

Tabela 9. Ocena zdolności barwienia przekroju skóry przez barwnik anionowy [4, str. 194]

Ocena

Zdolność barwnika do barwienia na przekroju skóry i na wskroś

Barwnik przebarwiający, barwi na wskroś nawet przy jego stosowaniu
w niewielkich ilościach

Barwnik dający wybarwienie na 75% przekroju skóry

Barwnik dający wybarwienie na 40% przekroju skóry

Barwnik o małej zdolności barwienia na przekroju, dający wybarwienie
na 25% przekroju skóry

Barwnik do barwienia powierzchniowego, dający wybarwienie na 10%
przekroju skóry

Badanie koncentracji i odcienia barwników w próbie wybawień
Do barwienia przeznacza się dwie jednakowe 10-gramowe próbki skóry wycięte z próbki

pierwotnej zgodnie z PN z następujących rodzajów:
–  wierzchniej skóry cielęcej garbowania chromowego,
–  weluru cielęcego garbowania chromowego,
–  rękawiczkowej skóry koziej garbowania chromowego.
Skóry  barwi  się  w  aparacie  typu  Wacker  z  regulacją  temperatury.  W  bębenkach  szklanych
zawierających  200  cm

0,5% roztworu NaHCO

o temp. 35°C umieszcza się próbki skór

i obraca w tej temperaturze przez 1 godzinę. Próbki płucze się ciepłą bieżącą wodą,
a następnie przez 20 minut w wodzie o temperaturze 50°C. W dwóch bębenkach
przygotowuje się kąpiele barwiące zawierające po 10 cm

0,5% roztworu barwnika badanego

lub wzorcowego tej samej marki (uprzednio przygotowanego przez rozpuszczenie 1 g
barwnika rozpuszczonego w 200 cm

wrzącej wody i ostudzonego) oraz 90 cm

wody

o temperaturze 50°C. Do każdego bębenka wkłada się po jednej próbce skóry i prowadzi
proces barwienia przez 45 minut w temperaturze 50°C. Następnie skórki natłuszcza się w tej
samej kąpieli przez dodanie 5 cm

środka natłuszczającego, wyżyma, przybija do deseczki

i suszy w temperaturze pokojowej, chroniąc przed działaniem promieni słonecznych.

Koncentrację i odcień określa się porównując w rozproszonym świetle dziennym

intensywność barwy i odcień wybarwień wykonanych barwnikiem badanym i wzorcowym.
Ocenę wyniku podają normy przedmiotowe.

Natłuszczanie
Tłuszczami nazywa się produkty pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, składającego

się głównie z estrów wyższych kwasów tłuszczowych i gliceryny. Tłuszcze w garbarstwie są
bardzo ważnym środkiem pomocniczym. Nadają one skórze elastyczność i odporność na
działanie wilgoci. Użycie tylko jednego tłuszczu do wyprawy skór sprawia duże trudności
technologiczne, dlatego też w praktyce stosowane są raczej mieszaniny tłuszczów.

Tłuszcze dostarczone przez producentów posiadają atesty, w których zawarte są

właściwości  fizyczne  i  chemiczne  środków.  Informacje  te  potrzebne  są  garbarzowi
technologowi  do  sporządzenia  mieszanek  natłuszczających.  Jeśli  brak  jest  niektórych
informacji  w  laboratorium,  należy  określić  te  parametry,  które  są  najbardziej  potrzebne.  Do
najważniejszych  właściwości  fizycznych  należą:  zapach,  zabarwienie,  gęstość,  temperatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

topnienia,  temperatura  krzepnięcia.  W  analizie  ilościowej  tłuszczów  wykonuje  się
przeważnie:
–  oznaczenie zawartości wody – metodą destylacji azeotropowej z ksylenem
–  oznaczenie popiołu jako wskaźnika zawartości substancji nieorganicznych w tłuszczu
–  oznaczenie  zanieczyszczeń  mechanicznych  –  rozpuszczając  tłuszcz  w  eterze  etylowym,

a odsączone zanieczyszczenia suszy się i waży

– oznaczenie liczby kwasowej czyli ilości mg KOH potrzebnych do zobojętnienia wolnych

kwasów organicznych zawartych w 1 g tłuszczu – przez miareczkowanie określonej ilości
tłuszczu 0,1 N roztworem alkoholowym wodorotlenku potasu w obecności wskaźnika
fenoloftaleiny
(a – b)

5,611

LK =

___________________

a – liczba cm

0,1 N KOH zużytych do miareczkowania próbki tłuszczu

b – liczba cm

0,1 N KOH zużytych do miareczkowania ślepej próby

m – masa odważki tłuszczu w g
5,611 – liczba cm

KOH zawartych w 1 cm

0,1 N roztworu

– oznaczenie liczby zmydlenia – odważoną próbkę tłuszczu zmydla się podczas ogrzewania

na łaźni wodnej alkoholowym roztworem wodorotlenku potasu. Zmydlony tłuszcz
miareczkuje się mianowanym alkoholowym roztworem kwasu solnego wobec
fenoloftaleiny do zaniku barwy wskaźnika

(a – b)

28,055

LZ =

___________________

a – liczba cm

0,5 N HCl zużytych do miareczkowania ślepej próby

b – liczba cm

0,5 N HCl zużytych do miareczkowania próbki tłuszczu

m – masa odważki tłuszczu w g
28,055 liczba mg KOH jakiej odpowiada 1 cm

0,5 N HCl

– oznaczenie liczby jodowej, która jest miarą zawartości kwasów nienasyconych

w tłuszczach – najczęściej stosowaną metodą jest tzw. metoda Hanuša polegająca na
traktowaniu

próbki

rozpuszczonej

obojętnym

rozpuszczalniku

nadmiarem

mianowanego roztworu chlorowca w takich warunkach, aby nastąpiło przyłączenie, a nie
podstawienie.  Po  pewnym  czasie  dodaje  się  roztworu  jodku  potasu,  z  którego  powstały
nadmiar  chlorowca  wypiera  jod,  a  ten  miareczkuje  się  tiosiarczanem  sodowym.  Jako
odczynnik  stosuje  się  roztwór  bromku  jodu  w  lodowatym  kwasie  octowym  (roztwór
Hanuša)

-(CH

)

-CH=CH-(CH

)

-COOH + BrJ → CH

-(CH

)

-CHBr-CHJ-(CH

)

-COOH

BrJ + KJ → KBr + J

2 Na

+ J

→ Na

+ 2 NaJ

Zastosowanie tłuszczów używanych w garbarstwie można określić na podstawie ich

właściwości fizycznych i chemicznych. Wybrane parametry tłuszczów przedstawione są
w tabeli 10.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 10. Właściwości olejów, tłuszczów i wosków [9, s. 306; 6, s. 79]

Liczba

Nazwa

materiału

Gęstość

[g/cm

]

Temperatura

krzepnięcia

[°C]

jodowa

kwasowa zmydlania

Części nie

zmydlające

się [%]

Oleje roślinne

Olej lniany

0,930–

0,936

–16 do –27

172–196

187–195

0,5–2,0

Olej rycynowy

0,950–

0,974

–10 do –18

81–86

1–6

176–191

0,3–0,4

Olej makowy

0,924–

0,927

–15 do –20

131–

143

189–198

0,5–0,7

Olej

słonecznikowy

0,920–

0,927

–16 do –18

127–

136

186–199

Olej oliwkowy

0,914–

0,929

0 do –6

80–85

191–195

0,5–1,4

Tłuszcze roślinne

Tłuszcz

kakaowy

0,920–

0,938

14–25

8–10

246–248

0,2–0,3

Olej palmowy

0,921–

0,948

31–41

51–57

196–210

0,3

Oleje i tłuszcze ze zwierząt lądowych

Łój barani

0,937–
0,0961

32-45

31–47

192–198

0,1–0,6

Olej

kopytkowy

0,914–

0,919

–6 do –12

68–81

192–196

0,1–0,7

Olej kostny

0,905–

0,907

67–80

187–196

Tłuszcz

bydlęcy

0,937–

0,953

28–38

32–47

0,5-5

190–200

0,1–0,3

Łój koński

0,916–

0,933

22–37

74–94

195–200

0,4–0,7

Smalec

wieprzowy

0,934–

0,938

22–32

46–66

0,5–2

193–200

0,1–0,4

Żółtka kurze

0,9144

0–10

64–82

184–198

3,4–4,1

Tłuszcz ze zwierząt morskich (trany)

Tran z

wątroby

dorsza

0,922–

0,928

0 do –10

140–

181

0,5–1,7

179–193

0,7–3,0

Olej

śledziowy

0,918–

0,931

108–

155

1–19

179–194

0,7–2,4

Olej sardynek

0,928–

0,935

154–

196

1–19

186–193

0,5–1,8

Tran fokowy

0,931–

0,940

–3 do 3

122–

162

0,5–1,7

185–197

0,2–1,5

Tran wielorybi

0,918–

0,931

0 do –10

112–

131

0,5–1,7

183–198

0,7–3,5

Tran delfina

0,925–

0,929

–5 do –12

190–

280

0,5–1,7

200–290

1–2

Woski

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wosk pszczeli

0,941–

0,973

60–63

6–15

88–103

48–55

Wosk chiński

0,926–

0,970

80–81

1,4–2,2

78–93

Wosk

karnauba

0,990–

0,999

78–81

8–13,6

79–88

26–52

Wosk

montana

Około

1,000

73–80

10–12

62–102

23–68

Lanolina

0,940–

0,970

30–40

15–29

1–3

77–130

39–50

Olej

olbrotowy

0,875–

0,890

0 do –9

71–93

124–149

35–44

Kontrola procesu natłuszczania polega na badaniach organoleptycznych skór

natłuszczonych oraz prostych badaniach kąpieli natłuszczających. Organoleptycznie ocenia
się sposób natłuszczenia skóry od strony mizdry i lica.

Badając kąpiel natłuszczającą, sprawdza się jej temperaturę, wartość pH i stopień

wyczerpania  tłuszczu.  Pomiar  pH  przeprowadza  się  papierkami  wskaźnikowymi
uniwersalnymi.  Wyczerpanie  tłuszczu  z  kąpieli  bada  się  pobierając  próbkę  kąpieli  do
probówki  szklanej  i  obserwując  zmiany  jej  wyglądu  zewnętrznego  po  dodaniu  kilku  kropel
roztworu  wodnego  kwasu  mrówkowego  1:10.  Wystąpienie  zmętnienia  lub  powstanie
mlecznej  zawiesiny  świadczy  o  niecałkowitym  wyczerpaniu  tłuszczu  z  kąpieli
natłuszczającej.

W wyprawie skór stosowane są różnego rodzaju mieszaniny natłuszczające, a najczęściej

emulsje natłuszczające. Oznacza się w nich zawartość tłuszczu, wolnego amoniaku, trwałość
emulsji, jej pH, a niekiedy lepkość.

Oznaczenie zawartości tłuszczu w kąpieli polega na rozbiciu emulsji tłuszczowej

w środowisku kwasowym i określeniu ilości tłuszczu objętościowo lub wagowo. Do cylindra
miarowego o poj. 100 cm

nalewa się 50 cm

emulsji natłuszczającej i dodaje 50 cm

kwasu

solnego  (1:1).  Następnie  przenosi  się  roztwór  z  cylindra  do  kolby  stożkowej  i  ogrzewa
w  temperaturze  wrzenia.  Z  emulsji  wydziela  się  i  wypływa  na  powierzchnię  wolny  tłuszcz.
Rozłożoną emulsję przenosi się  z powrotem do cylindra i po 5-minutowym odstaniu określa
się objętość wydzielonego tłuszczu. Ilość tłuszczu oznacza się, mnożąc jego objętość przez 2.
W  celu  przeliczenia  objętości  tłuszczu  na  masę,  konieczne  jest  pomnożenie  objętości  przez
gęstość tłuszczu 0,94g/cm

Oznaczenie zawartości wolnego amoniaku przeprowadza się mianowanym roztworem

kwasu. Do kolby stożkowej wprowadza się 10 cm

emulsji natłuszczającej, dodaje się 100cm

ciepłej wody i miareczkuje 0,1 N roztworem kwasu siarkowego lub solnego w obecności
oranżu metylowego.

1 cm

0,1 N kwasu odpowiada 0,0017 g NH

Zawartość wolnego amoniaku z w g/dm

oblicza się według wzoru:

0,0017

1000

Z =

_______________________

= a

0,17

10
a – ilość cm

0,1 N kwasu zużytego do miareczkowania 10 cm

tłuszczu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczenie trwałości emulsji polega na obserwacji zachowania się emulsji

natłuszczającej w jednostkach czasu. 10 g mieszaniny natłuszczającej podgrzewa się do temp.
60

C i wlewa powoli do 25 cm

wody o tej samej temperaturze przy energicznym mieszaniu.

Całość wlewa się do cylindra miarowego z korkiem poj. 100 cm

, w którym znajduje się

65cm

wody o temperaturze 60°C. Po przepłukaniu zlewki wodą o takiej samej temperaturze

uzupełnia się zawartość cylindra do 100 cm

. Po zamknięciu cylindra energicznie wytrząsa się

emulsję przez 1 minutę i pozostawia do odstania na 2 godziny. Odczytanie wyników polega
na określeniu objętości warstwy górnej tłuszczowej i dolnej wodnej.
Liczbę emulsyjną L

w % oblicza się według wzoru:

100

_________________

10 + V

– objętość warstwy tłuszczowej w cm

– objętość użytej wody w cm

Analiza skóry wygarbowanej natłuszczonej

Przy badaniu zawartości tłuszczu w skórze oznacza się substancje tłuszczowe i wszelkie

namiastki  tłuszczu  stosowane  w  procesie  wyprawy (mydła,  woski, oleje  mineralne).  Tłuszcz
w skórze wygarbowanej znajduje się jako związany i niezwiązany.

Oznaczenie  tłuszczu  niezwiązanego  przeprowadza  się  w  aparacie  Soxhleta  stosując
rozpuszczalniki  organiczne  i  po  ich  oddestylowaniu  oznacza  się  wagowo  ilość  tłuszczu.  Do
skór  zamszowych  stosowany  jest  eter  etylowy,  do  skór  garbowanych  metodą  kombinowaną
z udziałem  siarki –  czterochlorek węgla, do wszystkich innych  skór – eter naftowy o  frakcji
wrzącej w temperaturze 40–60°C.

Odważa się ok. 10 g skóry pociętej na małe kawałeczki, zawija w bibułę filtracyjną

i umieszcza w części ekstrahującej aparatu Soxhketa. Następnie przeprowadza się ekstrakcję
rozpuszczalnikiem, który wlewa się w nadmiarze, przez 6 godzin prowadząc ekstrakcję tak,
aby liczba przelewów wynosiła ok. 6 na 1 godzinę. Po zakończeniu ekstrakcji oddestylowuje
się rozpuszczalnik, a kolbę z tłuszczem suszy do stałej masy w ciągu 1,5–2 godzin.

Zawartość tłuszczu nie związanego Z w % oblicza się ze wzoru:

– m

)

100

Z =

_______________________

m
m

– masa kolby z tłuszczem [g],

– masa kolby pustej [g],

m – masa próbki skóry wziętej do oznaczenia [g].

Oznaczenie tłuszczu związanego ze skórą

Wyekstrahowaną skórę rozkłada się w środowisku zasadowym, zmydlając tłuszcz

związany. Powstałe mydła rozkłada się w środowisku kwasowym, a otrzymane kwasy
tłuszczowe oddziela w rozdzielaczu eterem etylowym. Po usunięciu rozpuszczalnika ilość
tłuszczu oznacza się wagowo.

Odważa się 5 gramów próbki skóry wyekstrahowanej (próbki skór po oznaczeniu

tłuszczu nie związanego ze skórą) i po odparowaniu z nich rozpuszczalnika umieszcza
w kolbie poj 200 cm

, dodaje się 25 cm

8% alkoholowego roztworu KOH i ogrzewa na łaźni

wodnej do odparowania alkoholu. Jeśli na dnie kolby widoczne są kawałki skóry, dodaje się
nieco alkoholu i w dalszym ciągu ogrzewa. Następnie dodaje się 50 cm

gorącej wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i zobojętnia 10% HCl w obecności oranżu metylowego. Po zobojętnieniu dodaje się 20 cm

stężonego HCl i ogrzewa prawie do wrzenia w ciągu 10 minut. Uzyskane kwasy tłuszczowe
ługuje się przez 2-krotne wytrząsanie po 50 cm

eteru etylowego. Połączone roztwory eterowe

płucze się kilkakrotnie w rozdzielaczu wodą, w celu usunięcia kwasu, a następnie dodaje 2 g
odwodnionego siarczanu sodowego. Rozdzielacz wstrząsa się kilkakrotnie i po 15 minutach
przesącza przez suchy sączek do zważonej suchej kolby. Rozdzielacz i sączek przepłukuje się
eterem, a następnie po jego oddestylowaniu pozostałość suszy się i waży.

Zawartość tłuszczu związanego Z

w % oblicza się według wzoru:

– m

)

100

_______________________

m
m

– masa kolby z tłuszczem [g],

– masa kolby pustej [g],

m – masa próbki skóry wziętej do oznaczenia [g].

Kontrolę międzyoperacyjną działu wykończania przedstawia tabela 11.

Tabela 11. Przykładowe zestawienie punktów kontroli międzyoperacyjnej [9, str. 370]

Przedmiot pomiaru, oznaczenia lub kontroli

Wykonanie

Barwienie i natłuszczanie
1.  Oznaczenie twardości wody

2.  Pomiar pH wody

3.  Kontrola używanej kąpieli
–  Pomiar ilości kąpieli
–  Pomiar temperatury
–  Pomiar pH
4.  Kontrola stopnia zobojętnienia skór
5.  Kontrola stopnia wyczerpania tłuszczu
6.  Oznaczenie  trwałości  emulsji  mieszaniny

natłuszczającej

Lab. – jeden raz w miesiącu przy zasilaniu

z rzeki

Lab. – jednorazowo w dowolnym punkcie

zasilania

KT – dla każdego urządzenia codziennie

KT – codziennie dla każdego urządzenia
KT – codziennie dla każdego urządzenia
Lab. – dla każdego zestawu środków
natłuszczających

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak barwi zieleń bromokrezolwa przekrój skóry zobojętnionej powierzchniowo?
2.  W jaki sposób przeprowadzamy kontrolę procesu barwienia?
3.  W jaki sposób określa się zdolność barwnika do barwienia przekroju skóry?
4.  Jak oznaczamy trwałość emulsji tłuszczowych?
5.  Jakich rozpuszczalników używamy do ekstrakcji tłuszczu ze skóry wygarbowanej?
6.  Jaka jest zasada oznaczenia tłuszczu związanego ze skórą”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz stopień wypłukania skór przed i po zobojętnieniu skór garbowanych chromowo.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować niezbędny sprzęt i odczynniki potrzebne do wykonania analizy,
3)  pobrać po 10 cm

I-szej i II-giej kąpieli płuczącej przed i po procesie zobojętniania skór,

4) dodać do każdej próbki po 3–4 krople 10% roztworu chromianu potasu jako wskaźnika,
5) dodać do kąpieli I-szych płukań po 2 cm

roztworu azotanu srebra i określić kolor

wytrąconego osadu,

6) dodać do kąpieli II-gich płukań po 1 cm

roztworu azotanu srebra i określić kolor

wytrąconego osadu,

7) zakończyć proces płukania skór przed i po zobojętnianiu jeśli wytrącone osady mają

kolor ceglasty (gdy barwa powstałego osadu jest cytrynowożółta to przemycie jest
niewystarczające),

8) przedstawić swoje badania na forum grupy,
9) zachować przepisy bhp na stanowisku pracy w laboratorium chemicznym i warsztatach

szkolnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kąpiel płucząca I-sza po procesie garbowania chromowego 10 cm

−

kąpiel płucząca II-ga po procesie garbowania chromowego 10 cm

−

kąpiel płucząca I-sza po procesie zobojętniania skór chromowych 10 cm

−

kąpiel płucząca II-ga po procesie zobojętniania skór chromowych 10 cm

−

chromian potasu 10% r-r,

−

azotan srebra – 12 g AgNO

w 1 dm

wody,

−

pipeta poj. 10 cm

−

kolby stożkowe poj. 250 cm

−

cylinder miarowy poj. 10 cm

−

zlewki szklane.

Ćwiczenie 2

Określ odporność roztworu barwnika na kwasy i alkalia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przeczytać bardzo uważnie przepis analityczny:

–

W sześciu jednakowych probówkach umieszcza się po 20 cm

roztworu badanego

barwnika. Zawartość probówek ogrzewa się do temperatury 60

C, po czym dodaje

do probówek: A – 0,5 cm

wody, B – 0,5 cm

HCOOH, C – 0,5 cm

COOH, D –

1 cm

wody, E – 1 cm

10% Na

, F – 1 cm

5% Na

. Probówki wstrząsa się,

odstawia na 10 minut, sprawdza czy wydzielił się osad, po czym zawartość
probówek wylewa ostrożnie na oddzielne skrawki bibuły o wymiarach 200 × 200
mm i pozostawia do wyschnięcia w temperaturze pokojowej. Odporność barwnika na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kwasy i alkalia określa się przez porównanie barwy skrawków bibuły, na które
wylano roztwory z kwasem czy alkaliami z barwą bibuły, na którą wylano roztwór
barwnika z wodą. Wynik określa się w stopniach z godnie z tabelami A i B.

3)  zastosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym,
4)  przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
5)  wykonać ćwiczenie,
6)  podsumować wyniki oznaczeń na podstawie tabeli A i B:

Tabela A. Określenie stopnia odporności barwnika na kwasy

Roztwór barwnika z dodatkiem

Kwasu mrówkowego

Kwasu octowego

Stopień

Zmiana odcienia

Osad

Zmiana odcienia

Osad

niedopuszczalna

niedopuszczalny

dopuszczalny

dopuszczalna

dopuszczalny

Tabela B. Określenie stopnia odporności barwnika na alkalia

Roztwór barwnika z dodatkiem

10% węglanu sodu

5% węglanu sodu

Stopień

Zmiana odcienia

Osad

Zmiana odcienia

Osad

niedopuszczalna

niedopuszczalny

dopuszczalny

dopuszczalna

dopuszczalny

7) określić stopień odporności roztworu barwnika na kwasy i alkalia,
8) omówić i zinterpretować wyniki oznaczeń na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

roztwór barwnika przygotowany w następujący sposób: odważa się w zlewce 1 g
barwnika z dokładnością do 0,001 g, dodaje 180 cm

wrzącej wody i starannie miesza,

utrzymując roztwór w stanie wrzenia przez jeszcze przez 3 minuty; roztwór barwnika
pozostawia się do ostygnięcia w temperaturze pokojowej, przenosi ilościowo do kolby
miarowej poj. 200 cm

, dopełnia wodą do kreski i starannie miesza,

−

8% r-r HCOOH,

−

3% r-r CH

COOH,

−

10% r-r Na

−

5% r-r Na

−

probówki szklane,

−

statyw do probówek,

−

płaszcz grzejny,

−

cylinder miarowy poj. 20 cm

−

pipety miarowe poj. 1 i 0,5 cm

−

bibuła filtracyjna,

−

nożyczki,

−

instrukcja bhp,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj badanie odporności emulsji natłuszczającej na elektrolity.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
3)  przygotować 10% emulsję środka natłuszczającego,
4)  sporządzić  1%  roztwory  elektrolitów:  kwasu  mrówkowego,  soli  kuchennej,  siarczanu

chromowego, ałunu glinowo-potasowego, węglanu sodowego,

5) umieścić w kolbach stożkowych po 20 cm

emulsji tłuszczowej,

6)  miareczkować emulsje roztworami elektrolitów,
7)  określić zmiany wyglądu emulsji natłuszczających,
8)  uzasadnić  wytrącanie  się  cząsteczek  tłuszczu  pod  wpływem  działania  roztworów

środków chemicznych,

9) omówić i zinterpretować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

10% roztwór wodny środka natłuszczającego,

−

1% r-r HCOOH,

−

1% r-r NaCl,

−

1% r-r Chromalu w przeliczeniu na Cr

(25% Cr

−

1% r-r Al

(SO

)

24 H

O w przeliczeniu na Al

(10,8% Al

−

1% r-r Na

−

kolby stożkowe poj. 250 cm

−

biureta poj. 50 cm

−

zlewki szklane,

−

waga,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić kontrolę procesu zobojętniania skór chromowych?

¨ ¨

2) oznaczyć parametry zużytej kąpieli barwiącej?

¨ ¨

3) oznaczyć zawartość tłuszczu niezwiązanego w skórze?

¨ ¨

4) określić trwałość mieszanki natłuszczającej?

¨ ¨

5) wyjaśnić wpływ zobojętniani skóry na efekt wybarwienia?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Analiza skóry gotowej

4.4.1. Materiał nauczania

Poznanie własności skór wyprawionych ma duże znaczenie dla garbarza, ponieważ

pozwala  nie  tylko  zrozumieć  wiele  zagadnień  związanych  z  wyprawą  skór,  lecz  także
przystosować ją dla potrzeb przetwórstwa. Wymagania techniczne stawiane skórom gotowym
są  różne  i  zależą  od  ich  przeznaczenia.  Każdy  sposób  wyprawy  powinien  spełniać  trzy
podstawowe warunki:
–  dawać skóry o charakterze gotowego produktu i określonym wyglądzie zewnętrznym,
–  przystosować własności skóry wyprawionej do potrzeb przetwórstwa,
–  nadać skórze wyprawionej trwałość w czasie jej użytkowania jako wyrobu gotowego.
Do  oceny  własności  skóry  wyprawionej  stosuje  się  dwie  podstawowe  grupy  badań:
organoleptyczne i laboratoryjne.

Ocena organoleptyczna to doraźna ocena jakości skóry za pomocą zmysłu wzroku,

dotyku  i  węchu.  Jest  to  ocena  subiektywna,  ale  jej  zaletą  jest  to,  że  może  być  wykonana
natychmiast  przez  dwie  dyskutujące  ze  sobą  osoby,  np.  garbarza  z  obuwnikiem.  Badanie
odbywa  się  w  następujący  sposób:  skórę  składa  się  „w  pół”  (stroną  licową  na  zewnątrz),
chwyta dłonią (pomiędzy kciuk a resztę palców), a  następnie dłoń przesuwa po powierzchni
zgięcia  skóry,  lekko  ją  ściskając.  Odbierane  wrażenie  określa  się  jako  „chwyt”  lub  „dotyk”
skóry.  Mówi  się:  skóra  ma  chwyt  miękki,  sprężysty,  pulchny,  chłodny,  tłusty,  pusty
i  jedwabisty.  W  podobny  sposób  wzrokiem  określa  się  powłokę  skóry  określając  ją  jako;
matową, z lustrzanym połyskiem, gładką, deseniowaną, przeźroczystą, itp.

Podstawą badań laboratoryjnych są normy czynnościowe, które ujednolicają metody

badań  i  muszą  być  przestrzegane.  Badania  analityczne  skór  wyprawionych  są  wykonywane
w laboratorium  i  mają  za  zadanie  określenie  wartości  użytkowej  gotowego  wyrobu.
Przeprowadzenie  badań  laboratoryjnych  pozwala  na  wyciągniecie  odpowiednich  wniosków
technologicznych.

Pobieranie próbek
Pobrane do analizy próbki skór muszą odzwierciedlać jakość badanej partii produkcyjnej.

Odpowiednie pobranie próbki laboratoryjnej jest bardzo ważną czynnością. Próbki do analizy
są pobierane z jednej partii tzn. skóry muszą być jednego rodzaju, wyprawione jednakową
metodą przez jedną garbarnię, z produkcji najwyżej 1 miesiąca. Masa skór z jednej partii nie
może przekraczać dla skór twardych 20 ton, zaś powierzchnia skór miękkich nie może być
większa niż 10 000 m

. Gdy partia skór przedstawiona do odbioru nie odpowiada powyższym

warunkom, musi być podzielona na grupy, które należy traktować jako oddzielne partie
produkcyjne.

Norma PN-P-22100:1992 Skóry wyprawione zwykłe – Pobieranie i przygotowanie

próbek do badań – określa ściśle wielkość próbki pierwotnej i miejsce, z których ma być ona
wycięta. Próbkę pierwotną przeznacza się do wykroju próbek laboratoryjnych w celu
określenia wskaźników chemicznych i fizycznych.

Zgodnie ze normalizowanymi metodami badań liczba sztuk skór przeznaczonych do

wycięcia próbek pierwotnych jest zależna od liczby sztuk w partii. Zależność tę przedstawia
tabela 12.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 12. Pobieranie próbek pierwotnych [9, str. 384]

Liczba sztuk w partii

Liczba sztuk skór przeznaczonych do

wycięcia próbek pierwotnych

Skóry twarde

do 250

251–400
401–630

631–1000

1001–1250
1251–1600
1601–2500

powyżej 2500

3
4
5
6
7
8
9

Skóry wierzchnie chromowe obuwiowe

do 100 włącznie

101–624

625 i więcej

3
5

n = 0,2√x n ≤ 15

Sztuki skór z partii wycina się w ten sposób, że pierwszą sztukę wybiera się losowo,

a następnie zgodnie ze wzorem:

a =

________

a  – liczba zaokrąglona do całkowitej
x  – liczba sztuk w partii
n  – liczba sztuk skór przeznaczonych do wycięcia próbek pierwotnych.
Po wybraniu skór należy sprawdzić czy miejsce to nie ma wad, które wpływałyby na wyniki
badań.

Pobieranie prób skóry do przeprowadzenia badań należy przeprowadzić według normy

PN–P-22100:1992, a przygotowanie i klimatyzowanie próbek do badań według normy
PN–EN ISO 4044:2000.

Próbki pierwotne należy wyciąć ze skór w miejscach przedstawionych na rys. 10–13. Do

badań fizycznych i odporności barwy należy pobrać próby skór z powierzchni nie
zakreskowanych, a do badań chemicznych z powierzchni zakreskowanych zgodnie
z obowiązującą normą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Rozmieszczenie próbek laboratoryjnych na skórach chromowych wykończanych bez użycia farb

[9, s. 390]

Przy wycinaniu próbek laboratoryjnych z próbek pierwotnych stosuje się wycinaki

wykonane  ze  stali  o  wysokości  40–50  mm,  grubości  górnej  części  4–5  mm,  kąt  ostrza  20°.
Kształt i wymiary wycinaka sprawdza się wg wzorników kontrolnych. Wycinanie odbywa się
za  pomocą  prasy  mechanicznej,  na  podkładach  z  tworzywa  sztucznego.  Wycinanie  próbek
laboratoryjnych  rozpoczyna  się  od  oddzielenia  połówki  próbki  pierwotnej,  która  stanowi
wzornik  kontrolny  wykorzystywany  w  razie  potrzeby  do  badań  ponownych.  Wzornik
powinien  zachować  otwór  wycięty  „o”,  wskazującym  na  położenie  wyciętej  próbki.
W przypadku skór całych przy wycinaniu należy pominąć pasek grzbietu o szerokości 30 mm
oraz  pachwiny.  W  przypadku  skór  o  powierzchni  mniejszej  niż  60  dm

próbki wycina się

z  pominięciem  linii  grzbietowej  w  pasie  40  mm.  Próbki  do  badań  wytrzymałości  na
rozciąganie wzdłuż  należy wycinać równolegle do linii grzbietu, zaś prostopadle do tej  linii,
gdy  próbki  są  przeznaczone  do  badań  wytrzymałości  w  poprzek.  Próbki  z  łap  i  łbów
przeznaczone  do  badań  wytrzymałościowych  wzdłuż  należy  wycinać  równolegle  do
podłużnej  osi  łapy  lub  łba.  Każdą  wyciętą  próbkę  należy  oznaczyć  numerem  partii  i  próbki
pierwotnej. Próbki do  badań wzdłuż oznacza się literą „d”, a do badań wytrzymałościowych
w poprzek „p”.

Klimatyzacja próbek

Zanim  przystąpimy  do  badań  fizycznych  próbki  powinny  być  doprowadzone  do  stanu
równowagi.  Stan  ten  uzyskuje  się  przechowując  je  w  temperaturze  20°C  (±3°C)  i  wilgotności
względnej  65%  (±5%).  W  tym  celu  próbki  pierwotne  skóry  umieszcza  się  w  pomieszczeniu
klimatyzowanym  lub  szafie  klimatyzacyjnej.  Można  je  umieścić  w  eksykatorze  z  nasyconym
roztworem  azotanu  sodowego  lub  roztworem  36%  kwasu  siarkowego  (d

= 1,27–1,29 g/cm

Stan równowagi osiąga się po 48 godzinach klimatyzacji. Przyjmuje się, że próbka osiągnęła stan
równowagi z otaczającym ją znormalizowanym klimatem, gdy między dwoma kolejnymi
ważeniami wykonanymi w odstępach nie mniejszych niż 2 godziny, nie przekracza 0,1 % masy
ostatniego ważenia.

Badania fizyczne skóry gotowej
Zasadnicze znaczenie dla kontroli skór wyprawionych mają badania fizyczne. Są to

oznaczenia, które wymagają dokładnego przeprowadzenia, odpowiedniej aparatury
pomiarowej pozwalającej często na szybkie oznaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości fizyczne mają wpływ na ocenę wartości użytkowej poszczególnych

rodzajów skór. Z podstawowych badań fizycznych skór wyprawionych przeprowadza się:
–  wytrzymałość na rozciąganie,
–  wydłużenie pod wpływem rozciągania,
–  nasiąkliwość skór,
–  przemakalność skór,
–  przepuszczalność wody,
–  temperaturę skurczu,
–  wytrzymałość termiczną,
–  odporność na wchłanianie potu,
–  tarcie suche i mokre,
–  odporność na ścieranie.

Wytrzymałość na rozciąganie

Wytrzymałość na rozciąganie R

mierzy się siłą potrzebną do rozerwania skóry,

obliczoną na jednostkę powierzchni przekroju poprzecznego badanej próbki. Do wyznaczania
odporności na rozciąganie stosuje się dynamometr (zrywarkę). Pomiary wykonuje się zgodnie
z normą PN-EN ISO 3376:2003(U) Skóry wyprawione Wyznaczanie wskaźników fizycznych
przy rozciąganiu.

Odcinek roboczy próbki należy podzielić na 5 równych części, mierząc grubość wzdłuż

odcinka  w  środku  miejsc  zaznaczonych.  Do  pomiaru  grubości  używamy  grubościomierza,
który jest wyposażony w czujnik płaski o średnicy 10 mm.

Wykonanie oznaczeń
Próbkę  umocowuje  się  w  szczękach  dynamometru  (zrywarki).  Następnie  uruchamia  się
zrywarkę  i  po  rozerwaniu  próbki  odczytuje  się  na  tarczy  wskazania  wskazówki.
Wytrzymałość na rozciąganie R

w MPa oblicza się według wzoru:

__________

– największa siła rozciągająca dN

a – grubość próbki w mm
b – szerokość próbki w odcinku roboczym w mm

Wydłużenie pod wpływem rozciągania

W chwili badania wytrzymałości skóry na rozciąganie następuje rozciągnięcie skóry aż

do momentu rozerwania próbki.

Przyrost długości próbki w momencie rozerwania określa się wydłużeniem

maksymalnym [%].

– l

)

100

max

_____________________

– długość pierwotna odcinka roboczego próbki odpowiadająca zgodnie z normą 50 mm

– długość odcinka roboczego w momencie zerwania próbki w mm

Po ustaniu działania siły rozciągającej długość próbki zmniejszy się, ale nie powróci do

stanu poprzedniego. Procentowy stosunek różnicy długości próbki po rozciągnięciu i ustaniu
działania siły rozciągającej do pierwotnej długości próbki nazywa się wydłużeniem
plastycznym (trwałym).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Procentowy stosunek różnicy długości próbki w stanie rozciągniętym i jej długości po

ustaniu działania siły rozciągającej do pierwotnej długości próbki nazywa się wydłużeniem
sprężystym W

. Pomiary wykonuje się za pomocą zrywarki przy określonym naprężeniu

i wydłużeniu.

Oznaczenie wydłużenie trwałego W

i sprężystego W

Oznaczenie wykonuje się przy sile 1 kG/mm

. Na podstawie iloczynu szerokości odcinka

roboczego  (wg  normy  10  mm)  i  średniej  grubości  próbki  dokonuje  się  obliczenia
wymaganego  obciążenia.  Uzyskany  wynik  odpowiada  wielkości  wymaganego  obciążenia
w kG na cały przekrój próbki. Próbkę umieszcza się w szczękach zrywarki. Po uruchomieniu
zrywarki,  gdy  obciążenie  osiągnie  wymaganą  wartość  zatrzymuje  się  zrywarkę  i  odczytuje
przyrost odcinka roboczego między szczękami (W

Wyjmuje się próbkę z zacisków zrywarki na okres 30 minut i ponownie mierzy przyrost

długości odcinka roboczego ( W

Wartości W

i W

oblicza się według wzorów:

– l

)

100

___________________

– l

)

100

__________________

– długość początkowa odcinka roboczego próbki odpowiadająca zgodnie z normą 50 mm

– długość odcinka roboczego zmierzona 30 minut po rozciąganiu w mm

– długość odcinka roboczego w chwili osiągnięcia wymaganego obciążenia w mm

Wyznaczenie wydłużenia trwałego i sprężystego skóry wyprawionej oznacza się również

według normy PN-EN ISO 3376:2003(U).

Oznaczanie wytrzymałości skór na wielokrotne zginanie

Wytrzymałość na zginanie mierzy się liczbą zgięć, przy której nastąpiło pęknięcie lub

przerwanie  warstwy  licowej  badanej  próbki.  Dla  partii  skór  przyjmuje  się  średnią
arytmetyczną  z  uzyskanych  wyników  pomiarów kilku  próbek.  Zasada  oznaczenia  polega  na
poddawaniu  próbek  skóry  wielokrotnemu  zginaniu  na  fleksometrze  Bally’ego  –  aparacie
odtwarzającym  warunki  zginania  podczas  użytkowania  (skór  przeznaczonych  na  wierzchy
obuwia w czasie chodzenia)  i ustaleniu liczby  zgięć, przy której wystąpiły określone zmiany
w próbce.

Wytrzymałość skór na wielokrotne zginanie wykonujemy zgodnie z normą

PN-P-22143:1974.

Nasiąkliwość skór

W zetknięciu z wodą skóry w zależności od wyprawy pochłaniają mniejszą lub większą

ilość wody. Skóry luźne i słabo wypełnione garbnikiem wykazują dużą nasiąkliwość,
natomiast ścisłe i mocno natłuszczone chłoną mniej wody i znacznie wolnej.

Oznaczenie nasiąkliwości oznacza się metodą wagową wg PN-P-22141:1984 lub metodą

objętościową PN-EN ISO 2417:2003(U).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nasiąkliwość wyraża się w % i oblicza według wzoru:

– m

)

100

N =

___________________

– masa próbki skóry po zanurzeniu w wodzie przez określony normą czas [g]

– masa próbki skóry wziętej do oznaczenia

Wyznaczenie przepuszczalności pary wodnej na podstawie normy PN-EN ISO
14268:2003(U)

Przepuszczalność pary wodnej przez jednostkę powierzchni skóry jest odwrotnie

proporcjonalna do jej grubości i zależna od sposobu garbowania, wykończenia, impregnacji
itd. Pomiar polega na określeniu przyrostu masy po 48 lub 72 godzinach.

Naczynie szklane służące do wyznaczania przepuszczalności pary wodnej należy

wypełnić  żelem  krzemionkowym.  Na  naczynie  nakłada  się  kolejno:  uszczelkę  gumową,
próbkę  klimatyzowanej  skóry  –  stroną  licową  do  zewnątrz  i  szczelnie  dokręca  nakrętkę
aluminiową. Naczynie umieszcza się w eksykatorze z wodą w pomieszczeniu o temperaturze
20°C.  Po  24  godzinach  naczynie  z  zawartością  wyjmuje  się  z  eksykatora,  waży
z dokładnością do 0,0001 g, po czym z powrotem umieszcza się w eksykatorze na dalsze 48
godzin i waży.

Przepuszczalność pary wodnej X, wyrażoną w miligramach pary przepuszczonej przez

skórę o powierzchni 1000 mm

, w czasie 24 godzin, oblicza się ze wzoru:

– m

)

1000

_____________________

2

m

– masa naczynia z zawartością po 24 godzinach [g]

– masa naczynia z zawartością po 72 godzinach [g]

Oznaczenie temperatury skurczu wg PN-EN ISO 3380:2003(U)

Znajomość temperatury skurczu garbowanych skór ma duże znaczenie w procesach

gotowego towaru. Pod wpływem ogrzewania w roztworze wodnym lub glicerynie (zależy od
rodzaju garbowania stosowanego w czasie wyprawy) skóry garbowania roślinnego wykazują
temperaturę skurczu 80–85°C, natomiast dodatek garbników syntetycznych powoduje, że
temperatura skurczu maleje do 65–70°C. Skóry garbowane chromowo wykazują temperaturę
skurczu 90–120°C.

Próba na działanie potu wg PN-EN ISO 11641:2005

Stosowane są różne metody badań odporności skór na działanie potu i nie zawsze są one

zgodne z warunkami użytkowania, dlatego nie mogą być podstawą do oceny jakości skór, np.
podszewkowych.  Jednym  ze  sposobów  wykonania  oznaczenia  jest  następująca  metoda:
wycina  się  dwie  próbki  o  wymiarach 40×20  mm, których odporność  ma  być  porównywana.
Sporządza  się  roztwór  sztucznego  potu  o  składzie:  0,2%  NaCl;  0,08%  (NH

)

; 0,02%

HPO

i 4,8% mocznika CO(NH

)

; pH roztworu 7,8. Próbkę skóry zanurza się

w roztworze potu w temperaturze 40°C. Po 24 godzinach próbkę wyjmuje się i suszy
w temperaturze 40

C i na wolnym powietrzu. Czynność powtarza się 5 razy i oznacza zmiany

wymiarów liniowych, stopień sprężystości, temperaturę skurczu w stosunku do próbki
pierwotnej nie traktowanej roztworem sztucznego potu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badanie trwałości wybawień na tarcie suche i mokre

Organoleptycznie przeprowadza się to badanie przez dziesięciokrotne potarcie

powierzchni licowej skóry na długości 100 mm suchym tamponem waty. W ten sam sposób
przeprowadza się badanie za pomocą zwilżonego tamponu. Jeżeli tampon się nie zabrudzi,
wybarwienie uważa się za trwałe.

Wyznaczanie odporności powłok kryjących skór na tarcie suche i mokre na podstawie

normy PN-P-22142:1974 przeprowadza się za pomocą aparatu SATRA. Zasada oznaczania
polega na tym, że skórę wykończoną powłoką kryjącą poddaje się tarciu filcem suchym oraz
zwilżonym wodą destylowaną. Po określonej liczbie obrotów wrzeciona aparatu, przy jego
znormalizowanej prędkości i nacisku, określa się stopień zabrudzenia krążka filcu lub stopień
zmiany barwy na powierzchni skóry według szarej skali:
Ocena – 5 = odcień barwy nie zmieniony

4 = odcień barwy niewiele zmieniony
3 = odcień barwy wyraźnie zmieniony
2 = odcień barwy silnie zmieniony
1 = odcień barwy bardzo silnie zmieniony (również jaśniejszy).

Badania chemiczne skóry gotowej

W zależności od rodzaju skóry wyprawionej zasadnicze znaczenie oprócz wskaźników

fizycznych w ocenie jakości skóry odgrywają badania chemiczne takie jak:

−

oznaczenie wilgotności

−

oznaczenie tłuszczu niezwiązanego i związanego ze skórą

−

oznaczenie substancji wymywanych

−

oznaczenie substancji skórnej

−

oznaczenie chromu metodą bezpośredniej mineralizacji

−

oznaczenie wartości pH skóry wygarbowanej.

Oznaczanie zawartości wody

Woda w skórze wygarbowanej występuje w postaci wolnej i związanej. Ilość jej wpływa

wyraźnie na niektóre właściwości skór gotowych. Oznaczenie wody w skórze może być
przeprowadzone przez suszenie wg normy PN-P-22110:1993 lub metodą destylacji
azeotropowej.

Oznaczanie zwartości tłuszczu w skórze wygarbowanej

Oznaczenie zawartości tłuszczu nie związanego przeprowadza się w aparacie Soxhleta,

stosując do ekstrakcji tłuszczu rozpuszczalniki organiczne (eter naftowy, czterochlorek
węgla) i po ich oddestylowaniu oznacza się wagowo ilość tłuszczu nie związanego ze skórą.

Tłuszcz związany oznacza się przez rozłożenie wyekstrahowanej skóry w środowisku

zasadowym, zmydlając tłuszcz związany ze skórą. Powstałe mydła rozkłada się w środowisku
kwasowym, a otrzymane kwasy tłuszczowe oddziela w rozdzielaczu eterem etylowym. Po
usunięciu rozpuszczalnika ilość tłuszczu oznacza się wagowo.

Analizę przeprowadza się według normy PN-P-22114:1974 Oznaczanie zawartości

tłuszczu.

Oznaczanie substancji wymywanych

Substancjami wymywanymi określa się substancje, które w ustalonych normą warunkach

dadzą  się  wymyć  wodą.  Analiza  ta  ma  praktyczne  zastosowanie  szczególnie  dla  skór
garbowanych  roślinnie, szczególnie podeszwowych  specjalnie wypełnionych  nie związanym
garbnikiem.  Uzyskany  wynik  jest  wskaźnikiem  sztucznego  wypełnienia  skór.  Przeprowadza
się ją w ekstraktorze Kocha zgodnie z normą PN-P-22125:1992.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczanie substancji skórnej

Oznaczenie ilościowe substancji skórnej oparte jest na założeniu, że substancja skórna

zawiera określoną ilość azotu, a tym samym oznaczenie ilościowe azotu jest zarazem
oznaczeniem substancji skórnej. Oznaczenie przeprowadza się metodą Kjeldahla w aparacie
Parnasa-Wagnera według normy PN-P-22117:1992 Oznaczenie zawartości substancji skórnej
i garbnika związanego, stopnia wygarbowania i wydajności.

Oznaczanie popiołu

Oznaczenie to ma duże znaczenie dla wszystkich rodzajów skór. Świadczy ono o ilości

związków  nieorganicznych  znajdujących  się  w  skórze.  W  przypadku  skór  twardych
garbowania  roślinnego  określa  stopień  ich  obciążenia.  W  przypadku  skór  garbowania
mineralnego  popiół  służy  do  dalszych  oznaczeń  ilościowych  składników  mineralnych.
Oznaczenie wykonuje się według normy PN-P-22111:1974.

Oznaczanie chromu

Próbkę skóry rozkłada się mieszaniną kwasów utleniających. Uzyskaną na skutek

rozkładu sól chromową utlenia się nadmanganianem potasowym i w uzyskanym kwasie
dwuchromowym oznacza się chrom jodometrycznie.

Oznaczenie to należy przeprowadzać według normy PN-EN ISO 5398-1:2007(U).

Oznaczenie zawartości glinu

Analizę przeprowadza się dla skór garbowania glinowego, kombinowanego, roślinno-

glinowego i skór dogarbowanych związkami glinu. Oznaczenie przeprowadza się zgodnie
z wymaganiami normy PN-P-22119:1993.

Oznaczenie wartości pH skóry wygarbowanej i liczby dyferencji

Garbowanie skór odbywa się w roztworach kwasowych. Ilość i rodzaj kwasu ma duży

wpływ  na  trwałość  skóry  w  czasie  użytkowania  i  magazynowania.  Bardzo  szkodliwe  są
kwasy  nieorganiczne,  które  zalicza  się  do  kwasów  mocnych.  Nadmierna  zawartość  nie
związanych  kwasów  w  skórze  wyprawionej  niszczy  tkankę  skórną,  powoduje  pękanie  lica,
a  nawet  głębszych  warstw  skóry.  Oznaczenie  zawartości  kwasów  polega  na  pomiarze  pH,
którego  wartość  wynosi  3,5–5,5,  a  następnie  pomiaru  pH  przy  10-krotnym  rozcieńczeniu.
Różnicę  tych  dwóch  pomiarów  określa  się  liczbą  dyferencji,  która  służy  do  wykrycia
obecności  mocnych  kwasów.  Dla  kwasów  organicznych  liczba  dyferencji  nie  przekracza
w zasadzie 0,5 a dla kwasów mocnych wynosi ok. 1,0.

Oznaczenie to wykonuje się według PN-EN ISO 4045:2001.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu przeprowadzamy analizę skóry gotowej?
2.  W jaki sposób pobiera się próbki ze skór do analizy fizycznej i chemicznej?
3.  Jakie znasz wskaźniki fizyczne charakteryzujące jakość skóry wygarbowanej?
4.  Jakim badaniom chemicznym poddaje się skórę wyprawioną?
5.  Co to jest liczba dyferencji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11) obliczyć spadek grubości skóry w % według wzoru:

(N – n)

100

X =

__________________

N – grubość skóry w punkcie standardowym N [mm]
n – grubość skóry w innym miejscu [mm]

12) przedstawić swoje pomiary na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cała skóra bydlęca na wierzchy obuwia,

−

stół laboratoryjny,

−

planimetr,

−

grubościomierz,

−

liniał miarowy,

−

kreda,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ miejsca i pobranie próbki pierwotnej do analiz ze skór bydlęcych wyprawy

chromowej na wierzchy obuwia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  obejrzeć dokładnie skóry otrzymane do ćwiczeń,
4)  zaznaczyć kredą na powierzchni skóry jej części topograficzne,
5)  wyznaczyć miejsce, z którego należy wyciąć próbkę pierwotną do analizy,
6)  rozmieścić  i  wyciąć  na  próbie  pierwotnej  próbki  laboratoryjne  służące  do  oznaczeń

fizycznych i chemicznych skóry,

7)  omówić przeprowadzona operację prawidłowego wycinania próbek,
8)  włożyć do klimatyzacji próbki przeznaczone do badań fizycznych,
9)  zanotować spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do sortowania skór,

−

skóra bydlęca miękka chromowa na cholewki obuwia,

−

kreda,

−

nóż,

−

linijka,

−

wykrojniki do skór,

−

odzież ochronna,

−

eksykator do klimatyzacji,

−

PN-P-22100:1992,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oznacz wytrzymałość na rozciąganie różnych asortymentów skór wygarbowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  obejrzeć dokładnie próbki pierwotne skóry do analizy,
4)  zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia stosowanego do zrywania skóry,
5)  wyciąć próbki laboratoryjne,
6)  podzielić odcinek roboczy próbek na 5 części,
7)  zmierzyć grubości próbek w punktach 1, 3, 5,
8)  zamocować próbkę w szczękach zrywarki tak, aby obie skrajne  linie odcinka roboczego

przylegały do krawędzi szczęk,

9)  uruchomić zrywarkę,
10)  odczytać na tarczy zrywarki wskazanie siły, przy której nastąpiło zerwanie próbki,
11)  obliczyć wytrzymałość na rozciąganie R

w MPa (N/mm

__________

– obciążenie wg wskazań zrywarki [N]

a – średnia grubość próbki [mm]
b – szerokość odcinka roboczego próbki [mm],

12) powtórzyć badanie dla następnej próbki i podać uśredniony wynik wytrzymałości próbki

skóry na rozciąganie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki pierwotne różnych asortymentów skór,

−

znormalizowane wykrojniki do próbek skór,

−

prasa do wycinania próbek laboratoryjnych,

−

zrywarka,

−

grubościomierz,

−

komora klimatyzacyjna,

−

instrukcja obsługi zrywarki,

−

PN-EN ISO 3376:2003(U),

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oznacz wytrzymałość powłoki skór na wielokrotne zginanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  obejrzeć dokładnie próbki pierwotne skóry do analizy,
4)  wyciąć próbki laboratoryjne,
5)  zapoznać się z instrukcją obsługi fleksometru firmy Bally,
6)  zapoznać się z normą PN-EN ISO 5402:2003(U),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) złożyć klimatyzowaną próbkę wzdłuż dłuższej krawędzi powłoką do środka i zamocować

jednym końcem w górnym zacisku tak, aby brzeg zagięcia opierał się o śrubę zacisku
i przylegał do dolnej części zacisku,

8)  wygiąć i zamocować drugi koniec próbki w dolnym zacisku,
9)  wyzerować licznik i uruchomić fleksometr,
10)  sprawdzić miejsce zginania próbki co 1000 cykli,
11)  określić  średnią  ilość  cykli  wielokrotnego  zginania  dla  badanej  próbki  do  uszkodzenia

powłoki,

12) opisać charakter uszkodzenia powłoki,
13) określić, czy skóra badana odpowiada wymaganiom normy przedmiotowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki pierwotne różnych asortymentów skór,

−

znormalizowane wykrojniki do próbek skór,

−

prasa do wycinania próbek laboratoryjnych,

−

fleksometr firmy Bally,

−

komora klimatyzacyjna,

−

szkło powiększające lub lupa optyczna,

−

instrukcja obsługi fleksometru,

−

PN-EN ISO 5402:2003(U),

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Oznacz wartość pH i liczby dyferencji skóry wygarbowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z normą PN-EN ISO 4045:2001,
4)  obejrzeć i opisać próbki skóry otrzymane do analizy,
5)  pokroić i odważyć 2 g skóry,
6)  umieścić skórki w kolbie z doszlifowanym korkiem,
7)  dodać do kolby 100 ml wody destylowanej o temp. 20°C i wytrząsać przez 5 godzin,
8)  zmierzyć pH otrzymanego roztworu,
9)  rozcieńczyć roztwór 10-krotnie i oznaczyć wartość pH,
10)  określić liczbę dyferencji:
11)  wyciągnąć wnioski i przedstawić je na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór roślinnych i chromowych,

−

nożyczki,

−

waga,

−

wytrząsarka laboratoryjna,

−

pehametr,

−

kolby stożkowe,

−

cylinder miarowy poj. 100 cm

−

PN-EN ISO 4045:2001,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) pobrać próbki pierwotne i laboratoryjne?

¨ ¨

2) wyznaczyć wskaźniki fizyczne charakteryzujące skórę gotową?

¨ ¨

3) wykonać badanie skóry na wielokrotne zginanie?

¨ ¨

4) określić odporność skóry na działanie potu?

¨ ¨

5) wymienić najczęściej przeprowadzane badania chemiczne skóry

wyprawionej?

¨ ¨

6) oznaczyć substancje wymywalne ze skóry?

¨ ¨

7) przeprowadzić oznaczenie wartości ph i liczby dyferencji skóry

wygarbowanej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Badając brzeczkę chromową oznaczamy

a) zasadowość i zawartość Cr

b) zasadowość i zawartość Al

c) kwasowość i zawartość NaCl.
d) kwasowość i zawartość Na

10. Pomiar gęstości roztworów wykonujemy

a)  penetrometrem.
b)  areometrem.
c)  higrometrem.
d)  planimetrem.

11. Próba wrzątku (gotowania) to

metoda stwierdzająca stopień piklowania.

b) kontrola stopnia przegarbowania skóry.
c)

oznaczenie zawartości garbnika w kąpieli zużytej.

d) operacja, która podnosi zasadowość brzeczki.

12. Pobrane do analizy próbki skór gotowych pochodzą

a)  z dwóch partii produkcyjnych.
b)  z jednej partii produkcyjnej.
c)  z różnych rodzajów garbowania.
d)  z różnych garbarni.

13. Klimatyzację próbek skór przeprowadzamy w celu

a)  przeprowadzenia organoleptycznej kontroli.
b)  przeprowadzenia oznaczeń garbnika.
c)  doprowadzenia do stanu równowagi.
d)  uzyskania jędrności lica skóry.

14. Fleksometr to przyrząd służący do badania

a)  wytrzymałości na rozciąganie.
b)  przepuszczalności pary wodnej.
c)  wytrzymałości na wielokrotne zginanie.
d)  przepuszczalności powietrza.

15. Badania trwałości wybawień skóry badamy aparatem

a)  Satra.
b)  Bally’ego.
c)  Bergmana.
d)  Parnasa-Wagnera.

16. Masa popiołu otrzymanego przez spalenie próbki skóry wyprawionej umożliwia

oznaczenie zawartości

substancji białkowej.

b) składników organicznych.
c)

składników mineralnych.

d) substancji tłuszczowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Prowadzenie kontroli międzyoperacyjnej procesu wyprawy skór

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Gajewski M., Pawłowa M., Majewska U., Bednarczyk H.: Materiały obuwnicze –

ćwiczenia laboratoryjne. PR, Radom, 1997.

2.  Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 1. WPLiS, Warszawa 1965.
3.  Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978.
4.  Lasek W.: Wykończalnictwo skór miękkich. WSI, Radom 1986.
5.  Lasek W.: Materiałoznawstwo obuwnicze. WNT, Warszawa 1984.
6.  Lasek  W.,  Persz  T.:  Technologia  wyprawy  skór. Cz.  2  Wykończanie.  WSiP,  Warszawa

1981.

7. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa. WSI, Radom 1996.
8. Pawłowa M., Skoracki J., Smirnow W.: Materiałoznawstwo odzieżowe. PR, Radom

2001.

9.  Persz T.: Analiza techniczna w przemyśle skórzanym. WPLiS, Warszawa 1967.
10.  Persz T.: Materiałoznawstwo skórzane. WPLiS, Warszawa 1964.
11.  Persz  T.:  Materiałoznawstwo  dla  techników  przemysłu  skórzanego.  WSiP,  Warszawa

1988.

12.  Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. 1. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1977.
13.  Persz T.: Garbarstwo. Cz. 2. WPLiS, Warszawa 1966.
14.  Rodziewicz  O.:  Podstawy  technologii  garbarstwa.  Politechnika  Świętokrzyska,  Kielce

1978

15. Rodziewicz O.: Podstawy technologii garbarstwa. WSI, Radom 1984
16. Rodziewicz O., Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia

i odzieży. Politechnika Radomska, Radom, 2001.

17.  Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1985.
18.  Stather F.: Skóra i jej namiastki. WPLiS, Warszawa 1956.
19.  Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965.
20.  http://www.introl.pl/katalog/termometry/laboratoryjne.html
21.  http://www.kwt.pl/files/rys1.jpg
22.  http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/wilg_2.html
23.  http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/august.jpg
24.  http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph013.jpg
25.  http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph006.jpg
26.  http://www.conbest.pl/DSL_Katalog/pg0122im.jpg
27.  http://www.exalt.pl/axis/b15d/index.htm
28.  http://www.exalt.pl/axis/b15m/index.htm
29.  http://www.sas.net.pl/images/products/157.jpg
30.  Polskie Normy:
–

PN-P-22100:1992 Skóry wyprawione. Pobieranie i przygotowywanie próbek do badań

–

PN-EN ISO 4044:2000 Skóry wyprawione. Przygotowywanie próbek laboratoryjnych do
badań

–

PN-P-22110:1974 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości wody

–

PN-P-22111:1974* Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości popiołu

–

PN-EN ISO 5398-1:2007(U) Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości chromu –
Metoda jodometryczna

–

PN-P-22114:1974 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości tłuszczu

–

PN-P-22117:1992 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości substancji skórnej
i garbnika związanego, stopnia wygarbowania i wydajności

–

PN-P-22119:1993 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości glinu