Wykład 14

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

Wykład 14

BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Ks. Michał Bednarz

Bohaterowie Ewangelii

UKASZ

–

WANGELISTA

„Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, tak jak
nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa. Postanowi-
łem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teo-
filu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono” (Łk 1,1-4).

w. Łukasz pochodził ze środowiska o wysokiej kulturze, o czym świadczy jego dobra znajo-

mość języka greckiego oraz zagadnień z dziedziny medycyny. Język trzeciej Ewangelii jest bo-
gaty, elastyczny, piękny. Dlatego św. Hieronim uznał jej autora za najbardziej biegłego w języ-
ku greckim spośród wszystkich ewangelistów.

Stara tradycja chrześcijańska utrzymuje, że św.

Łukasz był z pochodzenia antiocheńczykiem i lekarzem. Potwierdza to analiza jego pism:
Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Jest dobrze poinformowany o Antiochii Syryjskiej, a szcze-
gólnie o początkach Kościoła w tym mieście (Dz 11,19-30; 13,1-3).

W  starym  świadectwie  chrześcijańskim,  w  tzw. Fragmencie  Muratoriego  (nazwanym  tak  od
L.A. Muratoriego, który odkrył ten rękopis z r. 200 w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie
i  po raz pierwszy  opublikował  w  r.  1740),  czytamy:  „Trzecia  księga  Ewangelii  według  Łuka-
sza. Łukasz ów, lekarz, kiedy po wniebowstąpieniu Chrystusa Paweł wziął go ze sobą jako do-
radcę prawnego, spisał ją przypuszczalnie w jego imieniu (na jego polecenie). Wprawdzie i on
nie  widział  Pana  w  cielesnej  postaci,  pomimo  to  wszakże  jak  mógł,  tak  zaczął  opowiadać  od
narodzenia  Jezusa”.  Podobnie  twierdzi  św.  Ireneusz:  „Łukasz,  towarzysz  Pawła,  utrwalił  w
księdze Ewangelię przez niego głoszoną”.

Analiza trzeciej Ewangelii zdaje się potwierdzać starą tradycję o lekarskim zawodzie św. Łuka-
sza.  Ewangelista  używa  sporo  terminów  technicznych  z  dziedziny  medycznej,  np.  wyrażenie
„trawiona  wysoką  gorączką”  (Łk 4,38)  należy  do  fachowego  określenia  lekarskiego  tamtych
czasów. Św.  Marek  ten  sam  stan  chorej  określi  w  sposób  popularny:  „leżała  w  gorączce”
(Mk 1,30). Autor trzeciej Ewangelii jest precyzyjny w opisie chorób. Interesuje się źródłem ich
powstania, czasem trwania i sposobem uzdrowienia (Łk 13,11-12; 9,43-44). Odróżnia wypadki
opętania od zwykłych chorób (Łk 9,36; 13,11-16).

PL 22,378.

PG 7,845.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

W Troadzie św. Łukasz spotkał św. Pawła (Dz 16,10-40) około r. 50 i odtąd stał się jego wier-
nym współpracownikiem i przyjacielem. Towarzyszył mu aż do Filipii w Macedonii. Apostoł
Narodów odnalazł go powtórnie w Filipii w czasie trzeciej podróży misyjnej w r. 57 (Dz 20,5-
15) i odtąd św. Łukasz pozostał już zawsze przy nim. Razem udali się do Jerozolimy, gdzie
ś

w. Paweł został uwięziony. Podczas pobytu Apostoła Narodów w więzieniu w Cezarei (58-60)

w. Łukasz nawiązał kontakt z Kościołem jerozolimskim i innymi Kościołami lokalnymi Pale-

styny. Być może w tym okresie zebrał materiał, który wykorzystał w swych dziełach – Ewan-
gelia i Dzieje Apostolskie (por. Łk 1,2). Żyli przecież jeszcze naoczni świadkowie. Kiedy
ś

w. Paweł jako obywatel rzymski został wysłany do cesarskiego trybunału w Rzymie, św. Łu-

kasz  wraz  z  Arystarchem  towarzyszył  Apostołowi  Narodów  w  czasie długiej  i niebezpiecznej
podróży morskiej z Palestyny do Italii. Opis tej wędrówki pozostawił w Dziejach Apostolskich.
Odtąd, jak się zdaje, pozostał na zawsze przy boku św. Pawła. Nie opuścił go w czasie pierw-
szego i drugiego uwięzienia rzymskiego. Świadczą o tym najpierw dwa listy Pawła, które po-
chodzą  z  okresu  pierwszego  uwięzienia  w  Rzymie.  W  Liście  do  Filemona  Apostoł  Narodów
pisze: „Pozdrawia cię Epafras, [...], Marek, Arystarch, Demas, Łukasz – moi współpracownicy”
(w. 23-24).  A  w  Liście  do  Kolosan  wspomina:  „Pozdrawia  was  Łukasz,  umiłowany  lekarz”
(Kol 4,14). Św. Łukasza spotykamy także podczas drugiego uwięzienia św. Pawła w Rzymie.
On jeden pozostał przy starym Apostole, który kończy trud swego życia („Tylko Łukasz jest ze
mną” – 2 Tm 4,11). Zdanie to pozostanie na zawsze świadectwem wierności św. Łukasza.

Autor trzeciej Ewangelii był niewątpliwie człowiekiem wrażliwym. W jego dziele dostrzegamy
bowiem szereg opuszczeń, które świadczą o jego delikatności. Pomija wszystkie wypowiedzi
ś

w. Marka, które wydawały mu się zbyt twarde, surowe i obciążające osoby, o których wspo-

mina. Każda osoba, nawet najbardziej grzeszna i upadła, wprowadzona przez niego do trzeciej
Ewangelii, cieszy się sympatią i doświadcza jego łagodności. Przemilcza dyskretnie np. surowe
wyrzuty czynione Piotrowi (Mk 8,32-33). W opisie przesłuchania Jezusa wyraźnie i świadomie
oszczędza Piłata. Aż trzykrotnie przytacza słowa namiestnika: „Nie znajduję żadnej winy w
tym człowieku” (Łk 23,4.14.22). Bardzo obszernie opisuje usiłowanie Piłata zmierzające do
uwolnienia Chrystusa.

Nic pewnego nie można powiedzieć o ostatnich latach działalności św. Łukasza. Najprawdopo-
dobniej po śmierci św. Pawła opuścił Rzym i poświęcił się głoszeniu Ewangelii. Miał pracować
w Dalmacji, Galii, Italii i Macedonii. Nie wiadomo, gdzie i w jaki sposób umarł. Kościół czci
go jako męczennika. Martyrologium rzymskie i inne katalogi męczenników wspominają, że
zginął w Bitynii. Najprawdopodobniej zmarł jednak w Grecji.

W Konstantynopolu w w. VI wspomina się po raz pierwszy o św. Łukaszu jako malarzu. Naj-
starszym świadkiem tej tradycji jest Teodor Lektor, który żył około r. 530. W swej Historii Ko-
ś

cioła

podaje, że cesarzowa Eudoksja (+ 460) posłała z Jerozolimy siostrze cesarza Pulcherii

„obraz  Matki  Bożej,  który  namalował  Łukasz”.  Tradycja  o  św.  Łukaszu  malarzu  była  podej-
mowana  później  w  ciągu  wieków  i  od  czasu  do  czasu  przypisuje  się  trzeciemu  Ewangeliście
tworzenie  obrazów  Matki  Bożej,  najczęściej  w  stylu  bizantyjskim  (zob.  obraz  na  skale  w  ko-
ś

ciele św. Marka w Jerozolimie).

Historycy uważają jednak, że jest to szczegół legendarny. Ma on prawdopodobnie swoje źródło
w tym, że św. Łukasz jako pisarz posiadał niezwykłe zdolności artystyczne. Pióro w jego rę-
kach stawało się pędzlem zdolnym odtworzyć w sposób niezwykle żywy cechy przedstawia-

PG 86,165.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

nych osób. W trzeciej Ewangelii mamy wspaniałe portrety Zachariasza, Elżbiety, starca Syme-
ona i wielu innych. Szczególne miejsce zajmuje w tym dziele Matka Jezusa. Autor pisze o Niej
więcej niż inni autorzy natchnieni. Namalował piórem najbardziej charakterystyczne rysy Jej
osobowości oraz utrwalił wydarzenia uwypuklające Jej wielkość. Nie pędzlem, ale piórem na-
malował piękny obraz Matki Najświętszej, który stał się natchnieniem dla wielu pisarzy i arty-
stów chrześcijańskich.

Symbolem św. Łukasza jest wół, gdyż jego Ewangelia rozpoczyna się opisem zjawienia się
anioła Gabriela w świątyni jerozolimskiej, w której składano Panu Bogu woły i owce.

Ks. Mirosław Łanoszka

Bohaterowie Starego Testamentu

ZECHIEL

–

PROROK BUDZĄCY WIARĘ W MOC

OGA

„Odrzućcie od siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście, i uczyńcie sobie nowe serce i
nowego ducha! Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? Przecież nie pragnę śmierci
ś

miertelnika – wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przy życiu!”

(Ez 18,31-32)

Ezechiel  to  kolejna  wielka  postać  należąca  do  prorockiego  świata  Starego  Testamentu.  Jedy-
nym źródłem informacji na temat jego życia i działalności jest Księga Ezechiela, w której jed-
nak  nie  znajdziemy  zbyt  wielu biograficznych  danych dotyczących  naszego bohatera.  Hebraj-
skie  imię  Ezechiela  (hebr.  J

chezqē’l) oznacza „Bóg jest mocny” lub „Bóg czyni mocnym”

Nie znamy dokładnej daty ani miejsca urodzenia tej postaci. Z informacji zamieszczonych w
prologu do jego księgi dowiadujemy się, że Ezechiel był kapłanem, synem Buziego, a do peł-
nienia posłannictwa prorockiego został powołany na obczyźnie, w ziemi babilońskiej (Ez 1,3).

Jakie zatem wydarzenia z dziejów Izraela znajdują się w tle życia i działalności Ezechiela? Jed-
nym z najtragiczniejszych momentów w historii narodu wybranego było bez wątpienia zburze-
nie Jerozolimy i świątyni w 586 r. przed Chr. przez armię Nabuchodonozora, po którym nastą-
piło uprowadzenie licznej grupy Judejczyków do Babilonii. Księga Ezechiela rozpoczyna swój
przekaz mniej więcej dziesięć lat wcześniej, kiedy to wspomniany babiloński władca (605-562
r. przed Chr.) najechał na stolicę Judy celem zdławienia buntu wywołanego przez króla Jojaki-
ma.  Jednak  już  w  początkowej  fazie  oblężenia  Jerozolimy  (597  r.  przed  Chr.)  monarcha  ten
zmarł,  a  jego  syn  Jojakin  (Jehojakin),  który  objął  po  nim  tron,  po  kilku  dalszych  miesiącach
obrony ostatecznie poddał święte miasto (597 r. przed Chr.). Kiedy Nabuchodonozor zajął Je-
rozolimę  deportował  do  Babilonu:  Jojakina  wraz  z  jego  rodziną,  dwór  królewski  oraz  liczne
elity ówczesnego społeczeństwa judzkiego, by w ten sposób maksymalnie osłabić podbity na-
ród. W grupie ludności przesiedlonej na terytorium imperium babilońskiego znalazł się również
młody Ezechiel. Ta jedna z najtragiczniejszych w dziejach narodu wybranego sytuacja tworzy

The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon, F. Brown, S.R. Driver, Ch.A. Briggs, Peabody

2001, s. 306.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

historyczny kontekst, w którym nasz bohater przeżył swoje powołanie i realizował prorocką
działalność

Ezechiel jako młody kapłan zostaje powołany przez Boga w piątym roku swojego pobytu w
Babilonii (593 r. przed Chr.)

. To niezwykłe wydarzenie, jakim jest powołanie proroka, rozpo-

czyna  się  od  opisu  spektakularnej  wizji  ognistego  rydwanu  (Ez  1,4-28),  która  wyraża  potęgę
majestatu objawiającej się Bożej chwały, co potwierdza fragment Mądrości Syracha: „Ezechiel
w  widzeniu  ujrzał  chwałę,  która  mu  się  objawiła  na  rydwanie  cherubów”  (Syr  49,8).  Młody
Ezechiel, który bez słowa sprzeciwu przyjmuje powierzoną mu przez Boga misję, otrzymuje do
zjedzenia zapisany dwustronnie zwój: „Spojrzałem i zobaczyłem wyciągniętą ku mnie rękę, a w
niej  zwój  księgi.  A  gdy  go  rozwinął  przede  mną,  widziałem,  ze  był  on  zapisany  z  obu  stron.
Były  na  nim  zapisane  skargi,  wzdychania  i  biada”  (Ez  2,9-10).  Przytoczone  słowa  odsłaniają
prawdziwą naturę pokarmu prorockiego, którym jest słowo Boże: tylko ono stanowi rzeczywi-
stą mocą dla człowieka powołanego, dając mu siłę do życia duchowego, jak i właściwej reali-
zacji otrzymanego powołania.

Zgodnie z tekstem Księgi Ezechiela nasz bohater w chwili wyboru na proroka znajdował się
„w ziemi Chaldejczyków, nad rzeką Kebar” (Ez 1,3), prawdopodobnie blisko babilońskiego
miasta Nippur

, głosząc Boże orędzie przebywającym tam na wygnaniu Izraelitom. W Babilo-

nii, w miejscowości Tell-Abib (nad kanałem Kebar), Ezechiel miał swój dom, który mógł słu-
ż

yć, przynajmniej od czasu do czasu, jako miejsce spotkań z przywódcami przesiedlonej

wspólnoty (Ez 8,1; 14,1). Możliwe, że to właśnie tam narodziła się instytucja synagogalna

Ezechiel był człowiekiem żonatym, jednak jego ukochana żona, która jest nazwana „radością
jego oczu” (Ez 24,16) nagle zmarła. Spowodowane śmiercią małżonki cierpienie prorok prze-
ż

ywa jedynie w głębi swego serca, bez zewnętrznych gestów żałoby, które były tak bardzo cha-

rakterystyczne dla semickiej kultury, jak chociażby publiczna lamentacja (Ez 24, 16-17). Oka-
zuje się, że ten wdowi stan Ezechiela jest zamierzony przez Boga, który pragnie w ten niesły-
chanie  wymowny  sposób  zapowiedzieć  Izraelitom  zburzenie  świątyni  jerozolimskiej.  Ten
wspaniały dom Boży, który jest „rozkoszą oczu i tęsknotą duszy” narodu wybranego upadnie,
a  potem  przyjdzie  babilońska  niewola,  pozbawiając  możliwości  opłakiwania  tego  smutnego
wydarzenia,  spowodowanego  ogromem  popełnianych  przez  Izraela  grzechów  (Ez  24,21-24).
Właściwie  poza  przedstawionymi  już  informacjami  nie  potrafimy  podać  większej  liczby  bio-
graficznych szczegółów z życia naszego bohatera, nie wiemy też, kiedy ani w jakich okoliczno-
ś

ciach zakończył swoje życie.

Księga Ezechiela pozwala nam jednak częściowo przyglądnąć się niezwykłej osobowości pro-
roka. Szczególnie wymownym świadectwem głębokiego zaangażowania się w realizację swo-
jego  powołania  były  wykonywane  przez  niego  czynności  symboliczne,  charakteryzujące  się
pewną  dramaturgią.  Przykładowo:  Ezechiel  znajduje  się  w  stanie  osłupienia  przez  siedem  dni
(Ez 3,15), pozostaje w postawie milczenia przez pewien czas (Ez 3,25-26) lub reaguje nagłym
wybuchem  nadmiernej  żywiołowości  (Ez  6,11).  Na  podstawie  przekazanych  w  Księdze  Eze-
chiela  opisów  zachowania  proroka  nie  można  wyciągać  żadnych  wniosków  na  temat  jego

J. Frankowski, Prorok bezlitosnej kary (Księga Ezechiela), w: J. Frankowski (red.), T. Brzegowy (współred.), Wprowa-

dzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. 4, Warszawa 2001, s. 218-219.

L. Monloubou, ÉZÉCHIEL, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le Dictionnaire

Encyclopédique de la Bible, [Turnhout] Brepols 1987, s. 464.

M.Z. Brettler, How to read the Bible, Philadelphia 2005, s. 185.

J.F.A. Sawyer, Prophecy and the biblical prophets, Oxford 1993, s. 105.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

zdrowia, gdyż to, co wydaje się wykraczać poza powszechnie przyjęte normy w relacjach mię-
dzyludzkich,  służy  wyrażeniu  doświadczenia,  jakim  jest  nadprzyrodzone  spotkanie  z  wszech-
mogącym  Bogiem.  Ezechiel  głosił  słowo  Boże  całym  swoim  istnieniem,  a  więc  wszystkim,
co  konstytuuje  ludzką  kondycję.  Jeżeli  dana  czynność  o  charakterze  symbolicznym  była  wła-
ś

ciwa dla ukazania przyszłego losu Izraela, to Ezechiel, zgodnie z wolą Bożą, realizował ją.

Takim przykładem może być nakaz upieczenia chleba na odchodach, który dla pobożnego Izra-
elity oznaczał pokarm nieczysty, ale na płaszczyźnie zapowiedzi prorockiej stał się znakiem
komunikującym narodowi wybranemu nieunikniony pobytu w kraju pogan, uznawanych przez
Ż

ydów za nieczystych (Ez 4,15).

Niezmierna  różnorodność  występujących  w  Księdze  Ezechiela  form  literackich,  jak  i  głębia
zawartego w niej przesłania pozwala mówić o naszym bohaterze w kategorii wybitnych pisarzy
i teologów. W centrum przekazanego przez Ezechiela nauczania znajduje się wezwanie do we-
wnętrznej odnowy życia, gdyż Bóg bardzo pragnie naszego nawrócenia: „Nawróćcie się i od-
stąpcie od wszystkich waszych przestępstw. Niech nie będą one dla was powodem do grzechu.
Odrzućcie  od  siebie  wszystkie  przestępstwa,  które  popełniliście,  i  uczyńcie  sobie  nowe  serce
i  nowego  ducha!  Dlaczego  mielibyście  umrzeć,  ludu  izraelski?  Przecież  nie  pragnę  śmierci
ś

miertelnika – wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przy życiu!”

(Ez 18,30-32). Prorok przedstawia Boga wychodzącego naprzeciw swojego ludu, przebywają-
cego  na  obczyźnie,  z  zapowiedzią  daru  nowego  serca,  który  uzdolni  go  do  życia  zgodnego  z
Bożym prawem: „Dam wam nowe serce i nowego ducha ześlę do waszego wnętrza. Wyjmę z
waszej piersi serce kamienne, a dam wam serce z ciała. Poślę do waszego wnętrza mojego du-
cha  i  sprawię,  że  będziecie  postępowali  według  moich  nakazów  i  zachowywali  moje  prawo.
Będziecie  go  przestrzegali.  Zamieszkacie  w  kraju,  który  dałem  waszym  przodkom.  Będziecie
moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem” (Ez 36,26-28). Przytoczone słowa służą podkreśleniu,
ż

e jedyną drogą do prawdziwego odrodzenia narodu jest jego duchowa przemiana. Tylko od-

rzucenie grzechów i wierne przestrzeganie Bożych przykazań przyniesie oczekiwane owoce
wszelkiego dobra i pomyślności dla wszystkich.

Ezechiel to prorok i kapłan, który we wszystkich przejawach życia religijnego akcentował wy-
miar  duchowy,  bez  którego  pobożność  może  stać  się  doświadczeniem  czysto  zewnętrznym,
prowadzącym  do  różnego  rodzaju  deformacji.  Podkreślanie  przez  naszego  bohatera  tego  du-
chowego  nurtu  w  przeżywaniu  swojej  wiary  uczyniło  jego  orędzie  bardzo  bliskim  przesłaniu
Nowego Testamentu. Kiedy Ezechiel opisuje postać dobrego pasterza, który w osobie samego
Boga  otacza  doskonałą  opieką  wszystkie  swoje  owce  (Ez  34,11),  słyszymy  słowa  wypowie-
dziane przez Jezusa Chrystusa w Janowej Ewangelii: „Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pa-
sterz poświęca swoje życie za owce” (J 10,11). To właśnie Jezus-Mesjasz w rozmowie z Sama-
rytanką  stoi  u  początku  kultu,  „kiedy  prawdziwi  czciciele  będą  wielbili  Ojca  w  Duchu  i  w
prawdzie”  (J4,23),  do  którego  tak  wielką  wagę  przywiązywał  w  swoim  nauczaniu  Ezechiel
(Wstęp do ksiąg prorockich, Biblia Jerozolimska).

Ponad  dwudziestoletnia  działalność  proroka  Ezechiela  dawała  odpowiedź  na  temat  prawdzi-
wych przyczyn upadku Jerozolimy i babilońskich deportacji mieszkańców Judy. Prorok w spo-
sób  bezkompromisowy  wykazywał,  że  to  z  powodu  swojej  nieustannej  postawy  niewierności
lud izraelski zebrał żniwo w postaci utraty ziemi obiecanej. Religijna apostazja, która pociągnę-
ła  za  sobą  rozkład  moralny  wszystkich  wymiarów  życia  tak  osobistego,  jak  i  społecznego
sprowadziła na Izraela ponowną niewolę. Izraelscy wygnańcy próbowali obciążyć winą za na-
rodową klęskę grzeszne pokolenie swoich przodków, co znalazło wyraz w powtarzanym przez

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

nich przysłowiu: „Ojcowie jedli niedojrzałe grono, a dzieciom cierpną zęby” (Ez 18,2). W od-
powiedzi na kierowanie się przez społeczność ludu Bożego, także w życiu codziennym, zasadą
zbiorowej odpowiedzialności Ezechiel podejmuje temat odpowiedzialności osobistej, naucza-
jąc, że Bóg każdego człowieka traktuje indywidualnie. Prorok oznajmia, że kara za grzechy nie
przechodzi z pokolenia na pokolenie, a niewinny syn złoczyńcy nie będzie odpowiadał za zło
wyrządzonego przez swojego ojca (Ez 18,14-17)

Ezechiel  zapowiadając  Boże  działanie,  które  zmierza  do  odnowienia  narodu  wybranego  pod-
kreśla  motyw  odwiecznej  miłości  Boga,  jaką  obejmuje  On  człowieka,  także  tego  grzesznego.
Skoro  jednak  nawrócenie,  jak  i  uznanie  własnych  win,  które  jest  istotnym  elementem  każdej
przemiany, nie stało się czymś powszechnym pośród przebywających w Babilonii Izraelitów, to
wówczas prorok odsłania najważniejszy motyw Bożego działania wobec niewiernego i grzesz-
nego ludu. Jest nim świętość i chwała imienia Boga, które stają się przyczyną nowego wyzwo-
lenia narodu wybranego

: „Dlatego powiedz domowi Izraela: Tak mówi Pan BÓG: Ja czynię

to nie z waszego powodu, Izraelici, ale ze względu na moje święte imię, zbezczeszczone wśród
narodów, do których przybyliście. Uświęcę moje wielkie imię znieważone i zbezczeszczone
przez was wśród narodów. Wtedy narody przekonają się, że Ja jestem PANEM, gdy wobec
nich objawię wśród was swoją świętość” (Ez 36,22-23).

Prorok Ezechiel, dla którego wielkość i chwała imienia Bożego stanowiła centrum jego posłan-
nictwa ogłasza nam, że ten Bóg potrafi wskrzesić do życia wiary nawet tych, których religijna
postawa przypomina „równinę pełną wyschniętych kości” (Ez 37,2). „Tak mówi Pan BÓG do
tych kości: Oto Ja ześlę na was ducha i ożyjecie. (…) Ożyjecie i przekonacie się, że Ja jestem
PANEM” (Ez 37,5.6b).

Ks. Piotr Łabuda

Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła

YMOTEUSZ

–

BISKUP

FEZU

„Niechaj nikt nie lekceważy twego młodego wieku, lecz wzorem bądź dla wiernych w mowie, w
obejściu, w miłości, w wierze, w czystości! Nie zaniedbuj w sobie charyzmatu, który został ci
dany za sprawą proroctwa i przez włożenie rąk kolegium prezbiterów” (2Tm 12.13).

Pawłowe podróże misyjne kończą się pierwszym jego uwięzieniem w Rzymie. Prawdopodob-
nie cały czas towarzyszyli w więzieniu tym tak Łukasz jak i Tymoteusz. Pierwszy pobyt Pawła
w więzieniu rzymskim zakończył się szczęśliwym uwolnieniem apostoła. Być może w tym
okresie, w Rzymie, powstają tzw. więzienne listy Pawła. Jeśli tak, to mając na względzie, iż w
listach wzmiankowany jest Tymoteusz, to zasadnym jest uznanie, że przez cały czas przebywał
on z Pawłem w Rzymie.

J. Jensen, God’s word to Israel, Collegeville, Minnesota 1988, s. 192.

J. Frankowski, Prorok, s. 237-238.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

Trudno stwierdzić co wydarzyło się po uwolnieniu Pawła z więzienia rzymskiego. Nie wiado-
mo bowiem dokąd udał się Paweł opuściwszy Rzym. W Liście do Rzymian apostoł wyraża za-
miar udania się do Hiszpanii (zob. Rz 15,24-28). Być może zatem udał się on właśnie Hiszpa-
nii. Nie ma jednak żadnej relacji o przebiegu tej podróży ani też o ewentualnych jego towarzy-
szach. Jeśli podróż ta doszła do skutku, to wydaje się, że z apostołem uczestniczył w niej Ty-
moteusz, wypróbowany towarzysz Pawła.

Wszystko wskazuje na to, że wracając z Hiszpanii – choć wcale nie wiadomo jaką drogą – Pa-
weł zatrzymał się na jakiś czas w Efezie. Jeśli tak, to możliwym jest, że Paweł dochodzi
do wniosku, że zasadnym jest, zwłaszcza w większych wspólnotach chrześcijan, ustanowić
władze i im powierzyć troskę o sprawy wiernych. Tymoteusz był niewątpliwie kandydatem na
jedno z takich stanowisk. Jemu to przydzielił Paweł właśnie Efez i okolice. Stąd też wzmianka
w 1Tm 1,3: „prosiłem cię, byś pozostał w Efezie, kiedy wybierałem się do Macedonii”. Mogło
to mieć miejsce około 65 roku po Chrystusie.

Późniejsze dwa listy do Tymoteusza Paweł pisał, gdy Tymoteusz był w Efezie, jako zwierzch-
nik  tamtejszego  Kościoła.  Listy  owe  są  odbiciem  sytuacji  panującej  w  Kościele  efeskim.  Są
także wyrazem Pawłowej koncepcji sprawowania władzy w Kościele. Dość szczegółowe wska-
zania,  których  Paweł  tak  udziela  Tymoteuszowi,  świadczą  o  przemyśleniach  Pawła  nad  pro-
blemem władzy w młodym Kościele, z drugiej zaś strony są wyrazem troski o to, by możliwie
jak najskuteczniej wesprzeć młodego Tymoteusza w wypełnianiu niełatwych zadań.

Pozostawienie Tymoteusza w Efezie jest powszechnie uważane za równoznaczne z  mianowa-
niem go biskupem Efezu. Przypuszcza się, że stało się to na mocy specjalnego obrzędu, którego
element zasadniczy stanowiło włożenie rąk. Stąd też późniejsze pouczenie Pawła: „Nie zanie-
dbuj w sobie charyzmatu, który został ci dany za sprawą proroctwa i przez nałożenie rąk kole-
gium  prezbiterów”  (1Tm  4,14).  Oraz  w  drugim  Liście  stwierdzenie:  „przypominam  ci,  abyś
rozpalił na nowo charyzmat Boży, który jest w tobie przez nałożenie moich rąk” (2Tm 1,6).

Do tej konsekracji biskupiej Tymoteusza doszło, kiedy był on jeszcze tak młody, że niektórzy
mogli  nawet  lekceważyć  jego  polecenia.  Paweł  bowiem  pisze:  „Niechaj  nikt  nie  lekceważy
twego  młodego  wieku”  (1Tm  4,12).  Znamiennym  jest,  iż  Paweł  podpowiada  Tymoteuszowi
sposoby zażegnywania takiego niebezpieczeństwa: swój młody wiek niech kompensuje powagą
wypowiadanych  słów,  miłością,  wiarą,  czystością  i  całym  sposobem  bycia.  Do  lekceważenia
zaś nie dojdzie, jeśli nie będzie zaniedbywał otrzymanego charyzmatu, jeśli będzie się oddawał
systematycznej lekturze słowa Bożego, jeśli będzie się troszczył ustawicznie o czystość, czyli
ortodoksję wiary.

Niewykluczone,  że  Paweł  sam  miał  na  względzie ów  młody  wiek  Tymoteusza,  a tym  samym
brak  należytego  doświadczenia  młodego  biskupa,  kiedy  ostrzegał,  żeby  na  nikogo  zbyt  po-
spiesznie rąk nie wkładał, aby nie stać się współwinnym czyjegoś grzechu (1Tm 5,22); żeby nie
przyjmował  zbyt  łatwo  oskarżeń  przeciwko  prezbiterom,  chyba,  że  na  podstawie  dwu  albo
trzech  świadków  (1Tm  5,19);  by  zatwardziałych  grzeszników  upominał  w  obecności  wszyst-
kich (1Tm 5,20); by miał we czci tylko te wdowy, które są rzeczywiście wdowami (1Tm 5,3).

Opuściwszy Efez Paweł odwiedza Kretę (zob. Tt 1,5), po czym być może w na terenach Mace-
donii ma miejsce ponowne jego uwięzienia. W Rzymie, mając świadomość, że zbliża się ko-
niec jego życia Paweł pisze do Tymoteusza: „Krew moja już ma być wylana na ofiarę, a chwila
mojej rozłąki nadeszła” (2Tm 4,6). Ostatnie jego dni są naznaczone wielkim trudem. Samopo-

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

czucie pogarsza  fakt,  że  nie  ma  koło  niego  jego  najbliższych  przyjaciół  i  współpracowników:
„Demas bowiem mię opuścił umiłowawszy ten świat i podążył do Tesaloniki, Krescens do Ga-
lacji, Tytus do Dalmacji (...) Tychika zaś posłałem do Efezu (...) Aleksander, brązownik, wy-
rządził mi wiele zła (...). W pierwszej mojej obronie nikt przy mnie nie stanął, ale mię wszyscy
opuścili: niech im to nie będzie policzone!” (2Tm 4,10-16). Szczególnie jednak dotkliwie od-
czuwał Paweł brak przy swoim boku Tymoteusza. Dlatego tak usilnie prosi: „Pospiesz się, by
przybyć  do  mnie  szybko.  Pospiesz  się,  by  przybyć  przed  zimą”  (2Tm  4,9.21).  Trudno stwier-
dzić,  czy  Tymoteusz  spełnił  życzenie  Pawła,  i  czy  towarzyszył  swemu  mistrzowi  w  ostatnich
miesiącach  jego  życia.  Nie  ma  jednak  też  powodów,  by  taką  możliwość  wykluczać.  Nie  wia-
domo także, jak ułożyły się losy Tymoteusza po śmierci Pawła.

Według Euzebiusza z Cezarei

po krótkim pobycie w Rzymie, Tymoteusz wrócił do Efezu,

gdzie spędził resztę życia i gdzie też umarł. Według apokryficznych „Dziejów Tymoteusza”
umiłowany towarzysz Pawła, nie doczekał powrotu do Efezu Jana Ewangelisty z wygnania na
Patmos i zmarł w roku 97 po Chrystusie. Miało to mieć miejsce 22 stycznia, za czasów cesarza
Nervy.

Jeśli uznamy, że Tymoteusz był pierwszym biskupem Efezu, to do niego należy odnieść to, co
autor Apokalipsy świętego Jana pisze w „Liście do Kościoła w Efezie”:

„Aniołowi Kościoła w Efezie napisz (...) Znam twoje czyny: trud i twoją wytrwałość, i to że
złych nie możesz znieść, i że próbie poddałeś tych, którzy zwą samych siebie apostołami, a ni-
mi nie są, i żeś ich znalazł kłamcami. Ty masz wytrwałość: i zniosłeś cierpienie dla imienia
mego – niezmordowany” (Ap 2,1–3). Wszystko, co zostało powiedziane dotychczas w ewentu-
alnym odniesieniu do Tymoteusza nie budzi żadnych zastrzeżeń czytelnika. Ale teraz następują
słowa, dla których nie znajduje się pokrycia w znanej dotychczas biografii Tymoteusza. Autor
Apokalipsy bowiem pisze:

„Ale mam przeciwko tobie to, że odstąpiłeś od twej pierwotnej miłości. Pamiętaj więc, skąd
spadłeś, i nawróć się, i pierwsze plany podejmij! (...) Ale masz tę [zaletę], że nienawidzisz czy-
nów nikolaitów, których to czynów i ja nienawidzę” (Ap 2,4–6). Kiedy, w jakich okoliczno-
ś

ciach odstąpił Tymoteusz od swej pierwotnej miłości? Czy było to możliwe? Czy odstępstwo

to dokonało się jeszcze za życia Tymoteusza? Skąd, kiedy spadł i jak ten upadek należy rozu-
mieć? Na powyższe pytania trudno jest udzielić pełnej odpowiedzi.

Wedle większości świadectw wczesnopatrystycznych Tymoteusz poniósł śmierć męczeńską.
Miało do niej dojść podczas pewnego święta pogańskiego, które Tymoteusz ostro skrytykował.
I za to właśnie został tak okrutnie pobity, że wierni nie zdołali go już odratować.

Według Izydora z Sewilli ciało Tymoteusza zostało przewiezione z Efezu na wyspę Prion, skąd
dokonano uroczystej przewiezienia relikwii świętego do świątyni Świętych Apostołów w Kon-
stantynopolu. Miało się to stać 1 lipca 356 roku. Podobno w tym samym czasie i do tej samej
ś

wiątyni zostały sprowadzone także relikwie świętych Łukasza i Andrzeja

Pytanie: Autorem których ksiąg, lub księgi, jest św. Łukasz?

Zob. Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelena, III,4.

Zob. K. Romaniuk, Uczniowie i współpracownicy, s. 165.