Higienistka_stomatologiczna_322[03].Z3.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg ciąŜy

i rozwój płodu

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady Ŝywienia kobiet w ciąŜy i karmiących

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3. Higiena i profilaktyka chorób jamy ustnej u kobiet cięŜarnych

i karmiących

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4. Formy realizacji działań edukacyjnych

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5. Etyka zawodowa

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąŜy i karmiących.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności

edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji

prozdrowotnej

dla kobiet w ciąŜy i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieŜy

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla osób dorosłych

i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

–

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

–

stosować zasady higieny jamy ustnej,

–

rozróŜniać choroby jamy ustnej,

–

przeprowadzać analizę wywiadu z pacjentem,

–

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

–

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

–

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

–

rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

–

korzystać z komputera,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić wpływ ciąŜy na stan uzębienia kobiety,

−

scharakteryzować zmiany hormonalne występujące w czasie ciąŜy, mające wpływ na stan
dziąseł kobiety,

−

ocenić stan anatomiczno-czynnościowy narządu Ŝucia u kobiet w ciąŜy i karmiących,

−

określić wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg ciąŜy i rozwój
płodu,

−

określić wpływ wirusów na rozwój płodu w poszczególnych trymestrach ciąŜy,

−

scharakteryzować skutki uboczne samoleczenia w czasie ciąŜy i karmienia,

−

określić wpływ właściwego układania dziecka do snu na prawidłowy rozwój narządu
Ŝ

ucia,

−

zastosować zasady komunikowania się z kobietą w ciąŜy i karmiącą,

−

zastosować techniki zmniejszania stresu u pacjentki w ciąŜy podczas wykonywania
zabiegów stomatologicznych,

−

określić wpływ racjonalnego odŜywiania się kobiet w ciąŜy na rozwój płodu,

−

opracować plan Ŝywienia kobiet w ciąŜy i karmiących,

−

określić znaczenie sposobu odŜywiania się matki oraz karmienia naturalnego na
prawidłowe kształtowanie i rozwijanie się narządu Ŝucia dziecka,

−

zastosować zasady zapobiegania zatruciom pokarmowym,

−

określić znaczenie wykonywania zabiegów higieniczno-profilaktycznych narządu Ŝucia u
kobiet w ciąŜy i karmiących,

−

dobrać formy realizacji działań edukacyjnych wśród kobiet w ciąŜy i karmiących,
dotyczące profilaktyki chorób narządu Ŝucia,

−

zastosować zasady zapobiegania próchnicy zębów oraz chorobom przyzębia,

−

scharakteryzować spoŜywcze źródła fluoru oraz preparaty do higieny jamy ustnej
zawierające fluor,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących z zakresu higieny
jamy ustnej,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących na temat profilaktyki
próchnicy zębów,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących na temat zapobiegania
zmianom ortodontycznym i periodontologicznym,

−

posłuŜyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji działań edukacyjnych,

−

zastosować zasady etyki zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg

ciąŜy i rozwój płodu

4.1.1. Materiał nauczania

Początek ciąŜy to okres burzliwych przemian hormonalnych w organizmie, związanych

z  wytwarzaniem,  początkowo  przez  jajniki,  a  następnie  przez  łoŜysko,  duŜych  ilości
hormonów  potrzebnych  do  prawidłowego  rozwoju  i  utrzymania  ciąŜy.  Ten  wzrost  poziomu
hormonów  (progesteron  i  estrogeny)  wywołuje  szereg  zmian  w  czynności  poszczególnych
układów i narządów,  co  pozwala organizmowi przystosować się do nowej sytuacji, jaką jest
ciąŜa  i  stwarza  dla  rozwijającego  się  dziecka  optymalne  warunki.  To  przestrojenie
hormonalne organizmu wpływa takŜe na zmianę samopoczucia. Podczas  ciąŜy zmieniają się
równieŜ inne parametry fizjologiczne takie jak:

−

objętość wyrzutowa serca,

−

objętość krwi krąŜącej,

−

hematokryt, białka osocza,

−

krzepliwość krwi.

Objętość wyrzutowa serca i objętość krwi krąŜącej zwiększają się o ok. 40%, rośnie

równieŜ  liczba  elementów  morfotycznych  krwi.  Maleje  hematokryt  na  skutek  wzrostu
objętości osocza. Zmniejsza się stęŜenie białek osocza. Krzepliwość krwi wzrasta, powoduje
to  ryzyko  powstawania  zakrzepów.  Ciśnienie  Ŝylne  w  górnej  połowie  ciała  nie  zmienia  się,
natomiast  w  Ŝyle  głównej  dolnej  wzrasta  w  porównaniu  z  wartością  sprzed  ciąŜy.
Powiększająca się macica podczas drugiego i trzeciego trymestru moŜe uciskać Ŝyłę  główną
dolną  i  aortę,  jeŜeli  podczas  leczenia  stomatologicznego  pacjentka  jest  ułoŜona  na  fotelu
w pozycji  na  wznak  moŜe  teŜ  zmniejszyć  dopływ  krwi  do  serca,  doprowadzając  do
wystąpienia zespołu Ŝyły głównej dolnej z obniŜeniem przepływu krwi przez łoŜysko. Zespół
ten  charakteryzuje  się  gwałtownym  spadkiem  ciśnienia  tętniczego  krwi,  akcja  serca
przyspiesza  się.  MoŜna  zapobiec  temu  problemowi,  układając  pacjentkę  na  fotelu
stomatologicznym podczas leczenia na lewym boku lub unosząc prawe biodro około 10 cm za
pomocą podłoŜonego wałka.

Częstym problemem u kobiet w ciąŜy, poza wymienionymi zmianami jest zapalenie

dziąseł,  które  występuje  u  60–70%  kobiet  cięŜarnych.  W  trakcie  dojrzewania  płciowego
i  menstruacji  wzrost  poziomu  hormonów  wywołuje  wyolbrzymioną  odpowiedź  ze  strony
tkanek dziąsła na bakterie płytki nazębnej. W przypadku wystąpienia zapalenia dziąseł są one
zaczerwienione, opuchnięte, krwawią podczas szczotkowania.

CiąŜowe zapalenie dziąseł zwykle rozwija się około 2 miesiąca ciąŜy, a w przypadku

kobiet  z  juŜ  istniejącym  zapaleniem  dziąseł  przed  zajściem  w  ciąŜę  dojdzie  do  pogłębienia
procesu zwłaszcza bez przeprowadzonego leczenia. NaleŜy pamiętać, Ŝe to nieusuwana płytka
bakteryjna  jest  przyczyną  zapalenia  dziąseł,  a  nie  hormony.  Toksyny  produkowane  przez
bakterie  płytki  nazębnej  atakują  dziąsła,  więzadła  oraz  kość  otaczającą  ząb  prowadząc  do
powstawania  patologicznych  kieszonek  dziąsłowych,  które  moŜna  porównać  do  duŜych
zainfekowanych  ran  w  jamie  ustnej,  które  są  miejscem  umoŜliwiającym  bakteriom  dostanie
się  do  krwiobiegu  i  przemieszczanie  się  w  ciele.  W  odpowiedzi  na  działanie  toksyn
bakteryjnych  organizm  produkuje  prostaglandyny,  których  poziom  w  trakcie  ciąŜy  i  tak
stopniowo  rośnie  aŜ  do  czasu  porodu.  Jedna  z  teorii  przyjmuje,  Ŝe  produkcja  dodatkowych
ilości prostaglandyn (w wyniku reakcji na toksyny bakteryjne w dziąsłach) jest rozpoznawana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jako sygnał do porodu i w wyniku tego dziecko przyjdzie na świat przed terminem i o niŜszej
wadze.

Innym problemem okresowo występującym u kobiet w ciąŜy jest suchość jamy ustnej,

którą moŜna zniwelować przez częste popijanie wody lub Ŝucie bezcukrowych gum.

Czasami kobiety z obawy przed uszkodzeniem płodu przez środki stosowane gabinecie

stomatologicznym unikają wizyt kontrolnych. NaleŜy pamiętać, Ŝe nieleczona próchnica
zwiększa ryzyko infekcji u matki, co moŜe się przełoŜyć na niską masę urodzeniową dziecka.
Dlatego naleŜy koniecznie regularnie odwiedzać stomatologa juŜ od pierwszych tygodni
ciąŜy.

Opieka stomatologiczna kobiet w ciąŜy

Kobieta w ciąŜy powinna pamiętać o opiece stomatologicznej i bezwzględnym

przestrzeganiu zaleceń lekarskich.

Bardzo waŜne jest odŜywianie i przestrzeganie właściwej diety, poniewaŜ dziecko

otrzymuje  składniki  odŜywcze  od  matki.  JuŜ  w  momencie,  w  którym  kobieta  dowie  się,  Ŝe
jest  w  ciąŜy  przestrzegając  reŜimu  dietetycznego  zaczyna  dbać  o  zdrowie  nienarodzonego
dziecka.  W  diecie  kobiety  cięŜarnej  powinny  znaleźć  się  produkty  z  duŜą  ilością  wapnia
i witaminy D.

U kobiet w trakcie ciąŜy mogą wystąpić problemy stomatologiczne. Zmiany hormonalne

zachodzące  u  kobiet  cięŜarnych  mogą  powodować  bolesność,  opuchnięcie  i  krwawienie
dziąseł.  Wystąpieniu  zapalenia  dziąseł  moŜna  zapobiegać  poprzez  codzienną  właściwą
higienę jamy ustnej i regularne wizyty u stomatologa.

U niektórych kobiet na dziąsłach moŜe się pojawić “guz ciąŜowy”. Jest to guz nie dający

dolegliwości bólowych o zabarwieniu róŜowym, czerwonym lub fioletowym. Zwykle
pojawienie się guza nie jest przyczyną bardziej złoŜonego problemu, ale naleŜy bezwzględnie
pamiętać o utrzymaniu w czystości miejsca dookoła wystąpienia zmiany.

Przekąski, zwłaszcza słodkie, pomiędzy posiłkami są częstą przyczyną dodatkowych

problemów  w  obrębie  jamy  ustnej  –  zwłaszcza  próchnicy.  NaleŜy  pamiętać,  Ŝeby  słodkie
przekąski  jeść  rzadziej  a  najlepiej  na  końcu  posiłku  zamiast  pomiędzy  posiłkami.  W  miarę
moŜliwości po kaŜdym posiłku naleŜy dokładnie szczotkować zęby.

Bezwzględnie naleŜy pamiętać o wizycie u stomatologa przed zakończeniem ciąŜy. Po

porodzie w nawale nowych obowiązków kobieta moŜe nie mieć czasu na wizytę
u stomatologa przez kilka miesięcy.

Najnowsze badania wykazały, Ŝe zapalenie dziąseł w trakcie ciąŜy zwiększa ryzyko

wystąpienia porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej dziecka. W celu uniknięcia
problemów bezwzględnie naleŜy dbać o prawidłową higienę jamy ustnej i regularnie
odwiedzać lekarza stomatologa.

Kobieta w ciąŜy powinna poinformować swojego lekarza o tym stanie. Dentysta musi

wtedy zachować szczególną ostroŜność podając antybiotyki i środki przeciwbólowe.

U kobiet w okresie ciąŜy pojawiają się ruchome zęby. Zwiększenie przepływu krwi przez

nerki i stopnia filtracji nerkowej moŜe wymagać zwiększenia dawki leków, które są wydalane
przez nerki, w celu osiągnięcia ich poziomu terapeutycznego.  Zmiany w  jamie ustnej kobiet
cięŜarnych  to  głównie  zmiany  zapalne  dziąseł.  Obserwuje  się  w  2–3  miesiącu  ciąŜy;
utrzymują  się  one  lub  zaostrzają  podczas  drugiego  trymestru,  a  zmniejszają  w  ostatnim
miesiącu i cofają po porodzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki szkodliwe mające wpływ na rozwój płodu

Niektóre dzieci rodzą się z wadami wrodzonymi. Często przyczyną tego są zaburzenia

genetyczne. Okazuje się jednak, Ŝe mogą mieć na to wpływ takŜe czynniki pozagenetyczne.
Te czynniki nazywane są teratogenami.

Do teratogenów zalicza się m.in.: choroby zakaźne, stosowane leki, stres lub dietę matki.

Rys. 1. Teratogenny [opracowanie własne]

Działanie teratogenów jest zaleŜne od róŜnych czynników, o których powinniśmy

wiedzieć. Jednym z pozagenetycznych czynników wpływających na rozwój płodu są choroby
zakaźne. Wirus, który wywołuje róŜyczkę moŜe doprowadzić do ślepoty, głuchoty,
opóźnienia umysłowego. Wirus z grupy opryszczki CMV, czyli cytomegalowirus powoduje
infekcje wewnątrzmaciczną. Skutkiem tego jest ślepota, opóźnienie rozwojowe, nienaturalny
rozmiar głowy.

Infekcja wirusem cytomegalii moŜe rozprzestrzeniać się takŜe drogą wziewną,

pokarmową, poprzez kontakt z płynami ustrojowymi takimi jak mocz, ślina, nasienie,
wydzielina dróg rodnych

Innym wirusem grupy opryszczki jest opryszka typu 2. Do

zakaŜenia  dochodzi  drogą  płciową.  Ten  rodzaj  wirusa  moŜe  powodować:  encefalopatię,
powiększenie  śledziony,  nieprawidłowości  związane  z  krzepliwością  krwi.  Jednym
z najgroźniejszych  wirusów,  jest  wirus  wywołujący  AIDS.  ObniŜa  on  odporność
immunologiczną.  Wirusem  moŜna  się  zakazić  m.in.  poprzez  stosunki  płciowe.  Kiedyś
problem  ten  dotyczył  homoseksualistów,  aczkolwiek  zdarzał  się  takŜe  u  par
heteroseksualnych.  Inną  drogą  zakaŜenia  jest  krew,  toteŜ  do  nabycia  wirusa  moŜe  dojść  np.
poprzez  transfuzję  krwi,  uŜywanie  zakaŜonych  strzykawek.  ZakaŜenie  jest  moŜliwe,  choć
zdarza  się  to  niezwykle  rzadko  w  gabinetach  kosmetycznych,  jeŜeli  pracownicy  nie  stosują
odpowiednich środków zapobiegawczych. Wreszcie trzecią drogą zakaŜenia jest przekazanie
wirusa dziecku przez matkę. MoŜe dojść do tego jeszcze w trakcie trwania ciąŜy lub podczas
porodu.  Uszkodzenia  embrionu  mogą  wywołać  teŜ  infekcje  nie  wywołane  przez  wirus.
Jednym  z  teratogenów,  które  przyczyniają  się  uszkodzeń  embrionu  jest  toksoplazmoza.  Do
zakaŜenia  Toxoplasmą  moŜe  dojść  w  kaŜdym  wieku,  często  ma  to  miejsce  w  dzieciństwie.
Organizm  człowieka  atakuje  Toxoplasma,  nie  zaś  toxoplazmoza

Często matki nie znajdują

adnych symptomów zaraŜenia. Później okazuje się, Ŝe u noworodka występują takie objawy

jak: uszkodzenia centralnego układu nerwowego, anomalie w rozwoju mózgu i głowy,
opóźnienie umysłowe.

stres

Teratogeny

choroby

zakaźne

leki

dieta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Antybiotyki a ciąŜa

Najczęstszym powodem stosowania antybiotyków w ciąŜy są zakaŜenia bakteryjne, które

nie leczone mogą niekorzystnie wpływać na rozwój płodu. Wskazaniami do podania
antybiotyku cięŜarnej są przede wszystkim:

−

zakaŜenia górnych i dolnych dróg oddechowych,

−

zakaŜenia układu moczowego, w tym bezobjawowa bakteriuria,

−

odmiedniczkowe zapalenie nerek,

−

waginoza,

−

zakaŜenia Chlamydia trachomatis,

−

rzęsistkowica,

−

rzeŜączka i inne choroby przenoszone drogą płciowa (kiła),

−

nosicielstwo paciorkowca gr. B (profilaktyka – w czasie porodu),

−

przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego,

−

powaŜne choroby w czasie ciąŜy, np. zapalenie wsierdzia (leczenie lub profilaktyka).

W pierwszym trymestrze ciąŜy przeciwwskazane jest stosowanie następujących

antybiotyków i chemioterapeutyków:

−

kotrimoksazol,

−

preparaty nitrofurantoiny,

−

leki przeciwgrzybicze, tj. amfoterycyna B, flucytozyna, rifampicyna (powoduje
wodogłowie), chloramfenikol (gwałtownie przechodzą przez łoŜysko),

−

glikopeptydy (wankomycyna, teikoplanina).

Kontrowersje dotyczą metronidazolu. Zdaniem wielu autorytetów, lek ten moŜe być

bezpiecznie stosowany w czasie ciąŜy, nie wpływa negatywnie na rozwój płodu, FDA
natomiast zakwalifikowało metronidazol do grupy D.

Ryzyko związane ze stosowaniem innych antybiotyków w czasie ciąŜy:

−

doksycyklina: powoduje Ŝółte zabarwienie zębów, moŜe niekorzystnie wpływać na
tworzenie zawiązków zębów i kości, wykazuje działanie hepatotoksyczne,

−

aminoglikozydy: istnieje ryzyko uszkodzenia ucha wewnętrznego płodu,

−

sulfonamidy: bezwzględnie przeciwwskazane w dwóch ostatnich tygodniach przed
rozwiązaniem (wypierają bilirubinę z połączeń z albuminami i tym samym mogą nasilać
Ŝ

ółtaczkę fizjologiczną i zwiększać ryzyko encefalopatii),

−

preparaty nitrofurantoiny: mogą powodować anemię hemolityczną noworodka ze
względu na niedojrzałość układu enzymatycznego.

Podział antybiotyków na grupy w zaleŜności od stopnia bezpieczeństwa – podział

australijski z uzupełnieniami FDA:
Grupa A

Leki nie wpływają na występowanie wad rozwojowych, nie działają bezpośrednio

i pośrednio toksycznie na płód:

−

fusafungina (Bioparox) – miejscowo działający antybiotyk i lek przeciwzapalny ,

−

nystatyna (miejscowo).

Grupa B

B1 – badania na zwierzętach nie wykazały, aby leki zwiększały częstość uszkodzeń

płodu.

−

mikonazol,

−

pozostałe cefalosporyny,

−

spiromycyna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

roksytromycyna,

−

amoksycylina/klawulanian,

−

tikarcylina .

B2 – brak badań na zwierzętach, dostępne dane nie wskazują, aby lek zwiększał częstość

występowania uszkodzeń płodu:

−

amfoterycyna B,

−

pyrazynamid,

−

acyklowir.

B3 – badania na zwierzętach wykazały, Ŝe lek zwiększa częstość uszkodzeń płodu,

znaczenie tych obserwacji u ludzi nie zostało ostatecznie wyjaśnione:

−

ketokonazol ,

−

flukonazol,

−

flucytozyna,

−

azytromycyna,

−

ciprofloksacyna.

Grupa C

Leki poprzez swoje działanie farmakologiczne powodują szkodliwe skutki (z wyjątkiem

wad rozwojowych) u ludzkiego płodu lub noworodka, które mogą być odwracalne.

−

rifampicyna,

−

kotrimoksazol,

−

klarytromycyna,

−

sulfonamidy,

−

chloramfenikol.

Grupa D

Leki powodują lub podejrzewa się, Ŝe powodują wady rozwojowe lub nieodwracalne

uszkodzenie płodu ludzkiego; mogą mieć równieŜ niepoŜądane działanie farmakologiczne:

−

chinina,

−

chlorochina,

−

doksycyklina.

WraŜliwość płodu na działanie leków przyjmowanych przez matkę zmienia się zaleŜnie

od zaawansowania ciąŜy. Oczywiste jest, Ŝe nigdy nie będziemy posiadać pełnych danych
pochodzących z badań wśród kobiet w ciąŜy, nie moŜna, bowiem przeprowadzić takich badań
w warunkach kontrolowanych, poniewaŜ nie pozwalają na to zasady etyczne. Pewnych
informacji pomocniczych mogą dostarczyć badania na zwierzętach.

W okresie preimplantacyjnym i presomitowym, trwających u człowieka od dnia 0 do 18

dnia  po  zapłodnieniu,  środki  farmakologiczne  działają  na  zasadzie  „wszystko  –  albo  –  nic”.
Dochodzi  do  zakończenia  ciąŜy,  tj.  poronienia  lub  trwa  ona  bez  przeszkód.  W  okresie
późniejszym,  czyli  organogenezy,  między  19  a  80  dniem,  dochodzi  do  uszkodzenia  tych
tkanek lub narządów, które rozwijają się najszybciej. CiąŜa moŜe zmieniać wchłanianie leków
podawanych doustnie. CięŜarna cierpiąca na niepowściągliwe wymioty usuwa lek z Ŝołądka,
natomiast  zwolniona  perystaltyka  jelit  moŜe  nasilić  ekspozycję  i  wchłanianie  wskutek
wydłuŜenia  czasu  przechodzenia  przez  przewód  pokarmowy.  CiąŜa  moŜe  modyfikować
dystrybucję  leków  w  następstwie  zmian  objętości  śród-  i  pozanaczyniowej.  CiąŜa  zmienia
interakcje lek – receptor z powodu pojawienia się i wzrastania nowych populacji receptorów
lekowych  w  łoŜysku  i  w  ciele  płodu.  CiąŜa  niejednokrotnie  zmienia  usuwanie  leku  wskutek
zwiększenia  nerkowego  przepływu  osocza,  albo  zwalnia  proces  usuwania  leku  w  związku
z jego magazynowaniem w dodatkowej tkance tłuszczowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kwas acetylosalicylowy nie powinien być stosowany przez kobiety będące w ciąŜy –

badania wykazały korelację między jej zaŜywaniem przez matki a występowaniem
rozszczepu podniebienia, wad serca i mniejszej masy urodzeniowej u nowo narodzonych
dzieci.

Salicylany

zaŜywane

podczas

ciąŜy

zwiększają

teŜ

ryzyko

powikłań

okołoporodowych. Kwasu acetylosalicylowego nie powinno się teŜ podawać małym dzieciom
oraz młodzieŜy podczas leczenia grypy, przeziębienia, poniewaŜ działanie kwasu
acetylosalicylowego moŜe mieć powinowactwo do wystąpień choroby zwanej zespołem
Reya.

Leki zawierające kwas acetylosalicylowy są przeciwwskazane dla osób cierpiących na

chorobę wrzodową Ŝołądka, mogą powodować równieŜ krwotoki, nie tylko u kobiet
karmiących czy w ciąŜy. Nie naleŜy podawać ich podczas ciąŜy i gdy pojawiają się
krwawienia np. z przewodu pokarmowego.

Kobiety w ciąŜy i podczas laktacji powinny unikać równieŜ niesteroidowych leków

przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych takich jak np. Ibuprofen,
występujący w preparacie Ibuprom, Nurofen, Naproksen substancje te przenikają przez
łoŜysko i mogą uszkodzić płód.

Podawanie antybiotyków w czasie ciąŜy równieŜ nie jest najlepszym pomysłem, jednak

lekarz musi podjąć decyzję dotyczącą zagroŜenia zdrowia i Ŝycia matki i płodu. Często dzieje
się tak, Ŝe podanie antybiotyku wywoła mniejsze efekty uboczne, niŜ nie podanie go
i pozwolenie, by choroba rozprzestrzeniała się.

Najbezpieczniejszym środkiem przeciwbólowym jest paracetamol, jednak trzeba uŜywać

go w ciąŜy bardzo rzadko, nie toksyczne dla płodu są leki homeopatyczne. Leki zawierające
kodeinę, która naleŜy do opioidowych leków przeciwbólowych nie przenikają przez łoŜysko
i  są  bardziej  bezpieczne  niŜ  NLPZ  (chociaŜ  opinie  o  bezpiecznym  podawaniu  kodeiny
w  czasie  ciąŜy  są  podzielone,  dane  z  roku  2007  informują,  Ŝe  podawanie  kodeiny  jest
bezpieczniejsze  od  NLPZ).  Leki  mogą  wywołać  zaburzenia  wzrostu  płodu  i  czynności  jego
narządów.

Kobieta w ciąŜy i karmiąca wymaga odpowiedniego traktowania. Powinno się jej

łagodnie,  delikatnie  komunikować  dane  sytuacje.  Sposób  rozmowy  z  nią  musi  być
przemyślany,  spokojny,  pozbawiony  agresji.  Nie  zaleca  się  rozmów  prowadzonych
podniesionym  głosem,  które  mogą  doprowadzić  do  awantur.  Kobieta  w  ciąŜy  i  karmiąca
powinna  być  zauwaŜona  w  pracy,  tramwaju  czy  na  ulicy.  Wymaga  ona,  bowiem  ulgowego
traktowania,  ustąpienia  miejsca,  kolejki,  zrozumienia  jej  potrzeb.  Stomatolog  podczas
komunikacji  z  taką  osobą  powinien  starannie  przeprowadzić  wywiad  lekarski,  pytając
o  dolegliwości,  które  jej  towarzyszą,  o  leki,  które  ewentualnie  moŜe  przyjmować,  o  higienę
jamy  ustnej,  o  to  czy  wiedziała,  Ŝe  profilaktyka  w  ciąŜy  moŜe  mieć  równieŜ  pozytywny
wpływ  na  zdrowe  zęby  dziecka.  WaŜne  jest  równieŜ,  aby  stomatolog  podczas  komunikacji
z kobietą w ciąŜy lub karmiącą dowiedział się czy przechodziła wcześniej jakieś choroby, czy
leczy się na nadciśnienie, arytmię, choroby tarczycy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz zmiany zachodzące w organizmie kobiety w ciąŜy?

Na czym polega racjonalna farmakoterapia kobiet w ciąŜy w czasie laktacji?

Na czym polega profilaktyka racjonalnego odŜywiania w czasie ciąŜy?

Jaki wpływ odŜywianie ma na rozwój ciąŜy?

Jakie są zasady racjonalnego podawania leków przeciwbólowych w czasie ciąŜy?

Jakie choroby moŜe wywołać zbyt duŜa ilość środków farmakologicznych w czasie

ciąŜy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę wpływu czynników wewnętrznych i zewnętrznych na rozwój płodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące czynników wpływających na
rozwój płodu,

poszukać w róŜnych źródłach informacji o ciąŜy,

przeprowadzić analizę czynników jakie wpływają na ciąŜę,

sporządzić wykres słupkowy dotyczący pozytywnych i negatywnych aspektów
profilaktycznych w ciąŜy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

arkusz papieru.

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprawidłowego stosowania lekarstw przez kobiety w ciąŜy i w okresie

karmienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące skutków nieprawidłowego
stosowania leków w czasie ciąŜy i laktacji,

wybrać dwie sytuacje opisujące nieprawidłowe stasowanie leków przez kobiety cięŜarne,

udzielić rad kobietom karmiącym w zakresie stosowania leków.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować zaburzenia stomatologiczne występujące podczas ciąŜy?

scharakteryzować zmiany hormonalne występujące w czasie ciąŜy,
mające wpływ na stan dziąseł kobiety?

określić wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg
ciąŜy i rozwój płodu?

określić wpływ wirusów na rozwój płodu w poszczególnych
trymestrach ciąŜy?

scharakteryzować skutki uboczne samodzielnej farmakoterapii w czasie
ciąŜy?

określić wpływ ciąŜy na stan uzębienia kobiety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Zasady Ŝywienia kobiet w ciąŜy i karmiących

4.2.1. Materiał nauczania

Dieta w ciąŜy

Podczas ciąŜy naleŜy przestawić sposób odŜywiania się na nowy. Nie oznacza to jednak

rezygnacji  z  ulubionych  potraw.  Bardzo  waŜna  jest  obecnie  właściwa  dieta  w  ciąŜy,  czyli
odpowiednie  zestawienie  składników  odŜywczych.  Białko,  tłuszcze,  węglowodany  płyny
i składniki  mineralne  dostarczane  w  odpowiednich  proporcjach  spowodują  spokojny
i prawidłowy  rozwój  Twojego  dziecka.  W  tym  okresie  nie  powinno  się  ograniczać  tylko  do
trzech  posiłków  na  dobę.  Powiedzenie  jeść  za  dwoje  oznacza  spoŜywanie  mniej  obfitych
posiłków  ale  za  to  5–6  razy  na  dobę.  DuŜy  problem  stanowi  w  odŜywianiu  dieta
wegetariańska. SpoŜywanie tylko produktów roślinnych moŜe nie dostarczyć ani kobiecie ani
dziecku odpowiednich składników odŜywczych. Przygotowując posiłki naleŜy pamiętać, aby
w ciągu dnia zawsze starać się jeść owoce, warzywa, dania z twarogu, jogurty, chude mięso.
NaleŜy urozmaicać jadłospis.

Białko

Białko jest najwaŜniejszym składnikiem dla rosnącego młodego dziecka. Od czwartego

miesiąca ciąŜy zapotrzebowanie na białko wzrasta do ok. 80–100 g na dzień. Produkty
dostarczające białko są pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, przy czym białko pochodzenia
zwierzęcego jest najefektywniejsze. Zaliczamy do nich: mięso, ryby, jajka, mleko i przetwory
mleczne. Do produktów roślinnych zawierających duŜo protein zaliczamy:

−

zboŜa i produkty zboŜowe takie jak płatki owsiane, kukurydza, ryŜ, chleb gruboziarnisty,

−

rośliny strączkowe takie jak biała fasola, groch, soczewica, soja.

−

ziemniaki,

−

słonecznik,

−

orzechy.

Tłuszcze

SpoŜywanie tłuszczów powinno być ograniczone tak, aby nie odkładała się zbędna

tkanka tłuszczowa. NaleŜy  uwaŜać na tłuszcz ukryty w mięsie, rybach w tłustych wędlinach
w  niektórych  gatunkach  sera,  śmietanie  i  tortach.  DuŜe  ilości  tłuszczu  zawierają  równieŜ
produkty  smaŜone  takie  jak  frytki,  chipsy.  Najlepiej  jest  spoŜywać  chude  mięso  (wołowinę,
wieprzowinę lub drób), ryby (pstrąg, dorsz, łosoś), chude mleko, chudy jogurt, maślankę.

Węglowodany

Do węglowodanów głównie naleŜą róŜne cukry, (proste, złoŜone) glukoza, celuloza,

fruktoza.. Jednak zbyt duŜe spoŜycie węglowodanów moŜe prowadzić do otyłości. Organizm
ludzki  nie  przyjmuje  cukrów  złoŜonych,  ale  tylko  proste.  Tak,  więc  cukry  złoŜone  są
rozkładane  na  cukry  proste,  a  ich  nadwyŜka  zamieniana  jest  w  tłuszcze  doprowadzając  do
otyłości.  Ponadto  zbyt  duŜa  ilość  cukrów  wpływa  na  rozwój  próchnicy,  na  co  kobieta
w czasie  ciąŜy  jest  bardzo  naraŜona.  Warto  w  czasie  ciąŜy  spoŜywać  chleb  chrupki,  Ŝytni
i graham.  W  miejsce  ziemniaków  moŜna  do  diety  wstawić  ryŜ,  który  zawiera  duŜe  ilości
błonnika. Na śniadanie dobrze jest zjeść np. twaróg z owocami. NaleŜy zwrócić uwagę,  aby
produkty  nie  zawierały  dodatków  chemicznych  oraz  aby  owoce  nie  były  poddawane
chemicznym środkom ochrony roślin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Witaminy

Podczas całego Ŝycia, a w szczególności podczas ciąŜy, waŜne jest, aby zaopatrzyć

organizm w odpowiednią dawkę witamin. Wśród róŜnego spektrum witamin moŜemy
rozróŜnić witaminy rozpuszczalne w wodzie (B

, B

, kwas foliowy, biotyna, kwas

pantotenowy, B

, witamina C), witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).

NaleŜy  pamiętać,  aby  podczas  ciąŜy  nie  przyjmować  samemu  Ŝadnych  preparatów
farmakologicznych.  Przedawkowanie  witamin  równieŜ  moŜe zaszkodzić rozwojowi  dziecka.
Ponadto  wszystkie  te  witaminy  moŜna  uzupełnić  poprzez  odpowiednie  odŜywianie  się.
NaleŜy  spoŜywać  duŜą  ilość  świeŜych  owoców,  surowych  warzyw  w  formie  sałatek,
ś

wieŜych soków (najlepiej wyciśniętych z owoców), równieŜ mroŜonki. W codziennym

jadłospisie  kobiety  w  ciąŜy  powinny  się  znaleźć:  mleko,  jajka,  ser,  warzywa,  owoce,  mięso
lub  ryby.  WaŜne  jest,  aby  przed  przyjmowaniem  witamin  w  postaci  tabletek  lub  płynów
wzmacniających zawsze skonsultować się ze swoim lekarzem ginekologiem.

Minerały i pierwiastki śladowe

Minerały i pierwiastki śladowe są niezbędne dla organizmu. JednakŜe większa część jest

dostarczana  wraz  z  poŜywieniem.  Podczas  ciąŜy  organizm  potrzebuje  przede  wszystkim
fosforu  wapnia  i  Ŝelaza.  Wapno  moŜna  znaleźć  w  serach  twardych,  mleku,  jogurcie,
brokułach,  szpinaku,  kalarepie,  szczypiorku,  pietruszce.  Fosfor  występuje  praktycznie  we
wszystkich produktach spoŜywczych. śelazo jest produktem dosyć trudno wchłanianym przez
organizm,  a  co  za  tym  idzie  jest  utrudnione  jego  dostarczanie.  Źródłem  Ŝelaza  moŜe  być
mięso,  ryby,  szklanka  świeŜo  wyciśniętego  soku  z  pomarańczy.  Niestety  wiele  uŜywek
utrudnia  przyswajanie  Ŝelaza  przez  organizm  (herbata,  kawa,  duŜe  ilości  wapnia).  NaleŜy,
więc unikać uŜywek takich jak kawa i mocna herbata. Dziecko równieŜ pochłania duŜe ilość
Ŝ

elaza dla pokrycia własnych potrzeb. MoŜe się, więc okazać, Ŝe ilość Ŝelaza jest

niewystarczająca w organizmie. Wtedy naleŜy uzupełnić dawkę farmakologicznie. Jednak nie
wolno  tego  robić  samemu.  Zawsze  pod  kontrolą  lekarza.  Podczas  ciąŜy  naleŜy  równieŜ
zmniejszyć  dzienne  zapotrzebowanie  na  sól  kuchenną  do  minimum.  NaleŜy  unikać
produktów  mocno  posolonych,  marynowanych,  salami,  śledzi,  wędzonych  szynek,  serów
topionych  i  słonych  orzeszków  ziemnych.  Jeśli  juŜ  sięga  się  po  sól  to  najlepiej  taką,  która
zawiera niezbędny dla organizmu jod.

Napoje

Dziennie powinno się spoŜywać minimum 1,5 litra płynów. MoŜna teŜ miksować napoje

z  mleka  i  świeŜych  owoców.  Powinno  się  pić  równieŜ  soki  owocowe,  wodę  mineralną  (ale
ubogą  w  sód),  herbatki  (malwowa,  owocowa,  ziołowa,  pomarańczowa).  Powinno  się
zminimalizować  ilość  wypijanej  kawy  (z  kofeiną).  Dzienna  dawka  nie  powinna  przekraczać
2 filiŜanek  dziennie.  Kofeina  zawarta  w  kawie  moŜe  być  szkodliwa  dla  dziecka,  więc  lepiej
jest  pić  kawę  bezkofeinową.  Herbata  pita  do  posiłków  hamuje  przyswajanie  Ŝelaza  przez
organizm.

Zatrucia pokarmowe

Zatrucia pokarmowe wywoływane są najczęściej przez pałeczki z rodzaju Salmonella.

Zapobieganie  zatruciom  pokarmowym  zwłaszcza  wywołanym  bakteriami  Salmonella,  nie
wymaga  szczególnych  nakładów.  Wystarczy  przestrzegać  podstawowych  zasad  higieny
podczas  sporządzania  potraw,  dokładnie  myć  ręce  przed  posiłkiem,  dokładnie  czyścić
surowce,  przestrzegać  czasu  i  temperatury  procesów  termicznych.  WaŜne  jest  postępowanie
z  surowcami  silnie  zanieczyszczonymi,  często  posiadającymi  na  swojej  powierzchni
drobnoustroje  chorobotwórcze.  Do  takich  zaliczamy  drób,  mięso,  jaja  oraz  ryby  i  warzywa.
Surowcem  wymagającym  specjalnych  zabiegów  są  jajka.  JeŜeli  będą  poddawane  dalszej
obróbce termicznej, wystarczającym zabiegiem będzie umycie ich w ciepłej wodzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przestrzeganie wymagań sanitarno-epidemilogicznych podczas przygotowania posiłków

jest bardzo istotne zarówno dla zdrowia kobiety w ciąŜy jak i dla dziecka. Mycie rąk oraz
warzyw i owoców chroni przed róŜnymi pasoŜytniczymi chorobami. Głównymi chorobami,
które mogą rozwinąć się u człowieka są:

−

glista ludzka,

−

owsica,

−

WZW A,

−

włosogłówka.

Rys. 2. Choroby „brudnych rąk” i patogeny [opracowanie własne]

Glistą ludzką zakaŜa się przez spoŜycie pokarmów zanieczyszczonych jajeczkami

z larwami. Jaja pasoŜyta znajdują się zwykle w kale innego Ŝywiciela. Do zakaŜenia dochodzi
drogą pokarmową przez połknięcie jaj.

Owsica to choroba, którą wywołuje owsik. Dostaje się do organizmu człowieka drogą

pokarmową poprzez jaja owsika, które dostają się do organizmu po zjedzeniu zakaŜonego
pokarmu (niemyte warzywa i owoce), wkładanie brudnych rąk do ust (np. po kontakcie
z piaskiem, ziemią, po wyjściu z toalety).

Włosogłówką człowiek zaraŜa się po spoŜyciu produktów zanieczyszczonych jajeczkami

zawierającymi juŜ rozwinięte larwy. W zaraŜeniu pośredniczą muchy, które przenoszą
jajeczka z larwami z odchodów i gleby na produkty spoŜywcze. Innym ogniskiem zaraŜeń jest
droga nie przestrzegania higieny rąk.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest nazwane chorobą brudnych rąk, dlatego, Ŝe

wirus rozwija się przez nieprzestrzeganie zasad higieny. Objawem tej choroby są mdłości,
gorączka i zabarwienie skóry na kolor Ŝółty. Wirus ten często dotyczy dzieci i rozprzestrzenia
się w przedszkolach głównie. Nie powoduje marskości wątroby.

Leczenie kobiet w ciąŜy jest dość specyficzne i powinno składać się z:

−

podjęcia leczenia stomatologicznego u pacjentek w okresie ciąŜy wymaga
przeprowadzenia ukierunkowanego badania podmiotowego i przedmiotowego,

−

terapii farmakologicznej, która wymaga wiedzy o bezpieczeństwie leków i ich
względnym działaniu na płód,

−

objęciem kobiet w ciąŜ planowaną opieką stomatologiczną ze szczególnym
uwzględnieniem zabiegów higienicznych,

glista

Choroby i

patogeny

włosogłówka

owsica

WZW A

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

postępowaniem stomatologicznym ukierunkowanym na zwalczanie lęku, który ma
wpływ na psychikę pacjentki oraz pośrednio na płód,

−

przypadkach wątpliwości istnieje konieczność konsultacji ginekologicznej przed
podjęciem leczenia stomatologicznego u pacjentek w ciąŜy.

Naukowcy z Nowojorskiego Uniwersytetu wykazali, Ŝe pewien rodzaj bakterii jamy

ustnej moŜe być powiązany z porodem przedwczesnym i niską masą urodzeniową. Wcześniej
donoszono, Ŝe rozwój zapalenia dziąseł moŜe być czynnikiem zwiększającym ryzyko porodu
przedwczesnego  i  niskiej  masy  urodzeniowej.  Badacze  oceniali  poziom  bakterii  w  ślinie
297 kobiet w trzecim trymestrze ciąŜy. Stwierdzono, Ŝe wysoki poziom bakterii Actinomyces
naeslundii  w  ślinie  jest  związany  z  niską  masą  urodzenia  oraz  porodem  przedwczesnym,
podczas  gdy  wysoki  poziom  bakterii  Lactobacillus  podczas  ciąŜy  pozytywnie  wpływa  na
masę noworodka.

CiąŜa

wczesnych

tygodni

trwania

wywołuje

zmiany

fizjologiczne

w organizmie kobiety.

Charakteryzując sferę emocjonalno-motywacyjną pacjentki w ciąŜy

i karmiącej, jako pierwszy nasuwa się stres i strach.

Strach powoduje wzrost wydzielania endogennej adrenaliny oraz przyspieszenie

podstawowej przemiany materii, zwiększając zapotrzebowanie na tlen i wzmaga oporność na
znieczulenie.  U  takich  chorych  środki  miejscowo  znieczulające  nie  działają,  a  kaŜdy  dotyk
jest  odczuwany  jako  ból.  Poziom  odczuwanego  bólu  zaleŜy  takŜe  od  stresu,  na  jaki  pacjent
jest  naraŜony.  Dlatego  teŜ  przyjmując  pacjentów,  a  szczególnie  kobiety  cięŜarne,  naleŜy
zwrócić uwagę na aspekt psychologiczny wizyty, ogromnie waŜny element w relacji pacjent –
lekarz.
W  świadomości  społecznej  istnieje  utrwalony  obraz  wizyty  w  gabinecie  stomatologicznym,
którego  nieodłącznymi  elementami  są  strach  i  ból.  Zmiana  tego  wizerunku  zaleŜy  od
higienistki  stomatologicznej  oraz  jej  indywidualnego  podejścia  do  kaŜdego  pacjenta,
stwarzania ciepłej atmosfery, poinformowaniu pacjentki o planowanych działaniach.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Dlaczego dieta kobiet w ciąŜy powinna zawierać duŜo białka?

Na czym polega racjonalna dieta kobiety w ciąŜy?

Jak powinno się chronić przed infekcjami spowodowanymi brudnymi rękoma?

Czy w ciąŜy moŜna pić kawę i palić papierosy?

Czy dieta wegetariańska jest odpowiednia podczas ciąŜy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i zaznacz czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Dieta nie ma wpływu na rozwój płodu.

Wegetarianie mają dietę „przyjazną ciąŜy”.

Tylko kawa bezkofeinowa zalecana jest w ciąŜy.

Na zdrowie płodu i matki w ciąŜy wpływa równieŜ
mycie rąk.

Stomatolog nie powinien traktować kobiety
cięŜarnej w inny sposób niŜ pozostałych pacjentów.

Węglowodany są istotne w racjonalnym Ŝywieniu
karmiącej matki.

DuŜa ilość białka w diecie zastąpi witaminy.

Krwawiące dziąsła to objawy, które mogą pojawić
się u kobiety w ciąŜy.

Glista ludzka wywołuje owsicę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące Ŝywienia kobiet w ciąŜy
i karmiących,

przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj racjonalną dietę dla kobiety w ciąŜy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania informacje potrzebne do zaplanowania diety,

zaplanować dietę dla kobiety w ciąŜy,

przeprowadzić dyskusję na temat Ŝywienia w czasie ciąŜy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

arkusz papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować sferę emocjonalno-motywacyjną pacjentki w ciąŜy
i karmiącej?

zastosować zasady komunikowania się z kobietą w ciąŜy i karmiącą?

zastosować techniki zmniejszania stresu u pacjentki w ciąŜy podczas
wykonywania zabiegów stomatologicznych?

określić wpływ racjonalnego odŜywiania się kobiet w ciąŜy na
rozwój płodu?

opracować plan Ŝywienia kobiet w ciąŜy?

zaplanować Ŝywienie kobiet karmiących?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Higiena i profilaktyka chorób jamy ustnej u kobiet

cięŜarnych i karmiących

4.3.1. Materiał nauczania

Właściwa higiena jamy ustnej jest bardzo waŜna, dlatego, Ŝe stanowi profilaktykę chorób

zębów matki i płodu. Prawidłowa pielęgnacja narządu Ŝucia kobiety w ciąŜy ma wpływ na
kształtowanie się zdrowych zębów u potomstwa.

Higiena jamy ustnej polega równieŜ na zastosowaniu działań profilaktycznych

w odpowiedniej kolejności:

−

regularne szczotkowanie, uŜywanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 3. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

SpoŜywane pokarmy w sposób bezpośredni wpływają na strukturę zęba i na tkanki

twarde.  Trzeba  jednak  uwaŜać,  aby  nie  jeść  duŜych  ilości  węglowodanów,  zaś  dostarczać
organizmowi  duŜe  racje  białka,  poniewaŜ  brak  aminokwasów  moŜe  spowodować  suchość
w jamie  ustnej  i  zaburzenia  wydzielania  śliny.  SpoŜywanie  produktów  bogatych  w  wapń,
takich  jak  sery,  mleko  wzmacnia  kości  i  szkliwo  matki,  oraz  daje  podstawy  do  mocnych,
zdrowych  zębów  u  dziecka.  Kobiety  w  ciąŜy  i  w  czasie  laktacji  powinny  dbać  o  zdrowie
i higienę  swoich  zębów,  równieŜ  przestrzegając  prawidłowych  przepisów  Ŝywieniowych,
powinny  zrezygnować  z  duŜej  ilości  wspomnianych  wyŜej  węglowodanów,  które
przyczyniają się do powstania próchnicy. Jeśli Ŝują  gumy, to tylko bezcukrowe, zawierające
ksylitol. Posiłki powinny być o stałych porach, wieczorami nie moŜna jeść tłusto i w duŜych
ilościach. Kobiety w ciąŜy powinny unikać nocnego wstawania i popijania soków, nie mogą

HIGIENA

JAMY

USTNEJ

szczotkowanie

dieta

płukanie

nitkowanie

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

teŜ  spoŜywać  chipsów,  lub  innych  produktów,  które  zalegają  w  przestrzeniach
międzyzębowych.  Przy  infekcjach  gardła  kobiety  w  ciąŜy  nie  powinny  w  duŜych  ilościach
spoŜywać  środków  znieczulających  gardło,  poniewaŜ  mogą  one  wysuszyć  śluzówkę  gardła
i  przez  to  powodować  ból.  W  tym  celu,  aby  nawilŜyć  wysuszone  gardło,  kobiety  w  ciąŜy
powinny spoŜywać witaminę A+E.

Preparaty fluoru w zasadzie powinna stosować matka w czasie ciąŜy. Jednak decyzję

o  tym  powinien  podjąć  wyłącznie  lekarz  w  oparciu  o  badania.  U  dziecka  preparaty  fluoru
moŜna  podawać  zanim  jeszcze  wyrŜną  się  ząbki.  Wówczas  powierzchnia  zębów,  które  się
pojawią,  będzie  mocniejsza  i  bardziej  odporna  na  działanie  bakterii  próchnicotwórczych.
Dzieciom  do  dziewiątego  roku  Ŝycia  moŜna  podawać  0,25  miligrama  fluoru  dziennie
–  w  pastylkach  albo,  co  wygodniejsze,  w  kropelkach.  Dawka  zalecana  dla  dzieci  w  wieku
dwóch-czterech lat to 0,5 mg, powyŜej czterech lat – 1 miligram fluoru dziennie. Z łykaniem
fluoru  nie  moŜna  jednak  przesadzać.  Dawki  fluoru  powyŜej  2  mg  dziennie  uwaŜa  się  za
toksyczne.  Fluoru  nie  powinno  się  teŜ  podawać  dzieciom  mieszkającym  na  tych  obszarach,
gdzie woda pitna z wodociągów jest fluorowana, np: Wrocław.

Kobiety w ciąŜy powinny stosować równieŜ odpowiednie pasty, takie, które nie

wywołują alergii, nie draŜnią dziąseł, nie wywołują zmian w jamie ustnej. Najczęściej alergie
wywołują pasty z ziołowymi dodatkami, lub z nieznanymi środkami pomocniczymi. Kobiety
w  ciąŜy  i  kobieta  karmiąca  mogą  stosować  pasty  z  fluorem,  które  zapobiegają  powstaniu
próchnicy.  Myć  zęby  naleŜy  dwa,  trzy  razy  na  dobę,  zwłaszcza  po  obfitym  posiłku  i  przed
pójściem  spać.  Pastę  naleŜy  nałoŜyć  bezpośrednio  na  szczoteczkę  i  dokładnie  spłukać  wodą
jamę ustną. WaŜnym elementem higieny jamy ustnej jest równieŜ płukanie, po umyciu zębów
konieczne  jest  przepłukanie  jamy  ustnej  płynem  zawierającym  fluor,  w  celu  dalszemu
zapobieganiu próchnicy.

Częstość stosowania płukanek zaleŜy od ilości jonów fluorkowych:

−

codziennie zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo,

−

dwa razy na dwa tygodnie zaleca się roztwory o stęŜeniu 0,2% NaF.

Normy te są stałe, lekarz podejmuje decyzję czy kobieta w ciąŜy moŜe w takich dawkach

przyjmować fluor.

Kobieta w ciąŜy i kobieta karmiąca powinna równieŜ pamiętać o odpowiednio dobranej

szczoteczce  do  zębów,  która  musi  być  dość  miękka,  by  nie  draŜnić  dziąseł,  trzeba
przechowywać  ją  w  suchym  miejscu,  nie  moŜe  być  zostawiona  na  dłuŜszy  czas
w zamkniętym  pojemniczku.  Szczoteczkę  naleŜy  zmieniać  co  2–3  miesiące,  kiedy  to  włosie
tworzące  nie  będzie  juŜ  odpowiednio  ustawione.  Po  kaŜdym  uŜyciu  szczoteczki  naleŜy  ją
dokładnie opłukać i odstawić w bezpieczne, suche miejsce. Najlepsze są szczoteczki z włosia
syntetycznego,  czyli  nylonu,  które  nie  chłoną  wody,  są  trwalsze.  Ponadto,  jeśli  mają  czubek
zaokrąglony  nie  powodują  uszkodzenia  tkanek  miękkich  i  szkliwa.  Szczoteczki  o  miękkim
lub średniomiękkim włosiu są polecane, dlatego, Ŝe efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez
metodę czyszczenia, a nie poprzez twardość szczotki.
Dobór odpowiedniej metody szczotkowania jest równieŜ bardzo waŜny.

Metody szczotkowania zębów:

wymiatania inaczej zwana obrotową, roll,

wibracyjna: Stillmana, Chartersa, Bassa,

okręŜno-szorująca,

Fonesa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda okręŜno-szorująca

Szczotkę naleŜy umieścić pod kątem prostym do powierzchni zębów w okolicy

przydziąsłowej. Następnie dociskając wykonuje się ruchy okręŜne licząc do 5, potem
przesuwa się szczoteczkę w kierunku innych zębów tak, aby ruch okręŜny i przesuwający
nakładały się. Metodę tę zaleca się młodzieŜy i dzieciom.

Metoda Fonesa

Jest zalecana dla dzieci, poniewaŜ ma łatwy przebieg i jest łatwa do nauczenia. Polega

ona na wykonywaniu okręŜnych ruchów obrotowych. Włosie szczotki ustawia się pod kątem
prostym do długiej osi zęba. Powierzchnie policzkowe i wargowe oczyszcza się ruchami
okręŜnymi przy zwartych łukach zębowych, pozostałe, od strony jamy ustnej – przy ustach
otwartych.

Metody wibracyjne

Metoda Chartersa

Szczoteczka ułoŜona jest pod kątem 45º, włosie musi być zwrócone w kierunku

powierzchni zgryzowej i wnika w przestrzenie międzyzębowe. Szczoteczkę naleŜy przyciskać
do dziąsła i wykonywać łagodne ruchy drgająco-okręŜne licząc do 10. Istotne jest równieŜ
w tej metodzie zmieniania siły nacisku szczotki, poniewaŜ w ten sposób napływa krew do
dziąseł. Metoda ta jest dość trudna do wykonania, nieprawidłowe jej zastosowanie moŜe być
przyczyną obraŜeń szyjek zębów i choroby zębów.

Metoda Stillmana

Metoda, która przypomina metodę wymiatania, poniewaŜ ustawienie szczoteczki jest

takie samo, ale stosuje się ruchy poprzeczne zwane teŜ wibracjami, które nakładają się na
ruchy wymiatania. W jednej partii uzębienia wykonuje się 10 ruchów. Metodę tę stosuje się,
gdy spotykamy się ze stanami zanikowymi dziąseł.

Metoda Bassa

Szczoteczkę umieszcza się przydziąsłowo pod kątem 45º włosiem skierowanym do

dziąsła i przyciskać nią w ten sposób, by włosie wniknęło w kieszonkę dziąsła. Następnie
wykonuje się ruchy wibrujące do przodu i tyłu. Ruchy te muszą być energiczne, ale o bardzo
małej amplitudzie.

Zmodyfikowana metoda Bassa

Metoda to polega na ustawieniu w taki sposób szczoteczki, aby obejmowała jednocześnie

równieŜ część powierzchni zgryzowej. Powierzchnie styczne są w tej metodzie słabo
oczyszczane. Metoda ta jest bardzo trudna do wykonania, naleŜy przy niej bardzo się skupić
i prawidłowo manipulować szczoteczką.

Metoda wymiatania

Polega na ułoŜeniu szczoteczki pod kątem 45º na granicy dziąsła i zęba i wykonywaniu

ruchów  wymiatających,  szczoteczkę  naleŜy  przesunąć  po  zębie  w  kierunku  brzegów
siecznych.  Włosie  musi  wniknąć  teŜ  w  przestrzenie  międzyzębowe.  Ruchy  takie  naleŜy
powtarzać kilka razy obejmując 2 lub 3 zęby. Powierzchnie zgryzowe naleŜy czyścić tak jak
w większości metod ruchami szorującymi.  Gdy  szczoteczkę umieścimy  głębiej na dziąśle to
przesuwając  ją  w  kierunku  zęba  wykonuje  się  masaŜ  dziąseł.  Metoda  ta  jest  dość  prosta
i moŜe być polecana dla większości pacjentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nitkowanie równieŜ jest waŜnym elementem higieny jamy ustnej, poniewaŜ pozwala na

oczyszczenie przestrzeni międzyzębowych. Nić wkłada się w przestrzenie na styku zębów
i czyści się nią dokładnie wykonując ruchy w prawo i lewo. WyróŜnia się róŜne rodzaje nici,
moŜna stosować dodatkowo nici zawierające fluor, które dodatkowo chronią przed próchnicą.

Stany zapalne, infekcje jamy ustnej są częstą dolegliwością kobiet w ciąŜy,

spowodowane mogą one być obniŜoną odpornością, bakteriami, lub niewłaściwą higieną
jamy ustnej. Niewłaściwa higiena jamy ustnej moŜe doprowadzić równieŜ do próchnicy.
Tworzy się juŜ po kilku minutach po oczyszczeniu zębów na powierzchni szkliwa, które jest
w kontakcie ze śliną. Zatem widać, Ŝe profilaktyka u kobiet w ciąŜy jest waŜna, gdyŜ chroni
przed powstaniem próchnicy.

Profilaktyką próchnicy u kobiet w ciąŜy jest:

−

utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej,

−

przestrzeganie odpowiedniej diety,

−

wykorzystanie fluoru (odpowiednie dawki),

−

zabezpieczenie powierzchni zębów warstwami izolacyjnym.

NałoŜenie się na siebie czterech czynników moŜe prowadzić do powstania próchnicy są

to:

−

podatność zęba na choroby,

−

węglowodany,

−

bakterie płytki nazębnej,

−

czas.

Przestrzeganie poszczególnych zasad higieny jamy ustnej jest bardzo istotne

w  profilaktyce  próchnicy,  równie  waŜna  jest  racjonalna  dieta.  Kobiety  w  ciąŜy  powinny
spoŜywać  pełnowartościowe  białka,  aminokwasy,  składniki  mineralne,  witaminy  A,  E,  D,
duŜe  ilości  wapnia,  fosforu.  Dieta  ta  decyduje  o  jakości  tkanek  twardych  oraz  zapobiega
próchnicy.  Kobiety  w  ciąŜy  i  karmiące  powinny  spoŜywać  gumy  bezcukrowe,
w  których  cukier  zastąpiony  jest  ksylitolem.  Takie  gumy  do  Ŝucia  są  bezpieczne  i  nie
powodują wzrostu drobnoustrojów płytki nazębnej, a zatem nie tworzy się próchnica.

Fluor odgrywa duŜą rolę w profilaktyce próchnicy, wbudowuje się on w szkliwo

i oddziaływuje na obecne w nim hydroksyapatyty, czyli związki wapnia. Pod wpływem fluoru
te związki słabiej rozpuszczają się w kwasach, powodują równieŜ, Ŝe zęby stają się bardziej
oporne na bakterie, które wywołuj próchnicę. Zęby moŜna fluorkować na wiele sposobów:
1.

Fluoryzacja endogenna, fluor dostarczany jest do organizmu stale w ilościach
optymalnych do wnętrza organizmu. Taki fluor jest najbardziej przyswajalny.
Fluoryzacja endogenna dzieli się na:

−

fluorkowanie wody pitnej,

−

fluorkowanie soli spoŜywczej,

−

fluorkowanie tabletkowe.

Fluoryzacja egzogenna, czyli kontaktowa, polega ona na bezpośrednim kontakcie szkliwa
zębów ze środkiem zawierającym fluor, są to takie środki:

−

pasty do zębów,

−

płukanki,

−

ele fluorkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lakowanie stanowi kolejny punkt profilaktyki próchnicy, polega na pokryciu bruzd

i  zagłębień  w  zębach  lakiem  szczelinowym.  Bruzdy  i  szczeliny  ze  względu  na  swoją
niekorzystną budowę są miejscami, które ograniczają oczyszczanie zębów z resztek pokarmu.
Bruzdy  teŜ  ułatwiają  rozwój  bakterii,  co  sprzyja  powstawaniu  ognisk  próchnicy  juŜ  we
wczesnym  okresie  uzębienia  stałego,  ogniska  zapalne  mogą  równieŜ  powstawać  często
w okresie  ciąŜy  lub  laktacji.  Zabieg  lakowania  zębów  powinno  przeprowadzać  się  pod
kontrolą  lekarza  i  w  określonym  czasie.  Redukcja  próchnicy  po  stosowaniu  tej  profilaktyki
jest  nawet  ok.  90%,  zaleŜy  to  od  utrzymania  się  materiału  uszczelniającego.  Utratę
uszczelniacza  powoduje  nieodpowiednia  technika  zabiegu  lakowania  oraz  zbyt  wczesne
zabezpieczenie zęba po wyrŜnięciu się do jamy ustnej.

Profilaktyka chorób przyzębia powinna wyeliminować czynniki, które ułatwiają

gromadzenie się płytki. Wpływa równieŜ na:

−

zwiększenie odporności człowieka,

−

przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej,

−

przestrzeganie racjonalnej diety,

−

zdrowy trybie Ŝycia,

−

przestrzeganie wizyt u stomatologa (okresowe badania).

Dobry stan przyzębia nie da się utrzymać tylko metodami profilaktyki domowej. WaŜny

jest równieŜ instruktaŜ z kontrolą higieny jamy ustnej oraz zabiegi profilaktyczne
przeprowadzane przez stomatologa lub higienistkę.

Badanie profilaktyczne moŜe wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne,

W zaleŜności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania.

Na stan przyzębia wpływa teŜ brak równowagi hormonalnej i związane z tym zmiany

w tętniczkach osłabiają dziąsła, są one bardziej podatne na urazy i zakaŜenia. Z tego względu
kobieta  w  ciąŜy  powinna  dbać  o  swoje  zęby  dokładnie.  JeŜeli  profilaktyka  ta  nie  jest
przestrzegana prowadzi to do licznych schorzeń w tym demineralizacji zębów. Poprawa tego
stanu wiąŜe się ze zwiększeniem świadomości kobiet w ciąŜy, co do dbałości o higienę jamy
ustnej.  Zapalenia  dziąseł,  próchnica  wynikająca  z  nieprzestrzegania  zasad  higieny,
zwiększeniem  się  lepkości  śliny,  oraz  zwiększeniem  kwaśnego  odczynu,  powstanie
specyficznych  kieszonek,  w  których  fermentuje  pokarm,  to  główne  dolegliwości,  na  jakie
cierpią kobiety w ciąŜy.

Profilaktyka polega na motywacji, czyli na uzasadnieniu celowości higieny jamy ustnej,

oraz na wyeliminowaniu szkodliwych nawyków i podjęciu nowych działań zapobiegawczych.
Lekarz stomatolog powinien przeprowadzić z pacjentką wywiad i uświadomić jej, Ŝe to,
w jaki sposób będzie teraz dbała o stan swoich zębów ma ogromny wpływ na stan zębów jej
dziecka. W gabinetach ginekologicznych powinny być plakaty, ulotki, które propagują dbanie
o zęby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega higiena jamy ustnej?

Jak naleŜy przechowywać szczoteczkę do zębów?

Na czym polega płukanie jamy ustnej?

Jakie są zalety nitkowania?

W jaki sposób kobieta w ciąŜy powinna dbać o zęby?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W poniŜszym tekście wstaw w brakujące miejsca słowa: higiena jamy ustnej, płukać

jamę ustną, nitkowanie, dieta, tak, aby zdania były prawidłowo sformułowane.

Metoda czyszczenia przestrzeni międzyzębowych to ………………………………..….……
Kobieta w ciąŜy powinna równieŜ po wyszczotkowaniu i przed nitkowaniem……………….
Racjonalna…………… wpływa na zdrowie zębów.
Przestrzeganie …………………………jest waŜnym elementem profilaktyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

przeanalizować materiał nauczania dotyczący higieny jamy ustnej,

przeczytać zdania do uzupełnienia,

wstawić brakujące wyrazy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj metody szczotkowania zębów i odpowiedz na pytania:

jakie czynniki wpływają na prawidłową higienę jamy ustnej u kobiety cięŜarnej?

na czym polega nitkowanie zębów?

jaką rolę odgrywa fluor?

jakie są spoŜywcze źródła fluoru?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować materiał nauczania dotyczący higieny jamy ustnej,

wybrać i scharakteryzować metody szczotkowania zębów,

przeprowadzić ocenę metod szczotkowania zębów,

scharakteryzować działanie fluoru.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić

znaczenie

wykonywania

zabiegów

higieniczno-

profilaktycznych narządu Ŝucia u kobiet w ciąŜy?

zastosować preparaty z fluorem podczas higieny jamy ustnej?

określić zasady higieny jamy ustnej?

wykazać cele profilaktyki?

zidentyfikować metody mycia zębów?

określić zasady nitkowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Formy realizacji działań edukacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

W edukacji stomatologicznej stosuje się róŜne formy działań edukacyjnych, które mają

na  celu  poszerzenie  wiedzy  i  profilaktyki  zdrowotnej  wśród  pacjentów.  W  tym  celu
wyszukuje  się  dla  pacjentów  nowości  wydawnicze,  które  zawierają  ciekawostki  z  zakresu
stomatologii.  Stosuje  się  szkolenia  dla  pacjentów,  w  których  wykorzystuje  się  aktywizujące
metody  pracy  oraz  technologię  informatyczną.  W  realizacji  działań  edukacyjnych  powinny
być  stosowane  równieŜ  pomoce  dydaktyczne.  W  kształceniu  prozdrowotnym  waŜne  jest
równieŜ  wykorzystywanie  dydaktycznych  programów  komputerowych  z  dostępem  do
internetowych  encyklopedii  multimedialnych.  WaŜne  są  równieŜ  regularne  pogadanki,
dyskusje, spotkania z pielęgniarką, higienistką, stomatologiem.

Edukacja w zakresie działań profilaktycznych dla kobiet w ciąŜy powinna

wykorzystywać metody:

−

wykładów,

−

pogadanki,

−

seminariów,

−

szkolenia.

Wiadomości powinny być przedstawione jasno, przystępnie, prostym językiem.

Szkolenia  powinny  być  organizowane  często,  powinno  się  na  nich  prowadzić  dyskusje,
wymieniać  doświadczeniami.  Prowadzący  powinien  szerzyć  świadomość  profilaktyki
w czasie  ciąŜy.  Wiedza  powinna  być  powtarzana,  ugruntowana  i  przedstawiona  w  róŜnych
postaciach:

−

multimedialnej prezentacji,

−

filmu,

−

ulotek,

−

plakatów.

Program edukacyjny z zakresu ortodoncji powinien zawierać treści mówiące

o zapobieganiu wadom zgryzu u dzieci w jak najwcześniejszym wieku, tak, aby kobiety
w ciąŜy miały pełną świadomość działań profilaktycznych. WaŜną rolę spełnia tutaj:

−

odzwyczajenie dziecka od ssania smoczka,

−

zasypianie dziecka w odpowiedni sposób w odpowiedniej pozycji,

−

obserwacja dziecka, czy nie oddycha przez nos,

−

odzwyczajenie dziecka od niewłaściwych nawyków, obgryzanie paznokci, ssanie palca,

−

dawanie dziecku posiłków, które zmuszają do umiejętności gryzienia,

−

regularna kontrola u stomatologa.

Stomatologiczny program edukacyjny obejmuje zazwyczaj pacjentki będące w ciąŜy

i naleŜące do określonej grupy. Klinika Ginekologii w Poznaniu badaniu poddała swoje
pacjentki będące w 23–24 tygodniu ciąŜy, wiek matek około 29 lat. Wszystkie uczestniczki
programu edukacyjnego zostały dwukrotnie objęte badaniami klinicznymi i ankietowymi.

Podczas pierwszej wizyty omówiono podstawowe zasady higieny jamy ustnej. Badanie

stomatologiczne przeprowadzono za pomocą zgłębnika, zaś intensywność próchnicy
wykazano za pomocą średniej liczby PUW-z i PUW-p. U wszystkich pacjentek usunięto

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

płytkę nazębną, wyleczono zęby objęte próchnicą, usunięto zęby, a takŜe wykonano zabiegi
fluorkowania. Po porodzie powtórzono zabiegi. Pytania zadawane w badaniach ankietowych
dotyczyły własnej oceny stanu jamy ustnej, dolegliwości podczas ciąŜy, zmian dietetycznych,
higieny jamy ustnej. Pacjentki poinformowano o metodach profilaktyki próchnicy,
prawidłowej: diecie, zasadach przestrzegania higieny jamy ustnej, fluoryzacji, lakowaniu.

Przeprowadzane programy edukacyjne są udokumentowane, poddane badaniom

statystycznym wyniki, metody i wnioski moŜna odczytać w prasie stomatologicznej,
lekarskiej, podręcznikach dla studentów Uniwersytetu Medycznego lub w bibliotece jako
treści rozpraw doktorskich.

Pacjentki, które brały udział w programie edukacyjnym prowadzonym dla kobiet w ciąŜy

i laktacji, zdobyły szeroką wiedzę, ich świadomość dotycząca profilaktyki próchnicy, chorób
przyzębia, wad zgryzu wzrosła. Wskazówki, jakie dostały podczas programu przyczyniły się
do zwrócenia większej uwagi dotyczącej higieny jamy ustnej oraz profilaktyki.

Kształcenie kobiet w ciąŜy i w okresie laktacji z zakresu profilaktyki powinno być

związane  wykorzystaniem  rozmaitych  metod  nauczania  i  narzędzi  dydaktycznych.  Spośród
wielu metod nauczania wykorzystuje się często tzw. aktywizujące metody.

Debata „Za” i „Przeciw”

Metoda to jest wykorzystana podczas omawiania kontrowersyjnych tematów. Zadanie

stawiane uczniom to zaprezentowanie argumentów „za” i „przeciw” i przekonanie innych do
swoich poglądów. Uczniowie lub słuchacze uczą się jak naleŜy dyskutować, wyraŜać swoje
zdanie bez prowokacji. Wprowadzając tę metodę, nie moŜna narzucać słuchaczom swojego
punktu widzenia. KaŜda grupa musi mieć taki sam czas na wypowiedź.

Metaplan

Metoda ta pozwala na spokojne szukanie najlepszego rozwiązania oraz na zbadaniu

danego problemu. Skłania do wyraŜania opinii, krytycznej analizy faktów, formułowania
sądów.

Przebiega następująco:

−

podział klasy na grupy,

−

przygotowanie plakatu,

−

przedstawienie problemu,

−

określenie czasu dyskusji,

−

tworzenie plakatu.

Następnie uczniowie, słuchacze odpowiadają na pytanie: Jak jest?, odpowiedzi zapisują

na karteczkach, które przyklejają na wyznaczonym miejscu plakatu. Następnie odpowiadają
na pytanie: Jak być powinno? i przyklejają w wyznaczone miejsce plakatu.

Słuchacze odpowiadają na karteczkach na pytanie: Dlaczego nie jest, jak powinno być?,

przyklejają w odpowiednie miejsce na plakacie.

Uczniowie, słuchacze zapisują wnioski na karteczkach i przyklejają w odpowiednie

miejsce na plakacie.

Wnioski uogólnia się i doprowadza do wspólnego rozwiązania problemu.

Burza Mózgów

Metoda ta zwana jest równieŜ giełdą pomysłów. Daje ona moŜliwość nieskrępowanej

odpowiedzi słuchaczom, oraz ich angaŜuje. Zgłaszane pomysły są zapisywane na tablicy.
Uczniowie analizują je i wybierają te, które pomogą rozwiązać problem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drama

Metoda ta nie jest inscenizacją ani teatrem. Przekazuje ona treści w powiązaniu

z przeŜyciami i doświadczeniem. Polega na improwizacji, skłania uczestników do
wchodzenia w role, a nie do ich odgrywania. MoŜe być wykorzystana do analizy wydarzeń.

Aktywizacja pacjentów podczas szkoleń i ćwiczeń jest bardzo waŜna. Dotyczy to

higienistek stomatologicznych, wykładowców, nauczycieli. W prawidłowo przeprowadzonym
kursie powinno stosować się metody aktywizujące w celu osiągnięcia dobrych wyników
nauczania oraz określenia wspólnych wniosków.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to są metody aktywizujące nauczania?

Jakie znasz metody nauczania?

Jakie środki dydaktyczne uŜywane są przez higienistki stomatologiczne?

Jaką rolę pełnią szkolenia edukacyjne?

Jakie załoŜenia ma metoda nauczania – burza mózgów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących na temat profilaktyki

próchnicy

zębów,

profilaktyki

zmian

ortodontycznych,

profilaktyki

zmian

periodontologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować materiał nauczania dotyczący realizacji zajęć edukacyjnych,

poszukać róŜnych źródeł informacji o profilaktyce próchnicy, ortodoncji, periodontologii,

przeprowadzić analizę korzyści płynących z działań przeciwpróchniczych,

sporządzić wykres słupkowy dotyczący pozytywnych i negatywnych aspektów działań
przeciwpróchniczych, ortodontycznych, periodontologicznych,

zastosować odpowiednio metody i środki dydaktyczne.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru, pisaki.

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla uczeń.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących z zakresu higieny jamy

ustnej oraz udokumentuj realizację przeprowadzonych działań edukacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować materiał nauczania dotyczący form zajęć edukacyjnych i ich dokumentacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poszukać w róŜnych źródłach informacji o metodach edukacji, higienie jamy ustnej,
dokumentacji działań edukacyjnych,

dobrać odpowiednie formy realizacji działań edukacyjnych i udokumentować je.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących
na temat profilaktyki próchnicy zębów?

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących
na temat zapobiegania zmianom ortodontycznym?

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąŜy i karmiących
na temat zapobiegania zmianom periodontologii?

posłuŜyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji działań
edukacyjnych?

posłuŜyć się aparaturą techniczną niezbędną do prezentacji
materiałów edukacyjnych?

udokumentować realizację przeprowadzonych działań edukacyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Etyka zawodowa

4.5.1. Materiał nauczania

Etyka to dziedzina filozofii zajmująca się wartościowaniem ludzkich czynów, czyli

moralnością. Określa znaczenie pojęć moralnych i analizuje teorie uzasadniające
postępowanie człowieka.

Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej dotyczy norm moralnych dotyczących

obowiązków i powinności w ich postępowaniu z pacjentami.

Podstawowe wartości moralne to:

−

działać tylko dla dobra pacjenta,

−

nie szkodzić,

−

nie zdradzać tajemnic pacjenta.

Większość zawodów posiada spis obowiązujących norm postępowania, które zwane są

zasadami etycznymi.

Etyka lekarska stanowi zbiór najistotniejszych artykułów norm etycznych, z których

powinien wywiązywać się lekarz, przyrzeka on, Ŝe:

−

obowiązki będzie wykonywał sumiennie,

−

będzie słuŜyć Ŝyciu ludzkiemu,

−

będzie przeciwdziałał cierpieniu i chorobom,

−

nie naduŜywał zaufania pacjentów,

−

przestrzegał tajemnicy lekarskiej,

−

ciągle poszerzał swoją wiedzę i kształcił się ustawicznie.

Hipokrates jako pierwszy spisał normy, którym powinien poddać się lekarz, był twórcą

Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Zasady etyki

Wszelkie rozmowy z pacjentem dotyczące stanu zdrowia objęte są tajemnicą zawodową.

Nie  zwalnia  z  tej  zasady  nawet  śmierć  pacjenta,  jedynie  on  sam  moŜe  wyrazić  zgodę  na
przekazywanie udzielonych informacji. Odstąpienie od tajemnicy jest równieŜ dopuszczalne,
gdy leczenie wymaga konsultacji ze specjalistami, bądź, gdy zachowanie pewnych informacji
w  tajemnicy  stanie  się  przyczyną  zagroŜenia  zdrowia  lub  Ŝycia  chorego  i  innych  osób.
Złamanie  tajemnicy  jest  dopuszczalne  w  przypadku,  gdy  wymagają  tego  przepisy  prawa.
Ujawnione  powinny  być  fakty  zagroŜenia  zdrowia  lub  Ŝycia  wynikające  z  łamania  praw
człowieka.

W praktyce zawodowej naleŜy kierować się hasłem salus aegroti suprema lex esto –

zdrowie chorego najwyŜszym prawem. W przypadkach nie cierpiących zwłoki nie moŜna
odmówić pomocy osobie chorej.

Pacjentowi naleŜy się szacunek, poszanowanie godności i intymności niezaleŜnie od

narodowości,  płci,  rasy,  wieku,  wyznania  czy  pozycji  materialnej  lub  innych  czynników.
Pacjenta naleŜy traktować z Ŝyczliwością, wykonując swoje obowiązki zawodowe starannie,
zgodnie  ze  swoją  najlepszą  wiedzą  i  umiejętnościami.  Pacjent  ma  prawo  do  informacji
o swoim  stanie  zdrowia,  przekazanych  w  sposób  dla  niego  zrozumiały.  MoŜe  wyrazić  takŜe
Ŝ

yczenie nieudzielania mu informacji; przekazywanie wiadomości o stanie zdrowia pacjenta

rodzinie  powinno  być  takŜe  uzgodnione  z  chorym.  NaleŜy  poinformować  pacjenta
o ewentualnych  negatywnych  dla  zdrowia  następstwach  leczenia,  gdyŜ  ma  od  prawo  do
odstąpienia  od  zabiegu.  Postępowanie  lecznicze  wymaga  zgody  pacjenta,  w  przypadku  osób
nieprzytomnych i niepełnoletnich zgody rodziców lub opiekunów. JeŜeli osoba niepełnoletnia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest  zdolna  do  świadomego  wyraŜenia  zgody,  naleŜy  starać  się  uzyskać  takŜe  zgodę  z  jej
strony.  W  przypadku  osób  niepełnoletnich  informacje  o  stanie  zdrowia  przekazuje  się
rodzicom  lub  opiekunom.  W  razie  pomyłki  naleŜy  poinformować  o  niej  pacjenta
i  zapewnić  mu  jak  najlepszą  pomoc.  Bez  zgody  pacjenta  moŜna  wykonać  badanie
w przypadku, gdy zagroŜone jest zdrowie lub Ŝycie osoby badanej lub innych osób.

Wykonując obowiązki zawodowe nie naleŜy posługiwać się metodami szkodliwymi,

bezwartościowymi lub nie potwierdzonymi naukowo. NaleŜy ciągle uzupełniać swoją wiedzę
i rozwijać umiejętności zawodowe. W trakcie pracy nie wolno znajdować się pod wpływem
alkoholu czy środków uzaleŜniających. Nie wolno stosować środków i metod dopingowych
w celach innych niŜ lecznicze.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest etyka lekarska?

Jakie cechy powinna mieć higienistka stomatologiczna, która postępuje zgodnie z etyką?

Czy kaŜda higienistka stomatologiczna w naszych czasach postępuje zgodnie z etyką?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy poniŜszych przypadków zidentyfikuj, która z wymienionych

higienistek stomatologicznych przestrzega zasad etyki zawodowej.

Opisy przypadków

Przypadek A

Anna często opowiada w domu o dolegliwościach poszczególnych pacjentów, zawsze

informuje chorych o działaniach profilaktycznych.

Przypadek B

GraŜyna nie ma cierpliwości do pacjentów, nie przeprowadza z nimi szczegółowego

wywiadu, ale zawsze zajmuje się pacjentami, kiedy tego potrzebują.

Przypadek C

Maria zawsze ma czas dla pacjentów, udziela im rad dotyczących profilaktyki,

informacją na temat schorzeń nie dzieli się z innymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować materiał nauczania dotyczący etyki zawodowej.

przeprowadzić analizę przypadków,

zidentyfikować cechy higienistki stomatologicznej postępującej etycznie,

wskazać imię higienistki, która postępuje zgodnie z zasadami etyki,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaprezentuj działania higienistki stomatologicznej postępującej zgodnie z zasadami etyki

zawodowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poszukać w róŜnych źródłach informacji dotyczących etyki zawodowej,

określić działania etyczne higienistki stomatologicznej,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować zasady etyki zawodowej?

uzasadnić zalety etyki lekarskiej?

wskazać cele etyki zawodowej?

zidentyfikować zachowanie higienistki stomatologicznej postępującej
zgodnie z etyką?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Czynnikiem teratogennym, mogącym zaburzyć rozwój płodu nie

jest stres.

jest nieprawidłowa dieta.

są leki.

jest racjonalna dieta.

2. Początek ciąŜy wiąŜe się z zaburzeniami hormonalnymi, które polegają na

wytwarzaniu zbyt małej ilości wszystkich hormonów.

wytwarzaniu duŜej ilości hormonów.

zmianie ilości glukagonu.

wzroście poziomu testosteronu, a spadku poziomu hormonów.

3. Poziom hematokrytu w ciąŜy

maleje.

czasami rośnie.

rośnie.

nie ulega zmianie.

4. Dolegliwościami stomatologicznymi występującymi u kobiet w ciąŜy jest

zapalenie krtani.

wyjałowienie jamy ustnej.

zapalenie dziąseł.

krwawienie z dziąseł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W jamie ustnej kobiet w ciąŜy występuje zazwyczaj

grzyb.

torbiel.

bardzo duŜa ilość śliny.

bardzo mała ilość śliny.

Kobieta w ciąŜy powinna spoŜywać małe ilości
a)

mleka.

witamin.

cukru.

białka.

Dieta kobiety podczas ciąŜy powinna być
a)

mało urozmaicona.

o niskiej zawartości aminokwasów.

o duŜej zawartości węglowodanów.

racjonalna i urozmaicona.

Częste dolegliwości kobiet w ciąŜy to
a)

tylko krwawienie.

tylko zapalenie jamy ustnej.

próchnica.

zapalenie dziąseł, krwawienie dziąseł, obrzęk dziąseł.

Doksycyklina podawana w ciąŜy moŜe spowodować zabarwienie zębów na kolor
a)

ółty.

biały.

granatowy.

czarny.

10.

Po porodzie częstą dolegliwością u kobiet karmiących jest
a)

zwyrodnienie szczęki.

zaburzenie artykulacji dźwięków.

rozchwianie zębów.

zapalenie dziąseł.

11.

Najbezpieczniejszymi lekami stosowanymi w ciąŜy są
a)

NLPZ.

antybiotyki.

leki homeopatyczne.

przeciwgrzybiczne.

12.

W ciąŜy kobiety mogą spoŜywać kawę
a)

z duŜą ilością kofeiny.

z alkoholem.

z duŜą ilością cukru.

bezkofeinową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Zatrucia pokarmowe u kobiet w ciąŜy mogą nastąpić na skutek
a)

nie przestrzegania zasad higieny.

mycia warzyw i owoców.

przechowywania pokarmów we właściwych temperaturach.

podawania antybiotyków.

14.

Kobieta w ciąŜy wymaga
a)

odpowiedniego traktowania i podejścia „terapeutycznego” lekarza.

stomatologicznej indywidualnej terapii.

takiego samego traktowania jak kaŜdy pacjent.

dodatkowych leków.

15.

Hipokrates to
a)

twórca pierwszego kodeksu etycznego lekarzy.

twórca zasad leczenia stomatologicznego.

pierwszy stomatolog.

pierwsza pomoc stomatologiczna.

16.

Higienistka stomatologiczna postępująca zgodnie z kodeksem etyki powinna
a)

być cierpliwa tylko w stosunku do dzieci.

być sumienna, gdy jest obserwowana.

być otwarta, gdy ją poprosi o to lekarz.

być cierpliwa, sumienna, otwarta w stosunku do wszystkich pacjentów.

17.

Profilaktyka stomatologiczna u kobiet w ciąŜy jest
a)

bardzo waŜna.

mało waŜna.

czasami tylko waŜna.

w ogóle nie potrzebna.

18.

Higiena jamy ustnej polega na
a)

szczotkowaniu raz dziennie.

płukaniu jamy ustnej wodą z dodatkiem soli.

nitkowaniu gdy sobie przypomnimy.

regularnym szczotkowaniu, nitkowaniu i płukaniu jamy ustnej.

19.

Edukacja zdrowotna, instruktaŜ higieny jamy ustnej przeprowadzany jest głównie przez
a)

nauczycieli.

higienistki stomatologiczne.

techników dentystycznych.

terapeutów.

20.

Higienistki stomatologiczne w swoich szkoleniach korzystają
a)

z przypadkowych metod dydaktycznych.

z dostępnych środków dydaktycznych.

z form aktywizujących słuchacza.

wyłącznie z plakatów i ulotek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąŜy i karmiących

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITARATURA

Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 1994

Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001

Krajewski W.: Zagadnienia współczesnej profilaktyki stomatologicznej. WM, Warszawa
1995

Rosłan-Szulc K.: ABC twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994