Roman Jakobson „Poetyka w świetle językoznawstwa”

:

 Każdy  akt  mowy  składa  się  z  konstytutywnych  czynników  charakterystycznych  dla  każdego  przypadku  komunikacji 

językowej.  Nadawca kieruje  komunikat do  odbiorcy.  Aby  komunikat  był  efektywny,  musi  odnosić  się  do  kontekstu
(czyli musi coś oznaczać) uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. 
Konieczny jest kod, w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i dla odbiorcy (dla tego, kto „koduje” i tego, 
kto  „dekoduje”  komunikat). Musi  zaistnieć  również  kontakt – fizyczny  kanał i  psychiczny związek  między  nadawcą  i 
odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji. Wszystkie te czynniki, nieodłącznie związane 
z komunikacją słowną, mogą być przedstawione na schemacie w następujący sposób:

KONTEKST

KOMUNIKAT

NADAWCA .............................................................ODBIORCA

KONTAKT

                                                                                            KOD

 Każdy z sześciu czynników dzieła literackiego determinuje inną funkcję języka. Odmienność każdorazowego aktu mowy 

polega  nie  na  monopolu  którejś  z  tych  funkcji,  ale  na  odmiennym  porządku  hierarchicznych  funkcji.  Struktura  słowna 
komunikatu zależy przede wszystkim od funkcji dominującej.

REFERENCYJNA

POETYCKA

EMOTYWNA                                            KONATYWNA

FATYCZNA

METAJĘZYKOWA

Ҩ funkcja referencyjna (oznaczająca, poznawcza):

- nakierowana na kontekst, 
- realizuje się w przekazywaniu informacji, 
- odzwierciedla rzeczywistość, 
- jest zasadniczym celem licznych komunikatów,

Ҩ funkcja emotywna (ekspresywna):

- ześrodkowana na adresacie, 
- wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o czym on mówi,
- chodzi o wywarcie wrażenia pewnej emocji, prawdziwej lub udanej,
- czysty element emotywny w języku stanowią wykrzykniki, 
- obnażona  w  wykrzyknikach,  zabarwia  do  pewnego  stopnia  wszystkie  nasze  wypowiedzi  w  płaszczyźnie 

fonicznej, gramatycznej i leksykalnej,

Ҩ funkcja konatywna:

- orientacja na odbiorcę, 
- prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formach wołacza i rozkaźnika,

Ҩ funkcja fatyczna:

- nastawiona na kontakt, 
- przejawia się przede wszystkim w usiłowaniu rozpoczęcia, przedłużenia lub podtrzymania komunikacji,

- wspólna ptakom i ludziom,
- pierwsza funkcja słowna, którą opanowują dzieci 

(zdradzają one skłonność do komunikowania zanim są zdolne nadawać 

lub odbierać komunikat zawierający informację)

,

Ҩ funkcja metajęzykowa:

- nastawiona na kod,
- wypowiedź przybiera funkcję  metajęzykową ilekroć  nadawca  lub odbiorca chcą  sprawdzić, czy posługują  się 

jednakowym kodem,

- każdy 

proces nauki języka

(szczególnie  proces  przyswajania  sobie  przez  dzieci  języka  ojczystego)  posługuje  się  na  szeroką 

skalę operacjami metajęzykowymi,

Ҩ

funkcja poetycka (estetyczna, autoteliczna):

- nastawienie na sam komunikat, skupienie na komunikacie dla niego samego,
- nie jest jedyną funkcją w zakresie sztuki słowa, jest wszakże jej dominantą, funkcją determinującą, 
- w pozostałych aktach językowych występuje jako element podrzędny, akcesoryjny,
- funkcja ta, przez wysunięcie wyczuwalności znaku, pogłębia podstawową dychotomię: znak-przedmiot,
-

jest  projekcją  zasady  ekwiwalencji  z  osi  wyboru  na  oś  kombinacji

:  ekwiwalencja  staje  się

konstytutywnym chwytem szeregu,

- jest zawsze implikowana przez wiersz,
- skutkiem jej istoty jest panowanie paralelizmu na wszystkich poziomach organizacji tekstu,
- jej nieodłącznym elementem jest wieloznaczność,



poetyka:

→ przedmiotem jej rozważań jest zagadnienie, co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki,

→ jest predestynowana do tego, by zajmować czołowe miejsce w literaturoznawstwie,

→ integralna część lingwistyki,

→ zajmuje się funkcją poetycką nie tylko w poezji,



doszło  do  pomieszania  terminów  „literaturoznawstwo”  i  „krytyka”,  co  skłania  badaczy  literatury  do  zastępowania  opisu  wewnętrznych 
walorów dzieła literackiego subiektywnymi cenzorskimi wyrokami,



literaturoznawstwo składa się z dwóch serii problemów:



z synchronii (produkcja literacka epoki i ta część tradycji, która jest dla tej epoki żywotna lub została w niej przywrócona do życia),



z diachronii,



funkcja magiczna (np. Niech mu ręka uschnie!),



metafora jest zjawiskiem językowym, niemającym nic wspólnego z wyobraźnią,



u podstaw przypadku wersowego (poszczególnej linijki wersowej) leży wzorzec wersowy,



średniówka nie musi łączyć się z pauzą, nie musi być uchwytna dla ucha,



rytm – swobodna wariacja przypadków wersowych,



rym nieuchronnie pociąga za sobą zależności semantyczne między jednostkami rymowymi, jest szczególnym przypadkiem paralelizmu.