Microsoft Word - ALTERNATYWNE METODY W UCZENIU PRZEDMIOTÓW HUMANISTYCZNYCH.doc

ALTERNATYWNE METODY W UCZENIU PRZEDMIOTÓW

HUMANISTYCZNYCH

„S ł ys z a łe m i z a p o mn i a łe m

W id z i a łe m i z a p a mi ę t a łe m

Z r o b i ł e m i z r o z u m i a ł e m” .

Konfucjusz

Jesteśmy świadkami

uczestnikami reform

dokonujących się

w polskiej szkole. Nie ma już w niej miejsca na pełnienie przez nauczyciela
tradycyjnej roli, która gwarantowała mu centralną i dominującą pozycję
w procesie nauczania, tzn. przekazywania wiedzy i kontrolowania uczniów.

Zdajemy sobie sprawę z faktu, iż nauczyciel musi zmienić swe myślenie

na  temat  roli,  jaką  pełni.  Szkoła  przecież  już  dawno  przestała  być  jedynym
miejscem  uczenia  się,  a  nauczyciel  ekspertem  w  danej  dziedzinie  wiedzy.  Nie
musi,  więc  wiedzieć  wszystkiego.  Jego  zadaniem  jest  wyposażenie  uczniów  w
podstawowe umiejętności radzenia sobie ze zmieniającą się rzeczywistością.

Współczesny uczeń musi być przygotowany do wieloaspektowego

funkcjonowania  w  świecie,  dlatego  ważniejsze  są  dziś  dla  niego  umiejętności
(analizowania,  obserwowania,  poszukiwania  wiadomości,  podejmowania
decyzji  i  przekonywania,  komunikowania  się,  korzystania  z  urządzeń
medialnych  gwarantujące  możliwość  szybkiego  odnalezienia  się  w  otaczającej
go  rzeczywistości)  niż  szczegółowa,  encyklopedyczna  wiedza.  Dziecko  jest
podmiotem  kształcenia,  dlatego  punktem  wyjścia  w  procesie  edukacji  powinno
być zaspokajanie jego potrzeb, rozwijanie zainteresowań, dostrzeganie osiągnięć
i pomoc w walce z niepowodzeniami.

Wskaźnik efektywności uczenia się jest ściśle związany z metodami

nauczania.  Ich  dobór  nie  może  być,  zatem  przypadkowy,  a  zestaw  ubogi
i  monotonny.  Pytanie  Jak  uczyć?  Dotyczy  każdego  etapu  edukacji.  Szczególną
rolę  odgrywa  w  szkole  podstawowej,  kiedy  nauczyciel  spotyka  dziecko  o
ogromnym  potencjale  aktywności  badawczej,  ciekawości  poznawczej  i
ekspresji.  Bogaty  katalog  stosowanych  metod  nauczania,  świadomość,  jak  i
kiedy  ich  używać,  to  atuty  nauczyciela  przedmiotów  humanistycznych,
warunkujące skuteczność realizacji celów programowych.

współczesnej

szkole

szczególnej

wagi

nabiera

nauczanie

wykorzystujące metody alternatywne.

Łącząc słuchanie, mówienie, spostrzeganie i działanie, angażują one

uczniów o różnych preferencjach sensorycznych, odmiennych stylach myślenia i
typach inteligencji.

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

POJĘCIE „METODY NAUCZANIA”
W dydaktyce metodą określa się sposób działania, w wyniku, którego

nauczyciel  umożliwia  uczniom  przyswojenie  wiadomości  i  opanowanie
umiejętności.  Słowo  to  wywodzi  się  z  języka  greckiego  i  oznacza  drogę
dochodzenia  do  prawdy,  sposób  postępowania,  badania.  Nauczyciel,  zatem  jest
nie tylko tym, który przekazuje określone informacje, lecz również osobą, której
zadaniem  jest  wybór  takich  sposobów,  które  pozwolą  uczniowi  skutecznie  tę
wiedzę  przyswoić.  Dobór  metod  nauczania  zależy  najczęściej  od  ogólnych
celów  kształcenia,  szczegółowych  zadań  dydaktycznych,  przedmiotu  nauczania
i  wieku  uczniów.  Subiektywnym  czynnikiem  doboru  jest  przygotowanie
merytoryczne  i  metodyczne  nauczyciela  oraz  posiadane  środki  dydaktyczne.
Należy  tu  zaznaczyć,  że  nie  ma  jednoznacznego  kryterium  wartości
poszczególnych metod, a ich skuteczność zależy również od zespołu klasowego,
w którym są realizowane.

ALTERNATYWA – przemienność, możliwość wyboru, pomiędzy co

najmniej dwiema możliwościami.

Metody alternatywne doskonale współgrają ze specyfiką rozwoju dziecka

w wieku szkolnym.

Dzieci charakteryzują się naturalną spontanicznością, energią i chęcią

ruchu.  Z  tego  powodu  uczestniczą  chętniej  w  takich  formach  edukacji,  które
dają  im  możliwość  działania.  Nauczyciel  powinien,  więc  wykorzystywać  te
naturalne  potrzeby  dziecka,  planując  zajęcia  dydaktyczne  i  dążyć  do  tego,  by
nauczać  poprzez  działanie.  Zajęcia,  które  oferują  uczniom  aktywne  działania
zaspokajają  ich  potrzebę  ruchu  i  zabawy  i  są  dla  nich  atrakcyjniejsze.  Nowy
materiał  może  zostać  w  ten  sposób  postrzegany  przez  uczniów  wszystkimi
zmysłami.  Osobiste  przeżycie  poprzez  poznanie  sprawia,  że  wiedza  zostaje  w
pamięci na dłużej, co jest szczególnie ważne w nauczaniu.

Zastosowanie metod alternatywnych umożliwia też uczniom identyfikację

z nauczanym przedmiotem, a co najważniejsze uczniowie reagują spontanicznie,

Alternatywne metody sprawiają też, że klimat w czasie lekcji i stosunek

pomiędzy  nauczycielem  a  uczniem,  znacznie  poprawiają  się.  Bezpieczna
atmosfera  i  ciekawe  formy  pracy  działają  na  uczniów  bardzo  korzystnie.
Uczestniczą oni w takich zajęciach chętniej a ich motywacja do nauki wzrasta.

Analizując wyżej opisane treści można stwierdzić, iż przez metody

alternatywne rozumie się zastępowanie tradycyjnych metod nauczania,
metodami wspierającymi aktywność edukacyjną dzieci ( formy percepcyjno –
innowacyjne).

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

METODY AKTYWIZUJĄCE- ZAŁOŻENIA I CELE
Szybkie tempo zmian dzisiejszego świata i gwałtowny przyrost wiedzy

powodują,  że  trzeba  ponownie  zapytać,  jakie  umiejętności  powinien  wynieść
uczeń  ze  szkoły.  Można  założyć,  że  potrzebna  będzie  mu  umiejętność
samodzielnego  uczenia  się,  gromadzenia  i  oceniania  informacji,  planowania
własnej  pracy  i  twórczego  rozwiązywania  problemów.  Umiejętności  trzeba
ćwiczyć. W przeciwieństwie do  informacji czy  faktów  nie da się  ich przekazać
drogą werbalną. Jednym ze sposobów kształcenia powyższych umiejętności jest
stosowanie  tzw.  metod  aktywizujących.  Pod  nazwą  tą  kryją  się  takie  metody,
które  zwiększają  czynny  udział  uczniów  w  zajęciach  dydaktycznych,
ograniczając  jednocześnie  rolę  nauczyciela  do  pomagania  uczącym  się  w
osiągnięciu  celów  dydaktycznych.  W  toku  zajęć  uczniowie  za  ich  pomocą
pogłębiają zainteresowanie problemem, szukają twórczych rozwiązań, rozwijają
własne pomysły, idee. Doskonalą też umiejętność poszukiwania, porządkowania
i  wykorzystywania  informacji  z  różnych  źródeł,  oraz  posługiwania  się
technologią  informacyjną.  Doskonalą  sposoby  komunikowania  się,  prezentacji
własnych  poglądów  i  dokonań,  dyskutowania  na  różne  tematy.  Przyswajają
metody  i  techniki  negocjacyjnego  rozwiązywania  konfliktów  i  problemów.
Doskonalą  efektywne  współdziałanie  w  zespole  i  pracę  w  grupie,  budowanie
więzi  międzyludzkich,  podejmowanie  indywidualnych  i  grupowych  decyzji.
Przygotowują  się  do  publicznych  wystąpień.  Z  biernego  odbiorcy  przeobrażają
się  w  aktywnego  uczestnika  planowania,  organizowania  i  oceniania  własnej
pracy.  Niewątpliwym  atutem  metod  aktywizujących  jest  angażowanie  różnych
zmysłów i kanałów percepcji, co pozwala na lepsze zrozumienie i zapamiętanie
nauczanych  treści.  Badania  nad  percepcją  dowiodły,  że  im  więcej  zmysłów
zaangażowanych  jest  w  naukę,  tym  trwalsze  są  efekty  (ludzie  generalnie
pamiętają  10%  tego,  co  słyszą,  20%  tego,  co  widzą,  40%  tego,  o  czym
rozmawiają  i  aż  90%  tego,  co  robią).  Celowy  jest  wybór  takich  sposobów
nauczania,  które  będą  wymagały  od  ucznia  aktywnego  włączenia  się  w
zdobywanie  wiedzy.  Aktywizujące  metody  nauczania  przy  całej  swej
skuteczności  zazwyczaj  nie  wymagają  skomplikowanych  i  drogich  pomocy.
Niezbędne  jest  stworzenie  odpowiednich  warunków  pracy,  do  których
zaliczymy  sprawną  organizację,  zaplanowany  szczegółowo  scenariusz  zajęć,
obliczony  czas,  potrzebny  na  wykonanie  zadania,  a  przede  wszystkim
stworzenie atmosfery, dającej poczucie

bezpieczeństwa, aby każdy uczeń

mógł przedstawić swe pomysły, niezależnie od jego pozycji w gronie kolegów.

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

JAK UCZYĆ?

-PROBLEM DOBORU METOD NAUCZANIA –

UCZENIA SIĘ PRZEDMIOTÓW HUMANISTYCZNYCH.

Autorka książki „ABC metodyki języka polskiego” Maria Nagajowa

klasyfikuje metody nauczania w następujący sposób:

Metody nauczania

Metody

Metoda

słowne

zajęć praktycznych

oglądowa

Metoda

podająca

poszukująca

Heureza

Metoda

problemowa

Strategie (drogi) uczenia się odpowiadające każdej z metod oraz określone
czynności nauczyciela i ucznia (w ujęciu M. Nagajowej)

Metody

nauczania

Drogi uczenia

się

Czynności

nauczyciela

Czynności ucznia

Metoda
podająca

Uczenie się
przez
przyswajanie

Podawanie lub
udostępnianie
gotowej wiedzy

Przyswajanie
gotowej wiedzy

Metoda
poszukująca

Uczenie się
przez
odkrywanie

Kierowanie
procesem
rozwiązywania
zagadnień

Rozwiązywanie
zagadnień,
dokonywanie
odkryć,
zdobywanie wiedzy

Metoda zajęć
praktycznych

Uczenie się
przez działanie

Organizowanie
działalności
praktycznej

Działanie
przeobrażające
rzeczywistość

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

Metoda
oglądowa

Uczenie się
przez
przeżywanie

Eksponowanie
wartości
moralnych,
estetycznych
i innych

Poznawanie
wartości i ich
przeżywanie

Kryteria doboru metod nauczania

Sposoby swej pracy z dziećmi i młodzieżą nauczyciel powinien dobierać

w zależności od:

 wieku uczniów,
 charakterystycznych

właściwości

poszczególnych

przedmiotów

nauczania,

 celów i zadań dydaktycznych, które należy zrealizować w ciągu danej

lekcji lub jednostki metodycznej.

Dobór metod nauczania stanowiących ważne ogniwo układu: „cele

– treści – zasady – metody – formy organizacyjne – środki nauczania
– uczenia się”, zależy od pozostałych ogniw tego układu, wpływając na
efektywność kształcenia (również kształcenia humanistycznego).

Charakterystyka metod aktywizujących

„Wyryj te słowa w swojej pamięci...
efektywniej uczysz się podczas zabawy.”

Peter Kline

Drama

Istotą dramy jest konflikt wzięty z życia, z literatury lub po prostu

wymyślony. Umożliwia przeżycie określonych problemów, poszukiwanie
własnych rozwiązań i dokonywanie wyborów. Przyspiesza to emocjonalne,

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

intelektualne i społeczne dojrzewanie uczniów. Drama uczy chyba
najważniejszej sprawy w edukacji dorastającego człowieka: samowiedzy,
rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć.

Przebieg dramy:
1. Wprowadzenie przez nauczyciela (przedstawienie zdarzenia, sytuacji

wyjściowej).

2. Przygotowanie się uczestników do wejścia w role (rozmowy,

dyskusje, własne przemyślenia).

3.  Odgrywanie ról przez uczestników.
4.  Omówienie (pytania, rozmowy, komentarze).
Metoda dramy ma szerokie znaczenie:
–  jest doskonałym ćwiczeniem językowym,
–  rozwija myślenie i wyobraźnię,
–  pozwala  zrozumieć  przeżycia  i  zachowania  innych  ludzi,  postaci

literackich, pogłębia emocjonalny związek z nimi,

–  uczy komunikatywności,
–  ćwiczy koncentrację,
–  rozwija język ciała i uczy rozumienia go,
–  uatrakcyjnia edukację szkolną,
–  ułatwia zapamiętanie odgrywanych faktów.
W  dramie  wykorzystuje  się  spontaniczność  uczniów,  chęć  do  aktywnego

działania, naturalną potrzebę zabawy, bycia w roli matki, sprzedawcy, itp.

Burza mózgów

Istotą jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na

rozwiązanie jakiegoś problemu.

Prowadzący podaje problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły

rozwiązań, zapisuje je na tablicy. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja
i wybór najlepszego rozwiązania.

W czasie burzy mózgów pracuje się indywidualnie, ale na rzecz całego

zespołu, którego zadaniem jest zgromadzenie jak największej liczby pomysłów
czy faktów do podanego problemu.

Mapa mentalna

To metoda wizualnego opracowania problemu z wykorzystaniem pojęć,

skojarzeń, symboli, haseł i zwrotów.

Celem stosowania tej metody jest usystematyzowanie świeżo zdobytej

wiedzy

lub

wizualizacja

posiadanych

wiadomości.

Ponadto

w trakcie pracy tą metodą uczniowie doskonalą zarówno umiejętności
techniczne: czytanie, pisanie, rysowanie, jak i umiejętności umysłowe:

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

planowanie, klasyfikowanie, uogólnianie. Muszą również współdziałać ze sobą,
dyskutować, przekonywać o swoich racjach, ale także rezygnować ze swoich
pomysłów na rzecz dochodzenia do uzgodnionego porozumienia.

Mapy mentalne ilustrują spiralność i złożoność naszego myślenia i

jednoczesnego dziania się spraw i problemów. Punktem startowym jest
dowolny, złożony problem.

Dyskusja dydaktyczna

Dyskusja dydaktyczna to zorganizowana wymiana myśli i poglądów na

dany temat, która:

–  pobudza i rozwija myślenie,
–  pomaga kształtować poglądy i przekonania,
–  uczy oceny poglądów innych ludzi,
–  kształci umiejętność formułowania myśli i ich wypowiadania,
–  uczy  krytycznego  spojrzenia  na  własne  poglądy  i  zmusza  do  ich

weryfikacji.

W przebiegu dyskusji wyróżniamy trzy etapy:
1. wprowadzenie, polegające na takim sformułowaniu problemu, by

pobudzał do myślenia i wypowiadania się,

2. dyskusja właściwa, której istota sprowadza się do zespołowego

rozwiązania problemu,

3. podsumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego, poszerzone w

rzeczywistości

szkolnej

ocenę

udziału

i zaangażowania uczniów.

Dyskusja może mieć charakter wolny – wtedy wszyscy na równych

prawach biorą w niej udział, respektując wcześniej ustalone zasady
dyskutowania (udzielanie głosu, limit czasu).

Dyskusja może przybierać charakter panelu – wtedy kilka wyznaczonych

osób wcześniej przygotowuje swoje wystąpienie. Jest to tzw. gremium
dyskutujące, pozostali uczniowie są słuchaczami. W drugiej dyskusji głos może
zabierać osoba z audytorium. Nad całością dyskusji czuwa nauczyciel.

Debata za i przeciw

Jest to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach,

prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych
wystąpień oraz efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie. Sprzyja
ona budowaniu więzi międzyludzkich oraz łatwiejszemu podejmowaniu
indywidualnych i grupowych decyzji.

W debacie, ważne są reguły uczestnictwa, które należy ustalić z grupą

wcześniej. Uczniowie muszą mieć także świadomość, że celem debaty jest

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

znalezienie najlepszego rozwiązania dla wspólnego problemu, a nie wyłonienie
zwycięzców
i pokonanych.

Metaplan

Ta metoda pozwala na spokojne rozważenie omawianego zagadnienia i

poszukiwanie wspólnego, optymalnego rozwiązania. Jej istota sprowadza się do
tworzenia podczas rozmowy o problemie plakatu, który nosi nazwę metaplanu.

Schemat metaplanu

Linia czasu

Polega na zaznaczeniu wydarzeń w ujęciu chronologicznym na długim

arkuszu papieru. Dobrze jest dodać krótkie opisy tych wydarzeń lub też zdjęcia
z podpisami, względnie zaprezentować je w innej, krótkiej formie.

Linię czasu można zastosować na wielu przedmiotach. Na języku polskim

można

wykorzystać

ją

zaprezentowania

kolejności

wydarzeń

w czytance czy lekturze. Na linii czasu możemy zaznaczyć pory roku (Historia
brzydkiego kaczątka), a obok wydarzenia w formie zdań lub ich
równoważników, które można wzbogacić ilustracjami.

Wpisujemy problem, który jest

przedmiotem dyskusji

Jak jest?

Jak być powinno?

Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?

Wnioski

wiosna

zima

jesień

lato

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

Metoda projektu

Polega ona na samodzielnej pracy uczniów, którzy realizują postawione

im zadania w tzw. grupach zadaniowych.

Takie przedsięwzięcie charakteryzuje się tym, że:
– ma określone cele i metody pracy,
– posiada wyznaczone terminy realizacji całości oraz poszczególnych

etapów,

– wyznaczone są osoby odpowiedzialne za jego realizację,
– znane są kryteria oceny poszczególnych etapów pracy i rodzajów

aktywności uczniów,

– rezultaty pracy prezentowane są publicznie (na forum klasy, szkoły),
– nauczyciel

przygotowuje

instrukcję

dla

uczniów,

której

uszczegóławia tematykę projektu, cele, metody, terminy i kryteria
oceny.

Projekt jest zadaniem trwającym kilka dni, a nawet tygodni. Planując

projekt musimy wziąć pod uwagę następujące etapy:

1.  Określanie tematu projektu.
2.  Przygotowanie instrukcji.
3.  Praca nad projektem.
4.  Prezentacja.
Biorąc  pod  uwagę  rezultaty  takiego  przedsięwzięcia  można  przyjąć,  że

istnieją dwa rodzaje projektów – metod nauczania: projekty badawcze
i projekty działania lokalnego.

Uczniowie w trakcie pracy nad projektem uczą się:
–  pracy z różnymi źródłami wiedzy,
–  przeprowadzania rozmów i wywiadów,
–  krótkiego, samodzielnego opracowywania materiałów,
–  współdziałania w grupie,
–  odpowiedzialności,
Ponadto doskonalą umiejętności: czytania ze zrozumieniem, redagowania

notatek, rysowania planów, szkiców.

Praca z podręcznikiem

Polega na indywidualnym czytaniu tekstu wskazanego przez nauczyciela.

Aby pracę z podręcznikiem uczynić metodą aktywną, należy podjąć aktywne
przygotowania
i działania:

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

– Nauczyciel musi uświadomić uczniom sens czytania określonego

tekstu. Formułowany jest on przez stawianie uczniom pytań
dotyczących tekstu.

– Uczniowie – „przeszukują” tekst pod kątem niezrozumiałych słów,

zwrotów obcojęzycznych lub trudnych frazeologicznie.

– Powinni występować w roli badaczy języka, obserwatorów zmian,

kreatorów własnego słownika biernego i czynnego.

– Wskazane

jest,

aby

czytanie

tekstu

było

powiązane

z opracowaniem słów kluczowych i robieniem notatek.

– Kiedy tekst jest długi, warto uczniom zaproponować ćwiczenia

wzroku, które pomagają zminimalizować stres i napięcie powstałe w
wyniku aktywnego czytania.

Z uwagi na to, że umiejętność czytania ze zrozumieniem jest problemem,

praca z podręcznikiem pełni doniosłą rolę.

Podsumowując wyżej opisane alternatywne metody w nauczaniu

przedmiotów humanistycznych należy wskazać również metody, dzięki którym
uczniowie naszej szkoły mogą AKTYWNIE uczestniczyć w lekcjach. Mam tu
na myśli metody wykorzystywane w nauce czytania i pisania.

ZARYS ALTERNATYWNYCH METOD
WYKORZYSTYWANYCH W ELEMENTARNEJ
NAUCE CZYTANIA
W ostatnich latach pojawiło się wiele nowych koncepcji nauki czytania,

zwanych metodami alternatywnymi. Wśród nich należy wymienić:

- metodę fonetyczno – literowo – barwną Bronisława Rocławskiego;
- metodę Dobrego Startu Marty Bogdanowicz;
- zabawę w czytanie Glenna Domana;
- wprowadzenie w świat pisma Ireny Majchrzak;
- Mandale,
- metodę 18 struktur wyrazowych wg. Ewy Kujawy, Marii Kurzyny.

Alternatywne metody nauki czytania i pisania są wyzwaniem oferującym

nauczycielom  ciekawe  rozwiązania  do  prowadzenia  zajęć  edukacyjnych  w
zakresie  wzbudzania  u  dzieci  zainteresowania  tekstem.  Ponieważ  nie  istnieje
jedna  metoda  najlepsza  dla  wszystkich  dzieci,  optymalne  jest  połączenie  i
wykorzystanie  elementów  różnych  metod  tak,  aby  każde  dziecko  miało
możliwość  zdobycia  umiejętności  czytelniczych.  Teorię  tę  popiera  szwedzki
pedagog  E.  Malmquist,  który  mówi,  że:  „Nie  ma  takiej  metody,  która  jest
najlepsza dla wszystkich dzieci a nawet dla jednego dziecka w różnych okresach

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

nauki”.  Celowe  integrowanie  metod  może  dostosować  nauczanie  do
indywidualnych  predyspozycji  danego  dziecka.  Chodzi  mianowicie  o  to,  by
każde  dziecko  mogło  rozwijać  się  według  własnych  możliwości,  a  nauczyciel
jedynie  wspomagał  ten  rozwój.  Stosowanie  elementów  różnych  metod  pozwoli
na  jednoczesne  kształtowanie  wszystkich  zmysłów  potrzebnych  do  sprawnego
czytania, a nie wybiórczo wzroku lub słuchu.



metodzie

fonetyczno

–

literowo

–

barwnej

zaproponowanej przez B.Rocławskiego dzieci od najmłodszych lat mają kontakt
z  pismem,  a  uczą  się  również  poprzez  zabawę  z  wykorzystaniem  klocków
LOGO,  składających  się  na  swoisty  alfabet  ruchomy.  Przedstawiony  na
klockach  alfabet  różni  się  nieco  od  alfabetu  „tradycyjnego”.  Autor  włączył  do
niego nowe wieloznaki:„ni, si, zi, ci, dzi”; wprowadził również  litery: „q, v  x”.
Koncepcja  programu  została  oparta  na  44  literowym  alfabecie  zawierającym
zmiękczenia i dwuznaki. Poznawanie alfabetu przez dziecko następuje w trakcie
obcowania ze wszystkimi jego literami.



Podstawą metody Dobrego Startu M. Bogdanowicz jest

jednoczesne

usprawnienie analizatorów: wzrokowego, słuchowego i

kinestetyczno –ruchowego. Zasadniczą rolę odgrywa wzrok, słuch i sprawność
motoryczna dziecka. Obecnie istnieją 3 warianty tej metody:

- „Piosenki do rysowania” (zestaw ćwiczeń przeznaczony dla dzieci

najmłodszych);

- „Piosenki i znaki” (kontynuacja wariantu pierwszego);
- „Piosenki na literki” (ułatwiają naukę czytania i pisania oraz

wprowadzają polisensoryczne uczenie się poszczególnych liter alfabetu).

W metodzie tej opracowany jest wspólny model struktury zajęć dla

wszystkich wariantów. Wyróżniono: zajęcia wprowadzające, właściwe oraz
końcowe. W zajęciach właściwych dodatkowo wyodrębniono ćwiczenia
ruchowe, ruchowo – słuchowe i ruchowo – słuchowo – wzrokowe.



G. Doman traktuje naukę czytania jako element dziecięcej

zabawy.  Jest  zwolennikiem  „domowej  nauki  czytania”.  Jego  „zabawa  w
czytanie”  to  wykorzystanie  globalnej  nauki  czytania  odpowiednio  dobranych
wyrazów z zachowaniem pewnej chronologii ich prezentacji, w ściśle określony
przez autora sposób. G. Doman wyróżnia 5 etapów: etap pierwszy to pojedyncze
słowa;  po  nim  następuje  etap  drugi  –  wyrażenia  dwuwyrazowe;  etap  trzeci
dotyczy  wprowadzenia  pierwszych  zdań;  na  etapie  czwartym  rozbudowuje  się
wcześniej  wykorzystane  zdanie;  ostatni  etap  to  samodzielne  czytanie  przez
dzieci książek. Autor koncepcji „zabawy  w czytanie”  uważa, że naukę alfabetu
można rozpocząć, gdy dziecko umie już dobrze czytać, dekodując całe wyrazy i
zdania.



I. Majchrzak jest autorką propozycji, którą nazwała:

„wprowadzenie dziecka w świat pisma”. Zdaniem autorki rozumienie słowa

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

może  i  powinno  wyprzedzać  umiejętność  czytania,  „bo  to  nie  litery  się  czyta,
tylko  sens”.  Według  koncepcji  I.  Majchrzak  nauka  czytania  rozpoczyna  się  od
czytania  globalnego  własnego  imienia  dziecka,  ze  względu  na  subiektywną
odczuwalność jego ważności przez samo dziecko. Kontakt z własnym imieniem,
niosący  ogromny  ładunek  emocjonalny,  jest  w  zasadzie  AKTEM  INICJACJI
otwierającym dalszą drogę poznania; to moment, w którym dziecko doświadcza
wprowadzenia  za  pośrednictwem  pisma  w  świat  ludzi,  którzy  potrafią  czytać  i
pisać.  Dokonuje  również  własnych  odkryć  o  szczególnym  brzmieniu  swojego
imienia,  w  którym  „wystąpiły”  określone  litery.  Autorka  podkreśla,  że  dziecko
uczy  się  liter  poprzez  obserwację.  Proponowany  zestaw  ćwiczeń  wizualnych,
nazwany  „ścianą  pełną  liter”,  to  metoda  wiodąca  dziecko  od  odczytywania
własnego  imienia  do  umiejętności  czytania.  Poznawanie  wszystkich  liter
alfabetu  następuje  poprzez  prezentację  kolejno  każdej  z  nich.  Każdego  dnia
podczas  zabawy  dziecko  poznaje  inną  literę.  Czas  i  tempo  poznawania  liter  –
wielkich i małych, drukowanych i pisanych, – które należy pokazywać tylko raz,
jest uzależniony od reakcji dziecka i jego wieku. Nie wolno jednak „odpytywać”
dziecka  z  dotychczas  poznanych  liter  i  przekazanych  przy  tej  okazji
wiadomości. Dziecko samo przyswoi to, co je interesuje, a następnie bawiąc się
z innymi dziećmi, uczyni z tej wiedzy właściwy użytek. Zdaniem autorki należy
wydzielić  w  pomieszczeniu  odpowiednią  pustą  przestrzeń  do  eksponowania
czarnych pojedynczych liter. Kolejny etap nauki nosi nazwę „targ liter” i jest to
okres  różnych  zabaw  i  gier  prowadzonych  z  wykorzystaniem  liter,  sylab  i
wyrazów  o  prostej  budowie.  W  czasie  tych  zabaw  dziecko  powinno  kojarzyć
dźwięk  (głoskę)  z  jej  zapisem  graficznym  (literą).  Etap  ostatni  –  „nazywanie
świata”  –  to  zabawa,  w  której  dzieci  etykietują  przedmioty  w  sali.  Prowadzi  to
do rozpoznania danego słowa poprzez wykorzystanie poznanych wcześniej liter.
„Nazywanie świata” to zestaw ćwiczeń polegających  na przyporządkowywaniu
odpowiedniej nazwy do wszystkiego, co znajduje się wokół dziecka. Każda para
(wyraz i odpowiednia do niego ilustracja) wokół zbiorze nazw to nowe zadanie,
wykonywane w czasie indywidualnej pracy.

 Praca z mandalą wywiera bardzo korzystny wpływ na kształcenie

uczniów  już  od  pierwszego  etapu  nauczania.  Pobudza  i  rozwija  twórcze
myślenie,  które  jest  podstawą  kreatywnej  edukacji.  Powiązanie  mandali  z
planem  nauczania  przynosi  doskonałe  efekty,  zwłaszcza  w  aspekcie  teorii
inteligencji  emocjonalnej  propagowanej  przez  amerykańskiego  psychologa
Howarda  Gardnera.  Twierdził  on,  że  postrzegamy  świat,  na  co  najmniej  osiem
różnych  sposobów,  szczególny  nacisk  kładąc  na  inteligencję  interpersonalną  i
intrapersonalną.  Ta  ostatnia  dąży  do  samowiedzy,  a  właśnie  mandala,  będąc
"obrazem  duszy"  autora,  jest  świetnym  narzędziem  do  poznania  siebie.
Zastosowanie  metod  aktywizujących  wyobraźnię,  a  zwłaszcza  rysowanie
mandali,  staje  się  w  Polsce  coraz  bardziej  popularne.  Powstają  programy

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

komputerowe służące do tworzenia tych kompozycji, wydawane są gotowe
szablony do ich kolorowania, organizuje się szkolenia i warsztaty.

 Metoda 18 struktur wyrazowych wg. E. Kujawy, M. Kurzyny

Metoda ta polega na praktycznym poznawaniu przez dzieci z

trudnościami  w  kształtowaniu  się  umiejętności  czytania  i  pisania  różnorodnych
wyrazów  uporządkowanych  w  18  zestawach  ćwiczeń.  Kolejność  poznawania
wyrazów  podporządkowana  została  zasadzie  stopniowania  trudności,  a  więc
przechodzenia  od  wyrazów  najłatwiejszych  do  najtrudniejszych.  Każdy  zestaw
ćwiczeń zawiera wyrazy o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane.
Metoda  opiera  się  na  analizie  sylabowo  -  głoskowej  wyrazów  w  powiązaniu  z
ich  budowa  literową.  Nie  uwzględnia  struktury  gramatycznej,  słowotwórczej
wyrazów.  Wprowadza  ona  pewne  uproszczenia,  aby  w  ten  sposób  ułatwić  i
pomóc dziecku przezwyciężyć jego specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.

Celem metody jest nauczenie automatycznego nazywania kształtów

fonogramów  (kombinacji  liter)  oraz  rozwijać  zdolność  umieszczania  ich  w
słowie  w  odpowiedniej  kolejności.  Dlatego  też  schemat  graficzny,  zgodny  z
zapisem  ortograficznym,  a  nie  dźwiękowy  stanowi  podstawę  doboru  wyrazów
do  ćwiczeń.  Różnice  między  zapisem  a  wymową  nie  wpływają  na  porządek
prezentowanego  materiału  słownego.  Przy  jego  doborze  nie  uwzględnia  się
wpływu  miejsca  i  sąsiedztwa  głosek  na  wymowę.  W  ćwiczeniach  znajdują  się
wyrazy,  które  uczą  płynnego  odczytywania  układów  znaków  graficznych,
jakimi są litery. Elementem różnicującym wyrazy zamieszczone w ćwiczeniach
poświęconych  słowom  o  określonej  strukturze  są  sylaby.  W  kolejnych  etapach
pracy

zmienia

się

zarówno

ich

budowa,

jak

liczby.

Wyróżnienie  sylaby  stanowi  podstawę  proponowanej  metody,  tak  samo  ważną
przy czytaniu jak i przy pisaniu. Sylabizowanie przy czytaniu prowadzi do jego
płynności,  eliminuje  głoskowanie,  gwarantuje  poprawne  czytanie  całościowe,
wypowiadanie  zaś  sylab  w  czasie  pisania  zmniejsza  prawdopodobieństwo
popełniania

błędów

tym

„gubienia"

liter

wyrazach).

Opisywana metoda uczy dziecko wyłącznego posługiwania się sylabą jako
cząstka

słowa,

które

być

przeczytane

lub

napisane.

Litera lub głoska są rozpatrywane tylko jako element pisanej bądź
wypowiadanej sylaby.

1. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. bu-ty.

2. Czytanie i pisanie wyrazów wielosylabowych o schemacie zapisu

-- np. pu-cha-cze.

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

3. Czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych o schemacie zapisu

 np. kot.

4. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. re-bus.

5. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. buł-ka.

6. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. tap-czan.

7. Czytanie i pisanie wyrazów wielosylabowych składających się z

różnej liczby sylab o schemacie zapisu.

-- np. wyw-rot-ka

8. Czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych o schemacie zapisu

 np. jest.

9. Czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych o schemacie zapisu

 np. dwa.

10. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. kra-ta.

11. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. mły-nek.

12. Czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych o schemacie zapisu

 np. staw.

13. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. słom-ka.

14. Czytanie i pisanie wyrazów dwusylabowych o schemacie zapisu

- np. kras-nal.

15. Czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych o schemacie zapisu

 np. sklep.

16. Czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych o schemacie zapisu

 np. kleks.

17. Czytanie i pisanie wyrazów o zróżnicowanej strukturze literowej

zawierajace spółgłoski miękkie.

np. ko-biał-ka

18. Czytanie i pisanie wyrazów składających się z różnej liczby sylab

o zróżnicowanej budowie.

Stosowanie w procesie nauczania metod alternatywnych wpływa

dobrze

stosunki

interpersonalne,

rozwój

całej

grupy,

jak

i poszczególnych jej uczestników. Praca tymi metodami wyrównuje szanse,
pozwala wydobyć to, co najlepsze w uczniach i nauczycielu, rozwijać ich mocne
strony, ale również umożliwia poznanie słabych stron, nad którymi należy
pracować.

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

Na zakończenie dotychczasowych rozważań pozwolę sobie przytoczyć

słowa M. Taraszkiewicz autorki książki pt. „Jak uczyć lepiej?”:

„Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca, bądź nie.

Wszystko zależy od zachowań nauczyciela, który może określone reakcje ucznia
wyzwolić lub zablokować!”

BIBLIOGRAFIA

1. Bieleń B., Czytające przedszkolaki. Mit czy norma? Wychowanie w

Przedszkolu 2003/6.

2. Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu, WSiP, Warszawa 2004.

3. Bogdanowicz Z., Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, WSiP, Warszawa 1997.

4. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy

aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy

SFS, Kielce 2000.

5. Brzezińska A., Gotowość dzieci w wieku przedszkolnym do czytania i pisania,

UAM, Poznań 1987.

6. Burtowy M.., Przygotowanie dzieci w wieku przedszkolnym do nauki czytania i

pisania w szkole, UAM, Poznań 1992.

7. Chmielnicka E., Czytanie sprawia radość, Wychowanie w Przedszkolu 1998/5.

8. Cieślikowski J., Wielka zabawa, Ossolineum, Wrocław 1985.

9. Dembińska M., Domowe zabawy logopedyczne, WSiP, Warszawa 1994.

10. Deqenhatdt I., Mandala – świat zamkniety w kręgu, Jedność 2007.

11. Doman G., Jak nauczyć małe dziecko czyta, Exkalibur, 1992.

12. Dudzińska I., Dziecko sześcioletnie uczy się czytać, WSiP, Warszawa 1991.

13. Dzionek E., Twórcze zabawy przedszkolaków, Wychowanie w Przedszkolu

1998/8.

14. Groński R., Wierszyki o literach, Nasza Księgarnia, Warszawa 1988.

15. Jędruch A., Kilka słów o dramie, ORBI, R. 1997, nr 9.

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.

16. Kamińska K., Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa

1999.

17. Kosmowska B., Rewalidacja indywidualna prowadzona metodą Dobrego

Startu, WSiP Warszawa1999.

18. Kropiwnicki J. (red.), Szkoła w rozwoju, Wydawnictwo Nauczycielskie,

Jelenia Góra 2000.

19. Kruszewski K. (red.), Sztuka nauczania: Czynności nauczyciela, t. 1. PWN,

Warszawa 1991.

20. Kujawa E. i Kurzyna M.,Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziećmi

z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1994.

21. Kupisiewicz Cz., Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza Graf Punkt,

Warszawa 2000.

22. Lorenc R.,B., Moje pierwsze literki, Aksjomat, Kraków 2003.

23. Majchrzak I., Wprowadzenie dziecka w świat pisma, WSiP, Warszawa 1995.

24. Nagajowa M., ABC metodyki języka polskiego dla początkujących

nauczycieli, WSiP, Warszawa 1990.

25. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wyd. „Żak”, Warszawa 1998.

26. Rau K., Ziętkiewicz E., Jak aktywizować uczniów.„Burza mózgów”

i inne techniki w edukacji, Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań 2000.

27. Rocławski B., Nauka czytania i pisania, Gdańsk 1998.

28. Taraszkiewicz M.,

Jak

uczyć

lepiej?

Czyli

refleksyjny

praktyk

w działaniu, Wyd. CODN, Warszawa 2000.

29. Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1990.

30. Węglińska H., Jak przygotować się do lekcji? Wybór materiałów

dydaktycznych, Oficyna Wyd. „Impuls”, Kraków 1998.

Opracowała: Joanna Ulaczyk

Created with novaPDF Printer (

www.novaPDF.com

). Please register to remove this message.