Systemy ochrony praw człowieka 

 
system ochrony praw człowieka  to zespół norm prawnych oraz działających organów państwowych i 
międzypaństwowych jak również organizacji społecznych, których zadaniem jest ochrona praw człowieka 
 
Możemy mówić o systemach ochrony praw człowieka rządowych i pozarządowych. 
W ramach systemów ochrony praw człowieka rządowych wyróżniamy poziomy: 

  uniwersalny 
  regionalne 
  krajowe 

 
SYSTEM UNIWERSALNY – ONZ  

  Karta Narodów Zjednoczonych  (26 VI 1945) 

nie zawiera katalogu praw podstawowych 
podnosi aż siedmiokrotnie kwestie związane z prawami człowieka (art. 1, 13, 55, 56, 62, 68, 76) 
 

  10 XII 1948 – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 

Komisja Praw Człowieka – organ pomocniczy (1946 -2006) 

było to podstawowe forum ONZ zajmujące się ochroną i promowaniem  

Rada Praw Człowieka (od 2006) 

wspieranie powszechnego poszanowania i ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności w 
równy i uczciwy sposób dla wszystkich ludzi, bez względu na jakiekolwiek kryteria  

zadania Rady 
- promocja edukacji w zakresie praw człowieka, wspieranie budowania systemu doradztwa i odpowiednich 
struktur, udzielanie pomocy technicznej w porozumieniu z zainteresowanymi państwami członkowskimi; 
- służenie jako "forum dla dialogu"; 
- przedstawianie zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu, by zapewnić dalszy rozwój prawa międzynarodowego 
chroniącego prawa człowieka; 
- wspieranie realizacji zobowiązań podjętych przez państwa w kwestii przestrzegania praw człowieka, 
wdrażanie celów i  rekomendacji przedstawionych na konferencjach i szczytach ONZ;  
- dokonywanie uniwersalnych okresowych przeglądów dotyczących wypełniania przez każde państwo 
zobowiązań związanych z przestrzeganiem praw człowieka (przeglądy mają być dokonywane w oparciu o 
obiektywną i wiarygodną informację, zgodnie z zasadą równego traktowania wszystkich państw); 
- opracowywanie rekomendacji dotyczących ochrony praw człowieka na podstawie dokonywanych 
wszechstronnych okresowych przeglądów; 
- rozwijanie dialogu i współpracy mającej na celu zapobieganie naruszaniu praw człowieka, a także szybkie 
reagowanie na nadzwyczajne sytuacje łamania praw człowieka; 
- przejmowanie roli i obowiązków Komisji Praw Człowieka; 
- działanie w bliskiej współpracy z rządami, organizacjami regionalnymi, krajowymi instytucjami zajmującymi 
się prawami człowieka i społeczeństwem obywatelskim; 
- składanie corocznych raportów na forum Zgromadzenia Ogólnego.  
 

  Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – 1966 r. 
  Protokół Fakultatywny nr 1 daje możliwość skarżenia państwa do KPCz przez osobę fizyczną 

wszedł w życie 1976 r. 
ciało traktatowe: KOMITET PRAW CZŁOWIEKA 

kontrola nad przestrzeganiem międzynarodowego paktu praw osobistych i politycznych obywateli,  
analiza sprawozdań z realizacji postanowień paktu dokonywana przez poszczególne państwa, 
analiza postępu z wdrażania i realizacji zadań wynikających z paktu, 
rozpatrywanie skarg międzypaństwowych, 
monitorowanie realizacji zaleceń Komitetu przez państwo uczestniczące w sporze, 
monitorowanie realizacji działań na rzecz ofiar naruszenia prawa. 

  Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych – 1966 r.  

wszedł w życie 1976 r.  
ciało traktatowe: Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych  

monitoruje realizację praw zawartych w Pakcie gospodarczych, socjalnych, kulturalnych  
przedstawia w okresie pięcioletnim sprawozdania dla Rady Gospodarczo-Społecznej  

 
 

konwencje szczegółowe ONZ 

  Międzynarodowa Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej – CERD (Nowy 

Jork, 07.III.1966 r.) 

  Konwencja w sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego 

Traktowania albo Karania – CAT (10.XII.1984 r.) 

  Konwencja o Prawach Dziecka – CRC (20.XI.1989 r.) 
  Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Angażowania Dzieci w Konflikty 

Zbrojne (1.VI.2000 r.) 

  Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Handlu Dziećmi, Dziecięcej Prostytucji i 

Dziecięcej Pornografii (1.VI.2000 r.) 

  Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet – CEDAW (18.XII.1989 r.) 
  Protokół Dodatkowy do Konwencji w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 

(10.XII.1999 r.) 

Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka  
podlega sekretarzowi generalnemu ONZ 
jest odpowiedzialny za koordynowanie działań związanych z ochroną praw człowieka 
jest zobowiązany prowadzić rozmowy z władzami tych państw, gdzie dochodzi do naruszenia praw 
człowieka  

zadania: 

  Promowanie praw człowieka w świecie. 
  Zapewnienie stosowania tych praw w poszczególnych państwach. 
  Promocja i koordynowanie współpracy międzynarodowej. 
  Pomoc przy opracowywaniu narzędzi ochrony praw człowieka. 
  Kontrola respektowania praw człowieka na świecie. 
  Reagowanie w razie naruszenia tych praw. 

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości 
działa od 1945 roku  
jest głównym organem sądowym ONZ  
Międzynarodowy Trybunał Karny 
powołany w 1998 roku 
działa od 2002 roku  
ma za zadanie sądzić najcięższe zbrodnie tj.: ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne  
 
SYSTEMY REGIONALNE 
BRAK systemu azjatyckiego 

system interamerykański 

1948 – Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka i Obywatela 
1959 – powołanie Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka 
1969 – Amerykańska Konwencja Praw Człowieka  
1979 r. – powołanie na jej podstawie Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka 
1988 – Protokół z San Salwador  
wprowadził do systemu amerykańskiego prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne 
1981 – Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (weszła w życie 1987) 
system afrykański 
Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów  
organ ustanowiony przez Kartę dla promocji i ochrony praw człowieka 
brak uprawnień decyzyjnych 
9 czerwca 1998 r. – Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów Organizacji Jedności Afrykańskiej przyjęło  
Protokół do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów, ustanawiający Afrykański Trybunał Praw 
Człowieka i Ludów (rozpoczął działalność 25 I 2004 r.; pierwsza sprawa grudzień 2009 r.) 

system arabski 

1994 – Arabska Karta Praw Człowieka 
organ kontrolny: Komitet Ekspertów Praw Człowieka 
opiera się na wartościach islamskich 
prawa człowieka w rozumieniu zachodnim? 
brak możliwości składania skarg indywidualnych 

 

systemy europejskie 

RADA EUROPY 
4 listopada 1950 r. Rada Europy przyjęła Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych 
Wolności  
pierwotnie organami traktatowymi były: Europejska Komisja Praw Człowieka i Trybunał Praw 
Człowieka  
obecnie (od 1998 r.) funkcjonuje na ich miejsce: Europejski Trybunał Praw Człowieka 
z siedzibą w Strasburgu 
Trybunał działa na podstawie Konwencji oraz dołączonych (i dołączanych) do niej protokołów.  
Polska przystąpiła do Konwencji 19 stycznia 1993 r.  
6 listopada 1990 przyjęto protokół nr 9, umożliwiający składanie skarg bezpośrednio do Trybunału 
(Polska ratyfikowała go 10 października 1994 r. ) 
 
UNIA EUROPEJSKA 
system in statu nascendi (w stanie tworzenia) 
podstawa prawna: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej  
podpisany w dniu 7 grudnia 2000 r. NICEA 
moc wiążąca nadana przez Traktat lizboński podpisany 13 grudnia 2007 r., który wszedł w życie 1 grudnia 
2009 r. 
Polska jest stroną tzw.  protokołu brytyjskiego 
Artykuł 1 
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub 
trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub 
administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z 
podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone. 
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, 
które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego 
Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w 
swoim prawie krajowym. 
Artykuł 2 
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do 
Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym 
postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.