plik

PYTANIA O ŻYCIE POZAGROBOWE

Osoby, na których sposób myślenia wywarła wpływ doktryna Świadków Jehowy mają

trudności ze zrozumieniem prawowiernej nauki chrześcijańskiej na temat życia po śmierci.
Poniższy tekst zawiera odpowiedzi na szereg pytań zadawanych przez ludzi, którzy na skutek
kontaktów z poglądami Świadków nie wiedzą, jaka jest prawda biblijna.

Czy w myśl Księgi Kaznodziei (Koheleta) 9:5, 10 umarli są pozbawieni świadomości?

Słowa te brzmią: „Wiedzą bowiem żywi, że muszą umrzeć, lecz umarli nic nie wiedzą

i już nie ma dla nich żadnej zapłaty, gdyż ich imię idzie w zapomnienie. (…) Na co natknie
się  twoja  ręka,  abyś  to  zrobił,  to  zrób  według  swojej  możności,  bo  w  krainie  umarłych,  do
której  idziesz,  nie  ma  ani  działania,  ani  zamysłów,  ani  poznania,  ani  mądrości”  (Biblia
Warszawska, dalej BW).

Warto zbadać kontekst tej wypowiedzi: „Wszystko to rozważyłem w swoim sercu”

(9:1); znaczy to, że są to osobiste rozważania pisarza. „To jest najgorsze z wszystkich rzeczy,
jakie się dzieją pod słońcem” (9:3). Werset ten wskazuje na fakt, że mowa tu o ziemskim
życiu.

Gdybyśmy mieli omawiany tekst brać w sensie absolutnym, to co zrobić z takimi

zdaniami:  „Już  nie  ma  dla  nich  żadnej  zapłaty”,  „gdyż  ich  imię  idzie  w  zapomnienie”  oraz
„nigdy  już  nie  mają  udziału  w  niczym  z  tego,  co  się  dzieje  pod  słońcem”  (9:5,  6)?  Jak
pogodzić  uwagę  o  braku  zapłaty  dla  zmarłych  z  wypowiedzią  Chrystusa:  „Oto  przyjdę
wkrótce, a zapłata moja jest ze mną, by oddać każdemu według jego uczynku” (Objawienie
22:12)? Jak mają się rozważania Salomona o zapomnieniu imion tych, którzy odeszli, do słów
Zbawiciela: „Tak szaty białe przywdzieje zwycięzca, i z księgi życia imienia jego nie wymażę.
I wyznam imię jego przed moim Ojcem i Jego aniołami” (Objawienie 3:5, BT)? Jak pogodzić
omawiany  fragment  Księgi  Koheleta  z  wypowiedzią  skierowaną  do  Daniela,  w  myśl  której
nastąpi powszechne zmartwychwstanie i sam Daniel powróci do życia (Daniela 12:2, 13)?

Najprościej jest stwierdzić, że Salomon nie rozpatruje tych zagadnień w sensie spraw

ostatecznych, lecz w kontekście udziału w zwykłym, ziemskim życiu. W Strażnicy nr
13/1976, tom XCVI, na stronach 23 i 24, przyznano:

„Zapoznanie się z kontekstem pozwala nam stwierdzić, że Salomon, pisząc Księgę
Koheleta (Kaznodziei), dał w niej wyraz swemu poglądowi na życie takie, jakim ono
jest obecnie tu na ziemi, inaczej mówiąc ››pod słońcem‹‹, widziane – rzec by można –
ze ściśle ludzkiego punktu widzenia, z obiektywnego stanowiska obserwatora. Nie
bierze w tym miejscu pod uwagę zamierzenia Bożego co do zmartwychwstania…”.

„Salomon, przemawiając z pozycji obserwatora, wskazuje, iż ‘przeciętny’ człowiek na
świecie  wie,  że  umrze,  gdyż  widzi,  jak  wszyscy  inni  umierają.  Zdaje  sobie  sprawę  z
czekającej  go  śmierci.  Z  obserwacji  wie  również,  że  gdy  ktoś  umrze,  przestaje
cokolwiek  docierać  do  jego  świadomości.  Drudzy  ludzie  nie  mogą  już  nic  dla  niego
uczynić; pieniądz także nie ma dla niego znaczenia. Życie na świecie toczy się dalej,
nawet jego krewni i przyjaciele w szybko płynącym strumieniu powszedniego życia nie
mogą już go uwzględniać w swych planach i innych sprawach, toteż siłą rzeczy muszą
z  czasem  o  nim  zapomnieć.  Nie  znaczy  to,  by  nie  pamiętali,  iż  kiedyś  istniał,  ale
przestają liczyć się z nim, zanika jego rola czynnika znaczącego coś w ich życiu. Wiele
cech jego osobowości idzie w niepamięć, a następne pokolenie wcale go nie zna”.

„Zmarły nie jest już w stanie przejawiać miłości, nienawiści ani zazdrości. Bez
względu na to, jaką za życia posiadał władzę, jaki autorytet lub bogactwo, przechodzi

to w inne ręce, a on nie ma nic więcej do powiedzenia w tej sprawie (Kohel. 2:21). W
tym systemie rzeczy zakończył się jego udział w czymkolwiek i zniknąłby
bezwzględnie na zawsze z pola widzenia, gdyby nie postanowienie Boże co do nowego
porządku i zmartwychwstania”.

„Tak więc Salomon opisuje po prostu sytuację tak, jak by się przedstawiała, gdyby na
obecnym świecie wszystko się kończyło i gdyby tylko tyle można było oczekiwać od
życia”.

Autor  tego  artykułu  zmuszony  był  przyznać,  że  konsekwentna  interpretacja  tego  rozdziału
musiałaby  prowadzić  do  wniosku,  że  dla  zmarłych  nie  ma  żadnej  nadziei.  Dlaczego
organizacja  omawiając  temat  życia  po  śmierci  zawsze  odwołuje  się  do  tej  księgi,  skoro
ewidentnie  poznanie  spraw  ostatecznych  przez  jej  pisarza  było  bardzo  cząstkowe?  Czyż  nie
powinniśmy  na  te  sprawy  patrzeć  przez  pryzmat  Nowego  Testamentu  i  doskonałego  dzieła
„naszego Zbawiciela, Chrystusa Jezusa, który zniweczył śmierć, a na życie i nieśmiertelność
rzucił światło przez Ewangelię” (2 Tymoteusza 1:10, BT)? Czyż nie lepiej  jest przyjąć w z
pokorą  i  prostotą  prawdę  o  stanie  przejściowym  przekazaną  w  takich  fragmentach,  jak
Łukasza  16:19-31;  2  Koryntian  5:1,  8;  Filipian  1:23;  Hebrajczyków  12:23;  1  Piotra  4:6;
Objawienie  (Apokalipsa)  6:9-11?  Z  wersetów  tych  wynika,  że  umarli  żyją  i  zachowują
świadomość.  Pamiętanie  o  tym,  że  w  Biblii  mamy  do  czynienia  ze  stopniowym  rozwojem
objawienia Bożego i przyznawanie pierwszeństwa pełniejszemu światłu Nowego Testamentu
ustrzeże nas przed popadnięciem w błąd.

Czy zgodnie z Księgą Kaznodziei (Koheleta) 3:19-21 człowiek umiera tak, jak zwierzę?

Czytamy tu: „Bo los synów ludzkich jest taki, jak los zwierząt, jednaki jest los obojga.

Jak  one  umierają,  tak  umierają  tamci;  i  wszyscy  mają  to  samo  tchnienie.  Człowiek  nie  ma
żadnej  przewagi  nad  zwierzęciem.  Bo  wszystko  jest  marnością.  Wszystko  idzie  na  jedno
miejsce; wszystko powstało z prochu i wszystko znowu w proch się obraca. Bo któż wie, czy
dech synów ludzkich wznosi się ku górze, a dech zwierząt schodzi w dół na ziemię?” (BW).

Odnośnie tego fragmentu, w Biblii Poznańskiej czytamy: „1) Ruach to przede

wszystkim  tchnienie  materialne  i  fizyczne,  tchnienie  nozdrzy,  które  daje  życie  i  którego
ustanie  powoduje  śmierć  (por.  Jb  34,  14-15;  Ps  104,  29-30).  2)  Nefesz  jest  określeniem
rodzajowym osoby i istoty człowieka. Gdy ludzka istota została ożywiona tchnieniem, staje
się ona istotą żyjącą – nefesz (por. Rdz 1,20; 2,7.19), gdy zaś tchnienie ustaje, staje się ona
istotą umarłą (por. Lb 6,6; Kpł 21,11). 3) Kohelet mówi zawsze o ruach i nefesz na podstawie
wyglądu  zewnętrznego  (apparentia)  i  zgodnie  z  terminologią  ludową,  a  nie  filozoficzną  czy
teologiczną” (kursywa moja – Sz. M.).

Rzecz w tym, że duch w Kaznodziei 3:19-21 różni się znaczeniowo od słowa „duch”

występującego  w  takich  tekstach  Nowego  Testamentu,  jak  Łukasza  23:46;  Dzieje  7:59;
Hebrajczyków  12:23,  czy  1  Piotra  4:6.  Rozważmy  także  sens  słowa  „duch”  w  1  Koryntian
2:11;  Marka  2:8;  14:38;  Jana  11:33.  Zauważmy,  że  chodzi  tu  o  coś  więcej  niż  tylko  o
tchnienie, które mają również zwierzęta. Trzeba również pamiętać o postępach w pojmowaniu
istoty człowieka, zaznaczających się w NT.

Ponadto są tacy konserwatywni uczeni, którzy uważają, że w takich wersetach, jak

Rodzaju (1 Mojżeszowa) 35:18; 1 Królewska 17:22; Psalm 86:13 już w Starym Testamencie
zaznacza się przekonanie o istnieniu czegoś w rodzaju duszy. Niektórzy wskazują na
wyrażenie „cienie” odnoszące się do zmarłych w Joba 26:5 oraz Izajasza 14:9.

W świetle informacji zawartych w książce Vine’s Expository Dictionary of Biblical

Words (Słownik objaśniający słowa biblijne Vine’a), hebrajskie słowo ruach ma następujące
zasadnicze znaczenia:

1. Tchnienie – Jeremiasza 14:6; Psalm 33:6.
2. Powietrze, wiatr – Joba 7:7; Jeremiasza 5:13; Rodzaju (1 Mojżeszowa) 3:8; Wyjścia (2

Mojżeszowa) 10:13, 19.

3. Kierunek – Jeremiasza 49:36.
4. Pierwiastek życia człowieka i zwierząt – Rodzaju (1 Mojżeszowa) 7:21, 21; Psalm

104:29.

5.  Usposobienie, temperament – Psalm 32:2; Ezechiela 13:3; Ps. 51:12.
6.  Umiejętność – Powtórzonego Prawa (5 Mojżeszowa) 34:9.
7.  Dusza  ludzka  –  Przysłów  (Przypowieści)  16:2;  Izajasza  26:9  –  synonimicznie  ze

słowem „nefesz”, podobnie Hioba (Joba) 7:11; Kaznodziei (Koheleta) 12:7.

8. Aniołowie – 1 Królewska 22:21; 1 Samuela 16:14.
9. Duch Święty – Rodzaju (1 Mojżeszowa) 1:2; Izajasza 63:10, 11; Psalm 51:13.

Natomiast zgodnie z wiadomościami zamieszczonymi w powyższym słowniku

oraz w Wielkim słowniku grecko-polskim Nowego Testamentu, greckie słowo pneuma
posiada m.in. takie znaczenia:

1.  Wiatr – Jana 3:8; Hebrajczyków 1:7.
2.  Tchnienie – 2 Tesaloniczan 2:8; Objawienie (Apokalipsa) 11:11; 13:15.
3.  Usposobienie, stan myśli i ducha – 1 Koryntian 4:21; Galacjan (Galatów) 6:1; Efezjan

4:23; 1 Piotra 3:4.

4. Źródło i siedziba poznania, woli, uczuć, miejsce duchowego życia człowieka –

Mateusza 5:3; 26:41; Marka 2:8; 8:12; 14:38; Jana 11:33; 1 Koryntian 2:11.

5. Niematerialny, niewidzialny element człowieka, mogący istnieć bez ciała – Łukasza

8:55; 23:46; 24:37, 39; Dzieje 7:59; 1 Koryntian 5:5; 14:14; Hebrajczyków 12:9, 23; 1
Piotra 4:6.

6. Aniołowie – dobrzy i źli – Hebrajczyków 1:14; Mateusza 8:16.
7. Duch Święty – Jana 14:26; Dzieje 1:8.

Niektórzy autorzy łączą ze sobą definicje występujące w punktach 4 i 5 i odnoszą je do duszy.

Jak zatem się przekonujemy, Księga Kaznodziei 3:19-21 nie jest ostatnim słowem,

jakie pada w Biblii na temat naszego stanu po śmierci. Człowiek nie umiera tak, jak zwierzę,
choć  kierując  się  zewnętrznymi  pozorami  można  tak  myśleć.  Pisarz  zaś  Księgi  Kaznodziei
wyciągał  wnioski  na  podstawie  własnych  obserwacji  i  doświadczeń.  Trzeba  przyznać  rację
komentarzowi  do  tych  wersetów  zamieszczonemu  w  dziele  Zondervan  NIV  Bible
Commentary, tom I, s. 1014: „Nie mówi się tu o duchu lub duszy człowieka, lecz ten duch lub
tchnienie stanowią czynnik podtrzymujący życie, pochodzący od Boga (Rdz 6:17; Ps 104:29-
30)”.

Czy Księga Ezechiela 18:4, 20 naprawdę naucza, że dusza umiera?

W Przekładzie Nowego Świata (dalej NŚ), w Biblii Gdańskiej i w innych

tłumaczeniach, czytamy w Ezechiela 18:4, 20, że „dusza, która grzeszy, ta umrze”. Zdaniem
Świadków  Jehowy  słowa  te  stanowią  bezpośrednie  zaprzeczenie  nauki  o  nieśmiertelności
duszy.  Jednakże  w  tym  samym  rozdziale  czytamy:  „A  gdy  niegodziwy  zawraca  od  swej
niegodziwości,  której  się  dopuszczał,  i  czyni  zadość  sprawiedliwości  i  prawości,  to  taki
zachowa swoją duszę przy życiu. Gdy widzi i odwraca się od wszystkich swych występków,
które  popełnił,  na  pewno  będzie  żył.  Nie  umrze”  (Ezechiela  18:27,  28,  NŚ).  Czy  te  wersety
dowodzą  z  kolei  nieśmiertelności  duszy?  Czytamy  tu  przecież,  że  nawrócony  grzesznik
zachowa swoją duszę przy życiu i nie umrze.

Fakty są takie, że Ezechiel nie porusza tu wcale kwestii wiecznego zbawienia. W

dziele Zondervan NIV Bible Commentary, tom I, czytamy: „Życie i śmierć w tym kontekście
nie są wieczne, lecz fizyczne” (s. 1301). Należy też zwrócić uwagę na fakt, że słowo nefesz
nie występuje tu w znaczeniu niematerialnej duszy, lecz osoby, stąd inne przekłady tak oddają
omawiane  wersety:  „Umrze  tylko  [ta]  osoba,  która  zgrzeszyła”  (Ezechiela  18:4,  Biblia
Tysiąclecia)  „Ta  osoba,  która  grzeszy,  umrze”  (Ezechiela  18:20,  Biblia  Poznańska).  Co
ciekawe, uczony Gerhard von Rad przypisuje słowu nefesz znaczenie „to, co żywe” i zaleca:
„Ponieważ  Hebrajczyk  nie  oddzielał  funkcji  duchowych  od  witalnych  funkcji  ciała  (basar),
powinniśmy, kiedy tylko to będzie możliwe, odstąpić od zwyczaju przekładania tego terminu
przy użyciu naszego słowa ››dusza‹‹” (Teologia Starego Testamentu, s. 128).

Warto przeczytać cały 18 rozdział Księgi Ezechiela. Wówczas przekonamy się, że

dotyczy  on  następującej  kwestii:  Czy  człowiek  odpowiada  przed  Bogiem  indywidualnie  za
swe czyny, czy też obejmuje go odpowiedzialność zbiorowa? Ezechiel odpowiada, że każdy
odpowiada sam za siebie, bez względu na postępowanie jego przodków. Prorok w ogóle nie
omawia tu zagadnienia życia wiecznego ani zmartwychwstania.

Świadkowie Jehowy mówią, że „dusza” w Mateusza 10:28 oznacza życie

To prawda, że niektórzy bibliści twierdzą, że grecki wyraz psyche w Mateusza 10:28

oznacza życie; inni jednak twierdzą, iż odnosi się on do duszy. Zauważmy, że nawet, jeśli w
tym wersecie słowo dusza zastąpimy wyrazem życie, to i tak naucza on, że coś z człowieka
pozostaje  nadal;  istnieje  jakieś  życie,  którego  ludzie  nie  zdołają  zabić.  Zatem  zmiana
znaczenia  słowa  psyche  niewiele  daje,  a  nawet  czegoś  pozbawia  ową  duszę.  Czego?
Tożsamości,  bowiem  staje  się  ona  jedynie  bezosobowym  życiem.  I  tu  jest  sedno  sprawy  i
problem dla Świadków. Co jest jądrem człowieka, jego osnową, na którą zostanie nałożone
ciało  w  dniu  powszechnego  zmartwychwstania?  Osoby  wierzące  w  nieśmiertelność  duszy
(ściślej, w to, że dusza ludzka nie podlega rozkładowi i śmierci, a podtrzymuje ją przy życiu
Stwórca), nie mają z tym problemu. Świadkowie poradzili sobie z tą kwestią w ten sposób, że
nauczają,  iż  pobożni  zmarli  są  w  pamięci  u  Boga.  A  zatem  w  pewnym  sensie  żyją!
Porównajmy z tym naukę Mistrza, że „Nie jest On przeto Bogiem umarłych, ale żywych. Dla
niego wszyscy żyją” – Łukasza 22:37, 38.

Weźmy też pod uwagę fakt, że w innych miejscach Nowego Testamentu słowo psyche

bywa używane w innym znaczeniu niż tylko życie, sugerując wewnętrzną, duchową jaźń – 1
Piotra  1:9;  2:11.  W  Liście  do  Hebrajczyków  jest  mowa  o  „duchach  ludzi  sprawiedliwych,
którzy osiągnęli doskonałość” (12:23). Księga Objawienia wspomina o duszach męczenników
znajdujących się w niebie jeszcze przed powszechnym zmartwychwstaniem; są one świadome
i  wypowiadają się (6:9-11). Apostoł Paweł  mówi w sposób  obrazowy  o tym,  że po śmierci
nasze ciała się rozpadają, a my mamy dom w niebie (2 Koryntian 5:1-10). Ten sam apostoł
pragnął rozstać się z życiem i być z Chrystusem, bo to daleko lepiej (Filipian 1:21-24). Gdyby
czekały go nieświadomość i uśpienie, nie powiedziałby, że to daleko lepiej.

Pozostaje nam tylko odpowiedzieć na typowy zarzut Świadków, że w drugiej części

Mateusza  10:28  napisano:  „Bójcie  się  raczej  tego,  który  może  i  duszę  i  ciało  zniszczyć  w
piekle”. Świadkowie argumentują, że dusza podlega zniszczeniu w Gehennie, co ich zdaniem
jest równoznaczne z wymazaniem z istnienia. Czy mają rację? Występujące tu greckie słowo
apollumi  znaczy  m.in.:  „niszczyć,  gubić,  zabijać,  gładzić,  tracić”  (Wielki  słownik  grecko-
polski  Nowego  Testamentu,  s.  64).  Nie  zawsze  jednak  jest  równoznaczne  z  niszczeniem
czegoś  lub  kogoś  w  sensie  unicestwienia.  Na  przykład  w  Ewangelii  według  Jana  6:39,  NŚ
napisano: „A wolą tego, który mnie posłał, jest, żebym nic nie stracił ze wszystkiego, co mi
dał,  ale  żebym  to  wskrzesił  w  dniu  ostatnim”.  Jak  widać,  słowo  apollumi  występuje  tu  w
sensie utraty lub zgubienia kogoś. Podobny sens ma Ewangelia według Jana 18:9. W innych

wersetach jest mowa, że człowiek, który z szacunku dla Chrystusa  wyświadczy dobro Jego
uczniom,  „na  pewno  nie  straci  swojej  nagrody”  (Mateusza  10:42,  NŚ;  Marka  9:41,  NŚ).
Słowo  apollumi  występuje  również  w  Jezusowym  podobieństwie  o  zgubionej  owcy  i
zgubionej drachmie (Łukasza 15:4, 8, 9). Zgubiona owca ani zgubiona drachma nie przestały
istnieć, lecz po prostu zaginęły. Nasuwa to wniosek, że zgubienie grzesznika w Gehennie lub
piekle nie musi oznaczać, że przestanie on istnieć. Dlatego w innych przekładach użyto słowa
„zatracić”  (Biblia  Gdańska,  Biblia  Poznańska,  Nowy  Testament  w  przekładzie  z  greki  ks.
Dąbrowskiego) lub „zgubić” (Nowy Testament. Przekład na Wielki Jubileusz Roku 2000).

Pomocne wskazówki znajdujemy w innych wersetach. Księga Objawienia 20:10, NŚ

stwierdza,  że  ci,  którzy  znajdą  się  w  jeziorze  ognia  „będą  męczeni  dzień  i  noc  na  wieki
wieków”.  Ta  sama  księga  informuje  nas,  że,  ten,  kto  odda  cześć  bestii  „na  pewno  będzie
ogniem  i  siarką  męczony  wobec  świętych  aniołów  i  wobec  Baranka.  I  dym  ich  męczarni
wznosi się na wieki wieków, a nie mają odpoczynku we dnie i w nocy ci, którzy oddają cześć
bestii  i  jej  wizerunkowi,  oraz  każdy,  kto  przyjmuje  znamię  jej  imienia”  (Objawienie  14:10,
11, NŚ). Występujące w powyższych wersetach greckie słowo basanizo znaczy „torturować,
męczyć,  dręczyć,  nękać  zadawać  katusze,  katować”  (Wielki  słownik  grecko-polski  Nowego
Testamentu,  s.  92).  Na  pewno  zauważyliśmy  również,  że  cierpienia  bezbożnych  będą  trwać
„dzień i noc”, czyli stale i nieprzerwanie, oraz „na wieki wieków”, to jest na zawsze.

Z tej przyczyny Pan Jezus ostrzegał, że jeśli chodzi o człowieka, który sieje straszne

zgorszenie „pożyteczniej byłoby dla niego, żeby mu zawieszono u szyi kamień młyński, jaki
bywa obracany przez osła, i utopiono go w szerokim, otwartym morzu” (Mateusza 18:6, NŚ).
Znaczy to, że czeka go coś gorszego niż nagła śmierć (utopienie z ciężarem na szyi). Mistrz
powiedział  też  o  Judaszu,  że  „Byłoby  lepiej  dla  tego  człowieka,  gdyby  się  nie  urodził”,  co
również potwierdza, że kara będzie surowsza niż nieistnienie równoznaczne z tym, że ktoś się
nie urodził. Zastanawia też fakt, że w Liście do Rzymian 2:8, 9, NŚ napisano, że bezbożnych
czeka  „srogie  zagniewanie  i  gniew,  ucisk  i  udręka”.  Nie  brzmi  to  jak  unicestwienie,  lecz
kojarzy się z cierpieniami.

Niech za podsumowanie naszych rozważań nad Ewangelią Mateusza 10:28 posłuży

inna  wersja  tej  wypowiedzi  zamieszczona  w  Ewangelii  według  Łukasza  12:4,  5,  NŚ:
„Ponadto mówię wam, moi przyjaciele: Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, a potem nie
są  w  stanie  nic  więcej  uczynić.  Ale  wskaże  wam,  kogo  się  bać:  Bójcie  się  tego,  który  gdy
zabije, ma władzę wrzucić do Gehenny (w innych przekładach „piekła” – przyp. red.). Tak,
mówię wam: Tego się bójcie”. Nie ulega zatem wątpliwości, że Bóg może ukarać człowieka
surowszą karą niż tylko zabiciem ciała i może wrzucić go w miejsce wiecznych cierpień lub
wtrącić w takie udręki.

W świetle powyższych faktów wbrew zabiegom Świadków Ewangelia według

Mateusza 10:28 nadal pozostaje mocnym argumentem na rzecz nieśmiertelności duszy i
piekła.

Czy wiara w duszę nieśmiertelną nie kłóci się z prawdą o nieśmiertelności Boga i wiarą
w zmartwychwstanie?

Teologia chrześcijańska odróżnia jakość nieśmiertelności duszy ludzkiej od

nieśmiertelności  Boga.  Ks.  Wincenty  Granat  napisał:  „Tylko  Bóg  jest  nieśmiertelny  z  całej
istoty  swego  bytu,  tj.  nigdy  nie  może  przestać  istnieć;  wszystko  poza  Nim  jest  przygodne,
może  tedy  zniknąć,  a  więc  z  tej  racji  jest  śmiertelne.  Mówiąc  o  nieśmiertelności  duszy
ludzkiej  mamy  na  uwadze  jej  naturę  nie  zawierającą  w  sobie  pierwiastków  wewnętrznego
rozkładu,  czyli  z  tego  względu  nie  podlegającą  śmierci.  Mimo  to  dusza  ludzka  jako  byt
przygodny mogłaby przestać istnieć, jeśli Bóg nie powstrzymywałby jej stale w bytowaniu i
działaniu” (Eschatologia, rzeczy ostateczne człowieka i świata, s. 79).

W XVI wieku podobną myśl wyraził Jan Kalwin w swoim komentarzu do Psalmu

103:15nn.: „Chociaż dusza, która opuściła więzienie ciała pozostaje przy życiu, to jednak ta
czynność  nie  pochodzi  z  jakiejś  jej  własnej  wewnętrznej  mocy.  Gdyby  Bóg  cofnął  swoją
łaskę, dusza byłaby niczym więcej niż puchem lub powiewem, tak jak ciało jest prochem; i
wówczas  bez  wątpienia  z  człowieka  nie  pozostałoby  nic,  tylko  marność”  (Thomas  F.
Torrance, Calvin’s Doctrine of Man, s. 27).

Żaden kościół chrześcijański nie głosi, że życie wieczne sprowadza się do tego, że

człowiek  będzie  żył  jako  bezcielesna  dusza.  Przeciwnie,  ostatecznym  celem  jest  połączenie
duszy  z  chwalebnym  zmartwychwstałym  ciałem  (Filipian  3:20,  21;  1  Koryntian  15:35-58;
Rzymian 8:11).  Zbawienie chrześcijańskie nie dotyczy tylko  duszy, lecz obejmuje też ciało;
Paweł wspomina o „odkupieniu ciała naszego” (Rzymian 8:23).

Gdzie poszli Łazarz i łotr?

Problem Łazarza został przez autorów publikacji Towarzystwa Strażnica niesłusznie

wyolbrzymiony.  Gdzie był? Prawdopodobnie był w Hadesie, w jego błogosławionej  części.
„Pewne  koła  żydowskie,  współczesne  Chrystusowi  i  apostołom,  wierzyły  w  życie
pozagrobowe; wierzyły, iż dusza może istnieć w odłączeniu od ciała, że dusze zmarłych zaraz
po śmierci  czeka jakiś sąd, od którego zależy ich okres przejściowy  – szczęśliwy lub  pełen
udręki, kończący się ostatecznym sądem, zmartwychwstaniem chwalebnym sprawiedliwych i
hańbą bezbożnych” (Ks. Jan Stępień, Teologia świętego Pawła, s. 206). Wierzono, że Szeol
lub Hades mają dwie części – błogosławioną i przeklętą.

Trzeba pamiętać o tym, że po prostu w ogóle nie wiemy, co mówił po swym

zmartwychwstaniu  Łazarz.  Ewangelia  według  Jana  nie  zawiera  żadnych  jego  słów,  które
wypowiedział po powrocie do życia ziemskiego. Zatem Towarzystwo argumentuje w sposób
nieuczciwy:  „Skoro  nic  nie  powiedział,  to  znaczy,  że  po  śmierci  nic  nie  ma  i  był
nieświadomy”.  Jest  to  argumentacja  oparta  na  braku  dowodów.  Skoro  Biblia  nie  zawiera
żadnej  wypowiedzi  Łazarza,  to  nikt  nie  ma  prawa  na  tej  podstawie  wyciągać  wniosków  o
tym,  co  powiedział  albo  czego  nie  powiedział.  Poza  tym  sprawozdania  ewangeliczne  są
bardzo zwięzłe.

Jeśli chodzi o łotra z Łukasza 23:43, to z tekstu wynika jedynie, że z chwilą śmierci

miał  znaleźć  się  w  raju  i  być  z  Chrystusem.  Na  fakt,  że  już  po  śmierci  można  zaznawać
rajskiego  szczęścia  wskazuje  fragment  podobieństwa  o  bogaczu  i  Łazarzu:  „teraz  on  tutaj
doznaje  pociechy”  (Łukasza  16:25).  Łotr  jest  z  Jezusem  w  raju,  lecz  gdzie  ten  raj  się
znajduje?  Jan  Kalwin  słusznie  ostrzega  nas  przed  przesadnymi  dociekaniami  na  ten  temat:
„Nie powinniśmy się angażować w dociekliwe i subtelne spory na temat położenia tego raju.
Możemy  spokojnie  zadowolić  się  wiedzą,  że  ci,  którzy  są  wszczepieni  przez  wiarę  w  ciało
Chrystusa  są  uczestnikami  tego  życia,  a  po  śmierci  cieszą  się  błogosławionym  i  radosnym
odpoczynkiem, aż do pełnego objawienia się doskonałej chwały niebiańskiego życia w chwili
powrotu Chrystusa”.

Czy Księga Jeremiasza 7:31 nie obala nauki o wiecznych mękach?

Werset ten brzmi: „I powznosili wyżyny Tofet w dolinie syna Hinnoma, aby palić

swych synów i swe córki w ogniu, czego nie nakazałem i co nie zrodziło się w moim sercu”
(NŚ). Świadkowie w oparciu o ten fragment wysuwają następujący argument: „Jeżeli w sercu
Boga nigdy nie powstała myśl o paleniu ludzi w ogniu, to czy byłoby rzeczą rozsądną
wierzyć, że stworzył ogniste piekło dla tych, którzy nie chcą Mu służyć?” (Będziesz mógł żyć
wiecznie w raju na ziemi, s. 81).

Czy jest to uczciwa argumentacja? Czy faktycznie Bóg nigdy nie pomyślał o paleniu

ludzi w ogniu, czy też w Księdze Jeremiasza chodzi o składanie ludzi w ofierze całopalnej dla
pogańskiego bożka?

W Księdze Kapłańskiej (3 Mojżeszowej) 20:14, NŚ znajdujemy następujący nakaz

Boży: „,Jeśli mężczyzna weźmie sobie kobietę oraz jej matkę, jest to rozpasanie. Należy go
wraz z nimi spalić w ogniu, żeby rozpasanie nie pozostawało wśród was”. Z kolei w Księdze
Kapłańskiej 21:9, NŚ czytamy: „,A jeśli córka kapłana skala się uprawianiem nierządu, to
kala swego ojca. Należy ją spalić w ogniu”.

Poza tym również w samej Księdze Jeremiasza pojawia się następująca wypowiedź

Stwórcy:  „Wy  zaś  słuchajcie  słowa  Jehowy,  wszyscy  wygnańcy,  których  odesłałem  z
Jerozolimy  do  Babilonu.  Oto,  co  Jehowa  Zastępów,  Bóg  Izraela,  rzekł  o  Achabie,  synu
Kolajasza,  i  do  Sedekiasza,  syna  Maasejasza,  którzy  wam  prorokują  fałsz  w  moim  imieniu:
,Oto wydaję ich w rękę Nebukadreccara, króla Babilonu, i on ich zabije na waszych oczach. I
cała  grupa  wygnańców  judzkich,  która  jest  w  Babilonie,  weźmie  od  nich  przekleństwo,
mówiące: ››Niech Jehowa ci uczyni jak Sedekiaszowi i jak Achabowi, których król Babilonu
upiekł w ogniu!‹‹” (Jeremiasza 29:20-22, NŚ). Jak widać, Bóg nie miał nic przeciwko temu,
że owi dwaj prorocy zostali upieczeni w ogniu. Co więcej, nawet wypowiedział przekleństwo,
w  którym  uznał  za  stosowne  przestrzec  innych  przed  podobną  karą,  jaka  spadła  na
wspomnianych fałszywych proroków.

Skoro Wszechmocny nie uznał palenia ludzi w ogniu za coś absolutnie

niedopuszczalnego, a nawet sam nakazał dokonywanie takich egzekucji w swym Prawie, to
jak  należy  pojmować  Jego  wypowiedź  z  Księgi  Jeremiasza  7:31?  Wskazówki  dostarcza
Księga Jeremiasza 19:5, NŚ: „I wznieśli wyżyny Baala, by palić w ogniu swych synów jako
całopalenia dla Baala, czego im nie nakazałem ani o czym nie mówiłem i co nie zrodziło się w
moim  sercu”’.  Jest  zatem  rzeczą  oczywistą,  że  tym,  co  było  obce  sercu  Bożemu,  było
składanie ofiar całopalnych z ludzi dla fałszywych bóstw. Pan mówi tutaj, że tego nie nakazał;
faktem  jest,  że  tego  zabronił  –  Kapłańska  (3  Mojżeszowa)  18:21.  Jak  się  jednak
przekonaliśmy,  Jahwe  nakazał  palenie  w  ogniu  ludzi  dopuszczających  się  strasznych
grzechów.

Choć może trudno nam to przyjąć, Pan Jezus powie potępionym: „Idźcie precz ode

mnie, przeklęci, w ogień wieczny, zgotowany diabłu i jego aniołom” (Mateusza 25:41, BW).
Ewangelia  według  Marka  zapewnia,  że  będzie  to  „ogień  nieugaszony”,  który  „nie  gaśnie”
(Marka  8:43,  44,  BW).  Księga  Objawienia  nie  pozostawia  złudzeń  co  do  długości  trwania
cierpień osób, które znajdą się w tym ogniu, gdyż czytamy w niej, że „będą dręczeni dniem i
nocą na wieki wieków” (Objawienie 20:10, BW).

Wobec tego, zamiast wyrywać z Biblii wersety nie odnoszące się do piekła (jak tekst z

Jeremiasza 7:31) i nadawać im narzucony sens, lepiej pokornie uznać gorzką prawdę o
wiecznym potępieniu niezbawionych.

Czy nauka o wiecznych mękach nie przeczy prawdzie o miłości Bożej?

Nie, nie zachodzi tu sprzeczność, gdyż wieczna kara jest wyrazem innego ważnego

przymiotu,  jakim  jest  sprawiedliwość  Boga.  Nie  należy  przeciwstawiać  miłości  Boga  Jego
sprawiedliwości, bowiem u Pana cechy te pozostają ze sobą w doskonałej harmonii. Chociaż
nie  potrafimy  tego  w  pełni  pojąć,  prawdziwa  jest  wypowiedź  z  Księgi  Przypowieści  16:4:
„Pan  wszystko  uczynił  dla  swoich  celów,  nawet  bezbożnego  na  dzień  sądu”.  W  Bożym
porządku  jest  miejsce  nie  tylko  na  nagrodę  i  błogosławieństwo,  lecz  również  na  karę  i
potępienie.  Ponadto  Świadkowie  Jehowy  są  przekonani,  że  Pan  Jezus  jest  pełen  miłości
Bożej, wielce miłosierny i łaskawy. Tymczasem to właśnie Chrystus wypowiedział najwięcej

przestróg przed ogniem piekielnym (Mateusza 5:29, 30; 8:12; 10:28; 13:41, 42; 18:8, 9;
25:41, 46; Marka 9:42-48, itp.).

Błędne jest też przedstawianie Stwórcy karzącego piekłem jako sadysty, gdyż nigdzie

nie  czytamy,  że  Najwyższy  będzie  się  znęcał  nad  potępionymi.  Musimy  też  pamiętać,  że
wieczną  karę  przedstawiono  w  Biblii  za  pomocą  obrazów,  których  sens  sprowadza  się  do
wiecznych  cierpień.  Należy  unikać  naiwnych,  ludowych  wyobrażeń  o  diabłach  gotujących
grzeszników w kotłach. Przecież demony też będą wiecznie cierpieć, będąc obiektami kary, a
nie jej wykonawcami (Objawienie 20:10; Mateusza 25:41).

Dlaczego  wieczna  kara  spadnie  na  ludzi,  którzy  grzeszyli  jedynie  przez  niewiele  lat
swego istnienia na ziemi?

Po pierwsze, rodzaj kary za grzech zależy od tego, przeciw komu był wymierzony.

Np.  za  zabicie  muchy  nie  ma  żadnej  kary.  Za  bezprawne  zabicie  psa  można  już  być
ukaranym. Za zabicie człowieka grozi znacznie sroższa kara. Jeśli ktoś znieważył zwykłego
obywatela,  na  pewno  grozi  za  to  pewna  kara,  lecz  o  ileż  sroższy  wyrok  otrzyma  ktoś,  kto
winny  jest  zniewagi  prezydenta!  Występek  zatwardziałych  grzeszników  jest  wymierzony
przeciw  wiecznemu  i  nieskończonemu  Bogu,  dlatego  kara  za  niego  będzie  wieczna  i
nieskończona.

Po drugie, sam fakt, iż przestępstwo popełniono w krótkim czasie, nie oznacza, że

także kara powinna trwać krótko. Ktoś mógł popełnić przestępstwo w bardzo krótkim czasie,
ale  to  wcale  nie  znaczy,  że  kara  powinna  odpowiadać  długości  czasu,  w  jakim  została
popełniona zbrodnia. Na przykład, skoro ktoś skrzywdził małe dziecko w kilka minut, to czy
kara  więzienia  ma  także  trwać  tylko  kilka  minut?  Widzimy,  ze  argument  czasowy  w
odniesieniu do wiecznej kary jest przykładaniem  ludzkiej, cielesnej miary  do spraw  Ducha.
Takie ujęcie jest bardzo płaskie, zawodne i nie liczy się z prawdą Słowa Bożego.

Cielesne zmartwychwstanie

Jakie ma znaczenie nauka o cielesnym zmartwychwstaniu Chrystusa? Ma ona po

prostu  taki  sens,  że  jest  to  jedna  ze  starożytnych  prawd  wiary  chrześcijańskiej,  którą  –
podobnie  jak  wiele  innych  nauk  –  wypaczyli  przywódcy  Świadków.  Pan  powiedział,  że  w
trzy  dni  odbuduje  świątynię  swego  ciała  (Jana  2:19-22).  Po  zmartwychwstaniu  zaprzeczył,
jakoby był duchem (Łukasza 24:36-40). Niektórzy Świadkowie pytają, jak się do tego ma 1
Koryntian 15:50? Otóż „ciało i krew” oznaczają tu prawdopodobnie ziemskiego, grzesznego
człowieka, na co wskazuje druga część wersetu – „ani to, co skażone, nie odziedziczy tego, co
nieskażone”. Ciało Zmartwychwstałego było chwalebne, wyniesione do wyższej godności, by
mogło  żyć  w  niebie;  podobne  ciała  mają  otrzymać  wierzący  zmarli,  zaś  ci,  którzy  dożyją
przyjścia Pana, zostaną przemienieni w takie ciała (Filipian 3:20, 21; 1 Tesaloniczan 4:15-17;
1 Koryntian 15:42-54). Ciało ewidentnie ulega rozkładowi, lecz tym, co  z człowieka zostaje
jest  dusza.  Duszę  możemy  nazwać  osnową  lub  jaźnią,  która  bez  ciała  jest  niekompletna.
Dlatego mówimy o zmartwychwstaniu ciał.

W jakim sensie zbawieni będą jak aniołowie? Czy będą duchami?

„Bo przy zmartwychwstaniu ani mężczyźni się nie żenią, ani kobiety nie wychodzą za

mąż, ale są jak aniołowie w niebie” (Mateusza 22:30, NŚ). Sens tego wersetu jest
prawdopodobnie taki: zbawieni będą nieskażeni i nieśmiertelni jak aniołowie oraz podobnie
do aniołów nie będą zakładać rodzin. Zatem nie chodzi tu o zrównanie nas z aniołami w tym
sensie, że staniemy się jak oni duchami, lecz że nasze „warunki życiowe” będą podobne do