atech_ogrodnik_321[03].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inŜ. Barbara Arciszewska

dr inŜ. Stefan Wolny

Opracowanie redakcyjne:

mgr inŜ. Joanna Wdowska

Konsultacja:

mgr inŜ. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].Z2.02
„Uprawa roślin warzywnych pod osłonami”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Metody i warunki uprawy roślin pod osłonami

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. NawoŜenie warzyw pod osłonami

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Choroby i szkodniki

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Uprawa wybranych warzyw

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Pędzenie warzyw

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Uprawa grzybów

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu wiedzy i umiejętności w zakresie uprawy

roślin warzywnych pod osłonami.

Poradnik zawiera:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś opanować, aby
przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−−−−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−−−−

materiał nauczania, który umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia

związane  z  planowaniem  upraw  pod  osłonami,  wykonywaniem  zabiegów  uprawowych,
rozpoznawaniem  chorób  i  szkodników  warzyw  pod  osłonami.  Poznanie  metod  upraw
roślin warzywnych pod osłonami pozwoli na zdobycie umiejętności, takich jak efektywne
i  ekonomiczne  uprawianie  warzyw  pod  osłonami,  właściwe  planowanie  upraw,
precyzyjne  określanie  wymagań  środowiskowych,  nawozowych  i  pokarmowych
poszczególnych  gatunków  i  odmian  warzyw.  Wykorzystaj  do  poszerzenia  wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji,

−−−−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

−−−−

wiczenia, które zawierają wykaz materiałów i narzędzi pomocnych w ich realizacji,

−−−−

wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, Ŝe opanowałeś materiał rozdziału albo nie.
Sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej jednostki
modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi,

−−−−

wykaz literatury.

JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Uprawa roślin warzywnych pod osłonami, której treści teraz

poznasz, jest jedną z koniecznych do opanowania umiejętności uprawiania warzyw pod
osłonami w zawodzie technik ogrodnik w dziedzinie produkcji warzywniczej – schemat.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[03].Z2.01

Uprawa roślin warzywnych na

gruncie

321[03].Z2.02

Uprawa roślin warzywnych pod

osłonami

321[03].Z2.03

Uprawa roślin warzywnych na

nasiona

Moduł 321[03].Z2

Produkcja warzywnicza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przestrzegać zasad ochrony środowiska podczas pracy,

−

rozróŜniać rodzaje osłon na warzywa,

−

określać wymagania środowiskowe,

−

określać wymagania nawozowe i pokarmowe roślin warzywnych,

−

rozpoznawać główne choroby i szkodniki podstawowych gatunków roślin warzywnych,

−

stosować zasady etyki zawodowej,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji zamieszczonych w poradniku ćwiczeń powinieneś umieć:

−

zaplanować wykorzystanie osłon do uprawy warzyw pod osłonami,

−

określić i scharakteryzować róŜne sposoby ogrzewania i wietrzenia,

−

wskazać najkorzystniejsze terminy i sposoby uprawy róŜnych gatunków warzyw,

−

określić i zastosować sposoby ograniczania strat ciepła w szklarni,

−

dobrać gatunki i odmiany warzyw do uprawy pod osłonami,

−

określić potrzeby organicznego i mineralnego nawoŜenia warzyw,

−

dobrać rodzaj nawoŜenia na podstawie analizy chemicznej podłoŜa i materiału roślinnego,

−

dobrać metody uprawy warzyw do warunków przyrodniczych i ekonomicznych

określonego gospodarstwa,

−

określić moŜliwości stosowania integrowanej metody zwalczania chorób i szkodników

warzyw,

−

określić moŜliwość pędzenia róŜnych gatunków warzyw w gospodarstwie,

−

określić warunki oraz przygotować pomieszczenia do pędzenia warzyw,

−

określić etapy produkcji pieczarek,

−

określić warunki fermentacji i pasteryzacji podłoŜa,

−

ocenić jakość podłoŜa,

−

zaplanować i przeprowadzić uprawę pieczarek,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas

uprawy warzyw pod osłonami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Metody i warunki uprawy roślin pod osłonami

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje pomieszczeń i warunki do uprawy warzyw

Uprawa warzyw pod osłonami moŜe być prowadzona w szklarniach oraz niskich

i wysokich tunelach foliowych.
Pomieszczenia te mogą zapewnić właściwą temperaturę, wilgotność podłoŜa i powietrza oraz
nasłonecznienie dla uprawianych w nich warzyw.

Aby uprawa była efektywna i ekonomiczna naleŜy zadbać o biologiczną i uprawową

oszczędność energii w pomieszczeniach poprzez:
−

dobór uprawy – zastosowanie plennych i odpornych na choroby i szkodniki gatunków
oraz odmian warzyw, które mają niewielkie wymagania termiczne, a zwiększoną
aktywność fotosyntezy,

−

obniŜanie temperatury powietrza nocą,

−

automatyczny dobór temperatury w pomieszczeniach i jej regulację przy uwzględnieniu
warunków świetlnych,

−

stosowanie energooszczędnych i materiałooszczędnych technologii, np. uprawa na
biologicznie grzejących podłoŜach,

−

uŜywanie substancji i materiałów regulujących, albo teŜ stymulujących wzrost roślin, np.
nawozów,

−

maksymalne wykorzystanie powierzchni i objętości pomieszczenia,

−

produkcję rozsad w klimatyzowanych pomieszczeniach przy sztucznym świetle oraz
wysokim współczynniku termoizolacji.
Ogrzewanie pomieszczeń produkcyjnych stanowi jeden z najbardziej kosztownych

elementów uprawy. Ograniczenie strat ciepła znacznie poprawia opłacalność uprawy i moŜna
w tym celu podjąć niektóre z następujących działań:
−

uszczelnić okna i drzwi szklarni oraz jej oszklenie,

−

zastosować wentylację mechaniczną,

−

podwójne oszklenie w ścianach pionowych szklarni lub termoszyby,

−

uŜyć zamiast szkła plastykowych płyt, np. plexi – glass, które mają niski współczynnik
przepuszczalności ciepła,

−

zastosować drugą powłokę w ścianach bocznych i szczytowych wykonaną
z pęcherzykowej, podwójnej folii polietylenowej, tzw. maty termoizolacyjnej,

−

zastosować ruchome ekrany cieplne, które są najczęściej wykonane z przyciemnionego
szkła Ŝaroodpornego oraz aluminiowych pasków, by dłuŜej utrzymywały ciepło,

−

umieścić w odpowiednich miejscach elementy grzejne jak najniŜej, przy ziemi, przy
ś

cianach i zagonach,

−

zapewnić dodatkowe, niezaleŜne ogrzewanie środowiskowe gleby, podłoŜa, itd.,

−

sterować całym systemem grzewczym mając na uwadze wymagania środowiskowe
i termiczne uprawianych warzyw.

Poza pierwotnymi źródłami energii do ogrzewania pomieszczeń moŜna wykorzystać inne jej
zasoby, przyjazne dla środowiska:
−

ciepło odpadowe, np. woda z urządzeń schładzających w zakładach energetycznych,

−

ogrzane powietrze z wentylacji duŜych budynków inwentarskich, np. obór,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ródła energii odnawialnej – energia słoneczna, np. kolektory słoneczne, energia

pozyskiwana z siły wiatru i przekształcana z energii elektrycznej w cieplną, źródła
geotermiczne, woda głębinowa.
Kolejnymi czynnikami warunkującymi uprawę roślin pod osłonami są:

−

ukształtowanie powierzchni – powinno być płaskie (równinne),

−

klimat – a w szczególności, częste występowanie gradu i silnych wiatrów moŜe
powodować większe straty spowodowane pękaniem szyb i zrywaniem folii,

−

woda – rośliny w czasie uprawy zuŜywają duŜe ilości wody, dlatego naleŜy zabezpieczyć
dostęp do czystej wody (wysokie zawartości w niej składników pokarmowych lub
zanieczyszczeń powodują jej nieprzydatność do nawadniania kropelkowego),

−

gleba – uprawy szklarniowe i często w wysokich tunelach nie wykorzystują gleby, jako
ś

rodowiska dla uprawy roślin szklarniowych zastępując ją róŜnego typu podłoŜami,

a tylko w niskich tunelach sadzi się i sieje warzywa w glebie,

−

warunki ekonomiczne – a w szczególności transport, koszty ogrzewania, nawoŜenia,
dostępność i koszty siły roboczej itp.

Rodzaje osłon
Do uprawy warzyw moŜna stosować róŜne typy osłon.
Osłony z folii perforowanej lub włókniny – są to płaskie osłony stosowane do uprawy
warzyw na gruncie i są zakładane bezpośrednio po wysiewie warzyw lub po ich posadzeniu.
Nie zapewniają one ochrony warzywom przed długotrwałymi przymrozkami. Panuje w nich
nieco wyŜsza temperatura niŜ na zewnątrz i wysoka wilgotność. Jednak nieco lepsze warunki
ś

wietlne panują w osłonach wykonanych z folii niŜ z włókniny. Osłony te mogą zastąpić tunel

niski, poniewaŜ panują w nich podobne warunki mikroklimatyczne jak w tego typu tunelach,
zaś ich koszt jest znacznie niŜszy. Wadą osłon płaskich z folii jest moŜliwość oparzeń roślin
przylegających  do  nich  w  słoneczne  dni.  Osłony  z  włókniny  są  dobrym  zabezpieczeniem
roślin przed szkodnikami. Włóknina zapewnia teŜ duŜą przewiewność i mniejszą wilgotność
powietrza, przez co rośliny są mniej naraŜone na choroby wywoływane przez grzyby. W celu
wietrzenia osłon płaskich moŜna podwijać je (szczególnie wykonane z folii).
Niskie tunele foliowe – to konstrukcje pokryte folią o wysokości do 1,5 metra. Przeznaczone
są  dla  roślin  o  większych  rozmiarach,  ale  podobnie  jak  osłony  z  folii,  czy  włókniny  nie
zapewniają  one  roślinom  ochrony  przed  dłuŜej  trwającymi  przymrozkami,  dlatego  teŜ  nie
zaleca  się  ich  stosowania  do  przedwczesnych  wysiewów,  np.  ogórków.  Wczesną  wiosną  są
one  uŜywane  do  tymczasowej  ochrony  roślin,  do  przyspieszenia  ich  wzrostu,  a  takŜe  jako
pomieszczenia do uprawy w pełnym jej cyklu. Niskie tunele mogą mieć róŜnorodne kształty
i rozmiary w zaleŜności od gatunku uprawianych roślin. Tunel niski ma najczęściej wysokość
40–70  cm  i  stosuje  się  go  na  zagonach  o  szerokości  1–1,5  m,  zaś  jego  optymalna  długość
wynosi  10–15  m.  Wietrzenie  odbywa  się  przez  podwinięcie  jednego  z dłuŜszych  boków  lub
przez zdjęcie folii.
Tunele  wysokie  –  to  najczęściej  konstrukcje  drewniane  przykrywane  folią  i  uŜywane  do
uprawy  wszelkich  gatunków  warzyw  ciepłolubnych,  sadzonych  w  odpowiednim  czasie.
Rośliny  mogą  teŜ  słuŜyć  jako  przedplon  warzyw  ciepłolubnych.  W  tunelach  wysokich
przebiega  równieŜ  przyspieszona  uprawa  warzyw  o  krótkim  okresie  wegetacji  wczesną
wiosną.  JeŜeli  nie  jest  ogrzewany,  to  przedwczesne  sadzenie  pomidorów,  czy  ogórków  nie
jest  wskazane,  poniewaŜ  folia  nie  chroni  dostatecznie  przed  przymrozkami.  W  tunelach
foliowych warzywa uprawiane są: w glebie, na balotach słomy, wałach obornika, cylindrach
foliowych, a rozsadę takŜe na stołach. Wielkość tunelu wysokiego wynika z rozmiarów folii
dostępnej na rynku. Najczęściej stosowane tunele wysokie mają wymiary: 6 m, 9 m lub 12 m
szerokości  i  od  30  do  50  m  długości.  Lepsze  warunki  cieplne  panują  w tunelach  o  większej
kubaturze ze względu na większą akumulacją ciepła, przez co wolniej je tracą. Do ogrzewania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tunelu  stosuje  się  centralne  ogrzewanie  wodne  doprowadzane  z  kotłów  zainstalowanych
w tunelu  lub  w  gospodarstwie  domowym.  Ciepła  woda  rozprowadzana  jest  w  tunelu  do
grzejników  wykonanych  z  rur  rozprowadzonych  wzdłuŜ  ścian  bocznych.  MoŜna  teŜ
zainstalować  nagrzewnice  wentylatorowe  opalane  węglem  lub  koksem  i  ogrzewać  tunel
ciepłym powietrzem. Nagrzewnice umieszcza się na zewnątrz tunelu i powietrze doprowadza
się  do  jego  wnętrza  rurami.  Ciepłe  powietrze  jest  wtłaczane  do  tunelu  i  cyrkuluje  wewnątrz
w obiegu  zamkniętym,  a  stamtąd  wraca  do  nagrzewnicy,  gdzie  jest  zasysane,  podgrzewane
i ponownie  wdmuchiwane  do  tunelu.  W  nagrzewnicach  spaliny  odprowadza  komin,  dzięki
czemu  nie  dostają  się  one  do  jego  wnętrza.  Do  ogrzewania  tych  pomieszczeń  uŜywa  się  teŜ
piecyków  węglowych  lub  piecyków  opalanych  trocinami,  tzw.  trociniaków  instalowanych
wewnątrz  tunelu,  a  ciepło  rozprowadza  się  rurami  kominowymi.  Ze  względów
bezpieczeństwa  naleŜy  zapewnić  właściwe  odprowadzanie  spalin,  np.  za  pomocą  rur
kominowych wypuszczonych na zewnątrz tunelu. Wentylację tunelu przeprowadza się przez
otwieranie drzwi w szczytach, albo otwarcie wietrzników w ścianach bocznych, jeŜeli tunele
je posiadają.

Uprawę warzyw w tunelach ogrzewanych moŜna rozpocząć w marcu. Najlepiej zacząć od

warzyw o obniŜonych wymaganiach cieplnych, czyli np. rzodkiewki, sałaty uprawianych jako
przedplon. W plonie głównym często uprawianymi warzywami są ogórki, papryka, pomidory.
W ostatnich latach coraz częściej w tunelach są uprawiane warzywa uprawiane warzywa
polowe w celu przyśpieszenia zbioru np. fasola szparagowa.

Rys. 1. Wysoki tunel foliowy pokryty jedną warstwą folii [www.lapa.com.pl]

Inspekty – były wykorzystywane do produkcji rozsady i uprawy niskich warzyw. Mogły one
być ogrzewane lub nie ogrzewane, stałe bądź przenośne. Inspekty stałe były wykonane z płyt,
desek lub elementów betonowych, zaś inspekty przenośne z balotów słomy. Miały one kształt
skrzyni jednospadowej lub dwuspadowej. W ostatnich latach ze względu na dostępność tuneli
i  duŜo  niŜsze  zapotrzebowanie  na  siłę  roboczą  do  uprawy  w  nich  roślin,  uprawa  warzyw
w inspektach praktycznie została zaprzestana.
Szklarnie – mogą w największym zakresie zaspokoić wymagania termiczne roślin. Warzywa
mogą  być  uprawiane:  w  gruncie,  na  zagonach,  na  słomie,  na  wałach  obornika,  na  stołach.
Opis  budowy  i  wyposaŜenia  szklarni  i  jej  wyposaŜenia  znajduje  się  w  jednostce  modułowej
„Planowanie upraw pod osłonami 321[03].O1.04”.

W tunelach moŜna prowadzić przyspieszoną i opóźnioną, dodatkowo w szklarniach jest

moŜliwa całoroczna uprawa warzyw.

Określając harmonogramy wykorzystania osłon naleŜy zwrócić uwagę na temperaturę

powietrza  na  zewnątrz  i  moŜliwość  wystąpienia  przymrozków,  a  nawet  mrozów.  Z  tego
powodu  uprawy  w  niskich  tunelach  i  pod  osłonami  płaskimi  (rośliny  przykryte  folią  lub
włókniną mogą być rozpoczynane około kwietnia (w zaleŜności od warunków zewnętrznych
i wymagań termicznych uprawianych warzyw. W szklarniach jest moŜliwa uprawa całoroczna
lub  w  ciągu  roku  dwa  cykle  (zwykle  wiosenny  i  jesienny).  Wysokie  tunele  mają  większe
straty ciepła dlatego rzadko są wykorzystywane w miesiącach zimowych. Najczęściej uprawa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w nich trwa od początku marca do października lub listopada, w zaleŜności od uprawianych
roślin, warunków zewnętrznych, opłacalności uprawy.

Metody uprawy warzyw pod osłonami

Istnieje wiele metod i sposobów uprawy warzyw pod osłonami. Do najpopularniejszych

naleŜą:

Uprawa  w  cylindrach.  Wykonane  z  polichlorku  winylu,  tzw.  cylindry  sztywne  lub
z miękkiej  folii  polietylenowej.  Uprawa  w  cylindrach  sprawia,  Ŝe  plon  jest  wczesny
i obfity ze względu na szybsze nagrzewane się. Wypełnia się je podłoŜem o optymalnej
zawartością  składników  mineralnych.  Cylindry  ustawia  się  w  szklarni  lub  w  tunelu  na
folii,  jeśli  podłoŜe  nie  jest  dezynfekowane  lub  bezpośrednio  na  dezynfekowanym
podłoŜu, w które mogą swobodnie przerastać korzenie warzyw. Uprawa w nich wymaga
nawadniania  kropelkowego  do  kaŜdego  cylindra.  Najczęściej  wykorzystywane
są w produkcji pomidorów, ogórków, papryki i oberŜyny. Cylindry są często stosowane
w produkcji rozsady warzyw pod osłony.

Uprawa  w  workach  –  worki  wykonane  są  z  folii  polietylenowej  lub  z  tkaniny
polipropylenowej.  Stosowane  są  do  uprawy  warzyw  dyniowatych,  takich  jak:  ogórek,
kawon,  melon,  oraz  psiankowatych:  np.  pomidor,  papryka,  oberŜyna.,  wypełnia  się  je
90 dm³  podłoŜa  najczęściej  z  torfu  wysokiego  i  kory,  a  następnie  sadzi  po  dwie

−

trzy

rośliny.  JeŜeli  warzywa  mają  krótszy  okres  uprawy,  tzn.  5–6  miesięcy,  wystarczy
wypełnić worek mniejszą ilością podłoŜa (np. 60 dm³). Worki powinny być ułoŜone na
wyrównanej powierzchni w zagony będące wyłoŜone folią szeroką na 80 cm. Warto teŜ
ułoŜyć  fałdy  z folii  o  wysokości  około  5  cm  w  odstępach  co  3–4  worki,  aby  zapobiec
nierównomiernej  wilgotności  podłoŜa,  dozowania  wody  lub  poŜywki.  Podobnie  jak
uprawa  w  pierścieniach  do  kaŜdego  worka  powinno  być  doprowadzone  nawadnianie
kropelkowe.

Uprawa  tacowo-kontenerowa,  tzw.  uprawa  TK  –  tace  są  dość  głębokimi  pojemnikami
wykonanymi z masy plastycznej, ich ściany boczne i dno są aŜurowe. Tace wypełnia się
podłoŜem  organicznym  w  niewielkiej  ilości  około  7–10  dm³  i  ustawia  się  je  na
kontenerach  z  poŜywką.  Kontenery  mogą  być  przeznaczone  dla  pojedynczych  tac  lub
tzw.  kontenery  koryta  dla  ich  większej  liczby.  Wszystkie  kontenery  są  połączone
przewodami,  które  doprowadzają  do  nich  poŜywkę  oraz  do  zaworu  pływakowego
utrzymującego  w nich  odpowiedni  poziom  poŜywki.  Z  tego  względu  powinny  być
ustawione na starannie wyrównanej powierzchni. Uprawia się w nich głównie pomidora
(od dwóch do czterech roślin w kontenerze) i ogórka (dwie rośliny w kontenerze).

Uprawa  torfowo-wodna,  tzw.  TW  –  prostokątne  pojemniki  lub  cylindry  wypełnione
podłoŜem  organicznym  ustawia  się  w  zagonach  –  basenach  wykonanych  z  folii,
wypełnionych  poŜywką.  Powinny  być  one  ustawione  na  dokładnie  wypoziomowanym
podłoŜu, aby nawozy dochodziły równomiernie do wszystkich pojemników. Pojemniki
nawadnia się od góry w pierwszych 3–4 tygodniach uprawy roślin, potem zaś nawadnia
się  je  metodą  podsiąkową,  tj.  około  4–5  cm  wody  w kaŜdym  basenie,  jeśli  rośliny  są
w cylindrach  i  około  8–10  cm,  gdy  są  one  w pojemnikach  z  podniesionym  dnem.
Tą metodą uprawia się głównie pomidora.

Cienkowarstwowe kultury przepływowe, tzw. CKP – jest to uprawa bez uŜycia podłoŜa,
na stołach, zagonach, rynnach, przez które ciągle przepływa roztwór poŜywki dotykając
korzeni  roślin.  Ta  metoda  wymaga  precyzyjnego  systemu  dostarczającego  nawozów
mineralnych  oraz  aparatury  pomiarowej  i  dozującej  poŜywkę  o  właściwym  składzie,
dostosowaną  do  wymagań  roślin  i  warunków  świetlnych  uprawy.  PoŜywka  jest
rozprowadzana  grawitacyjnie,  z  górnego  zbiornika  z  kolektorem  przepływa  ona  przez
rynny  czy  zagony  i  zatrzymuje  się  w  dolnym  zbiorniku  z  kolektorem  zbiorczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szybkość przepływu poŜywki reguluje się zaworami zamontowanymi przy wlotach
rynien. Tą metodą uprawia się głównie ogórka, pomidora i paprykę.

Uprawa na balotach słomy – słoma Ŝytnia lub pszenna sprasowana jest w baloty, które
układa  się  w  szklarni  w  miejscach,  w  których  będą  przebiegały  rzędy  roślin.  Baloty
mogą  być  ułoŜone  na  powierzchni  gleby  lub  w  niej  zagłębione  do  około  1/4  −  2/3  ich
wysokości.  Przed  uprawą  powinny  być  w  nie  wmyte  nawozy  azotowe.  Dzięki
działalności  bakterii  rozkładana  jest  celuloza  i  lignina,  a  temperatura  się  podnosi.
W celu  jej  obniŜenia  moŜna  słomę  polewać  wodą.  Gdy  temperatura  opadnie  poniŜej
35°C, moŜna sadzić rozsadę. Stosowane są dwa rodzaje uprawy na balotach słomy: bez
okrywy,  wymagający  większej  dokładności  przy  nawadnianiu  roślin  i  ich  nawoŜeniu
oraz  z okrywą,  kiedy  rośliny  mogą  przerosnąć  do  okrywy  i  ich  korzenie  nie  są  tak
naraŜone  na  wysychanie  korzeni.  Uprawa  na  belach  słomy  najczęściej  jest  stosowana
w uprawie  ogórka.  Zaleta  tej  metody  jest  dostępność  słomy  i  jej  niskie  koszty  oraz
podgrzewanie powietrza przez słomę i zwiększenie zawartości CO

tuŜ przy podłoŜu.

Uprawa  na  wałach  z  nawozu  końskiego  –  jest  jedną  z  metod  uprawy  ogórka  pod
osłonami.  Z nawozu  końskiego  formuje  się  lekko  zbite  wały  i  pokrywa  się  je
kilkucentymetrową warstwą nawozu bydlęcego, aby zapobiec wrastaniu korzeni ogórka
w nawóz,  który  łatwo  nagrzewa  się  i  jego  temperatura  moŜe  być  zbyt  wysoka  dla
korzeni  ogórka.  Po nagrzaniu  się  wałów  nawozu,  przykrywa  się  je  kilkucentymetrową
warstwą  podłoŜa,  np.  torfowo-korowego  wraz  ze  składnikami  mineralnymi  lub  tzw.
ziemią ogórkową. Zaletami tego sposobu uprawy są podniesienie temperatury tuŜ „przy
ziemi”,  zwiększona  zawartość  dwutlenku  węgla,  a  wadami  wysokie  koszty  i  trudności
w dostępie do duŜych ilości obornika.

U  prawa  na  stołach  –  stoły  szklarniowe  mają  szerokie  zastosowanie  zarówno
w produkcji  rozsady  jak  i  warzyw.  Wykorzystuje  się  je  do  wczesnej  uprawy  pomidora
i ogórka,  wówczas  stoły  wypełnia  się  podłoŜem  torfowym  lub  mieszanką  kompostów,
albo  w cylindrach.  Plonowanie  warzyw  jest  przyspieszone,  poniewaŜ  podłoŜe  jest
ogrzewane  rurami  lub  grzejnikami  usytuowanymi  pod  nim.  W  uprawie  stosowane  są
róŜne  typy  stołów  stałe  i  przesuwne  oraz  głębokie  (ze  stosunkowo  duŜą  warstwą
podłoŜa) i płaskie.

Uprawa w gruncie w szklarni lub w tunelu foliowym – nasiona roślin lub ich rozsada są
wprowadzane  bezpośrednio  do  gleby.  Często  jest  ona  zmodyfikowana  poprzez
dodawanie  róŜnych  podłoŜy  (np.:  torfu,  kory).  Podobnie  jak  wszystkie  poprzednie
podłoŜa  i  poŜywki  musi  być  ona  odpowiednio  przygotowana  (odchwaszczona,
o uregulowanych  stosunkach  wodno  powietrznych  i  optymalnej  zawartości  składników
pokarmowych), aby spełniała wymagania uprawianych roślin. Uprawę w gruncie stosuje
się  do  osłon  płaskich,  niskich  i wysokich  tunelów  foliowych.  Ze  względu  na  niŜsze
plony  uzyskiwane  przy  zastosowaniu  tej  metody  nie  jest  ona  wykorzystywana
w uprawach szklarniowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są rodzaje osłon do upraw warzyw?

Jakie w nich są dostępne sposoby ogrzewania przy zastosowaniu poszczególnych
rodzajów osłon?

W jaki sposób

moŜna zapewnić oszczędność energii szklarniach?

Jakie znasz inne zasoby energii poza pierwotnymi do ogrzewania pomieszczeń do
upraw?

Jakie warunki termiczne, klimatyczne i świetlne zapewniają poszczególne rodzaje osłon?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie znasz sposoby wietrzenia pod poszczególnymi osłonami?

Czym charakteryzuje się uprawa w workach?

Jak uprawia się warzywa metodą tacowo-kontenerową?

Na czym polega uprawa torfowo-wodna?

10.

Jak uprawia się warzywa w cienkowarstwowych kulturach przepływowych?

11.

Czym charakteryzuję się uprawa na balotach słomy?

12.

Jak przebiega uprawa na wałach z obornika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj projekt ograniczania strat ciepła dla wskazanej szklarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić obecny stan szklarni a w szczególności:

sposób ogrzewania,

zacieniania,

wietrzenia,

stan i sposób oszklenia (podwójne szklenie ścian bocznych itp.),

określić sposoby wietrzenia i zacieniania szklarni,

określić sposoby ograniczania strat w szklarni,

zaproponować projekt ograniczania strat ciepła w szklarni,

wykonać projekt,

przedstawić projekt w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

materiały do zacieniania szklarni (farby, kreda, glina),

–

materiały do uszczelniania oszklenia i otworów,

–

elementy systemu grzewczego – grzejniki, rury, itd.,

–

wentylatory, rękawy,

–

typowy projekt szklarni.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj przygotowanie szklarni do uprawy ogórka na wałach obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić terminy uprawy,

określić rozmieszczenie i wymiary wałów,

obliczyć ilość obornika,

zaproponować rodzaj podłoŜa planowanego na okrywę oraz optymalną zawartość
składników pokarmowych,

określić, na jakiej głębokości naleŜy umieścić obornik,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obliczyć ilość okrywy,

naszkicować schematycznie przekrój przez wał i okrywę,

10)

przedstawić projekt w formie pisemnej uzasadniając przyjęte rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

technologia uprawy ogórka,

−

prezentacja multimedialna na temat metod uprawy warzyw pod osłonami,

−

literatura na ten temat,

−

przybory do pisania,

−

kalkulator.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować pomieszczenia i warunki do uprawy warzyw?

rozróŜnić i scharakteryzować rodzaje osłon?

scharakteryzować uprawę warzyw na balotach słomy?

zaplanować sposoby ograniczania strat ciepła w szklarni?

zaplanować sposoby wietrzenia i zacieniania szklarni?

określić, na czym polega uprawa warzyw na wełnie mineralnej?

określić, na czym polega uprawa warzyw metodą TK

(tacowo-kontenerową)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

NawoŜenie warzyw pod osłonami

4.2.1. Materiał nauczania

Wymagania  pokarmowe  to  optymalna  ilość  składników  mineralnych  pobierana  przez
rośliny  w  okresie  wegetacji.  Wartość  wymagań  pokarmowych  moŜe  być  określana  ilością
składników  pobranych  przez  jedną  roślinę,  albo  przez  rośliny  uprawiane  na  danej
powierzchni.  Poszczególne  gatunki,  a  nawet  odmiany  mają  zróŜnicowane  wymagania
pokarmowe.  NawoŜenie  jest  jednym  z  czynników  wpływającym  bezpośrednio  na  wysokość
plonu. Zarówno niedobory jak i nadmiary składników pokarmowych są dla rośliny szkodliwe
i  powodują  zmniejszenie  plonu,  a  często  takŜe  obniŜenie  jego  jakości.  Wymagania
pokarmowe najczęściej wyraŜa się w mg czystego składnika na dm

podłoŜa lub poŜywki (lub

g/m

Objawy niedoborów składników pokarmowych są podobne jak u innych roślin. Niedobór
azotu  powoduje  osłabienie  wzrostu  roślin  i  liście  stają  się  jaśniejsze  rośliny  wolniej  rosną,
a ich przyrosty są cienkie. Przy niedoborze potasu brzegi liści początkowo Ŝółkną, a następnie
zasychają.  Poza  tym  u pomidora  pojawiają  się  na  owocach  zielone  plamy,  a kwiatostany
wyrastają  pod  ostrym  kątem  i  szybko  się  łamią  pod  cięŜarem  owoców.  Niedobór  magnezu
powoduje  rozjaśnienie,  a następnie  Ŝółknięcie  aŜ  do  nekrozy  blaszki  liściowej  między
nerwami.  Niedobór  wapnia  często  łączy  się  z  niewłaściwym  (zbyt  kwaśnym)  odczynem
podłoŜa  lub  poŜywki.  Pomidory  są  wraŜliwe  na  jego  niedobór,  który  powoduje  suchą
zgniliznę  wierzchołkową.  Niedobór  fosforu  powoduje  osłabienie  wzrostu  i kwitnienia,
niekiedy liście i łodygi są zabarwione na fioletowy kolor. Nadmiar jednego składnika często
moŜe  powodować  niedobór  innego  na  przykład  nadmiar  potasu  powoduje  nie  pobieranie
wapnia i Ŝelaza. Istotnym czynnikiem w uprawie jest kontrola zasolenia gleby, im jest wyŜsze
tym rośliny mają większe trudności w pobieraniu składników pokarmowych.

Potrzeby pokarmowe

Jest to ilość składników, jaką trzeba dostarczyć roślinom, aby zapewnić ich zaspokojenie

wymagań pokarmowych. Potrzeby pokarmowe roślin zaleŜą od następujących czynników:
długości okresu wegetacji, warunków uprawy, zasobności podłoŜa w składniki mineralne,
zdolności rośliny do pobierania składników pokarmowych z podłoŜa, kompleksu sorpcyjnego
i innych.

Wymagania nawozowe określa się najczęściej na podstawie metod chemicznych,

polegających na analizie podłoŜa i materiału roślinnego, poniewaŜ ocena organoleptyczna
(wzrokowa) jest zbyt mało dokładna.
Badając podłoŜe naleŜy wykonać następujące czynności:
−

pobrać próbki podłoŜa z warstwy około 0–20 cm (korzenienia się rośliny), poŜywki lub
wycinki z pierścieni,

−

przygotować reprezentatywna próbkę ok. 0,5 l z prób pojedynczych, wsypując je do
duŜego pojemnika i mieszając je,

−

szczelnie zamknąć w torebce foliowej i oznakować, opisując na załączonej etykiecie
(właściciel i adres gospodarstwa, z jakiej osłony została pobrana próba, gatunek i wiek
lub fazę rozwojową roślin, sposób uprawy, zawartość substancji organicznej w podłoŜu,

−

wysłać próbki do stacji chemiczno-rolniczej w celu wykonania analizy chemicznej,

−

zinterpretować wyniki analizy, w której są określane niedobory i zalecane zawartości
składników pokarmowych, a takŜe proponowane nawoŜenie,

−

wykonać zalecenia nawozowe.
Analiza materiału roślinnego polega na pobraniu do badania części rośliny, tzw. części

wskaźnikowych, np. liści, owoców, ogonków liściowych. Zawartość składników mineralnych
w poszczególnych częściach roślin jest zróŜnicowana, np. w młodych liściach znajduje się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

duŜo  azotu,  potasu,  fosforu,  a  mniej  wapnia  i  magnezu.  Oznaczenie  składu  chemicznego
rośliny  w  jej  w  częściach  jest  odzwierciedleniem  jej  odŜywiania.  MoŜe  się  zdarzyć,  Ŝe
w podłoŜu  jest  wysoka  zawartość  danego  składnika,  a  w  roślinie  niska  i  dlatego  analizę
materiału  roślinnego  moŜna  wykorzystać  do  korygowania  dawek  nawoŜenia  pogłównego.
Analiza  materiału  roślinnego  moŜe  stanowić  uzupełnienie  analizy  podłoŜa,  ale  nie  moŜe  jej
zastępować.  Przed  uprawą  warzyw  naleŜy  zastosować  nawoŜenie  podstawowe  na  podstawie
analizy podłoŜa.

Przykładowe obliczenie dawki nawoŜenia azotowego saletrą amonową pomidora na

podstawie analizy podłoŜa. Pomidor uprawiany na powierzchni 1 ara, w podłoŜu torfowo
korowym, korzeni się głównie do głębokości 20 cm, liczba graniczna dla azotu wynosi
300 mg/dm

, a w wyniku analizy stwierdzono zawartość 200 mg/dm

. Obliczenie niedoboru

w 1 dm

– 300 – 200 = 100 mg azotu/dm

. 100 mg/dm

= 100 g/m

. Obliczenie objętości

podłoŜa na powierzchni 1 ara. 100 m

x 0,2 m = 20 m

. Obliczenie niedoboru azotu na

powierzchni 1 ara – 100 g/m

x 20 m

= 2000 g/m3 = 2 kg. Ilość nawozu oblicza się

z proporcji 100 g saletry amonowej zawiera 34,5 g N

X g saletry amonowej zawiera 130 g N, czyli
X = 100 · 130 : 34,5 = 5,88 kg saletry amonowej/ar
Do nawoŜenia pogłównego w czasie wegetacji najlepiej przygotować roztwór nawozu

w granicach  0,05–0,3%,  uwzględniając  rodzaj  rośliny,  stadium  jej  rozwoju,  sposób  zasilania
i wynik  analizy  podłoŜa.  Na  powierzchnię  1  m²  moŜna  jednorazowo  zastosować
5–10  g  N,  20–30  g  P,  10–20  g  K.  Przy  podawaniu  składu  procentowego  nawozu  często  są
podawane zawartości form tlenkowych. Dlatego naleŜy przeliczyć je na czysty składnik.

Tabela 1. Przeliczniki wybranych tlenków na czysty składnik i z czystego składnika na tlenek [opracowanie

własne]

Tlenek

Przelicznik na czysty składnik

Przelicznik z czystego składnika na tlenek

1,000

1,00

0,833

1,2

0,437

1,66

CaO

0,714

1,4

MgO

0,667

1,67

4.2.2. Pytania sprawdzające

Co to są wymagania pokarmowe?

Co to są potrzeby nawozowe?

Jakie są objawy niedoboru magnezu na roślinach?

Jakie informacje podaje się na etykiecie do stacji chemiczno-rolniczej?

Do czego słuŜy analiza materiału roślinnego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ dawkę nawoŜenia pogłównego dla pomidorów szklarniowych rosnących na

zagonach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić objętość podłoŜa na zagonach,

przeanalizować wyniki analizy chemicznej podłoŜa,

obliczyć niedobory poszczególnych pierwiastków,

zaproponować nawozy do nawoŜenia pogłównego,

obliczyć dawki nawozów,

przedstawić obliczenia grupie uzasadniając wybór.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

prezentacja multimedialna na temat uprawy pomidorów na zagonach,

–

materiały reklamowe firm produkujących nawozy,

–

charakterystyki nawozów mineralnych,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj sposób pobierania poŜywki lub podłoŜa do analizy ze wszystkich metod uprawy

warzyw pod osłonami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. oraz 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić metody uprawy warzyw,

określić miejsca i sposób pobierania prób,

przedstawić wyniki swojej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

prezentacja multimedialna na temat uprawy nawoŜenia pod osłonami,

–

plansze przedstawiające metody uprawy warzyw pod osłonami,

–

laska Egnera i inne narzędzia do pobierania próbek.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia wymagań pokarmowych i potrzeb nawozowych?

określić metody określania potrzeb nawozowych?

określić, do czego słuŜy analiza materiału roślinnego?

rozpoznać objawy niedoboru fosforu na pomidorze?

obliczyć dawkę nawoŜenia fosforu pod uprawę pomidora?

określić, do czego słuŜą liczby graniczne w poszczególnych
uprawach roślin warzywnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Choroby i szkodniki

4.3.1.

Materiał nauczania

Główne choroby warzyw uprawianych pod osłonami

W uprawie roślin pod osłonami czynniki środowiska takie jak wysoka temperatura

pomieszczenia,  duŜa  wilgotność  powietrza,  zagęszczenie  roślin,  sprzyjają  rozwojowi
i rozprzestrzenianiu się chorób i szkodników. Choroby  atakujące części naziemne roślin, np.
szara pleśń, częściej występują w tunelach foliowych, poniewaŜ jest w nich znacznie wyŜszy
poziom  wilgotności  powietrza  niŜ  w  szklarniach.  Istnieje  wiele  chorób  i  szkodników
atakujących  róŜne  gatunki  warzyw,  których  szczegółowy  opis  moŜna  znaleźć  w  Atlasie
Chorób  i  Szkodników  Warzyw.  Dla  producenta  podstawową  informacja  jest  moŜliwość
właściwej  i  wczesnej  ich  identyfikacji.  Właściwy  dobór  metod  i  środków  ochrony  roślin
najlepiej jest podjąć na podstawie aktualnego Programu Ochrony Warzyw.

Według Tadeusza Baranowskiego [8, s. 118–120] do waŜnych chorób roślin uprawianych

pod osłonami naleŜą:

Zgorzel siewek i zgnilizna przykorzeniowa – choroba atakuje siewki oraz młode rośliny.
Część liścieniowa siewek przewęŜa się i rośliny przewracają się. Z kolei u młodych roślin
poraŜeniu  ulega  głównie  szyjka  korzeniowa.  Wystąpieniu  choroby  sprzyja  spadek
temperatury  poniŜej  15ºC,  podlewanie  roślin  zimną  wodą  i  wysoka  wilgotność  podłoŜa.
Zapobieganie: stosowanie odkaŜonego podłoŜa do uprawy, unikanie podlewania  warzyw
zimną  wodą.  Z  chwilą  pojawienia  się  choroby  moŜna  zastosować  do  podlania  roślin
fungicydy.(Zalecenia  Ochrony  Roślin  Instytutu  Ochrony  Roślin,  cz.  III.  Warzywa,  Sady,
Poznań 2006).

Szara  pleśń  –  choroba  ta  poraŜa  liście,  pędy,  owoce  roślin,  na  których  ukazują  się
stopniowo  ciemniejące  plamy  koloru  jasnobrunatnego  pokrywające  się  puszystym
nalotem  grzybni  i  zarodników.  Zaatakowane  tą  chorobą  pędy  odłamują  się,  zaś  na
owocach  przy  szypułce  (pomidor,  papryka,  ogórek)  pojawiają  się  wodniste  plamy
z puszystym  nalotem.  Choroba  ta  rozprzestrzenia  się  w  pomieszczeniach  o  duŜej
wilgotności powietrza.
Zapobieganie:  regularne  i  dokładne  wietrzenie  pomieszczeń,  utrzymywanie  wilgotności
powietrza  do  75%  i  stosowanie  nawadniania  kropelkowego.  W  momencie  wystąpienia
choroby  warzywa  naleŜy  opryskiwać  fungicydami  wg  aktualnego  programu  ochrony
roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Rys. 2. Zgorzel siewek

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 3. Objawy szarej pleśni

na łodydze

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 4. PoraŜony liść z objawami

zarodnikowania grzyba

[www.inwarz. skierniewice.htm]

Zgnilizna twardzikowa – choroba moŜe poraŜać kaŜdą część rośliny, a zwłaszcza jej pędy
w rozwidleniach lub wyrastające tuŜ nad ziemią. Roślina powyŜej poraŜonych części
więdnie i usycha. Części roślin pokrywają się wodnistymi plamami, które się powiększają

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i  pokrywają  białym  nalotem,  zaś  wewnątrz  łodyg  pojawiają  się  czarne  zarodniki
przetrwalnikowe.  Przyczyną  rozwoju  choroby  są  pozostawione  w  glebie  sklerocja,  które
mogą zachować Ŝywotność przez 2–3 lata.
Zapobieganie:  odkaŜanie  podłoŜa  termicznego,  usuwanie  resztek  roślin,  regularne
i dokładne  wietrzenie  pomieszczenia  oraz  unikanie  zwilŜania  roślin.  Podczas  pierwszych
objawów  choroby  stosowanie  opryskiwania  fungicydami  wg  aktualnego  programu
ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Rys. 5. Zgnilizna twardzikowa na owocach pomidora

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 6. Zgnilizna twardzikowa – grzybnia

i sklerocja w poraŜonej łodydze

[www.inwarz.skierniewice.htm]

KaŜdy gatunek warzyw jest atakowany przez specyficzne i charakterystyczne dla niego

czynniki chorobotwórcze wywołujące m.in. następujące choroby:

Warzywa psiankowate
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

guzikowatość – owoce pomidora są niekształtne, spłaszczone, zbliŜone kształtem do
guzika, niemal pozbawione nasion. Przyczyną jest zawiązanie zbyt duŜej ilości owoców,
zbyt duŜe obniŜenie temperatury w ciągu dnia i za niski poziom wilgotności,

korkowaciejące spękania skórki – na owocach pojawiają się podłuŜne pęknięcia skórki,
choroba pojawia się w końcowej fazie wzrostu i dojrzewania owoców, kiedy nabiorą one
czerwonej barwy. Przyczyną moŜe być aura, brak słońca, chłodna temperatura oraz zbyt
obfita ilość owoców,

opadanie zawiązków – roślina, która ma zbyt wiele owoców w jej dolnej części na
początku owocowania, zrzuca wyŜej połoŜone zawiązki. Przyczyną jest zbyt duŜe
wahanie temperatury powietrza, niedobór wody i zbyt mała wilgotność powietrza,

pękanie owoców – pojawia się na owocach warzyw dojrzałych i jest spowodowane
nagłym skraplaniem pary wodnej na owocach,

sucha zgnilizna – na owocach pojawiają się brązowiejące, suche, lekko wgłębione plamy,
przyczyną jest niedobór wapnia i zaburzenia w gospodarce wodnej rośliny.

Choroby wirusowe:
a)

brązowa plamistość pomidora – wierzchołkowe liście brunatnieją i zaginają się ku
dołowi. Choroba moŜe być przenoszona mechanicznie,

mozaika pomidora i papryki – poraŜa liście, pędy i owoce, na liściach występują
jasnozielone przebarwienia, które z czasem Ŝółkną, liście deformują się, a na pędach oraz
na owocach są brunatne plamy,

smugowatość pomidora – na poraŜonych pędach pojawiają się ciemnobrunatne,
zagłębione smugi, a na owocach brunatne plamy z wgłębieniami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobieganie: odkaŜanie podłoŜa, sprzętu uŜywanego do uprawy, np. sznurków, selekcja
negatywna młodych roślin.

Choroby bakteryjne:
a)

rak bakteryjny pomidora – bardzo groźna choroba kwarantannowa, bakterie wnikają
i zapychają naczynia pomidora. Początkowo więdną pojedyncze liście, a potem cała
roślina. Źródłem choroby jest gleba i zainfekowane nasiona.

Rys. 7. Rak bakteryjny pomidora

www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 8. Brunatna plamistość na liściach pomidora

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Choroby grzybowe:
a)

karłowatość korzeni pomidora – korzenie stają się korkowate i brunatnieją, drobne
korzenie obumierają, poniewaŜ następuje ograniczenie pobierania wody, wskutek czego
rośliny więdną. Chorobę wywołuje zainfekowane podłoŜe,

Zapobieganie: uprawa odmian odpornych, szczepienie roślin na podkładkach odpornych,
odkaŜanie termiczne podłoŜa,

brunatna plamistość liści pomidora – na górnej stronie liści występują Ŝółte plamy, które
z czasem brunatnieją, zaś na dolnej stronie liści pojawia się brunatny, aksamitny nalot,
wskutek czego liście zamierają. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi infekcji jest
wilgotność powietrza powyŜej 80% i temperatura 18–22ºC,

Zapobieganie:

uprawa

odmian

odpornych,

odkaŜanie

pomieszczenia

poprzez

odparowywanie  siarki,  odkaŜanie  podłoŜa,  regularne  wietrzenie  pomieszczenia,  unikanie
zraszania  pomidora  wodą,  jeśli  wystąpią  pierwsze  objawy  choroby,  wówczas  stosuje  się
opryskiwanie  fungicydami  wg  aktualnego  programu  ochrony  roślin.  (Zalecenia  Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

fuzaryjne więdnięcie pomidora – wiązki przewodzące ulegają brunatnieniu, zaś liście
dolne zamierają. Źródłem choroby mogą być zainfekowane nasiona i zakaŜone podłoŜe.

Zapobieganie: uprawa odmian odpornych lub szczepionych na podkładkach odpornych,
stosowanie odkaŜania termicznego podłoŜa,

werticilioza pomidora – grzyb zatyka tkanki przewodzące, przez co roślina nie pobiera
wody, zaś dolne liście Ŝółkną i zamierają. Źródłem infekcji jest zakaŜone podłoŜe.

Zapobieganie: takie jak przy fuzaryjnym więdnięciu pomidora,

zaraza pierścieniowa pomidora – grzyb poraŜa łodygi pomidora, które zabarwiają się na
szarozielono, przewęŜają się, stają się puste, gniją u podstawy, a rośliny więdną
i zamierają. Źródłem choroby jest podłoŜe, zaś sprzyjającym jej czynnikiem jest zbyt
wysoka wilgotność pomieszczenia i nadmierne uŜywanie azotu do nawoŜenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobieganie: uprawa na parowanym podłoŜu, stosowanie do podlewania fungicydu
według aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III.
Warzywa, Sady, Poznań 2006),

zaraza ziemniaka – poraŜa liście, na których powstają brunatne plamy z białym nalotem,
a pod nimi twarda zgnilizna miąŜszu. Chorobę wywołują zarodniki z zakaŜonych upraw
ziemniaka.

Zapobieganie: unikanie upraw pomidora w pobliŜu plantacji ziemniaka, profilaktyczne
opryskiwanie fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

Rys. 9. Zaraza ziemniaka na

liściach i owocach

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 10. Zaraza ziemniaka na

liściach i owocach

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 11. Liście ogórka poraŜone

przez kanciastą plamistość

[www.inwarz.skierniewice.htm]

zgorzel podstawy łodyg i czarna zgnilizna owoców pomidora – poraŜa szyjki
korzeniowe, które brunatnieją, a rośliny więdną i usychają, zaś na owocach pojawia się
czarna zgnilizna. Źródłem wirusa są zakaŜone narzędzia, sprzęt, nasiona, podłoŜe,

Zapobieganie: stosowanie nasion ze zdrowych plantacji, zaprawianie nasion według
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006), odkaŜanie pomieszczeń, sprzętu i podłoŜa,

mączniak  prawdziwy  psiankowatych  –  atakuje  liście  papryki  i  pomidora,  na  górnej
stronie  liści  powstają  przebarwienia  i  biały  nalot,  zaś  na  dolnej  stronie  pojawiają  się
plamy  z  zarodnikami  i  grzybnią.  Sprzyjającymi  warunkami  do  rozwoju  choroby  są
nadmierna wilgotność oraz wysoka temperatura powietrza.

Zapobieganie: kontrolowanie wilgotności i temperatury powietrza, wraz pierwszymi
objawami choroby opryskiwanie wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia
Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Warzywa dyniowate
Choroby nie infekcyjne (fizjologiczne):
a)

niepasoŜytnicze więdnięcie roślin – przyczyną są niekorzystne warunki środowiskowe
oraz błędy w uprawie, takie jak zbyt niska temperatura podłoŜa, polewanie roślin zimną
wodą w czasie wysokiej temperatury i duŜego nasłonecznienia.

opadanie kwiatów i zawiązków owoców – występuje na skutek silnych wahań
temperatury powietrza, podłoŜa i zmian wilgotności powietrza oraz z powodu
pozostawienia zbyt duŜej ilości owoców.

pękanie owoców – jest spowodowane niedoborem potasu w czasie dorastania oraz
dojrzewania owoców oraz silnym wahaniem wilgotności gleby.

Zapobieganie: dokładna regulacja czynników środowiska, usuwanie przyczyn choroby
zaraz po wystąpieniu jej objawów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroby wirusowe:
a)

ółta i zielona mozaika – poraŜa liście i owoce roślin, na których pojawiają się plamy

koloru jasno- i ciemnozielonego, plamy i smugi w kształcie mozaiki. Liście marszczą się,
a owoce mają guzowate wypukłości. Źródłem infekcji są resztki zakaŜonych roślin,
zainfekowane nasiona, zaś wirusy przenoszone są przez mszyce lub mechanicznie.

Choroby bakteryjne:
a)

kanciasta plamistość ogórka – poraŜeniu ulegają liście, owoce i kwiaty. Młode rośliny
giną, zaś starsze mają na liściach kanciaste, szare lub brunatne palmy, pokrywające się
mętną cieczą przy duŜej wilgotności. Źródłem zakaŜenia są nasiona i resztki poraŜonych
roślin, wysoka wilgotność powietrza równieŜ sprzyja rozwojowi choroby.

Zapobieganie:  wykonywanie  wszelkich  zabiegów  profilaktycznych,  zaprawianie  nasion
oraz  zabiegi  fungicydami  wg  aktualnego  programu  ochrony  roślin.  (Zalecenia  Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Choroby grzybowe:
a)

antraknoza dyniowatych – na liściach pojawiają się jasnozielone plamy przechodzące

stopniowo w kolor brunatny. Na łodydze, owocach i szyjce korzeniowej występują
wgłębione plamy z ceglastym nalotem zarodników grzyba. Rośliny więdną i zamierają.
Ź

ródłem choroby jest grzyb zimujący w nasionach i resztkach poraŜonych roślin, a takŜe

wysoka temperatura i wilgotność powietrza.

Zapobieganie: odkaŜanie podłoŜa, pomieszczeń, nasion, opryskiwanie w początkowym
stadium choroby wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin
IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

czarna zgnilizna korzeni dyniowatych – zainfekowane rośliny nie mają drobnych

i średnich korzeni, szyjka korzeniowa jest czarna, zaś nadziemna część roślin Ŝółknie
i zasycha. Chorobę wywołuje grzyb występujący pospolicie w podłoŜu.

Zapobieganie:  stosowanie  parowanego  podłoŜa  do  sadzenia  roślin,  szczepienie  odmian
szlachetnych  na  dyni  figolistnej,  podlewanie  roślin  po  ich  posadzeniu  wg  aktualnego
programu  ochrony  roślin.  (Zalecenia  Ochrony  Roślin  IOR,  cz.  III.  Warzywa,  Sady,
Poznań 2006),

fuzaryjne więdnięcie dyniowatych – to choroba wiązek naczyniowych, które są zatkane,

przez co pobieranie wody jest znacznie ograniczone. Rośliny więdną, Ŝółkną
i obumierają. Źródłem choroby jest podłoŜe.

Zapobieganie: odkaŜanie podłoŜa, szczepienie odmian szlachetnych na dyni figolistnej,

mączniak prawdziwy dyniowatych – na liściach występuje biały nalot podobny w swej

konsystencji do mąki, liście więdną, zaś silnie poraŜone rośliny obumierają. Źródłem
infekcji jest zakaŜone podłoŜe i resztki poraŜonych roślin, czynnikami sprzyjającymi jej
rozwojowi są brak przewiewu, słaba wentylacja i wysoka temperatura.

Zapobieganie: odkaŜanie pomieszczenia i podłoŜa, opryskiwanie preparatami według
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006).

parch dyniowatych – młode owoce melona i ogórka przestają rosnąć i zamierają. Na

starszych  owocach  pojawiają  się  brunatne,  suche,  korkowate  plamy  z  oliwkowo  –
czerwonym  nalotem  (zarodniki  grzyba),  z  których  wydobywają  się  krople  cieczy.
Pękanie  i  zamieranie  liści  jest  spowodowane  przez  jasnobrunatne  plamy.  Czynnikami
sprzyjającymi  chorobie  są  zbyt  niska  temperatura  i  duŜe  zagęszczenie  roślin.  Źródłem
zakaŜenia są nasiona z zainfekowanych owoców.

Zapobieganie: uprawa odmian genetycznie odpornych, zaprawianie nasion, opryskiwanie
roślin według aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR,
cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warzywa liściowe
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

seler – zamieranie liści sercowych, brunatne pękanie ogonków liściowych, chloroza.
Choroby te powstają na skutek niedoboru składników pokarmowych w podłoŜu.

Zapobieganie: prawidłowe nawoŜenie podłoŜa przed wysadzeniem rozsady i podczas
uprawy,

szklistość liści sałaty – jeśli roślina pobiera z podłoŜa więcej wody niŜ potrzebuje jej do

transpiracji, wówczas wzdłuŜ brzegów liści występują plamy.

Zapobieganie: utrzymywanie wyŜszej temperatury nocą i większego stęŜenia soli
w podłoŜu,

zamieranie brzegów liści sałaty – powstaje na skutek niedoboru wapnia w podłoŜu lub

trudności w jego absorpcji przez roślinę. Wysoka temperatura i wilgotność powietrza,
zbyt niski odczyn podłoŜa równieŜ wpływają na rozwój choroby.

Zapobieganie: utrzymywanie wysokiej wilgotności powietrza nocą i niskiej w ciągu dnia.

Choroby pasoŜytnicze:
a)

mączniak rzekomy: sałaty i szpinaku – choroba poraŜa liście sałaty, szpinaku i endywii,
na ich spodzie występuje nalot, zaś na wierzchu pojawiają się zielonkawe lub brunatne
plamy. Rozwojowi infekcji sprzyja temperatura powietrza 15–17ºC oraz duŜa wilgotność
powietrza. Źródłem choroby są grzyby zimujące w podłoŜu.

Zapobieganie: odkaŜanie nasion i podłoŜy, wietrzenie pomieszczenia, profilaktyczne
opryskiwanie młodych warzyw preparatami wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

gnicie bakteryjne sałaty i endywii – choroba poraŜa liście, na których pojawiają się czarne
plamy, na skutek czego sałata gnije.
Zapobieganie: stosowanie odkaŜonych podłoŜy, usuwanie resztek zakaŜonych roślin.

Warzywa rzepowate
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

parcenie zgrubień rzodkiewki/rzodkwi – wewnątrz warzywa powstaje suchy, gąbczasty

miąŜsz. Chorobę wywołuje nieprawidłowa gospodarka wodna zaburzająca wzrost
warzywa, zbyt późny zbiór lub przemarznięcie rośliny w okresie wzrostu zgrubień.

Zapobieganie: utrzymywanie prawidłowych warunków klimatycznych.
Choroby grzybowe:

czernienie korzeni rzodkiewki/rzodkwi – na skórce części jadalnej korzenia lub

w głębszych warstwach miękiszu pojawiają się plamy koloru szaro-granatowego lub
granatowo-czarnego, na skutek czego roślina ulega suchej zgniliźnie. Chorobę wywołują
gleby organiczne, zasadowe, zbyt wilgotne lub świeŜo nawoŜone obornikiem.

Zapobieganie: dezynfekcja podłoŜa, obniŜenie odczynu gleby, prawidłowe nawoŜenie

azotem i potasem. Warzywa rzepowate są teŜ poraŜane przez zgorzel siewek.

Warzywa kapustne
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

brzegowe zamieranie liści – przyczyną choroby jest zbyt intensywna transpiracja liści,

które pobierają za duŜo wapnia wraz z wodą.

Zapobieganie: zwiększenie wilgotności pomieszczenia i podłoŜa, zasilanie dolistne roślin
saletrą wapniową.

Choroby grzybowe:

mączniak rzekomy kapustnych – na liścieniach i dolnej stronie liści występują plamki

z szarym nalotem, wskutek czego rośliny giną. Chorobę wywołuje niska temperatura
i zbyt wysoka wilgotność powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobieganie:

stosowanie

zdezynfekowanego

podłoŜa

produkcji

rozsady,

utrzymywanie prawidłowej wilgotności i temperatury w pomieszczeniu. Warzywa kapustne
są teŜ poraŜane przez szarą pleśń i zgorzel siewek.

Główne szkodniki warzyw uprawianych pod osłonami

Według Tadeusza Baranowskiego [8, s. 118–120] najczęściej występującymi

i najgroźniejszymi szkodnikami roślin warzywnych występującymi pod osłonami są:
1.

Guzaki korzeniowe – nicienie redukują korzenie roślin, na których pojawiają się wyrośla
osłabiające system korzeniowy rośliny. Warzywa poraŜone przez nicienie guzaków
Ŝ

ółkną i rosną znacznie wolniej. Wyrośla na korzeniach zawierają samice i jaja,

w podłoŜu pozostają złoŜa jaj w Ŝelatynowej osłonie. W celach profilaktycznych, przed
rozpoczęciem uprawy naleŜy odkaŜać podłoŜe, a rośliny szczepić na podkładach
odpornych.

Mączlik  szklarniowy  –  to  pokryty  białym  nalotem  pluskwiak  o  rozmiarach  1,5  mm.
PoraŜone nim liście Ŝółkną i zamierają, zaś owoce obłoŜone są czarnym, lepkim osadem
(grzyby sadzakowe i rosa miodowa). Samica mączlika składa jaja, z których po tygodniu
wylegają  się  larwy.  Szkodnik  rozwija  się  w  przeciągu  3–4  tygodni.  Mączlik  moŜe
zniszczyć  cała  uprawę  i  dlatego  trzeba  zastosować  zwalczanie  metodą  chemiczną  lub
integrowaną.  Metodę  chemiczną  naleŜy  stosować  wg  aktualnego  programu  ochrony
roślin.  (Zalecenia  Ochrony  Roślin  IOR,  cz.  III.  Warzywa,  Sady,  Poznań  2006).  Stosując
zaś  metodę  integrowaną  naleŜy  oznaczyć  rośliny  Ŝółtymi  tablicami,  które  umieszcza  się
nad  warzywami  a  na  nich  pojawiają  się  owady.  Wprowadzić  po  jednym  z  pasoŜytów
Encarsia formosa na kaŜdą roślinę.

Rys. 12. Mączlik szklarniowy na

liściach pomidora

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 13. Mączlik w powiększeniu

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 14. Miniarka

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Miniarka  ciepłolubka  –  to  dorosła  muchówka  o  długości  1,3–2,3  mm  o  Ŝółtej  głowie
i Ŝółtych  plamkach  na  tułowiu.  śeruje  na  zewnętrznej  stronie  blaszki  liściowej
zostawiając na niej niewielkie ślady, w które wciska jaja.   Larwy miniarki minują liście,
które więdną. Zwalczanie szkodnika polega na usuwaniu poraŜonych liści i opryskiwaniu
roślin  w  kilkudniowych  odstępach  preparatami  wg  aktualnego  programu  ochrony  roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Mszyce – występuje kilka gatunków mszyc. Szkodniki poraŜają liście, które zwijają się,
Ŝ

ółkną i więdną. Mszyce zwalcza się stosując jeden zabieg chemiczny uŜywając

wybranego preparatu wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Samice przędziorka

szklarniowca na liściu pomidora
[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 16. Samce przędziorka

szklarniowca i nieruchoma

nimfa przed nimi

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 17. Uszkodzony liść przez

przędziorka chmielowca

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Przędziorek chmielowiec i przędziorek szklarniowiec – to mające około 1 mm pajęczaki

w kolorze czerwonym lub szaroŜółtym, które atakują dolną stronę liści. Na początku ich
Ŝ

erowania górna strona blaszki liściowej ma kolor srebrny, po czym liście Ŝółkną

i usychają.  Samice  tych  szkodników  składają  jaja,  z  których  po  tygodniu  wylegają  się
larwy.  Rozwój  szkodników  trwa  3  tygodnie.  Do  zwalczania  przędziorka  chmielowca
i przędziorka  szklarniowca  wykorzystuje  się  naturalnego  drapieŜcę  w  postaci  dorosłych
samic  dobroczynka  szklarniowego  oraz  zabiegi  chemiczne,  ale  takie,  które  są  przyjazne
dla  drapieŜcy  –  Roztoczol  8  Extra  w  płynie.  MoŜna  teŜ  zastosować  samą  metodę
chemiczną  uŜywając  jednego  z  preparatów  wg  aktualnego  programu  ochrony  roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Wciornastki – to ciemne, mające około 1,5 mm długości owady. śerują one na spodniej

warstwie blaszki liściowej i wzdłuŜ jej nerwów pojawiają się srebrzyste plamki.
W zaleŜności od temperatury powietrza rozwój szkodnika trwa od 15 do 30 dni. Jeśli są
to świeŜe uszkodzenia, naleŜy opryskiwać roślinę preparatami wg aktualnego programu
ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Wciornastek kalifornijski – to ciemnoŜółty owad o długości 1 mm, który przewaŜnie

eruje na kwiatach i moŜe pojawiać się teŜ na liściach roślin. Szkodnik nakłuwa tkankę

kwiatów, liści i pobiera z nich soki. Z tego powodu liście i kwiaty ulegają przebarwieniu
oraz deformacji. Szkodnika zwalcza się bardzo trudno, poniewaŜ jest on odporny na
większość pestycydów, moŜna jedynie zredukować jego liczebność stosując preparaty wg
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006).

Ziemiórka – to muchówka mająca około 3 mm długości o zielono-brązowym odwłoku

i czarnym tułowiu. Larwy ziemiórki Ŝerują w glebach torfowych przy szyjce korzeniowej
niszcząc korzeń oraz na  młodych korzeniach poraŜonych przez choroby.  Do zwalczania
ziemiórki  stosuje  się  parowane  podłoŜe,  a  do  niszczenia  larw  uŜywa  się  granulowanych
preparatów  wg  aktualnego  programu  ochrony  roślin.  (Zalecenia  Ochrony  Roślin  IOR,
cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Rys. 18. Ziemiórka

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 19. Ziemiórka bradysia paupera

[www.inwarz.skierniewice.htm]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynniki mają wpływ na rozwój chorób warzyw uprawianych pod osłonami?

Jakie waŜne choroby występujące w uprawie roślin pod osłonami?

W jaki sposób dzieli się choroby roślin?

Jakie choroby występują na warzywach psiankowatych i jakie są ich objawy?

Jakie choroby występują na warzywach liściowych i jakie są ich objawy?

Jakie waŜne gospodarczo szkodniki występują na roślinach uprawianych pod osłonami

i jakie są sposoby ich zwalczania?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby występujące na warzywach szklarniowych i zaplanuj ich zwalczanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić objawy występowania,

porównać je z opisami chorób,

zidentyfikować występujące choroby,

określić warunki im sprzyjające,

zaproponować metody ich zwalczania (w przypadku zastosowania metody chemicznej
dobrać środki, termin i określić stęŜenie).

przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

okazy roślin z typowymi objawami chorób,

–

atlasy chorób i szkodników warzyw,

–

programy ochrony warzyw,

–

lupa,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj szkodniki ogórka i zaplanuj ochronę przed nimi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić budowę morfologiczną szkodników i wygląd objawów ich występowania,

porównać objawy z opisem szkodników,

zidentyfikować szkodniki,

określić warunki sprzyjające jego rozwojowi,

dobrać metody zwalczania lub zapobiegania,

określić terminy, pestycydy i ich stęŜenia,

przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

okazy szkodników i roślin przez nie poraŜonych,

–

atlasy chorób i szkodników warzyw,

–

programy ochrony warzyw,

–

przybory do pisania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozpoznawać choroby fizjologiczne i infekcyjne roślin warzywnych?

dokonać charakterystyki chorób roślin warzyw dyniowatych?

określić metody zapobiegania chorobom warzyw?

określić gatunki najwaŜniejszych szkodników warzyw pod osłonami?

określić sposoby zwalczania szkodników warzyw pod osłonami?

korzystać z programów ochrony roślin?

przedstawić zasady integrowanej ochrony roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Uprawa wybranych warzyw

4.4.1. Materiał nauczania

W uprawie pod osłonami uprawia się wiele gatunków warzyw poniŜej przedstawiono

niektóre z nich.
Pomidor  jest  uprawiany  jest  zarówno  w  szklarniach  jak  i  wysokich  tunelach  foliowych.
Pomidory w szklarniach uprawiane są najczęściej w terminie wiosennym od lutego do lipca,
lub  jesiennym  od  lipca  do  grudnia.  MoŜliwa  jest  uprawa  całoroczna,  ale  koszty  ogrzewania
i doświetlania w miesiącach zimowych są bardzo wysokie. Uprawa w tunelach ogrzewanych
najczęściej  rozpoczyna  się  w  cyklu  wiosennym  od  połowy  marca,  a  w  jesiennym  od  lipca.
W nieogrzewanych  tunelach  pomidory  sadzi  się  na  przełomie  kwietnia  i  maja.  W  uprawie
przewaŜają  odmiany  mieszańcowe  (F

), które powinny charakteryzować się wczesnym

wchodzeniem  w  okres  owocowania,  odpornością  na  niektóre  choroby,  kulistym  lub
zbliŜonym  kształtem,  brakiem  zielonej  piętki,  odpornością  na  transport  oraz  walorami
smakowymi. W sprzedaŜy znajduje się aktualnie wiele odmian, wybór do uprawy jest zaleŜny
od  odległości  rynku  zbytu,  cyklu  uprawowego,  sposobu  uprawy,  popytu  i  innych.
Przykładowe  odmiany  do  uprawy  pod  osłonami:  Celena  F

, Bisena F

, Remiz F

, Kos F

Carmello F

, Akord F

, Atut F

, Dukat F

, Jowisz F

Czynniki środowiskowe w uprawie pomidora.

Optymalna  temperatura  w  uprawie  pomidora  jest  zaleŜna  od  fazy  rozwojowej  rośliny
i intensywności  światła  (tabela  2),  wynosi  od  17–27°C.  Temperatura  podłoŜa  powinna
wynosić zimą od 14–16°C, a wczesną wiosną 16–18°C. Dla przyśpieszenia kwitnienia moŜna
przez  dwa  tygodnie  od  łoŜenia  liścieni  utrzymywać  ją  na  poziomie  około12°C.  NiŜsza
temperatura hamuje rozwój korzeni i pobieranie wody.

Tab. 2. Optymalne temperatury powietrza w uprawie pomidora pod szkłem i folią (wg Skierkowskiego).

[3, s. 253]

Temperatury(

°C

)

Dzienne

nocne

Okres

dni

pochmurne

dni słoneczne i w czasie

doświetlania

w czasie

doświetlania

w okresie

ciemności

Od siewu do pojawienia się
wschodów
Od wzejścia do pikowania
Od pikowania do
doniczkowania
Od doniczkowania do
posadzenia w szklarni
Od sadzenia do początku
kwitnienia
Od początku do końca
kwitnienia
Od końca kwitnienia do
końca owocowania

22–25
17–18

17–18

20–22

22–24

22–25
20–22

20–22

22–26

24–27

–

20–22

–

22–25
14–16

14–16

16–18

18–20

Pomidor ma wysokie zapotrzebowanie na wodę szczególnie w okresie kwitnienia

i owocowania. Ograniczenia nawadniania po posadzeniu jest wskazane ze względu na rozwój
systemu korzeniowego. Zalecane jest nawadnianie kropelkowe lub inne, przy którym liście
pozostają suche. Deszczowanie ze względu na podatność na choroby nie daje pozytywnych
efektów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Początkowo pomidor pobiera mało składników pokarmowych, natomiast podczas silnego

wzrostu,  kwitnienia  i  owocowania  jego  wymagania  pokarmowe  wzrastają.  W  czasie
zwiększonego  zapotrzebowania  naleŜy  zastosować  nawoŜenie  pogłówne,  jednak  w  ilości
niepowodującej  zasolenia,  ani  nadmiaru  składnika  w  podłoŜu  lub  poŜywce.  Zalecane  jest
przeprowadzenie  analizy  podłoŜa  przed  cyklem  uprawowym  i  okresowo  w  trakcie  uprawy.
Zalecane  zawartości  składników  pokarmowych  w  podłoŜu,  o  zawartości  powyŜej  50%
substancji organicznej:
azot

150–300 [mg/l] N od października do marca i 300–500 [mg/l] N od kwietnia do
października,

fosfor 460–920 [mg/l] P

potas

720–1020 [mg/l] K

magnez 250–415 [mg/l] MgO,
wapń

1400–2800 [mg/l] CaO.

Produkcja rozsady trwa około 6 tygodni. Pikowanie siewek odbywa się około 2 tygodni

po siewie, a doniczkowanie po następnych dwóch. Okresy te zaleŜą jednak w duŜym stopniu
od  stworzonych  warunków  termicznych,  intensywności  światła.  Nasiona  często  wysiewa  się
do  skrzynek  (na  skrzynkę  50x35  cm  potrzeba  około  2  g  nasion),  a  następnie  po  ukazaniu
pierwszego liścia pikuje się do skrzynek teŜ w rozstawie 5x5 cm. Po dwóch tygodniach, gdy
liście  zaczynają  się  stykać  pikuje  się  kolejny  raz  do  doniczek  lub  cylindrów  o  średnicy
8–10 cm. MoŜna takŜe pikować od razu do cylindrów lub doniczek (jednokrotne pikowanie),
jednak  powoduje  to  konieczność  zajmowania  duŜej  powierzchni  mnoŜarki  często
doświetlanej i wzrost kosztów.

W celu zwiększenia odporności pomidorów na część chorób występujących w glebie

moŜna szczepić pomidory na podkładkach np.: Triton, KNFN, Maxifort, Beaufort i inne.
Sposoby uprawy

Najtańszym sposobem jest uprawa w gruncie szklarni lub tunelu, jednak często nie

właściwe podłoŜe powoduje obniŜenie plonu. Uprawa na stołach jest stosowana w mniejszych
gospodarstwach,  gdzie  sadzi  się  pomidory  na  stoły  po  wysadzeniu  rozsad.  Uprawa
w pierścieniach  jest  szczególnie  korzystna  w  cyklu  wiosennym,  kiedy  podłoŜe  szybciej  się
nagrzewa  w  cylindrach  niŜ  przy  uprawie  w  gruncie.  Cylindry  maja  najczęściej  20

−

22 cm

rednicy i 22

−

25 cm wysokości. PodłoŜe najczęściej stanowi torf, kompost korowy lub ziemia

kompostowa. Metoda torfowo wodna polega na ustawieniu cylindrów po kilka sztuk
w zagłębieniach wyścielanych folia i wypełnionych na wysokość 4

−

5 cm poŜywką, która jest

sukcesywnie  podawana.  Uprawa  na  wełnie  mineralnej  polega  na  postawieniu  rozsady
w cylindrach  na  macie  z  wełny  mineralnej  i  podawaniu  poŜywki  przez  system  nawadniania
kropelkowego.  Pomidory  sadzi  się  do  szklarni  w  ilości  3–3,5  szt./m

. W czasie uprawy

wykonywane są następujące zabiegi:
–

w celu zapewnienia roślinom optymalnych warunków naleŜy je wiązać sznurkiem do
drutów rosnących nad nimi (najczęściej na wysokości 170–200 cm).

–

cięcie pomidora polega na wczesnym usuwaniu pędów bocznych, a (na 4

−

5 tygodni

w cyklu wiosennym lub 8 w cyklu jesiennym) przed planowanym zakończeniem uprawy
usuwamy wierzchołek dwa liście nad najwyŜszym gronem. Pomidory prowadzi się
najczęściej na 6

−

9 gron, a na stołach na 3

−

5 gron.

–

usuwanie dolnych liści słuŜy zmniejszeniu wilgotności powietrza i tym samym poprawie
zdrowotności uprawy. Liście usuwa się początkowo na wysokość 1

−

3 gron owocujących,

a w końcowej fazie uprawy usuwa się tylko zŜółkłe i poraŜone przez choroby liście.

–

hormonizację wykonuje się w celu zwiększenia liczby prawidłowo wykształconych
owoców w gronie podczas niekorzystnych warunków zewnętrznych zbyt niskiej
wilgotności i małym nasłonecznieniu. Polega ona na 1

−

3 krotnym opryskiwaniu kwiatów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w gronach co 3

−

5 dni. Do hormonizacji najczęściej stosuje się Betokson w stęŜeniu

0,3

−

0,5%. StęŜenie powinno zaleŜeć od temperatury i nasłonecznienia. W niekorzystnych

warunkach naleŜy zastosować minimalne stęŜenie.

–

Zbiór owoców „zapalonych” dopiero co czerwieniejących przeprowadzany jest dla
owoców przeznaczonych do dłuŜszego transportu lub przechowywania, owoce dojrzałe
zrywa się do sprzedaŜy na rynku lokalnym. Pomidory początkowo zbiera się co 5

−

6 dni,

a następnie 2

−

3 razy w tygodniu. Owoce są pakowane do skrzynek z tworzyw sztucznych

po około 10

−

12 kg.

Papryka

Jest uprawiana w szklarniach i tunelach foliowych, jako plon główny. W szklarniach

ogrzewanych sadzi się ją juŜ od połowy lutego do połowy marca i uprawia nawet do grudnia,
a w tunelach ogrzewanych od połowy kwietnia do końca października, a w nieogrzewanych
od początku maja do połowy października.

Przykładowe odmiany mieszańcowe do uprawy w szklarni to: Bendigo, Cadice, Colombo,

Delphin, Oazis, Sirono, Spartacus, a w tunelach foliowych, Blondy, Bryza, Cadette, Monsun.
Czynniki środowiska.

Temperatura kiełkowania nasion 14–35°C, a optymalna 24–26°C. Od wschodów do

pikowania w dzień słoneczny 18–20°C, a w pochmurny 16–18°C i nocą16°C. Po pikowaniu
w  dzień  od  18–25  i  w  nocy  18°C.  PoniŜej  14  stopni  wzrost  zostaje  zahamowany.  Dla
zawiązywania  owoców  w  dzień  21–27°C,  a  nocą  16–20°C.  W  temperaturze  powyŜej  27°C
rośliny  obficiej  kwitną,  ale  kwiaty  opadają.  Temperatura  podłoŜa  powinna  być  stała  od  20–
35°C, a aptymalnie25°C.

Wilgotność podłoŜa powinna wynosić po posadzeniu 60–70% ppw, a po 2 tygodniach

stopniowo wzrastać do 80%. Wilgotność powietrza 70–80%, a po wyŜej 95% część owoców
opada i rośliny są poraŜane przez szarą pleśń. Przy zbyt niskiej wilgotności zawiązki opadają.
Przed rozpoczęciem uprawy i sukcesywnie w trakcie wykonywane jest nawoŜenie na
podstawie analizy podłoŜa. Optymalne zawartości przy pH 6

−

7 wynoszą w podłoŜach

organicznych: N 200

−

300 mg/l, P 300

−

400 mg/l, K 400

−

600 mg/l, Mg 150

−

200 mg/l,

Ca 2000 mg/l, a w glebie mineralnej średnio o połowę mniej.

Paprykę produkuje się wyłącznie z rozsady. W okresie zimowym wskazane jest

doświetlanie  rozsady  nawet  przez  12  godzin  dziennie,  co  skraca  czas  produkcji  i  poprawia
jakość. Dla zapewnienia ochrony przed wirusem mozaiki nasiona moczy się przez 4 godziny
w wodzie, a następnie przez 15 minut w 10% roztworze fosforanu trójsodowego i dokładnie
płucze w wodzie. PoniewaŜ papryka powoli wchodzi moŜna namoczyć nasiona przez dwa dni
w wodzie 25–30°C, po  czym nasiona zaprawić środkiem polecanym przez program ochrony
warzyw  (np.  Funaben).  Zaprawione  nasiona  wysiewane  są  do  skrzynek,  na  stoły  lub
rozsadnik  w  rozstawie  4

−

5x1 cm, po czym przysypuje cienką warstwą piasku lub podłoŜa.

Dwa tygodnie po wschodach, gdy rośliny mają rozwinięte liścienie i zaczątek liścia
właściwego następuje pikowanie do doniczek lub cylindrów o średnicy 8

−

10 cm. Po 3

−

tygodniach są rozstawiane 30

−

35 sztuk /m

. Cechy dobrej rozsady: krępa, dobrze

wykształcony system korzeniowy, 8

−

10 liści i widoczne pierwsze pąki kwiatowe.

Paprykę uprawia się w gruncie, w pierścieniach na stołach, na belach słomy, na wełnie

mineralnej. NaleŜy dobrać sposób do moŜliwości gospodarstwa i posiadanych obiektów.
Zabiegi pielęgnacyjne

Papryka wymaga dobrego zaopatrzenia w wodę, dlatego wskazane jest nawadnianie

kropelkowe lub deszczowanie. Stosując nawoŜenie pogłówne naleŜy uzupełniać niedobory
pamiętając, Ŝe nadmiary składników pokarmowych mogą być równie szkodliwe.

Paprykę prowadzi się przy podporach (sznurkach przywiązanych do drutów nad rzędami

roślin), przywiązując je do pędu głównego pod rozwidleniem. Cięcie wpływa na wysokość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i jakość plonu. Pędy przewodnie wyprowadza się z pierwszego rozgałęzienia rośliny. Rośliny
prowadzi się na 2 lub 3 pędy. Pozostałe pędy ścina się za drugim liściem. NaleŜy skracać za
pierwszym  liściem  jeden  z  dwóch  wyrastających  z  rozwidlenia  pędów.  Kwiat  z  pierwszego
rozwidlenia  naleŜy  usunąć.  Od  początku  owocowania  naleŜy  usunąć  liście  z  pędu  głównego
do  pierwszego  rozgałęzienia.  NaleŜy  systematycznie  usuwać  poraŜone  przez  choroby  liście
i pędy  oraz  z  dolne  liście  wokół  podtrzymujących  je  sznurków,  następnie  skraca  się  pędy
wyrastające  z  rozwidleń  pędów  przewodnich.  Na  40  dni  przed  planowanym  zakończeniem
uprawy naleŜy rośliny ogłowić.

Zapylenie w słoneczne dni naleŜy stosować zapylenie mechaniczne za pomocą sztucznej

pszczoły lub potrząsać drutami. Zbiór owoców zaczyna się od momentu zmiany zabarwienia
z  zielonego  na  czerwony  lub  z  jasno  Ŝółtego  na  pomarańczowy.  Po  naciśnięciu  w  połowie
długości  powinien  być  słyszalny  charakterystyczny  chrzęst.  Owoce  zbyt  wcześnie  zebrane
obniŜają  plon  źle  się  przechowują  i  są  mniej  smaczne.  Dojrzewanie  owoców  na  roślinach
opóźnia  plonowanie.  Plonowanie  zaleŜy  od  stworzonych  warunków,  odmiany  i  długości
okresu owocowania. Owoce zbiera się co 8

−

10 dni ostrym noŜem lub sekatorem wykonując

cięcie w miejscu kolanka. Pierwszy zbiór rozpoczyna się 45

−

55 dniach od sadzenia i trwa do

późnej  jesieni. W  osłonach  nieogrzewanych  naleŜy  zebrać  owoce  przed  przymrozkami.  Gdy
temperatura  spada  poniŜej  5°C  pogarsza  się  smak  owoców.  Wg  wymagań  owoce  papryki
powinny być całe zdrowe czyste o świeŜym wyglądzie, prawidłowego kształtu bez uszkodzeń
mrozowych  i  oparzelizn  słonecznych,  bez  nadmiernego  zawilgocenia  zewnętrznego,  bez
obcych zapachów i smaków z szypułką. Klasa I papryka jędrna, typowa dla odmiany i stopnia
dojrzałości, kształtu i wybarwienia, bez spękań skórki. Szypułka moŜe być lekko uszkodzona,
ale  bez  uszkodzeń  kielicha.  Klasę  drugą  stanowią  owoce,  które  spełniają  wymagania
minimalne, ale nie I klasy.

Paprykę przechowuje się przez 2

−

3 tygodnie w temperaturze 7–10°C i wilgotności

powietrza 90–95%.
Ogórek

Ogórek jest uprawiany w szklarniach przede wszystkim w cyklu wiosennym (od marca do

lipca) oraz w tunelach foliowych w cyklu wiosenno letnim (od kwietnia). W uprawie
szklarniowej dominują odmiany mieszańcowe. Polecana jest uprawa odmian długoowocowych
dla wcześniej obsadzanych szklarni, natomiast odmiany krótkoowocowe dla późniejszych
cyklów. Przykładowe odmiany ogórka do uprawy pod osłonami: AtosF

o długości owoców 28

cm, Skierniewicki F

do 17 cm, Colonel F

do 20 cm, Pacto F

do 17 cm.

Czynniki środowiskowe w uprawie ogórka. Dla zniwelowania skutków niskiej temperatury
podłoŜa i nadania odporności stosowane jest szczepienie ogórków na dyni figolistnej.

Temperatura w czasie uprawy powinna wynosić w ciągu dnia 25–28°C, a nocą o kilka

stopni mniej. Wahania temperatury nie powinny być mniejsze niŜ 6–8°C. W temperaturze
około 20°C spowalnia wzrost i rozwój roślin. Temperatura podłoŜa 22–28°C, a spadek
poniŜej 18°C powoduje zamieranie zawiązków.

Ogórek wymaga wysokiej wilgotności powietrza 85–95% i podłoŜa ponad 85%ppw.

Nagłe zmiany wilgotności wpływają niekorzystnie na plonowanie, dlatego naleŜy ostroŜnie
wietrzyć szklarnie.

Wymagania pokarmowe są bardzo wysokie ze względu na płytki system korzeniowy

i duŜą masę owoców oraz liści. NawoŜenie przed sadzeniem i pogłówne (co 2

−

3 tygodnie),

powinno  się  opierać  na  analizie  chemicznej  podłoŜa.  Wymagane  zawartości  składników
pokarmowych  zmieniają  się  w  zaleŜności  od  intensywności  światła.  JeŜeli  na  skutek  zbyt
wysokich  dawek  wzrośnie  stęŜenie  soli  to  naleŜy  do  podłoŜa  dodać  odkwaszonego  torfu
wysokiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkcja rozsady

Podkiełkowane nasiona przez 24

−

36 godzin w temperaturze 25°C, sieje się do cylindrów

o średnicy 8

−

10 cm wypełnionych do 2/3 wysokości podłoŜem torfowym

i przykrywa 0,5 cm. W miarę wzrostu siewek uzupełnia się podłoŜe. Po dwóch tygodniach
naleŜy siewki rozstawić tak, aby na 1 m

przypadało 50 roślin. Temperatura powietrza

24–26°Cw dni słoneczne i 22°C w dni pochmurne, a nocą 18–20°C. Doświetlanie 8 godzin na
dobę od kiełkowania z zachowaniem 8 godzinnej nocy. Przed sadzeniem skraca się czas
doświetlania. Produkcja rozsady doświetlanej trwa 30dni, a niedoświetlanej 50

−

60 dni.

Rozsada nadająca się do sadzenia musi mieć 3–5 liści, a korzenie jasne nie zbrązowiałe.
Metody uprawy w szklarni i tunelach

Uprawa na wałach obornika jest korzystna, jednak w niektórych rejonach jest problem

z pozyskaniem obornika końskiego.

Na belach słomy Ŝytniej, pszennej lub rzepakowej. Na 1 roślinę wystarczy 35 kg słomy.

Bele naleŜy obficie nawilŜyć i dodać nawozy. Stosowane są dwie odmiany tej metody
z przykryciem bel lub bez przykrycia. Po przykryciu temperatura w balotach rośnie. MoŜna ją
obniŜyć polewając wodą. Gdy obniŜy się do 35°C moŜna sadzić rozsadę.

Uprawa w pierścieniach jest rzadko stosowana. Pierścienie ustawia się na podłoŜu

grubości co najmniej 10 cm, pod którym znajduje się folia.

Uprawa na stołach jest stosowana tylko do najwcześniejszych cyklów uprawowych ze

względu na szybkie ogrzewanie podłoŜa.

Na wałach podłoŜa z ziemi kompostowej, torfowo korowej lub innej ziemi ogórkowej,

gdy rury grzejne przebiegają wzdłuŜ wału.

Ogórki sadzi się 2

−

2,5 rośliny na m

Zabiegi pielęgnacyjne:
–

ogórki prowadzi się wiąŜąc pędy sznurkiem do drutów biegnących wzdłuŜ rzędu,

–

cięcie polega na usuwaniu zawiązków i pędów do 6 liścia, oraz cięciu pędów I rzędu za
drugim zawiązkiem, a z pędów II rzędu pozostawia się dwa i przycina za pierwszym
zawiązkiem. MoŜna takŜe ciąć pędy I i II rzędu za pierwszym zawiązkiem,

–

dosypywanie podłoŜa co 3

−

4 tygodnie po 4

−

6 cm, takiego, jak podłoŜe do sadzenia,

–

nawoŜenie pogłówne rozpoczyna się 3

−

4 tygodnie po posadzeniu i przeprowadza się co

−

4 dni, wg zaleceń analizy podłoŜa,

–

zbiór następuje 30

−

50 dni po posadzeniu i jest przeprowadzany codziennie. Owoce odcina

się ostrym noŜem i zbiera do skrzynek lub zbieraczy.

Rzodkiewka ma krótki okres wegetacyjny(4

−

7 tygodni), dlatego jest uprawiana jako

przedplon. MoŜliwa jest uprawa współrzędna z innymi roślinami np. sałatą. Odmiany
rzodkiewki róŜnią się kształtem od kulistych do wydłuŜonych i barwą od czerwonych do
białych. Przykładowe odmiany to: Carmen, Fiesta, Rowa, Silesia, Saxa, Krakowianka, Warta.
Wymagania środowiskowe.

Kiełkowanie juŜ od 2–3°C, do rozwoju zgrubienia 15°C w dzień i 10°C w nocy. Nie znosi

wysokiej temperatury podłoŜa. Najlepiej wiąŜe zgrubienia w intensywnym oświetleniu 10

−

godzin na dobę. Wilgotność 70–75% ppw. Wymaga glebę lekką, próchniczną przepuszczalną
o odczynie obojętnym.

Wysiewa się na miejsce stałe w rzędy do10 cm na głębokość 1

−

1,5 cm. Gdy rośliny mają

−

2 liście przerywa się je pozostawiając co 3 cm.

Zbiera się w miarę dorastania zgrubień. Przeciętny plon to 200

−

250 sztuk, a w uprawie

współrzędnej do 50% mniej.
Sałatę masłową uprawia się pod osłonami, jako przedplon lub poplon papryki, pomidora lub
ogórka. Najczęściej jest uprawiana sałata masłowa. Popularne odmiany to Hanna, Action,
Syrena, Marcia, Orba.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania: temperatura w dni słoneczne 16–18°C, pochmurne 12–14°C, a nocą 8

−

10°C.

na 1 m

sadzi się 20

−

25 roślin. Sałata jest wraŜliwa na zmiany wilgotności i wymaga częstego

i równomiernego podlewania. Liście jej powinny być suche, w przeciwnym razie dochodzi do
infekcji chorobami. Wymaga odczynu około 6

−

6,5. Nie stosuje się nawoŜenia pogłównego.

A nawoŜenie przed sadzeniem wykonuje się na podstawie analizy podłoŜa. Rozsadę uprawia
się z rozsady. Najwcześniejszy plon jest z sadzenia rozsady doniczkowanej. Nasiona sieje się
po zaprawieniu w rzędy, co 4

−

5 cm, na 1 m

wysiewa się 5g nasion przykrywając je cienko

podłoŜem. Wschody po 4

−

6 dniach. Pikowanie po 10 dniach od siewu do doniczek 4

−

5 cm.

Okres produkcji rozsady trwa 6

−

7 tygodni, a przy doświetleniu moŜe zostać skrócony.

Temperatura przy kiełkowania do 25°C.
Zbiór jest wielokrotny w miarę dorastania główek, które wycina się noŜem. Następnie płuka
się w zimnej wodzie pakuje do skrzynek z tworzyw sztucznych okrywa papierem i przewozi
do chłodnego pomieszczenia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie wymagania środowiskowe naleŜy spełnić w uprawie ogórka pod osłonami?

Jak długo produkuje się rozsadę papryki?

Jakie zabiegi pielęgnacyjne wykonuje się w uprawie szklarniowej pomidora?

Jakie są wymagania środowiskowe ogórka i pomidora?

W jaki sposób zbiera się owoce papryki?

Kiedy jest uprawiana rzodkiewka pod osłonami?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj technologię uprawy papryki w wysokim ogrzewanym tunelu foliowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film o produkcji papryki w szklarniach i tunelach foliowych,

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),

określić wymagania środowiskowe tej rośliny,

zaproponować termin rozpoczęcia cyklu uprawowego,

określić źródło rozsady,(w przypadku własnego-opracować stosowną technologię),

zaproponować sposób uprawy,

na podstawie wyników analizy gleby określić nawoŜenie,

określić gęstość nasadzenia rozstawę i niezbędną ilość rozsady,

10)

określić sposób prowadzenia roślin oraz wyliczyć zabiegi pielęgnacyjne,

11)

wskazać najczęściej występujące choroby i szkodniki i zaproponować ochronę przed
nimi,

12)

określić przewidywany termin zbioru i zakończenia uprawy,

13)

przedstawić swój projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film o produkcji papryki w szklarniach i tunelach foliowych,

–

plansze, foliogramy dotyczące papryki pod osłonami,

–

Atlas Chorób i Szkodników Warzyw,

–

aktualny Program Ochrony Warzyw

–

pomologia odmian papryki

–

przybory do pisania,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj roczne wykorzystanie szklarni, uprawiając co najmniej dwie rośliny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić terminy uprawy poszczególnych warzyw,

określić ich wymagania co do siedliska,

określić terminy uprawy kaŜdej z nich oraz czas na przygotowanie szklarni,

zaproponować metody uprawy,

zaproponować rozstawę i obliczyć ilość rozsady,

określić sposób nawadniania,

ustalić wyposaŜenie szklarni,

10)

określić wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne,

11)

przedstawić własne rozwiązanie i je uzasadnić.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film na temat wykorzystania szklarni,

−

technologie uprawy warzyw pod osłonami,

−

plansze,

−

kalkulator i artykuły piśmiennicze.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić wymagania termiczne rzodkiewki?

określić zabiegi pielęgnacyjne w uprawie ogórka?

wymienić metody uprawy papryki w szklarni?

określić cechy dobrej rozsady papryki?

wskazać rośliny do uprawy jako przedplony i poplony?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Pędzenie warzyw

4.5.1.

Materiał nauczania

Pędzenie warzyw to jedna z metod uprawy przyspieszonej polegająca na przerwaniu

spoczynku roślin i zmuszeniu ich do wzrostu w sztucznych warunkach uprawy.

Pędzenie cebuli

Cebula przeznaczona do pędzenia na szczypior czy na dymkę musi być zdrowa, najlepsze

są  główki  o  średnicy  2–3  cm.  MoŜna  ją  pędzić  od  połowy  listopada,  przez  całą  zimę,  do
późnej  wiosny.  Aby  pobudzić  wzrost  cebuli,  moczy  się  ją  przed  sadzeniem  w  wodzie
o temperaturze  30–35ºC  od  kilku  do  24  godzin,  albo  obcina  szyjkę  z  zaschniętym
szczypiorem.  Mniej  pracochłonną  metodą  pędzenia  cebuli  jest  umieszczenie  warzyw  na
pryzmie  w  pomieszczeniu  o  temperaturze  18–22ºC,  polewanie  ciepłą  wodą  i  przykrycie
brezentem,  matą  lub  folią.  Po  upływie  3–4  dni  cebulę  naleŜy  umieścić  w  skrzynkach
napełnionych  warstwą  ziemi  na  wysokość  10–12  cm  warstwą  ziemi  i  pozostawić  w  tym
pomieszczeniu,  utrzymując  nadal  wysoką  wilgotność  powietrza,  tj.  80–85%.  Cebule  naleŜy
zagłębić w podłoŜu na równi z jej szyjką lub do ¾ wysokości, mocno obciskając podłoŜe, ale
bez  zasypywania  wierzchołków.  Sadzi  się  ją  w  rozstawie  6–8  na  6–8  cm.  Jeśli  zaczną  się
pokazywać  liście  i  korzenie,  wówczas  trzeba  cebulę  przesadzić  do  skrzynek,  do  ziemi
w tunelu lub w szklarni.
Wymagania  środowiskowe:  Do  wytworzenia  się  systemu  korzeniowego  potrzebna  jest
temperatura  9–12ºC,  w  późniejszej  fazie  20–25ºC.  Cebula  wymaga  nieduŜej  wilgotności
powietrza,  częstego  wietrzenia  pomieszczenia,  umiarkowanego  podlewania  i  dwukrotnego
dokarmiania  1%  roztworem  saletry  w  trakcie  całego  cyklu  pędzenia.  Tylko  na  początku
pędzenia cebula ma większe wymagania wilgotności powietrza, która pobudza ją do wzrostu,
ale  nie  powinna  przekraczać  70%.  Cebula  ma  nieduŜe  wymagania  świetlne,  ale  lepiej,  jeśli
jest dobry dostęp do światła, poniewaŜ dzięki niemu rośliny odpowiednio się wybarwiają.

Pędzenie cykorii sałatowej

Produkcja cykorii na większą skalę odbywa się w specjalnie zbudowanych w tym celu

pomieszczeniach  o  duŜej  kubaturze.  Do  pędzenia  cykorii  sałatowej  adaptuje  się  teŜ
pieczarkarnie,  bądź  uprawia  się  ją  w  szklarniach  i  tunelach  foliowych.  Jesienią  moŜna
wykorzystać  w  szklarni  miejsca  pod  parapetami  –  mnoŜarki,  gdyŜ  wtedy  nie  są  one
wykorzystywane. Produkcja na niewielką skalę moŜe przebiegać w piwnicach, w inspektach
lub na półkach pieczarkarni.

Przed przystąpieniem do pędzenia cykorii sałatowej naleŜy przygotować podłoŜe poprzez

wykonanie  orki  na  głębokość  około  30  cm  i  usunąć  chwasty.  Odczyn  gleby  powinien  być
obojętny.  Następnie  trzeba  określić  stopień  dojrzałości  korzeni  do  pędzenia  na  podstawie
analizy  ich  przekroju  podłuŜnego.  Dostatecznie  dojrzały  korzeń  ma  wykształconą  szyjkę
korzeniową, a rdzeń łodygi widoczny jest przy wierzchołku korzenia.
Do pędzenia cykorii sałatowej stosuje się następujące metody:
1.

Pędzenie metodą tradycyjną (z okrywą) – korzenie cykorii dołuje się i przykrywa się je
20–25 cm warstwą ziemi, np. z domieszką torfu, słomy, itp. Okrywa wpływa korzystnie
na tworzenie się zwartych główek i ich wybielenie przy braku dostępu do światła.

Pędzenie  bez  okrywy  –  to  ekonomiczna  metoda  pod  względem  nakładu  pracy,  czasu
produkcji  i  wielkości  plonu.  Polega  na  dołowaniu  korzeni  cykorii,  bez  przykrywania  ich
ziemią i pozostawieniu w zaciemnionym pomieszczeniu. Brak okrywy ułatwia obserwację
wzrostu  główek,  szybką  eliminację  chorób  i  zbiór  bez  dodatkowych  strat  w postaci
odrzucanych liści zabrudzonych przez okrywę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pędzenie w pojemnikach – w pojemnikach drewnianych lub plastykowych dołuje się
korzenie cykorii. Pojemniki ustawia się na paletach po cztery sztuki. Korzenie moŜna
przykrywać lub pozostawić je bez okrycia, co jest korzystniejsze dla plonowania cykorii.

Pędzenie hydroponiczne w wodzie stagnującej – korzenie cykorii układa się pod lekkim
skosem w pojemnikach wypełnionych wodą do poziomu 6–8 cm. Temperatura wody
moŜe być o 2ºC wyŜsza od temperatury powietrza wynoszącej 15–20ºC.

Pędzenie hydroponiczne w wodzie przepływającej – około 4–5 pojemników z korzeniami
cykorii ustawia się jeden na drugim i wypełnia  wodą do poziomu około 5 cm. KaŜdy ze
stosów  pojemników  ma  własny  obieg  wody,  która  jest  pompowana  do  najwyŜszego
z pojemników,  skąd  spływa  do  niŜszych.  Z  najniŜszego  pojemnika  woda  dostaje  się  do
naczynia  zbiorczego,  gdzie  jest  podgrzewana  grzałkami  elektrycznymi  do  odpowiedniej
temperatury  dla  danego  okresu  pędzenia.  Po  tygodniu  naleŜy  wodę  przepompować.
Pędzenie  cykorii  tą  metodą  powinno  odbywać  się  w  zupełnie  zaciemnionych
pomieszczeniach.

Wymagania  środowiskowe:  W  zaleŜności  od  tego  jak  wczesna  jest  uprawa,  wymagane  są
następujące temperatury powietrza i podłoŜa: dla uprawy bardzo wczesnej – powietrze 18ºC,
gleba 24ºC, dla upraw wczesnych powietrze 16ºC, podłoŜe 22ºC, w uprawie średnio wczesnej
–  powietrze  14ºC,  podłoŜe  19ºC,  a  w  uprawie  późnej  –  powietrze  12ºC,  a  gleba  16ºC.  W
pierwszym  etapie  pędzenia  temperatura  powietrza  powinna  wynosić  14ºC.  Cykoria  wymaga
duŜej wilgotności powietrza, zwłaszcza w uprawie bez okrywy, wilgotność powinna wynosić
90–100%.  Pomieszczenia  powinny  być  regularnie  wietrzone,  aby  nie  dochodziło  do
kondensacji pary wodnej. NaleŜy teŜ zapewnić stałą cyrkulację powietrza w pomieszczeniu.

Pędzenie pietruszki korzeniowej i naciowej

Pietruszkę moŜna pędzić we wszystkich pomieszczeniach ogrzewanych, w pojemnikach,

doniczkach  lub  pod  stołami  w  szklarni.  Korzenie  pietruszki  nie  mogą  mieć  uszkodzonego
pąka  wierzchołkowego.  Najlepsze  odmiany  pietruszki  korzeniowej  to  te,  które  maja  krótki
korzeń  o  szerokich  ramionach.  Pędzenie  pietruszki  moŜna  rozpocząć  w  grudniu  dołując
korzenie  i układając  je  w  rzędach  co  10–15  cm,  a  w  rzędzie  co  2–3  cm.  Korzenie  ułoŜone
w lekkim  skosie  naleŜy  przykryć  warstwą  ziemi o  grubości  12–15  cm,  zaś  korzenie  ułoŜone
pionowo powinny być przykryte grubszą warstwą ziemi.
Wymagania  środowiskowe:  Pietruszka  korzeniowa  nie  ma  duŜych  wymagań  świetlnych,
naleŜy usuwać na bieŜąco chore, uschnięte i zŜółknięte liście oraz kontrolować zdrowotność
korzeni.  Optymalna  temperatura  powietrza  powinna  wynosić  10–20ºC,  gleba  powinna  być
umiarkowanie  wilgotna.  Zapotrzebowanie  na  wodę  nie  jest  zbyt  duŜe,  z  wyjątkiem  okresu
sadzenia  korzeni,  poniewaŜ  wymagają  one,  tzw.  zamulenia.  Nieco  większe  wymagania  ma
pietruszka naciowa, której liście najlepiej rosną w temperaturze powietrza 10–12ºC, a podłoŜa
8–12ºC.  Pomieszczenie  naleŜy  regularnie  i  intensywnie  wietrzyć.  Wymagania  świetlne
pietruszki  naciowej  równieŜ  są  niewielkie.  Pietruszkę  naciową  naleŜy  podlewać   trzy-,
czterokrotnie częściej niŜ korzeniową. Wilgotność powietrza powinna wynosić około 75%.

Pędzenie rabarbaru

Rabarbar pędzi się bez dostępu do światła i dlatego moŜna wykorzystać miejsca pod

stołami w szklarni, zaś w inspektach zasłonić okna matą lub deskami. Jeśli rabarbar pędzi się
w  inspektach  na  zbiór  wczesny,  wówczas  naleŜy  zastosować  podkład  grzejny  i  przykryć  go
10  cm  warstwą  ziemi.  Zewnętrzne  ściany  skrzyni  trzeba  obłoŜyć  obornikiem.  Jeśli  zaś
rabarbar  pędzi  się  na  zbiór  późniejszy,  wtedy  nie  stosuje  się  podkładu  grzejnego,  ani  nie
obkłada  skrzyń  obornikiem.  Plon  rabarbaru  z  pomieszczeń  ogrzewanych  uzyskuje  się
w styczniu,  lutym,  zaś  z  pomieszczeń  nie  ogrzewanych  kwietniu.  Okres  produkcji  trwa  4–5
tygodni.  Do  pędzenia  rabarbaru  uŜywa  się  dwu-  trzyletnich  karp,  które  naleŜy  wykopać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jesienią  i  zadołować  dość  płytko  bez  przykrycia.  Okrycie  jest  konieczne,  gdy  temperatura
obniŜy  się  do  2ºC.  Pędzenie  rozpoczyna  się  po  upływie  około  4  tygodni.  Karpy  układa  się
blisko  siebie  na  jednym  poziomie,  przykrywa  5–8  cm  warstwą  ziemi  i  wypełnia  nią  wolne
przestrzenie między roślinami.

Okrycie stosuje się, gdy temperatura obniŜy się do 2ºC. Po upływie około 4 tygodni

uŜywa się tych karp do pędzenia, układając je blisko siebie na jednym poziomie. Przykrywa
się je 5–8 cm ziemi i wypełnia nią wolne przestrzenie między roślinami.
Wymagania środowiskowe: Temperatura 12–15ºC, zaś na początku pędzenia moŜe być nieco
wyŜsza, umiarkowana wilgotność gleby i powietrza, umiarkowane ale regularne podlewanie
i intensywne wietrzenia pomieszczenia. Okres produkcji trwa 4–5 tygodni.

Pędzenie selera korzeniowego i naciowego

Rośliny przeznaczone do pędzenia muszą być zdrowe, dlatego naleŜy usunąć zwiędnięte,

zŜółknięte,  stare  liście  i  uszkodzone  korzenie.  Seler  naciowy  moŜe  być  wykorzystany  do
pędzenia  w  całości  lub  jego  piętka  pozostała  po  wycięciu  liści.  MoŜna  wykorzystać  teŜ
odrosty  po  uprzednim  przycięciu  liści,  które  wraz  z  niewielkim  kawałkiem  piętki  łatwo  się
ukorzeniają.  Seler  moŜe  być  pędzony  w  glebie  w  skrzynkach,  wiadrach,  pojemnikach,  na
stołach albo w zagonach tunelu lub szklarni.

Wymagania środowiskowe: Optymalna temperatura do pędzenia selera wynosi 10–20ºC,

rośliny  naleŜy  podlewać  rzadko,  ale  obficie  i  unikać  zwilŜania  liści.  Najlepiej  zastosować
nawadnianie kropelkowe, podsiąkowe lub bruzdowe. Seler ma duŜe wymagania glebowe oraz
pokarmowe  i  dlatego  naleŜy  stosować  podłoŜe  o  pH  zbliŜonym  do  6,5,  bogate  w  składniki
mineralne,  oraz  o  duŜej  zasobności  w  substancje  organiczne.  Rośliny  naleŜy  dokarmiać
niskoprocentowymi  roztworami  nawozów  mineralnych,  które  zawierają  wiele  składników.
NaleŜy  utrzymywać  odpowiednią  temperaturę  pomieszczenia,  zapobiegać  występowaniu
chorób grzybowych oraz zwalczać mszyce i mączlika szklarniowego.

Pędzenie szczypiorku

Przed pędzeniem szczypiorku naleŜy skrócić okres jego spoczynku do 4–6 tygodni

stosując  ciepłe  kąpiele  kępek  w  wodzie  o  temperaturze  35–40ºC  przez  12–16  godzin.
Pędzenie  szczypiorku  trwa  od  3  do  6  tygodni  i  moŜna  je  prowadzić  od  grudnia  do  wiosny
w dwóch,  trzech  cyklach.  Zimą  wykorzystuje  się  do  pędzenia  ogrzewane  szklarnie,  zaś
wiosną ogrzewane lub nieogrzewane tunele foliowe. Kępy szczypiorku sadzi się w rozstawie:
na  stołach  10  x  10–15  cm,  pod  stołami  15  x  15–30  cm,  50–60  kępek  na  1  m².  Skrzynie
i doniczki  wypełnia  się  podłoŜem  organicznym,  które  powinno  być  częściowo  pobrane
z miejsca, w którym szczypiorek rósł poprzednio, np. z pola.

Wymagania środowiskowe: Do pędzenia szczypiorku odpowiednia jest temperatura

powietrza  w  granicach  20–22ºC  przez  2  pierwsze  tygodnie  pędzenia.  Następnie  naleŜy
temperaturę  obniŜyć  do  14–16ºC.  Optymalna  temperatura  do  pędzenia  szczypiorku  wynosi
16–18ºC, wymagane jest pełne naświetlenie. PodłoŜe moŜna wzbogacić odkwaszonym torfem
wysokim,  trocinami  lub  korą  drzew  iglastych.  Szczypiorek  naleŜy  regularnie  podlewać,
utrzymywać  właściwą  temperaturę  i  wilgotność.  Roślina  ta  nie  wymaga  zabiegów
ochronnych przeciwko szkodnikom i chorobom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega pędzenie warzyw?

W jaki sposób pędzi się cebulę?

Jakie znasz metody pędzenia cykorii sałatowej?

Jakie są wymagania środowiskowe cykorii sałatowej?

Jakie są wymagania środowiskowe pietruszki korzeniowej i naciowej?

Jak pędzi się rabarbar i jakie są jego wymagania środowiskowe?

Jak pędzi się seler korzeniowy i naciowy?

Jak pędzi się szczypiorek i jakie są jego wymagania środowiskowe?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj technologie pędzenia cykorii z okrywą i bez okrywy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić warunki niezbędne do pędzenia cykorii,

określić niezbędne zabiegi przygotowujące cykorie do pędzenia,

zaproponować zabiegi (od przygotowania do pędzenia, do zbioru i przygotowaniu do
sprzedaŜy kończąc) dla obydwu sposobów,

porównać róŜnice między nimi,

określić wyposaŜenie pomieszczeń do pędzenia,

określić kiedy łatwiej jest pędzić bez okrywy, a kiedy z okrywą,

zredagować notatkę,

10)

przedstawić wyniki swojej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

cykoria,

–

ilustracje i plansze na temat pędzenia,

–

prezentacja multimedialna na temat sposobów pędzenia warzyw,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Przygotuj do pędzenia następujące gatunki warzyw: cebula, cykoria sałatowa, pietruszkę,

rabarbar, selera, szczypiorek. Następnie wybierz jeden z nich i przeprowadź proces pędzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić cechy warzyw, które moŜna wykorzystać do pędzenia,

rozpoznać warzywa,

wskazać jakie czynności naleŜy wykonać podczas przygotowania ich do pędzenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonać je dla wskazanej rośliny,

przedstawić wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

poszczególne gatunki warzyw do pędzenia,

–

pojemniki do pędzenia warzyw,

–

narzędzia nóŜ i łopata,

–

podłoŜe i poŜywka w miarę potrzeb.

Ćwiczenie 3

Porównaj metodę tradycyjną i hydroponiczną pędzenia cykorii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić cechy cykorii przeznaczonej do pędzenia,

opisać zasady jej pędzenia metodą tradycyjną i hydroponiczną,

określić róŜnice w wyposaŜeniu pomieszczeń,

określić, od czego zaleŜy wybór metody pędzenia,

przedstawić wnioski i uzasadnić.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

korzenie cykorii,

–

ilustracje i plansze,

–

przybory do pisania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić warunki środowiskowe do pędzenia warzyw pod osłonami?

przygotować odpowiednie pomieszczenia do pędzenia warzyw?

przygotować warzywa do pędzenia?

przeprowadzić pędzenie warzyw?

porównać metodę tradycyjną i hydroponiczną pędzenia cykorii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Uprawa grzybów

4.6.4.

Materiał nauczania

Najpopularniejszym grzybem uprawianym w Polsce jest pieczarka.

Uprawa pieczarki – przygotowanie podłoŜa

Najczęściej uprawia się pieczarkę dwuzarodnikową (a w miesiącach letnich czasem

czterozarodnikową)  na  specjalnie  przygotowanym  podłoŜu  z  obornika  końskiego.  Poza
podłoŜem  naturalnym  stosuje  się  podłoŜa  sztuczne,  takie  jak  słoma  pszenna  lub  Ŝytnia
z dodatkami  organicznymi.  Pieczarki  mają  duŜą  wartość  odŜywczą.  Zawiera  4,9%  białka,
0,2%  tłuszczu,  3,6%  węglowodanów,  sole  mineralne  (zawierające  między  innymi  fosfor,
potas, chlor, sód, Ŝelazo) i witaminy  B

, B

, C, D, H. Wartość kaloryczna 100 g wynosi

160–190 J.  Podziemną  częścią  pieczarki  jest  grzybnia  składająca  się  z  białych  nitkowatych
strzępek  przerastających  podłoŜe.  Strzępki  łączą  się  tworząc  zgrubienia,  z  których  wyrastają
owocniki będące częścią jadalną pieczarki. Składają się one z trzonu i kapelusza. Początkowo
trzon  jest  szerszy  od  kapelusza,  jednak  w  miarę  wydłuŜania  trzonu  wzrasta  szerokość
kapelusza,  który  stopniowo  się  rozchyla.  Brzeg  kapelusza  jest  zrośnięty  z  trzonem  za
pośrednictwem cięŜkiej błony zwanej velum. Na skutek rozchylania się kapelusza velum pęka
i na jego spodniej powierzchni ukazują się blaszki z zarodnikami.

Warunki do uprawy pieczarek

wiatło – pieczarka nie zawiera chlorofilu, z tego powodu nie jest ono niezbędne do

uprawy. Brak dostępu naturalnego światła w pieczarkarni ułatwia utrzymanie równomiernej
temperatury.

Temperatura – zapewniająca najszybszy wzrost grzybni wynosi 25ºC, a w czasie wzrostu

zarodników 16

−

18ºC. Dla ochrony przed występowaniem chorób korzystniej jest utrzymywać

temperaturę 15–17ºC. W temperaturze powyŜej 20ºC szybko rośnie trzon, a kapelusz staje się
cienki. Pieczarki uprawiane w temperaturze 10ºC są cięŜkie i mięsiste, ale nieliczne.

Optymalna zawartość wody wynosi około 65–75%, a wilgotność powietrza około 95%.

Grzybnia  wymaga  utrzymania  prawidłowego  poziomu  wilgotności,  dlatego  istotne  jest
właściwe jej nawadnianie. Nadmiar wody niszczy  grzybnię, zaś niedobór hamuje jej wzrost.
ZróŜnicowana  wilgotność  podłoŜa  i  grubość  okrywy  mogą  spowodować  nierównomierne
pojawianie  się  owocników.  Zbyt  suche  podłoŜe  i  zbyt  wysoka  temperatura  powodują
zahamowanie wzrostu małych owocników.

W trakcie uprawy rozkładające się podłoŜe wydziela róŜne gazy (głównie CO

). Gdy

zawartość ich wynosi około 0,2% następuje nienormalny wzrost, a przy 5% wzrost zostaje
całkowicie zatrzymany.

Pieczarki uprawia się w halach, które powinny zapewniać:

–

utrzymanie temperatury w zakresie od 12–25ºC,

–

wymianę powietrza,

–

utrzymanie wilgotności 75–95%,

–

jest zabezpieczone przed wystąpieniem wody gruntowej, z opadów lub cieków,

–

moŜna utrzymać higienę.
W pieczarkarni najczęściej uprawa odbywa się na półkach ustawionych rusztowaniach na

wysokość co 60 cm, z zachowaniem odległości 100 cm od sufitu. Ze względu bezpieczeństwa
oświetlenie zasilane jest prądem o natęŜeniu 24V.

PodłoŜe przygotowuje się w trzech etapach – I. preparowanie obornika w pryzmach, które

jest  jego  niepełnym  rozkładem,  II.  pasteryzacja,  III.  dojrzewanie  podłoŜa.  Przygotowanie
podłoŜa  moŜe  się  odbywać  na  zewnątrz,  w  specjalnie  do  tego  celu  przygotowanym
pomieszczeniu  lub  w  wyznaczonym  miejscu  w  pieczarkarni,  np.  pod  wiatą,  najlepiej  na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

betonowej  posadzce.  Obornik  koński  układa  się  w  pryzmy  o  wysokości  2  m  i  szerokości
1,8 m, a następnie zwilŜa wodą aby równomiernie się zagrzał pod wpływem drobnoustrojów
powodujących rozwój mikroflory bakteryjnej. Drobnoustroje mezofilne podgrzewają obornik
do  temperatury  40–45ºC,  a  następnie  bakterie  termofilne  zwiększają  temperaturę  pryzmy  do
około  70ºC.  W procesie  macerowania  obornika  następuje  utrata  około  połowy  jego  masy
organicznej i dlatego po kaŜdym jej przerobieniu wielkość pryzmy się zmniejsza. W oborniku
końskim  zachodzą  procesy  mikrobiologiczne  i  termiczne  wywoływane  przez  drobnoustroje.
Przemiany  te  prowadzą  do  powstania  składników  przyswajalnych  dla  grzybni  pieczarek,  ale
juŜ nie dla innych grzybów. Drobnoustroje rozkładają obornik na dwutlenek węgla i składniki
mineralne.  Rozkład  składników  organicznych  z  udziałem  tlenu  powoduje  gromadzenie  się
kompleksu  lignino-humusowego  zawierającego  duŜe  ilości  azotu  wykorzystywane  przez
pieczarkę.  W zaleŜności  od  głębokości  w  poszczególnych  warstwach  pryzmy  obornika
zachodzą zróŜnicowane procesy mikrobiologiczne i dlatego trzeba ją 3–5 krotnie przerabiać,
aby  procesy  te  zachodziły  dość  równomiernie.  NaleŜy  w  tym  celu  regulować  wilgotność
obornika  i  sprawdzać  jego  temperaturę.  Spadek  temperatury,  oznacza,  Ŝe  tlen  zawarty
w powietrzu został zuŜyty w procesach mikrobiologicznych i zostały one ograniczone. Wtedy
naleŜy po raz kolejny przerobić pryzmę. Jeśli zaś przez kolejne 2 dni temperatura utrzymuje
się w granicach 60ºC, wówczas obornik trzeba jeszcze raz przerobić. Pryzmy nie naleŜy zbyt
mocno  ubijać,  poniewaŜ  nadmierne  zbicie  obornika  utrudnia  dostęp  powietrza.  W  wyniku
procesu fermentacji, prawidłowo przygotowane podłoŜe powinno mieć barwę jasnobrunatną,
słoma  musi  być  błyszcząca  i  elastyczna  do  tego  stopnia,  ze  po  zgnieceniu  powraca  do
pierwotnego  stanu  i  moŜna  ją  rozrywać  z  lekkim  oporem.  Z  podłoŜa  powinny  wyciekać
krople wody i wydzielać się słaba woń obornika lub amoniaku.

Procedura preparowania podłoŜy sztucznych ze słomy lub pochodzących z innych

oborników  jest  podobna  jak  z  obornika  końskiego,  z  tym,  Ŝe  słabiej  się  nagrzewają  i  czas
preparowania  wynosi  około  jednego  miesiąca.  Pryzmę  zaś  naleŜy  przerabiać  4–5  razy
częściej.

Metody preparowania podłoŜy

Metoda  tradycyjna  stosowana  według  schematu:  0−5−9−13  (15−16),  w  którym  cyfry
oznaczają  terminy  prac.  W  dniu  0  naleŜy  ułoŜyć  pryzmę  dodając  wodę,  4  kg  mocznika  lub
100  kg  pomiotu  kurzego  na  1t  obornika.  Pryzmę  przerabia  się  po  raz  pierwszy  w  5  dniu,
dodając  15  kg  gipsu  i  uzupełniając  wodę,  a  drugi  raz  w  9  dniu  dodając  15  kg  kredy  na  1t
obornika. W 13 dniu naleŜy sprawdzić jakość podłoŜa i jeśli jest dobra, moŜna je zawieźć do
pieczarkarni, a jeŜeli nie to trzeba pryzmę jeszcze raz przerobić i pozostawić do fermentacji
na 2–3 dni.
Metoda krótkiej fermentacji słuŜy preparowaniu obornika naturalnego lub sztucznego przez
10  dni,  które  przebiega  według  schematu:  0−2−5−7  lub  0−4−8−10.  W  dniu  0  układa  się
pryzmę, a w dniach 2 i 5 lub 4 i 8 wykonuje się pierwsze i drugie przerabianie. Dzień 7 lub 10
przeznacza  się  na  napełnianie  skrzynek  podłoŜem,  albo  układaniem  go  na  półkach
pieczarkarni.  Podczas  nawilŜania  obornika  wodą  na  1t  obornika  dodaje  się  10  kg  suszonej
krwi  lub  100  kg  pomiotu  kurzego,  albo  10  kg  odpadów  browarnianych.  Podczas  ostatniego
lub przedostatniego przerabiania pryzmy naleŜy  dodać 25 kg gipsu na 1  t obornika. PodłoŜe
powinno  wydzielać  silny  zapach  amoniaku,  mieć  ciemnobrązowy  kolor,  być  lepkie,  tłuste,
a słoma musi być błyszcząca i elastyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakładanie uprawy

W pieczarkarni podłoŜe układa się w półokrągłe, albo płaskie zagony na półkach lub

napełnia się nim skrzynki. Zagony płaskie powinny mieć następujące wymiary: 120–140 cm
szerokości,  30  cm  wysokości  w  chłodniejszych  pomieszczeniach,  zaś  w  ogrzewanych
15–20  cm.  Suche  podłoŜe  ubija  się  mocniej,  zaś  wilgotniejsze  słabiej.  PodłoŜe  na  zagony
wyŜsze układa się warstwami mocno je udeptując lub ubijając. Między zagonami zostawia się
przejścia o szerokości 35–40 cm. PodłoŜe na półkach układa się tak jak na płaskich zagonach.
Skrzynki  natomiast  trzeba  napełniać  równomiernie  wilgotnym  podłoŜem.  Na  1  m²
powierzchni uprawy w skrzynkach lub w zagonach płaskich potrzeba 80–120 kg podłoŜa.

Pasteryzacja podłoŜa
Pasteryzacja (II faza fermentacji, przegrzanie, wypacanie) polega na zagrzaniu podłoŜa parą
wodną  do  temperatury  55–59ºC  i  utrzymaniu  jej  przez  pewien  czas.  Pasteryzacja  poprawia
właściwości  biologiczne  i  fizjologiczne  podłoŜa  poprzez  wyparowanie  nadmiaru  wody
i amoniaku,  niszczy  szkodniki  i  patogenów  chorobotwórcze.  Stworzenie  odpowiednich
warunków dla powstania i rozwoju mikroflory sprzyja zarazem wzrostowi grzybni i wpływa
na podwyŜszenie plonu nawet o 50%.
Pasteryzacja  biologiczna  polega  na  ułoŜeniu  dość  grubej  warstwy  podłoŜa  na  zagonach,
które  zagrzewają  się  ponownie  pod  wpływem  działania  drobnoustrojów.  Temperatura
pomieszczenia  powinna  stopniowo  wzrastać  i  po  24  godzinach  wynosić  55–59ºC.  NaleŜy
utrzymać  ją  przez  następne  12–24  godziny  i  zadbać  o  cyrkulację  powietrza  między  półkami
oraz skrzynkami. Kolejny etap to stopniowe dojrzewanie podłoŜa trwające 3–4 dni, poniewaŜ
od  tego  zaleŜy  pozytywny  efekt  pasteryzacji.  Pasteryzacji  biologicznej  poddaje  się  podłoŜa
krótko  fermentowane,  silnie  zagrzewające  się.  Schładzanie  podłoŜa  następuje  poprzez
wietrzenie  pomieszczenia  i  utrzymywanie  wilgotności  powietrza,  aby  nie  dopuścić  do  jego
wysuszenia.
Pasteryzacja  parą  wodną  polega  na  działaniu  na  podłoŜe  parą  wodną  o  niskim  ciśnieniu
i zwykle  uŜywa  się  w  tym  celu  kotła  niskopręŜnego  i  rur  z  otworami.  Wydajność  kotła
powinna  wynosić  1  kg  pary  na  godzinę  na  1  m³  pomieszczenia.  Pasteryzację  parą  wodną
moŜna  przeprowadzić  w  miejscu  uprawy  lub  w  przypadku  skrzynek  w  specjalnym
pomieszczeniu  do  pasteryzacji  podłoŜa.  Na  początku  wpuszcza  się  parę  tak  mocno,  aby
podłoŜe  zagrzało  się  do  odpowiedniej  temperatury,  a  potem  zmniejsza  się  jej  siłę,  aby  nie
przegrzać podłoŜa. Pasteryzacja trwa przez 12–24 godziny w temperaturze 55–59ºC i podczas
tego  procesu  trzeba  wymusić  cyrkulację  powietrza,  ale  nie  naleŜy  wietrzyć  pomieszczenia.
Podczas  pasteryzacji  właściwej  osiągnięta  temperatura  56ºC  powinna  utrzymać  się  do  20
godzin,  aby  temperatura  podłoŜa  wzrastała  o  1ºC  co  godzinę  do  poprzedniej  temperatury
powietrza.  Następnie  wpuszcza  się  niewielką  ilość  powietrza,  aby  temperatura  obniŜała  się
o 1–2ºC  na  dobę,  a  podłoŜe  dojrzewało  (kondycjonowało).  Cały  proces  pasteryzacji  trwa  6–
10 dni.

W inny sposób przebiega pasteryzacja podłoŜa preparowanego przez krótki czas, gdyŜ

pomieszczenie ogrzewa się parą lub za pomocą centralnego ogrzewania, do osiągnięcia przez
podłoŜe temperatury 45ºC, która samoistnie, pod wpływem działania drobnoustrojów wzrasta
bez  ogrzewania  do  60ºC.  Powietrze  naleŜy  mieszać  stosując  jego  niewielką  wymianę,  aby
zawartość  tlenu  wynosiła  15–20%  i  utrzymywać  jego  pełną  wilgotność.  Po  2–3  dniach
pasteryzacji  z  podłoŜa  ulatnia  się  całkowicie  amoniak.  Następnie  podłoŜe  się  chłodzi  do
temperatury odpowiedniej dla wzrostu grzybni.

Grzybnia

Do uprawy pieczarki stosuje się grzybnię wyprodukowaną w warunkach laboratoryjnych.

Uzyskuje się ją ze zbioru zarodników z plennych pieczarek i wysiewa się na poŜywkę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

agarową,  zawierającą  cukry,  makro-  i  mikroskładniki.  Po  dwóch  tygodniach  zarodniki
kiełkują  przerastając  poŜywkę  i  tworzą  grzybnię  mateczną.  W  laboratorium  grzybnia  ta  jest
rozmnaŜana wegetatywnie na wyjałowionym podłoŜu z obornika i po miesiącu przerasta ona
podłoŜe.  Powstaje  wówczas  albo  handlowa  grzybnia  nawozowa,  albo  handlowa  grzybnia
ziarnista wyhodowana na podłoŜu z ziarna pszenicy. Do uprawy towarowej uŜywa się świeŜej
grzybni  ziarnistej.  ŚwieŜa,  dobrej  jakości  grzybnia  musi  mieć  wiele  delikatnych  strzępków
i wydzielać  przyjemny  charakterystyczny  zapach.  Jeśli  grzybnia  ma  grube  strzępki  i  jest
zakaŜona  szkodliwymi  grzybami,  wówczas  nie  moŜe  być  uŜywana  do  uprawy  pieczarki.
Odmiany  pieczarek  róŜnią  się  pod  względem  wielkości,  kształtu,  barwy  owoców,
wraŜliwością na warunki środowiskowe, długością plonowania. Owocniki wszystkich odmian
mogą być spoŜywane bezpośrednio, jeśli są świeŜe lub uŜywane jako surowiec przemysłowy
na susz.

Szczepienie grzybni

Grzybnię nawozową metodą tradycyjną szczepi się punktowo unosząc nieco podłoŜe

i wkładając  jej  niewielki  kawałek  (wielkości  orzecha  włoskiego)  na  głębokość  3–5  cm
w rozstawie  20–25  x  10–25.  Miejsce,  w  które  została  posadzona  grzybnia  ugniata  się,
a podłoŜe  wyrównuje  i  mocno  ubija.  Następnie  przykrywa  się  je  folią  lub  ciągle
utrzymywanymi  w  wilgotności  gazetami  dla  lepszego  rozrastania  się  grzybni.  Na  zagonach
półokrągłych  grzybnię  sadzi  się  tylko  na  jej  bokach,  a  nie  na  wierzchu.  Metodą  mieszania
moŜna  szczepić  grzybnię  ziarnistą  i  rozdrobnioną  świeŜą  grzybnię  nawozową.  Grzybnię
naleŜy  rozsiać  na  powierzchni  i  wymieszać  z  górną  warstwą  podłoŜa.  Stosując  metodę
intensywną  naleŜy  wymieszać  grzybnię  z  całym  podłoŜem.  Metoda  mieszana  pozwala  na
szybsze opanowanie podłoŜa przez grzybnię.

Zabiegi pielęgnacyjne grzybni

Na szybkie rozrastanie się grzybni istotny wpływ mają równomierna i odpowiednio

wysoka  temperatura,  tj.  25ºC  i  wilgotność  podłoŜa  oraz  pomieszczenia  95%.  Aby  utrzymać
taki  poziom  wilgotności,  naleŜy  polewać  przejścia  wodą  lub  wpuszczać  do  pomieszczenia
parę  o  bardzo  niskim  ciśnieniu.  Takie  warunki  środowiskowe  naleŜy  utrzymywać  od
momentu  zaszczepienia  grzybni  aŜ  do  jej  rozrastania  się.  Pieczarkarnię  trzeba  wietrzyć
kilkakrotnie  na  dobę,  zwykle  przez  kilka  minut.  Po  upływie  doby  grzybnia  powinna  zacząć
wydawać  nowe,  puszyste,  delikatne  strzępki.  W  trakcie  rozrastania  się  grzybni  podłoŜe
zmienia barwę z ciemnobrązowej na rudawą. Nieodpowiednio przygotowane i pasteryzowane
podłoŜe nie zmienia barwy, zaś z grzybni wyrastają białe strzępki, albo nie rośnie ona wcale.
Okrywa

Po rozrośnięciu się grzybni naleŜy podłoŜe przykryć 5–6 cm warstwą okrywy w postaci

ziemi  lub  mieszanki  sporządzonej  np.  z  róŜnych  rodzajów  ziemi,  gliny,  piachu,  ŜuŜlu,
mielonej cegły, kory, torfu niskiego i wysokiego. Okrywa utrzymuje prawidłową wilgotność
podłoŜa  i  stwarza  dobre  warunki  do  owocowania  grzybni.  Nakłada  się  ją  po  7–14  dniach
licząc od momentu zdjęcia z podłoŜa folii lub papieru, kiedy jest ono przerośnięte  grzybnią.
Właściwie  przygotowana  okrywa  powinna  posiadać  skład  mechaniczny  zapewniający  duŜą
pojemność  wodną,  przepuszczalność  powietrza  i  gazów  z  podłoŜa.  Okrywa  nie  powinna
wywoływać  duŜych  zmian  w  wilgotności  podłoŜa,  nie  moŜe  się  zaskorupiać  na  skutek
podlewania,  poniewaŜ  wpływałoby  to  niekorzystnie  na  wzrost  grzybni  i  formowanie  się
owocników.  Przed  nałoŜeniem  okrywy  trzeba  ją  zdezynfekować  termicznie  lub  chemicznie,
poniewaŜ  moŜe  ona  zawierać  szkodniki  i  być  źródłem  wielu  chorób,  np.  białej  czy  suchej
zgnilizny.  Skuteczną  metodą  jest  dezynfekcja  termiczna  parą  wodną  o  temperaturze  60ºC
przez  8–12  godzin.  Odczyn  okrywy  po  dezynfekcji  powinien  wynosić  około  7,5pH,  zaś  jej
wilgotność 60–70%. Po nałoŜeniu okrywy trzeba utrzymać tę samą lub zbliŜoną temperaturę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podłoŜa, jaka była przed jej nałoŜeniem. Kiedy grzybnia będzie przerastać okrywę, wówczas
naleŜy szybko obniŜyć temperaturę, co zahamuje dalszy rozwój wegetatywny grzybni, obniŜy
stęŜenie dwutlenku węgla i wpłynie korzystnie na tworzenie się owocników. Zahamowanie
rozwoju owocników moŜe być spowodowane zbyt mokrą okrywą, zbyt suchym podłoŜem i za
wysoką temperaturą. Grzybnia moŜe tworzyć tzw. stromę – zbitą, twardą masę strzępek
w okrywie.

Pieczarki mogą być uprawiane na podłoŜu z obornika końskiego. Jednak znacznie

powszechniej  do  uprawy  stosuje  się  podłoŜe  zastępcze,  wykonane  ze  słomy,  obornika
kurzego,  domieszki  gipsu  i  wody.  W  celu  uzyskania  takiego  podłoŜa,  mieszanina  surowców
poddawana  jest  procesom  fermentacji  i  pasteryzacji.  Schłodzone  podłoŜe  po  pasteryzacji
mieszane jest z grzybnią wybranek rasy pieczarki, a następnie prasowane w bloki („kostki”)
i obciągane  folią,  zabezpieczającą  je  przed  kontaktem  z  otoczeniem.  W  takiej  postaci  trafia
ono  do  hal  uprawowych,  gdzie  „kostki”  układane  są  ściśle  na  regałach  uprawowych.  Po
usunięciu  górnej  warstwy  folii  powierzchnię  podłoŜa  naleŜy  wyrównać  i  przykryć  warstwą
papieru  w  celu  zabezpieczenia  go  przed  wysychaniem  i  infekcją.  Od  tego  momentu
rozpoczyna się faza rozrostu grzybni w podłoŜu, która trwa około 14 dni. Optymalne warunki
dla  tej  fazy  to:  temp.  podłoŜa  od  24  do  25°C,  wilgotność  względna  powietrza  ponad  95%,
stęŜenie  CO

–ponad 3000 ppm, temp. powietrza właściwa dla utrzymania wymaganej

temperatury  podłoŜa  (około  20°C).  Papier  powinien  być  ciągle  wilgotny,  co  uzyskuje  się
poprzez regularne zraszanie. Utrzymaniu właściwej temperatury podłoŜa sprzyja odpowiednio
regulowana  cyrkulacja  powietrza  w  hali.  Prawidłowo  przerośnięte  podłoŜe  przykrywa  się
warstwą ziemi okrywowej o grubości około 5 cm, której pH wynosi 7,3–7,5. Zabieg ten jest
warunkiem niezbędnym dla uzyskania owocników. Okrywa wykonana jest najczęściej z torfu
wysokiego o znacznej mineralizacji lub torfu niskiego (bądź teŜ mieszaniny róŜnych torfów),
odkwaszonego  węglanem  wapnia  (CaCO

) lub wapnem defekacyjnym. Oprócz stworzenia

właściwego środowiska do wiązania owocników pieczarki, stanowi ona równieŜ rezerwuar
wody dla plonującej uprawy. Grzybnia z podłoŜa wrasta w okrywę opanowując ją w tempie
3

−

4 mm na dobę. Podczas wrastania grzybni okrywę intensywnie nawadnia się podając

łącznie około 12

−

20 l wody na m

uprawy. Faktyczna ilość oraz wielkość dziennych dawek

wody  uzaleŜniona  jest  od  ilości  i  wilgotności  podłoŜa,  jego  aktywności  oraz  ilości
i wilgotności  nałoŜonej  okrywy.  W  fazie  tej,  która  trwa  około  9–11  dni  zaleŜy  zapewnić
uprawie  podobne  parametry  mikroklimatu  jak  podczas  rozrostu  grzybni  w  podłoŜu.
Począwszy  od  5

−

6 dnia wrastania naleŜy ograniczyć jednak intensywność cyrkulacji

powietrza w hali i podnieść o około 2°C jego temperaturę, w celu uniknięcia przedwczesnego
wiązania owocników. Właściwą temperaturę podłoŜa uzyskujemy wówczas w duŜej mierze
zwiększonymi dawkami wody podczas podlewania. Gdy grzybnia wrośnie na 3/4

−

4/5

grubości okrywy naleŜy zakończyć podlewanie a następnie zaleca się wykonanie „czesania”.
Zabieg ten polega na oderwaniu okrywy od podłoŜa, delikatnym jej rozdrobnieniu oraz
wymieszaniu w celu uzyskania równomiernego rozmieszczenia w niej grzybni. Przez kolejne
2

−

3 dni czesania naleŜy doprowadzić do zregenerowania się (odbudowania) porozrywanej

grzybni. NaleŜy zredukować do minimum cyrkulację powietrza w hali i nieznacznie podnieść
jego temperaturę. W celu skrócenia okresu przerastania grzybni w okrywie o 5

−

7 dni moŜna

wykonać  zabieg  zwany  „cacingiem”.  Polega  on  na  wymieszaniu  okrywy  po  jej  nałoŜeniu
z grzybnią  lub  dobrze  przerośniętym  podłoŜem.  Pozwala  to  na  szybkie  i  równomierne
przerośnięcie okrywy w całym jej przekroju oraz eliminuje zabieg czesania i okres regeneracji
grzybni. Gdy okrywa jest juŜ prawidłowo przerośnięta naleŜy przerwać rozwój wegetatywny
grzybni  i  zmusić  ją  do  przejścia  w  fazę  generatywną  czyli  spowodować  jej  plonowanie.
Zabieg  ten,  nazywany  „szokiem”,  jest  efektem  radykalnej  zmiany  parametrów  mikroklimatu
hali  uprawnej.  Polega  on  na  stopniowym  (2

−

3 dni) obniŜaniu temperatury powietrza do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17–18°C i podłoŜa do 20–21°C oraz na szybkim obniŜaniu stęŜenia CO

w powietrzu do

poziomu 1000–1600 ppm poprzez intensywne wietrzenie i zwiększoną cyrkulację powietrza
w hali. Po zakończeniu szoku, w okresie tworzenia owocników, naleŜy obniŜyć równieŜ
wilgotność powietrza do 91–92%. Gdy zawiązki są juŜ uformowane (po około 6

−

7 dniach od

rozpoczęcia szoku) naleŜy ponownie obniŜyć wilgotność powietrza do około 87%. Uzyskane
w  ten  sposób  wartości  podstawowych  parametrów  klimatu  hali  uprawowej  są  wielkościami
optymalnymi  dla  niemal  całego  okresu  plonowania  i  z  niewielkimi,  okresowymi
odchyleniami powinny być rygorystycznie utrzymywane do końca uprawy. Pieczarki plonują
rzutami,  które  następują  po  sobie  w  odstępach  tygodniowych  i  trwają  2

−

4 dni. Rozciąganie

rzutu jest zjawiskiem na ogół korzystnym i poŜądanym.  ZaleŜy od  całego szeregu zabiegów
agrotechnicznych  i  pewnej,  niewielkiej  manipulacji  poszczególnymi  składnikami
mikroklimatu  hali  uprawowej.  Pierwszy  i  z  reguły  największy  rzut  (ponad  10  kg/m

)

rozpoczyna  się  po  około  11  dniach  od  rozpoczęcia  szoku.  Wielkości  kolejnych  rzutów
sukcesywnie  maleją.  Z  ekonomicznie  uzasadnione,  przyjmuje  się  zbieranie  3  do  4  rzutów
z jednej  uprawy.  Głównym  zabiegiem  agrotechnicznym  wykonywanym  w  okresach  między
zbiorami  jest  nawadnianie  uprawy  w  ilościach  zbliŜonych  do  schematu  na  rysunku  1.
Podstawowy  wpływ  na  wielkość  i  jakość  uzyskiwanych  plonów  pieczarek,  oprócz  jakości
uŜytych  do  uprawy  surowców,  ma  prawidłowe  i  terminowe  wykonywanie  zabiegów
agrotechnicznych  oraz  rygorystyczne  utrzymywanie  na  optymalnym  poziomie  wszystkich
parametrów  mikroklimatu  hali  uprawowej.  Jednym  w  pełni  skutecznym  sposobem
zapewnienia optymalnych warunków uprawy jest wyposaŜenie hal uprawowych w sterowany
automatycznie system klimatyzacji.

Zbiór pieczarki

Od momentu ukazania się pierwszych owocników do osiągnięcia przez nie dojrzałości

upływa  7–10  dni.  Najwięcej  dojrzałych  do  zbioru  pieczarek,  tzw.  rzutów  pojawia  się
w pierwszych  trzech  tygodniach  plonowania.  Pieczarki  naleŜy  zbierać  zanim  osiągną  one
pełną  dojrzałość  fizjologiczną,  przed  rozerwaniem  lelum  okrywającego  dolną  część
kapelusza.  Pieczarkę  zbiera  się  ujmując  ją  za  kapelusz  i  delikatnie  wykręcając  z  podłoŜa.
NoŜem  odcina  się  koniec  trzonu  z  resztkami  grzybni  i  okrywy.  Chore  pieczarki  i  odpady
naleŜy usuwać z pieczarkarni. Plon moŜna uznać za dobry, jeśli z 1 m² w 60-dniowej uprawie
przy 20 cm grubości warstwy podłoŜa uzyskuje się 12–16 kg, bardzo dobry to 18–20 kg, zaś
zadowalający to 8–10 kg.

Higiena uprawy

Najbardziej skutecznym środkiem do odkaŜania pieczarkarni jest para wodna, którą

wpuszcza się do podłoŜa, aby osiągnęło ono temperaturę co najmniej 80ºC. Taką temperaturę
naleŜy  utrzymać  przez  około  8–10  godzin,  a  po  24  godzinach  pomieszczenie  trzeba
przewietrzyć,  usunąć  podłoŜe,  a  podłogi  oraz  półki  umyć  wodą.  Narzędzia  oraz  skrzynki
trzeba  umyć  i  odkazić  chemicznie  lub  termicznie.  Pomieszczenie  i  miejsca  składowania
obornika równieŜ powinny być odkaŜane w ten sposób. Warto pamiętać, Ŝe głównym źródłem
patogenów  chorobotwórczych  oraz  owadów  mogą  być:  podłoŜe,  okrywa,  nieszczelne  drzwi
i okna oraz prądy powietrzne, naleŜy więc zadbać o ich szczególną higienę.

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z jakich etapów składa się proces przygotowania podłoŜa do uprawy pieczarek?

Na czym polega preparowanie obornika końskiego?

Jak przebiega proces preparowania podłoŜa poszczególnymi metodami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gdzie i jak przebiega produkcja grzybni?

Jak naleŜy szczepić grzybnię i jakich wymaga ona zabiegów pielęgnacyjnych?

Jak nakłada się okrywę i jakie powinna mieć właściwości?

Jak zbiera się pieczarki?

Na czym polega utrzymanie higieny w pieczarkarni?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj przygotowanie podłoŜa w gospodarstwie, bez konieczności dodawania obornika

końskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.6.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

określić typy podłoŜy,

wskazać ich składniki,

wskaŜ warunki w jakich jest przygotowane,

określ postępowania w celu otrzymania podłoŜa do zastosowania na półkach
w pieczarkarni,

określić cechy dobrego podłoŜa,

przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o podłoŜach pieczarek,

−

film o ich produkcji,

−

plansze,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Opracuj projekt produkcji pieczarek, uwzględniając jej poszczególne etapy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.6.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film o produkcji pieczarki,

określić etapy produkcji pieczarki,

opracować projekt uprawy i sporządzić harmonogram prac,

określić warunki panujące w czasie poszczególnych etapów,

zaprezentować projekt i uzasadnić przyjęte rozwiązania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o podłoŜach pieczarek,

−

film o ich produkcji,

−

plansze,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić warunki do fermentacji i pasteryzacji podłoŜa?

dokonać oceny jakości podłoŜa?

zaplanować poszczególne etapy produkcji pieczarki?

zdefiniować cacing?

określić termin i sposób zbioru pieczarek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Podwójne oszklenie boków ma za zadanie
a)

ograniczyć straty ciepła.

ograniczyć parowanie.

zapobiecpękaniu szyb.

ograniczyć dostęp osób postronnych.

Ogórek w temperaturze +12°C
a)

wytwarza większą masę organiczną.

obficie wiąŜe zawiązki.

ma zatrzymany wzrost.

obficie kwitnie.

Niski tunel stosuje się do uprawy
a)

pomidorów szklarniowych.

ogórków.

sałaty

papryki.

Zacienianie stałe szklarni polega na
a)

załoŜeniu przesuwnych Ŝaluzji.

pomalowaniu oszklenia specjalnymi farbami zacieniającymi, kredą, wapnem lub

gliną.

pomalowaniu oszklenia tylko kredą lub wapnem.

nałoŜeniu na oszklenie materiału z tworzyw sztucznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bardzo korzystne warunki uprawy ogórka tworzy metoda
a)

w workach.

w glebie.

na zagonach.

na wałach obornika.

Betokson słuŜy do
a)

hormonizacji.

zwalczania chorób grzybowych.

zwalczania chorób bakteryjnych.

zwalczania przędziorków.

Wymagania pokarmowe roślin to
a)

ilość makroelementów dostarczana roślinie w czasie jej wzrostu.

ilość składników mineralnych pobieranych przez roślinę w okresie wegetacji.

ilość wody pobierana przez roślinę w okresie wegetacji.

ilość światła dostarczana roślinie w trakcie jej wzrostu.

Aby ocenić dojrzałość papryki naleŜy
a)

cisnąć ją przy szypułce.

cisnąć ją w połowie długości owocu.

ucisnąć szypułkę.

pociągnąć owoc ku górze.

Do nawoŜenia podstawowego dla 1 m³ podłoŜa torfowego dawka N wynosi 260 mg/l,
saletrą amonową (zawiera 34,5% N) potrzeba
a)

około 126 g nawozu.

około 567 g nawozu.

około 457 g nawozu.

około 754 g nawozu.

10.

Uprawa warzyw w cylindrach sprawia, Ŝe plon jest
a)

wczesny i obfity.

dosyć wysoki.

niewielki i opóźniony.

późny i obfity.

11.

Opis metody uprawy: „Jest to uprawa bez uŜycia podłoŜa, na stołach, zagonach, rynnach,
przez  które  ciągle  przepływa  roztwór  poŜywki  dotykając  korzeni  roślin.  Ta  metoda
wymaga  precyzyjnego  systemu  dostarczającego  nawozów  mineralnych  oraz  aparatury
pomiarowej i dozującej poŜywkę o właściwym składzie, dostosowaną do wymagań roślin
i warunków świetlnych uprawy” odnosi się do
a)

uprawy torfowo-wodnej.

uprawy tacowo-kontenerowej.

cienkowarstwowych kultur przepływowych.

uprawy w workach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

W uprawie roślin pod osłonami rozwojowi i rozprzestrzenianiu się chorób roślin

warzywnych sprzyjają takie czynniki środowiska jak
a)

wysoka temperatura pomieszczenia, duŜa wilgotność powietrza, zagęszczenie roślin.

niska wilgotność powietrza i wysoka temperatura.

duŜa zawartość składników pokarmowych w podłoŜu.

zbyt niskie nawadnianie.

13.

Na poraŜonych liściach, pędach i owocach roślin ukazują się ciemniejące plamy koloru
jasnobrunatnego. Na plamach tych pojawia się puszysty nalot grzybni i zarodników.
Zaatakowane tą chorobą pędy odłamują się, zaś na owocach przy szypułce pojawiają się
wodniste plamy z puszystym nalotem to objawy
a)

zgnilizny twardzikowej.

opadania zawiązków.

szarej pleśni.

niepasoŜytniczego więdnięcia roślin.

14.

Brunatna plamistość liści pomidora jest pochodzenia
a)

fizjologicznego (nieinfekcyjnego).

grzybowego.

bakteryjnego.

wirusowego.

15.

Na częste występowanie mączniaka rzekomego kapustnych ma wpływ
a)

zbyt duŜą wilgotność podłoŜa.

zbyt niską wilgotność powietrza.

wysoki odczyn pH gleby.

niską temperaturę i zbyt wysoką wilgotność powietrza.

16.

Muchówka mająca około 3 mm długości o zielono-brązowym odwłoku i czarnym
tułowiu, której larwy Ŝerują w glebach torfowych przy szyjce korzeniowej niszcząc
korzeń oraz na młodych korzeniach poraŜonych przez choroby to
a)

mszyca.

ziemiórka.

miniarka ciepłolubna.

wciornastek.

17.

Metoda pędzenia cykorii polegająca na układaniu jej korzeni pod lekkim skosem
w pojemnikach wypełnionych wodą do wysokości 6–8 cm, gdzie temperatura wody moŜe
być o 2ºC wyŜsza od temperatury powietrza wynoszącej 15–20ºC jest metodą
a)

pędzenia hydroponicznego w wodzie stagnującej.

pędzenia hydroponicznego w wodzie bieŜącej.

pędzenia metodą tradycyjną.

pędzenia bez okrywy.

18.

Pędzenie szczypiorku uwarunkowane jest czynnikami środowiskowymi takimi jak
a)

stosowanie zabiegów ochronnych przeciwko chorobom i szkodnikom.

utrzymanie temperatury powietrza w granicach 10–12ºC.

utrzymanie optymalnej temperatury powietrza 16–18ºC, pełnego naświetlenia

i podlewania.

zapewnienie niepełnego naświetlenia i wietrzenia pomieszczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19.

Na szybkie rozrastanie się grzybni w uprawie pieczarek mają wpływ
a)

temperatura 25ºC i wilgotność podłoŜa oraz pomieszczenia – 95%.

temperatura 15ºC i wilgotność podłoŜa oraz pomieszczenia – 60%.

temperatura 35ºC i wilgotność podłoŜa oraz pomieszczenia – 70%.

temperatura 20ºC i wilgotność podłoŜa oraz pomieszczenia – 80%.

20.

Czesanie to
a)

wyrównywanie powierzchni gleby i zagonów.

niszczenie patogenów w pieczarkarni.

odrywanie i mieszanie i odwracanie okrywy.

odrywanie okrywy od podłoŜa i jej rozdrabnianie w celu równomiernego

przerośnięcia przez grzybnię.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Uprawa roślin warzywnych pod osłonami

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Böhmig F.: 600 rad z warzywnictwa. PWRiL, Warszawa 1991

Burdajewicz S, Glaser T.: Ochrona warzyw gruntowych. PWRiL, Warszawa 1987

Dobrakowska-Kopecka Z.: Warzywnictwo. PWRiL, Warszawa 1999

Dobrzański A.: Ochrona warzyw przed chwastami. PWRiL, Warszawa 1999

Gensler A. Warzywnictwo. Format – AB, Warszawa 1997

Kołota E., Orłowski M., St. Bac St., Biesiada A.: Podstawy ogrodnictwa WSiP, Warszawa

2000

Legańska Z., Balcerzak J.: Warzywnictwo. Hortpress, Warszawa 2000

Pudelski T.: Uprawa warzyw pod osłonami. PWRiL, Warszawa 1992

Siwek P.: Warzywa pod folią i włókniną. Hortpress, Warszawa 2004

10.

Starck J. R.: Uprawa i nawoŜenie roślin ogrodniczych. PWRiL, Warszawa 1997

11.

Szudyga K.: Uprawa pieczarek. Hortpress, Warszawa 2005

Czasopisma specjalistyczne:

–

Hasło ogrodnicze

–

Owoce Warzywa Kwiaty