Ślusarz_722[03].Z1.01

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Zych

Wykonywanie

półwyrobów

metalowych

pomocą

przecinania i wycinania 722[03].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Regina Mroczek

mgr inż. Łucja Zielińska

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Andrzej Zych

Konsultacja:

dr inż. Janusz Figurski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[03].Z1.01
,,Wykonywanie półwyrobów metalowych za pomocą przecinania i wycinania”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu Ślusarz 722[03].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Trasowanie na płaszczyźnie i w przestrzeni

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Cięcie piłką do metalu

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Cięcie blach nożycami ręcznymi

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Cięcie mechaniczne

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

trasowania, cięcia, przecinania i wycinania.

Poradnik zawiera 6 tematów, są to: Organizacja stanowiska pracy, Trasowanie na

płaszczyźnie i w przestrzeni, Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali, Cięcie piłką do metalu,
Cięcie blach nożycami ręcznymi, Cięcie mechaniczne.

Treści zawarte w temacie „Organizacja stanowiska pracy” umożliwią Ci zapoznanie się

z organizacją stanowiska pracy, dobieraniem narzędzi i materiałów oraz z wymaganiami
bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony środowiska.

Treści zawarte w temacie „Trasowanie na płaszczyźnie i w przestrzeni” umożliwią Ci

ukształtować umiejętności wykonywania tras (rys) na metalu. Trasowanie jest umiejętnością,
która będziesz wykorzystywał podczas realizacji szeregu następnych jednostek modułowych.
Dlatego powinieneś szczególnie dokładnie wykonywać ćwiczenia zawarte w tym temacie.

Treści zawarte w temacie „Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali” umożliwią Ci

ukształtować umiejętności konieczne do stosowania właściwych metod i technik pracy podczas
przecinania, ścinania i wycinania różnych materiałów oraz dobierania i przygotowania do pracy
narzędzi, maszyn i urządzeń.

Treści zawarte w temacie „Cięcie piłką do metalu” umożliwią Ci ukształtowanie umiejętności

poprawnego cięcia piłką do metalu tak, aby nie zużywać zbyt szybko narzędzi, a praca była
wykonana dobrze.

Treści zawarte w temacie „Cięcie blach nożycami ręcznymi” umożliwią Ci ukształtowanie

umiejętności bezpiecznego cięcia i wycinania blach cienkich.

Treści zawarte w temacie „Cięcie mechaniczne” umożliwią Ci ukształtowanie umiejętności

użytkowania podstawowych maszyn oraz elektronarzędzi i urządzeń stosowanych do cięcia
metali. Umiejętności te będą bardzo ważne w przyszłej pracy zawodowej. Pozwolą wykonywanie
pracy szybko i dobrze.

W strukturze poradnika wyróżnia się”

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć

opanowane, aby przystąpić do realizacji treści jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń. Materiał nauczania obejmuje:

−

informacje, opisy, tabele, rysunki z danego tematu,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

−

zestaw ćwiczeń,

−

sprawdzian postępów.

4. Sprawdzian osiągnięć zawierający zestaw zadań testowych.
5. Wykaz literatury przydatnej do wykonywania ćwiczeń oraz uzupełniania wiadomości.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian osiągnięć.

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
wymagania te poznasz podczas trwania nauki.

Podczas wykonywania ćwiczeń zawartych w tej jednostce modułowej musisz pamiętać

o dokładnym, uważnym i spokojnym wykonywaniu pracy, gdyż będziesz narażony na różnego
rodzaju urazy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

722[03].Z1

Technologia ślusarstwa

722[03].Z1.01

Wykonywanie półwyrobów metalowych

za pomocą przecinania i wycinania

722[03].Z1.02

Wykonywanie przedmiotów

za pomocą gięcia

722[03].Z1.03

Wykonywanie przedmiotów

za pomocą obróbki ręcznej

skrawaniem

722[03].Z1.05

Montaż wyrobów

722[03].Z1.04

Wykonywanie otworów

okrągłych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się jednostkami układu SI,

−

odczytywać informacje z rysunków technicznych,

−

wykonywać szkice części maszyn,

−

wykonywać pomiary warsztatowe,

−

rozróżniać materiały metalowe, niemetalowe i pomocnicze stosowane w pracach ślusarskich,

−

dobierać materiały do wykonywanych prac ślusarskich,

−

udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

przestrzegać regulaminów obowiązujących w pracowniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zorganizować stanowisko pracy,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania pracy,

–

wyjaśnić cel trasowania,

–

dobrać narzędzia, przyrządy pomiarowe i materiały pomocnicze do wykonywania czynności
traserskich,

–

wykonać trasowanie różnych przedmiotów na podstawie dokumentacji warsztatowej,

–

wyjaśnić pojęcie ścinania, przecinania i wycinania,

–

dobrać narzędzia i przyrządy do ścinania, przecinania i wycinania,

–

wykonać przecinanie na wymiar prętów i płaskowników,

–

wykonać wycinanie otworów i rowków,

–

wykonać ścinanie wąskich i szerokich płaszczyzn,

–

wykonać cięcie piłką ręczną i mechaniczną oraz nożycami,

–

wykonać przecinanie rur piłką i obcinakiem do rur,

–

wykonać przecinanie prętów, płaskowników i rur przecinarką tarczową cierną,

–

wyciąć elementy z cienkiej blachy,

–

sprawdzić jakość wykonanej pracy,

–

skorzystać z dokumentacji technicznej, norm i poradników,

–

wskazać zagrożenia występujące podczas przecinania, ścinania i wycinania oraz dobrać
odpowiednie środki ochrony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Ślusarstwem nazywamy obróbkę metali obejmującą czynności wykonywane głównie

narzędziami ręcznymi, elektronarzędziami (np. wiertarka ręczna elektryczna) oraz obrabiarkami
ogólnego przeznaczenia (np. wiertarka stołowa, nożyce dźwigniowe do blach, przecinarka
tarczowa cierna).

Większość tych prac wykonuje się na stole ślusarskim z imadłem i wyposażonym w różnego

rodzaju narzędzia i przyrządy ślusarskie. Stół ślusarki przedstawiony jest na rysunku 1.

Rys. 1. Stół ślusarski dwustanowiskowy: 1 – lampa, 2 – imadło ślusarskie, 3 – szuflada na narzędzia. [1, s. 9]

Stanowiskami pomocniczymi przy wykonywaniu prac ślusarskich są: stanowisko do

trasowania wyposażone w płytę traserską, stanowisko do wiercenia wyposażone w wiertarkę
stołową, stanowisko do przecinania prętów i płaskowników wyposażone w piłę mechaniczną lub
przecinarkę tarczowa cierną. Mogą wystąpić również inne stanowiska w zależności od rodzaju
wykonywanych prac.

Na stanowisku ślusarskim powinien być utrzymywany porządek i ład. Sposób ułożenia

narzędzi przedstawiony jest na rysunku 2.

1. Przyrządy pomiarowe (kątownik, mikrometr,

suwmiarka, przymiar).

2.  Pilniki.
3.  Młotki.
4.  Przyrządy dodatkowe (imadełko ślusarskie,

przecinaki, wycinaki, wkrętaki, liniał
krawędziowy, kątownik, dodatkowe pilniki).

5. Imadło ślusarskie
Ponadto: płyta do prostowania, szczotka do
czyszczenia pilników.

Rys. 2. Rozmieszczenie narzędzi na stole ślusarskim. [3, s. 10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do podstawowych narzędzi ślusarskich zaliczamy: pilniki, młotki, piłki do metalu, przecinaki,

rysik, punktak, cyrkiel traserski, wiertła, gwintowniki, narzynki, Przyrządy pomiarowe. Zestaw
przykładowych narzędzi ślusarskich przedstawiono na rysunku 3.

Rys. 3. Narzędzia ślusarskie: a) młotek ślusarski, b) przecinak, c) pilnik ślusarski (1 – cześć robocza, 2 – cześć

chwytowa, 3 – rękojeść), d) punktak, e) rysik, f) piłka do metalu [1]

Na stanowisku zawsze znajdują się narzędzia i przyrządy uniwersalne oraz dodatkowe

narzędzia i przyrządy specjalistyczne uzależnione od rodzaju wykonywanych prac.

Podczas wykonywania pracy należy przestrzegać następujących zasad rozmieszczenia

narzędzi:
–

najważniejsze narzędzia i przyrządy powinny znajdować się w miejscach najbardziej
dogodnych do ich obsługi,

–

narzędzia najczęściej używane powinny znajdować się w miejscu, do którego łatwo sięgnąć
(pod ręką),

–

narzędzia używane rzadziej raczej nie powinny się znajdować bezpośrednio na stanowisku,

–

podczas rozmieszczania narzędzi należy stosować zasadę ich grupowania, to znaczy:
przyrządy pomiarowe w jednej grupie, narzędzia do wykonywania obróbki w drugiej,
narzędzia traserskie w trzeciej, narzędzia i materiały pomocnicze w czwartej.

Podczas wykonywania prac należy stosować się do zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

ochrony środowiska.

Podczas pracy bardzo łatwo jest o wypadek lub uraz. Należy więc zachować ostrożność,

prace wykonywać spokojnie i dokładnie, narzędzia stosować zgodnie z przeznaczeniem. Ponadto
należy stosować środki ochrony indywidualnej. Rękawice ochronne używać do prac przy gięciu,
prostowaniu oraz tam, gdzie materiał może posiadać ostre krawędzie, np. blachy. Okularów
ochronnych używać tam, gdzie mogą wystąpić odpryski, wióry (np. przy prostowaniu, wierceniu).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W warsztacie mogą leżeć na podłodze ostre przedmioty i odpady co wymaga stosowania obuwia
na twardej podeszwie. Konieczne jest również stosowanie ubrania ochronnego.

Przy pracach ślusarskich powstaje dużo odpadów, wiórów (np. resztki materiałów

metalowych, z tworzyw sztucznych), stosuje się rożne materiały pomocnicze (np. olej).
W związku z tym należy przestrzegać zasad ochrony środowiska. Wszelkie odpady należy
segregować i składać w odpowiednio oznakowane pojemniki.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rodzaje obróbki wchodzą w skład robot ślusarskich?
2.  Jakie stanowiska pracy organizuje się przy wykonywaniu prac ślusarskich?
3.  Jakie są podstawowe narzędzia ślusarskie?
4.  Jakie przyrządy pomiarowe stosuje się podczas wykonywania prac ślusarskich?
5.  Jakie są podstawowe zasady rozmieszczenia narządzi na stanowisku ślusarskim?
6.  Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas prac ślusarskich?
7.  Jaką zasadę ochrony środowiska należy przestrzegać podczas usuwania odpadów?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz znajdujący się w pracowni sprzęt ochrony indywidualnej i określ jego przeznaczenie.

Nazwa środków ochrony
indywidualnej

Przeznaczenie środków ochrony indywidualnej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać do tabeli wszystkie środki ochrony indywidualnej,
2) skorzystać z informacji zamieszczonej na sprzęcie w katalogach i literaturze technicznej

określić ich przeznaczenie,

3) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi sprzętu ochrony indywidualnej,

−

literatura techniczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Odszukaj w katalogu narzędzia i przyrządy stosowane do prac ślusarskich, podaj ich

zastosowanie i wielkości charakterystyczne.

Nazwa narzędzia

Typ i wielkości
charakterystyczne

Zastosowanie

Młotki ślusarskie

Pilniki ślusarskie

Piłka do metalu

Przecinaki,
wycinaki

Imadło ślusarskie

Nożyce ręczne do
blach

Obcinak do rur

Rysik i punktak

Przymiar
kreskowy
i kątowniki

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać w katalogu podane narzędzie,
2)  wpisać do tabeli podstawowe dane i wielkości charakteryzujące narzędzie,
3)  wpisać do tabeli zastosowanie,
4)  porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi narzędzi i przyrządów ślusarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przygotuj stanowisko ślusarskie do przecinania piłką do metalu prętów płaskich 30x6 na

odcinki o długości 100 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  dobrać narzędzia i przyrządy do wykonania pracy,
2)  opracować ich zestawienie i porównać je z zestawieniami kolegów,
3)  przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami rozmieszenia narzędzi na stanowisku,
4)  zgłosić nauczycielowi do oceny zorganizowane stanowisko.

Zestawienie narzędzi

Narzędzia do przecinania

Przyrządy pomiarowe

Narzędzia traserskie (do
oznaczania miejsca
przecięcia)

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół ślusarski z imadłem,

−

piłka do metalu,

−

rysik, kątownik ze stopką, przymiar kreskowy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować stanowisko do wykonywania prac ślusarskich?

2) określić wymagania dotyczące ochrony środowiska?

3) określić wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?

4) określić podstawowe zasady rozmieszczenia narzędzi na stanowisku pracy?

5) odszukać w katalogach narzędzia i przyrządy ślusarskie oraz podać ich

zastosowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Trasowanie na płaszczyźnie i w przestrzeni

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.1.1. Trasowanie na płaszczyźnie

Trasowanie jest to wyznaczanie na powierzchni materiału (blachy, kształtownika powierzchni

odlewu) środków kół, linii pomocniczych, obrysów za pomocą rys traserskich (kresek kreślonych
na metalu). Rozróżniamy trasowanie płaskie (nanoszenie rys na płaszczyźnie) oraz trasowanie
przestrzenne (na powierzchniach przedmiotów przestrzennych – brył).

Do trasowania używa się następujących narzędzi traserskich:

−

rysików – służących do nanoszenia tras (trasowania linii),

−

suwmiarek traserskich – służących do nanoszenia tras poziomych na ustawionej na noniuszu
wysokości,

−

znaczników (ryśników traserskich) – służących do nanoszenia tras poziomych na
odpowiedniej wysokości,

−

cyrkli traserskich – służących do trasowania kół,

−

punktaków – służących do punktowania środków kół i wyznaczonych linii traserskich,

−

liniałów traserskich z podstawą – służących do ustawiania znaczników traserskich i cyrkli
traserskich,

−

kątowników – służących do nanoszenia tras poziomych i pionowych,

−

środkowników – służących do nanoszenia środków na przedmiotach walcowych (np. prętach
okrągłych),

−

pryzm traserskich – służących do ustawiania na nich przedmiotów walcowych,

−

płyt traserskich – służących do układania na nich trasowanych przedmiotów.

Rys. 4. Narzędzia do trasowania: a) rysik, b) suwmiarka traserska, c) znacznik traserski, d, e) cyrkiel traserski,

f) punktak, g) liniał traserski z podstawką, h) kątownik ze stopką, i) środkownik, j) pryzma traserska, k, l) płyty

traserskie [3, s. 21]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do trasowania używa się również liniałów traserskich, przymiarów kreskowych, młotków

ślusskich, kątomierzy. Ponadto do trasowania w przestrzeni używa się kątowników traserskich,
skrzynek traserskich, podstawek oraz innych specjalistycznych przyrządów.

Przed przystąpieniem do trasowania należy przygotować powierzchnie, tak aby naniesione

trasy były lepiej widoczne. Podstawowym materiałem jest farba traserska (np. mieszanina nafty
i kredy), którą pokrywa się powierzchnie. Środkiem pomocniczym może być zwykła kreda, którą
„zamazujemy” powierzchnię. Przy trasowaniu przedmiotów, które są lekko skorodowane nie
zawsze trzeba stosować malowanie farbą traserską, gdyż wytrasowane linie będą widoczne.

Sposób trasowania linii prostych za pomocą liniału przedstawiono na rysunku 5a, natomiast

trasowanie linii pod kątem prostym za pomocą kątownika, na rysunku 5b.

Rys. 5. Technika trasowania linii prostych: a) za pomocą liniału, b) za pomocą kątownika [6]

Bardzo często należy dodatkowo zaznaczyć linie poprzez jej punktowanie, czyli naniesienie

punktów za pomocą punktaka i młotka. Technika punktowania przedstawiona jest na rysunku 6.

Rys 6. Technika punktowania: 1) przyłożenie punktaka, 2) dokładne ustawienie punktaka (punktak nachylony),

3) ustawienie pionowe punktaka, 4) nabicie punktu [3, s. 24]

Sposób trasowania według wzornika przedstawia rysunek 7. Wzornik powinien być

zamocowany na przedmiocie trasowanym tak, aby nie przesuwał się podczas pracy.

Rys. 7. Technika trasowania według wzornika [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trasowanie rozpoczyna się na ogół od wyznaczenia najważniejszych osi symetrii. Będą to

osie symetrii całego przedmiotu oraz osie symetrii okręgów. Następnie punktuje się środki
okręgów, przecięcia linii oraz najważniejsze linie tak, aby podczas dalszej pracy nie zatarły się. Po
wytrasowaniu i napunktowaniu przecięć osi symetrii i linii głównych przystępujemy do trasowania
pozostałych linii.

Podczas trasowania należy uważać, aby nie popełnić błędów, które spowodują wykonanie

przedmiotów złych (braków). Do podstawowych błędów możemy zaliczyć:
– wytrasowana za pomocą kątownika linia nie jest prostopadła do linii bazowej. Przyczyną

takiego błędu może być niedokładne ustawienie kątownika lub niedokładne prowadzenie
rysika,

– napunktowania nie leżą dokładnie na trasie, na przecięciu tras lub w osi symetrii trasowanego

okręgu. Przyczyną jest najczęściej niedokładne przyłożenie i ustawienie punktaka,

– słabo widoczne trasy. Przyczyną może być złe przygotowanie powierzchni do trasowania, zły

stan techniczny rysika, słaby nacisk na rysik podczas trasowania,

– zbyt dużo tras określających jedna linię. Przyczyną jest kilkakrotne trasowanie tej samej linii.

4.2.1.1. Trasowanie w przestrzeni

Trasowanie w przestrzeni jest to nanoszenie rys traserskich w różnych płaszczyznach.

Trasowanie  w przestrzeni  różni  się  od  trasowania  na  płaszczyźnie  tym,  że  rysy  nanosi  się  na
przedmiotach  o kształcie  brył  (odlewy,  odkuwki,  przedmioty  obrobione  w  na  obrabiarkach
skrawających).  Przy  trasowaniu  na  płaszczyźnie  wszystkie rysy  nanosi  się w jednej płaszczyźnie,
natomiast przy trasowaniu w przestrzeni, w różnych płaszczyznach.

Proste przypadki trasowania w przestrzeni przedstawia rysunek 8.

Rys. 8. Proste przypadki trasowania w przestrzeni: a) za pomocą suwmiarki traserskiej, b) za pomocą znacznika

[6]

Trasowanie w przestrzeni za pomocą znacznika i kątownika przedstawione jest na rysunku 9.

Na rysunku 9a przedstawione jest trasowanie linii poziomych, na rysunku 9b trasowanie
linii pionowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trasowanie linii poziomych AB, BC, CD, DA
następuje kolejno przez przesuwanie znacznika
lub przedmiotu po płycie traserskiej,

Trasowanie linii pionowych AB, BC, CD, DA
następuje kolejno przez obracanie przedmiotu.
Następnie przedmiot jest przestawiany na bok
i trasowane są linie pionowe EF, FG, GH, HE.

Rys. 9. Trasowanie w przestrzeni: a) za pomocą znacznika, b) za pomocą kątownika ze stopką [3, s. 28]

4.2.1.3. Zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania

Podczas trasowania należy przestrzegać następujących zasad:

–

utrzymywać czystość i porządek na stanowisku pracy,

–

stosować odpowiednie oświetlenie stanowiska pracy,

–

stosować właściwe środki ochrony indywidualnej,

–

dbać o dobry stan techniczny narzędzi,

–

zachować ostrożność podczas wykonywania pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Do czego służy trasowanie?
2.  Jakich narzędzi używa się do trasowania na płaszczyźnie?
3.  Jakich narzędzi używa się do trasowania w przestrzeni?
4.  W jaki sposób przygotowuje się powierzchnie do trasowania?
5.  Na czym polega punktowania?
6.  W jaki sposób trasuje się linie proste?
7.  W jaki sposób trasuje się linie prostopadłe?
8.  Jakie są kolejne etapy trasowania?
9.  Jak można wytrasować środek koła na powierzchni czołowej przedmiotu w kształcie walca?
10.  Jakie są podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz do tabeli znajdujące się w pracowni narzędzia i przyrządy do trasowania, określ ich

zastosowanie oraz oceń stan techniczny.

Narzędzia do

trasowania na

płaszczyźnie

i w przestrzeni

Zastosowanie narzędzi i przyrządów

Stan techniczny

(wpisać „dobry” lub

wpisać wady

i uszkodzenia)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać do tabeli najważniejsze narzędzia i przyrządy traserskie znajdujące się w pracowni,
2) opisać na podstawie poradnika dla ucznia, katalogów i literatury technicznej ich

przeznaczenie,

3) dokonać oceny stanu technicznego,
4) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

narzędzia i przyrządy do trasowania,

−

katalogi narzędzi, literatura.

Ćwiczenie 2

Wytrasuj kątownik zgodnie z poniższym rysunkiem.
Uwaga: Trasy zaznaczone są linia punktową. Rysunek przedmiotu i wymiary zaznaczone są

linia ciągła i przerywaną cienką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać do tabeli narzędzia traserskie konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie

narzędzi),

2)  opracować plan pracy,
3)  wytrasować kątownik zgodnie z rysunkiem,
4)  naszkicować wytrasowany kątownik i zwymiarować go (wpisać wymiary trasowane),
5)  wypisać wszystkie błędy trasowania,
6)  przedstawić pracę (kątownik i wypełnione tabele) do oceny.

Zestawienie narzędzi

Plan pracy

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Szkic

Błędy trasowania

100

Materia

ł:

ątownik

25x25x110

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kątownik 25x25x110,

−

zestaw narzędzi traserskich.

Ćwiczenie 3

Wytrasuj rozwiniecie skrzynki z blachy zgodnie z poniższym rysunkiem.

Rysunek do ćwiczenia 3. Rozwiniecie skrzynki z blachy

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać do tabeli narzędzia traserskie konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie

narzędzi),

2) przygotować arkusz blachy o grubości 0,5 mm i wymiarach 225 x 225 mm, którego

wszystkie cztery kąty są proste,

3)  wytrasować osie symetrii „a”,
4)  wytrasować pozostałe linie oznaczone „a”,
5)  wytrasować linie oznaczone „b”,
6)  wytrasować linie oznaczone „c”,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

120

100

140

7)  wytrasować linie oznaczone „d”,
8)  wypisać wszystkie błędy trasowania,
9)  przedstawić pracę do oceny.

Zestawienie narzędzi

Błędy trasowania

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz blachy 225x225x0,5 mm,

−

zestaw narzędzi traserskich.

Ćwiczenie 4

Wytrasuj prostokątny otwór zgodnie z poniższym rysunkiem (konieczne trasy oznaczono

linia kropkowaną). Podczas trasowania skorzystaj z kątownika traserskiego i suwmiarki
traserskiej.

Uwaga: Punkty konturu
prostokąta nabić co 6,5 mm

Rysunek do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować płytę traserską, kątownik traserski, suwmiarkę traserską i materiał,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  wytrasować linie środkowe prostokąta,
3)  wytrasować linie boczne prostokąta,
4)  wytrasować osie symetrii promieni zaokrągleń narożnych,
5)  wytrasować promienie zaokrągleń (pamiętając o nabiciu punktu pod nóżkę cyrkla),
6)  napunktować kontur prostokąta.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blacha 140x120x5 mm,

−

zestaw narzędzi traserskich (płyta traserska, kątownik traserski, suwmiarka traserska, cyrkiel,

rysik, punktak, młotek).

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać narzędzia do trasowania na płaszczyźnie?

2) przygotować stanowisko do trasowania?

3) podać podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania?

4) przygotować powierzchnię materiału do trasowania?

5) wytrasować linie równoległe i prostopadłe?

6) wytrasować koła i łuki?

7) nanieść punkty poprawiające widoczność trasowanych linii?

8) wykonać trasowania przy wykorzystaniu suwmiarki traserskiej, znacznika,

kątownika traserskiego?

9) ocenić jakość trasowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali

4.3.1. Materiał nauczania

Przecinanie, ścinanie i wycinanie wykonuje się za pomocą narzędzi zwanych przecinakami

i wycinakami.

Przecinaniem nazywamy rozdzielanie materiału na dwie części za pomocą przecinaków.
Ścinaniem nazywamy usuwaniem warstwy materiału za pomocą przecinaków.
Wycinaniem nazywamy wykonywanie rowków, rys, wgłębień w materiale za pomocą

wycinaków.

Przecinaki przedstawione są na rysunku 10. Przecinaków z prostą krawędzią tnącą używa się

do przecinania po linii prostej i do ścinania. Przecinaków z wypukłą krawędzią tnąca używa się do
przecinania po łuku.

Rys. 10. Przecinaki: a) z prosta krawędzią tnąca, b) z wypukła krawędzią tnącą [6]

Wycinaki przedstawione są na rysunku 11.

Rys. 11. Wycinaki: a) wycinak do rowków prostych, b) wycinak do rowków smarnych, c) wycinak do

„owierconych” otworów [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przecinanie wykonuje się na kowadle lub grubej płycie ze stali miękkiej. Jest to konieczne, gdyż

kowadło lub gruba płyta pochłania energię uderzenia i drgania nie przenoszą się na dłoń. Podczas
przecinania stosujemy podkładki ze stali miękkiej, lub nie docinamy do końca, tak aby nie uszkodzić
powierzchni kowadła. Sposób przecinania płaskownika pokazany jest na rysunku 12.

Rys. 12. Przecinanie płaskownika na kowadle: 1 – przecinany płaskownik, 2 – kowadło, 3 – przecinak [3, s. 33]

Ścinanie wykonuje się w imadle. Należy zamocować materiał (materiał musi być

zamocowany bardzo mocno) i następnie przykładając przecinak wykonujemy ścinanie warstwy
materiału. Sposób ścinania pokazany jest na rysunku 13.

α – kąt przyłożenia, β – kąt ostrza, γ – kąt natarcia
Kąty ostrza wynosić powinny: 70

– dla żeliwa i brązu, 60

–

dla

stali, 45

– dla mosiądzu i miedzi, 35

– dla cynku i aluminium.

Kąty przyłożenia wynosić powinny: 8 – 10

– dla cienkiej warstwy

ścinanej, 3 – 8

– dla średniej warstwy ścinanej, do 3

– dla grubej

warstwy ścinanej.
Kąt natarcia γ = 90 – α – β

Rys. 13. Ścinanie powierzchni: a) ścinanie powierzchni na wysokości szczęk imadła, b) ścinanie powierzchni

powyżej szczęk imadła [3, s. 31 i 32]

Sposób wycinania zależy od tego co wycinamy. Do wycinania rowków stosuje się wycinaki

o kształcie odpowiadającym kształtowi rowka. Na rysunku 14a przedstawiono wycinanie rowka
wycinakiem o kształcie prostym, a na rysunku 14b wycinakiem do rowków smarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Wycinanie rowków: a) wycinakiem prostym, b) wycinakiem do rowków smarnych [3, s. 33]

Wycinanie „owierconych” otworów wykonuje się w sposób przedstawiony na rysunku 15.

Rys. 15. Wycinanie „owierconych” otworów [6]

Podczas ścinania, przecinania i wycinania należy zachować szczególną ostrożność. Przed

przystąpieniem  do  pracy  należy  dokładnie  sprawdzić  stan  techniczny  narzędzi.  Młotki  powinny
być  dobrze  osadzone  aby  podczas  pracy  nie  spadały  z  trzonka.  Przecinaki    i  wycinaki  nie  mogą
mieć  wyszczerbionych  ostrzy,  a  główka  powinna  być  lekko  zwężona  i  nie  posiadać  zadziorów
i rozklepań.  Pamiętać  również  należy  o  poprawnym  sposobie  uderzania  młotkiem.  W zależności
od ciężaru młotka poprawne uderzenia wykonujemy:
–

przy młotku lekkim ruch wykonujemy tylko w nadgarstku,

–

przy młotku średniociężkim ruch wykonujemy tylko w łokciu,

–

przy młotku ciężkim ruch wykonujemy tylko w ramieniu.

Podczas wykonywania pracy jednym z zagrożeń jest uderzenie młotkiem w dłoń.

Zapobieganie w tym przypadku polega na dokładnym i uważnym wykonywaniu pracy oraz
stosowaniu dodatkowych osłon na dłonie. Podczas pracy należy ciągle obserwować miejsce
cięcia, a katem oka miejsce uderzania młotka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie narzędzia stosowane są do przecinania i ścinania?
2.  Jakie narzędzia stosowane są do wycinania?
3.  Jaką czynność nazywamy przecinaniem?
4.  Jaką czynność nazywamy ścinaniem?
5.  Jaką czynność nazywamy wycinaniem?
6.  Jakie są kolejne czynności podczas przecinania płaskownika?
7.  Jakie są kolejne czynności podczas ścinania nadmiaru materiału?
8.  Jakie są kolejne czynności podczas wycinania rowka?
9.  Jakie są kolejne czynności podczas wycinania „owierconego” otworu?
10.  Jakie  są  wymagania  dotyczące  bezpieczeństwa  pracy  podczas  przecinania,  ścinania

i wycinania?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj przecinanie pręta okrągłego o średnicy 10 mm, płaskownika 20x5 mm oraz pasa

blachy 200x50x2 mm na dwie części, tak aby otrzymać 2 części o wymiarach 100x50x2 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wpisać do tabeli narzędzia konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie narzędzi),
2)  opracować plan pracy,
3)  wykonać przecinanie,
4)  przedstawić pracę do oceny.

Zestawienie narzędzi

Plan pracy

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kowadło lub płyta stalowa,

−

młotek, przecinak,

−

pręt Φ10, płaskownik 20x5, pas blachy 200x50x2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj ścinanie pasa blachy 100x50x2 mm, tak aby otrzymać pas o wymiarach

100x45x2 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wpisać do tabeli narzędzia konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie narzędzi),
2)  opracować plan pracy,
3)  wykonać ścinanie,
4)  przedstawić pracę do oceny.

Zestawienie narzędzi

Plan pracy

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół ślusarki z imadłem,

−

młotek, przecinak,

−

pas blachy 100x50x2.

Ćwiczenie 3

Wykonaj rowek smarny w tulejce wykonanej z brązu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  wykonać rowek smarny,
3)  przedstawić pracę do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

imadło, młotek, wycinak do rowków smarnych,

−

tulejka z brązu przecięta wzdłuż (półpanewka).

Ćwiczenie 4

Wykonaj wycinanie wierconego otworu. Wykorzystaj blachę 140x120x5 mm, wytrasowaną

w ćwiczeniu 4 – rozdział 4.2.3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy,
2)  poprosić nauczyciela o przeszkolenie w zakresie obsługi wiertarki.
3)  wywiercić otwory Φ6, zgodnie z napunktowanym konturem,
4)  wykonać wycinanie,
5)  przedstawić pracę do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

młotek, wycinak do owierconych otworów,

−

wiertarka stołowa, wiertło Φ6,

−

wytrasowana w ćwiczeniu 4 – rozdział 4.2.3 blacha o wymiarach 140x120x5mm.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać narzędzia do przecinania, wycinania, ścinania?

2) przygotować stanowisko do przecinania, wycinania, ścinania?

3) określić podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas przecinania,

wycinania, ścinania?

4) przeciąć pręty, płaskowniki, blachy?

5) ściąć powierzchnie materiału zamocowanego w imadle?

6) wyciąć rowki?

7) wyciąć wiercone otwory?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Cięcie piłką do metalu

4.4.1. Materiał nauczania

Przecinanie piłką do metalu (zwane również przerzynaniem) nazywamy operację polegającą

na przecięciu lub nacięciu metalu za pomocą narzędzia wieloostrzowego (brzeszczotu)
osadzonego w ramce.

Na rysunku 16 przedstawiono budowę piłki do metalu.

Rys. 16. Piłka do metalu: 1 – oprawka, 2 – oprawka rozstawna, 3 – brzeszczot, 4 – rękojeść, 5 – uchwyt stały,

6 – uchwyt przesuwny, 7 – kołeczki mocujące [3, s. 34]

Do przecinania różnych materiałów stosuje się różne brzeszczoty. Brzeszczoty wykonane są

z cienkiej, zahartowanej taśmy stalowej. Brzeszczot i jego kilka odmian przedstawiono na
rysunku 17.

a) rysunek brzeszczotu dwustronnego. Wytwarza się
również brzeszczoty jednostronne, posiadające
ostrza tylko z jednej strony,

b) różne rodzaje rozwarć ostrzy. Ostrza brzeszczotu
muszą być rozwarte, gdyż inaczej brzeszczot
zakleszczałby się w przecinanym materiale,

c) przykłady brzeszczotów o różnej liczbie zębów
(ostrzy) przypadających na długości 25 mm.
Ostrza 18 zębów – do przecinania miękkich stali
(mosiądz, brąz).
Ostrza 22 żeby – do przecinania stali miękkiej.
Ostrza 32 zęby – do przecinania stali twardej.

Rys. 17. Brzeszczoty i ich rodzaje [3, s. 34 i 35]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Proces przecinania piłką do metalu przedstawiony jest na rysunku 18. Podczas przecinania

konieczne  jest  stosowanie  kilku  zasad,  które  usprawnią  proces  oraz  zapobiegną  zbyt  szybkiemu
stępieniu się lub wykruszeniu ostrzy. Są one następujące:
–  przyjęcie właściwej postawy podczas pracy (rysunek 18a),
–  wykonywanie poprawnych ruchów piłką (rysunek 18b),
–  rozpoczynanie przecinania pochylona piłką z lekkim naciskiem (rysunek 18c).

a) postawa podczas przecinania

b) poprawny sposób wykonywania ruchów piłka
podczas przecinania,

c) sposób rozpoczynania przecinania.

Rys. 18. Technika przecinania piłką [3, s. 35 i 36]

Podczas przecinania należy właściwie mocować materiał obrabiany. Kilka przykładów

mocowania przedstawiono na poniższych rysunkach.

a) mocowanie i przecinanie pręta
w imadle,

b) mocowanie i przecinanie grubej blachy

w imadle.

Rys. 19. Mocowanie i przecinanie grubych przedmiotów [3, s. 36]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas przecinania może następować szybkie ścieranie się boków brzeszczotu. Zapobiega

temu odpowiednie smarowanie brzeszczotu. Do smarowanie stosuje się następujące środki:
– olej lub emulsja – do przecinania stali,
– łój lub mieszanina łoju i grafitu – do przecinania żeliwa,

Do przecinania cienkich materiałów oraz mosiądzu i innych miękkich materiałów nie jest

konieczne smarowanie.

Przed przystąpieniem do pracy należy dokładnie sprawdzić stan techniczny narzędzi. Materiał

powinien być poprawnie zamocowany. Podczas pracy stosować poprawne techniki przecinania.
Utrzymywać ład i porządek na stanowisku pracy. Pracować uważnie i spokojnie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Z jakich części składa się piłka do metalu?
2.  Jakie są rodzaje brzeszczotów?
3.  Od czego zależy dobór brzeszczotu?
4.  Jakie środki są stosowane do smarowania brzeszczotów?
5.  Jakie są podstawowe zasady dotyczące poprawnej techniki przecinania metalu piłką?
6.  W jaki sposób mocuje się przecinane rury cienkościenne?
7.  W jaki sposób należy zamocować blachę cienką, która będzie przecinana piłką?
8.  Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas przecinania piłką?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz brzeszczot i środki smarujące do ciecia materiałów zamieszczonych w tabeli.

Skorzystaj z katalogu narzędzi lub z Internetu.

Materiał przecinany

Brzeszczot (liczba zębów i
rodzaj)

Środki smarujące

Cienka blacha ze stali miękkiej

Pręt ze stali twardej

Pręt z mosiądzu

Tuleja z brązu

Rura cienkościenna z
aluminium

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać rodzaj brzeszczotu do ciętego materiału (wpisać jego oznaczenie na podstawie

katalogu),

2) wpisać liczbę zębów brzeszczota,
3) porównać tabelę z tabelami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog narzędzi (internet),

−

literatura techniczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj przecinanie piłką do metalu pręta o średnicy 20 mm, płaskownika 20x5mm, rury

cienkościennej, kątownika stalowego 50x50x6 oraz pasa blachy 100x50x2mm, tak aby otrzymać
2 części o wymiarach 50x50x2 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać do tabeli narzędzia konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie narzędzi

i materiałów),

2)  dobrać sposób mocowania poszczególnych materiałów,
3)  wykonać przecinanie,
4)  przedstawić pracę do oceny.

Zestawienie narzędzi i
materiałów

Sposoby mocowania:

1.  Pręt okrągły Φ20.
2.  Płaskownik 20x5.
3.  Pas blachy 100x50x2.
4.  Rura cienkościenna.
5.  Kątownik stalowy 50x50x6

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

piłka do metalu, przyrządy do mocowania,

−

pręt Φ20, płaskownik 20x5, pas blachy 100x50x2, rura cienkościenna, kątownik 50x50x6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać brzeszczot do przecinania różnych materiałów?

2) dobrać środek do smarowania brzeszczotu?

3) zastosować bezpieczne metody pracy podczas przecinania piłką do metalu?

4) przeciąć piłką do metalu pręty i kształtowniki?

5) przeciąć piłką do metalu blachy grube i cienkie?

6) zamocować materiały przecinane piłką do metalu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Cięcie blach nożycami ręcznymi

4.5.1. Materiał nauczania

Do przecinania blach cienkich używa się nożyc. Stosuje się trzy podstawowe rodzaje nożyc

ręcznych (rysunek 23), są to:
–  nożyce proste lewe,
–  nożyce proste prawe,
–  nożyce do wycinania otworów.

Rys. 23. Nożyce ręczne do blach: a) proste prawe, b) proste lewe, do wycinania otworów [3, s. 38]

Sposób cięcia blach cienkich nożycami przedstawia rysunek 23.

poprawnie niepoprawnie

Rys. 24. Cięcie nożycami ręcznymi: a) cięcie po linii prostej, b) cięcie po linii krzywej [3, s. 38]

Cięcie blachy po wytrasowanych liniach przedstawia rysunek 25.

Rys. 25. Cięcie blachy cienkiej po wytrasowanych liniach [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas cięcia blach istnieje zagrożenie skaleczeniami. Aby uniknąć wypadków przy pracy

należy:
–  używać rękawic, gdyż blachy maja ostre krawędzie,
–  stosować prawidłowe metody pracy,
–  używać nożyc sprawnych technicznie oraz naostrzonych,
–  zachować ostrożność podczas pracy.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje nożyc ręcznych do cięcia blach?
2. Jaki jest prawidłowy sposób trzymania nożyc i materiału podczas cięcia blachy po linii

krzywej (wycinanie krążka z blachy)?

3. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas cięcia blach nożycami ręcznymi?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj cięcie proste (przetnij na dwie części arkusz blachy 100x50x0,5) oraz wytnij

2 krążki Φ 40.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać odpowiednie nożyce,
2)  wytrasować linię konieczną do przecięcia blachy na dwie części,
3)  wytrasować okrąg Φ 40,
4)  przeciąć blachę na dwie części,
5)  wyciąć krążki Φ 40.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

nożyce prawe proste,

−

arkusz blachy 100x50x05.

Ćwiczenie 2

Wytnij rozwiniecie skrzynki z blachy wytrasowanej w ćwiczeniu 3 – rozdział 4.2.3. Skorzystaj

z rysunku 24.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować materiał i nożyce,
2)  wyciąć rozwiniecie zgodnie z rysunkiem przedstawionym w ćwiczeniu 3 – rozdział 4.2.3.
3)  przedstawić rozwinięcie skrzynki do sprawdzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

nożyce prawe proste i lewe proste,

−

arkusz blachy z ćwiczenia 3 – rozdział 4.2.3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać właściwe nożyce ręczne do cięcia blach?

2) dobrać środki ochrony indywidualnej niezbędne przy cięciu blach nożycami

ręcznymi?

3) zastosować bezpieczne metody pracy podczas cięcia blach nożycami

ręcznymi?

4) przeciąć blachy nożycami ręcznymi?

5) wyciąć nożycami ręcznymi elementy o rożnych kształtach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Cięcie mechaniczne

4.5.1. Materiał nauczania

Wykonując różne prace ślusarskie bardzo często wykorzystuje się narzędzia ręczne z napędem

oraz maszyny i urządzenia, gdyż ich stosowanie znacznie przyspiesza pracę oraz poprawia jakość
wykonania.

Podstawowymi rodzajami elektronarzędzi do cięcia i przecinania są nożyce elektryczne do

cięcia blach oraz szlifierki kątowe. Przedstawiono je na rysunkach 26 i 27.

Rys. 26. Nożyce elektryczne do blach [3, s. 39]

Rys. 27. Szlifierka kątowa [6]

Nożyce elektryczne stosuje się do cięcia blach o grubości do 3 mm. Ciąć można po linii

krzywej i prostej.

Szlifierka kątowa (obok prac szlifierskich) służyć może do cięcia i przecinania. Szlifierką

kątową można przecinać kształtowniki, pręty, blachy.

Do podstawowych urządzeń służących do cięcia i przecinania zaliczyć możemy: przecinarkę

tarczową cierną, nożyce dźwigniowe do blach oraz obcinak rur. Nożyce dźwigniowe przedstawiono
na rysunku 28, obcinak do rur na rysunku 29, a przecinarkę tarczową na rysunku 30.

Ponadto stosuje się takie urządzenia jak nożyce krążkowe do blach, nożyce gilotynowe ręczne

do blach.

Rys. 28. Nożyce dźwigniowe: 1. nóż górny,

2) nóż dolny, 3) przytrzymywacz,
4) zderzak [3, s. 39]

Rys. 29. Obcinanie rury obcinakiem do rur [3, s. 41]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Przecinarka tarczowa [6]

Nożyce dźwigniowe służą do przecinania blach i płaskowników. Grubość przecinanych blach

zależy od konstrukcji nożyc i wynosi do około 5mm.

Obcinaki do rur służą do obcinania rur grubościennych o różnych średnicach (zależy to od

rodzaju i wielkości obcinaka).

Przecinarki tarczowe służą do przecinania rur, kształtowników, prętów. Narzędziem

roboczym jest tarcza ścierna.

Do podstawowych maszyn stosowanych w robotach ślusarskich zaliczyć możemy nożyce

gilotynowe oraz piły ramowe, tarczowe i taśmowe. Nożyce gilotynowe do blach przedstawiono
na rysunku 31.

Rys. 31. Nożyce gilotynowe do blach [6]

Nożyce gilotynowe służą do cięcia blach po liniach prostych. Grubości ciętych blach wynoszą

do około 30 mm (w zależności od wielkości nożyc).

Piły ramowe i tarczowe służą do cięcia prętów, rur i kształtowników o różnych wielkościach.

Piły taśmowe służą do wycinania z blach różnych kształtów oraz do cięcia prętów, rur
i kształtowników.

Podczas pracy elektronarzędziami, maszynami i urządzeniami należy zachowywać szczególną

ostrożność.  Przede  wszystkim  należy  postępować  zgodnie  z  instrukcją  obsługi.  Ponadto  należy
stosować  odpowiednie  środki  ochrony  indywidualnej  (rękawice  ochronne,  okulary  i  przyłbice
ochronne,  odpowiednie  buty  i  nakrycia  głowy),  sprawdzać  jakość  techniczną narzędzi, maszyn i
urządzeń przed przystąpieniem do pracy, nie zdejmować osłon.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rodzaje prac można wykonywać nożycami elektrycznymi?
2.  Jakie rodzaje prac można wykonywać szlifierkami kątowymi?
3.  Do czego służą nożyce dźwigniowe?
4.  Jakie rodzaje prac można wykonywać obcinakami do rur?
5.  Jakie materiały można przecinać przecinarkami tarczowymi?
6.  Do czego służą nożyce gilotynowe?
7.  Jakie  są  podstawowe  zasady  bezpieczeństwa podczas  pracy  na maszynach i  urządzeniach do

cięcia metali?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli parametry techniczne narzędzi i urządzeń, środki ochrony indywidualnej,

czynności do wykonania przed rozpoczęciem pracy, zasady i metody bezpiecznego wykonywania
pracy oraz czynności po zakończeniu pracy.

Narzędzie,
urządzenie,
maszyna

Parametry
techniczne

Środki ochrony
indywidualnej

Czynności przed rozpoczęciem pracy, zasady
i metody bezpiecznego wykonywania pracy,
czynności po zakończeniu pracy

Szlifierka
kątowa

Nożyce
elektryczne
do blach

Nożyce
dźwigniowe
do blach

Przecinarka
tarczowa

Nożyce
gilotynowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować dokumentacje techniczne wyszczególnionych narzędzi i urządzeń,
2)  wypisać do tabeli ich parametry techniczne,
3)  dobrać środki ochrony indywidualnej i wpisać do tabeli,
4)  określić  i  wpisać  do  tabeli  czynności  przed  rozpoczęciem  pracy,  zasady  i  metody

bezpiecznego wykonywania pracy, czynności po zakończeniu pracy. Należy skorzystać
również z instrukcji obsługi,

5) porównać swoja tabelę z tabelami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacje techniczne,

−

instrukcje obsługi,

−

katalog środków ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 2

Wykonaj cięcie różnych materiałów z wykorzystaniem znajdujących się w pracowni

elektronarzędzi oraz maszyn i urządzeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opracować zestawienie elektronarzędzi, maszyn i urządzeń znajdujących się w pracowni,
2)  określić wymiary i postać materiałów jakie mogą być na nich cięte,
3)  zapoznać się z instrukcjami obsługi,
4)  przygotować sprzęt ochrony indywidualnej,
5)  dobrać  próbki  różnych  materiałów  i  przygotować  do  cięcia  (blachy,  rury,  pręty

i kształtowniki),

6)  przedstawić nauczycielowi opracowaną tabelę oraz dobrane i przygotowane próbki,
7)  przygotować narzędzia, maszyny i urządzenia do cięcia,
8)  wykonać cięcie przygotowanych materiałów (po uzyskaniu zgody nauczyciela).
Narzędzie, maszyna,
urządzenie

Wymiary i postać materiałów
jakie mogą być cięte

Dobrana próbka materiału do
cięcia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje obsługi maszyn i urządzeń,

−

dokumentacje techniczne maszyn i urządzeń,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

narzędzia, maszyny i urządzenia do cięcia,

−

próbki materiałów do cięcia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) posłużyć się dokumentacją techniczną i instrukcją obsługi elektronarzędzi,

maszyn i urządzeń do cięcia i przecinania?

2) dobrać środki ochrony indywidualnej niezbędne przy cięciu mechanicznym?

3) zastosować bezpieczne metody pracy podczas cięcia mechanicznego?

4) przeciąć materiał nożycami elektrycznymi i szlifierką kątową?

5) przeciąć blachy, pręty i płaskowniki na nożycach dźwigniowych?

6) przeciąć rury obcinakiem?

7) przeciąć rury, pręty i kształtowniki na przecinarce tarczowej?

8) przeciąć blachy na nożycach gilotynowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5.  W przypadku odpowiedzi zbliżonych wybierz tę, która wydaje ci się najlepsza.
6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7.  Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zasada grupowania narzędzi polega na następującym ich ułożeniu na stanowisku ślusarskim

a) narzędzia największe w jednej grupie, średnie w drugiej grupie, małe w trzeciej grupie.
b) narzędzia obróbcze w jednej grupie, przyrządy pomiarowe w drugiej grupie, narzędzia

traserskie w trzeciej grupie.

c) pilniki w jednej grupie, piłki w drugiej grupie, pozostałe narzędzia w trzeciej grupie.
d) narzędzia najczęściej używane w pierwszej grupie, narzędzia najrzadziej używane

w drugiej grupie.

2. Które zasady bhp wpływają na zmniejszenie zagrożeń urazami lub wypadkami podczas

wykonywania prac ślusarskich

A) zachowania ostrożności podczas wykonywania pracy,
B)  powszechnego stosowania rękawic ochronnych,
C)  spokojnego wykonywania pracy,
D)  stosowania narzędzi zgodnie z ich przeznaczeniem,
E)  stosowania okularów ochronnych podczas wykonywania prac ślusarskich.

a)  A), B), C).
b)  B), C), D).
c)  C), D), E).
d)  A), C), D).

3. Odpady powstające podczas prac ślusarskich powinny być składowane w następujący sposób

a)  osobne pojemniki na metale, papier, zaoliwione szmaty i pozostałe śmieci.
b)  wystarczy pojemnik na metale i pozostałe śmieci.
c)  osobne  pojemniki  na  każdy  metal, papier,  zaoliwione szmaty,  czyste  szmaty  i pozostałe

śmieci.

d) wystarczy jeden pojemnik, który na końcu zostaje opróżniony, a śmieci posegregowane.

4. Celem trasowania jest

a)  oznaczenie trasy przejścia narzędzia skrawającego.
b)  wyznaczenie na powierzchni półwyrobu granicy, do której należy wykonać piłowanie.
c)  wyznaczenie  na  powierzchni  półwyrobu  środków  i  okręgów  kół,  osi,  obrysów  warstw

przewidzianych do usunięcia.

d) naniesienie kresek i wgłębień na powierzchni półwyrobu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Przyporządkuj narzędzia, przyrządy pomiarowe i materiały pomocnicze do wykonywania

czynności traserskich

Odpowiedzi

Trasowanie kół

Wzornik
łuku

Cyrkiel
traserski

Wzornik
łuku

Cyrkiel
traserski

Punktowanie

Punktak

Młotek

Punktak

Trasowanie osi

Środkownik Osiownik

traserski

Rysik

Wyznaczanie tras prostopadłych do
powierzchni bocznej półwyrobu

Kątomierz

Kątownik ze
stopką

Przygotowanie powierzchni do
trasowania

Kreda

Farba
traserska

6. Prawidłowa kolejność czynności podczas trasowania sześciokąta przedstawionego na rysunku

a) trasowanie osi, punktowanie środka sześciokąta,

trasowanie koła o średnicy Φ30, trasowanie
cyrklem wierzchołków sześciokąta, trasowanie
boków sześciokąta.

b) punktowanie środka sześciokąta, trasowanie koła

o średnicy Φ30, trasowanie cyrklem wierzchołków
sześciokąta, trasowanie boków sześciokąta.

c) trasowanie osi, trasowanie koła o średnicy Φ30,

trasowanie cyrklem wierzchołków sześciokąta,
trasowanie boków sześciokąta.

d) trasowanie osi, trasowanie koła o średnicy Φ30,

trasowanie boków sześciokąta

7. Ścinaniem nazywamy obróbkę polegającą na

a)  usunięciu przecinakiem ścinków blach.
b)  odcięciu przecinakiem paska blachy.
c)  odcięciu ścinakiem nierównych brzegów blachy.
d)  usunięciu wycinakiem wybrzuszeń w rowku smarnym.

8. Przecinaniem nazywamy obróbkę polegającą na

a)  usunięciu przecinakiem zbędnych spawów.
b)  odcięciu przecinakiem paska blachy.
c)  odcięciu przecinakiem kawałka pręta.
d)  wycinaniu wycinakiem otworów w blasze.

9. Wycinaniem nazywamy obróbkę polegającą na

a)  usunięciu wycinakiem zbędnych spawów.
b)  odcięciu przecinakiem paska blachy.
c)  odcięciu przecinakiem kawałka pręta.
d)  wykonywaniu wycinakiem rowków smarnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Dobierz narzędzia do prac podanych w kolumnie pierwszej

Poprawny dobór narzędzi zaproponowany jest w odpowiedzi:

Przecinanie pręta Φ10

przecinak

wycinak

ścinak

Wycinanie owierconego otworu

przecinak

wycinak

przecinak

Wycięcia rowka smarnego

wycinak

przecinak

11. Poprawną kolejność czynności koniecznych do przecięcia przecinakiem pręta płaskiego 5x20

a) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, przecięcie pręta za pomocą młotka

i przecinaka aż do całkowitego oddzielenia.

b) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, nadcięcie pręta za pomocą młotka

i przecinaka, przełamanie nie dociętego przekroju.

c) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, nacięcie z jednej strony pręta za

pomocą młotka i przecinaka, przekręcenie pręta i docięcie drugiej strony aż do
całkowitego oddzielenia.

d) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, ponacinanie pręta z każdej strony za

pomocą młotka i przecinaka.

12. Poprawną kolejność czynności koniecznych do wycięcia otworu prostokątnego 200 x 200

w blasze o grubości 5 mm to

a) wytrasowanie osi otworu, nacięcie przecinakiem zarysu otworu z jednej strony, nacięcie

przecinakiem zarysu otworu z drugiej strony aż do całkowitego oddzielenia wnętrza
otworu.

b) wytrasowanie zarysu otworu, owiercenie zarysu otworu, nacięcie przecinakiem zarysu

otworu z jednej strony, nacięcie przecinakiem zarysu otworu z drugiej strony aż do
całkowitego oddzielenia wnętrza otworu.

c) wytrasowanie zarysu otworu, napunktowanie miejsc, w których będą wiercone otwory,

owiercenie zarysu otworu, nacięcie wycinakiem z jednej strony, nacięcie wycinakiem
z drugiej strony aż do całkowitego oddzielenia wnętrza otworu.

d) wytrasowanie zarysu otworu, napunktowanie miejsc, w których będą wiercone otwory,

owiercenie zarysu otworu, nacięcie wycinakiem z jednej strony, nacięcie wycinakiem
z drugiej strony, ponowne nawiercenie zarysu aż do całkowitego oddzielenia wnętrza
otworu.

13. Kąt przyłożenia przy ścinaniu średniej wielkości warstwy ścinanej powinien wynosić ok.

a) ok. 3

b) ok. 8

c) ok. 13

d) ok. 18

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Podaj sposób korygowania błędów i usuwania problemów występujących podczas przecinania

piłką do metalu

Poprawne sposoby korygowania problemów wymienionych w kolumnie pierwszej

podane są w odpowiedzi:

Stępienie
brzeszczotu
podczas
przecinania
grubego pręta

Wymienić
brzeszczot na
nowy i dalej
przecinać

Wymienić
brzeszczot na
nowy, obrócić
materiał i zacząć
przecinać z drugiej
strony

Linia cięcia
zaczyna
krzywić się

Naciskiem starać
się wyprostować
linię cięcia

Przerwać
przecinanie
i zacząć z drugiej
strony

Naciskiem starać
się wyprostować
linie cięcia

Przerwać
przecinanie i
zacząć z drugiej
strony

Wykruszenie
zębów
brzeszczotu

Wymienić
brzeszczot na
nowy

Starać się
zakończyć
przecinanie
uszkodzonym
brzeszczotem

Wymienić
brzeszczot na
nowy

15. Podczas przecinania piłką do metalu rur cienkościennych należy przestrzegać zasad

określonych w odpowiedzi

a) używać brzeszczotów o drobnych zębach, do mocowania używać drewnianych

podkładek, obracać rurę po przecięciu na grubość ścianki.

b) używać brzeszczotów o drobnych zębach, do mocowania używać drewnianych

podkładek, starać się nie zmieniać mocowania rury.

c) używać brzeszczotów o grubszych i mocniejszych zębach, do środka włożyć klocek

drewniany, obracać rurę po przecięciu na grubość ścianki.

d) używać brzeszczotów o grubszych i mocniejszych zębach, do środka włożyć klocek

drewniany, starać się nie zmieniać mocowania rury.

16. Luz pomiędzy nożami przy cięciu nożycami blachy o grubości 2 mm powinien być (luz = 0,1

do 0,2 grubości blachy)

a)  od 1 do 2 mm.
b)  od 0,1 do 0,2 mm.
c)  od 0,2 do 0,4 mm.
d)  od 2 do 4 mm.

17. Do odcięcia pasków blachy zgodnie z rysunkiem należy użyć nożyc
a)  prawych i lewych.
b)  prawych.
c)  lewych.
d)  nie ma można wykonać cięcia blachy

zgodnie z rysunkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Kąt ostrza przecinaka do wycięcia rowka w mosiądzu powinien być

(skorzystaj z informacji w ramce).

Kat ostrza przecinaków i wycinaków zależny jest od twardości metalu i przy przecinaniu stali
wynosi – 70

, żeliwa – 60

, miedzi i mosiądzu – 45

, aluminium i cynku – 35

a) 70

b) 60

c) 45

d) 35

19. Podczas przecinania blach cienkich za pomocą nożyc ręcznych najczęściej występuje

zagrożenie

a)  porażenia prądem.
b)  obcięcia palca nożycami.
c)  skaleczenia dłoni ostrzem nożyc.
d)  skaleczenia ostrymi kawałkami blachy.

20. Środki ochrony jakie należy zastosować podczas przecinania pręta przecinarką tarczową to

a)  rękawice ochronne i przyłbicę ochronną.
b)  rękawice ochronne.
c)  rękawicę ochronne i okulary ochronne.
d)  przyłbicę ochronną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie półwyrobów metalowych za pomocą przecinania i wycinania

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem: