14 Â
WIAT
N
AUKI
Kwiecieƒ 1997
Ciàg dalszy ze strony 14
Elastyczne pó∏przewodniki
˚àdni pokazania, ˝e krystaliczne
pó∏przewodniki mo˝na uczyniç elastycznymi,
badacze ze State University w Buffalo napylili
cienkie warstwy materia∏u pó∏przewodnikowego
na uszczelniacz silikonowy. Po zdj´ciu
z silikonu otrzymany pó∏przewodnik zachowa∏
wi´kszoÊç swoich w∏aÊciwoÊci. Jak twierdzi
szef zespo∏u Hong Luo, pó∏przewodnik ten
okaza∏ si´ wytrzymalszy mechanicznie ni˝ taki
sam otrzymywany na pod∏o˝ach z elastycznych
polimerów; ma on tak˝e lepsze w∏aÊciwoÊci
optyczne. Pó∏przewodniki takie mogà
okazaç si´ przydatne w optoelektronice
i technologii ogniw s∏onecznych.
Sprint to zdrowie
Rzecz nie w tym, jak d∏ugo biegniesz,
ale jak szybko. Ostatnio naukowcy
z Lawrence Berkeley
National Laboratories,
przebadawszy ponad 8 tys.
lekkoatletów, ujawnili,
˝e zdrowie serca wià˝e
si´ z chy˝oÊcià nóg
– najszybsi biegacze
majà najzdrowsze serca.
Sportowców biegajàcych
regularnie na wolniejszych,
d∏u˝szych dystansach
cechuje co prawda
wy˝szy ni˝ sprinterów
poziom cholesterolu HDL (dobrego) we krwi,
ale zarazem wy˝sze ciÊnienie krwi.
CIÑG DALSZY...
Zidentyfikowano gen raka prostaty
Zespo∏y z Johns Hopkins University,
National Center for Human Genome
Research i Uniwersytetu UmeΠw Szwecji
odnaleêli fragment chromosomu 1, który
mo˝e decydowaç o podatnoÊci m´˝czyzn
na raka prostaty. Mutacje w genie
wyst´pujàcym w tym regionie, który nazwano
HPC1 (hereditary prostate cancer 1),
sà prawdopodobnie zwiàzane z 30–40%
wszystkich uwarunkowanych genetycznie
przypadków tego nowotworu. Szacuje si´,
˝e czynniki dziedziczne sà przyczynà
5–10% zachorowaƒ na raka prostaty
[Âwiat Nauki, listopad 1996, strona 83].
Straciç na fuzji
Nowe odkrycie dotyczàce wp∏ywu
turbulencji na zjonizowany goràcy gaz
w tokamaku mo˝e przekreÊliç wszelkie
nadzieje na pierwszà kontrolowanà
syntez´ termojàdrowà. Przez 10 ostatnich
lat naukowcy pracujàcy przy projekcie
Mi´dzynarodowego Eksperymentalnego
Reaktora Termojàdrowego (ITER)
– z bud˝etem 10 mld dolarów – utrzymywali,
˝e doprowadzà do pierwszej syntezy przed
rokiem 2010. Dwóch fizyków z University
of Texas w Austin przewiduje jednak
pojawienie si´ problemów technicznych,
które mogà sprawiç, ˝e na pierwszà
kontrolowanà syntez´ termojàdrowà
przyjdzie nam poczekaç znacznie d∏u˝ej
[Âwiat Nauki, czerwiec 1992, strona 58].
Kristin Leutwyler
Poch∏anianie promieni
Gàbki u˝ywajà w∏ókien
optycznych do gromadzenia
Êwiat∏a s∏onecznego
T
rudno cokolwiek dostrzec w g∏´-
binach morskich, szczególnie je-
Êli penetruje si´ wody 120 m po-
ni˝ej grubej pokrywy lodowej podczas
nie koƒczàcej si´ antarktycznej zimowej
nocy. Jednak nawet w tym mroku we-
wnàtrz gàbek ˝yje mnóstwo drobnych
glonów, które pobierajà dwutlenek w´-
gla, a nast´pnie produkujà substancje
od˝ywcze dla swego gospodarza. Do
niedawna by∏o tajemnicà, skàd pocho-
dzi Êwiat∏o wykorzystywane przez te
maleƒkie zielone roÊliny do przeprowa-
dzenia fotosyntezy.
Zainspirowani post´pami w teleko-
munikacji w∏oscy badacze odkryli nie-
dawno tajemnic´ tych symbiontów.
Okaza∏o si´, ˝e niektóre gàbki majà
uk∏ad w∏ókien optycznych, który po-
zwala im zbieraç s∏abe Êwiat∏o dociera-
jàce do tych mrocznych g∏´bin i kiero-
waç je do glonów. „Nie docenialiÊmy
gàbek. Wi´kszoÊç ludzi patrzy na nie
i mówi: to po prostu taka bezkszta∏tna
masa – komentuje Mary K. Harper ze
Scripps Institution of Oceanography. –
Bioràc jednak pod uwag´, jak prymi-
tywne sà to zwierz´ta, jesteÊmy zadzi-
wieni ich przystosowaniem.”
Antarktyczna gàbka Rossella racovitzae,
badana przez zespó∏ z uniwersytetów
w Genui i Perugii podobnie jak innych
ma szkielet zbudowany z drobnych krze-
mionkowych igie∏ zwanych spikulami.
Tworzà one rusztowanie organizmu
i chronià przed drapie˝nikami. Ale u R.
racovitzae ka˝da spikula jest zakoƒczona
czymÊ w rodzaju anteny w kszta∏cie
krzy˝a. Pr´ty tej anteny chwytajà Êwia-
t∏o, które w´druje bezpoÊrednio w dó∏
krzemionkowej rurki spikuli do skupie-
nia glonów u jej podstawy. (Harper po-
dejrzewa, ˝e ten mechanizm pozwala na
rozwój wi´kszej liczby glonów, ponie-
wa˝ powierzchnia wewn´trzych zag∏´-
bieƒ gàbki jest wi´ksza ani˝eli jej po-
wierzchnia zewn´trzna.)
Naukowcy odkryli uk∏ad R. racovi-
tzae, dzia∏ajàc wiàzkà czerwonego Êwia-
t∏a lasera w g∏àb 10-centymetrowej spi-
kuli i obserwujàc jego swobodny prze-
p∏yw. Nast´pnie odchylali spikul´ pod
ró˝nymi kàtami, aby sprawdziç, czy cià-
gle przewodzi Êwiat∏o. Wynik by∏ po-
zytywny. Badaniom poddawano t´ w∏a-
Ênie gàbk´, poniewa˝ ma ona d∏ugie i
∏atwe do obserwowania spikule. Teraz
za pomocà tego samego urzàdzenia za-
mierza si´ sprawdziç zachowanie in-
nych gatunków. Riccardo Cattaneo-Viet-
ti wraz z zespo∏em zacznie niebawem
obserwowaç, czy gàbki zamieszkujàce
jaskinie sà podobnie przystosowane.
Gàbki nie sà jedynymi organizmami
z naturalnym systemem przewodzenia
Êwiat∏a. Wed∏ug Jay M. Enoch z Univer-
sity of California w Berkeley niektóre wi-
d∏onogi (grupa planktonowych skoru-
piaków) tak˝e majà przewodniki Êwiat∏a.
Kopulaste soczewki na liÊciach pewnych
roÊlin tropikalnych pozwalajà im zbie-
raç i skupiaç t´ niewielkà iloÊç Êwiat∏a
docierajàcego do ni˝szych partii g´stego
lasu deszczowego. Ju˝ przed laty Tho-
mas Vogelmann z University of Wy-
oming opisa∏ te soczewki na liÊciach oraz
sposób przekazywania Êwiat∏a do komó-
rek wewnàtrz roÊliny, które z kolei kieru-
jà je do komórek le˝àcych g∏´biej.
Marguerite Holloway
BIOLOGIA MORZA
KRZEMIONKOWE ANTENY w kszta∏cie krzy˝a chwytajà Êwiat∏o
potrzebne antarktycznym gàbkom do ˝ycia.
GIORGIO BAEVESTRELLO
Uniwersytet w Genui
BOB THOMAS
Tony Stone Images