Dzieci potrzebują ciszy Zabawy relaksacyjne na każdą porę roku Andrea Erkert

NDREA

RKERT

Dzieci potrzebują ciszy

Zabawy relaksacyjne

na wiosnę, lato, jesień i zimę

JEDNCSC

KIELCE 1999

Tytuł oryginału: Kinder brauchen Stille

Hntspannungsspiele tur Iriihling, Sommer, Hcrbst und Winter

Przekład z języka niemieckiego
Ryszard Zajączkowski

Redakcja i korekta książki
Ewa Bojara

Redakcja techniczna
Józef Bąkowski

ISBN 83-7224-030-2

Wydawnictwo „Jedność"

25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4

tel. (0-41) 368-11-10

www.jednosc.com.pl

e-mail: iedakcjafrtjednosc.com.pl

Drodzy Czytelnicy!

W ostatnich latach zmieniła się sytuacja w wyposażeniu przed-

szkoli i szkół. Wielu wychowawców narzeka na coraz większe grupy
i klasy; wzrastająca liczba dzieci powoduje niedostosowania, a na-
wet patologiczne zachowania. Te pierwsze pojawiają się bardzo czę-
sto w dziedzinie społecznej. Należą do nich agresja, nerwowość, trud-
ności w kontaktach, brak koncentracji.

Niepożądane zjawiska w stosunkach społecznych kształtują się

często już w przedszkolu, ale przeważnie dopiero w okresie szkolnym
są dostrzegane przez rodziców jako trudności w osiąganiu pozytyw-
nych wyników w nauce i w innych dziedzinach. Problem ten może
przejawiać się wcześnie także w sferze fizycznej, na przykład jako za-
katarzenie, zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów, zaburzenia mowy
lub snu, albo jako choroby oskrzeli prowadzące do astmy.

W prewencji zdrowotnej wychowawcy potrzebują szczególnej po-

mocy, aby zapobiec niestosownym zachowaniom. Taką pomocą
mogą być ćwiczenia relaksacyjne towarzyszące porom roku, ponie-
waż są w stanie wspomagać dzieci, aby odnalazły właściwą równo-
wagę między aktywnością a ciszą/odprężeniem. Równowaga ta
sprzyja zdecydowanie kształtowaniu si ę człowieka o harmonijnej
osobowości, dla którego niezwykła sytuacja lub stres nie są powo-
dem do „wychodzenia ze skóry" lub „utraty panowania nad sobą",
lecz który potrafi się opanować, a stawiane przed nim wymagania roz-
wiązywać spokojnie, ufając we własne siły. Aby osiągnąć taką rów-
nowagę, dzieci potrzebują specjalnie wydzielonego pomieszczenia,
gdzie będą mogły zażywać ciszy i spokoju. Dziecko musi mieć moż-
liwości wsłuchania i zagłębienia się w siebie, lepszego poznania sie-
bie i refleksji nad tym co przeżyte. Dorośli, którzy towarzyszą dzie-
ciom, powinni zawsze umożliwiać im tego rodzaju doświadczenia.

Jednocześnie w ten sposób przeciwstawiają się oni szeroko roz-

powszechnionej presji sukcesu. Poddawane są jej j u ż najmłodsze
dzieci i nie ogranicza się ona tylko do dobrych ocen w szkole, ale
obejmuje też czas wolny: zajęcia plastyczne, muzyczne i sportowe.

Wychowawczynie szukają często ćwiczeń relaksacyjnych, których

celem jest uspokojenie rozkrzyczanej grupy dzieci. Jeśli więc prze-
ż

ycie ciszy ma wzmocnić koncentrację i wytrzymałość, to - moim zda-

niem - celem każdego relaksu jest, aby dzieci same odkryty swoje
zdolności. Wiele z nich może to zrobić bez żadnej pomocy, innym zaś
przychodzi to z trudem. I właśnie im potrzebne jest wsparcie w dro-
dze do samych siebie.

Moim zamiarem jest zachęcenie dorosłych, aby zyskali większą

pewność przy wprowadzaniu ćwiczeń relaksacyjnych z dziećmi
i w ciągu całego roku mogli sięgać do łatwych w realizacji pomysłów.
W książce tej zostały zebrane twórcze ćwiczenia relaksacyjne obej-
mujące cały rok. Prowadząc zajęcia jako wychowawczyni przedszkol-
na, mogłam wszystkie te ćwiczenia dokładnie wypróbować w pracy
z dziećmi.

W krótkiej części teoretycznej przedstawiam w zarysie znaczenie

wiadomego przeżycia pór roku przez dzieci. Ponadto wskazuję na

ramowe warunki ćwiczeń wyciszających i relaksacyjnych oraz ich
różne metody.

Druga, obszerna część pracy zawiera 100 ćwiczeń relaksacyjnych

związanych z porami roku. W odniesieniu do każdej z nich przedsta-
wiam też całą jednostkę relaksacyjną, która zawiera fazy ruchu i wy-
ciszenia. Modele te mogą być przejęte i jednocześnie służyć jako
przykładowe jednostki relaksacyjne.

Wykorzystując podane propozycje w pracy pedagogicznej nie

można jednak zapominać o jednym: ćwiczenia relaksacyjne w cią-
gu całego roku powinny sprawiać zadowolenie dzieciom i dorosłym.

Andrea Erkert

Podstawy teoretyczne

Cztery pory roku

Wiosna, lato, jesień i zima to cztery etapy przyrodnicze w ciągu

roku. Ich nazwy wskazują na istotne zjawiska w naturze oraz prze-
mienne stawanie się i przemijanie.

Wiosna

Wiosną jesteśmy świadkami budzenia się przyrody do życia. Robi

się coraz cieplej, a dni stają się dłuższe. Ptaki wędrowne wracają z
południa. Na skraju dróg i na łące możemy odkryć różnobarwne
bogactwo kwitnących roślin. Dzieci, opatulone jeszcze w ciepłe ubra-
nia, mogą coraz dłużej przebywać na powietrzu. Także dorośli stają
się aktywniejsi i bardziej przedsiębiorczy. Wiele rodzin zabiera się do
wiosennych porządków, a podczas weekendu wszyscy wybierają się
chętnie na spacer lub przejażdżkę rowerową. W lesi e lub na łące
można zauważyć zwierzęta, które obudziły się z zimowego snu, i za-
obserwować pracujące mrówki. Ludzie, którzy są szczególnie skłon-
ni do depresji, na wiosnę odczuwają znowu radość i odzyskują pozy-
tywne nastawienie do życia. Minęła j uż ciemna, przytłaczająca pora
roku i dlatego wielu ludziom jest łatwiej rozpromienić się i zrzucić
z serca różne ciężary. Na wiosnę świętujemy również Wielkanoc.
Pisklęta, zające, baranki, kurczaki, kaczki, kwiaty i pisanki są typo-
wymi symbolami związanymi z Wielkanocą i wiosną. Zgodnie ze starą
tradycją, stół wielkanocny jest obficie zastawiony, a dorośli ukrywa-
ją wielkanocne jajka i słodycze, z wielką radością i zapałem wyszu-
kiwane przez dzieci.

Lalo

Latem możemy zażywać kąpieli słonecznych i cieszyć się z łagod-

nego wiatru. Podczas wakacji można oddawać się ulubionym zaję-
ciom i uprawiać sport. Letnie temperatury zachęcają do wyjazdów

piknikowych oraz do kąpieli w morzu lub na pływalni. Dzieci mogą
szaleć na łące lub godzinami grzebać się w piasku. Podczas space-
rów można odkryć i zaobserwować rośliny i zwierzęta z najbliższej
okolicy. Długie, ciepłe l et ni e wieczory pozwalają spotykać się na
ś

wieżym powietrzu. Kusi wtedy szczególnie atmosfera ulicznych

kawiarni, lodziarni i ogrodowych restauracji otwartych do późna
w nocy. Jest to też okazja by wspólnie z rodziną lub przyjaciółmi po-
siedzieć we własnym ogrodzie lub na balkonie i w ten sposób odzy-
skać utraconą zimą energię.

Podczas letniego urlopu nad morzem możemy zaobserwować od-

pływy i przypływy i uwrażliwić się tym samym na ruch wody w przy-
rodzie.

Jesień
Jesień przynosi, przez wielu zupełnie niezauważane, plony i ostat-

nie piękne słoneczne dni, które coraz bardziej ustępują dniom desz-
czowym, a nawet wichurom.

Wiatr zdmuchuje kolorowe liście z drzew i zachęca dzieci do pusz-

czania latawców. O tej porze roku obchodzimy dożynki i dzień św.
Marcina.

Wiele zwierząt przygotowuje się do zimowego snu i gromadzi zi-

mowe zapasy. Właśnie jesienią możemy poczynić interesujące obser-
wacje przyrody. Deszcze, mgły i burze robią na dzieciach szczególne
wrażenie. Skakanie do kałuż w obuwiu gumowym i w przeciwdesz-
czowym ubraniu sprawia maluchom wiele radości. Przypatrują się
one też pilnie dżdżownicom i innym malutkim stworzeniom. Jedno-
cześnie wiele dzieci z powodu złej pogody dłużej przebywa w domu
i wtedy właśnie odżywają prawie zapomniane zabawy.

Zima

Zimą dni są krótkie i j u ż o piątej po południu jest ciemno. Do-

brze ogrzany pokój sprzyja teraz przyjemnemu wspólnemu przeby-
waniu. Otaczająca nas przyroda jest w stanie spoczynku. Wiele
zwierząt zapada w sen zimowy, a gałęzie drzew bezpłodnie wzno-
szą się w niebo.

Dzieci z utęsknieniem czekają na pierwszy śnieg, ale dość często

pada tylko deszcz ze śniegiem, co bynajmniej nie zachęca do wycho-

dzenia na dwór. Gdy wreszcie spadnie śnieg, dzieci chętnie obrzuca-
ją się śnieżkami. Lepią bałwana i jeżdżą na łyżwach. Czas w domu
można wykorzystać na czytanie dzieciom różnych historii lub oglą-
danie z nimi kolorowo ilustrowanych książek. Gorąca filiżanka cze-
kolady i zapalona świeca stwarzają miłą, przyjazną atmosferę.

Dzieci cieszą się z prezentów otrzymywanych na Mikołaja i pod

choinkę.

W okresie adwentu i Bożego Narodzenia w wielu rodzinach pie-

cze się ciasta i przygotowuje prezenty. Niejeden sklep nęci nasze pod-
niebienie zapachem świątecznych wypieków. Również woń świec za-
powiada zbliżające się święta.

Wraz z nastaniem Nowego Roku podejmuje się dobre postanowie-

nia.

Uważnie obserwując i badając przyrodę bardziej świadomie prze-

ywamy dokonujące się w ciągu roku zmiany. Wewnętrzną równowa-

gę możemy osiągnąć tylko wtedy, jeśli nie damy się ponieść naporo-
wi czasu. Człowiek sam jest częścią natury i jej corocznego rytmu.
Obserwowane zmiany pór roku oddziałują na wewnętrzne samopo-
czucie wielu ludzi.

Z każdą porą roku związane są też powracające wciąż wydarze-

nia i święta, a sam człowiek „rytmizuje" cały rok, odpowiednio do
zmian zachodzących w przyrodzie. Wiosna, lato, jesień i zima mogą
być wskaźnikiem „wewnętrznego" rytmu.

Z dziećmi przez rok

Młodszym dzieciom jest jeszcze trudno zrozumieć, jakie znacze-

nie mają pory roku dla ich życia. Dzieci nie przeżywają świadomie
praw natury. Pierwsze podstawowe doświadczenia czterech pór roku
i związanych z nimi zmian w przyrodzie odbierają wszystkimi zmy-
słami. Obserwują i odkrywają z zaciekawieniem, co dzieje na ze-
wnątrz i nie potrafią jeszcze, jak dorośli, świadomie umieścić się
w określonej porze roku. Zjawiska zachodzące w naturze można

uzmysłowić dzieciom przez ćwiczenia relaksacyjne przeprowadzane
w przedszkolu, w domu rodzinnym lub w szkole. Ćwiczenia te mogą
pomóc dzieciom świadomie obserwować zmiany dokonujące się
w przyrodzie. Dzieci przeżywają cztery pory roku w grupie lub w kla-
sie i w trakcie zabawy mogą dowiedzieć się o prawidłowościach wy-
stępujących w naturze. Ucząc znajomości czterech pór roku przeka-
zuje się jednocześnie ważną prawdę o życiu: wszystko ma swój
czas
i każdy może być pewien, że po „ciemnych dniach" zimy pojawi się
znowu słońce i będzie się można cieszyć z nadejścia lata.

Wiele dzieci ma dziś coraz rzadziej okazję, aby intensywnie prze-

ywać cztery pory roku. Bezpośrednie doświadczenie natury jest

często utrudnione przez ruch uliczny, zwarte osiedla mieszkaniowe
nie posiadające w pobliżu lasów i łąk, przez oglądanie telewizji i ab-
sorbujące zabawki. Aby dzieci zrozumiały znaczenie wiosny, lata,
jesieni i zimy, muszą ich całościowo doświadczyć. Dopiero wtedy, gdy
same poczują się częścią natury i jej corocznych zmian, mogą dojść
do przekonania, że należy ją chronić i pielęgnować. W całościowych
doświadczeniach nie wystarczy tylko głowa, ale potrzebne jest całe
ciało. Dopiero wskutek bezpośrednich doświadczeń, przez słuchanie,
dotykanie, oglądanie, smakowanie i wąchanie, dzieci mogą zrozu-
mieć odwieczne prawo stawania się i przemijania.

wiczenia relaksacyjne, zamknięte w corocznym cyklu, umożli-

wiają bezstresowe i całościowe uczenie się. Ponieważ wielu dzieciom
uczęszczającym do przedszkoli i szkół brak dziś spokoju i opanowa-
nia, wychowawczynie są zobowiązane, aby stale dbać o wprowadza-
nie momentów ciszy, spokoju i odprężenia. Nie powinno to być tylko
w ściśle określonych godzinach, aby nie było szkodliwe, lecz żeby
stanowiło naturalną część dnia w szkole lub w przedszkolu. Rytm
wyznaczony przez pory roku wyjątkowo dobrze nadaje się do podziału
roku w szkole lub w przedszkolu. W ten sposób dzieci, obserwując-
całoroczne zmiany w przyrodzie, mogą swobodnie i coraz bardziej
ś

wiadomie obserwować siebie i swoje otoczenie oraz gromadzić siły

do czekających je zadań. Dzięki ćwiczeniom na wyciszenie, odpowia-
dającym rocznemu cyklowi, ich uwaga będzie odwrócona od „sztucz-
nego" zewnętrznego świata ku rzeczywistości wewnętrznej. Dzięki
temu wiele dzieci będzie się mogło lepiej skoncentrować i całkowi-
cie poświęcić jednej sprawie.

Relaks z muzyką

Muzyka może wspomagać relaks. Nadają się do tego spokojne

i niezbyt skomplikowane fragmenty instrumentalne. (Wyjątek stano-
wią specjalne kasety muzyczne z tekstami relaksacyjnymi dla dzie-
ci). Podczas czytania lub opowiadania fantastycznej podróży w tle
może pobrzmiewać muzyka instrumentalna, która wypetnia świado-
mie robione przerwy w opowiadaniu i wtedy wysuwa się na pierw-
szy plan. Muzyka nadaje się do odprężenia szczególnie w pozycji le-
żą

cej. Przed jej słuchaniem dzieci otrzymują jedynie wskazówkę, że

mają zamknąć oczy i wyobrażać sobie coś pięknego. Fragmenty
muzyczne wybrane do tego rodzaju medytacji nie powinny być zbyt
długie. Odpowiednie są np. Marzenie Schumanna, Dla Elizy Beetho-
vena lub hiszpański utwór gitarowy Romanza. Te krótkie fragmenty
nadają się także dia młodszych, nie wyćwiczonych dzieci, które mają
niewielką zdolność uwagi i koncentracji.

Fragmenty muzyczne do zaśnięcia i relaksu, które zostały przygo-

towane specjalnie dla dzieci, są dostępne w sprzedaży na kasetach
lub płytach kompaktowych. Warto polecić choćby Dziecięcy kraj
marzeń Detleva Jóckera, Chodź ze mną do źródła Wolfganga Poeplau
i Ludgera Edelkóttera, Czas snu Edwina Evansa lub Symfonię serca
Karunesha. Takie łatwe, pogodne utwory instrumentalne stanowią
także doskonałą zachętę do snu dla małych dzieci. Łagodna muzy-
ka, wpływająca na dobre samopoczucie oraz odprężenie ciała, ducha,
duszy umożliwia pozbycie się stresu oraz pomaga w zachowaniu rów-
nowagi i spokoju dzieciom (i dorosłym).

Dobra muzyka relaksacyjna cechuje się tym, że jej tempo, ok. 60

uderzeń na minutę, jest dostosowane do pulsu w momencie odpo-
czynku. Przykładem może być muzyka medytacyjna Reiki Kamela.
Ten dłuższy fragment jest przeznaczony przede wszystkim dla dzie-
ci, które są już wprawione w ćwiczeniach relaksacyjnych.

W przypadku dzieci przedszkolnych należy zwrócić uwagę, aby

muzyczne odprężenie nie trwało dłużej niż pięć - sześć minut. Wy-
bór muzyki zależy też w dużej mierze od osobistych upodobań. Kto
nie lubi utworów klasycznych, może korzystać z muzyki medytacyj-
nej. W każdym razie wybrana muzyka powinna dawać radość i stwa-
rzać cichą, przyjazną atmosferę.

wiczenia relaksacyjne w ciągu roku

Celem ćwiczeń relaksacyjnych jest przeżycie ciszy i wewnętrzne-

go ukojenia, nie zaś uczenie bezruchu. Jeśli ćwiczenia te przez kilka
tygodni regularnie przeprowadza się w grupie dzieci, można stwier-
dzić, że bawią się one intensywniej i z większą wytrwałością. Dzieci
mogą uczyć się lepszej koncentracji i relaksacji. Poprawie ulegają ich
wzajemne stosunki, a u poszczególnych dzieci zostaje wzmocniona
wiara w siebie i wyostrzone spojrzenie na to, co istotne.

Z ćwiczeniami relaksacyjnymi, zorientowanymi na tematy doty-

czące pór roku, można połączyć elementarne obserwacje dotyczące
przyrody i najbliższego otoczenia. Ćwiczenia relaksacyjne, w których
dokonuje się refleksji, czym obdarowała nas natura, pomagają
dzieciom obchodzić się z nią uważnie i delikatnie. Zebrane owoce na-
tury mogą być przechowywane w miejscu medytacji i zachęcać dzie-
ci. Szczególnie pięknym zwyczajem są „stoły pór roku", które
można spotkać w wielu niemieckich przedszkolach. W tym celu w wy-
branym miejscu stawia się stót przykryty miękkim materiałem, na
przykład aksamitem lub jedwabiem. Przy wyborze materiału trzeba
też zwrócić uwagę, aby jego kolor był odpowiedni do pory roku. Na
stole tym można położyć zebrane w danej porze roku dary natury. Stół
ubogacają dodatkowo wazony z kwiatami i gałązkami. Przez cały rok,
jako dekoracji, można używać też korzeni drzew i kamieni. Dekoru-
jąc i stale uzupełniając „stół pór roku" oraz kładąc na nim interesu-
jące znaleziska dzieci, uwrażliwia się je i uczy (w sposób zabawowy)
ś

wiadomego rozpoznawania natury w zmieniających się porach roku.

W każdym ćwiczeniu relaksacyjnym, niezależnie od tego czy jest

to ćwiczenie wyciszające, czy fantazyjna podróż, omawia się oraz in-
tensyfikuje bogate dziecięce przeżycia. Odprężenie fizyczne i wy-
ostrzenie jednego lub kilku organów zmysłów idą zawsze w parze.
W przypadku bardzo wielu ćwiczeń relaksacyjnych rozwija się ponad-
to motoryka oraz fantazja i kreatywność. We wszystkich ćwiczeniach
następuje odprężenie mięśni i wyłączenie myślenia. Dziecko może
w ten sposób uczyć się mentalnego pokonywania stresów. Często
można przez to pozytywnie wpłynąć na lekkie zaburzenia snu, mowy,
apetytu i choroby skóry, które powstają z powodu nerwicy. Fizyczne
i duchowe ćwiczenia relaksacyjne, dostosowane do sytuacji i wieku,

mogą prowadzić u dzieci do wyraźnego zmniejszenia niedostosowa-
nych zachowań i przyczyniać się do ich całkowitego zaniku. Dzieci
stają się mniej agresywne i lękliwe. Ćwiczenia wyciszające i relak-
sacyjne mogą wpłynąć na poprawę ich zdrowia i być prawdziwą
pomocą życiową. Nie stanowią one jednak żadnego panaceum! Je-
ś

li dzieci chorują duchowo i/lub fizycznie, należy koniecznie zasię-

gnąć porady i pomocy fachowców, takich jak psychologowie, pedia-
trzy itp., i przeprowadzić poważną rozmowę z rodzicami.

Postawa siedząca i leżąca

W postawie leżącej dzieci mogą się najtatwiej uczyć całkowitego

odprężenia i rozluźnienia mięśni. Ćwiczymy leżenie na plecach.
W tym celu lekko zgięte ręce leżą obok ciata, a nogi są trochę rozsta-
wione. Spadające na bok końce stóp sygnalizują wyraźnie odpręże-
nie. Takiej postawy dzieci uczą się najlepiej w formie zabawy, choć-
by przez następujące ćwiczenia na wyciszenie.

Liściowe dziecko

Materiał: liście lub papier ♦ Uczestnicy: 2-3 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Jedno dziecko leży na dywanie. Drugie przyklęka obok niego i przy-

krywa go wybranym materiałem. Leżące dziecko nie powinno się po-
ruszać, ale skoncentrować uwagę na oddychaniu i własnym ciele. Wresz-
cie trzecia osoba z grupy odkrywa przykryte dziecko.

Kolczasta piłka podczas podróży odkrywczej

Materiał: kolczasta piłka (gumowa pitka z czopami) lub piłka tenisowa
♦

Uczestnicy: 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko leżące na plecach w postawie relaksacyjnej, kolczastą piłką

lub piłką do masażu jest masowane przez drugie, siedzące obok niego
w kucki. Piłkę toczy się po całym ciele. Leżące dziecko powinno w my-
ś

lach śledzie jej drogę. Aby ruch był płynny, kolczasta piłka powinna

zawsze pozostawać w kontakcie z ciałem.

Rysowanie konturu ciała

Materiał: pisak i duży arkusz papieru ♦ Uczestnicy: 2 osoby
♦

Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko leży w postawie relaksacyjnej na dużym arkuszu pa-

pieru. Inne odrysowuje pisakiem zarys jego ciała. Leżące dziecko po-
winno zamknąć oczy i w myślach śledzić drogę pisaka. W trakcie ćwi-
czenia należy raczej zachować ciszę. Wreszcie leżące dziecko może
otworzyć oczy, powoli wstać bokiem (w sposób spiralny) i obejrzeć swoją
podobiznę.

Podczas tych trzech ćwiczeń wyciszających na spostrzeganie ciała

dzieci mogą przeżyć przyjemne odprężenie wszystkich jego części.
Rzadziej spotyka się dzieci, które wolą leżeć raczej na boku lub na brzu-
chu, niż na plecach. Każdy z tych przypadków można zaakceptować. Nie
należy się upierać, aby podczas ćwiczeń wyciszających wszystkie dzie-
ci zamykały oczy i ściągały buty. Kto tego nie lubi, może postąpić ina-
czej.

Podczas siedzenia istnieją dwie możliwe postawy relaksacyjne. Dla

młodszych dzieci lepsza jest postawa królewska. Tułów i głowa są wte-
dy wyprostowane, ręce leżą na udach i nie dotykają się. Stopy stoją
mocno na ziemi. Aby ułatwić dziecku ćwiczenie postawy królewskiej,
można mu budować mosty myślowe: „Wyobraź sobie, jesteś królową
(królem), która powinna prosto i dumnie siedzieć na swym tronie, aby
przyjmować gości".

W przypadku postawy swobodnej, w tradycji treningów autogennych

zwanej postawą dorożkarza, dziecko siedzi na przedniej połowie krze-
sła. Nogi są trochę zgięte, a uda lekko rozwarte. Przedramiona i dłonie
nie stykają się i leżą spokojnie na udach. Tułów jest lekko pochylony do
przodu, a głowa zwisa swobodnie. Obie postawy nadają się do ćwiczeń
na wyciszenie w rodzinie lub w kręgu z całą grupą.

Do ćwiczeń relaksacyjnych —w postawie leżącej bądź stojącej -dzieci

powinny przynieść ze sobą przykrycie i, jeśli to możliwe, poduszkę.
Poczucie odprężenia może być znacznie lepsze z poduszką pod głową
lub pośladkami.

Jak prowadzić ćwiczenia relaksacyjne?

W przypadku przeprowadzania ćwiczeń wyciszających i relaksacyj-

nych duże znaczenie maja. zewnętrzne warunki ramowe. Chociaż
w przedszkolach i w szkołach nigdy nie jest całkiem cicho, hałas i ze-
wnętrzne odgłosy powinny być stopniowo wyciszane. Ćwiczenia relak-
sacyjne należy więc przeprowadzać w możliwie spokojnym otoczeniu.
Nie musi być jednak całkowicie cicho. Dzieci, które już od dłuższego
czasu praktykują ćwiczenia relaksacyjne, nie dają się zbyt szybko zanie-
pokoić. Również w momentach wymagających koncentracji w przed-
szkolu lub w szkole, może dojść do zakłóceń z zewnątrz, dlatego lepiej
jest nie przygotowywać żadnego klinicznie czystego, wyizolowanego
pomieszczenia, które nie ma nic wspólnego z realnymi warunkami.
Wychowawczyni powinna umieć włączyć do relaksu czynniki zakłóca-
jące, na przykład w ten sposób: „Wszystkie dzieci są bardzo cicho i sły-
szą, że przejeżdża samochód. Ale jest on daleko i nam nie przeszka-
dza. Jesteśmy zupełnie spokojni i odprężeni". Czynników zakłócających
i związanego z nimi zamieszania można też uniknąć przez ograniczo-
ną liczbę uczestników. Doświadczenia wykazują wyraźnie, że najlepsze
możliwości wyciszenia są w grupie liczącej od 8 do 12 dzieci, których
wiek i sytuacja są podobne. W grupach przedszkolnych i w klasach szkol-
nych jest przeważnie więcej dzieci. Jeśli podział grupy jest niemożliwy,
należy wypróbować, co z dziećmi można rzeczywiście zrobić. Jeśli ro-
dzice w domu chcą wykonywać z dziećmi ćwiczenia relaksacyjne, nale-
ż

y wybrać cichy pokój, w którym nie dzwoni telefon, nie trzaskają drzwi

i nie słychać szumów ulicznych. Wówczas odprężoną postawę udaje się
najlepiej przyjąć w wygodnym fotelu lub na krześle.

Ważne jest, aby pomieszczenie, w którym odbywają się ćwiczenia

relaksacyjne, nie było zbyt jasne lub ciemne. Powinno ono stwarzać miłą
atmosferę i być stonowane.

Ubiór może być dowolny. Dzieci powinny po prostu nosić wygodne

ubrania i starać się zdejmować obuwie. Po zakończeniu każdego ćwi-
czenia relaksacyjnego może znowu pojawić się napięcie. Aby tego unik-
nąć, dzieci zaciskają pięści i podnoszą wysoko ręce. Przeciągając się

odzyskują świeżość i rześkość. Jeśli ćwiczenia relaksacyjne uprawia się
przed snem, to oczywiście nie należy oczekiwać odprężenia.

W książce tej dla ułatwienia używa się pojęcia „wychowawczyni",

które obejmuje również mężczyzn, wszystkich uczących w szkołach
podstawowych i specjalnych, oraz rodziców. Osoby te łączy to, że w istot-
nym stopniu mogą wspierać dziecko w jego rozwoju i wszystkie trudzą
się przy jego wychowaniu.

Wiosna

Na wiosnę przeżywamy budzenie się przyrody. Pierwsze ciepłe pro-

mienie słońca pieszczą nam duszę, ducha i ciało. Spacerując lub ba-
wiąc się na świeżym powietrzu możemy zauważyć ptaki wędrowne,
które wracają z ciepłych krajów. Dni stają się coraz dłuższe, a gdy mo-
ż

emy wdychać zapach pierwszych kwiatów, to znaczy, że zbliża się

Wielkanoc. Będziemy malować pisanki, piec ciasta wielkanocne.
Ś

wiat wokół nas jest radosny, żywy i kolorowy. My sami czujemy się

coraz swobodniejsi, ponieważ minął czas, w którym z powodu zim-
na i ciemności najlepiej było pozostawać w domu.

W proponowanych ćwiczeniach to aktywne poczucie życia może

zostać wszystkimi zmysłami świadomie przeżyte i wzmocnione.
Dziecko uczy się postrzegać swoje zmysły i ciało oraz staje się wraż-
liwsze na zmiany w przyrodzie.

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Odczuwanie pióra na skórze

Materiał: pióro ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Jedno dziecko leży na plecach w postawie zrelaksowanej, z zamknię-

tymi oczami. Inne przyklęka przy nim i piórem dotyka jego ciała. Pióro
wędruje bardzo powoli wzdłuż ciała. Leżące dziecko powinno w myślach
ś

ledzić drogę pióra. Potem role się zmieniają. Na koniec w grupie można

dzielić się doświadczeniami.

Wąchanie zapachów wiosny

Materiał: małe naczynia gliniane i kawałki płótna, gumki domowego użytku,
różne materiały pochodzące z przyrody, np. gałązki świerkowe, gałązki
jałowca, bratki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Gdy każde dziecko rozpozna i nazwie wszystkie przedmioty' pocho-

dzące z przyrody, zajmuje postawę królewską i zamyka oczy. Wychowaw-
czyni układa zebrane materiały w naczyniach glinianych i zamyka je, przy
czym na każdej pokrywce kładzie kawałek materiału, który przyczepia
gumką. Dzieci mają teraz wąchać naczynia i dobrze zapamiętać ich
zapach. Gdy zostaną powąchane wszystkie naczynia (4-6 sztuk), uczest-
nicy otwierają oczy i we właściwej kolejności próbują wyliczyć zapachy.

Ptaszku, piśnij!

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach w postawie królewskiej. Jedno

dziecko kładzie głowę na kolanach wychowawczyni i zamyka oczy. Ta
z kolei mruga na inne dziecko, które bardzo cicho wstaje i obok pierw-
szego dziecka mówi zmienionym głosem: „pip, pip, pip, kim jestem?"
Potem znowu cicho siada na swoim miejscu. Zgadujące dziecko powin-
no się teraz odwrócić i spróbować podać imię „ptaszka". Jeśli mu się to
uda, role się zmieniaj;].

Zwierzęcy telefon

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach jedno za drugim lub w kręgu. Wybrane

dziecko wymyśla zwierzę i pasujący do niego glos, który następnie bar-
dzo cicho szepcze do ucha sąsiadowi, len przekazuje go następnej
osobie itd. Trwa to tak długo, aż głos zwierzęcia dotrze do ostatniego
dziecka. Powinno ono powiedzieć innym, jakiego zwierzęcia jest to glos.
Odpowiedź musi być potwierdzona lub poprawiona przez pierwsze
dziecko.

Kolorowy ptak rajski

Materiał: kolorów papier, nożyczki ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4
osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci w postawie stojącej tworzą krąg. Jednemu z nich przypina się

kilkanaście papierowych pasków o długości ok. 30 cm. Następnemu

dziecku zawiązuje się oczy. Potem jest ono kilkakrotnie obracane,
a wreszcie prowadzone do pozostałych dzieci, zęby „na ślepo" wybrało
kolorowego ptaka rajskiego.

Zaczarowany ptak

Materiał: „czarodziejska różdżka" ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób
♦ Wiek: od 4

lat

Wychowawczyni staje przed gromadą dzieci i przez czarodziejskie

zaklęcie zamienia wszystkie w śpiące ptaki. Potem odczarowuje jedno
dziecko i prosi je, żeby zapamiętało miejsca zajmowane aktualnie przez
innych. Dziecko wychodzi za drzwi, a wychowawczyni „czarodziejską
różdżką" dotyka innego dziecka. Przez dotknięcie staje się ono zacza-
rowanym ptakiem i zmienia swe miejsce. Dziecko stojące za drzwiami
wraca teraz do wszystkich i powinno powiedzieć, który ptak zmienił
miejsce.

Wyszukiwanie jajek wielkanocnych

Materiał: jajko wielkanocne, piłka, kula itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub
więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej i ma zamknięte oczy. Teraz

daje mu się po kolei do ręki różne okrągłe i owalne przedmioty. Między
nimi znajduje się jajko wielkanocne, które powinno zostać wymacane.
Jeśli dziecko uważa, że rozpoznało jajko wielkanocne, wtedy mówi: „We-
sołych Świąt!".

Wydmuchiwanie i pchanie podmuchem jajek
wielkanocnych

Materiał: jajko wielkanocne dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: otl 4 lat

Każde dziecko wydmuchuje jajko wielkanocne. Potem wszystkie

dzieci siadają obok siebie na podłodze. Jedno po drugim próbują teraz,
przez dmuchnięcie, potoczyć jak najdalej swoje jajko. Przed dmuchnię-
ciem trzeba najpierw zrobić głęboko wydech a potem wdech. Podczas
ć

wiczenia nie należy rozmawiać. Zwycięzcą jest to dziecko, którego jajko

potoczy się najdalej.

Złodziejski ptak

Materiał: różne przedmioty, takie jak, szklane kulki, guziki, kamienie,
resztki materiału itp. ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od
4 lat

Jedno dziecko z zamkniętymi oczami siedzi w postawie królewskiej

na krześle, w środku kręgu. Ma obok siebie różnorodne przedmioty.

Inne dzieci są złodziejskimi ptakami i na zmianę próbują zabrać jakiś

przedmiot. Jeśli dziecko usłyszy złodziejskiego ptaka, powinno z za-
mkniętymi oczami wskazać kierunek, z którego się skrada. Jeśli złodziej-
ski ptak zdobędzie jakiś przedmiot, wówczas role się zmieniają.

Lis

Materiał: piłka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Jedno dziecko gra rolę lisa, który zwinięty leży z zamkniętymi ocza-

mi pośród siedzących wokół na krzesłach. Wychowawczyni daje cicho
jednemu z dzieci piłkę, która wyobraża zdobycz. Zdobycz powinna być
jednym uderzeniem przetoczona obok lisa. Powinien on ją wskazać,
dopiero gdy dotrze do innego dziecka. Oczy podczas zabawy należy
zamknąć. Jeśli lis rozpozna właściwe miejsce, wówczas role się zmie-
niają.

Skok kicającego zająca

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko siedzi po królewsku lub luźno na krześle i ma za-

mknięte oczy. Inne dziecko jest kicającym zającem, który kica obok sie-
dzącego dziecka. Dziecko z zamkniętymi oczami powinno usłyszeć
i policzyć skoki. Jeśli policzy prawidłowo, wówczas role się zmieniają.

Słuchanie zajęczych skoków

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Dzieci stoją w kręgu i mają zamknięte oczy. Jedno dziecko stoi

w środku i wydaje różne odgłosy, takie jak klaskanie, prztykanie palca-
mi, tupanie itp. W pewnym momencie jakieś dziecko, w miejscu na któ-
rym stoi, wykonuje podskok, a wszystkie inne muszą go „na ślepo" po-
wtórzyć. Które z dzieci wykonało skok zająca i w porę go powtórzyło?

Materiał: pitka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Rozpoznawanie zwierząt

j Materiał: karteczki z, nazwami zwierząt, bębenek ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 8 osób •'• Wiek: od 5 lat

Każde dziecko otrzymuje karteczkę z obrazem zwierzęcia. Za każ-

dym razem dwie karteczki są takie same. Dzieci ze swymi obrazkami
poruszają się w pomieszczeniu w rytmie bębenka. Zawsze gdy spotyka
się dwójka dzieci, mogą one wymienić się karteczkami. Gdy bębnienie
ustanie, wszyscy muszą pokazać swoje karteczki i zastanowić się, jaki
ruch mógłby pasować do tego zwierzęcia. Każdy pokazuje ruch „swo-
jego" zwierzęcia i szuka partnera, który porusza się w podobny sposób.
Podczas ćwiczenia nie powinno się rozmawiać.

Naśladowanie ptaka-mamy

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Dwoje dzieci stoi w odległości ok. 30 cm od siebie. Jedno gra rolę

ptaka-mamy, która ptakowi-dziecku pokazuje różne ruchy, jak np. cho-
dzenie w kucki lub robienie się dużym. Ptak-dziecko powinien wiernie
naśladować ruchy. Dzieci nie powinny opuszczać swych miejsc. Pod-
czas ćwiczenia nic należy rozmawiać.

Szukanie słońca

Materiał: każdorazowo karteczki ze słońcem, deszczem i chmurami ♦
Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieciom pokazuje się trzy różne kartki, jedną ze słońcem, jedną

z deszczem i jedną z chmurami. Potem zostają one zakryte i położone

obok siebie. Wychowawczyni na oczach dzieci, przez ok. 30 sekund,
szybko zmienia miejsca kartek. Potem mruga do jednego z dzieci, któ-
re powinno wskazać kartkę ze słońcem. Jeśli zostanie ona znaleziona,
wówczas rozpoczyna się następna runda zabawy.

Buty, buty - nic, tylko buty!

Materiał: samodzielnie wykonana lornetka, składająca si ę z dwóch
papierowych rolek, pustego pudełka po zapałkach i sznurka ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Majsterkowanie: do ćwiczenia na wyciszenie potrzebna jest lor-

netka z papierowych rolek. Między dwiema rolkami po papierze toale-
towym przykleja się puste pudełko po zapałkach. Aby „lornetkę" moż-
na było zawiesić, do rolek przymocowuje się sznurek.

Zabawa: każcie z dzieci siedzących na krzesłach w kręgu zdejmu-

je buta i kładzie go na środku. Jedno dziecko, stojąc z lornetką, obser-
wuje i opisuje wybrany but. Wszystko przebiega według starej zabawy
„Widzę to, czego ty nie widzisz". Gdy któreś z dzieci uważa, że opisy-
wany but należy do niego, podnosi rękę.

Podkradanie marchwi

Materiał: marchew ♦ Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko gra rolę zająca, który śpi zwinięty na podłodze. Obok

zająca leży marchew. Inne dzieci siedzą w kręgu na krzesłach i też są
zającami, mającymi wielką ochotę na marchew. Wychowawczyni mru-
ga na jedno z dzieci, które bezszelestnie powinno przynieść marchew.
Jeśli zając usłysz}- kroki, wówczas wskazuje w odpowiednim kierunku.
Gdy kierunek zostanie właściwie wskazany, niedoszły złodziej siada. Jeśli
faz uda mu się ukraść marchew, wówczas role się zmieniają.

Wiosenny łańcuch melodyczny

Wszystkie dzieci poruszają się swobodnie w pomieszczeniu. Jedno

nuci cicho jakąś melodię i dotyka innego dziecka, które tę melodię kon-
tynuuje. Kto „otrzymał" melodię, ten zatrzymuje się w czasie jej nuce-
nia. To wszystko trwa tak długo, aż wszystkie dzieci będą nucić melo-
die. W końcu zatrzymuje się „początkowe dziecko" i wyciąga ręce na
boki. Bardzo wolno wznosi je ponad głowę, a grupa nuci coraz ciszej.
Melodia milknie, gdy dłonie dziecka się zetkną.

Tekst medytacyjny

Materiał: Wiersz Już jest Kduarda Morikcgo, ewentualnie koce i poduszki
♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci mogą zająć dowolne postawy relaksacyjne. Zamykają oczy,

a wychowawczyni wolno i cichym głosem czyta wiersz Eduarda Mori-
kego Już jest

(1832).

Już jest

Wiosna swą błękitnej wstęgę
znóiu ze powietrzu rozpuściła.
Słodkie, znane aromaty
te całym kraju roznieciła.
Fiolki się rozmarzyły
na jej przyjście podnieciły.
- Słuchaj, w dali ciche tony!
Wiosno, przyszłaś7C nasze strony!
Pięknie cię witamy!

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci powinny pozwolić, aby wiersz przez chwilę działał na ic h

wyobraźnię. Powstaną dzięki temu wewnętrzne obrazy i każde dziecko
będzie mogło wyobrazić sobie wiosnę. Potem dzieci otwierają oczy
i przeciągają się. Kto chce, może „swoją" wiosnę namalować.

Kwiatek

Materiał: różne kwiaty łąkowe, np. jaskier, stokrotka, pierwiosnek

♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Podczas wiosennego spaceru można wspólnie z dziećmi zrywać róż-

ne kwiaty łąkowe.

Gdy dzieci dokładnie rozpoznały zebrane kwiatki, zajmują postawę

królewską i zamykają oczy. Potem jedno po drugim obwąchuje i dotyka
po omacku kwiatka. Gdy określona ich liczba zostanie powąchana i do-
tknięta, dzieci otwierają oczy i mówią, o jakie kwiaty chodziło.

Kropelkowy masaż

Materiał: koc i poduszka dla każdej pary dzieci ♦ Uczestnicy: przynaj-
mniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lal

Dzieci łączą się w pary, biorą koc i poduszkę. Jedno kładzie się w od-

prężonej postawie na kocu, a drugie siada obok. Siedzące dziecko wy-
obraża sobie, że jego palce są kroplami deszczu, które masują ciało
leżącego partnera. Dziecko, które leży ma zamknięte oczy i próbuje
w myślach śledzić drogę kropli deszczu. Mogą one być bardzo różnie
postrzegane. Może delikatnie siąpić lub mocno padać. Niekiedy powo-
li wychodzi wiosenne słońce i wtedy masujące dziecko kładzie dłonie
na ciele partnera. Po ok. 10 sekundach dziecko jest ostrożnie „budzo-
ne", role się zmieniają. Xa koniec w grupie następuje wymiana doświad-
czeń.

Opisywanie wiosny

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej lub swobodnej i ma zamknięte

oczy. Wychowawczyni wypowiada wolno różne słowa lub zdania, jak np.
,,Kwiaty kwitną", „Słońce świeci", „Trawa jest miękka" itd. Te zdania
lub słowa powinny zawsze odnosić się do wiosny.

Dziecko słucha ich i próbuje powoli ułożyć w myśli obraz wiosny. Po

ok. 1-2 minutach otwiera oczy i mówi o swoim obrazie wiosny, który
potem może narysować.

Skradający się kot

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 7 lat

Wszystkie dzieci, z wyjątkiem jednego, stoją plecami do środka krę-

gu i wyobrażają sobie, że są ptakami. Jedno dziecko gra rolę skradają-
cego się kota i stoi w środku „ptasiego" kręgu. Z tego miejsca próbuje
podkraść się z tylu do jakiegoś ptaka. Jeśli ptak zauważy kota, wówczas
podnosi rękę. Jeśli zaś kotu uda się złapać ptaka, to ten zostaje „skra-
dającym się kotem".

Słuchanie śpiewu ptaków

Materiał: najważniejsze odgłosy dnia codziennego i glosy ptaków nagrane
na kasecie, odtwarzacz ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od
7 lat

Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach i mają zamknięte oczy. Wycho-

wawczyni odtwarza kasetę z różnymi odgłosami, takimi jak lanie się

wody z kranu, praca silnika, kroki itp. Wśród nich jest tez śpiew pta-
ków. Dzieci powinny się dobrze przysłuchiwać i policzyć, ile razy jest
odtwarzany śpiew ptaków.

Odgłosy można samodzielnie nagrać w domu. Kasety z glosami pta-

ków można kupić w sklepie. Równie dobrze można tez wziąć Het i wy-
grać na nim ptasie głosy.

Wąchanie zapachów kwiatowych

Materiał: chusteczki higieniczne lub serwetki, nitki, nożyczki, olejki
eteryczne z zapachem fiołków, pelargonii, róży itp., papier do malowania
i flamastry ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Chusteczki wiąże się w środku jak kwiatki i wyskubuje górne war-

stwy papieru. Każdy kwiatek skrapia się 2-3 kroplami olejku zapacho-
wego. Dziecko siedzi w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami.
Powinno powąchać każdy kwiatek i dobrze zapamiętać jego zapach. Po
3—4 próbach wąchania może spróbować ono namalować kwiaty według
swego wyobrażenia.

Jednostka relaksacyjna

„Gdyby ptaszek był większy"

Materiał: obręcz gimnastyczna dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wprowadzenie

Przykładowe możliwości użycia obręczy gimnastycznych:

♦

kołowanie obręczy przed sobą, za sobą i z boku,

♦

otaczanie się kołującą obręczą,

♦

trzymanie obręczy poziomo przed ciałem i przekraczanie jej nogami,

♦

balansowanie na obręczy,

♦

wskakiwanie do obręczy i wyskakiwanie z niej,

♦

hula-hoop,

♦

obracanie obręczy ręką,

♦

trzymanie obręczy ponad głową i chodzenie na czubkach palców po

sali,

♦

wykorzystywanie obręczy jako lustra, koszyka, korony, kierownicy,

torebki itp.

Cel: Wzmacnia się w ten sposób aktywność, fantazję, kreatywność,

motorykę oraz silę woli. W swobodnej zabawie dzieci uczą się wszyst-
kimi zmysłami poznawać materiał, z którego jest wykonana obręcz. Wy-
chowawczyni sama może ćwiczyć z obręczą i zachęcać do naśladowa-
nia. Warto również wykorzystać pomysły poszczególnych dzieci i prze-
kazać je całej grupie.

Krążąca obręcz - ćwiczenie na wyciszenie

Dzieci siedzą w kręgu ze swoimi obręczami i mają zamknięte oczy.

Jedno dziecko stoi w środku i stawia obręcz, obracają i pozwala się jej

toczyć. Inne dzieci powinny dopiero wtedy podnieść rękę, gdy uważają,
ż

e obręcz leży cicho na ziemi. Potem obręcz jest jeszcze raz obracana.

Teraz dzieci mogą obserwować to, co przedtem tylko słyszały.

Cel: Kształcony jest zmysł słuchu i zdolność koncentracji. Szcze-

gólnie wrażliwe dzieci odczuwają, jak odgłos obracanej obręczy staje się
głośniejszy i szybszy.

Zabawy ruchowe

Fruwamy, fruwamy...

Wszystkie dzieci bawią się w ptaki. Obręcze to gniazda ptaków roz-

lokowane w rzędzie. Dzieci powinny móc przebiegać między
nimi
i wymyślać różne sposoby fruwania nad gniazdami, np.:

♦

bieg przodem i tyłem obok gniazd,

♦

bieganie zygzakiem wokół wszystkich gniazd,

♦

skakanie z jednego gniazda do drugiego,

♦

skakanie przez gniazdo,

♦

balansowanie na każdym gnieździe itd.

Cel: Pobudzanie fantazji dzieci. Uczenie zróżnicowanych ruchów

przez zastosowanie w pomieszczeniu różnych przeszkód. Wzmacnia-
nie motoryki.

Uwaga, nie dotykać!

Dzieci idą dwójkami. Jedno trzyma obręcz poziomo, a drugie wcho-

dzi w nią z góry. Dziecko w obręczy porusza się teraz idąc do przodu,
w bok lub w tył, zginając się i przeciągając. Dziecko, które trzyma ob-
ręcz powinno naśladować ruchy partnera, które powinny być tak dobrze
pomyślane i wykonywane, aby nie dotykać obręczą poruszającego si ę
dziecka.

Cel: Ćwiczenie reakcji i fizycznej zręczności. Pogłębianie spostrze-
gawczości i wrażliwości zmysłowej.

Ratuj się, kto może!

Obręcze są ułożone w jedno duże gniazdo. Jedno dziecko gra rolę

kota, który wskakuje na drzewo (stół, krzesło i in. ), przysiada i chce
złapać zdobycz. Inne dziecko jest ptakiem-mamą, która prowadzi
wszystkie pisklęta-dzieci. Ptasia rodzina wspólnie wyfruwa, zbiera ziar-
na, bije skrzydłami ltd. Dopiero wtedy, gdy rozlegnie się wcześniej
umówiony sygnał, wszystkie ptaki muszą szybko wrócić do gniazda. Kot
przygotowuje się teraz do skoku i próbuje złapać jednego z ptaków. Jeśli
wszystkie ptaki znajdą się na czas w gnieździe, kot próbuje szczęścia
ponownie. Jeśli jakiś ptak zostanie złapany, role się zmieniają.

Cel: Zmniejszanie niechęci i agresji. Dzieci poznają instynktownie

takie odczucia jak: ciepło gniazda, atak, lęk i ucieczka, ale też i pomiesz-
czenie dające schronienie.

Faza ciszy

Wychowawczyni opowiada powiązaną z zabawą historię.

„Gdy kot zniknął, ptaki-dzieci fruną wraz z ptakicm-mamą do domu.

Unoszą się nad lasami i łąkami, nad domami i drogami. Z wysokości
mogą odkryć małe światło, w którego pobliżu znajduje się miękkie
gniazdo. Obok drzew i krzewów ptasia rodzina leci do wygodnego, bez-
piecznego gniazda. Wreszcie gdy przybyli, każdy ptak wyszukuje
w gnieździe przyjemne miejsce. Wszystkie ptaki są bardzo zmęczone
długą podróżą i kładą się".

Cel: Dzieci powoli się uspokajają i w ten sposób tworzy się przej-

cie do opowieści relaksacyjnej „Możesz fruwać jak ptak".

Możesz fruwać jak ptak (opowieść relaksacyjna)

Jest piękny dzień. Niebo jest prawie bezchmurne, a świecące ston-

ce przyjemnie cię ogrzewa. Gdy patrzysz do góry, możesz coś odkryć
między chmurami. Aby lepiej widzieć mrużysz oczy. Wtedy rozpozna-
jesz małego, kolorowego ptaka. Wiesz, że jest to sikorka, która cicho
i samotnie fruwa po niebie. Chciałbyś chętnie unieść się wraz z mą
i w myślach wyruszasz w podróż. Rozkładasz swoje ramiona, stajesz na
wietrze i machasz rękami w górę i w dół. Powoli ziemia usuwa ci się spod
nóg i wznosisz się wysoko w niebo. Jesteś całkiem spokojny. Tu, wyso-
ko jest pięknie. Czujesz wiatr wokół ciała. Robisz wdech i wydech, wdech
i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

Patrzysz na ziemię. Pod tobą jest łąka usiana kwiatami. Kwiaty wy-

glądają na bardzo małe i mała jest też ławka pod jabłonią. Na jabłoni
możesz zauważyć domek dla ptaków. Widzisz strumień, który płynie
przez łąkę. Woda unosi kawałek kory, który wraz z prądem kołysze się
w górę i na dół. Mały kot obserwuje uważnie przepływającą korę.
Widzisz to wszystko dokładnie. Spokojnie wykonujesz kręgi na niebie.
Robisz wdechy i wydechy, wdechy i wydechy, oddychasz bardzo regu-
larnie i samodzielnie.

Szybujesz wysoko nad górami. Promieniują one spokojem i bezpie-

czeństwem. Wokół świergotają małe ptaki. Nie obawiasz się. Obserwu-
jesz dokładnie krajobraz, bo może zechcesz go namalować. Potem
wznosisz się wyżej, aż na szczyty gór. Odpoczywasz na jednym z wierz-
chołków i odczuwasz w sobie ciszę. Czujesz, jak z ciszy wzrasta w to-
bie nowa siła. Wiesz, że to dobrze. Krążysz jeszcze po niebie i odczu-
wasz w sobie siłę. Wiesz teraz, że musisz być w ciszy, jeśli potrzebu-
jesz siły.

Zaczerpnąłeś więc znowu dość siły i powoli szybujesz z powrotem

ku ziemi. Z pewnością wylądowałeś na twardym gruncie, stajesz na
wietrze i rozkładasz ramiona. Idziesz powoli wzdłuż łąk i pól, az zno-
wu doszedłeś do swojego domu. Wchodzisz i otwierasz oczy. Kładziesz
się powoli na boku. Zaciskasz pięści, przeciągasz się. Teraz jesteś zno-
wu świeży i rześki.

Dalsze możliwości

Oddech pisklęcia

Materiał: pusta puszka po konserwie, zielone, żółte, czerwone, białe
i czarne kawatki grubszego papieru, ołówek, nożyczki i klej.

Majsterkowanie: Pustą puszkę należy okleić zielonym papierem

i pozostawić margines o szerokości 1,5 cm. Margines jest wielokrotnie
nacinany, zginany do wewnątrz i mocno przyklejany. Na białym papie-
rze rysuje się i wycina odkrytą skorupkę jajka. Ze skorupki wygląda
pisklę wycięte z żółtego papieru, które ma czerwony dziób i czarne oczy.
Z tylu jest przyklejona skorupka, tak że może ono wyglądać. Wreszcie
to wszystko zostaje przyklejone w puszce, a głowa pisklęcia wystaje zza
jej brzegu.

Zabawa: Dziecko leży wygodnie na plecach. Na jego brzuchu stoi

puszka z pisklęciem. Dziecko oddycha spokojnie i regularnie, obser-
wując przy tym swoje pisklę. Przy każdym oddechu pisklę porusza się
regularnie do góry i na dól.

Cel: Młodsze dzieci myślą, że przy każdym oddechu oddycha rów-

nież pisklę. Dochodzi tu do głosu magiczne myślenie dzieci. Aby
pisklę stało mocno na brzuchu, oddech musi być bardzo regularny.
Wymaga to wytrwałości i koncentracji.

Dotykanie drzewa

Materiały: najróżniejsze materiały z przyrody, jak mech, siano, trawa,
krzemyki, piasek itd., oraz klej i rolka tapety.

Majsterkowanie: Materiały z natury muszą być częściowo suszo-

ne przez dwa - trzy dni. Z rolki tapety wycina się zarys drzewa (mniej
więcej wielkości dziecka) i taśmą klejącą przyczepia go do ściany. Wresz-

cic przykleja się do niego wszystkie wysuszone materiały pochodzące
z przyrody.

Zabawa: Dziecko stoi z zamkniętymi oczami przed wykonanym

drzewem i zawieszonymi na nim materiałami. Bardzo wolno przesuwa
ręką po każdym z nich. Powinno dokładnie opisać, jaki materiał wyczuwa
pod ręką lub jak różni się on od poprzednich. Mile i niemile odczucia
mogą być na koniec omówione.

Cel: Dziecko poznaje właściwości najróżniejszych materiałów.

Wspomagana jest w ten sposób jego zdolność tworzenia pojęć, uspraw-
niany jest zmysł dotyku oraz ćwiczona koncentracja i wytrwałość.

Lato

Latem opalamy się na słońcu i zażywamy przyjemnych, chłodzą-

cych kąpieli w morzu lub w basenie. Wiele radości sprawiają najmłod-
szym zabawy w piasku lub w wodzie. Podczas wakacji dużo dzieci
jest po raz pierwszy nad morzem, skąd przywożą one sporo nowych,
wspaniałych wrażeń. Kto ma szczęście, może zaobserwować na pla-
ż

y raka lub meduzę. Może też budować olbrzymie zamki lub stawiać

wielkie babki z piasku. Fantazja dzieci nie ma tu granic. Chociaż przez
cały rok dostępne są w sklepach ulubione przez nas owoce, to jed-
nak najlepiej smakują świeże truskawki pochodzące z naszej okoli-
cy. Ich zbiór u rolników sprawia małym i dużym wiele zadowolenia.
Lato wiąże się też z jeszcze inną przyjemnością: lodami, które są we
wszystkich odmianach. Wieczory przy grillu i spotkania w ogrodzie
sprawiają, że dla wielu z nas jest to szczególnie piękna pora roku.

Za pomocą ćwiczeń na lato dzieci mogą wiele poznać swoimi zmy-

słami, przetworzyć przeżycia wakacyjne i podzielić się nimi. Mogą
przy tym powstać miłe wspomnienia na pourlopową codzienność.

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Kosz owoców

Materiał: różne owoce, jak np. ananasy, niciom; truskawki, czereśnie,
porzeczki itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej. Wychowawczyni

przygotowała na miseczkach różne kawałki owoców. Dziecko bierze
łyżkę i próbuje je kolejno z zamkniętymi oczami. Za każdym razem
powinno rozpoznać owoc i nazwać go.

Wąchanie truskawek

Materiał: truskawki i różne przedmioty do wąchania, takie jak cytryna,
perfumy, ocet itp., na osobnych miseczkach ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub
więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko wącha najpierw miseczkę z truskawkami. Potem zamyka

oczy i wącha miseczki z najróżniejszymi materiałami. Na którejś z misek
znajdują się truskawki, które należy odszukać. Gdy dziecko uważa, że
je znalazło, otwiera oczy.

Smakowanie truskawek

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Materiał: rożen szaszłykowi dla każdego dziecka, truskawki, różne owoce
pocięte na małe kawałki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3
lat

Różne kawałki owoców nabija się na rożen szaszłyków}'. Na każdym

rożnie znajduje się zawsze jedna truskawka. Dziecko próbuje z za-
mkniętymi oczami pierwszy kawałek owocu. Jeśli uważa, że jest to
truskawka, otwiera oczy. Dzięki temu ćwiczeniu dzieci nie tylko wysub-
telniają swój zmysł smaku, ale mogą też po prostu nauczyć się dobrze
smakować.

Szukanie skarbów w piaskowej górze

Materiał: duża miska z piaskiem, różne niale przedmioty, takie jak muszle,
kamienie, kulki itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

W środku kręgu z krzeseł znajduje się duża miska z piaskową górą.

Obok leżą różne „skarby": muszle, kamienie, kulki itd. Dziecko wycho-
dzi za drzwi, a wychowawczyni zakopuje wszystko w piaskowej górze.
Potem zaprasza dziecko, które powinno pogrzebać w piasku, wyczuć
przedmiot i nazwać go. Wreszcie wyjmuje ono znaleziony „skarb". Je-
ś

li został on dobrze rozpoznany, może poszukać jeszcze raz.

Mój ulubiony owoc

Materiał: różne owoce ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦

Wiek: od 3 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej. Wychowawczyni siada przed

nim z czterema - sześcioma różnymi owocami. Spośród nich wyszu-
kuje w myśli swój ulubiony i opisuje go. Dziecko powinno znaleźć owoc,
o którym mowa. Jeśli uważa, że wie, podaje odpowiedź. Nagrodą jest,
oczywiście, kawałek owocu.

Wyszukiwanie mleka bananowego

Materiał: mleko bananowe i inne napoje mleczne, jak np. mleko czeko-
ladowe lub malinowe ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle i zamyka oczy.

Wychowawczyni podaje mu różne napoje mleczne. Wśród nich znajduje
sie także mleko bananowe, które powinno zostać rozpoznane przez
dziecko.

A na koniec może warto urządzić wspaniałą fetę mleczną?

Jogurt z owocem

Materiał: duża łyżka, naturalny jogurt z dwoma - trzema kawałkami
owoców, takimi jak ananasy, kiwi, maliny itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub
więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle i zamyka oczy.

Wychowawczyni daje mu na łyżce kawałeczki owoców z naturalnym
jogurtem. Dziecko powinno posmakować owoce i nazwać je.

Układanie muszli

Materiał: różne muszlo z urlopu ♦ Uczestnicy: przynajmniej 1 osoba
♦

Wiek: od 4 l a t

Dziecko siada na poduszce ułożonej na ziemi. Wychowawczyni ukła-

da z zebranych muszli dwie (a w przypadku starszych dzieci - do czte-
rech) różne formy geometryczne, jak np. kwadrat, prostokąt, trójkąt,
okrąg itd. Dziecko powinno teraz dokładnie obejrzeć te formy, zanim
opuści pomieszczenie. Gdy czeka przed drzwiami, jedna z form zosta-
je trochę zmieniona przez wychowawczynię. Dziecko proszone jest
znowu do sali i powinno powiedzieć, która z form ma inny kształt.

Nadmuchiwanie balonu

Materiał: balon dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: przynajmniej
2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Każdy ma przed sobą balon. Najpierw wszyscy robią głęboki wydech

i wdech. Potem biorą balony i próbują nadmuchać w nie możliwie jak
najwięcej powietrza. Powtarza się to jeszcze 2-3 razy. Wygrywa to dziec-
ko, które nadmucha największy balon.

Znajdowanie muszli

Materiał: muszle, guziki, kawałki kory, kulki itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba
lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siedzi się w postawie królewskiej i ma zamknięte oczy.

Wychowawczyni podaje mu różne materiały, które powinny zostać po-
macane. Zawsze, gdy dziecko uważa, że chodzi o muszlę mówi: „zna-

lazłem muszlę". Gdy każde dziecko pomaca około dziesięciu różnych
materiałów, otwiera oczy i ogląda je wspólnie z wychowawczynią, by
sprawdzić, ile razy naprawdę znajdowało muszlę.

Kamienie w szklance wody

Materiał: duża miska z wodą, matę krzemienie ♦ Uczestnicy: 1 osoba
lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Przed

nim stoi duża miska z wodą. Wychowawczyni wrzuca do niej krzemień.
Gdy zanurzy się on całkowicie i nie słychać już żadnego hałasu, wrzu-
ca ewentualnie następny. Dziecko powinno dokładnie nasłuchiwać. Na
określony sygnał otwiera oczy i mówi, ile razy usłyszało zanurzanie się
krzemienia.

Obserwowanie fal

Materiał: jedwabny ręcznik (o wielkości przynajmniej 1 mx 1 m),
dźwięcząca kula ♦ Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci trzymają za brzeg ręcznika. Na jego środku leży dźwięcząca

kulka, która powinna być poruszana przez falujące ruchy ręcznika. Po
ok. 1-2 minutach dokonuje się dalszych poruszeń, zmieniając posta-
wę, np. klęcząc, siedząc, chodząc wolno dokoła lub tocząc kulę do okre-
ś

lonego dziecka.

Statki na szerokim morzu

Materiał: przeszkody, np. krzesła ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
♦ Wiek: od

5 lat

W pomieszczeniu ustawione są krzesła pełniące funkcje przeszkód.

Jedno dziecko, mając zamknięte oczy, występuje jako statek. Inne dziec-
ko jest kapitanem i powinno prowadzić statek bezpiecznie do portu.
Dzieci ustalają określony sygnał statku, jak np. prztykanie palcami, i stają
twarzami do siebie w odległości ok. 30 cm. Kapitan daje teraz cicho
sygnał „odpłynięcia" i „statek" odpływa powoli, próbując wyczuć ruchy
kapitana. Trzeba przy tym omijać podwodne skały (przeszkody). Na
morzu jest dużo statków, a więc kapitan musi uważać, żeby się z sobą
nie zderzyły. Statki, które się dotkną, muszą zaczynać od początku.

Powoli tonie statek

Materiał: duża miska z wodą, małe pudełko po serze, materiały o różnej
wadze, takie jak pióra, wata, korki, krzemienie itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba
lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dziecko stoi przed dużą miednicą z wodą. Po wodzie płynie statek

przewozowy- pudełko po serze. Dziecko powinno teraz pionowo wrzu-
cać do niego materiały. Najpierw należy wybierać tylko takie, które nie
pozwolą statkowi zbyt szybko zatonąć. Podczas ćwiczenia należy, w miarę
możliwości, nic nie mówić, lecz całkowicie skoncentrować się na zada-
niu.

Pusta szklanka

Materiał: 4-6 jednakowych szklanek wypełnionych różną ilością wody,
jedna pusta szklanka, widelec ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek:
od 5 lal

Wszystkie szklanki stoją na stole. Wychowawczyni uderza po kolei

widelcem w różnie wypełnione szklanki. Na koniec uderza w pustą
szklankę. Dziecko powinno dobrze zapamiętać jej dźwięk. Potem zaj-
muje postawę królewską lub swobodną i zamyka oczy. Wychowawczyni
znowu uderza szklanki widelcem. Jeśli dziecko uważa, że słyszy dźwięk
pustej szklanki, podnosi rękę.

Szukanie skarbu w morzu

Materiał: duża miednica z wodą i różne przedmioty, takie jak guziki, kulki,
muszle, kamienie itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

W dużej miednicy z wodą znajduje się 6—8 różnych przedmiotów.

Dziecko z zamkniętymi oczami chwyta ręką i próbuje wyłowić „skarb".
Wybrany na ślepo przedmiot jest obmacywany. Dziecko opisuje wygląd
„skarbu" w dotyku i próbuje go nazwać.

Liczenie kropli wody

Materiał: kran ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej lub dorożkarskiej

z zamkniętymi oczami. Wychowawczyni odkręca powoli kran, aż zaczną
z niego spadać krople. Dziecko powinno je liczyć w myślach. Po mak-
symalnie 20 kroplach kran jest zakręcany. Dziecko otwiera oczy i poda-
je liczbę policzonych kropli.

Zamek piaskowy z chorągiewką

Materiał: duży płaski talerz z wilgotnym piaskiem, mała chorągiewka dla
każdej parv dzieci, tępy nóż dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: przy-
najmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Na dużym płaskim talerzu jest usypany, w kształcie wysokiej góry,

wilgotny piasek. Na szczycie znajduje się chorągiewka. Każde z dzie-
ci (na zmianę) odejmuje uważnie nożem część góry, tak aby chorą-
giewka nie spadła. Trzeba się przy tym bardzo skoncentrować i nie
można rozmawiać. Jeśli chorągiewka się wywróci, partnerzy mogą
ponowić próbę.

Próbowanie warzyw

Materiał: różne warzywa letnie pocięte na małe kawałki, łyżka dla każdego
dziecka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko przyjmuje postawę królewską i zamyka oczy. Wychowawczy-

ni kładzie na łyżce do wypróbowania 2-3 małe kawałki warzyw. Dziec-
ko powinno je posmakować i nazwać. Jeśli jeszcze zostanie warzyw, moż-
na z nich wspólnie przygotować świetną zupę i spróbować, jak smakują
gotowane warzywa.

Pakowanie walizki

Materiał: walizka podróżna, liczne przybor y urlopowe, takie jak
szczoteczki do zębów, koszulki sportowe, kąpielówki, okulary do
nurkowania itp. ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Przed dzieckiem leży walizka podróżna wypełniona przedmiotami,

które mogą być potrzebne podczas letniego urlopu. Dziecko ogląda

wszystko uważnie. Potem siada na krześle w postawie królewskiej i za-
myka uczy. Teraz podaje się mu do pomacania przedmiot z walizki. Jeśli
go rozpozna, może zgadywać dalej. Jeśli zaś odpowie błędnie, na jego
miejsce wchodzi następne dziecko z grupy.

Słuchanie fal

Materiał: bęben oceaniczny ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
♦ Wiek: od 7

lat

Dzieci stoją podzielone w sali i mają zamknięte oczy. Wychowawczyni

idzie cicho dokoła i zatrzymuje się w dowolnym miejscu, w którym gra
na bębnie oceanicznym. Dzieci powinny uważnie słuchać i poruszać się
posłusznie w kierunku dźwięku, macając drogę rękami.

Kosz piknikowy (część 1)

Materiał: kosz ze sztućcami, talerzami, filiżankami, napojami, chlebem,
kiełbasą, serem itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Do kosza piknikowego pakuje się sztućce, talerze, filiżanki, napoje,

chleb, kiełbasę, ser. Potem jedno dziecko wychodzi za drzwi. W tym
czasie jeden przedmiot lub produkt spożywczy zostaje zabrany z kosza
i ukryty. Dziecko stojące przed drzwiami wchodzi znowu i próbuje
znaleźć to, czego brakuje. Piknik w ogrodzie przedszkola lub na świe-
ż

ym powietrzu może sprawić szczególne zadowolenie.

Kosz piknikowy (część 2)

Materiał: papier do malowania i pisaki ♦ Uczestnicy: przynajmniej
4 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci siedzą na krzesłach, w kręgu, w postawie królewskiej. Jedno

z nich wymienia jakiś przedmiot, który powinien być w koszu pikniko-
wym. Następne dziecko podaje kolejny przedmiot. Trwa to aż do mniej
więcej ósmego dziecka (przy bardziej doświadczonych grupach - tak-
ż

e dalej), które mówi, co można zapakować do kosza. Potem dzieci po-

winny namalować wymienione przedmioty i produkty spożywcze. Kto
może jeszcze wszystko przypomnieć?

Pakowanie się przed wyjazdem na urlop

Materiał: różne przedmioty na letni urlop, kilka sztuk ubioru na zimę,
walizka podróżna ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Wspólnie pakujemy walizkę, w której znajdują się różne przedmio-

ty. Liczne z nich, takie jak okulary do nurkowania, koła pływackie, ręcz-
nik itp. potrzebne w czasie urlopu letniego oraz inne, jak rękawiczki,
szalik, czapka, które nie są wtedy potrzebne. Dziecko powinno z za-
mkniętymi oczami dotknąć tych przedmiotów. Jeśli uważa, że znalazło
coś, co przyda się latem na urlopie, pakuje do walizki podróżnej. Na bok
odkłada rzeczy potrzebne zimą. Gdy pakowanie jest zakończone, moż-
na otworzyć oczy i sprawdzić rezultat.

Czy czujesz nadmuchany balon?

Materiał: balon i koc dla każdej pary dzieci ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci dobierają się parami. Jedno dziecko kładzie się w pozycji

relaksowej na kocu. Drugie podkłada mu pod lewą nogę lekko nadmu-
chany balon. Po dziesięciu sekundach balon „wędruje" pod lewe udo
itd. Trwa to tak długo, aż balon dotrze pod głowę. Leżące dziecko pró-
buje w myśli śledzić drogę balonu. Potem role się zmieniają.

Jednostka relaksacyjna

„Bajkowa podróż statkiem"

Materiał: balon dla każdego dziecka, wielki balon (o średnicy ok. 1 m),
pompka do pompowania balonu, spadochron z nylonu z pętlą hamulcową,
„czarodziejska różdżka" ♦ Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci ♦ Wiek:
od 6 lat

Wprowadzenie

Możliwości zastosowania balonu, np.:

♦

nadmuchiwanie i wypuszczanie powietrza z balonu połączone z ob-

serwacją tego,

♦

nadmuchiwanie balonu i piszczenie nim,

♦

nadmuchiwanie balonu, zawiązywanie go i wypuszczanie,

♦

podrzucanie balonu w pionie i łapanie go,

♦

obracania i chwytanie balonu w momencie podrzucania go oburącz

do góry,

♦

pełzanie i prowadzenie balonu głową,

♦

prowadzenie balonu między nogami, w rozkroku,

♦

pocieranie balonu o głowę i wytwarzanie „elektrycznych włosów",

♦

trącanie balonu poszczególnymi częściami ciała, takimi jak głowa,

nos, łokieć, palce, uda.

Cel: W fazie eksperymentalnej dzieci uczą się różnych możliwości

zabawy balonem i rozwijają swą fantazję. W różny sposób można wyko-
rzystywać ich pomysły. Aktywizuje się przy tym i usprawnia zdolności
ruchowe.

Balon wyrusza w podróż - ćwiczenie
wyciszające

Dzieci siedzą w kręgu na podłodze i mają zamknięte oczy. Wycho-

wawczyni podaje balon jednemu z dzieci, które, nic nie mówiąc, powin-
no się z nim zapoznać wszystkimi zmysłami, a potem przekazać go
sąsiadowi. Trwa to tak długo, aż wszystkie dzieci zetkną się z balonem.
Na koniec wychowawczyni prosi o otwarcie oczu i sprawozdanie z pod-
róży balonem.

Cel: Dzieci mogą używać różnych zmysłów. Czekając na balon uczą

się cierpliwości i koncentracji.

Zabawy ruchowe

Wytwarzanie fal

Dzieci siedzą przed chustą do falowania i trzymają ręce za plecami.

Następnie, gdy jest już bardzo cicho, wychowawczymi prosi, aby dotknąć
spadochronu za szlufki. Dzieci powinny wyszukiwać różne możliwości
ruchu ze spadochronem, np.:

♦

poruszanie chusty na dół i do góry,

♦

wywoływanie małych i dużych fal,

♦

napinanie chusty i chodzenie w kręgu,

♦

któreś z dzieci kładzie się w/pod chustą, a grupa wywołuje fale.

Cel: Zabawa ze spadochronem stwarza możliwość przeżycia wspól-
noty przez dzieci. Rozwijana i wzmacniana jest też motoryka.

Budzimy kapitana

Wychowawczyni za pomocą „czarodziejskiej różdżki" zamienia ba-

lon}' w marynarzy, a chustę do falowania - w statek. Potem pyta kogo
jeszcze brakuje wśród załogi. Odpowiedź brzmi: „Kapitana". Wycho-
wawczyni prosi dzieci, aby były bardzo cicho i obudziły kapitana. Jest
on wielkim balonem ukrytym pod chustą w najdalszym końcu sali.
Wychowawczyni powoli podnosi chustę i wyprowadza kapitana. Aby
wszystkie dzieci mogły go pozdrowić, ściągają obuwie i siadają w krę-
gu. Mogą poruszać kapitana tylko nogami wzdłuż i wszerz, wewnątrz
kręgu.

Cel: Ogromny balon pod chustą stanowi dla dzieci moment zasko-

czenia i kulminacyjny punkt jednostki relaksacyjnej. Zabawa nogami
powoduje ponadto bardzo wesołe przeżycia ruchowe. Ćwiczy się reak-
cje i sprawność fizyczną.

Budzimy marynarzy

Wszystkie dzieci budzą swoich marynarzy (balony) i przyprowadzają

ich na środek statku (spadochron). Gdy wszyscy marynarze są już na
pokładzie, kładziony jest też „kapitan". Dzieci powinny tak poruszać
statkiem, aby, w miarę możliwości, żaden marynarz nie wypadł za bur-
tę. Marynarze, którzy musieli opuścić statek z powodu wzburzonego
morza, zostają wyeliminowani. Gdy już ich nie ma na pokładzie, dzieci
powinny wnieść ich ponownie na statek i powtórzyć „rejs".

Cel: Zmienne wprowadzanie faz spokoju i ruchu dynamizuje zaję-

cia.

Przez fantazyjnie zaaranżowaną sytuację zabawy pojawia się oraz

intensyfikuje zdolność identyfikacji. Przebieg ćwiczeń ruchowych musi
być w grupie dostosowany, zróżnicowany i uaktywniony. Wśród dzieci
wzmacnia się poczucie wspólnoty.

Faza ciszy

Wychowawczyni opowiada następującą krótką historię, zachęcającą

do uczestnictwa w niej.

„Po długiej podróży marynarze z kapitanem przybywają powoli do

celu. Statek zawija do portu i załoga po cichu go opuszcza. Marynarze
i kapitan są zmęczeni długą podróżą i postanawiają odpocząć. Przyno-
szą koce i poduszki. Każdy szuka przytulnego miejsca, aby się położyć".
Gdy „statek", „marynarze" i „kapitan" zostaną odłożeni na bok, dzieci
powinny przynieść swoje koce i poduszki, aby odpocząć. Kto chce, może
zdjąć buty i zamknąć oczy.

Cel: Jest to przejście do relaksacyjnej opowieści „Wsiądź do żaglów-

ki". W tym miejscu powinien być jednak wprowadzony relaks muzycz-
ny, np. szum morza.

Wsiądź do żaglówki (Opowieść relaksacyjna)

Pewnego słonecznego popołudnia wybrałeś się na spacer do portu.

Słońce świeci i przyjemnie ogrzewa twoje ciało. Na błękitnym niebie
możesz zauważyć krążące wkoło mewy. Idąc dalej dostrzegasz statki przy
nabrzeżu. Obok wielkich i pięknych statków zauważasz też małą, nie-
pozorna żaglówkę. Zawsze chciałeś mieć taką na własność. Wiesz, że
w twojej fantazji wszystko jest możliwe. Postanawiasz więc w myślach
wsiąść do żaglówki i powoli opuścić port.

Morze jest całkiem spokojne. Robisz wdech i wydech, wdech i wy-

dech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Ciepły wiatr mu-
ska przyjemnie twą skórę. Możesz wąchać bryzę morską, która pieści
twój nos.

Możesz teraz zauważyć kilka delfinów, które bawią się w wodzie.

Nieco dalej, widzisz małą wyspę. Chciałbyś ją chętnie odwiedzić. Skrę-
casz w jej kierunku. Gdy twoja żaglówka dobiła do brzegu, wysiadasz
powoli. Czujesz ciepły, miękki piach pod stopami. Idziesz kawałek
wzdłuż plaży, aż znajdujesz piękne i ocienione miejsce. Chciałbyś tam

odpocząć. Kładziesz się powoli na piasku i zamykasz oczy. Jest tu bar-
dzo cicho i cisza jest również w tobie. Robisz wdech i wydech,
wdech
i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

Gdy zaczerpnąłeś dość sil, chcesz pożcglować do domu. Wstajesz

powoli. Idąc do żaglówki, możesz znowu poczuć ciepły, miękki piach
pod stopami. Wsiadasz do żaglówki i płyniesz powoli do portu. Po przy-
byciu do nabrzeża, wracasz wypoczęty do domu. Wiesz teraz, że jeśli
chcesz wybrać się w podróż i zaczerpnąć nowych sil, musisz tylko uru-
chomić fantazję i wsiąść do swojej żaglówki.

Wracasz powoli z podróży i otwierasz oczy. Wstajesz powoli. Zaci-

skasz pięści, rozciągasz się. Jesteś teraz świeży i rześki!

Możliwości kontynuacji

Oceniając sytuację, wychowawczyni powinna rozstrzygnąć, czy jed-

nostka relaksacyjna „Bajkowa podróż statkiem" może być kontynuowa-
na. Jeśli tak, to można tego dokonać za pomocą samodzielnie wykona-
nych papierowych okrętów.

Statek na morzu

Materiał: samodzielnie wykonany statek z kolorowego, tęczowego lub
dającego się składać papieru ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek:
od 4 lat

Dzieci dobierają się parami. Jedno kładzie się na plecach (leżąca

pozycja relaksacyjna) i zamyka oczy. Drugie, wykonanym przez siebie
papierowym statkiem opływa ciało leżącego. Papierowy statek powinien
być zawsze w kontakcie z ciałem. Leżące dziecko ma w myślach dokład-
nie śledzić podróż statku. Gdy oplynic on cale ciało, role się zmieniają.
Potem w grupie dokonuje się wymiany doświadczeń.

Cel: Ćwiczenie to intensyfikuje postrzeganie ciała. Ponadto, jako

partnerskie, tworzy podstawę zaufania oraz wzmacnia koncentrację
i wytrwałość.

Marzenia na płótnie żaglowym

Materiał: żaglowe lub lniane płótno, fragment odprężającej muzyki lub
brzmiący instrument, jak np. metalofon, kuranty, trójkąt ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko leży w płótnie żaglowym i występuje w roli śpiącego

kapitana. Czwórka pozostałych dzieci jest marynarzami, którzy obie-
ma rękami trzymają mocno rogi płótna. Marynarze chodzą wokół po
cichu, na palcach. Śpiący kapitan jest obracany w kierunku ruchu wska-
zówek zegara i nie powinien być budzony. Aby grupa nie dokonywała
zbyt szybkich i gwałtownych ruchów, celem relaksu należy włączać krót-
kie fragmenty muzyczne lub używać brzmiących instrumentów. Po
dwóch lub trzech minutach dokonuje się zamiana ról. Gdy wszystkie
dzieci zakończą swą kolejkę, dzielą się w grupie zebranymi doświad-
czeniami.

Cel: Zabawa ta łączy przeżycie ruchu i muzyki. Uwrażliwia też

zmysły, pobudza i rozwija motorykę oraz koordynację.

Jesień

Jesień przynosi nam ostatnie słoneczne dni, ale też deszcze, bu-

rze i mgły. Świeży wiatr jesienny pozwala puszczać latawce, a pod
nogami wspaniale szeleszczą liście. Dzieci z zapałem zbierają kasz-
tany i żołędzie, które posłużą do zabawy i majsterkowania. Wiewiór-
ki, jeże i borsuki gromadzą teraz zimowe zapasy, a na polach i w sa-
dach rolnicy zbierają zboże, warzywa, jabłka, gruszki i winogrona.
Wielu ludzi świętuje dożynki, które ostatnio zyskały na ważności,
ponieważ nie zawsze wszyscy mogą być bezpośrednimi świadkami
wzrostu i zbiorów.

wiczenia na jesień powinny przyczynić się do tego, aby w spo-

sób bardziej intensywny i bogaty przeżywać zmiany w przyrodzie.
W tym kręgu tematycznym mieszczą się różne ćwiczenia, które do-
tyczą przede wszystkim oddychania. Dzieci najlepiej podczas zaba-
wy uczą się, jak w określonych (trudnych) sytuacjach skoncentrować
uwagę na oddychaniu i umieć się odprężyć.

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Liściowy człowiek

Materiał: liście z drzew liściastych ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
♦ Wiek: od 3

lat

Dzieci łączą się w pary. Jedno w pozycji leżącej zajmuje postawę

relaksacyjną i, w miarę możliwości, zamyka oczy. Drugie kładzie uważ-
nie liście na ciało leżącego dziecka. To ostatnie powinno potem powoli
wstać i obejrzeć to, co zostało wykonane. Później role się zmieniają.

Gruszka czy jabłko?

Materiał: jabłko lub gruszka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek:

od 3 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle. Wspólnie z wycho-

wawczynią obserwuje jabłko i gruszkę oraz zapamiętuje kształty obu
owoców. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni podaje mu jabłko lub
gruszkę. Dziecko dotyka owocu i z zamkniętymi oczami próbuje go
rozpoznać. Potem otwiera oczy i sprawdza, czy miało racje.

Wiatrak

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci stoją w kręgu i grają role wiatraków. W środku znajduje się

„dziecko wiatru". Wydając polecenia, określa ono silę obracających się
wiatraków. Jeśli „wiatrowe dziecko" trzyma ręce w górze, wszystkie dzie-
ci obracają ramionami, jeśli ma ręce w pozycji poziomej -wówczas dzie-
ci wykonują rękami jedynie ruchy okrężne, jeśli wreszcie jego ręce znaj-
dują się przy ciele -wiatraki zatrzymują się. Po czterech - pięciu kolej-
kach wybiera się nowe „wiatrowe dziecko".

Szukanie kasztanów w liściach

Materiał: duża miska z liśćmi, kasztanami i różnymi materiałami, takimi
jak kamienie, korki, drewienka itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦ Wiek: od 3

lat

W dużej misce znajdują się różne materiały i kasztany. Wszystko

zostaje przykryte sporą ilością liści. Dziecko powinno z zamkniętymi
oczami wyszukać w misce trzy - cztery kasztany.

Dotykanie kasztanów stopami

Materiał: kasztan, różne materiały, takie jak kamień, liść, trochę mchu itd.
♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Zęby wykonać to ćwiczenie, dziecko musi zdjąć buty. Pod stopy kła-

dzie się mu różne materiały. Powinno je teraz pomacać stopami i zna-
leźć kasztan.

Gdzie jest jabłko?

Materiał: jabłko, różne przedmioty, takie jak klocki, piłka, książka itd.
♦ Uczestnicy:

od 4 osób ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. W środku znajdują się różne

rzeczy i jabłko. Jedno z dzieci, zanim opuści pokój, powinno dokładnie
obejrzeć zgromadzone przedmioty. Potem każde z dzieci ukrywa jeden
z przedmiotów pod swoim swetrem. Dziecko, które było za drzwiami,
wchodzi znowu do pokoju i maca każdy sweter. Jeśli uważa, że znalazło
poszukiwane jabłko, wyjmuje je spod swetra. Jeśli jabłko zostało znale-
zione, role się zmieniają.

Masowanie stóp kasztanem

Materiał: kasztan dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦ Wiek: od 4

lat

Dziecko ściąga but i kładzie kasztan pod stopę. Druga stopa stoi

mocno na ziemi dla zachowania równowagi. Kasztan jest poruszany
powoli nogą w jedną i w drugą stronę. Równomierne i powolne ruchy,
obejmujące całą płaszczyznę stopy, służą jej dobremu wymasowaniu.
Po upływie ok. minuty, odkłada się kasztan i porównuje obie stopy.

Dziecko czuje, że masowana stopa uzyskała więcej stabilności. Po-

tem masuje się kasztanem druga stopę i po minucie porównuje się ją
z pierwszą.

Gruszki i banany

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Co drugie dziecko jest grusz-

ką, a pozostałe bananami. Jedno dziecko stoi w środku i kołatką daje
wskazówki. Jeśli uderzy raz, wszystkie gruszki muszą klasnąć. Jeśli
uderzy dwa razy, wszystkie banany muszą tupnąć. Jeśli dziecko uderzy
kołatką kilka razy z rzędu, wszystkie gruszki i banany muszą razem
klasnąć i tupnąć.

Próbowanie chleba razowego

Materiał: różne rodzaje jasnego chleba, takie jak chleb pszenny, żytni,
wiejski, oraz ciemny chleb razowy z wieloma ziarnami ♦Uczestnicy:
1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej na krześle. Ogląda różne

gatunki jasnego chleba i porównuje je z ciemnym chlebem razowym.
Następnie, z zamkniętymi oczami, próbuje po kolei różnych kawałków
chleba. Jeśli uważa, że znalazło kawałek razowca, podnosi rękę. Zakoń-
czeniem zabaw}

może być smaczne śniadanie dla całej grupy.

Wędrówka kasztana

Materiał: kasztan ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno dziecko kładzie ostroż-

nie na ręce kasztan. Z rozłożonymi ramionami i na palcach powinno raz
przejść wkoło tak, żeby kasztan nie upadł. Jeśli się to uda, dziecko może
jeszcze raz powtórzyć rundę.

Wycieczka

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich siedzi na środku

w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Wychowawczyni mruga
na jedno z dzieci, które udaje się na „wycieczkę". Dziecko to obchodzi
po cichu krąg i siada znowu na swoim miejscu. Dziecko w środku otwie-
ra oczy i powinno wymienić imię tego, kto wybrał się na „wycieczkę".

Dotykanie liści

Materiał: podobne materiały, takie jak papier gazetowy, papier do
rysowania, papier fotograficzny, karton, jak też liście i lniana chusta
♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Pod lnianą chustą znajdują się podobne materiały, takie jak papier

gazetowy, papier do malowania, papier fotograficzny, karton oraz liście.
Dziecko powinno bardzo uważnie sięgnąć pod chustę i wyczuć znaj-
dujące się tam materiały. Jeśli uważa, że czuje liść, podnosi go pod chu-
stę. Jeśli liść rzeczywiście został znaleziony, dziecko może ponowić
próbę.

Rozpoznawanie i nazywanie liści

Materiał: liście z różnych drzew liściastych ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub
więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Przed dzieckiem leżą liście z różnych drzew liściastych. Troje —

czworo dzieci (a w przypadku dzieci starszych - do sześciu osób) od-
różnia wspólnie l i ś c i e i nazywa je. Potem dziecko, które poznało

liście, opuszcza salę. Wychowawczyni usuwa jeden liść. Dziecko, które
było za drzwiami, wraca i próbuje odnaleźć brakujący liść.

„Łowienie" liści

Materiał: liście z różnych drzew liściastych, dwie słomki, jedna obręcz
gimnastyczna ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dwójka dzieci siedzi przed obręczą gimnastyczną. W środku obrę-

czy leżą liście. Każde dziecko powinno słomką „złowić" liście z obrę-
czy. Aby dostarczyć odpowiednio dużo powietrza, przed każdym zassa-
niem należy zrobić głęboki wydech. W tym ćwiczeniu potrzebna jest
duża koncentracja. W miarę możliwości nie należy rozmawiać.

Węszący jeż

Materiał: salaterka z 2-3 kroplami wonnego olejku, np. jabłkowego
♦

Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko występuje w roli jeża i powinno najpierw opuścić pokój.

Wychowawczyni ustawia w pokoju salaterkę z wonnym olejkiem. Jeż
wraca i powinien, kierując się delikatnym nosem, doczołgać się do źródła
zapachu, mając przy tym zawiązane oczy.

Gdzie jest kasztan?

Materiał: kasztan ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wszystkie dzieci siedzą na krzesłach w kręgu, a jedno stoi w środ-

ku. Dzieci w kręgu trzymają ręce za plecami i przekazują sobie kasz-
tan. W pewnym momencie stojące dziecko klaszcze w dłonie.

Teraz kasztan nie powinien być dalej przekazywany. Dziecko znaj-

dujące się w środku powinno odgadnąć, kto trzyma kasztan w ręku. Jeśli
wskazało właściwą osobę, zamienia się z nią rolą. Jeśli nie - dziecko
pozostaje jeszcze jedną rundę w środku.

Między ciszą i burzą

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Przed rozpoczęciem zabawy omawia się z dziećmi różne nasilenia

wiatru, z którymi łączy się odmienne znaki akustyczne.

Można poczynić następujące ustalenia:

♦

wiatr = prztykanie palcami,

♦

cisza = założenie rąk za plecami,

♦

burza = klaskanie i tupanie.

Teraz dzieci powinny się zastanowić, jakie oddychanie dopasować

do poszczególnego nasilenia wiatru. W związku z tym można z dziec-
kiem rozwijać następujące techniki oddychania:

♦

wiatr = wydychać, głęboko zaczerpnąć powietrza i powoli je wypu-

cić,

♦

cisza = spokojnie wdychać i wydychać powietrze,

♦

burza = wydychać, głęboko zaczerpnąć powietrza i mocno je wypu-

cić.

Gdy oddychanie zostanie omówione, wychowawczyni robi umówio-

ne znaki, np. prztyka palcami, a dzieci odpowiadają odpowiednim „wia-
trem".

Wacik pozostaje w kręgu

Materiał: wacik i obręcz gimnastyczna dla każdej pary ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Każda para dzieci siedzi na podłodze, twarzami do siebie. Między

nimi znajduje się obręcz gimnastyczna z wacikiem. Zadanie polega na
tym, aby poruszać wacik przez dmuchanie, ale nie wydmuchać go poza
obręcz. Podmuch nie może być więc zbyt staby, ani zbyt mocny. Przed
jego wykonaniem dzieci powinny najpierw zrobić głęboki wydech,
a potem głęboki wdech. W czasie dmuchania nie należy opuszczać miej-
sca.

Dmuchanie na świecę

Materiał: świeca, zapalniczka dla każdej pary ♦ Uczestnicy: przynaj-
mniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Uwaga: to ćwiczenie może być wykonane tylko z tymi dziećmi, któ-

re zostały już pouczone, aby bardzo ostrożnie obchodzić się z ogniem!

Każda para dzieci siada na stole twarzami do siebie. W środku stołu

stoi zapalona świeca. Jedno z dzieci robi głęboki wydech, a potem wdech.
Podczas dmuchania dziecko próbuje umieścić płomień świecy w poło-
ż

eniu ukośnym, a więc poruszyć go w kierunku swego partnera. Świeca

nie może zgasnąć. Potem to samo próbuje wykonać drugie dziecko.

Gaszenie świecznika

Materiał: 5-6 świec, zapalniczka dla każdej pary ♦ Uczestnicy: przynaj-
mniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Uwaga: to ćwiczenie może być wykonywane tylko z tymi dziećmi,

które zostały pouczone, aby bardzo ostrożnie obchodzić się z ogniem!

Na stole stoi obok siebie 5-6 zapalonych świec. Dwoje dzieci siedzi

naprzeciw siebie, a jedno z nich jednym podmuchem usiłuje zgasić
możliwie jak najwięcej świec. Przed każdą próbą robi się głęboki wy-
dech i wdech. Potem następuje zmiana osoby i ponowne zapalenie zga-
szonych świec. Zwycięża to dziecko, które jednym podmuchem zgasi
najwięcej świec.

Wędrująca żołądź

Materiał: żołądź ♦ Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu w postawie królewskiej. Jedno

z nich stoi w środku i ma w dłoni niewidoczną dla innych żołądź. Dzie-
ci układają dłonie na kształt miseczek. Dziecko z żołędzia obchodzi
siedzących w kręgu i ostrożnie dotyka ich rąk. W pewnym momencie
przekazuje żołądź innemu dziecku. Gdy obeszło wszystkich siedzących,
wraca na swoje miejsce. Inna osoba z grupy powinna zgadnąć, komu
ż

ołądź została przekazana. Oczywiście, może się też zdarzyć, że jest ona

jeszcze w posiadaniu pierwszego dziecka.

Kasztanowo-perłowy naszyjnik

Materiał: sznurek, kasztany lub drewniane peretki, wiertło do
przewiercania kasztanów ♦ Uczestnicy: od 1 osobv ♦ Wiek: od 6 lat

Niewielkim wiertłem należy wykonać otwory w kasztanach. Potem

kasztany i drewniane perełki są dowolnie nawlekane na sznurek. Tak
powstaje kasztanowo-perłowy naszyjnik, który należy zawiązać. Potem
jedno z dzieci siada na krześle w postawie królewskiej i zamyka oczy.
Powinno ono policzyć, ile kasztanów zawiera naszyjnik.

Wrażliwy budowniczy

Materiał: różne materiały z przyrody ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
♦ Wiek: od 7

lat

Dzieci dobierają się parami. Jedno z nich zamyka oczy i ze zgroma-

dzonych materiałów ma zbudować wysoką wieżę. Dopiero gdy wieża się
zawali, szczęścia próbuje drugie dziecko. Aby ułatwić pracę budowni-
czego, jego partner może mu dawać pomocne wskazówki, np. „Uwaga,
przesuń kamień trochę na lewo".

Kolce zapachowego jeża

Materiał: cytryna, goździki, długopis, wykałaczka ♦ Uczestnicy: 1 osoba
lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Cala cytryna zostaje naszpikowana goździkami na kształt jeża, przy

czym pyszczek i spód pozostają nietknięte. Oczy jeża mogą być zazna-
czone długopisem. Nogi można zrobić z wykałaczek.

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej z zamkniętymi

oczami. Obwąchuje zapachowego jeża i końcami palców próbuje wy-
czuć liczbę goździków. Ile kolców ma zapachów}'jez?

Sortowanie dyni

Materiał: rożnej wielkości dynie ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦ Wiek: od 7

lat

Dziecko ma posortować według wielkości 4-6 dyń i ustawić je obok

siebie. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni zmienia ich kolejność.
Dziecko „na ślepo" próbuje teraz od nowa je posortować, według po-
przedniego ustawienia.

Jednostka relaksacyjna

„Jesienny wiatr"

Materiał: szyfonowa chusta gimnastyczna dla każdego dziecka (chusty
takie można kupić przeważnie w czterech podstawowych kolorach, a ich
wielkość wynosi 62 cm x 62 cm) albo chusty do rytmiki bądź żonglerki
♦ Uczestnicy:

przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wprowadzenie

Możliwości zastosowania chusty szyfonowej, np.:

♦

okrężne poruszanie chusty ręką przed sobą,

♦

krążenie całym ramieniem z chustą,

♦

obracanie się dokoła,

♦

kołysanie ręką do przodu i do tylu,

♦

zamaszyste poruszanie chusty ręką do góry i na dół,

♦

trzymanie chusty i chodzenie po sali,

♦

przeskakiwanie nad chustą leżącą na ziemi,

♦

formowanie chusty rękami na kształt piłki i otwieranie jej powoli jak

kwiatek,

♦

trzymanie chusty przed twarzą i dmuchanie na nią,

♦

trzymanie chusty przed nosem i wyczuwanie oddechu.

Cel: W swobodnej zabawie szyfonowymi chustami dzieci poznają

materiał i jego właściwości. Podczas wspólnego eksperymentowania
mogą być rozwijane, naśladowane lub uzupełniane różne pomysły.
Wzmacniana jest przy tym wyobraźnia, motoryka i dokładne całościo-
we postrzeganie.

Po zakończeniu fazy eksperymentalnej w grupie powinna odbyć się

wymiana doświadczeń. Wychowawczyni rozmawia ze wszystkimi dzieć-
mi o właściwościach szyfonowych chust i właściwym obchodzeniu się
z mmi. Dzieci mogą też zaprezentować samodzielnie wymyślone ru-
chy z chusta.

Słońce - ćwiczenie na wyciszenie

Dzieci siedzą w kręgu ze swoimi szyfonowymi chustami i układają

je wspólnie na kształt słońca. Dziecko, które rozpoczyna, idzie bardzo
cicho ze swoją chustą do środka kręgu. Tam kładzie ją ostrożnie na ziemi
jako promień słońca. Wraca potem na swoje miejsce i mruga na inne
dziecko, które kładzie swą chustę w taki sam sposób. Zabawa trwa tak
długo, aż wszystkie dzieci położą chusty, tworząc kształt słońca.

Cel: Uczenie wytrwałości i koncentracji, kształtowanie wrażliwości

estetycznej i poczucia wspólnoty.

Zabawa w siłę wiatru z użyciem szyfonowych
chust - zabawa ruchowa

Wiosną, latem, jesienią i zimą,

czwórka wiatrowych dzieci działa.

Słuchaj cicho i odpowiedz:

jaką prędkość wiatru

z nieba nam zesłała?

Zanim zaczniesz, zrób wydech silny

i powietrze wypuść w sposób nieomylny!

Zrób potem wdech bardzo mocny,

aby chłopiec wiatrowy stał ci się pomocny.

Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha:

„Phh - phh, phh - phh..."

(przenca i poiutórzenie

Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha:

„Phh - phh, phh - phh..."

Wiosną, latem, jesienią i zimą,
czwórka wiatrowych dzieci działa.
Słuchaj cicho i odpowiedz:

jaką prędkość wiatru
z nieba nam zesłała?

Zanim zaczniesz, zrób wydech silny...

Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:

„Phh - phh, phh - phh..."

(pizejzea i poztiórzeniel)

Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:

„Phh - phh, phh - phh..."

Wiosną, latem, jesienią i zimą....

Zanim zaczniesz zrób wydech silny.

Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej:
„Phh - phh, phh - phh..."
(prsenca ipoiclórzeniel)

Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej:
„Phh - phh, phh - phh..."

Wiosną, latem, jesienią i zimą...

Czwarte wiatrowe dziecko wypoczywa pilnie
i wraca z braćmi do domu usilnie
Najsłabszy wiatr układa dzieci do spania
i wieczorną nuci piosneczkę wśród ziewania.

Cel: Podczas zabaw}' w wiatr dzieci na przemian przeżywają fazy

ciszy i ruchu. Konkretnymi doświadczeniami dla nich są językowe, ryt-
miczne i dźwiękowe elementy zabawy. Wersety, które się stale powta-
rzają i różnicują, stwarzają dla dzieci złożoną, lecz plastyczną sytuację.
W ten sposób można też poprawiać w grupie zdolność wyrazu, mowę
i motorykę.

Faza ciszy

Po zakończeniu ostatniego wersetu dzieci powinny przynieść koc

i poduszkę, aby się wygodnie położyć. Zamykają oczy, a wychowawczy-
ni nuci wieczorną piosenkę „Ojca Wiatru". Może to być po prostu zna-
na dziecięca piosenka.

Cel: Faza ciszy wprowadza do relaksacyjnej opowieści „Pozwól

wznieść się twojemu latawcowi". W tym miejscu można też umieścić
relaks muzyczny z wiatrowymi szumami.

Pozwól wznieść się twojemu latawcowi
(Opowieść relaksacyjna)

Jest piękny jesienny dzień. Wieje wiatr, który dobija się do twojego

okna. Wyglądasz na zewnątrz i widzisz jak z drzew spadają kolorowe
liście. Bierzesz swój latawiec i wychodzisz z nim z domu. Idziesz w pole.
Po drodze słyszysz wiatr szumiący w koronach drzew. Wkrótce docho-
dzisz do wielkiego pustego miejsca. Chcesz, żeby tutaj wzleciat twój
latawiec. Przygotowujesz go więc do lotu i biegniesz z nim przed sie-
bie. Powoli rozwijasz sznurek i twój latawiec wznosi się coraz wyżej, aż
wreszcie szybuje spokojnie i regularnie na niebie. Z dołu jest mały i ko-
lorowy. Marząc, towarzyszysz mu w locie.

Wspaniale jest leżeć na latawcu. Czujesz, jak wiatr łagodnie owiewa

twoje plecy. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Robisz wdech
i wydech, wdech i wydech. Czujesz się dobrze. W

iatr łagodnie kołysze

latawiec w różne strony. Z góry widzisz wszystko bardzo małe i oddalo-
ne. Dostrzegasz, jak rodzina wiewiórek biegnie przez pola do lasu ze
swoimi zimowymi zapasami. Możesz zauważyć też przelatujące pod
tobą jesienne liście, które wiatr nawiewa z pobliskiego lasu. Kołyszą się
one, podobnie jak twój latawiec. Robisz wdech i wydech, wdech i wy-
dech. Oddychasz bardzo regularnie samodzielnie. Oglądasz wszystko
dokładnie. Może zechcesz później namalować swe wspomnienia. Stop-
niowo zbliża się czas powrotu na ziemię. Sznurek zwija się wolno, a twój

latawiec regularnie i spokojnie opada na pole. Robisz wdech i wydech,
wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. W koń-
cu latawiec ląduje łagodnie na ziemi. Jeszcze przez chwilę leżysz na nim
i zażywasz ciszy. Potem wstajesz i wracasz do domu. Wiesz teraz, że jeśli
chcesz zaznać ciszy, musisz tylko w marzeniach wznieść się na swoim
latawcu.

Otwierasz oczy. Powoli wstajesz. Zaciskasz pięści i wyciągasz się.

Jesteś świeży i rześki.

Dalsze możliwości

Jeśli temat „jesień" ma być pogłębiony z dziećmi, pojawiają się m.in.

następujące możliwości.

Medytacja przy samodzielnie wykonanym
przeźroczu

Materiał do wykonania przeźrocza: Do wykonania medytacyjnego
przeźrocza jest potrzebny koniecznie projektor, ramki do przeźroczy,
rozsuwany ekran na płótnie (lub białej powierzchni ściany). Ponadto jest
potrzebny też płynny klej, pędzel akwarelowy nr 2, przezroczyste farby do
malowania na szkle (podstawowe kolory, czerwony i żółty, aby uzyskać barwy
jesieni) ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Wskazówki dotyczące wykonania przeźrocza: Należy otwo-

rzyć szklane ramy przeźrocza i położyć na szkło 2-3 krople kleju. Po-
tem akwarelowym pędzlem nałożyć podobną ilość farby dekoracyjnej
do malowania szkła. Wreszcie zamknąć przeźrocze. Farby i klej muszą
być użyte w takiej ilości, aby nic nie wypłynęło poza ramy.

Pod wpływem ciepła wydzielającego się z projektora, farby nakłada-

ją się na siebie, co widać podczas oglądania przeźrocza. Należy pamię-
tać, żeby temperatura wrzenia farb była niższa niż temperatura włączo-
nego projektora.

Medytacja: Samodzielnie wykonane przeźrocze jest wyświetlane na

białym tle. Sala, w której odbywa się projekcja, jest nieco przyciemnio-
na i rozlega się w niej muzyka medytacyjna. Dzieci mogą poddać się od-
działywaniu nakładających się na siebie kolorów przeźrocza.

Cel: Oglądanie medytacyjnych przeźroczy pobudza wyobraźnię

dzieci. Jednocześnie płynne kolory oddziałują uspokajająco. Jesienią
barwy odgrywają ważną rolę. W medytacyjnym przeźroczu płyną z po-
czątku szybko, a potem coraz wolniej. W końcu powstaje wyschnięty,
„mocny" obraz medytacyjny, który odzwierciedla także jesienne zaśnię-
cie przyrody. Gdy przeźrocze medytacyjne przyjmie swój ostateczny
kształt, dzieci mogą na różne sposoby interpretować przedstawiony
obraz.

Kolorowy bąk

Materiał: cyrkiel, linijka, nożyczki, kredki, biały papier fotograficzny,
ołówek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Przygotowania: cyrklem rysuje się na białym kartonie duży okrąg

i dzieli się go na osiem równych „kawałków ciasta". Dzieci mogą je
pomalować w różnych kolorach jesieni. Potem krąg ten wycina się i prze-
kłuwa w środku ołówkiem. W ten sposób powstaje bąk.

Zabawa: Dzieci siedzą w kręgu z zamkniętymi oczami i wyobraża-

ją sobie jesień z jej kolorowymi liśćmi. Po minucie otwierają oczy i jed-
no z dzieci obraca bąka. Kolory mieszają się wtedy. Gdy tylko dzieci
mogą dostrzec poszczególne barwy, podnoszą ręce.

Cel: Wzmacnianie zdolności postrzegania kolorów i koncentracji

dzieci.

Zima

Zimą przeżywamy zawsze adwent i Boże Narodzenie. Stare zwy-

czaje i bożonarodzeniowe zapachy budzą wspomnienia i obrazy, które
w sobie nosimy. Cicha, zimowa przyroda daje nam sposobność, aby
znowu zastanowić się nad tym, co istotne w życiu. Zamyka się przy-
rodniczy krąg wzrostu i umierania. Wypoczywają rośliny i zwierzęta,
aby mieć nowa sitę na wiosnę. Ludzie wracają do swoich ciepłych
mieszkań. Blask świec i gorąca czekolada stwarzają szczególnie miłą
atmosferę, w której opowiadanie różnych historii i oglądanie książek
z obrazkami daje dzieciom bardzo dużo zadowolenia.

Zamieszczone tu ćwiczenia wpisują się w zimową i przedświątecz-

ną atmosferę.

wiczenia na wyciszenie mogą wyostrzyć spojrzenie na istotne

i ciche zjawiska codzienności.

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Nasłuchiwanie zimnych ogni

Materiał: zimne ognie, zapalniczka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦ Wiek: od 3

lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu w postawie królewskiej. Wycho-

wawczyni siada w środku i zapala zimne ognie. Dzieci mogą je oglądać
lub z zamkniętymi oczami nasłuchiwać ich syczenia. Gdy zimne ognie
się wypalą, można podzielić się swoimi wrażeniami.

Słuchanie melodii bożonarodzeniowej

Materiał: grający zegar z melodią bożonarodzeniową ♦ Uczestnicy:
1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko wychodzi za drzwi. Wychowawczyni nakręca zegar wygry-

wający kolędę i ukrywa go w sali. Dziecko wraca i nasłuchuje dźwięków
melodii, aby wykryć grający zegar. W miarę możliwości nie należy roz-
mawiać, ponieważ zadanie to wymaga koncentracji i dużego zasłucha-
nia.

Topniejąca kostka lodu

i Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

W przeddzień tego ćwiczenia wychowawczyni wraz z dziećmi przy-

gotowuje w zamrażarce kostkę lodu, a potem ją rozmraża. Doświadcze-
nie to wpływa następnego dnia na ćwiczenie wyciszające.

Dziecko występuje w roli kostki lodu, którą „słońce", czyli wycho-

wawczyni, powoli topi. Słońce jest z początku bardzo małe, ale z wolna
wschodzi, (idy staje się coraz większe, roztapia kostkę lodu. Wychowaw-
czymi wyciąga się i staje na palcach, a dziecko robi się coraz mniejsze.
Potem można zamienić się rolami. Oczywiście, w zabawie tej może
uczestniczyć też dwójka dzieci.

Dotykanie balonu z wodą

Materiał: balon, woda ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek:
od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w ciasnym kręgu. Wypełniony wodą ba-

lon wędruje teraz z ręki do ręki, nie dotykając palców. Każde dziecko
podaje go ostrożnie swemu sąsiadowi. Zabawa trwa tak długo, aż ba-
lon zakończy jedną rundę. W ćwiczeniu tym nie należy rozmawiać,
ponieważ przekazywanie balonu wymaga koncentracji i zręczności.

Chustka baby-jagi

Materiał: chustka na głowę i 2-3 różne kapelusze ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3

lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich zamyka oczy, a troje

ustawia się blisko siebie. Spośród tej trójki jedno dziecko ma na głowie
chustkę, jako baba-jaga, a dwójka pozostałych - kapelusze. „Ślepe"
dziecko przyprowadza się do dzieci mających nakrycia głowy, aby przez
dotyk rozpoznało, kto jest babą-jagą. Potem role się zmieniają.

Zimowy sen zwierząt

Materiał: ewentualnie koc i poduszka dla każdego z dzieci ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Wszystkie dzieci odgrywają role zwierząt (jeża, wiewiórki, borsuka

itd.), które pogrążają się w zimowym śnie. W tym celu kładą się na ko-
cach z poduszkami. Kto chce, może położyć się w postawie relaksacyj-
nej i zamknąć oczy. Dzieci powinny być cicho i nie poruszać się. Kto
przerwie milczenie lub wykona jakiś ruch, zostaje wyeliminowany i siada
cicho na kocu. Zwycięzcą jest to dziecko, które najdłużej „spało".

Zimowy sen zwierząt jest dla dzieci mentalną pomocą, która umoż-

liwia zakosztowanie „snu".

Kto jest bałwanem?

Materiał: duża lniana chusta ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób
♦

Wiek: od 4 lat

Podczas gdy jedno dziecko czeka za drzwiami, inne ukrywa się pod

lnianą chustą, wyobrażając w ten sposób bałwana. Dziecko, które stało
za drzwiami, wchodzi teraz do sali i próbuje, przez rozglądanie się
dokoła oraz dotykanie, znaleźć bałwana. Jeśli go rozpozna, to teraz on
zgaduje, a następne dziecko z kręgu przejmuje rolę bałwana.

Szukanie buta Mikołaja

Materiał: but Mikołaja i inne dziecięce buty (najwyżej cztery)
♦ Uczestnicy:

przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno dziecko stoi w środku

i prosi, aby każdy położył przy nim po jednym bucie. Potem obok butów
kładzie się buta Mikołaja. Dziecko powinno dobrze obejrzeć buty, a po-
tem zamknąć oczy. Jedna osoba z kręgu wchodzi do środka i podaje in-
nym jakiś but. Dzieci powinny odgadnąć, który but jest Mikołaja. Jeśli
zostanie on znaleziony, tę samą próbę podejmuje następne dziecko.

Mandarynka w bucie Mikołaja

Materiał: but Mikołaja, mandarynki, orzechy, jabłka, pomarańcze
♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Do buta Mikołaja wkłada się mandarynkę, orzechy, jabłka i poma-

rańcze. Dziecko powinno z zamkniętymi oczami wyjąć zawartość buta
i rozpoznać ją przez dotyk rąk. Jego zadaniem jest znalezienie manda-
rynki, która potem stanowi smaczną nagrodę.

Z pozostałych dodatków dzieci mogą przygotować sałatkę owocową

z cukrem i z cynamonem, która jest zimowym smakołykiem.

Kto ma dzwoneczek?

Materiał: dzwoneczek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób

♦ Wiek: od 4

lat

Dzieci trzymają ręce za plecami i siedzą blisko siebie. Jedno z nich

opuszcza pomieszczenie. Podczas gdy czeka za drzwiami, inne dostaje
do ręki dzwoneczek. Dziecko stojące na zewnątrz wraca teraz do sali,
a to, które ma dzwoneczek, krótko dzwoni. Czy pierwsze z dzieci zgad-
nie, kto dzwonił?

Karma dla ptaków

Materiał: zamykana puszka lub szklanka, karma dla ptaków
♦ Uczestnicy: 1

osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Puszka lub szklanka zostaje do połowy wypełniona karmą dla pta-

ków i zamknięta. Jedno z dzieci gra rolę głodnego, szukającego poży-
wienia ptaka. Zamyka oczy, a wychowawczyni lub inny uczestnik zaba-
wy wyszukuje miejsce w sali, z którego potrząsa puszką. Dziecko - ptak
powoli „odfruwa" i nasłuchując szuka źródła pożywienia. Aby nie po-
tknęło się o jakiś przedmiot w pomieszczeniu, wychowawczyni lub inne
dziecko po cichu go asekuruje.

Kulig

Materiał: przykrycie od pudełka na buty ♦ Uczestnicy: przynajmniej
6 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w ciasnym kręgu i mają zdjęte buty.

Wychowawczyni kładzie jednemu z dzieci na stopy przykrycie od pu-
dełka na buty- „sanie". Aby ruszyły, muszą powędrować teraz na stopy
sąsiada. Dalsze przekazywanie „sań" przez cały krąg siedzących doko-
nuje się tylko za pomocą stóp, podczas gdy ręce pozostają przy ciele.
Ć

wiczenie to jest znacznie trudniejsze, niż może się z początku wyda-

wać. Dlatego dzieci powinny zachowywać się jak najciszej i całkowicie
skoncentrować się na podawaniu „sań".

Dziadek do orzechów

Materiał: dziadek do orzechów, orzechy ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub
więcej ♦ Wiek: o d 5 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej lub swobodnej z zamknięty-

mi oczami. Wychowawczyni wywołuje orzechami różne odgłosy, jak np.
stukanie w stół, upadanie na ziemię, pocieranie o blat stołu itp. W tym
czasie rozgniata orzech dziadkiem do orzechów. Jeśli dziecko rozpo-
zna kiedy ma miejsce ta ostatnia czynność, podnosi rękę. Jeśli zgadło,
może zjeść orzech. Gdy ćwiczenie to jest wykonywane w grupie, to
dziecko, które pierwsze rozpoznało moment rozgniatania, zjada orzech.

Potem wszystkie dzieci mogą piec ciastka orzechowe, które bywają

wręczane z okazji św. Mikołaja.

Nasłuchiwanie kroków Mikołaja

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci zastanawiają się jakie powinny być kroki Mikołaja i wspólnie

je ćwiczą. Potem jedno z nich zamyka oczy, a drugie podskakuje, stuka,
wlecze się dokoła kręgu itp. W pewnym momencie wykonuje krok Mi-
kołaja. Gdy tylko partner uzna, że usłyszał taki krok woła: „Mikołaju,
poznaję cię".

wietlne figury

Materiał: latarka, ewentualnie papier do malowania i pisanki dla dzieci
♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Sala jest przyciemniona, a wy-

chowawczyni światłem latarki na suficie wykonuje proste figury geo-
metryczne. Dzieci powinny oczami lub palcami śledzić świetlny punkt.
Potem każde może narysować zaobserwowaną figurę, która pasuje do
zimy lub do Bożego Narodzenia. Kto chce, może na koniec ćwiczenia
narysować kilka figur.

Niedźwiedź w jaskini

Materiał: płócienny ekran, projektor do przeźroczy ♦ Uczestnicy:
przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 6 lat

Sala jest nieco przyciemniona. Jedno dziecko czeka przed drzwia-

mi, a drugie gra rolę niedźwiedzia i ustawia się za ekranem. Światło
projektora zostaje skierowane na ekran, tak że widoczne są tylko cienie
„niedźwiedzia". Pojawia się teraz dziecko, które stało za drzwiami.

Powinno ono zgadnąć, jaki niedźwiedź porusza się tak ciężko i niezgrab-
nie. Trudność się zwiększa, jeśli za ekranem są ukryte dwa niedźwie-
dzie.

Rozpoznajemy cienie przedmiotów

Materiał: płócienny ekran, projektor do przeźroczy, stoi, różne przedmioty,
takie jak piłka, książka, filiżanka, obręcz itd. ♦ Uczestnicy: dowolna liczba
osób ♦ Wiek: od 6 lat

Sala jest nieco przyciemniona. Dzieci siedzą przed płóciennym ekra-

nem, który jest oświetlony przez projektor. Za ekranem znajduje się stół,
na którym ustawiono, jeden za drugim, cztery lub pięć różnych przed-
miotów, takich jak piłka, książka, filiżanka, obręcz itp. Dziecko, na pod-
stawie cienia, powinno je rozpoznać i zapamiętać. Potem projektor zo-
staje wyłączony. Dzieci wymieniają przedmioty, które -jak sądzą — roz-
poznały i przypatrują się im jeszcze raz przy normalnym oświetleniu.
Zadziwiające jest, jak przedmioty zmieniają się w ciemności!

Słuchanie dźwięków

Materiał: dzwoneczki na paskach ♦ Uczestnicy: dowolna liczba osób
♦ Wiek: od 5

lat

Wychowawczyni lub jedno z dzieci przywiązuje sobie do stóp dzwo-

neczki na paskach. Uczestnicy zabawy mają zamknięte oczy, „muzy-
kant" idzie powoli po sali i co krok dzwoni. Dzieci powinny z zamknię-
tymi oczami śledzić jego drogę i palcem wskazującym pokazywać kie-
runek, z którego rozlega się dźwięk. W pewnej chwili „muzykant" się
zatrzymuje i dzwoneczki milkną. Teraz dzieci otwierają oczy i patrzą,
czy potrafiły podążać za nimi.

Zapałczany wzór

Materiał: paczka zapałek ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek:
od 6 lat

Wychowawczyni układa z zapałek prosty wzór. Dziecko przygląda mu

się dokładnie i zapamiętuje go. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni
zabiera jedną zapałkę. Dziecko powinno teraz wstawić ją w odpowied-
nim miejscu wzoru.

Adwentowy kalendarz

Materiał: 23 puste pudełka po zapałkach i jedno zawierające orzech
♦ Uczestnicy:

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko siedzi przed 24 pudełkami po zapałkach, z których, z zam-

kniętymi oczami, ma ułożyć kalendarz adwentowy. Pudełko z orzechem
powinno być jednak ustawione jako ostatni kamień budowli. Jeśli wszyst-
kie pudełka zostaną właściwie ułożone, budowniczy może zjeść zawar-
tość ostatniego z nich.

Wariant. W każdym pudełku znajduje się mała kulka, a tylko w jed-

nym orzech. Pudełko z orzechem dziecko powinno ustawić na wieży jako
ostatnie! Czy uda się wyszukać to pudełko?

Liczenie orzechów

Materiał: pusta puszka, orzechy, dwa drewniane drążki ♦ Uczestnicy:
1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Dziecko ma zamknięte oczy. Wychowawczyni zderza drewniane

drążki. W tym czasie wrzuca orzechy do pustej puszki. Gdy znajdzie

się w niej około pięciu orzechów, dziecko otwiera oczy i podaje liczbę
orzechów, które do niej wpadły. Nic jest wcale larwo rozróżnić odgłosy
drewnianych drążków i orzechów. Kto dobrze

Językowy „komputer"

Materiał: rodzynki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Jedno dziecko zamyka oczy i wyciąga język, a drugie kładzie mu na

nim uważnie, maksymalnie cztery rodzynki. To pierwsze powinno je
policzyć jak komputer. Bez względu na to, czy wynik się zgadza, rodzynki
zawsze smakują. Czy są mistrzowie językowego liczenia, którzy wyczują
i policzą nawet 10 rodzynków?

Taniec ze sztucznymi ogniami

Materiał: dwa sztuczne ognie dla każdej pary ♦ Uczestnicy: przynaj-
mniej 10 osób ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci ustawiają się w ten sposób, że powstaje zewnętrzny i we-

wnętrzny krąg. Każdorazowo dwójka dzieci ustawia się naprzeciw sie-
bie. Każde z dzieci znajdujące się w wewnętrznym kręgu otrzymuje do
ręki zapalony zimny ogień i biegnie z nim dokoła. Dzieci w zewnętrz-
nym kręgu przyglądają się temu tańcowi. Na krótko przed wygaszeniem
zimnych ogni, dzieci z wewnętrznego kręgu zatrzymują się znowu przed
swymi partnerami i własnymi ogniami zapalają ich ognie. Teraz dzieci
stojące na zewnątrz rozpoczynają podobny taniec.

Rozpoznawanie dźwięku

Materiał: szklanka, widelce, 5-6 różnych przedmiotów, np. miska, garnek,
puszka, trójkąt, dźwięczący drążek itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦ Wiek: od

7 lat

Jedno z dzieci uderza ostrożnie widelcem w szklankę i inne przed-

mioty oraz słucha uważnie dobywających się dźwięków. Szczególną
uwagę powinno zwrócić na wysokie tony pustej szklanki. Potem zamy-
ka oczy. Teraz inne dziecko uderza ostrożnie w różne przedmioty. Gdy
tylko zgadujące dziecko uważa, że słyszy wysoki ton pustej szklanki,
podnosi rękę.

Medytacja przy motywie bożonarodzeniowym

Materiał: przeźrocze z motywem bożonarodzeniowym, np. obraz szopki,
projektor, płócienny ekran ♦ Uczestnicy: nieograniczona liczba osób
♦ Wiek: od

6 lat

W ciszy i spokoju dzieci oglądają bożonarodzeniowy obraz. Aby jak

najlepiej zapamiętać jego treść, dzieci powinny go na zmianę intensyw-
nie obserwować, a potem rozpamiętywać z zamkniętymi oczami. Te
czynności mogą być powtarzane kilka razy, zależnie od zdolności dzie-
ci do koncentracji, tak aby obraz byt aktywny i żywy w podświadomości.
Po zakończeniu medytacji można podzielić się w grupie doświadcze-
niami. Kto lubi, może też namalować i wystawić swój bożonarodzenio-
wy obrazek.

Jednostka relaksacyjna

„Blask świec i płatki śniegu"

W okresie adwentu można z naturalnych materiałów ułożyć z dzieć-

mi mandalę. W tym celu, podczas spaceru, mogą one zebrać odpowiedni
materiał lub przynieść go z domu. Zamieszczoną poniżej listę mate-
riałów należy więc rozumieć tylko jako propozycję.

Materiał: koniecznie szyszki jodtowe, gałęzie, goździki, laski cynamonu,
wysuszone skórki pomarańczowe itd. dla każdego dziecka. W każdym
przypadku potrzebne są: poduszki, małe znicze, miski na materiały, gruba
ś

wieca i zapalniczka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od

5 lat

Wprowadzenie

Dzieci siedzą na poduszkach w kręgu. W środku stoją miseczki

z najróżniejszymi materiałami, świeca i znicze. Każde dziecko bierze
coś z miski i wącha tę rzecz, dotyka i ogląda uważnie.

Możliwości kontaktu z naturalnymi materiałami, np.:

♦

oglądanie kształtu i koloru,

♦

macanie stopami,

♦

dotykanie poszczególnych części ciała,

♦

lekkie stukanie w podłogę,

♦

pełzanie i balansowanie z naturalnymi materiałami na plecach.

Dzieci mogą sobie pokazywać swoje materiały i wymieniać się nimi.

W miarę możliwości powinny przy tym zachować całkowitą ciszę lub
tylko szeptać. Potem wszystko znowu wraca do miski.

Cel: Dzieci mogą poczynić podstawowe obserwacje. Ostrzejsze

i wrażliwsze staje się ich spojrzenie na małe i ciche rzeczy w codzien-
ności. W zabawie uczą się postrzegać otoczenie wszystkimi zmysłami
i uważnie obchodzić się z przyrodą.

Układanie mandali - ćwiczenie na wyciszenie

Gdy dzieci poznały już złożone materiały, siadają znowu na podusz-

kach w kręgu. Wychowawczyni stawia w środku grubą, palącą się świe-
cę. Każde dziecko bierze teraz mały znicz i odpala go od płomienia
ś

wiecy. Palące się znicze stawia się w kręgu wokół świecy. Potem dzieci

po kolei układają dalszy krąg, np. z kamieni. Aby stworzyć możliwości
oddziaływania mandali, nie powinno się raczej rozmawiać. Gdy wszyst-
kie materiały zostały zużyte, można jeszcze przez pewien czas, w ciszy,
oglądać bożonarodzeniową mandalę.

Cel: Układanie lub malowanie mandali może przyczynić się do

wprowadzenia ciszy i likwidacji agresji. W ten sposób wzmacnia się
koncentrację i wytrwałość dzieci, które uważają, że mają mniejszy ta-
lent artystyczny. Dostają one motywację do przeżycia sukcesu.

Taniec medytacyjny

Aby wziąć udział w tańcu medytacyjnym, dzieci tworzą duży krąg

wokół mandali i podają sobie ręce. W lekko przyciemnionym pomiesz-
czeniu zapalone świece wytwarzają szczególnie tajemniczą atmosferę.
Wybrana muzyka powinna być spokojna i uspokajająco działać na tan-
cerzy. Kroki należy stawiać lekko, aby osiągnąć medytacyjne oddziały-
wanie tańca.

Każde tańczące dziecko zaczyna prawą nogą, którą robi krok w bok,

w kierunku kręgu. Potem dostawia lewą nogę i dwukrotnie kołysze złą-
czonymi nogami. Taka kolejność kroków jest jeszcze raz powtarzana.
Potem każde dziecko w kręgu stawia do przodu prawą nogę i dostawia
do niej lewą. Wszyscy się zatrzymują i kołyszą dwukrotnie złączonymi
nogami. Teraz takie same kroki robi się do tyłu, tzn. każde dziecko sta-
wia prawą nogę do tyłu i dołącza lewą. Wszyscy się zatrzymują i dwu-
krotnie kołyszą złączonymi nogami. Kolejność kroków może być powta-
rzana do momentu zakończenia muzyki.

Cel: Dzieci lubią poruszać się w takt muzyki i chłonąć szczególną

atmosferę, jaką stwarza światło świec. Mogą one też same wymyślić
taniec medytacyjny wokół mandali.

Faza wyciszenia

Gdy taniec medytacyjny zostanie zakończony, dzieci przynoszą koce

z poduszkami, a potem wygodnie się na nich kładą. Mandala pozostaje
w środku pomieszczenia. Dzieci, które nie chcą zamknąć oczu, mogą
patrzeć na światło świec.

Cel: Faza wyciszenia pozwala dzieciom skoncentrować uwagę przed

wysłuchaniem opowieści relaksacyjnej.

Płatki śniegu (Opowieść relaksacyjna)

Idziesz do lasu na spacer. Jest zima. Drzewa liściaste są ogołocone.

Możesz dostrzec jedynie zieleń jodeł. Idziesz przez chwilę, aż odczu-
jesz na nosie płatki śniegu. Spoglądasz w niebo i zauważasz, że ku zie-
mi szybują białe płatki śniegu. Nasłuchujesz, o czym opowiadają. Chcą
one ci powiedzieć, że pragną pokryć ziemię delikatną warstwą śniegu.
Pod tym śnieżnym przykryciem może ona odpoczywać w ciszy i obu-
dzić się na wiosnę do nowego życia. Zamykasz oczy i przysłuchujesz się
płatkom śniegu. Cicho, zupełnie cicho spadają one na ziemię. Robisz
wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i sa-
modzielnie. Od czasu do czasu możesz usłyszeć wycie zimnego wia-
tru. Ale wiesz, że ogrzewa się twój wełniany szal i zrobiona na drutach
czapka. Twoje ubranie chroni cię od zimna i opadów. W rękawiczkach
i w butach zimowych jest ci bardzo ciepło. Idziesz więc dalej i przysłu-
chujesz się płatkom śniegu. Wgłębi duszy odczuwasz ciszę i czerpiesz
z niej nową siłę. Robisz wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie
i samodzielnie. Obserwujesz, jak płatki śniegu pokrywają powoli drze-
wa, krzaki i trawę. Słyszysz, jak opowiadają o dzieciach na wsiach
i w miastach, które cieszą się z białego przepychu i lepią bałwany. Mó-
wią o jeżach i świstakach, które ułożyły się do snu w swoich kryjówkach
przypudrowanych bielą mrozu. Opowiadają też o lisie, który z powodu
nagłej burzy śnieżnej uciekł do jaskini niedźwiedzia. Uważnie przysłu-
chujesz się płatkom śniegu. Każdy z nich, który spada na ziemię, po-
zwala ci odczuć spokój. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech.
Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Powoli idziesz dalej. \a

końcu lasu możesz rozpoznać pobielone śniegiem dachy domów.
Wszystko jest spokojne i spokój jest także w tobie. A ponieważ jesteś
całkiem wyciszony, możesz też odczuć w sobie nową silę.

Jesteś znowu w swoim pokoju, otwierasz oczy. Powoli się podnosisz.

Zaciskasz pięści i wyciągasz się. Teraz jesteś świeży i rześki!

Dalsze możliwości

W następnych dniach można pogłębić z dziećmi jednostkę relaksa-

cyjną „Cicho prószy śnieg". Na pamiątkę wspólnej podróży w marze-
niach, każde dziecko może wykonać czarodziejski słoik ze śniegiem
i zabrać go do domu.

Czarodziejski słoik ze śniegiem

Materiał: pusty, wymyty słoik po dżemie z zakręconym denkiem, klej
uniwersalny, nożyczki, łyżka, trochę niebieskiego papieru krepowego,
karnawałowe wodoodporne konfetti (w sklepie z materiałami do majster-
kowania), środek do mycia naczyń i woda ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej
♦ Wiek: od

4 lat

Przygotowania: Pusty słoik po dżemie należy po brzegi wypełnić

wodą i zanurzyć w nim 2-3 małe paski papieru krepowego, który za-
barwia wodę na kolor błękitny. Całość należy zamieszać łyżką i po oko-
ło minucie wyjąć papier krepowy. Potem dodaje się do wody środek do
mycia naczyń i wodoodporne konfetti. Od wewnątrz denka należy na-
nieść trochę kleju, aby słoik mocno zakręcić i zakleić.

Zabawa: Gdy dziecko potrząsa słoikiem, może zaobserwować jak

confetti opada powoli na dół. Dopiero gdy całkowicie opadnie ono na
dno słoika i dobrze widać błękit wody, słoik znowu się odwraca. Potem
przy użyciu obracanego słoika można robić zgadywanki. Dziecko ob-
raca słoik i zamyka oczy. Otwiera je dopiero wtedy, gdy uważa, że „śnieg"
już nie prószy.

Cel: Ćwiczenie to wzmacnia wytrwałość i koncentrację dzieci. Ob-

racany słoik może zawsze w domu przywoływać piękne przeżycia ze
ś

niegiem.

Spis treści

Drodzy Czytelnicy! ......................................................................

PODSTAWY TEORETYCZNE

Cztery pory roku..........................................................................

Z dziećmi przez rok ....................................................................

Relaks z muzyką ........................................................................

wiczenia relaksacyjne w ciągu roku ..........................................

Postawa siedząca i leżąca.............................................................

Jak prowadzić ćwiczenia relaksacyjne? .....................................

PRAKTYCZNE ĆWICZENIA

Wiosna

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................

Jednostka relaksacyjna „Gdyby ptaszek byl większy" ..............

Lato

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................

Jednostka relaksacyjna „Bajkowa podróż statkiem"....................

Jesień

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................

Jednostka relaksacyjna „Jesienny wiatr" ..................................

Zima

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................

Jednostka relaksacyjna „Blask świec i płatki śniegu"..................

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Andrea Erkert Dzieci potrzebują ciszy (Zabawy relaksacyjne na wiosnę, lato, jesień i zimę)
Rymowanki logopedyczne na każdą porę roku
Jedz i badz piekna Zdrowa dieta na kazda pore roku jedzib 2
Jedz i badz piekna Zdrowa dieta na kazda pore roku jedzib
Jedz i badz piekna Zdrowa dieta na kazda pore roku jedzib(1)
Jedz i badz piekna Zdrowa dieta na kazda pore roku
Jedz i badz piekna Zdrowa dieta na kazda pore roku jedzib
ŁATWE DIETETYCZNE POSIŁKI NA KAŻDĄ PORĘ
Makijaż na każdą porę dnia, kosmetologia, Makijaż(1)
ŁATWE DIETETYCZNE POSIŁKI NA KAŻDĄ PORĘ
Zabawy relaksacyjne na różne okazje
Dzieci potrzebuja ciszy A Erkert
Bordziewicz Wirginia Na każdą porę propozycje repertuarowe

więcej podobnych podstron