A

NDREA 

E

RKERT

 

Dzieci potrzebują ciszy

 

Zabawy relaksacyjne  

na wiosnę, lato, jesień i zimę

 

JEDNCSC 

KIELCE 1999 

Tytuł oryginału:     Kinder brauchen Stille

 

Hntspannungsspiele tur Iriihling, Sommer, Hcrbst und Winter

 

Copyright -r 1998 by Don Bosco Verlag. Miinchen

 

 Copyright for the Polish edilion by Wydawnictwo „Jedność", Kielce 1999

 

Przekład z języka niemieckiego 
Ryszard Zajączkowski

 

Redakcja i korekta książki 
Ewa Bojara

 

Redakcja techniczna 
Józef Bąkowski

 

ISBN 83-7224-030-2

 

Wydawnictwo „Jedność"

 

25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4

 

tel. (0-41) 368-11-10

 

www.jednosc.com.pl

 

e-mail: iedakcjafrtjednosc.com.pl

 

Drodzy Czytelnicy!

 

W ostatnich latach zmieniła  się  sytuacja  w  wyposażeniu  przed- 

szkoli i szkół. Wielu wychowawców narzeka na coraz większe grupy 
i  klasy;  wzrastająca  liczba  dzieci  powoduje  niedostosowania,  a  na- 
wet patologiczne zachowania. Te pierwsze pojawiają się bardzo czę- 
sto w dziedzinie społecznej. Należą do nich agresja, nerwowość, trud- 
ności w kontaktach, brak koncentracji. 

Niepożądane  zjawiska  w  stosunkach  społecznych  kształtują  się 

często już w przedszkolu, ale przeważnie dopiero w okresie szkolnym 
są dostrzegane przez rodziców jako trudności w osiąganiu pozytyw- 
nych  wyników  w nauce i  w innych  dziedzinach. Problem ten może 
przejawiać się wcześnie także w sferze fizycznej, na przykład jako za- 
katarzenie, zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów, zaburzenia mowy 
lub snu, albo jako choroby oskrzeli prowadzące do astmy. 

W prewencji  zdrowotnej  wychowawcy  potrzebują  szczególnej  po- 

mocy,  aby  zapobiec  niestosownym  zachowaniom.  Taką  pomocą 
mogą  być  ćwiczenia  relaksacyjne  towarzyszące  porom  roku,  ponie- 
waż są  w  stanie wspomagać dzieci, aby odnalazły właściwą równo- 
wagę  między  aktywnością  a  ciszą/odprężeniem.  Równowaga  ta 
sprzyja  zdecydowanie  kształtowaniu  si ę  człowieka  o  harmonijnej 
osobowości,  dla  którego  niezwykła  sytuacja  lub  stres  nie  są  powo- 
dem  do  „wychodzenia  ze  skóry"  lub  „utraty  panowania  nad  sobą", 
lecz który potrafi się opanować, a stawiane przed nim wymagania roz- 
wiązywać  spokojnie,  ufając  we  własne  siły.  Aby  osiągnąć  taką  rów- 
nowagę,  dzieci  potrzebują  specjalnie  wydzielonego  pomieszczenia, 
gdzie będą mogły zażywać ciszy i spokoju. Dziecko musi mieć moż- 
liwości wsłuchania i zagłębienia się w siebie, lepszego poznania sie- 
bie i  refleksji  nad  tym  co  przeżyte.  Dorośli,  którzy towarzyszą  dzie- 
ciom, powinni zawsze umożliwiać im tego rodzaju doświadczenia. 

Jednocześnie  w  ten  sposób  przeciwstawiają  się  oni szeroko  roz- 

powszechnionej  presji  sukcesu.  Poddawane  są  jej  j u ż   najmłodsze 
dzieci  i  nie  ogranicza  się  ona  tylko  do  dobrych  ocen  w  szkole,  ale 
obejmuje też czas wolny: zajęcia plastyczne, muzyczne i sportowe. 

Wychowawczynie szukają często ćwiczeń relaksacyjnych, których 

celem jest uspokojenie rozkrzyczanej grupy dzieci. Jeśli więc prze- 
ż

ycie ciszy ma wzmocnić koncentrację i wytrzymałość, to - moim zda- 

niem - celem każdego relaksu jest, aby dzieci same odkryty swoje 
zdolności. Wiele z nich może to zrobić bez żadnej pomocy, innym zaś 
przychodzi to z trudem. I właśnie im potrzebne jest wsparcie w dro- 
dze do samych siebie.

 

Moim zamiarem jest zachęcenie dorosłych, aby zyskali większą 

pewność przy wprowadzaniu ćwiczeń relaksacyjnych z dziećmi 
i w ciągu całego roku mogli sięgać do łatwych w realizacji pomysłów. 
W książce tej zostały zebrane twórcze ćwiczenia relaksacyjne obej- 
mujące cały rok. Prowadząc zajęcia jako wychowawczyni przedszkol- 
na, mogłam wszystkie te ćwiczenia dokładnie wypróbować w pracy 
z dziećmi.

 

W krótkiej części teoretycznej przedstawiam w zarysie znaczenie 

ś

wiadomego przeżycia pór roku przez dzieci. Ponadto wskazuję na 

ramowe  warunki ćwiczeń wyciszających i  relaksacyjnych oraz ich 
różne metody.

 

Druga, obszerna część pracy zawiera 100 ćwiczeń relaksacyjnych 

związanych z porami roku. W odniesieniu do każdej z nich przedsta- 
wiam też całą jednostkę relaksacyjną, która zawiera fazy ruchu i wy- 
ciszenia. Modele te mogą być przejęte i jednocześnie służyć jako 
przykładowe jednostki relaksacyjne.

 

Wykorzystując  podane propozycje  w pracy pedagogicznej nie 

można jednak zapominać o jednym: ćwiczenia relaksacyjne w cią- 
gu całego roku powinny sprawiać zadowolenie dzieciom i dorosłym.

 

Andrea Erkert 

Podstawy teoretyczne

 

Cztery pory roku

 

Wiosna, lato, jesień i zima to cztery etapy przyrodnicze w ciągu 

roku.  Ich  nazwy  wskazują  na istotne  zjawiska  w  naturze  oraz  prze- 
mienne stawanie się i przemijanie. 

Wiosna 

Wiosną jesteśmy  świadkami budzenia  się  przyrody  do życia. Robi 

się coraz cieplej, a dni stają się dłuższe. Ptaki wędrowne  wracają z 
południa.  Na  skraju  dróg  i  na  łące  możemy  odkryć  różnobarwne 
bogactwo kwitnących roślin.  Dzieci, opatulone jeszcze  w ciepłe ubra- 
nia, mogą  coraz  dłużej  przebywać  na  powietrzu. Także dorośli  stają 
się aktywniejsi i bardziej przedsiębiorczy. Wiele rodzin zabiera się do 
wiosennych porządków, a podczas weekendu wszyscy wybierają się 
chętnie  na  spacer  lub  przejażdżkę  rowerową.  W  lesi e  lub  na  łące 
można zauważyć zwierzęta, które obudziły się z zimowego snu, i za- 
obserwować  pracujące mrówki.  Ludzie,  którzy  są  szczególnie  skłon- 
ni do depresji, na  wiosnę odczuwają znowu radość i odzyskują pozy- 
tywne nastawienie do życia. Minęła j uż ciemna, przytłaczająca pora 
roku i dlatego wielu ludziom jest łatwiej rozpromienić się i zrzucić 
z  serca  różne  ciężary.  Na  wiosnę  świętujemy  również  Wielkanoc. 
Pisklęta, zające, baranki, kurczaki, kaczki, kwiaty i pisanki są typo- 
wymi symbolami związanymi z Wielkanocą i wiosną. Zgodnie ze starą 
tradycją,  stół  wielkanocny jest  obficie zastawiony,  a  dorośli  ukrywa- 
ją wielkanocne jajka i słodycze, z wielką radością i zapałem wyszu- 
kiwane przez dzieci. 

Lalo

 

Latem możemy zażywać kąpieli słonecznych i cieszyć się z łagod- 

nego  wiatru.  Podczas  wakacji  można  oddawać  się  ulubionym  zaję- 
ciom i uprawiać sport. Letnie temperatury zachęcają do wyjazdów 

7 

piknikowych  oraz  do  kąpieli  w  morzu  lub  na  pływalni.  Dzieci mogą 
szaleć  na  łące  lub  godzinami  grzebać  się  w  piasku.  Podczas  space- 
rów  można  odkryć  i  zaobserwować  rośliny  i  zwierzęta  z  najbliższej 
okolicy.  Długie,  ciepłe  l et ni e  wieczory  pozwalają  spotykać  się  na 
ś

wieżym  powietrzu.  Kusi  wtedy  szczególnie  atmosfera  ulicznych 

kawiarni,  lodziarni  i  ogrodowych  restauracji  otwartych  do  późna 
w  nocy. Jest to też okazja by  wspólnie z rodziną lub przyjaciółmi po- 
siedzieć we własnym ogrodzie lub na balkonie i w ten sposób odzy- 
skać utraconą zimą energię. 

Podczas letniego urlopu nad morzem możemy zaobserwować od- 

pływy i przypływy i uwrażliwić się tym samym na ruch wody w przy- 
rodzie. 

Jesień 
Jesień przynosi, przez wielu zupełnie niezauważane, plony i ostat- 

nie piękne słoneczne dni, które coraz bardziej ustępują dniom desz- 
czowym, a nawet wichurom. 

Wiatr zdmuchuje kolorowe liście z drzew i zachęca dzieci do pusz- 

czania  latawców.  O  tej  porze  roku  obchodzimy  dożynki i  dzień  św. 
Marcina. 

Wiele  zwierząt  przygotowuje  się  do zimowego  snu  i gromadzi  zi- 

mowe zapasy. Właśnie jesienią możemy poczynić interesujące obser- 
wacje przyrody. Deszcze, mgły i burze robią na dzieciach szczególne 
wrażenie. Skakanie  do kałuż  w  obuwiu  gumowym i w  przeciwdesz- 
czowym  ubraniu  sprawia  maluchom  wiele  radości.  Przypatrują  się 
one też pilnie dżdżownicom i innym malutkim stworzeniom. Jedno- 
cześnie wiele dzieci z powodu złej pogody dłużej przebywa w domu 
i wtedy właśnie odżywają prawie zapomniane zabawy. 

Zima 

Zimą  dni  są  krótkie  i  j u ż   o  piątej  po  południu  jest  ciemno.  Do- 

brze  ogrzany  pokój  sprzyja  teraz  przyjemnemu  wspólnemu  przeby- 
waniu.  Otaczająca  nas  przyroda  jest  w  stanie  spoczynku.  Wiele 
zwierząt  zapada  w  sen  zimowy,  a  gałęzie  drzew  bezpłodnie  wzno- 
szą się w niebo. 

Dzieci z utęsknieniem czekają  na  pierwszy  śnieg, ale dość często 

pada tylko deszcz ze śniegiem, co bynajmniej nie zachęca do wycho- 

8 

dzenia na dwór. Gdy wreszcie spadnie śnieg, dzieci chętnie obrzuca- 
ją się śnieżkami. Lepią bałwana i jeżdżą na łyżwach. Czas w domu 
można wykorzystać na czytanie dzieciom różnych historii lub oglą- 
danie z nimi kolorowo ilustrowanych książek. Gorąca filiżanka cze- 
kolady i zapalona świeca stwarzają miłą, przyjazną atmosferę.

 

Dzieci cieszą się z prezentów otrzymywanych na Mikołaja i pod 

choinkę.

 

W okresie adwentu i Bożego Narodzenia w wielu rodzinach pie- 

cze się ciasta i przygotowuje prezenty. Niejeden sklep nęci nasze pod- 
niebienie zapachem świątecznych wypieków. Również woń świec za- 
powiada zbliżające się święta.

 

Wraz z nastaniem Nowego Roku podejmuje się dobre postanowie- 

nia.

 

Uważnie obserwując i badając przyrodę bardziej świadomie prze- 

ż

ywamy dokonujące się w ciągu roku zmiany. Wewnętrzną równowa- 

gę możemy osiągnąć tylko wtedy, jeśli nie damy się ponieść naporo- 
wi czasu. Człowiek sam jest częścią natury i jej corocznego rytmu. 
Obserwowane zmiany pór roku oddziałują na wewnętrzne samopo- 
czucie wielu ludzi.

 

Z każdą porą roku związane są też powracające wciąż wydarze- 

nia i święta, a sam człowiek „rytmizuje" cały rok, odpowiednio do 
zmian zachodzących w przyrodzie. Wiosna, lato, jesień i zima mogą 
być wskaźnikiem „wewnętrznego" rytmu.

 

Z dziećmi przez rok

 

Młodszym dzieciom jest jeszcze trudno zrozumieć, jakie znacze- 

nie mają pory roku dla ich życia. Dzieci nie przeżywają świadomie 
praw natury. Pierwsze podstawowe doświadczenia czterech pór roku 
i związanych z nimi zmian w przyrodzie odbierają wszystkimi zmy- 
słami. Obserwują  i odkrywają z  zaciekawieniem, co dzieje na ze- 
wnątrz i nie potrafią jeszcze, jak dorośli, świadomie umieścić się 
w określonej porze roku. Zjawiska zachodzące w naturze można

 

9 

uzmysłowić dzieciom przez ćwiczenia relaksacyjne przeprowadzane 
w przedszkolu, w domu rodzinnym lub w szkole. Ćwiczenia te mogą 
pomóc  dzieciom  świadomie  obserwować  zmiany  dokonujące  się 
w  przyrodzie. Dzieci przeżywają cztery pory roku  w grupie lub  w kla- 
sie i w trakcie zabawy mogą dowiedzieć się o prawidłowościach wy- 
stępujących  w  naturze.  Ucząc  znajomości  czterech  pór  roku  przeka- 
zuje  się  jednocześnie  ważną  prawdę  o  życiu:  wszystko  ma  swój 
czas 
i każdy może być pewien, że po „ciemnych dniach" zimy pojawi się 
znowu słońce i będzie się można cieszyć z nadejścia lata. 

Wiele dzieci ma dziś coraz rzadziej okazję, aby intensywnie prze- 

ż

ywać  cztery  pory  roku.  Bezpośrednie  doświadczenie  natury  jest 

często  utrudnione  przez ruch  uliczny,  zwarte  osiedla mieszkaniowe 
nie posiadające w pobliżu lasów i łąk, przez oglądanie telewizji i ab- 
sorbujące  zabawki.  Aby  dzieci  zrozumiały  znaczenie  wiosny,  lata, 
jesieni i zimy, muszą ich całościowo doświadczyć. Dopiero wtedy, gdy 
same poczują  się częścią natury i jej corocznych zmian, mogą  dojść 
do  przekonania, że  należy ją chronić i  pielęgnować.  W całościowych 
doświadczeniach nie wystarczy tylko głowa, ale potrzebne jest całe 
ciało.  Dopiero  wskutek  bezpośrednich  doświadczeń,  przez  słuchanie, 
dotykanie,  oglądanie,  smakowanie  i  wąchanie,  dzieci  mogą  zrozu- 
mieć odwieczne prawo stawania się i przemijania. 

Ć

wiczenia  relaksacyjne,  zamknięte  w  corocznym  cyklu,  umożli- 

wiają  bezstresowe  i  całościowe  uczenie  się.  Ponieważ  wielu  dzieciom 
uczęszczającym  do  przedszkoli i  szkół  brak dziś  spokoju i opanowa- 
nia,  wychowawczynie  są  zobowiązane,  aby  stale  dbać  o  wprowadza- 
nie momentów ciszy, spokoju i odprężenia. Nie powinno to być tylko 
w  ściśle  określonych  godzinach,  aby  nie  było  szkodliwe,  lecz  żeby 
stanowiło  naturalną  część  dnia  w  szkole  lub  w  przedszkolu.  Rytm 
wyznaczony przez pory roku wyjątkowo dobrze nadaje się do podziału 
roku w szkole lub  w przedszkolu. W ten sposób dzieci, obserwując- 
całoroczne  zmiany  w  przyrodzie,  mogą  swobodnie  i  coraz  bardziej 
ś

wiadomie  obserwować  siebie i  swoje  otoczenie  oraz  gromadzić  siły 

do czekających je zadań.  Dzięki ćwiczeniom na  wyciszenie, odpowia- 
dającym  rocznemu  cyklowi,  ich  uwaga  będzie  odwrócona  od  „sztucz- 
nego"  zewnętrznego  świata  ku  rzeczywistości  wewnętrznej.  Dzięki 
temu  wiele  dzieci  będzie  się  mogło  lepiej  skoncentrować  i  całkowi- 
cie poświęcić jednej sprawie. 

10 

Relaks z muzyką

 

Muzyka może wspomagać relaks. Nadają się do tego spokojne 

i niezbyt skomplikowane fragmenty instrumentalne. (Wyjątek stano- 
wią  specjalne  kasety  muzyczne  z  tekstami  relaksacyjnymi  dla  dzie- 
ci).  Podczas  czytania  lub  opowiadania  fantastycznej  podróży  w  tle 
może pobrzmiewać muzyka instrumentalna, która wypetnia świado- 
mie  robione  przerwy  w  opowiadaniu  i  wtedy  wysuwa  się  na  pierw- 
szy plan. Muzyka  nadaje  się  do  odprężenia  szczególnie  w  pozycji le- 
żą

cej. Przed jej  słuchaniem  dzieci  otrzymują jedynie  wskazówkę, że 

mają  zamknąć  oczy  i  wyobrażać  sobie  coś  pięknego.  Fragmenty 
muzyczne  wybrane  do tego  rodzaju medytacji  nie  powinny  być zbyt 
długie. Odpowiednie są np. Marzenie Schumanna, Dla Elizy Beetho- 
vena lub  hiszpański  utwór  gitarowy  Romanza.  Te  krótkie fragmenty 
nadają się także dia młodszych, nie wyćwiczonych dzieci, które mają 
niewielką zdolność uwagi i koncentracji. 

Fragmenty muzyczne do zaśnięcia i relaksu, które zostały przygo- 

towane specjalnie dla dzieci, są dostępne  w sprzedaży na kasetach 
lub  płytach  kompaktowych.  Warto  polecić  choćby  Dziecięcy  kraj 
marzeń Detleva Jóckera, Chodź ze mną do źródła Wolfganga Poeplau 
i Ludgera Edelkóttera, Czas snu Edwina Evansa lub Symfonię serca 
Karunesha.  Takie  łatwe,  pogodne  utwory  instrumentalne  stanowią 
także doskonałą zachętę  do  snu dla małych dzieci. Łagodna muzy- 
ka, wpływająca na dobre samopoczucie oraz odprężenie ciała, ducha, 
duszy umożliwia pozbycie się stresu oraz pomaga w zachowaniu rów- 
nowagi i spokoju dzieciom (i dorosłym). 

Dobra muzyka relaksacyjna cechuje się tym, że jej tempo, ok. 60 

uderzeń na minutę, jest dostosowane  do pulsu  w  momencie odpo- 
czynku.  Przykładem  może  być  muzyka  medytacyjna  Reiki  Kamela. 
Ten dłuższy fragment jest przeznaczony przede wszystkim dla dzie- 
ci, które są już wprawione w ćwiczeniach relaksacyjnych. 

W  przypadku  dzieci  przedszkolnych  należy  zwrócić  uwagę,  aby 

muzyczne  odprężenie  nie trwało  dłużej  niż  pięć  -  sześć  minut. Wy- 
bór muzyki zależy też w dużej mierze od osobistych upodobań. Kto 
nie  lubi  utworów  klasycznych, może  korzystać  z  muzyki medytacyj- 
nej. W każdym razie wybrana muzyka powinna dawać radość i stwa- 
rzać cichą, przyjazną atmosferę. 

11 

Ć

wiczenia relaksacyjne w ciągu roku

 

Celem ćwiczeń relaksacyjnych jest przeżycie ciszy i wewnętrzne- 

go ukojenia, nie zaś uczenie bezruchu. Jeśli ćwiczenia te przez kilka 
tygodni regularnie przeprowadza się w grupie dzieci, można stwier- 
dzić, że bawią się one intensywniej i z większą wytrwałością. Dzieci 
mogą uczyć się lepszej koncentracji i relaksacji. Poprawie ulegają ich 
wzajemne stosunki, a u poszczególnych dzieci zostaje wzmocniona 
wiara w siebie i wyostrzone spojrzenie na to, co istotne.

 

Z ćwiczeniami relaksacyjnymi, zorientowanymi na tematy doty- 

czące pór roku, można połączyć elementarne obserwacje dotyczące 
przyrody i najbliższego otoczenia. Ćwiczenia relaksacyjne, w których 
dokonuje się  refleksji, czym obdarowała nas natura, pomagają 
dzieciom obchodzić się z nią uważnie i delikatnie. Zebrane owoce na- 
tury mogą być przechowywane w miejscu medytacji i zachęcać dzie- 
ci.  Szczególnie  pięknym  zwyczajem  są  „stoły  pór  roku",  które 
można spotkać w wielu niemieckich przedszkolach. W tym celu w wy- 
branym miejscu stawia się stót przykryty miękkim materiałem, na 
przykład aksamitem lub jedwabiem. Przy wyborze materiału trzeba 
też zwrócić uwagę, aby jego kolor był odpowiedni do pory roku. Na 
stole tym można położyć zebrane w danej porze roku dary natury. Stół 
ubogacają dodatkowo wazony z kwiatami i gałązkami. Przez cały rok, 
jako dekoracji, można używać też korzeni drzew i kamieni. Dekoru- 
jąc i stale uzupełniając „stół pór roku" oraz kładąc na nim interesu- 
jące znaleziska dzieci, uwrażliwia się je i uczy (w sposób zabawowy) 
ś

wiadomego rozpoznawania natury w zmieniających się porach roku.

 

W każdym ćwiczeniu relaksacyjnym, niezależnie od tego czy jest 

to ćwiczenie wyciszające, czy fantazyjna podróż, omawia się oraz in- 
tensyfikuje bogate dziecięce przeżycia. Odprężenie fizyczne i wy- 
ostrzenie jednego lub kilku organów zmysłów idą zawsze w parze. 
W przypadku bardzo wielu ćwiczeń relaksacyjnych rozwija się ponad- 
to motoryka oraz fantazja i kreatywność. We wszystkich ćwiczeniach 
następuje odprężenie mięśni i wyłączenie myślenia. Dziecko może 
w ten sposób uczyć się mentalnego pokonywania stresów. Często 
można przez to pozytywnie wpłynąć na lekkie zaburzenia snu, mowy, 
apetytu i choroby skóry, które powstają z powodu nerwicy. Fizyczne 
i duchowe ćwiczenia relaksacyjne, dostosowane do sytuacji i wieku,

 

12

 

mogą prowadzić u dzieci do wyraźnego zmniejszenia niedostosowa- 
nych zachowań i przyczyniać się do ich całkowitego zaniku. Dzieci 
stają się mniej agresywne i lękliwe. Ćwiczenia wyciszające i relak- 
sacyjne mogą wpłynąć na poprawę ich zdrowia i być prawdziwą 
pomocą życiową. Nie stanowią one jednak żadnego panaceum! Je- 
ś

li dzieci chorują duchowo i/lub fizycznie, należy koniecznie zasię- 

gnąć porady i pomocy fachowców, takich jak psychologowie, pedia- 
trzy itp., i przeprowadzić poważną rozmowę z rodzicami.

 

13 

Postawa siedząca i leżąca

 

W postawie leżącej  dzieci mogą  się  najtatwiej  uczyć  całkowitego 

odprężenia  i  rozluźnienia  mięśni.  Ćwiczymy  leżenie  na  plecach. 
W tym celu lekko zgięte ręce leżą obok ciata, a nogi są trochę rozsta- 
wione. Spadające  na  bok końce  stóp  sygnalizują  wyraźnie  odpręże- 
nie. Takiej postawy dzieci uczą się najlepiej w formie zabawy, choć- 
by przez następujące ćwiczenia na wyciszenie. 

Liściowe dziecko

 

 

Materiał: liście lub papier ♦ Uczestnicy: 2-3 osoby ♦ Wiek: od 4 lat 

Jedno dziecko leży na dywanie. Drugie przyklęka obok niego i przy- 

krywa  go  wybranym  materiałem. Leżące  dziecko  nie  powinno się po- 
ruszać, ale skoncentrować uwagę na oddychaniu i własnym ciele. Wresz- 
cie trzecia osoba z grupy odkrywa przykryte dziecko.

 

Kolczasta piłka podczas podróży odkrywczej

 

 

Materiał: kolczasta piłka (gumowa pitka z czopami) lub piłka tenisowa 
♦

 Uczestnicy: 2 osoby  ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko leżące  na plecach w postawie relaksacyjnej, kolczastą piłką 

lub piłką do masażu jest masowane przez drugie, siedzące obok niego 
w kucki. Piłkę toczy się po całym ciele. Leżące dziecko powinno w my- 
ś

lach  śledzie  jej  drogę.  Aby  ruch  był  płynny,  kolczasta  piłka  powinna 

zawsze pozostawać w kontakcie z ciałem.

 

14 

Rysowanie konturu ciała

 

 

Materiał: pisak i duży arkusz papieru ♦ Uczestnicy: 2 osoby 
♦

 Wiek: od 5 lat

 

Jedno  dziecko  leży  w  postawie  relaksacyjnej  na  dużym  arkuszu  pa- 

pieru.  Inne  odrysowuje  pisakiem  zarys  jego  ciała.  Leżące  dziecko  po- 
winno zamknąć oczy i w  myślach śledzić  drogę pisaka. W trakcie ćwi- 
czenia  należy  raczej  zachować  ciszę.  Wreszcie  leżące  dziecko  może 
otworzyć oczy, powoli wstać bokiem (w sposób spiralny) i obejrzeć swoją 
podobiznę.

 

Podczas tych trzech  ćwiczeń  wyciszających  na spostrzeganie ciała 

dzieci  mogą  przeżyć  przyjemne  odprężenie  wszystkich  jego  części. 
Rzadziej spotyka się dzieci, które wolą leżeć raczej na boku lub na brzu- 
chu, niż na plecach. Każdy z tych przypadków można zaakceptować. Nie 
należy się upierać, aby podczas ćwiczeń wyciszających wszystkie dzie- 
ci zamykały oczy i ściągały buty. Kto tego nie lubi, może postąpić ina- 
czej.

 

Podczas  siedzenia  istnieją  dwie  możliwe  postawy  relaksacyjne.  Dla 

młodszych dzieci lepsza jest postawa królewska. Tułów i głowa są wte- 
dy  wyprostowane,  ręce  leżą  na  udach  i  nie  dotykają  się.  Stopy  stoją 
mocno na ziemi.  Aby ułatwić  dziecku ćwiczenie postawy  królewskiej, 
można  mu  budować  mosty  myślowe:  „Wyobraź  sobie,  jesteś  królową 
(królem), która powinna prosto i dumnie siedzieć na swym tronie, aby 
przyjmować gości".

 

W przypadku postawy swobodnej, w tradycji treningów autogennych 

zwanej postawą dorożkarza, dziecko siedzi na przedniej połowie krze- 
sła. Nogi są trochę zgięte, a uda lekko rozwarte. Przedramiona i dłonie 
nie stykają się i leżą spokojnie na udach. Tułów jest lekko pochylony do 
przodu, a głowa zwisa swobodnie. Obie postawy nadają się do ćwiczeń 
na wyciszenie w rodzinie lub w kręgu z całą grupą.

 

Do ćwiczeń relaksacyjnych —w postawie  leżącej bądź stojącej -dzieci 

powinny  przynieść  ze  sobą  przykrycie  i,  jeśli  to  możliwe,  poduszkę. 
Poczucie  odprężenia  może być znacznie  lepsze z poduszką pod  głową 
lub pośladkami.

 

15 

Jak prowadzić ćwiczenia relaksacyjne?

 

W  przypadku  przeprowadzania  ćwiczeń  wyciszających  i  relaksacyj- 

nych  duże  znaczenie  maja.  zewnętrzne  warunki  ramowe.  Chociaż 
w  przedszkolach  i  w  szkołach  nigdy  nie  jest  całkiem  cicho,  hałas  i  ze- 
wnętrzne odgłosy powinny być stopniowo  wyciszane.  Ćwiczenia relak- 
sacyjne  należy  więc  przeprowadzać  w  możliwie  spokojnym  otoczeniu. 
Nie  musi  być  jednak  całkowicie  cicho.  Dzieci,  które  już  od  dłuższego 
czasu praktykują ćwiczenia relaksacyjne, nie dają się zbyt szybko zanie- 
pokoić.  Również  w  momentach  wymagających  koncentracji  w  przed- 
szkolu lub w szkole, może dojść do zakłóceń z zewnątrz, dlatego lepiej 
jest  nie  przygotowywać  żadnego  klinicznie  czystego,  wyizolowanego 
pomieszczenia,  które  nie  ma  nic  wspólnego  z  realnymi  warunkami. 
Wychowawczyni  powinna  umieć  włączyć  do  relaksu  czynniki  zakłóca- 
jące, na przykład w ten sposób: „Wszystkie dzieci są bardzo cicho i sły- 
szą,  że przejeżdża samochód.  Ale  jest  on  daleko  i  nam  nie przeszka- 
dza. Jesteśmy zupełnie spokojni i odprężeni". Czynników zakłócających 
i związanego  z  nimi zamieszania można też uniknąć  przez  ograniczo- 
ną liczbę uczestników. Doświadczenia wykazują wyraźnie, że najlepsze 
możliwości  wyciszenia są w grupie liczącej od 8 do 12 dzieci, których 
wiek i sytuacja są podobne. W grupach przedszkolnych i w klasach szkol- 
nych jest przeważnie więcej dzieci. Jeśli podział grupy jest niemożliwy, 
należy  wypróbować,  co  z  dziećmi  można rzeczywiście  zrobić.  Jeśli ro- 
dzice w domu chcą wykonywać z dziećmi ćwiczenia relaksacyjne, nale- 
ż

y wybrać cichy pokój, w którym nie dzwoni telefon, nie trzaskają drzwi 

i nie słychać szumów ulicznych. Wówczas odprężoną postawę udaje się 
najlepiej przyjąć w wygodnym fotelu lub na krześle.

 

Ważne  jest,  aby  pomieszczenie,  w  którym  odbywają  się  ćwiczenia 

relaksacyjne, nie było zbyt jasne lub ciemne. Powinno ono stwarzać miłą 
atmosferę i być stonowane.

 

Ubiór może być dowolny. Dzieci powinny po prostu nosić wygodne 

ubrania  i starać się zdejmować  obuwie. Po zakończeniu  każdego  ćwi- 
czenia relaksacyjnego może znowu pojawić się napięcie. Aby tego unik- 
nąć, dzieci zaciskają pięści i podnoszą wysoko ręce. Przeciągając się

 

16

 

odzyskują świeżość i rześkość. Jeśli ćwiczenia relaksacyjne uprawia się 
przed snem, to oczywiście nie należy oczekiwać odprężenia.

 

W  książce  tej  dla  ułatwienia  używa  się  pojęcia  „wychowawczyni", 

które  obejmuje  również  mężczyzn,  wszystkich  uczących  w  szkołach 
podstawowych i specjalnych, oraz rodziców. Osoby te łączy to, że w istot- 
nym stopniu mogą wspierać dziecko w jego rozwoju i wszystkie trudzą 
się przy jego wychowaniu.

 

17 

Wiosna

 

 

Na wiosnę przeżywamy budzenie się przyrody. Pierwsze ciepłe pro- 

mienie słońca pieszczą nam duszę, ducha i ciało. Spacerując lub ba- 
wiąc  się  na  świeżym  powietrzu możemy  zauważyć  ptaki  wędrowne, 
które wracają z ciepłych krajów. Dni stają się coraz dłuższe, a gdy mo- 
ż

emy wdychać zapach pierwszych kwiatów, to znaczy, że zbliża się 

Wielkanoc.  Będziemy  malować  pisanki,  piec  ciasta  wielkanocne. 
Ś

wiat wokół nas jest radosny, żywy i kolorowy. My sami czujemy się 

coraz swobodniejsi, ponieważ minął czas, w którym z powodu zim- 
na i ciemności najlepiej było pozostawać w domu. 

W proponowanych ćwiczeniach to aktywne poczucie życia może 

zostać  wszystkimi  zmysłami  świadomie  przeżyte  i  wzmocnione. 
Dziecko uczy się postrzegać swoje zmysły i ciało oraz staje się wraż- 
liwsze na zmiany w przyrodzie. 

20 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

 

Odczuwanie pióra na skórze

 

 

Materiał: pióro ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 3 lat 

Jedno dziecko leży na plecach w postawie zrelaksowanej, z zamknię- 

tymi oczami. Inne przyklęka przy nim i piórem dotyka jego ciała. Pióro 
wędruje bardzo powoli wzdłuż ciała. Leżące dziecko powinno w myślach 
ś

ledzić drogę pióra. Potem role się zmieniają. Na koniec w grupie można 

dzielić się doświadczeniami.

 

Wąchanie zapachów wiosny

 

 

Materiał: małe naczynia gliniane i kawałki płótna, gumki domowego użytku, 
różne materiały pochodzące z przyrody, np. gałązki świerkowe, gałązki 
jałowca, bratki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Gdy każde  dziecko rozpozna i nazwie  wszystkie przedmioty' pocho- 

dzące z przyrody, zajmuje postawę królewską i zamyka oczy. Wychowaw- 
czyni układa zebrane materiały w naczyniach glinianych i zamyka je, przy 
czym na  każdej pokrywce  kładzie  kawałek  materiału, który przyczepia 
gumką.  Dzieci  mają  teraz  wąchać  naczynia  i  dobrze  zapamiętać  ich 
zapach. Gdy zostaną powąchane wszystkie naczynia (4-6 sztuk), uczest- 
nicy otwierają oczy i we właściwej kolejności próbują wyliczyć zapachy.

 

21 

Ptaszku, piśnij!

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 3 lat 

Dzieci  siedzą  w  kręgu  na  krzesłach  w  postawie  królewskiej.  Jedno 

dziecko kładzie głowę na kolanach wychowawczyni i zamyka oczy. Ta 
z kolei mruga na inne dziecko, które bardzo cicho wstaje i obok pierw- 
szego dziecka mówi zmienionym głosem: „pip, pip, pip, kim jestem?" 
Potem znowu cicho siada na swoim miejscu. Zgadujące dziecko powin- 
no się teraz odwrócić i spróbować podać imię „ptaszka". Jeśli mu się to 
uda, role się zmieniaj;].

 

Zwierzęcy telefon

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat 

Dzieci siedzą na  krzesłach  jedno  za drugim lub  w  kręgu. Wybrane 

dziecko wymyśla zwierzę i pasujący do niego glos, który następnie bar- 
dzo  cicho  szepcze  do  ucha  sąsiadowi,  len  przekazuje  go  następnej 
osobie  itd. Trwa to tak  długo, aż  głos  zwierzęcia dotrze  do  ostatniego 
dziecka. Powinno ono powiedzieć innym, jakiego zwierzęcia jest to glos. 
Odpowiedź  musi  być  potwierdzona  lub  poprawiona  przez  pierwsze 
dziecko.

 

Kolorowy ptak rajski

 

 

i 

 Materiał: kolorów papier, nożyczki ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 
osoby ♦ Wiek: od 3 lat 

Dzieci w postawie stojącej tworzą krąg. Jednemu z nich przypina się 

kilkanaście papierowych pasków o długości ok. 30 cm. Następnemu

 

22 

dziecku zawiązuje się oczy. Potem jest ono kilkakrotnie obracane, 
a wreszcie prowadzone do pozostałych dzieci, zęby „na ślepo" wybrało 
kolorowego ptaka rajskiego.

 

Zaczarowany ptak

 

 

Materiał: „czarodziejska różdżka" ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób 
♦ Wiek: od 4 

lat 

Wychowawczyni  staje  przed  gromadą  dzieci  i  przez  czarodziejskie 

zaklęcie  zamienia  wszystkie  w  śpiące  ptaki.  Potem  odczarowuje  jedno 
dziecko i prosi je, żeby zapamiętało miejsca zajmowane aktualnie przez 
innych. Dziecko wychodzi  za drzwi, a wychowawczyni „czarodziejską 
różdżką"  dotyka innego  dziecka. Przez  dotknięcie staje się  ono  zacza- 
rowanym ptakiem i zmienia swe  miejsce. Dziecko stojące za drzwiami 
wraca teraz  do  wszystkich  i  powinno powiedzieć,  który ptak zmienił 
miejsce.

 

Wyszukiwanie jajek wielkanocnych

 

 

Materiał: jajko wielkanocne, piłka, kula itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub   
więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko siedzi  w postawie  królewskiej  i  ma zamknięte  oczy. Teraz 

daje mu się po kolei do ręki różne okrągłe i owalne przedmioty. Między 
nimi znajduje się  jajko  wielkanocne, które powinno zostać wymacane. 
Jeśli dziecko uważa, że rozpoznało jajko wielkanocne, wtedy mówi: „We- 
sołych Świąt!".

 

23

 

Wydmuchiwanie i pchanie podmuchem jajek 
wielkanocnych

 

 

Materiał: jajko wielkanocne dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: otl 4 lat 

Każde  dziecko  wydmuchuje  jajko  wielkanocne.  Potem  wszystkie 

dzieci siadają obok siebie na podłodze. Jedno po drugim próbują teraz, 
przez dmuchnięcie, potoczyć jak najdalej swoje jajko. Przed dmuchnię- 
ciem trzeba najpierw zrobić  głęboko  wydech a potem  wdech. Podczas 
ć

wiczenia nie należy rozmawiać. Zwycięzcą jest to dziecko, którego jajko 

potoczy się najdalej.

 

Złodziejski ptak

 

 

Materiał: różne przedmioty, takie jak, szklane kulki, guziki, kamienie, 
resztki materiału itp. ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 
4 lat 

Jedno dziecko z zamkniętymi oczami siedzi w postawie królewskiej 

na krześle, w środku kręgu. Ma obok siebie różnorodne przedmioty.

 

Inne dzieci są złodziejskimi ptakami i na zmianę próbują zabrać jakiś 

przedmiot.  Jeśli  dziecko  usłyszy  złodziejskiego  ptaka,  powinno  z  za- 
mkniętymi oczami wskazać kierunek, z którego się skrada. Jeśli złodziej- 
ski ptak zdobędzie jakiś przedmiot, wówczas role się zmieniają.

 

24 

Lis

 

Materiał: piłka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

 

Jedno dziecko gra rolę lisa, który zwinięty leży z zamkniętymi ocza- 

mi  pośród  siedzących  wokół  na  krzesłach.  Wychowawczyni  daje  cicho 
jednemu z dzieci piłkę, która wyobraża zdobycz. Zdobycz powinna być 
jednym  uderzeniem  przetoczona  obok  lisa.  Powinien  on  ją  wskazać, 
dopiero  gdy  dotrze  do  innego  dziecka.  Oczy  podczas  zabawy  należy 
zamknąć. Jeśli lis rozpozna właściwe miejsce, wówczas role się zmie- 
niają.

 

Skok kicającego zająca

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat 

Jedno  dziecko  siedzi  po  królewsku  lub  luźno  na  krześle  i  ma  za- 

mknięte oczy. Inne dziecko jest kicającym zającem, który kica obok sie- 
dzącego dziecka. Dziecko z zamkniętymi oczami powinno usłyszeć 
i policzyć skoki. Jeśli policzy prawidłowo, wówczas role się zmieniają.

 

Słuchanie zajęczych skoków

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat 

Dzieci stoją w kręgu i mają zamknięte oczy. Jedno dziecko stoi 

w środku i wydaje różne odgłosy, takie jak klaskanie, prztykanie palca- 
mi, tupanie itp. W pewnym momencie jakieś dziecko, w miejscu na któ- 
rym stoi, wykonuje podskok, a wszystkie inne muszą go „na ślepo" po- 
wtórzyć. Które z dzieci wykonało skok zająca i w porę go powtórzyło?

 

25 

Materiał: pitka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat 

Rozpoznawanie zwierząt

 

 

j   Materiał: karteczki z, nazwami zwierząt, bębenek ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 8 osób •'• Wiek: od 5 lat 

Każde  dziecko  otrzymuje  karteczkę  z  obrazem  zwierzęcia.  Za  każ- 

dym razem  dwie karteczki są takie same. Dzieci ze swymi  obrazkami 
poruszają się w pomieszczeniu w rytmie bębenka. Zawsze gdy spotyka 
się dwójka dzieci, mogą one wymienić się karteczkami. Gdy bębnienie 
ustanie,  wszyscy  muszą pokazać swoje  karteczki i zastanowić się, jaki 
ruch mógłby pasować do tego  zwierzęcia. Każdy pokazuje ruch „swo- 
jego" zwierzęcia i szuka partnera, który porusza się w podobny sposób. 
Podczas ćwiczenia nie powinno się rozmawiać.

 

Naśladowanie ptaka-mamy

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat 

Dwoje  dzieci stoi  w odległości  ok. 30 cm  od siebie. Jedno  gra rolę 

ptaka-mamy, która ptakowi-dziecku pokazuje różne ruchy, jak np. cho- 
dzenie w kucki lub robienie się dużym. Ptak-dziecko powinien wiernie 
naśladować ruchy. Dzieci  nie powinny  opuszczać swych  miejsc. Pod- 
czas ćwiczenia nic należy rozmawiać.

 

Szukanie słońca

 

 

Materiał: każdorazowo karteczki ze słońcem, deszczem i chmurami ♦ 
Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat 

Dzieciom pokazuje się trzy różne kartki, jedną ze słońcem, jedną 

z deszczem i jedną z chmurami. Potem zostają one zakryte i położone

 

26

 

obok  siebie.  Wychowawczyni  na  oczach  dzieci,  przez  ok.  30  sekund, 
szybko zmienia miejsca kartek. Potem mruga do jednego z dzieci, któ- 
re powinno wskazać kartkę ze słońcem. Jeśli zostanie ona znaleziona, 
wówczas rozpoczyna się następna runda zabawy.

 

Buty, buty - nic, tylko buty!

 

 

Materiał: samodzielnie wykonana lornetka, składająca si ę z dwóch   
papierowych rolek, pustego pudełka po zapałkach i sznurka ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 4 osoby  ♦ Wiek: od 3 lat 

Majsterkowanie:  do  ćwiczenia  na  wyciszenie  potrzebna  jest  lor- 

netka  z  papierowych  rolek.  Między  dwiema  rolkami  po  papierze  toale- 
towym przykleja się puste pudełko po zapałkach. Aby „lornetkę" moż- 
na było zawiesić, do rolek przymocowuje się sznurek.

 

Zabawa: każcie z dzieci siedzących na krzesłach w kręgu zdejmu- 

je buta i kładzie go na środku. Jedno dziecko, stojąc z lornetką, obser- 
wuje i opisuje wybrany but. Wszystko przebiega według starej zabawy 
„Widzę  to,  czego  ty  nie  widzisz".  Gdy  któreś  z  dzieci  uważa, że  opisy- 
wany but należy do niego, podnosi rękę.

 

Podkradanie marchwi

 

 

Materiał: marchew ♦ Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby  ♦ Wiek: od 5 lat 

Jedno dziecko gra rolę zająca, który śpi zwinięty na podłodze. Obok 

zająca  leży  marchew.  Inne  dzieci  siedzą  w  kręgu  na  krzesłach  i  też  są 
zającami,  mającymi  wielką ochotę na marchew. Wychowawczyni  mru- 
ga  na  jedno  z  dzieci,  które  bezszelestnie  powinno  przynieść  marchew. 
Jeśli zając usłysz}- kroki, wówczas wskazuje w odpowiednim kierunku. 
Gdy kierunek zostanie właściwie wskazany, niedoszły złodziej siada. Jeśli 
faz uda mu się ukraść marchew, wówczas role się zmieniają.

 

27 

Wiosenny łańcuch melodyczny

 

 

Wszystkie  dzieci poruszają się swobodnie  w pomieszczeniu. Jedno 

nuci cicho jakąś melodię i dotyka innego dziecka, które tę melodię kon- 
tynuuje. Kto „otrzymał" melodię, ten zatrzymuje się w czasie jej nuce- 
nia. To wszystko trwa tak długo, aż wszystkie dzieci będą nucić melo- 
die.  W  końcu  zatrzymuje  się  „początkowe  dziecko"  i  wyciąga  ręce  na 
boki. Bardzo wolno  wznosi je ponad głowę, a grupa nuci coraz ciszej. 
Melodia milknie, gdy dłonie dziecka się zetkną.

 

Tekst medytacyjny

 

 

Materiał: Wiersz Już jest Kduarda Morikcgo, ewentualnie koce i poduszki 
♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Dzieci mogą zająć dowolne postawy relaksacyjne. Zamykają oczy, 

a wychowawczyni  wolno i cichym głosem czyta wiersz Eduarda Mori- 
kego Już jest 

(1832).

 

Już jest

 

Wiosna swą błękitnej wstęgę 
znóiu ze powietrzu rozpuściła. 
Słodkie, znane aromaty 
te całym kraju roznieciła. 
Fiolki się rozmarzyły 
na jej przyjście podnieciły. 
- Słuchaj, w dali ciche tony! 
Wiosno, przyszłaś7C nasze strony! 
Pięknie cię witamy!

 

28

 

  Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat 

Dzieci  powinny  pozwolić,  aby  wiersz  przez  chwilę  działał  na  ic h 

wyobraźnię. Powstaną dzięki temu  wewnętrzne  obrazy i każde dziecko 
będzie mogło wyobrazić sobie wiosnę. Potem dzieci otwierają oczy 
i przeciągają się. Kto chce, może „swoją" wiosnę namalować.

 

Kwiatek

 

 

Materiał: różne kwiaty łąkowe, np. jaskier, stokrotka, pierwiosnek 

♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Podczas wiosennego spaceru można wspólnie z dziećmi zrywać róż- 

ne kwiaty łąkowe.

 

Gdy dzieci dokładnie rozpoznały zebrane kwiatki, zajmują postawę 

królewską i zamykają oczy. Potem jedno po drugim obwąchuje i dotyka 
po omacku kwiatka. Gdy określona ich liczba zostanie powąchana i do- 
tknięta, dzieci otwierają oczy i mówią, o jakie kwiaty chodziło.

 

Kropelkowy masaż

 

 

Materiał: koc i poduszka dla każdej pary dzieci  ♦ Uczestnicy: przynaj- 
mniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lal 

Dzieci łączą się w pary, biorą koc i poduszkę. Jedno kładzie się w od- 

prężonej  postawie  na  kocu, a  drugie  siada  obok.  Siedzące  dziecko  wy- 
obraża  sobie,  że  jego  palce  są  kroplami  deszczu,  które  masują  ciało 
leżącego partnera. Dziecko, które leży  ma zamknięte  oczy i próbuje 
w  myślach  śledzić  drogę  kropli  deszczu.  Mogą  one  być  bardzo  różnie 
postrzegane. Może delikatnie siąpić lub mocno padać. Niekiedy powo- 
li wychodzi wiosenne słońce i wtedy masujące dziecko kładzie dłonie 
na ciele partnera. Po  ok. 10 sekundach  dziecko jest  ostrożnie „budzo- 
ne", role się zmieniają. Xa koniec w grupie następuje wymiana doświad- 
czeń.

 

29 

Opisywanie wiosny

 

 

Materiał: -  ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Dziecko siedzi w postawie królewskiej lub swobodnej i ma zamknięte 

oczy. Wychowawczyni wypowiada wolno różne słowa lub zdania, jak np. 
,,Kwiaty kwitną", „Słońce świeci", „Trawa jest  miękka" itd. Te zdania 
lub słowa powinny zawsze odnosić się do wiosny.

 

Dziecko słucha ich i próbuje powoli ułożyć w myśli obraz wiosny. Po 

ok. 1-2  minutach  otwiera oczy  i  mówi  o swoim  obrazie  wiosny,  który 
potem może narysować.

 

Skradający się kot

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 7 lat 

Wszystkie dzieci, z wyjątkiem jednego, stoją plecami do środka krę- 

gu i wyobrażają sobie, że są ptakami. Jedno  dziecko gra rolę skradają- 
cego się kota i stoi w środku „ptasiego"  kręgu. Z tego  miejsca próbuje 
podkraść się z tylu do jakiegoś ptaka. Jeśli ptak zauważy kota, wówczas 
podnosi rękę. Jeśli  zaś kotu uda się złapać ptaka, to ten zostaje „skra- 
dającym się kotem". 

 

Słuchanie śpiewu ptaków

 

 

Materiał: najważniejsze odgłosy dnia codziennego i glosy ptaków nagrane 
na kasecie, odtwarzacz ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 
7 lat 

Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach i mają zamknięte oczy. Wycho- 

wawczyni odtwarza kasetę z różnymi odgłosami, takimi jak lanie się

 

30

 

wody  z  kranu, praca silnika,  kroki  itp. Wśród  nich  jest tez śpiew pta- 
ków.  Dzieci  powinny  się  dobrze  przysłuchiwać  i  policzyć,  ile  razy  jest 
odtwarzany śpiew ptaków.

 

Odgłosy można samodzielnie nagrać w domu. Kasety z glosami pta- 

ków można kupić w sklepie. Równie dobrze można tez wziąć Het i wy- 
grać na nim ptasie głosy.

 

Wąchanie zapachów kwiatowych

 

 

Materiał: chusteczki higieniczne lub serwetki, nitki, nożyczki, olejki 
eteryczne z zapachem fiołków, pelargonii, róży itp., papier do malowania 
i  flamastry ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Chusteczki  wiąże się  w środku  jak  kwiatki  i  wyskubuje  górne  war- 

stwy  papieru.  Każdy  kwiatek  skrapia  się  2-3  kroplami  olejku  zapacho- 
wego. Dziecko  siedzi  w postawie  królewskiej z zamkniętymi  oczami. 
Powinno powąchać każdy kwiatek i dobrze zapamiętać jego zapach. Po 
3—4 próbach  wąchania  może spróbować  ono  namalować kwiaty  według 
swego wyobrażenia.

 

31

 

Jednostka relaksacyjna 

„Gdyby ptaszek był większy"

 

 

Materiał: obręcz gimnastyczna dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat 

Wprowadzenie

 

Przykładowe możliwości użycia obręczy gimnastycznych:

 

♦

  kołowanie obręczy przed sobą, za sobą i z boku, 

♦

  otaczanie się kołującą obręczą, 

♦

  trzymanie obręczy poziomo przed ciałem i przekraczanie jej nogami, 

♦

  balansowanie na obręczy, 

♦

  wskakiwanie do obręczy i wyskakiwanie z niej, 

♦

  hula-hoop, 

♦

  obracanie obręczy ręką, 

♦

  trzymanie obręczy ponad głową i chodzenie na czubkach palców po 

sali, 

♦

  wykorzystywanie obręczy jako lustra, koszyka, korony, kierownicy, 

torebki itp. 

Cel: Wzmacnia się w ten sposób aktywność, fantazję, kreatywność, 

motorykę oraz silę woli. W swobodnej zabawie dzieci uczą się wszyst- 
kimi zmysłami poznawać materiał, z którego jest wykonana obręcz. Wy- 
chowawczyni sama  może ćwiczyć z  obręczą i zachęcać do  naśladowa- 
nia. Warto również wykorzystać pomysły poszczególnych dzieci i prze- 
kazać je całej grupie.

 

Krążąca obręcz - ćwiczenie na wyciszenie

 

Dzieci siedzą w kręgu ze swoimi obręczami i mają zamknięte oczy. 

Jedno dziecko stoi w środku i stawia obręcz, obracają i pozwala się jej

 

32

 

toczyć. Inne dzieci powinny dopiero wtedy podnieść rękę, gdy uważają, 
ż

e  obręcz leży cicho na ziemi. Potem obręcz jest jeszcze raz obracana. 

Teraz dzieci mogą obserwować to, co przedtem tylko słyszały.

 

Cel:  Kształcony  jest  zmysł  słuchu  i  zdolność  koncentracji.  Szcze- 

gólnie wrażliwe dzieci odczuwają, jak odgłos obracanej obręczy staje się 
głośniejszy i szybszy.

 

Zabawy ruchowe

 

Fruwamy, fruwamy...

 

Wszystkie dzieci bawią się w ptaki. Obręcze to gniazda ptaków roz- 

lokowane  w  rzędzie.  Dzieci  powinny  móc  przebiegać  między 
nimi 
i wymyślać różne sposoby fruwania nad gniazdami, np.:

 

♦

  bieg przodem i tyłem obok gniazd, 

♦

  bieganie zygzakiem wokół wszystkich gniazd, 

♦

  skakanie z jednego gniazda do drugiego, 

♦

  skakanie przez gniazdo, 

♦

  balansowanie na każdym gnieździe itd. 

Cel:  Pobudzanie  fantazji  dzieci.  Uczenie  zróżnicowanych  ruchów 

przez  zastosowanie  w  pomieszczeniu  różnych  przeszkód.  Wzmacnia- 
nie motoryki.

 

Uwaga, nie dotykać!

 

Dzieci idą dwójkami. Jedno trzyma obręcz poziomo, a drugie wcho- 

dzi w nią z góry. Dziecko w obręczy porusza się teraz idąc do przodu, 
w bok lub w tył, zginając się i przeciągając. Dziecko, które trzyma ob- 
ręcz powinno naśladować ruchy partnera, które powinny być tak dobrze 
pomyślane  i  wykonywane,  aby  nie  dotykać  obręczą  poruszającego  si ę 
dziecka.

 

33 

 
Cel: Ćwiczenie reakcji i fizycznej zręczności. Pogłębianie spostrze- 
gawczości i wrażliwości zmysłowej.

 

 

Ratuj się, kto może!

 

Obręcze  są  ułożone  w  jedno  duże  gniazdo.  Jedno  dziecko  gra  rolę 

kota,  który  wskakuje  na  drzewo  (stół,  krzesło  i  in. ),  przysiada  i  chce 
złapać  zdobycz.  Inne  dziecko  jest  ptakiem-mamą,  która  prowadzi 
wszystkie pisklęta-dzieci. Ptasia rodzina wspólnie wyfruwa, zbiera ziar- 
na,  bije  skrzydłami  ltd.  Dopiero  wtedy,  gdy  rozlegnie  się  wcześniej 
umówiony sygnał, wszystkie ptaki muszą szybko wrócić do gniazda. Kot 
przygotowuje się teraz do skoku i próbuje złapać jednego z ptaków. Jeśli 
wszystkie ptaki znajdą się  na czas  w  gnieździe,  kot próbuje szczęścia 
ponownie. Jeśli jakiś ptak zostanie złapany, role się zmieniają.

 

Cel: Zmniejszanie niechęci i agresji. Dzieci poznają instynktownie 

takie odczucia jak: ciepło gniazda, atak, lęk i ucieczka, ale też i pomiesz- 
czenie dające schronienie.

 

Faza ciszy

 

Wychowawczyni opowiada powiązaną z zabawą historię.

 

„Gdy kot zniknął, ptaki-dzieci fruną wraz z ptakicm-mamą do domu. 

Unoszą  się  nad  lasami  i  łąkami,  nad  domami  i  drogami.  Z  wysokości 
mogą  odkryć  małe  światło,  w  którego  pobliżu  znajduje  się  miękkie 
gniazdo. Obok drzew i krzewów ptasia rodzina leci do wygodnego, bez- 
piecznego  gniazda.  Wreszcie  gdy  przybyli,  każdy  ptak  wyszukuje 
w  gnieździe  przyjemne  miejsce.  Wszystkie ptaki są bardzo  zmęczone 
długą podróżą i kładą się".

 

Cel: Dzieci powoli się uspokajają i  w ten sposób tworzy się przej- 

ś

cie do opowieści relaksacyjnej „Możesz fruwać jak ptak".

 

34

 

Możesz fruwać jak ptak (opowieść relaksacyjna)

 

Jest piękny dzień. Niebo jest prawie bezchmurne, a świecące ston- 

ce przyjemnie  cię  ogrzewa. Gdy patrzysz do  góry,  możesz coś  odkryć 
między chmurami. Aby lepiej widzieć mrużysz oczy. Wtedy rozpozna- 
jesz małego, kolorowego ptaka. Wiesz, że jest to sikorka, która cicho 
i samotnie fruwa po niebie. Chciałbyś chętnie unieść się wraz z mą 
i w myślach wyruszasz w podróż. Rozkładasz swoje ramiona, stajesz na 
wietrze i machasz rękami w górę i w dół. Powoli ziemia usuwa ci się spod 
nóg i wznosisz się wysoko w niebo. Jesteś całkiem spokojny. Tu, wyso- 
ko jest pięknie. Czujesz wiatr wokół ciała. Robisz wdech i wydech, wdech 
i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

 

Patrzysz  na  ziemię.  Pod  tobą  jest  łąka  usiana  kwiatami.  Kwiaty  wy- 

glądają  na  bardzo  małe  i  mała  jest  też  ławka  pod  jabłonią.  Na  jabłoni 
możesz  zauważyć  domek  dla  ptaków.  Widzisz  strumień,  który  płynie 
przez łąkę. Woda unosi kawałek kory, który wraz z prądem kołysze się 
w  górę  i  na  dół.  Mały  kot  obserwuje  uważnie  przepływającą  korę. 
Widzisz to wszystko dokładnie. Spokojnie wykonujesz kręgi na niebie. 
Robisz wdechy i wydechy, wdechy i wydechy, oddychasz bardzo regu- 
larnie i samodzielnie.

 

Szybujesz wysoko nad górami. Promieniują one spokojem i bezpie- 

czeństwem. Wokół świergotają małe ptaki. Nie obawiasz się. Obserwu- 
jesz  dokładnie  krajobraz,  bo  może  zechcesz  go  namalować.  Potem 
wznosisz się wyżej, aż na szczyty gór. Odpoczywasz na jednym z wierz- 
chołków i odczuwasz w sobie ciszę. Czujesz, jak z ciszy wzrasta w to- 
bie nowa siła. Wiesz, że to dobrze. Krążysz jeszcze po niebie i odczu- 
wasz  w sobie siłę. Wiesz teraz, że  musisz być  w  ciszy, jeśli potrzebu- 
jesz siły.

 

Zaczerpnąłeś więc znowu dość siły i powoli szybujesz z powrotem 

ku  ziemi.  Z  pewnością  wylądowałeś  na  twardym  gruncie,  stajesz  na 
wietrze i rozkładasz ramiona. Idziesz powoli wzdłuż łąk i pól, az zno- 
wu doszedłeś do swojego domu. Wchodzisz i otwierasz oczy. Kładziesz 
się powoli na boku. Zaciskasz pięści, przeciągasz się. Teraz jesteś zno- 
wu świeży i rześki.

 

35

 

Dalsze możliwości

 

Oddech pisklęcia

 

 

Materiał: pusta puszka po konserwie, zielone, żółte, czerwone, białe 
i czarne kawatki grubszego papieru, ołówek, nożyczki i klej. 

Majsterkowanie: Pustą puszkę należy okleić zielonym papierem 

i pozostawić margines o szerokości 1,5 cm. Margines jest wielokrotnie 
nacinany, zginany do wewnątrz i mocno przyklejany. Na białym papie- 
rze  rysuje  się  i  wycina  odkrytą  skorupkę  jajka.  Ze  skorupki  wygląda 
pisklę wycięte z żółtego papieru, które ma czerwony dziób i czarne oczy. 
Z tylu jest przyklejona skorupka, tak że może ono wyglądać. Wreszcie 
to wszystko zostaje przyklejone w puszce, a głowa pisklęcia wystaje zza 
jej brzegu.

 

Zabawa: Dziecko  leży  wygodnie  na plecach. Na jego brzuchu stoi 

puszka  z  pisklęciem.  Dziecko  oddycha  spokojnie  i  regularnie,  obser- 
wując przy tym swoje pisklę. Przy każdym oddechu pisklę porusza się 
regularnie do góry i na dól.

 

Cel: Młodsze  dzieci  myślą, że przy każdym  oddechu  oddycha rów- 

nież  pisklę.  Dochodzi  tu  do  głosu  magiczne  myślenie  dzieci.  Aby 
pisklę  stało  mocno  na  brzuchu,  oddech  musi  być  bardzo  regularny. 
Wymaga to wytrwałości i koncentracji.

 

Dotykanie drzewa

 

 

Materiały: najróżniejsze materiały z przyrody, jak mech, siano, trawa, 
krzemyki, piasek itd., oraz klej i rolka tapety. 

Majsterkowanie: Materiały  z  natury  muszą być częściowo suszo- 

ne przez dwa - trzy dni. Z rolki tapety wycina się zarys drzewa (mniej 
więcej wielkości dziecka) i taśmą klejącą przyczepia go do ściany. Wresz-

 

36

 

cic przykleja się do niego wszystkie wysuszone materiały pochodzące 
z przyrody.

 

Zabawa:  Dziecko  stoi  z  zamkniętymi  oczami  przed  wykonanym 

drzewem i  zawieszonymi  na nim  materiałami. Bardzo  wolno przesuwa 
ręką po każdym z nich. Powinno dokładnie opisać, jaki materiał wyczuwa 
pod ręką  lub jak różni się  on  od poprzednich. Mile  i  niemile odczucia 
mogą być na koniec omówione.

 

Cel:  Dziecko  poznaje  właściwości  najróżniejszych  materiałów. 

Wspomagana jest w ten sposób jego zdolność tworzenia pojęć, uspraw- 
niany jest zmysł dotyku oraz ćwiczona koncentracja i wytrwałość.

 

37 

Lato

 

 

Latem opalamy się na słońcu i zażywamy przyjemnych, chłodzą- 

cych kąpieli w morzu lub w basenie. Wiele radości sprawiają najmłod- 
szym zabawy  w  piasku  lub  w  wodzie.  Podczas  wakacji  dużo  dzieci 
jest po raz pierwszy nad morzem, skąd przywożą one sporo nowych, 
wspaniałych wrażeń. Kto ma szczęście, może zaobserwować na pla- 
ż

y raka lub meduzę. Może też budować  olbrzymie zamki lub  stawiać 

wielkie babki z piasku. Fantazja dzieci nie ma tu granic. Chociaż przez 
cały rok  dostępne  są  w  sklepach  ulubione  przez  nas  owoce, to jed- 
nak  najlepiej  smakują  świeże truskawki  pochodzące  z  naszej  okoli- 
cy.  Ich  zbiór  u  rolników  sprawia małym i  dużym  wiele  zadowolenia. 
Lato  wiąże  się też z jeszcze inną przyjemnością: lodami, które są  we 
wszystkich  odmianach. Wieczory  przy  grillu  i  spotkania  w  ogrodzie 
sprawiają, że dla wielu z nas jest to szczególnie piękna pora roku. 

Za pomocą ćwiczeń na lato dzieci mogą wiele poznać swoimi zmy- 

słami,  przetworzyć  przeżycia  wakacyjne  i  podzielić  się  nimi.  Mogą 
przy tym powstać miłe wspomnienia na pourlopową codzienność. 

40

 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

 

Kosz owoców

 

 

Materiał: różne owoce, jak np. ananasy, niciom; truskawki, czereśnie, 
porzeczki itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat 

Dziecko siedzi  na krześle  w postawie  królewskiej. Wychowawczyni 

przygotowała  na  miseczkach  różne  kawałki  owoców.  Dziecko  bierze 
łyżkę  i  próbuje  je  kolejno  z  zamkniętymi  oczami.  Za  każdym  razem 
powinno rozpoznać owoc i nazwać go.

 

Wąchanie truskawek

 

 

Materiał: truskawki i różne przedmioty do wąchania, takie jak cytryna, 
perfumy, ocet itp., na osobnych miseczkach ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub 
więcej ♦ Wiek: od 3 lat 

Dziecko  wącha  najpierw  miseczkę  z  truskawkami.  Potem  zamyka 

oczy i wącha miseczki z najróżniejszymi materiałami. Na którejś z misek 
znajdują się truskawki, które należy odszukać. Gdy dziecko uważa, że 
je znalazło, otwiera oczy.

 

41 

Smakowanie truskawek

 

 

-----------------------------------------------------------------------------------------------

1

 

Materiał: rożen szaszłykowi dla każdego dziecka, truskawki, różne owoce 
pocięte na małe kawałki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 
lat 

Różne kawałki owoców nabija się na rożen szaszłyków}'. Na każdym 

rożnie  znajduje  się  zawsze  jedna  truskawka.  Dziecko  próbuje  z  za- 
mkniętymi  oczami  pierwszy  kawałek  owocu.  Jeśli  uważa,  że  jest  to 
truskawka, otwiera oczy. Dzięki temu ćwiczeniu dzieci nie tylko wysub- 
telniają swój zmysł smaku, ale  mogą też po prostu nauczyć się  dobrze 
smakować.

 

Szukanie skarbów w piaskowej górze

 

 

Materiał: duża miska z piaskiem, różne niale przedmioty, takie jak muszle, 
kamienie, kulki itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat 

W środku kręgu z krzeseł znajduje się duża miska z piaskową górą. 

Obok leżą różne „skarby": muszle, kamienie, kulki itd. Dziecko wycho- 
dzi za drzwi, a wychowawczyni zakopuje wszystko w piaskowej górze. 
Potem  zaprasza  dziecko,  które  powinno  pogrzebać  w  piasku,  wyczuć 
przedmiot i nazwać go. Wreszcie wyjmuje ono znaleziony „skarb". Je- 
ś

li został on dobrze rozpoznany, może poszukać jeszcze raz.

 

42 

Mój ulubiony owoc

 

 

Materiał: różne owoce ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦

 Wiek: od 3 lat 

Dziecko siedzi w postawie królewskiej. Wychowawczyni siada przed 

nim  z  czterema  -  sześcioma  różnymi  owocami.  Spośród  nich  wyszu- 
kuje w myśli swój ulubiony i opisuje go. Dziecko powinno znaleźć owoc, 
o  którym  mowa.  Jeśli  uważa,  że  wie,  podaje  odpowiedź.  Nagrodą  jest, 
oczywiście, kawałek owocu.

 

Wyszukiwanie mleka bananowego

 

 

Materiał: mleko bananowe i inne napoje mleczne, jak np. mleko czeko- 
ladowe lub malinowe ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko  siada  w  postawie  królewskiej  na  krześle  i  zamyka  oczy. 

Wychowawczyni podaje mu różne napoje  mleczne. Wśród nich znajduje 
sie  także  mleko  bananowe,  które  powinno  zostać  rozpoznane  przez 
dziecko.

 

A na koniec może warto urządzić wspaniałą fetę mleczną?

 

Jogurt z owocem

 

 

Materiał: duża łyżka, naturalny jogurt z dwoma - trzema kawałkami 
owoców, takimi jak ananasy, kiwi, maliny itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub 
więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko  siada  w  postawie  królewskiej  na  krześle  i  zamyka  oczy. 

Wychowawczyni  daje  mu  na  łyżce  kawałeczki  owoców  z  naturalnym 
jogurtem. Dziecko powinno posmakować owoce i nazwać je.

 

43 

Układanie muszli

 

 

Materiał: różne muszlo z urlopu ♦ Uczestnicy: przynajmniej 1 osoba 
♦

 Wiek: od 4 l a t  

Dziecko siada na poduszce ułożonej na ziemi. Wychowawczyni ukła- 

da z zebranych muszli dwie (a w przypadku starszych dzieci - do czte- 
rech)  różne  formy  geometryczne,  jak  np.  kwadrat,  prostokąt,  trójkąt, 
okrąg  itd. Dziecko powinno teraz  dokładnie  obejrzeć  te  formy,  zanim 
opuści pomieszczenie. Gdy czeka przed drzwiami, jedna z form zosta- 
je  trochę  zmieniona  przez  wychowawczynię.  Dziecko  proszone  jest 
znowu do sali i powinno powiedzieć, która z form ma inny kształt.

 

Nadmuchiwanie balonu

 

 

Materiał: balon dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 
2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat 

Każdy ma przed sobą balon. Najpierw wszyscy robią głęboki wydech 

i  wdech.  Potem  biorą  balony  i  próbują  nadmuchać  w  nie  możliwie  jak 
najwięcej powietrza. Powtarza się to jeszcze 2-3 razy. Wygrywa to dziec- 
ko, które nadmucha największy balon.

 

Znajdowanie muszli

 

 

Materiał: muszle, guziki, kawałki kory, kulki itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba 
lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko  siedzi  się  w  postawie  królewskiej  i  ma  zamknięte  oczy. 

Wychowawczyni podaje  mu różne  materiały, które powinny zostać po- 
macane. Zawsze, gdy dziecko uważa, że chodzi o muszlę mówi: „zna-

 

44 

lazłem  muszlę".  Gdy  każde  dziecko  pomaca  około  dziesięciu  różnych 
materiałów,  otwiera  oczy  i  ogląda  je  wspólnie  z  wychowawczynią,  by 
sprawdzić, ile razy naprawdę znajdowało muszlę.

 

Kamienie w szklance wody

 

 

Materiał: duża miska z wodą, matę krzemienie ♦ Uczestnicy: 1 osoba 
lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko siada w postawie królewskiej z zamkniętymi  oczami. Przed 

nim stoi duża miska z wodą. Wychowawczyni wrzuca do niej krzemień. 
Gdy zanurzy się on całkowicie i nie słychać już żadnego hałasu, wrzu- 
ca ewentualnie następny. Dziecko powinno dokładnie nasłuchiwać. Na 
określony sygnał otwiera oczy i mówi, ile razy usłyszało zanurzanie się 
krzemienia.

 

Obserwowanie fal

 

 

Materiał: jedwabny ręcznik (o wielkości przynajmniej 1 mx 1 m), 
dźwięcząca kula ♦ Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby ♦ Wiek: od 5 lat 

Dzieci trzymają za brzeg ręcznika. Na jego środku leży dźwięcząca 

kulka, która powinna być poruszana przez falujące ruchy ręcznika. Po 
ok.  1-2  minutach  dokonuje  się  dalszych  poruszeń,  zmieniając  posta- 
wę, np. klęcząc, siedząc, chodząc wolno dokoła lub tocząc kulę do okre- 
ś

lonego dziecka.

 

45 

Statki na szerokim morzu

 

 

Materiał: przeszkody, np. krzesła ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby 
♦ Wiek: od

 5 lat 

W pomieszczeniu ustawione są krzesła pełniące funkcje przeszkód. 

Jedno dziecko, mając zamknięte oczy, występuje jako statek. Inne dziec- 
ko  jest  kapitanem  i  powinno  prowadzić  statek  bezpiecznie  do  portu. 
Dzieci ustalają określony sygnał statku, jak np. prztykanie palcami, i stają 
twarzami  do  siebie  w  odległości  ok.  30  cm.  Kapitan  daje  teraz  cicho 
sygnał „odpłynięcia" i „statek" odpływa powoli, próbując wyczuć ruchy 
kapitana.  Trzeba  przy  tym  omijać  podwodne  skały  (przeszkody).  Na 
morzu jest dużo statków, a więc kapitan  musi uważać, żeby się  z sobą 
nie zderzyły. Statki, które się dotkną, muszą zaczynać od początku.

 

Powoli tonie statek

 

 

Materiał: duża miska z wodą, małe pudełko po serze, materiały o różnej 
wadze, takie jak pióra, wata, korki, krzemienie itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba 
lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Dziecko  stoi  przed  dużą  miednicą  z  wodą.  Po  wodzie  płynie  statek 

przewozowy- pudełko po serze. Dziecko powinno teraz pionowo wrzu- 
cać do niego materiały. Najpierw należy wybierać tylko takie, które nie 
pozwolą statkowi zbyt szybko zatonąć. Podczas ćwiczenia należy, w miarę 
możliwości, nic nie mówić, lecz całkowicie skoncentrować się na zada- 
niu.

 

46 

Pusta szklanka

 

 

Materiał: 4-6 jednakowych szklanek wypełnionych różną ilością wody, 
jedna pusta szklanka, widelec ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: 
od 5 lal 

Wszystkie  szklanki  stoją  na  stole.  Wychowawczyni  uderza  po  kolei 

widelcem  w  różnie  wypełnione  szklanki.  Na  koniec  uderza  w  pustą 
szklankę.  Dziecko  powinno  dobrze  zapamiętać  jej  dźwięk.  Potem  zaj- 
muje postawę  królewską lub swobodną i  zamyka  oczy. Wychowawczyni 
znowu uderza szklanki widelcem. Jeśli dziecko uważa, że słyszy dźwięk 
pustej szklanki, podnosi rękę.

 

Szukanie skarbu w morzu

 

 

Materiał: duża miednica z wodą i różne przedmioty, takie jak guziki, kulki, 
muszle, kamienie itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

W dużej miednicy z wodą znajduje się 6—8 różnych przedmiotów. 

Dziecko z zamkniętymi oczami chwyta ręką i próbuje wyłowić „skarb". 
Wybrany  na ślepo przedmiot  jest  obmacywany. Dziecko  opisuje  wygląd 
„skarbu" w dotyku i próbuje go nazwać.

 

Liczenie kropli wody

 

 

Materiał: kran ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej lub dorożkarskiej 

z zamkniętymi oczami. Wychowawczyni odkręca powoli kran, aż zaczną 
z niego spadać krople. Dziecko powinno je  liczyć w  myślach. Po mak- 
symalnie 20 kroplach kran jest zakręcany. Dziecko otwiera oczy i poda- 
je liczbę policzonych kropli.

 

47

 

Zamek piaskowy z chorągiewką

 

 

Materiał: duży płaski talerz z wilgotnym piaskiem, mała chorągiewka dla 
każdej parv dzieci, tępy nóż dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: przy- 
najmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat 

Na dużym płaskim talerzu jest usypany, w kształcie wysokiej  góry, 

wilgotny piasek. Na szczycie znajduje się chorągiewka. Każde z dzie- 
ci  (na  zmianę)  odejmuje  uważnie  nożem  część  góry,  tak  aby  chorą- 
giewka  nie  spadła. Trzeba  się  przy  tym  bardzo  skoncentrować  i  nie 
można  rozmawiać.  Jeśli  chorągiewka  się  wywróci,  partnerzy  mogą 
ponowić próbę.

 

Próbowanie warzyw

 

 

Materiał: różne warzywa letnie pocięte na małe kawałki, łyżka dla każdego 
dziecka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Dziecko przyjmuje postawę królewską i zamyka oczy. Wychowawczy- 

ni kładzie na łyżce do wypróbowania 2-3 małe kawałki warzyw. Dziec- 
ko powinno je posmakować i nazwać. Jeśli jeszcze zostanie warzyw, moż- 
na z nich wspólnie przygotować świetną zupę i spróbować, jak smakują 
gotowane warzywa.

 

Pakowanie walizki

 

 

Materiał: walizka podróżna, liczne przybor y urlopowe, takie jak 
szczoteczki do zębów, koszulki sportowe, kąpielówki, okulary do 
nurkowania itp. ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Przed dzieckiem leży walizka podróżna wypełniona przedmiotami, 

które mogą być potrzebne podczas letniego urlopu. Dziecko ogląda

 

48 

wszystko uważnie. Potem siada na krześle w postawie królewskiej i za- 
myka uczy. Teraz podaje się mu do pomacania przedmiot z walizki. Jeśli 
go  rozpozna,  może  zgadywać  dalej.  Jeśli  zaś  odpowie  błędnie,  na  jego 
miejsce wchodzi następne dziecko z grupy.

 

Słuchanie fal

 

 

Materiał: bęben oceaniczny ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby 
♦ Wiek: od 7 

lat 

Dzieci stoją podzielone w sali i mają zamknięte oczy. Wychowawczyni 

idzie cicho dokoła i zatrzymuje się w dowolnym miejscu, w którym gra 
na bębnie oceanicznym. Dzieci powinny uważnie słuchać i poruszać się 
posłusznie w kierunku dźwięku, macając drogę rękami.

 

Kosz piknikowy (część 1)

 

 

Materiał: kosz ze sztućcami, talerzami, filiżankami, napojami, chlebem, 
kiełbasą, serem itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Do  kosza piknikowego pakuje się sztućce, talerze, filiżanki, napoje, 

chleb,  kiełbasę, ser. Potem  jedno  dziecko  wychodzi  za drzwi. W tym 
czasie jeden przedmiot lub produkt spożywczy zostaje zabrany z kosza 
i  ukryty.  Dziecko  stojące  przed  drzwiami  wchodzi  znowu  i  próbuje 
znaleźć to, czego brakuje. Piknik  w  ogrodzie przedszkola lub na świe- 
ż

ym powietrzu może sprawić szczególne zadowolenie.

 

49 

Kosz piknikowy (część 2)

 

 

Materiał: papier do malowania i pisaki ♦ Uczestnicy: przynajmniej 
4 osoby ♦ Wiek: od 7 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach, w kręgu, w postawie królewskiej. Jedno 

z nich wymienia jakiś przedmiot, który powinien być w koszu pikniko- 
wym. Następne dziecko podaje kolejny przedmiot. Trwa to aż do mniej 
więcej ósmego dziecka (przy bardziej doświadczonych grupach - tak- 
ż

e dalej), które mówi, co można zapakować do kosza. Potem dzieci po- 

winny namalować  wymienione przedmioty  i produkty  spożywcze. Kto 
może jeszcze wszystko przypomnieć?

 

Pakowanie się przed wyjazdem na urlop

 

 

Materiał: różne przedmioty na letni urlop, kilka sztuk ubioru na zimę, 
walizka podróżna ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Wspólnie pakujemy walizkę, w której znajdują się różne przedmio- 

ty. Liczne z nich, takie jak okulary do nurkowania, koła pływackie, ręcz- 
nik itp. potrzebne  w  czasie urlopu  letniego  oraz  inne, jak rękawiczki, 
szalik,  czapka,  które  nie  są  wtedy  potrzebne.  Dziecko  powinno  z  za- 
mkniętymi oczami dotknąć tych przedmiotów. Jeśli uważa, że znalazło 
coś, co przyda się latem na urlopie, pakuje do walizki podróżnej. Na bok 
odkłada rzeczy potrzebne zimą. Gdy pakowanie jest zakończone, moż- 
na otworzyć oczy i sprawdzić rezultat.

 

50 

Czy czujesz nadmuchany balon?

 

 

Materiał: balon i koc dla każdej pary dzieci ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lat 

Dzieci  dobierają  się  parami.  Jedno  dziecko  kładzie  się  w  pozycji 

relaksowej  na kocu. Drugie podkłada mu pod  lewą nogę lekko  nadmu- 
chany  balon. Po  dziesięciu sekundach balon „wędruje" pod  lewe udo 
itd. Trwa to tak długo, aż balon dotrze pod głowę. Leżące dziecko pró- 
buje w myśli śledzić drogę balonu. Potem role się zmieniają.

 

51 

Jednostka relaksacyjna 

„Bajkowa podróż statkiem"

 

 

Materiał: balon dla każdego dziecka, wielki balon (o średnicy ok. 1 m), 
pompka do pompowania balonu, spadochron z nylonu z pętlą hamulcową, 
„czarodziejska różdżka" ♦ Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci ♦ Wiek: 
od 6 lat 

Wprowadzenie

 

Możliwości zastosowania balonu, np.:

 

♦

  nadmuchiwanie i wypuszczanie powietrza z balonu połączone z ob- 

serwacją tego, 

♦

  nadmuchiwanie balonu i piszczenie nim, 

♦

  nadmuchiwanie balonu, zawiązywanie go i wypuszczanie, 

♦

  podrzucanie balonu w pionie i łapanie go, 

♦

  obracania i chwytanie balonu w momencie podrzucania go oburącz 

do góry, 

♦

  pełzanie i prowadzenie balonu głową, 

♦

  prowadzenie balonu między nogami, w rozkroku, 

♦

  pocieranie balonu o głowę i wytwarzanie „elektrycznych włosów", 

♦

  trącanie balonu poszczególnymi częściami ciała, takimi jak głowa, 

nos, łokieć, palce, uda. 

Cel: W fazie  eksperymentalnej  dzieci uczą się różnych  możliwości 

zabawy balonem i rozwijają swą fantazję. W różny sposób można wyko- 
rzystywać ich pomysły. Aktywizuje się przy tym i usprawnia zdolności 
ruchowe.

 

52 

Balon wyrusza w podróż - ćwiczenie 
wyciszające

 

Dzieci  siedzą  w  kręgu  na  podłodze  i  mają  zamknięte  oczy.  Wycho- 

wawczyni podaje balon jednemu z dzieci, które, nic nie mówiąc, powin- 
no  się  z  nim  zapoznać  wszystkimi  zmysłami,  a  potem  przekazać  go 
sąsiadowi. Trwa to tak długo, aż wszystkie dzieci zetkną się z balonem. 
Na koniec wychowawczyni prosi o otwarcie oczu i sprawozdanie z pod- 
róży balonem.

 

Cel: Dzieci mogą używać różnych zmysłów. Czekając na balon uczą 

się cierpliwości i koncentracji.

 

Zabawy ruchowe 

Wytwarzanie fal

 

Dzieci siedzą przed chustą do falowania i trzymają ręce za plecami. 

Następnie, gdy jest już bardzo cicho, wychowawczymi prosi, aby dotknąć 
spadochronu za szlufki. Dzieci powinny wyszukiwać różne możliwości 
ruchu ze spadochronem, np.:

 

♦

  poruszanie chusty na dół i do góry, 

♦

  wywoływanie małych i dużych fal, 

♦

  napinanie chusty i chodzenie w kręgu, 

♦

  któreś z dzieci kładzie się w/pod chustą, a grupa wywołuje fale. 

Cel: Zabawa ze spadochronem stwarza możliwość przeżycia wspól- 
noty przez dzieci. Rozwijana i wzmacniana jest też motoryka. 

53 

Budzimy kapitana

 

Wychowawczyni  za  pomocą  „czarodziejskiej  różdżki"  zamienia  ba- 

lon}'  w  marynarzy, a  chustę  do  falowania  -  w  statek.  Potem  pyta  kogo 
jeszcze  brakuje  wśród  załogi.  Odpowiedź  brzmi:  „Kapitana".  Wycho- 
wawczyni prosi dzieci, aby były bardzo cicho i obudziły kapitana. Jest 
on  wielkim  balonem  ukrytym  pod  chustą  w  najdalszym  końcu  sali. 
Wychowawczyni  powoli  podnosi  chustę  i  wyprowadza  kapitana.  Aby 
wszystkie dzieci mogły go pozdrowić, ściągają obuwie i siadają w krę- 
gu.  Mogą  poruszać  kapitana  tylko  nogami  wzdłuż  i  wszerz,  wewnątrz 
kręgu.

 

Cel: Ogromny balon pod chustą stanowi  dla dzieci  moment zasko- 

czenia  i  kulminacyjny  punkt  jednostki  relaksacyjnej.  Zabawa  nogami 
powoduje ponadto bardzo wesołe przeżycia ruchowe. Ćwiczy się reak- 
cje i sprawność fizyczną.

 

Budzimy marynarzy

 

Wszystkie dzieci budzą swoich marynarzy (balony) i przyprowadzają 

ich  na środek statku  (spadochron). Gdy  wszyscy  marynarze są już  na 
pokładzie,  kładziony  jest  też  „kapitan".  Dzieci  powinny  tak  poruszać 
statkiem, aby, w miarę możliwości, żaden marynarz nie wypadł za bur- 
tę. Marynarze,  którzy  musieli  opuścić statek  z  powodu  wzburzonego 
morza, zostają wyeliminowani. Gdy już ich nie ma na pokładzie, dzieci 
powinny wnieść ich ponownie na statek i powtórzyć „rejs".

 

Cel: Zmienne  wprowadzanie  faz spokoju  i ruchu  dynamizuje zaję- 

cia.

 

Przez  fantazyjnie  zaaranżowaną  sytuację  zabawy  pojawia  się  oraz 

intensyfikuje zdolność identyfikacji. Przebieg ćwiczeń  ruchowych  musi 
być w grupie dostosowany, zróżnicowany i uaktywniony. Wśród dzieci 
wzmacnia się poczucie wspólnoty.

 

54 

Faza ciszy

 

Wychowawczyni  opowiada  następującą  krótką  historię,  zachęcającą 

do uczestnictwa w niej.

 

„Po  długiej  podróży  marynarze  z  kapitanem  przybywają  powoli  do 

celu. Statek zawija do portu i załoga po cichu go opuszcza. Marynarze 
i kapitan są zmęczeni  długą podróżą i postanawiają odpocząć. Przyno- 
szą koce i poduszki. Każdy szuka przytulnego miejsca, aby się położyć". 
Gdy „statek", „marynarze" i „kapitan" zostaną odłożeni  na bok,  dzieci 
powinny przynieść swoje koce i poduszki, aby odpocząć. Kto chce, może 
zdjąć buty i zamknąć oczy.

 

Cel: Jest to przejście do relaksacyjnej opowieści „Wsiądź do żaglów- 

ki". W tym miejscu powinien być jednak wprowadzony relaks muzycz- 
ny, np. szum morza.

 

Wsiądź do żaglówki (Opowieść relaksacyjna)

 

Pewnego  słonecznego  popołudnia  wybrałeś się  na spacer  do portu. 

Słońce  świeci  i  przyjemnie  ogrzewa  twoje  ciało.  Na  błękitnym  niebie 
możesz zauważyć krążące wkoło mewy. Idąc dalej dostrzegasz statki przy 
nabrzeżu.  Obok  wielkich  i  pięknych  statków  zauważasz  też  małą,  nie- 
pozorna żaglówkę. Zawsze chciałeś mieć taką na własność. Wiesz, że 
w twojej fantazji wszystko jest możliwe. Postanawiasz więc w myślach 
wsiąść do żaglówki i powoli opuścić port.

 

Morze jest całkiem spokojne. Robisz wdech  i wydech, wdech  i wy- 

dech.  Oddychasz  bardzo  regularnie  i  samodzielnie.  Ciepły  wiatr  mu- 
ska przyjemnie twą skórę. Możesz  wąchać bryzę  morską, która pieści 
twój nos.

 

Możesz  teraz  zauważyć  kilka  delfinów,  które  bawią  się  w  wodzie. 

Nieco dalej, widzisz małą wyspę. Chciałbyś ją chętnie odwiedzić. Skrę- 
casz w jej  kierunku. Gdy twoja żaglówka dobiła do brzegu, wysiadasz 
powoli.  Czujesz  ciepły,  miękki  piach  pod  stopami.  Idziesz  kawałek 
wzdłuż plaży, aż znajdujesz piękne i ocienione miejsce. Chciałbyś tam

 

55 

odpocząć. Kładziesz się powoli na piasku i zamykasz oczy. Jest tu bar- 
dzo  cicho  i  cisza  jest  również  w  tobie.  Robisz  wdech  i  wydech, 
wdech 
i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

 

Gdy  zaczerpnąłeś  dość  sil,  chcesz  pożcglować  do  domu.  Wstajesz 

powoli. Idąc do żaglówki,  możesz znowu poczuć ciepły, miękki piach 
pod stopami. Wsiadasz do żaglówki i płyniesz powoli do portu. Po przy- 
byciu  do  nabrzeża,  wracasz  wypoczęty  do  domu.  Wiesz  teraz,  że  jeśli 
chcesz wybrać się w podróż i zaczerpnąć nowych sil, musisz tylko uru- 
chomić fantazję i wsiąść do swojej żaglówki.

 

Wracasz powoli z podróży  i otwierasz oczy. Wstajesz powoli. Zaci- 

skasz pięści, rozciągasz się. Jesteś teraz świeży i rześki!

 

Możliwości kontynuacji

 

Oceniając  sytuację,  wychowawczyni  powinna  rozstrzygnąć,  czy  jed- 

nostka relaksacyjna „Bajkowa podróż statkiem"  może  być  kontynuowa- 
na. Jeśli tak, to można tego dokonać za pomocą samodzielnie  wykona- 
nych papierowych okrętów.

 

Statek na morzu

 

 

Materiał: samodzielnie wykonany statek z kolorowego, tęczowego lub 
dającego się składać papieru ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: 
od 4 lat 

Dzieci  dobierają  się  parami.  Jedno  kładzie  się  na  plecach  (leżąca 

pozycja relaksacyjna)  i  zamyka  oczy.  Drugie,  wykonanym  przez  siebie 
papierowym statkiem opływa ciało leżącego. Papierowy statek powinien 
być zawsze w kontakcie z ciałem. Leżące dziecko ma w myślach dokład- 
nie śledzić podróż statku. Gdy oplynic on cale ciało, role się zmieniają. 
Potem w grupie dokonuje się wymiany doświadczeń.

 

56 

Cel:  Ćwiczenie  to  intensyfikuje  postrzeganie  ciała.  Ponadto,  jako 

partnerskie, tworzy podstawę zaufania oraz wzmacnia koncentrację 
i wytrwałość.

 

Marzenia na płótnie żaglowym

 

 

Materiał: żaglowe lub lniane płótno, fragment odprężającej muzyki lub 
brzmiący instrument, jak np. metalofon, kuranty, trójkąt ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 5 lat 

Jedno dziecko leży w płótnie żaglowym i występuje w roli śpiącego 

kapitana. Czwórka pozostałych  dzieci  jest  marynarzami,  którzy  obie- 
ma  rękami  trzymają  mocno  rogi  płótna.  Marynarze  chodzą  wokół  po 
cichu, na palcach. Śpiący kapitan jest obracany w kierunku ruchu wska- 
zówek zegara i nie powinien być budzony. Aby  grupa nie  dokonywała 
zbyt szybkich i gwałtownych ruchów, celem relaksu należy włączać krót- 
kie  fragmenty  muzyczne  lub  używać  brzmiących  instrumentów.  Po 
dwóch  lub  trzech  minutach  dokonuje  się zamiana ról. Gdy  wszystkie 
dzieci  zakończą  swą  kolejkę,  dzielą  się  w  grupie  zebranymi  doświad- 
czeniami.

 

Cel:  Zabawa  ta  łączy  przeżycie  ruchu  i  muzyki.  Uwrażliwia  też 

zmysły, pobudza i rozwija motorykę oraz koordynację.

 

57 

Jesień

 

 

Jesień  przynosi  nam  ostatnie  słoneczne  dni,  ale  też  deszcze,  bu- 

rze i mgły.  Świeży  wiatr jesienny  pozwala  puszczać  latawce,  a  pod 
nogami  wspaniale  szeleszczą liście. Dzieci z zapałem zbierają kasz- 
tany i żołędzie, które posłużą do zabawy i majsterkowania. Wiewiór- 
ki, jeże i borsuki gromadzą teraz zimowe zapasy, a na polach i w sa- 
dach  rolnicy  zbierają  zboże,  warzywa,  jabłka,  gruszki  i  winogrona. 
Wielu  ludzi  świętuje  dożynki,  które  ostatnio  zyskały  na  ważności, 
ponieważ  nie  zawsze  wszyscy mogą  być  bezpośrednimi  świadkami 
wzrostu i zbiorów. 

Ć

wiczenia na jesień powinny przyczynić się do tego, aby w spo- 

sób  bardziej  intensywny  i  bogaty  przeżywać  zmiany  w  przyrodzie. 
W tym kręgu tematycznym mieszczą się różne ćwiczenia, które do- 
tyczą  przede  wszystkim oddychania.  Dzieci  najlepiej  podczas  zaba- 
wy uczą  się, jak  w  określonych (trudnych)  sytuacjach skoncentrować 
uwagę na oddychaniu i umieć się odprężyć. 

60 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

 

Liściowy człowiek

 

 

Materiał: liście z drzew liściastych ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby 
♦ Wiek: od 3 

lat 

Dzieci  łączą się  w pary. Jedno  w pozycji  leżącej  zajmuje  postawę 

relaksacyjną i, w miarę możliwości, zamyka oczy. Drugie kładzie uważ- 
nie liście na ciało leżącego dziecka. To ostatnie powinno potem powoli 
wstać i obejrzeć to, co zostało wykonane. Później role się zmieniają.

 

Gruszka czy jabłko?

 

 

Materiał: jabłko lub gruszka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: 

od 3 lat

 

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle. Wspólnie z wycho- 

wawczynią  obserwuje  jabłko  i  gruszkę  oraz zapamiętuje  kształty  obu 
owoców. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni podaje mu jabłko lub 
gruszkę.  Dziecko  dotyka  owocu  i  z  zamkniętymi  oczami  próbuje  go 
rozpoznać. Potem otwiera oczy i sprawdza, czy miało racje.

 

61 

Wiatrak

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 3 lat 

Dzieci  stoją  w  kręgu  i  grają role  wiatraków.  W  środku  znajduje  się 

„dziecko wiatru". Wydając polecenia, określa ono silę obracających się 
wiatraków. Jeśli „wiatrowe dziecko" trzyma ręce w górze, wszystkie dzie- 
ci obracają ramionami, jeśli ma ręce w pozycji poziomej -wówczas dzie- 
ci wykonują rękami jedynie ruchy okrężne, jeśli wreszcie jego ręce znaj- 
dują się przy ciele -wiatraki zatrzymują się. Po czterech - pięciu kolej- 
kach wybiera się nowe „wiatrowe dziecko".

 

Szukanie kasztanów w liściach

 

 

Materiał: duża miska z liśćmi, kasztanami i różnymi materiałami, takimi 
jak kamienie, korki, drewienka itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦ Wiek: od 3 

lat 

W  dużej  misce  znajdują  się  różne  materiały  i  kasztany.  Wszystko 

zostaje  przykryte  sporą  ilością  liści.  Dziecko  powinno  z  zamkniętymi 
oczami wyszukać w misce trzy - cztery kasztany.

 

Dotykanie kasztanów stopami

 

 

Materiał: kasztan, różne materiały, takie jak kamień, liść, trochę mchu itd. 
♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Zęby wykonać to ćwiczenie, dziecko musi zdjąć buty. Pod stopy kła- 

dzie się mu różne materiały. Powinno je teraz pomacać stopami i zna- 
leźć kasztan.

 

62 

Gdzie jest jabłko?

 

 

Materiał: jabłko, różne przedmioty, takie jak klocki, piłka, książka itd. 
♦ Uczestnicy: 

od 4 osób ♦ Wiek: od 3 lat 

Dzieci  siedzą  na  krzesłach  w  kręgu.  W  środku  znajdują  się  różne 

rzeczy i jabłko. Jedno z dzieci, zanim opuści pokój, powinno dokładnie 
obejrzeć zgromadzone przedmioty. Potem każde z dzieci ukrywa jeden 
z przedmiotów pod swoim swetrem. Dziecko,  które było za drzwiami, 
wchodzi znowu do pokoju i maca każdy sweter. Jeśli uważa, że znalazło 
poszukiwane jabłko, wyjmuje je spod swetra. Jeśli jabłko zostało znale- 
zione, role się zmieniają.

 

Masowanie stóp kasztanem

 

 

Materiał: kasztan dla każdego dziecka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦ Wiek: od 4 

lat 

Dziecko ściąga but i  kładzie  kasztan pod stopę. Druga stopa stoi 

mocno  na  ziemi  dla  zachowania  równowagi.  Kasztan  jest  poruszany 
powoli  nogą  w  jedną  i  w  drugą stronę.  Równomierne  i  powolne  ruchy, 
obejmujące  całą  płaszczyznę  stopy,  służą  jej  dobremu  wymasowaniu. 
Po upływie ok. minuty, odkłada się kasztan i porównuje obie stopy.

 

Dziecko czuje, że  masowana stopa uzyskała więcej stabilności. Po- 

tem masuje się kasztanem druga stopę i po minucie porównuje się ją 
z pierwszą.

 

63 

Gruszki i banany

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 4 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Co drugie dziecko jest grusz- 

ką,  a  pozostałe  bananami.  Jedno  dziecko  stoi  w  środku  i  kołatką  daje 
wskazówki.  Jeśli  uderzy  raz,  wszystkie  gruszki  muszą  klasnąć.  Jeśli 
uderzy dwa razy, wszystkie banany muszą tupnąć. Jeśli dziecko uderzy 
kołatką  kilka  razy  z  rzędu,  wszystkie  gruszki  i  banany  muszą  razem 
klasnąć i tupnąć.

 

Próbowanie chleba razowego

 

 

Materiał: różne rodzaje jasnego chleba, takie jak chleb pszenny, żytni, 
wiejski, oraz ciemny chleb razowy z wieloma ziarnami ♦Uczestnicy: 
1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Dziecko siedzi  w postawie  królewskiej na  krześle.  Ogląda różne 

gatunki  jasnego  chleba  i  porównuje  je  z  ciemnym  chlebem  razowym. 
Następnie, z zamkniętymi oczami, próbuje po kolei różnych kawałków 
chleba. Jeśli uważa, że znalazło kawałek razowca, podnosi rękę. Zakoń- 
czeniem zabaw}

7

 może być smaczne śniadanie dla całej grupy.

 

Wędrówka kasztana

 

 

Materiał: kasztan ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 4 lat 

Dzieci siedzą  na  krzesłach  w  kręgu. Jedno  dziecko  kładzie  ostroż- 

nie na ręce kasztan. Z rozłożonymi ramionami i na palcach powinno raz 
przejść wkoło tak, żeby kasztan nie upadł. Jeśli się to uda, dziecko może 
jeszcze raz powtórzyć rundę.

 

64 

Wycieczka

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 5 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich siedzi na środku 

w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Wychowawczyni mruga 
na jedno z dzieci, które udaje się na „wycieczkę". Dziecko to obchodzi 
po cichu krąg i siada znowu na swoim miejscu. Dziecko w środku otwie- 
ra oczy i powinno wymienić imię tego, kto wybrał się na „wycieczkę".

 

Dotykanie liści

 

 

Materiał: podobne materiały, takie jak papier gazetowy, papier do 
rysowania, papier fotograficzny, karton, jak też liście i lniana chusta 
♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Pod  lnianą  chustą  znajdują  się  podobne  materiały,  takie  jak  papier 

gazetowy, papier do malowania, papier fotograficzny, karton oraz liście. 
Dziecko powinno  bardzo  uważnie  sięgnąć  pod chustę  i  wyczuć znaj- 
dujące się tam materiały. Jeśli uważa, że czuje liść, podnosi go pod chu- 
stę. Jeśli liść rzeczywiście został znaleziony, dziecko  może ponowić 
próbę.

 

Rozpoznawanie i nazywanie liści

 

 

Materiał: liście z różnych drzew liściastych ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub 
więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Przed  dzieckiem  leżą  liście  z  różnych  drzew  liściastych.  Troje  — 

czworo  dzieci  (a  w  przypadku  dzieci  starszych  -  do  sześciu  osób)  od- 
różnia wspólnie l i ś c i e i nazywa je. Potem dziecko, które poznało

 

65 

liście, opuszcza salę. Wychowawczyni usuwa jeden liść. Dziecko, które 
było za drzwiami, wraca i próbuje odnaleźć brakujący liść.

 

„Łowienie" liści

 

 

Materiał: liście z różnych drzew liściastych, dwie słomki, jedna obręcz 
gimnastyczna ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Dwójka dzieci siedzi przed  obręczą  gimnastyczną. W środku  obrę- 

czy leżą liście. Każde dziecko powinno słomką „złowić" liście z obrę- 
czy. Aby dostarczyć odpowiednio dużo powietrza, przed każdym zassa- 
niem  należy  zrobić  głęboki  wydech.  W  tym  ćwiczeniu  potrzebna  jest 
duża koncentracja. W miarę możliwości nie należy rozmawiać.

 

Węszący jeż

 

 

Materiał: salaterka z 2-3 kroplami wonnego olejku, np. jabłkowego 
♦

 Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Dziecko  występuje  w  roli  jeża  i  powinno  najpierw  opuścić  pokój. 

Wychowawczyni ustawia  w pokoju salaterkę  z  wonnym  olejkiem. Jeż 
wraca i powinien, kierując się delikatnym nosem, doczołgać się do źródła 
zapachu, mając przy tym zawiązane oczy.

 

Gdzie jest kasztan?

 

 

Materiał: kasztan ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat 

Wszystkie dzieci siedzą na krzesłach w kręgu, a jedno stoi w środ- 

ku. Dzieci w kręgu trzymają ręce za plecami i przekazują sobie kasz- 
tan. W pewnym momencie stojące dziecko klaszcze w dłonie.

 

Teraz kasztan nie powinien być  dalej przekazywany. Dziecko znaj- 

dujące się w środku powinno odgadnąć, kto trzyma kasztan w ręku. Jeśli 
wskazało  właściwą  osobę,  zamienia  się  z  nią  rolą.  Jeśli  nie  -  dziecko 
pozostaje jeszcze jedną rundę w środku.

 

Między ciszą i burzą

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Przed rozpoczęciem zabawy  omawia się  z  dziećmi różne  nasilenia 

wiatru, z którymi łączy się odmienne znaki akustyczne.

 

Można poczynić następujące ustalenia:

 

♦

  wiatr = prztykanie palcami, 

♦

  cisza = założenie rąk za plecami, 

♦

  burza = klaskanie i tupanie. 

Teraz dzieci powinny się zastanowić, jakie  oddychanie  dopasować 

do  poszczególnego  nasilenia  wiatru.  W  związku  z  tym  można  z  dziec- 
kiem rozwijać następujące techniki oddychania:

 

♦

  wiatr = wydychać, głęboko zaczerpnąć powietrza i powoli je wypu- 

ś

cić, 

♦

  cisza = spokojnie wdychać i wydychać powietrze, 

♦

  burza = wydychać, głęboko zaczerpnąć powietrza i mocno je wypu- 

ś

cić. 

Gdy oddychanie zostanie omówione, wychowawczyni robi umówio- 

ne znaki, np. prztyka palcami, a dzieci odpowiadają odpowiednim „wia- 
trem".

 

67 

Wacik pozostaje w kręgu

 

 

Materiał: wacik i obręcz gimnastyczna dla każdej pary ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat 

Każda para dzieci siedzi  na podłodze, twarzami  do siebie. Między 

nimi znajduje się  obręcz gimnastyczna z wacikiem. Zadanie polega na 
tym, aby poruszać wacik przez dmuchanie, ale nie wydmuchać go poza 
obręcz. Podmuch nie może być więc zbyt staby, ani zbyt mocny. Przed 
jego wykonaniem dzieci powinny najpierw zrobić głęboki wydech, 
a potem głęboki wdech. W czasie dmuchania nie należy opuszczać miej- 
sca.

 

Dmuchanie na świecę

 

 

Materiał: świeca, zapalniczka dla każdej pary ♦ Uczestnicy: przynaj- 
mniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat 

Uwaga: to ćwiczenie może być wykonane tylko z tymi dziećmi, któ- 

re zostały już pouczone, aby bardzo ostrożnie obchodzić się z ogniem!

 

Każda para dzieci siada na stole twarzami do siebie. W środku stołu 

stoi zapalona świeca. Jedno z dzieci robi głęboki wydech, a potem wdech. 
Podczas dmuchania dziecko próbuje umieścić płomień świecy  w poło- 
ż

eniu ukośnym, a więc poruszyć go w kierunku swego partnera. Świeca 

nie może zgasnąć. Potem to samo próbuje wykonać drugie dziecko.

 

68 

Gaszenie świecznika

 

 

Materiał: 5-6 świec, zapalniczka dla każdej pary ♦ Uczestnicy: przynaj- 
mniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat 

Uwaga:  to  ćwiczenie  może  być  wykonywane  tylko  z  tymi  dziećmi, 

które zostały pouczone, aby bardzo ostrożnie obchodzić się z ogniem!

 

Na stole stoi obok siebie 5-6 zapalonych świec. Dwoje dzieci siedzi 

naprzeciw  siebie,  a  jedno  z  nich  jednym  podmuchem  usiłuje  zgasić 
możliwie  jak  najwięcej  świec.  Przed  każdą  próbą robi  się  głęboki  wy- 
dech i wdech. Potem następuje zmiana osoby i ponowne zapalenie zga- 
szonych świec. Zwycięża to  dziecko,  które  jednym podmuchem  zgasi 
najwięcej świec.

 

Wędrująca żołądź

 

 

Materiał: żołądź ♦ Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci ♦ Wiek: od 7 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu w postawie królewskiej. Jedno 

z nich stoi w środku i ma w dłoni niewidoczną dla innych żołądź. Dzie- 
ci  układają  dłonie  na  kształt  miseczek.  Dziecko  z  żołędzia  obchodzi 
siedzących  w  kręgu  i ostrożnie  dotyka ich rąk. W pewnym  momencie 
przekazuje żołądź innemu dziecku. Gdy obeszło wszystkich siedzących, 
wraca  na  swoje  miejsce.  Inna  osoba  z  grupy  powinna  zgadnąć,  komu 
ż

ołądź została przekazana. Oczywiście, może się też zdarzyć, że jest ona 

jeszcze w posiadaniu pierwszego dziecka.

 

69 

Kasztanowo-perłowy naszyjnik

 

 

Materiał: sznurek, kasztany lub drewniane peretki, wiertło do 
przewiercania kasztanów ♦ Uczestnicy: od 1 osobv ♦ Wiek: od 6 lat 

Niewielkim  wiertłem  należy  wykonać  otwory  w  kasztanach. Potem 

kasztany  i  drewniane  perełki  są  dowolnie  nawlekane  na  sznurek.  Tak 
powstaje  kasztanowo-perłowy  naszyjnik,  który  należy  zawiązać. Potem 
jedno z dzieci siada na krześle  w postawie  królewskiej i zamyka oczy. 
Powinno ono policzyć, ile kasztanów zawiera naszyjnik.

 

Wrażliwy budowniczy

 

 

Materiał: różne materiały z przyrody ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby 
♦ Wiek: od 7 

lat 

Dzieci dobierają się parami. Jedno z nich zamyka oczy i ze zgroma- 

dzonych materiałów ma zbudować wysoką wieżę. Dopiero gdy wieża się 
zawali, szczęścia próbuje  drugie dziecko. Aby ułatwić  pracę budowni- 
czego, jego partner może mu dawać pomocne wskazówki, np. „Uwaga, 
przesuń kamień trochę na lewo".

 

Kolce zapachowego jeża

 

 

Materiał: cytryna, goździki, długopis, wykałaczka ♦ Uczestnicy: 1 osoba 
lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Cala cytryna zostaje naszpikowana goździkami na kształt jeża, przy 

czym pyszczek i spód pozostają nietknięte. Oczy jeża mogą być zazna- 
czone długopisem. Nogi można zrobić z wykałaczek.

 

70 

Dziecko  siedzi  na  krześle  w  postawie  królewskiej  z  zamkniętymi 

oczami.  Obwąchuje  zapachowego  jeża  i  końcami  palców  próbuje  wy- 
czuć liczbę goździków. Ile kolców ma zapachów}'jez?

 

Sortowanie dyni

 

 

Materiał: rożnej wielkości dynie ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦ Wiek: od 7 

lat 

Dziecko ma posortować według wielkości 4-6 dyń i ustawić je obok 

siebie.  Potem  zamyka  oczy,  a  wychowawczyni  zmienia  ich  kolejność. 
Dziecko  „na  ślepo"  próbuje  teraz  od  nowa  je  posortować,  według  po- 
przedniego ustawienia.

 

71

 

Jednostka relaksacyjna 

„Jesienny wiatr"

 

 

 Materiał: szyfonowa chusta gimnastyczna dla każdego dziecka (chusty 
takie można kupić przeważnie w czterech podstawowych kolorach, a ich 
wielkość wynosi 62 cm x 62 cm) albo chusty do rytmiki bądź żonglerki 
♦ Uczestnicy: 

przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 5 lat 

Wprowadzenie

 

Możliwości zastosowania chusty szyfonowej, np.:

 

♦

  okrężne poruszanie chusty ręką przed sobą, 

♦

  krążenie całym ramieniem z chustą, 

♦

  obracanie się dokoła, 

♦

  kołysanie ręką do przodu i do tylu, 

♦

  zamaszyste poruszanie chusty ręką do góry i na dół, 

♦

  trzymanie chusty i chodzenie po sali, 

♦

  przeskakiwanie nad chustą leżącą na ziemi, 

♦

  formowanie chusty rękami na kształt piłki i otwieranie jej powoli jak 

kwiatek, 

♦

  trzymanie chusty przed twarzą i dmuchanie na nią, 

♦

  trzymanie chusty przed nosem i wyczuwanie oddechu. 

Cel:  W  swobodnej  zabawie  szyfonowymi  chustami  dzieci  poznają 

materiał  i  jego  właściwości.  Podczas  wspólnego  eksperymentowania 
mogą  być  rozwijane,  naśladowane  lub  uzupełniane  różne  pomysły. 
Wzmacniana  jest  przy  tym  wyobraźnia,  motoryka  i  dokładne  całościo- 
we postrzeganie.

 

Po zakończeniu fazy eksperymentalnej w grupie powinna odbyć się 

wymiana doświadczeń. Wychowawczyni rozmawia ze wszystkimi dzieć- 
mi o właściwościach szyfonowych chust i właściwym obchodzeniu się 
z  mmi.  Dzieci  mogą  też  zaprezentować  samodzielnie  wymyślone  ru- 
chy z chusta.

 

72

 

Słońce - ćwiczenie na wyciszenie

 

Dzieci siedzą w kręgu ze swoimi szyfonowymi chustami i układają 

je  wspólnie  na  kształt  słońca.  Dziecko,  które  rozpoczyna,  idzie  bardzo 
cicho ze swoją chustą do środka kręgu. Tam kładzie ją ostrożnie na ziemi 
jako  promień  słońca.  Wraca  potem  na  swoje  miejsce  i  mruga  na  inne 
dziecko, które  kładzie swą chustę  w taki sam sposób. Zabawa trwa tak 
długo, aż wszystkie dzieci położą chusty, tworząc kształt słońca.

 

Cel:  Uczenie  wytrwałości  i  koncentracji,  kształtowanie  wrażliwości 

estetycznej i poczucia wspólnoty.

 

Zabawa w siłę wiatru z użyciem szyfonowych 
chust - zabawa ruchowa

 

Wiosną, latem, jesienią i zimą,

 

czwórka wiatrowych dzieci działa.

 

Słuchaj cicho i odpowiedz:

 

jaką prędkość wiatru

 

z nieba nam zesłała?

 

Zanim zaczniesz, zrób wydech silny

 

i powietrze wypuść w sposób nieomylny!

 

Zrób potem wdech bardzo mocny,

 

aby chłopiec wiatrowy stał ci się pomocny.

 

Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha:

 

„Phh - phh, phh - phh..."

 

(przenca i poiutórzenie

!)

 

Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha:

 

„Phh - phh, phh - phh..."

 

Wiosną, latem, jesienią i zimą, 
czwórka wiatrowych dzieci działa. 
Słuchaj cicho i odpowiedz:

 

73 

jaką prędkość wiatru 
z nieba nam zesłała?

 

Zanim zaczniesz, zrób wydech silny...

 

Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:

 

„Phh - phh, phh - phh..."

 

(pizejzea i poztiórzeniel)

 

Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:

 

„Phh - phh, phh - phh..."

 

Wiosną, latem, jesienią i zimą.... 

Zanim zaczniesz zrób wydech silny.

 

Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej: 
„Phh - phh, phh - phh..." 
(prsenca ipoiclórzeniel)

 

Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej: 
„Phh - phh, phh - phh..."

 

Wiosną, latem, jesienią i zimą...

 

Czwarte wiatrowe dziecko wypoczywa pilnie 
i wraca z braćmi do domu usilnie 
Najsłabszy wiatr układa dzieci do spania 
i wieczorną nuci piosneczkę wśród ziewania.

 

Cel:  Podczas  zabaw}'  w  wiatr  dzieci  na  przemian  przeżywają  fazy 

ciszy i ruchu. Konkretnymi doświadczeniami dla nich są językowe, ryt- 
miczne i dźwiękowe elementy zabawy. Wersety, które się stale powta- 
rzają i różnicują, stwarzają dla dzieci złożoną, lecz plastyczną sytuację. 
W ten sposób można też poprawiać w grupie zdolność wyrazu, mowę 
i motorykę.

 

74 

Faza ciszy

 

Po zakończeniu ostatniego wersetu dzieci powinny przynieść koc 

i poduszkę, aby się wygodnie położyć. Zamykają oczy, a wychowawczy- 
ni nuci wieczorną piosenkę „Ojca Wiatru". Może to być po prostu zna- 
na dziecięca piosenka.

 

Cel:  Faza  ciszy  wprowadza  do  relaksacyjnej  opowieści  „Pozwól 

wznieść  się  twojemu  latawcowi".  W  tym  miejscu  można  też  umieścić 
relaks muzyczny z wiatrowymi szumami.

 

Pozwól wznieść się twojemu latawcowi 
(Opowieść relaksacyjna)

 

Jest piękny jesienny dzień. Wieje wiatr, który dobija się do twojego 

okna.  Wyglądasz  na  zewnątrz  i  widzisz  jak  z  drzew  spadają  kolorowe 
liście. Bierzesz swój latawiec i wychodzisz z nim z domu. Idziesz w pole. 
Po drodze słyszysz wiatr szumiący w koronach drzew. Wkrótce docho- 
dzisz  do  wielkiego  pustego  miejsca. Chcesz,  żeby  tutaj  wzleciat  twój 
latawiec. Przygotowujesz go więc do lotu i biegniesz z nim przed sie- 
bie. Powoli rozwijasz sznurek i twój latawiec wznosi się coraz wyżej, aż 
wreszcie szybuje spokojnie i regularnie na niebie. Z dołu jest mały i ko- 
lorowy. Marząc, towarzyszysz mu w locie.

 

Wspaniale jest leżeć na latawcu. Czujesz, jak wiatr łagodnie owiewa 

twoje plecy. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Robisz wdech 
i  wydech,  wdech  i  wydech. Czujesz się  dobrze.  W

T

iatr  łagodnie  kołysze 

latawiec w różne strony. Z góry widzisz wszystko bardzo małe i oddalo- 
ne. Dostrzegasz,  jak rodzina  wiewiórek biegnie  przez pola  do  lasu ze 
swoimi  zimowymi  zapasami.  Możesz  zauważyć  też  przelatujące  pod 
tobą jesienne liście, które wiatr nawiewa z pobliskiego lasu. Kołyszą się 
one, podobnie jak twój  latawiec. Robisz  wdech i  wydech, wdech i wy- 
dech.  Oddychasz  bardzo  regularnie  samodzielnie.  Oglądasz  wszystko 
dokładnie. Może zechcesz później namalować swe wspomnienia. Stop- 
niowo zbliża się czas powrotu na ziemię. Sznurek zwija się wolno, a twój

 

75 

latawiec regularnie i spokojnie opada na pole. Robisz wdech i  wydech, 
wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. W koń- 
cu latawiec ląduje łagodnie na ziemi. Jeszcze przez chwilę leżysz na nim 
i zażywasz ciszy. Potem wstajesz i wracasz do domu. Wiesz teraz, że jeśli 
chcesz zaznać ciszy, musisz tylko w marzeniach wznieść się na swoim 
latawcu.

 

Otwierasz oczy. Powoli wstajesz. Zaciskasz pięści i wyciągasz się. 

Jesteś świeży i rześki.

 

Dalsze możliwości

 

Jeśli temat „jesień" ma być pogłębiony z dziećmi, pojawiają się m.in. 

następujące możliwości.

 

Medytacja przy samodzielnie wykonanym 
przeźroczu

 

Materiał  do  wykonania  przeźrocza:  Do  wykonania  medytacyjnego 
przeźrocza  jest  potrzebny  koniecznie  projektor,  ramki  do  przeźroczy, 
rozsuwany  ekran  na  płótnie  (lub  białej  powierzchni  ściany).  Ponadto  jest 
potrzebny też płynny klej, pędzel akwarelowy nr 2, przezroczyste farby do 
malowania na szkle (podstawowe kolory, czerwony i żółty, aby uzyskać barwy 
jesieni) ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Wskazówki dotyczące wykonania przeźrocza: Należy  otwo- 

rzyć szklane ramy przeźrocza i położyć  na szkło 2-3 krople  kleju. Po- 
tem akwarelowym pędzlem  nałożyć podobną  ilość farby  dekoracyjnej 
do malowania szkła. Wreszcie zamknąć przeźrocze. Farby i klej muszą 
być użyte w takiej ilości, aby nic nie wypłynęło poza ramy.

 

Pod wpływem ciepła wydzielającego się z projektora, farby nakłada- 

ją się na siebie, co widać podczas oglądania przeźrocza. Należy pamię- 
tać, żeby temperatura wrzenia farb była niższa niż temperatura włączo- 
nego projektora.

 

76 

Medytacja: Samodzielnie wykonane przeźrocze jest wyświetlane na 

białym tle. Sala, w której odbywa się projekcja, jest nieco przyciemnio- 
na i rozlega się w niej muzyka medytacyjna. Dzieci mogą poddać się od- 
działywaniu nakładających się na siebie kolorów przeźrocza.

 

Cel:  Oglądanie  medytacyjnych  przeźroczy  pobudza  wyobraźnię 

dzieci.  Jednocześnie  płynne  kolory  oddziałują  uspokajająco.  Jesienią 
barwy  odgrywają  ważną  rolę.  W  medytacyjnym  przeźroczu  płyną  z  po- 
czątku szybko, a potem  coraz wolniej.  W  końcu powstaje  wyschnięty, 
„mocny" obraz medytacyjny, który odzwierciedla także jesienne zaśnię- 
cie  przyrody.  Gdy  przeźrocze  medytacyjne  przyjmie  swój  ostateczny 
kształt,  dzieci  mogą  na  różne  sposoby  interpretować  przedstawiony 
obraz.

 

Kolorowy bąk

 

 

Materiał: cyrkiel, linijka, nożyczki, kredki, biały papier fotograficzny, 
ołówek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat 

Przygotowania: cyrklem rysuje się na białym kartonie duży okrąg 

i  dzieli  się  go  na  osiem  równych  „kawałków  ciasta".  Dzieci  mogą  je 
pomalować w różnych kolorach jesieni. Potem krąg ten wycina się i prze- 
kłuwa w środku ołówkiem. W ten sposób powstaje bąk.

 

Zabawa: Dzieci siedzą w kręgu z zamkniętymi oczami i wyobraża- 

ją sobie jesień z jej kolorowymi liśćmi. Po minucie otwierają oczy i jed- 
no z dzieci obraca bąka. Kolory mieszają się wtedy. Gdy tylko dzieci 
mogą dostrzec poszczególne barwy, podnoszą ręce.

 

Cel:  Wzmacnianie  zdolności  postrzegania  kolorów  i  koncentracji 

dzieci.

 

77 

 

Zima

 

Zimą przeżywamy zawsze adwent i Boże  Narodzenie. Stare zwy- 

czaje i bożonarodzeniowe zapachy budzą wspomnienia i obrazy, które 
w sobie nosimy. Cicha, zimowa przyroda daje nam sposobność, aby 
znowu zastanowić  się  nad tym, co istotne  w życiu. Zamyka  się  przy- 
rodniczy krąg wzrostu i umierania. Wypoczywają rośliny i zwierzęta, 
aby  mieć  nowa  sitę  na  wiosnę.  Ludzie  wracają  do  swoich  ciepłych 
mieszkań. Blask świec i gorąca czekolada stwarzają szczególnie miłą 
atmosferę, w której opowiadanie różnych historii i oglądanie książek 
z obrazkami daje dzieciom bardzo dużo zadowolenia. 

Zamieszczone tu ćwiczenia wpisują się w zimową i przedświątecz- 

ną atmosferę. 

Ć

wiczenia na wyciszenie mogą wyostrzyć spojrzenie na istotne 

i ciche zjawiska codzienności. 

80 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

 

Nasłuchiwanie zimnych ogni

 

 

Materiał: zimne ognie, zapalniczka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦ Wiek: od 3 

lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu w postawie królewskiej. Wycho- 

wawczyni siada w środku i zapala zimne ognie. Dzieci mogą je oglądać 
lub z zamkniętymi oczami nasłuchiwać ich syczenia. Gdy zimne ognie 
się wypalą, można podzielić się swoimi wrażeniami.

 

Słuchanie melodii bożonarodzeniowej

 

 

Materiał: grający zegar z melodią bożonarodzeniową ♦ Uczestnicy: 
1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat 

Dziecko wychodzi za drzwi. Wychowawczyni nakręca zegar wygry- 

wający kolędę i ukrywa go w sali. Dziecko wraca i nasłuchuje dźwięków 
melodii, aby wykryć grający zegar. W miarę możliwości nie należy roz- 
mawiać, ponieważ zadanie to wymaga koncentracji i dużego zasłucha- 
nia.

 

81 

Topniejąca kostka lodu

 

 

i   Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat 

W przeddzień tego ćwiczenia wychowawczyni wraz z dziećmi przy- 

gotowuje w zamrażarce kostkę lodu, a potem ją rozmraża. Doświadcze- 
nie to wpływa następnego dnia na ćwiczenie wyciszające.

 

Dziecko  występuje  w  roli  kostki  lodu,  którą „słońce",  czyli  wycho- 

wawczyni, powoli topi. Słońce jest z początku bardzo małe, ale z wolna 
wschodzi, (idy staje się coraz większe, roztapia kostkę lodu. Wychowaw- 
czymi wyciąga się i staje na palcach, a dziecko robi się coraz mniejsze. 
Potem  można  zamienić  się  rolami.  Oczywiście,  w  zabawie  tej  może 
uczestniczyć też dwójka dzieci.

 

Dotykanie balonu z wodą

 

 

Materiał: balon, woda ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: 
od 3 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w ciasnym kręgu. Wypełniony wodą ba- 

lon wędruje teraz z ręki  do ręki, nie  dotykając palców. Każde  dziecko 
podaje  go  ostrożnie  swemu sąsiadowi. Zabawa trwa tak długo, aż ba- 
lon  zakończy  jedną  rundę.  W  ćwiczeniu  tym  nie  należy  rozmawiać, 
ponieważ przekazywanie balonu wymaga koncentracji i zręczności.

 

82

 

Chustka baby-jagi

 

 

Materiał: chustka na głowę i 2-3 różne kapelusze ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3

 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich zamyka oczy, a troje 

ustawia się blisko siebie. Spośród tej trójki jedno dziecko ma na głowie 
chustkę,  jako  baba-jaga,  a  dwójka  pozostałych  -  kapelusze.  „Ślepe" 
dziecko przyprowadza się do dzieci mających nakrycia głowy, aby przez 
dotyk rozpoznało, kto jest babą-jagą. Potem role się zmieniają.

 

Zimowy sen zwierząt

 

 

Materiał: ewentualnie koc i poduszka dla każdego z dzieci ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat 

Wszystkie  dzieci  odgrywają  role  zwierząt  (jeża,  wiewiórki,  borsuka 

itd.), które pogrążają się w zimowym śnie. W tym celu kładą się na ko- 
cach z poduszkami. Kto chce, może położyć się w postawie relaksacyj- 
nej  i zamknąć  oczy. Dzieci powinny być cicho  i  nie poruszać się. Kto 
przerwie milczenie lub wykona jakiś ruch, zostaje wyeliminowany i siada 
cicho na kocu. Zwycięzcą jest to dziecko, które najdłużej „spało".

 

Zimowy sen zwierząt jest dla dzieci  mentalną pomocą, która umoż- 

liwia zakosztowanie „snu".

 

83

 

Kto jest bałwanem?

 

 

Materiał: duża lniana chusta ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób 
♦

 Wiek: od 4 lat 

Podczas gdy jedno dziecko czeka za drzwiami, inne ukrywa się pod 

lnianą chustą, wyobrażając w ten sposób bałwana. Dziecko, które stało 
za  drzwiami,  wchodzi  teraz  do  sali  i  próbuje,  przez  rozglądanie  się 
dokoła oraz dotykanie, znaleźć bałwana. Jeśli go rozpozna, to teraz on 
zgaduje, a następne dziecko z kręgu przejmuje rolę bałwana.

 

Szukanie buta Mikołaja

 

 

Materiał: but Mikołaja i inne dziecięce buty (najwyżej cztery) 
♦ Uczestnicy: 

przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 4 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno dziecko stoi w środku 

i prosi, aby każdy położył przy nim po jednym bucie. Potem obok butów 
kładzie się buta Mikołaja. Dziecko powinno dobrze obejrzeć buty, a po- 
tem zamknąć oczy. Jedna osoba z kręgu wchodzi do środka i podaje in- 
nym jakiś but. Dzieci powinny odgadnąć, który but jest Mikołaja. Jeśli 
zostanie on znaleziony, tę samą próbę podejmuje następne dziecko.

 

Mandarynka w bucie Mikołaja

 

 

Materiał: but Mikołaja, mandarynki, orzechy, jabłka, pomarańcze 
♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat 

Do buta Mikołaja wkłada się  mandarynkę,  orzechy, jabłka i poma- 

rańcze. Dziecko powinno z zamkniętymi oczami wyjąć zawartość buta 
i rozpoznać ją przez dotyk rąk. Jego zadaniem jest znalezienie manda- 
rynki, która potem stanowi smaczną nagrodę.

 

84

 

Z pozostałych dodatków dzieci mogą przygotować sałatkę owocową 

z cukrem i z cynamonem, która jest zimowym smakołykiem.

 

Kto ma dzwoneczek?

 

 

Materiał: dzwoneczek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób 

♦ Wiek: od 4 

lat 

Dzieci trzymają ręce za plecami i siedzą blisko siebie. Jedno z nich 

opuszcza pomieszczenie. Podczas gdy czeka za drzwiami, inne dostaje 
do ręki dzwoneczek. Dziecko stojące na zewnątrz wraca teraz do sali, 
a to, które ma dzwoneczek, krótko dzwoni. Czy pierwsze z dzieci zgad- 
nie, kto dzwonił?

 

Karma dla ptaków

 

 

Materiał: zamykana puszka lub szklanka, karma dla ptaków 
♦ Uczestnicy: 1 

osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Puszka  lub  szklanka  zostaje  do  połowy  wypełniona  karmą  dla  pta- 

ków  i zamknięta. Jedno z  dzieci  gra rolę  głodnego, szukającego poży- 
wienia ptaka. Zamyka oczy, a wychowawczyni lub inny uczestnik zaba- 
wy wyszukuje miejsce w sali, z którego potrząsa puszką. Dziecko - ptak 
powoli  „odfruwa"  i  nasłuchując  szuka  źródła  pożywienia.  Aby  nie  po- 
tknęło się o jakiś przedmiot w pomieszczeniu, wychowawczyni lub inne 
dziecko po cichu go asekuruje.

 

85 

Kulig

 

 

Materiał: przykrycie od pudełka na buty ♦ Uczestnicy: przynajmniej 
6 osób ♦ Wiek: od 5 lat                                                                                    

Dzieci  siedzą  na  krzesłach  w  ciasnym  kręgu  i  mają  zdjęte  buty. 

Wychowawczyni  kładzie  jednemu  z  dzieci  na  stopy  przykrycie  od  pu- 
dełka na buty- „sanie". Aby ruszyły, muszą powędrować teraz na stopy 
sąsiada. Dalsze przekazywanie „sań" przez cały  krąg siedzących  doko- 
nuje  się  tylko  za  pomocą  stóp,  podczas  gdy  ręce  pozostają przy  ciele. 
Ć

wiczenie to jest znacznie trudniejsze, niż może się z początku wyda- 

wać. Dlatego dzieci powinny zachowywać się jak najciszej i całkowicie 
skoncentrować się na podawaniu „sań".

 

Dziadek do orzechów

 

 

Materiał: dziadek do orzechów, orzechy ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub 
więcej ♦ Wiek: o d 5 lat 

Dziecko siedzi w postawie królewskiej lub swobodnej z zamknięty- 

mi oczami. Wychowawczyni wywołuje orzechami różne odgłosy, jak np. 
stukanie w stół, upadanie na ziemię, pocieranie o blat stołu itp. W tym 
czasie  rozgniata  orzech  dziadkiem  do  orzechów.  Jeśli  dziecko  rozpo- 
zna kiedy ma miejsce ta ostatnia czynność, podnosi rękę. Jeśli zgadło, 
może  zjeść  orzech.  Gdy  ćwiczenie  to  jest  wykonywane  w  grupie,  to 
dziecko, które pierwsze rozpoznało moment rozgniatania, zjada orzech.

 

Potem  wszystkie  dzieci  mogą  piec  ciastka  orzechowe, które  bywają 

wręczane z okazji św. Mikołaja.

 

86 

Nasłuchiwanie kroków Mikołaja

 

 

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat            

Dzieci zastanawiają się jakie powinny być kroki Mikołaja i wspólnie 

je ćwiczą. Potem jedno z nich zamyka oczy, a drugie podskakuje, stuka, 
wlecze się  dokoła kręgu itp. W pewnym  momencie  wykonuje  krok Mi- 
kołaja.  Gdy  tylko  partner  uzna,  że  usłyszał  taki  krok  woła:  „Mikołaju, 
poznaję cię".

 

Ś

wietlne figury

 

 

Materiał: latarka, ewentualnie papier do malowania i pisanki dla dzieci 
♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat 

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Sala jest przyciemniona, a wy- 

chowawczyni światłem  latarki  na suficie  wykonuje proste figury  geo- 
metryczne. Dzieci powinny oczami lub palcami śledzić świetlny punkt. 
Potem  każde  może  narysować  zaobserwowaną  figurę,  która  pasuje  do 
zimy  lub  do Bożego Narodzenia. Kto chce,  może na  koniec ćwiczenia 
narysować kilka figur.

 

Niedźwiedź w jaskini

 

 

Materiał: płócienny ekran, projektor do przeźroczy ♦ Uczestnicy: 
przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 6 lat 

Sala  jest  nieco  przyciemniona.  Jedno  dziecko  czeka  przed  drzwia- 

mi,  a  drugie  gra  rolę  niedźwiedzia  i  ustawia  się  za  ekranem.  Światło 
projektora zostaje skierowane na ekran, tak że widoczne są tylko cienie 
„niedźwiedzia". Pojawia się teraz dziecko, które stało za drzwiami.

 

87 

Powinno ono zgadnąć, jaki niedźwiedź porusza się tak ciężko i niezgrab- 
nie.  Trudność  się  zwiększa,  jeśli  za  ekranem  są  ukryte  dwa  niedźwie- 
dzie.

 

Rozpoznajemy cienie przedmiotów

 

 

Materiał: płócienny ekran, projektor do przeźroczy, stoi, różne przedmioty, 
takie jak piłka, książka, filiżanka, obręcz itd. ♦ Uczestnicy: dowolna liczba 
osób ♦ Wiek: od 6 lat 

Sala jest nieco przyciemniona. Dzieci siedzą przed płóciennym ekra- 

nem, który jest oświetlony przez projektor. Za ekranem znajduje się stół, 
na którym ustawiono, jeden za drugim, cztery lub pięć różnych przed- 
miotów, takich jak piłka, książka, filiżanka, obręcz itp. Dziecko, na pod- 
stawie cienia, powinno je rozpoznać i zapamiętać. Potem projektor zo- 
staje  wyłączony. Dzieci  wymieniają przedmioty,  które -jak sądzą — roz- 
poznały  i  przypatrują  się  im  jeszcze  raz  przy  normalnym  oświetleniu. 
Zadziwiające jest, jak przedmioty zmieniają się w ciemności!

 

Słuchanie dźwięków

 

 

Materiał: dzwoneczki na paskach ♦ Uczestnicy: dowolna liczba osób 
♦ Wiek: od 5 

lat 

Wychowawczyni lub jedno z dzieci przywiązuje sobie do stóp dzwo- 

neczki  na  paskach.  Uczestnicy  zabawy  mają  zamknięte  oczy,  „muzy- 
kant" idzie powoli po sali i co krok dzwoni. Dzieci powinny z zamknię- 
tymi oczami śledzić jego drogę i palcem wskazującym pokazywać kie- 
runek, z  którego rozlega się  dźwięk. W pewnej  chwili „muzykant" się 
zatrzymuje i  dzwoneczki  milkną. Teraz dzieci  otwierają oczy i patrzą, 
czy potrafiły podążać za nimi.

 

Zapałczany wzór

 

 

Materiał: paczka zapałek ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: 
od 6 lat 

Wychowawczyni układa z zapałek prosty wzór. Dziecko przygląda mu 

się dokładnie i zapamiętuje go. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni 
zabiera jedną zapałkę. Dziecko powinno teraz wstawić ją w odpowied- 
nim miejscu wzoru.

 

Adwentowy kalendarz

 

 

Materiał: 23 puste pudełka po zapałkach i jedno zawierające orzech 
♦ Uczestnicy: 

1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat 

Dziecko siedzi przed 24 pudełkami po zapałkach, z których, z zam- 

kniętymi oczami, ma ułożyć kalendarz adwentowy. Pudełko z orzechem 
powinno być jednak ustawione jako ostatni kamień budowli. Jeśli wszyst- 
kie pudełka zostaną właściwie ułożone, budowniczy może zjeść zawar- 
tość ostatniego z nich.

 

Wariant. W każdym pudełku znajduje się mała kulka, a tylko w jed- 

nym orzech. Pudełko z orzechem dziecko powinno ustawić na wieży jako 
ostatnie! Czy uda się wyszukać to pudełko?

 

Liczenie orzechów

 

 

Materiał: pusta puszka, orzechy, dwa drewniane drążki ♦ Uczestnicy: 
1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Dziecko ma zamknięte oczy. Wychowawczyni zderza drewniane 

drążki. W tym czasie wrzuca orzechy do pustej puszki. Gdy znajdzie

 

się w niej około pięciu orzechów, dziecko otwiera oczy i podaje liczbę 
orzechów, które do niej wpadły. Nic jest wcale larwo rozróżnić odgłosy 
drewnianych drążków i orzechów. Kto dobrze

 

Językowy „komputer"

 

 

Materiał: rodzynki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat 

Jedno dziecko zamyka oczy i wyciąga język, a drugie kładzie mu na 

nim  uważnie,  maksymalnie  cztery  rodzynki.  To  pierwsze  powinno  je 
policzyć jak komputer. Bez względu na to, czy wynik się zgadza, rodzynki 
zawsze smakują. Czy są mistrzowie językowego liczenia, którzy wyczują 
i policzą nawet 10 rodzynków?

 

Taniec ze sztucznymi ogniami

 

 

Materiał: dwa sztuczne ognie dla każdej pary ♦ Uczestnicy: przynaj- 
mniej 10 osób ♦ Wiek: od 7 lat 

Dzieci  ustawiają  się  w  ten  sposób,  że  powstaje  zewnętrzny  i  we- 

wnętrzny krąg. Każdorazowo dwójka dzieci ustawia się naprzeciw sie- 
bie. Każde z dzieci znajdujące się w wewnętrznym kręgu otrzymuje do 
ręki zapalony zimny ogień i biegnie z nim  dokoła. Dzieci w zewnętrz- 
nym kręgu przyglądają się temu tańcowi. Na krótko przed wygaszeniem 
zimnych ogni, dzieci z wewnętrznego kręgu zatrzymują się znowu przed 
swymi partnerami i własnymi ogniami zapalają ich ognie. Teraz dzieci 
stojące na zewnątrz rozpoczynają podobny taniec.

 

90 

Rozpoznawanie dźwięku

 

 

Materiał: szklanka, widelce, 5-6 różnych przedmiotów, np. miska, garnek, 
puszka, trójkąt, dźwięczący drążek itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦ Wiek: od

 7 lat 

Jedno z  dzieci uderza ostrożnie  widelcem  w szklankę i  inne  przed- 

mioty  oraz  słucha  uważnie  dobywających  się  dźwięków.  Szczególną 
uwagę powinno zwrócić na wysokie tony pustej szklanki. Potem zamy- 
ka oczy. Teraz inne dziecko uderza ostrożnie w różne przedmioty. Gdy 
tylko  zgadujące  dziecko  uważa,  że  słyszy  wysoki  ton  pustej  szklanki, 
podnosi rękę.

 

Medytacja przy motywie bożonarodzeniowym

 

 

Materiał: przeźrocze z motywem bożonarodzeniowym, np. obraz szopki, 
projektor, płócienny ekran ♦ Uczestnicy: nieograniczona liczba osób 
♦ Wiek: od

 6 lat 

W ciszy i spokoju dzieci oglądają bożonarodzeniowy  obraz. Aby jak 

najlepiej zapamiętać jego treść, dzieci powinny go na zmianę intensyw- 
nie  obserwować,  a  potem  rozpamiętywać  z  zamkniętymi  oczami.  Te 
czynności mogą być powtarzane kilka razy, zależnie od zdolności dzie- 
ci do koncentracji, tak aby obraz byt aktywny i żywy w podświadomości. 
Po  zakończeniu  medytacji  można  podzielić  się  w  grupie  doświadcze- 
niami. Kto lubi, może też namalować i wystawić swój bożonarodzenio- 
wy obrazek.

 

91 

Jednostka relaksacyjna 

„Blask świec i płatki śniegu"

 

W okresie adwentu można z naturalnych materiałów ułożyć z dzieć- 

mi mandalę. W tym celu, podczas spaceru, mogą one zebrać odpowiedni 
materiał  lub  przynieść  go  z  domu.  Zamieszczoną  poniżej  listę  mate- 
riałów należy więc rozumieć tylko jako propozycję.

 

 

Materiał: koniecznie szyszki jodtowe, gałęzie, goździki, laski cynamonu, 
wysuszone skórki pomarańczowe itd. dla każdego dziecka. W każdym 
przypadku potrzebne są: poduszki, małe znicze, miski na materiały, gruba 
ś

wieca i zapalniczka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 

5 lat 

Wprowadzenie

 

Dzieci siedzą na poduszkach w kręgu. W środku stoją miseczki 

z najróżniejszymi  materiałami, świeca i znicze. Każde  dziecko bierze 
coś z miski i wącha tę rzecz, dotyka i ogląda uważnie.

 

Możliwości kontaktu z naturalnymi materiałami, np.:

 

♦

  oglądanie kształtu i koloru, 

♦

  macanie stopami, 

♦

  dotykanie poszczególnych części ciała, 

♦

  lekkie stukanie w podłogę, 

♦

  pełzanie i balansowanie z naturalnymi materiałami na plecach. 

Dzieci mogą sobie pokazywać swoje materiały i wymieniać się nimi. 

W miarę możliwości powinny przy tym zachować całkowitą ciszę lub 
tylko szeptać. Potem wszystko znowu wraca do miski.

 

Cel: Dzieci mogą poczynić podstawowe obserwacje. Ostrzejsze 

i wrażliwsze staje się ich spojrzenie na małe i ciche rzeczy w codzien- 
ności. W zabawie uczą się postrzegać otoczenie wszystkimi zmysłami 
i uważnie obchodzić się z przyrodą.

 

92 

Układanie mandali - ćwiczenie na wyciszenie

 

Gdy dzieci poznały już złożone  materiały, siadają znowu na podusz- 

kach w kręgu. Wychowawczyni stawia w środku grubą, palącą się świe- 
cę.  Każde  dziecko  bierze  teraz  mały  znicz  i  odpala  go  od  płomienia 
ś

wiecy. Palące się znicze stawia się w kręgu wokół świecy. Potem dzieci 

po kolei układają dalszy krąg, np. z kamieni. Aby stworzyć możliwości 
oddziaływania mandali, nie powinno się raczej rozmawiać. Gdy wszyst- 
kie materiały zostały zużyte, można jeszcze przez pewien czas, w ciszy, 
oglądać bożonarodzeniową mandalę.

 

Cel:  Układanie  lub  malowanie  mandali  może  przyczynić  się  do 

wprowadzenia  ciszy  i  likwidacji  agresji.  W  ten  sposób  wzmacnia  się 
koncentrację  i  wytrwałość  dzieci,  które  uważają,  że  mają  mniejszy  ta- 
lent artystyczny. Dostają one motywację do przeżycia sukcesu.

 

Taniec medytacyjny

 

Aby  wziąć  udział  w  tańcu  medytacyjnym,  dzieci  tworzą  duży  krąg 

wokół mandali i podają sobie ręce. W lekko przyciemnionym pomiesz- 
czeniu  zapalone  świece  wytwarzają  szczególnie  tajemniczą  atmosferę. 
Wybrana  muzyka  powinna  być  spokojna  i  uspokajająco  działać  na tan- 
cerzy. Kroki należy stawiać lekko, aby osiągnąć medytacyjne oddziały- 
wanie tańca.

 

Każde tańczące dziecko zaczyna prawą nogą, którą robi krok w bok, 

w kierunku kręgu. Potem dostawia lewą nogę i dwukrotnie kołysze złą- 
czonymi  nogami.  Taka  kolejność  kroków  jest  jeszcze  raz  powtarzana. 
Potem każde dziecko w kręgu stawia do przodu prawą nogę i dostawia 
do  niej  lewą.  Wszyscy się  zatrzymują  i  kołyszą  dwukrotnie  złączonymi 
nogami. Teraz takie same kroki robi się do tyłu, tzn. każde dziecko sta- 
wia  prawą  nogę  do  tyłu  i  dołącza  lewą.  Wszyscy  się  zatrzymują  i  dwu- 
krotnie kołyszą złączonymi nogami. Kolejność kroków może być powta- 
rzana do momentu zakończenia muzyki.

 

Cel:  Dzieci  lubią  poruszać  się  w  takt  muzyki  i  chłonąć  szczególną 

atmosferę,  jaką  stwarza  światło  świec.  Mogą  one  też  same  wymyślić 
taniec medytacyjny wokół mandali.

 

93

 

Faza wyciszenia

 

Gdy taniec medytacyjny zostanie zakończony, dzieci przynoszą koce 

z poduszkami, a potem wygodnie się na nich kładą. Mandala pozostaje 
w  środku  pomieszczenia.  Dzieci,  które  nie  chcą  zamknąć  oczu,  mogą 
patrzeć na światło świec.

 

Cel: Faza wyciszenia pozwala dzieciom skoncentrować uwagę przed 

wysłuchaniem opowieści relaksacyjnej.

 

Płatki śniegu (Opowieść relaksacyjna)

 

Idziesz do lasu na spacer. Jest zima. Drzewa liściaste są ogołocone. 

Możesz  dostrzec  jedynie  zieleń  jodeł.  Idziesz  przez  chwilę,  aż  odczu- 
jesz na nosie płatki śniegu. Spoglądasz w niebo i zauważasz, że ku zie- 
mi szybują białe płatki śniegu. Nasłuchujesz, o czym opowiadają. Chcą 
one ci powiedzieć, że pragną pokryć ziemię  delikatną warstwą śniegu. 
Pod tym śnieżnym przykryciem  może  ona odpoczywać w ciszy i obu- 
dzić się na wiosnę do nowego życia. Zamykasz oczy i przysłuchujesz się 
płatkom  śniegu.  Cicho,  zupełnie  cicho  spadają  one  na  ziemię.  Robisz 
wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i sa- 
modzielnie.  Od  czasu  do  czasu  możesz  usłyszeć  wycie  zimnego  wia- 
tru. Ale wiesz, że ogrzewa się twój wełniany szal i zrobiona na drutach 
czapka. Twoje ubranie chroni cię od zimna i opadów. W rękawiczkach 
i w butach zimowych jest ci bardzo ciepło. Idziesz więc dalej i przysłu- 
chujesz się płatkom śniegu. Wgłębi duszy odczuwasz ciszę i czerpiesz 
z niej nową siłę. Robisz wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie 
i samodzielnie. Obserwujesz, jak płatki śniegu pokrywają powoli  drze- 
wa, krzaki i trawę. Słyszysz, jak opowiadają o dzieciach na wsiach 
i w miastach, które cieszą się z białego przepychu i lepią bałwany. Mó- 
wią o jeżach i świstakach, które ułożyły się do snu w swoich kryjówkach 
przypudrowanych  bielą  mrozu. Opowiadają też  o  lisie,  który  z  powodu 
nagłej burzy śnieżnej uciekł do  jaskini niedźwiedzia. Uważnie przysłu- 
chujesz  się  płatkom  śniegu.  Każdy  z  nich,  który  spada  na  ziemię,  po- 
zwala  ci  odczuć  spokój.  Robisz  wdech  i  wydech,  wdech  i  wydech. 
Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Powoli idziesz dalej. \a

 

94

 

końcu  lasu  możesz  rozpoznać  pobielone  śniegiem  dachy  domów. 
Wszystko  jest  spokojne  i  spokój  jest  także  w  tobie.  A  ponieważ  jesteś 
całkiem wyciszony, możesz też odczuć w sobie nową silę.

 

Jesteś znowu w swoim pokoju, otwierasz oczy. Powoli się podnosisz. 

Zaciskasz pięści i wyciągasz się. Teraz jesteś świeży i rześki!

 

Dalsze możliwości

 

W następnych  dniach  można pogłębić z dziećmi  jednostkę relaksa- 

cyjną  „Cicho  prószy  śnieg".  Na  pamiątkę  wspólnej  podróży  w  marze- 
niach, każde dziecko może wykonać czarodziejski słoik ze śniegiem 
i zabrać go do domu.

 

Czarodziejski słoik ze śniegiem

 

 

Materiał: pusty, wymyty słoik po dżemie z zakręconym denkiem, klej 
uniwersalny, nożyczki, łyżka, trochę niebieskiego papieru krepowego, 
karnawałowe wodoodporne konfetti (w sklepie z materiałami do majster- 
kowania), środek do mycia naczyń i woda ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej 
♦ Wiek: od

 4 lat 

Przygotowania: Pusty słoik po dżemie należy po brzegi wypełnić 

wodą  i  zanurzyć  w  nim  2-3  małe  paski  papieru  krepowego,  który  za- 
barwia wodę na kolor błękitny. Całość należy zamieszać łyżką i po oko- 
ło minucie wyjąć papier krepowy. Potem dodaje się do wody środek do 
mycia  naczyń  i  wodoodporne  konfetti.  Od  wewnątrz  denka  należy  na- 
nieść trochę kleju, aby słoik mocno zakręcić i zakleić.

 

Zabawa:  Gdy  dziecko  potrząsa  słoikiem,  może  zaobserwować  jak 

confetti opada powoli na dół. Dopiero gdy całkowicie opadnie ono na 
dno słoika i dobrze widać błękit wody, słoik znowu się odwraca. Potem 
przy  użyciu  obracanego słoika  można robić  zgadywanki. Dziecko  ob- 
raca słoik i zamyka oczy. Otwiera je dopiero wtedy, gdy uważa, że „śnieg" 
już nie prószy.

 

Cel: Ćwiczenie to wzmacnia wytrwałość i koncentrację dzieci. Ob- 

racany  słoik  może  zawsze  w  domu  przywoływać  piękne  przeżycia  ze 
ś

niegiem.

 

95

 

Spis treści

 

Drodzy Czytelnicy! ......................................................................  

5

 

PODSTAWY TEORETYCZNE

 

Cztery pory roku..........................................................................  

7

 

Z dziećmi przez rok ....................................................................  

9

 

Relaks z muzyką   ........................................................................  

11

 

Ć

wiczenia relaksacyjne w ciągu roku ..........................................  

12

 

Postawa siedząca i leżąca.............................................................  

14

 

Jak prowadzić ćwiczenia relaksacyjne?    .....................................  

16

 

PRAKTYCZNE ĆWICZENIA

 

Wiosna

 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................  

21

 

Jednostka relaksacyjna „Gdyby ptaszek byl większy"    ..............  

32

 

Lato

 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................  

41

 

Jednostka relaksacyjna „Bajkowa podróż statkiem"....................  

52

 

Jesień

 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................  

61

 

Jednostka relaksacyjna „Jesienny wiatr"    ..................................  

72

 

Zima

 

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie ........................................  

81

 

Jednostka relaksacyjna „Blask świec i płatki śniegu"..................  

92

 

96