1

Dlaczego należy dzieciom wytyczać granice?

1.

Granice pomagają dzieciom w odkrywaniu świata. Dają

odpowiedź na pytania: Co jest w porządku, a co nie. Kto tu
naprawdę dowodzi. Jak daleko mogę się posunąć. Co się stanie
jeśli posunę się za daleko.

2.

Granice określają ścieżkę akceptowanych zachowań. Jeśli

granice są jasno określone i niezmienne, dzieciom łatwiej jest
poznać ścieżkę i nią podążać.

3.

Granice określają związki miedzy ludźmi. Informacje zebrane

przez dzieci w doświadczaniu granic pozwalają im odkryć, jaką
maja siłę w relacjach z dorosłymi i w jakim stopniu kontrolują
sytuację.

4.

Granicę wspomagają rozwój dziecka. Dają informację dzieciom

i rodzicom z czym sobie dzieci radzą, a z czym jeszcze nie.

5.

Granice dają poczucie bezpieczeństwa. Dzieci chcą, aby ich

rodzice byli w rzeczywistości rodzicami, oczekują, aby
wytyczali oni jasne i stabilne granice. Liczą na to, aby
wytyczając im granice dali silny przekaz: Jestem twoim
rodzicem. Jestem silny i odpowiedzialny. Możesz liczyć na to,
ze poprowadzę cię we właściwym kierunku.

6.

Wytyczanie granic musi być procesem dynamicznym. Dzieci

rosną i zmieniają się, potrzebują możliwości poznawania świata
i ćwiczenia posiadanych umiejętności oraz kształtować poczucie
odpowiedzialności. Rodzice musza zatem wytyczać takie
granice, aby wspierać naturalny rozwój dziecka, dostosowując je
poszerzając w miarę jak dzieci wykazują gotowość do przyjęcia
na siebie zwiększonej odpowiedzialności i wolności.

GRANICE POWINNY BYĆ NA TYLE MOCNE, ABY

UKIERUNKOWYWAĆ BADANIA DZIECKA, A

JEDNOCZEŚNIE NA TYLE ELASTYCZNE, ABY

UMOŻLIWIĆ IM ROZWÓJ I ZMIANY.

2

Modele wytyczania granic

1.

Granice zbyt restrykcyjne (nadmierna kontrola, zbyt mała

swoboda, by testować i odkrywać) Efekt: zły wpływ takich
granic na wyniki w nauce i poczucie odpowiedzialności,
prowokują do buntu

2.

Granice zbyt szerokie (niedostateczna kontrola) Efekty: źle

wpływa na efekty w nauce i poczucie odpowiedzialności
ponieważ dziecko nie ponosi konsekwencji swoich
niewłaściwych wyborów, u dziecka nie wykształca się poczucie
odpowiedzialności. Prowokuje nadmierne testowanie.

3.

Granice niestabilne. Nietrwała wolność zależna np. od humoru

rodzica. Efekt: negatywne wyniki w nauce i brak poczucia
odpowiedzialności (przecież kiedyś mi wolno było). Prowokuje
testowanie i bunt. Dziecko robi to na co ma ochotę i sprawdza
jaki będzie efekt.

4.

Granice zrównoważone (zrównoważona kontrola). Wolność

oparta na odpowiedzialności. Dziecku dajemy ograniczony
wybór i konsekwencje, których przestrzegamy. Efekt: skłania do
nauki i poczucia odpowiedzialności, uczy współpracy.

Trzy modele wychowawcze

Podejście

przyzwalające

Podejście

demokratyczne

Podejście

restrykcyjne/autorytarne

Wolność bez granic Wolność w ramach

granic

Granice bez wolności

Rozwiązywanie
problemów poprzez
perswazję i
odpowiedzialność

Rozwiązywanie
problemów poprzez
współpracę

Rozwiązywanie
problemów siłą

Jedna strona
wygrywa, druga
przegrywa

Obie strony
wygrywają

Jedna strona wygrywa,
druga przegrywa.

3

Interakcja restrykcyjna

Zachowanie rodzica

Zachowanie dziecka

Dzieci kłócą się

Dochodzenie

Obrażanie, pomniejszanie

Oskarżenia i wzajemne
obwinianie się

Ośmieszanie

Dalsze oskarżenia i obwinianie
się

Konsekwencja

Groźby

Okazywanie gniewu

Zemsta: przezywanie

Wyciągnięcie surowych
konsekwencji

Przykre uwagi, dalsza zemsta

Surowa kara

Odbywanie kary

4

Podejście restrykcyjne

Przekonania rodziców

Jeśli nie boli, dziecko się nie
uczy, dzieci nie będą szanowały
twoich zasad, jeśli nie boja się
twoich metod. Panowanie nad
dziećmi jest moim zadaniem.
Rozwiązywanie problemów
moich dzieci jest moim zadaniem.

Władza i kontrola nad sytuacją Cała w rękach rodziców.
Proces rozwiązywania
problemów

Problemy rozwiązywane SA siłą,
wrogość, rodzice rozwiązują
wszystkie problemy i podejmują
wszystkie decyzje. Rodzice
kierują procesem i kontrolują go.

Czego uczą się dzieci

Rodzice SA odpowiedzialni za
rozwiązywanie problemów
swoich dzieci. Bolesnych zasad
komunikowania i rozwiązywania
problemów.

Jak dzieci reagują

Gniewem, uporem, zemstą,
buntem, wycofaniem,
podporządkowaniem pełnym
lęku.

5

Podejście przyzwalające

Schemat interakcji przyzwalającej

Zachowanie rodzica

Zachowanie dzieci

Dzieci się kłócą

Niejasne polecenie

Dzieci ignorują rodzica,
wyłączają się

Powtarzanie

Nawoływanie do współpracy

Powtarzanie i przypominanie

Dalsze prośby

Wygłaszanie kazań

Wzajemne oskarżenia

Proponowanie rozwiązania

Wzajemne kłótnie

Frustracja i dramatyzowanie

Konsekwencja

Protesty

Poczucie winy, wycofanie
konsekwencji

Wymuszanie obietnicy,
targowanie się

Łamanie obietnicy

Kolejne prośby

Kłótnia trwa

Poddanie się, rezygnacja.

6

Podejście przyzwalające

Przekonania rodziców

Dzieci będą współpracować, jeśli
zrozumieją, ze wspólpraca jest
właściwym rozwiązaniem. Moim
zadaniem jest służenie dzieciom i
sprawianie, by były one
szczęśliwe.
Konsekwencje, które powodują
zdenerwowanie dziecka, nie
mogą być skuteczne.

Władza i kontrola nad sytuacją Cała w rękach dzieci.
Proces rozwiązywania
problemów

Przez perswazję.
Jedna strona przegrywa, druga
wygrywa.
Rodzice rozwiązują większość
problemów.

Czego uczą się dzieci

Zasady są dla innych, nie dla
mnie, robie to na co mam ochotę.
Rodzice służą dzieciom. Rodzice
są odpowiedzialni za rozwiązanie
większości problemów swoich
dzieci. Zależności, braku
szacunku, skupiania się na sobie.

Jak dzieci reagują

Sprawdzaniem granic. Podważają
i ignorują zasady i autorytety.
Ignorują to co się do nich mówi.
Wyczerpują rodziców utarczkami
słownymi.

7

Podejście demokratyczne (wolność w ramach granic)

Schemat interakcji demokratycznej

Zachowanie rodzica

Zachowanie dzieci

Dzieci kłócą się

Informuje o stałej granicy

Wyraża wiarę w zdolności dzieci do
rozwiązania problemu

Zarządza ochłoniecie

Koniec przepychanek

Odzyskana kontrola

Przedstawienie możliwości wyboru
zachowań

Rozpoczynają rozwiązanie problemów

Wyznacza określone możliwości
wyboru z logicznymi konsekwencjami

Dzieci wybierają współpracę

8

Podejście demokratyczne

Przekonania rodziców

Dzieci są zdolne do
rozwiązywania problemów na
własną rękę. Dzieci powinny
mieć możliwość wyboru oraz
ucznia się przez konsekwencje
tych wyborów. Skutecznym
sposobem motywowania do
współpracy jest zachęta.

Władza i kontrola nad sytuacją Dzieci otrzymują tyle władzy i

kontroli by potrafiły sobie z nimi
odpowiedzialnie poradzić.

Proces rozwiązywania
problemów

Oparty na współpracy. Strategia
bez przegranych. Oparty na
wzajemnym szacunku. Dzieci są
aktywnymi uczestnikami procesu
rozwiązywania problemów.

Czego uczą się dzieci

Odpowiedzialności, współpracy,
niezależności, szacunku dla zasad
i autorytetów, samokontroli.

Jak dzieci reagują

Więcej współpracy, mniej
sprawdzania granic. Samodzielne
rozwiązywanie problemów.
Poważnie traktują słowa
rodziców.

9

Podejście mieszane restrykcyjno – przyzwalające

Zachowanie rodzica

Zachowanie dzieci

Dzieci kłócą się

Uprzejma prośba

Ignorowanie

Powtarzanie

Przypominanie

Racjonalne przekonywanie

Dalsze ignorowanie

Targowanie się

Spieranie się

Wygłaszanie kazań

Ignorowanie

Namawianie

Gniewne oskarżenia

Oskarżanie i narzekanie

Krytyki

Groźby

Obraźliwe uwagi, bunt

W 50% przypadków poddaje się

W 50% stosuje restrykcyjną
konsekwencję

Stawia na swoim

Przestaje zachowywać się
niewłaściwie

10

Skuteczne uczenie zasad

Dzieci uczą się na konkretach. Ich przekonania i poglądy dotyczące naszych
zasad oparte są w głównej mierze na tym, czego doświadczają bardziej niż na
tym , co słyszą.
Kiedy to co mówimy pozostaje w zgodzie z tym, co robimy, dzieci nabierają
zaufania do naszych słów i uczą się stojących za nimi zasad.

Granice stałe czy ruchome?

Granice ruchome: kiedy nie znaczy tak.

Ruchome granice są nieskuteczne ponieważ nie pozwalają osiągnąć żadnego z
podstawowych celów wychowawczych. Nie powstrzymują niewłaściwych
zachowań, nie zachęcają do zachowania we właściwy sposób, nie przekazują
podstawowych informacji na temat reguł i oczekiwań dorosłych.
Prowokują testowanie i narastanie niewłaściwych zachowań oraz próbę sił.
Ustalając ruchome posłuszeństwo wydaje się być ani oczekiwane ani
obowiązkowe.

Sposoby wytyczania ruchomych granic.

1.

Życzenia, nadzieje, marzenia.

2.

Powtarzanie i przypominanie

3.

Przemowy, kazania, wykłady

4.

Ignorowanie niewłaściwego zachowania

5.

Niejasne polecenia.

6.

Dawanie złego przykładu

7.

Targowanie się

8.

Kłótnie i spory

9.

Łapówki i nagrody specjalne

10.

Brak spójności w podejściu wychowawczym rodziców

11.

Nieskuteczne egzekwowanie zasad

Nieskuteczne komunikaty werbalne – przykłady

Chyba już czas na kąpiel nie sadzisz.
Może raz na jakiś czas spróbowałbyś być miły
No już zachowuj się jak człowiek
Nie widzisz, ze rozmawiam przez telefon.
Weź się w garść
Nie podoba mi się twoja postawa
Byłoby dobrze gdybyś wcześniej odrabiał lekcje

11

Byłoby ci milo gdybym ci wciąż przerywała
Przestań zachowywać się jak idiota.
Spróbuj choć trochę współpracować
Dość już tego

Nieskuteczne komunikaty zawarte w działaniu.

Pozwalanie dzieciom by pozostawiały po sobie bałagan
Sprzątanie bałagany pozostawionego przez dzieci
Ubierania dzieci, które potrafią już to robić same
Ignorowanie niewłaściwego zachowania w nadziei, ze minie samo
Ignorowanie niewłaściwego zachowania w przypływie dobrego humoru

Granice stałe

Sposoby określania stałych granic

1.

Komunikat powinien dotyczyć zachowania „przestań mi przeszkadzać”

2.

Bądź bezpośredni konkretny „wróć o siódmej”

3.

Mów normalnym głosem.

4.

Dokładnie określaj konsekwencje.

5.

Popieraj słowa działaniem

Komunikaty zniechęcające


Nie możesz choć raz zrobić tego, o co cię proszę
Pokaz mi, ze masz rozum i raz dla odmiany potrafisz dokonać właściwego
wyboru.
Czy traktowanie mnie z szacunkiem to dla ciebie zbyt wiele
Tylko na to cię stać
Nie wierzę własnym oczom! Raz w życiu postanowiłeś wykonać to, co do ciebie
należy.
Zrób tak jeszcze raz, tylko spróbuj.
W każdej rodzinie trafi się jeden idiota.
To dopiero było mądre
Wiedziałem, ze jeśli na moment zostawię cię samego, to zaraz wpakujesz się w
jakieś kłopoty.

Komunikaty zachęcające
Zachęcanie do podejmowania lepszych decyzji
- co zamierzasz zrobić następnym razem

12

Zachęcanie do właściwych działań
- dziękuję…..
Zachęcanie do współpracy – docenianie wysiłków dzieci
Podoba mi się, jak ładnie sobie z tym poradziłeś
Twój pokój bardzo ładnie dziś wygląda
Z twoja pomocą jest mi znacznie łatwiej
Niezła robota
Wiedziałam, ze mogę na ciebie liczyć
Dziękuje, naprawdę bardzo mi pomogłeś.

Zachęcanie do niezależności
- dobra robota, wiedziałem, że sobie z tym poradzisz, na pewno ci się uda, dalej,
ś

miało.

Komunikaty zachęcające

Komunikaty zniechęcające

Zachęcają do współpracy
Motywują i dają poczucie siły
Wyrażają szacunek, zaufanie i
poparcie
Stwarzają relacje oparte na współpracy
Zaspokajają potrzebę przynależności,
kompetencji i poczucia własnej
wartości
Skupiają się na decyzjach i
działaniach.

Prowokują do oporu i rewanżu
Zniechęcają i upokarzają
Pomniejszają poczucie własnej
wartości
Tworzą relacje oparte na wrogości
Są odbierane jako atak na własną
osobę.
Skupiają się na wartości i umiejętności
dziecka.

Uczenie umiejętności rozwiązywania problemów

1.

Dawanie przykładu właściwego zachowania

a)

daj przykład właściwego zachowania, którego chcesz nauczyć dziecko

b)

Zachęć dziecko by spróbowało jeszcze raz, pokazując właściwe

zachowanie

c)

Zachęcaj do starań i rozwijania umiejętności.

2. Spróbuj jeszcze raz
Po dokonaniu przez dziecko drobnego wykroczenia, wytyczamy dziecku
wyraźna granicę i zachęcamy dziecko do właściwego zachowania za pomocą
słów „spróbuj jeszcze raz”.
3.

Odkrywanie możliwości wyboru

a)

Zapytaj dziecko o inne możliwości wyboru rozwiązania problemu lub

bardziej skutecznego sposobu poradzenia sobie z dana sytuacją

13

b)

Zachęć dziecko do wykorzystania jednej z najlepszych możliwości

wyboru

4.

Ograniczony wybór

a)

ogranicz liczbę przedstawianych możliwości do 2-3 i upewnij się, ze

pożądane zachowanie jest jedna z nich.

b)

Pamiętaj, że możliwości wyboru to twoje granice. Określ je bardzo

wyraźnie, nie pozostawiając miejsca na wykręty w przeciwnym wypadku
możesz sprowokować testowanie granic.

c)

Po przedstawieniu ograniczonego wyboru zapytaj dziecko: Co wolisz? To

pytanie przenosi odpowiedzialność za podjęcie decyzji i właściwe
zachowanie na barki dzieci.

d)

Kiedy dziecko wyraża zamiar podporządkowania się właściwemu

wyborowi, ale tego nie realizuje, następnym krokiem musi być
wyciągnięcie logicznych konsekwencji.

WYCIĄGANIE KONSEKWENCJI

Konsekwencje są jak ściany. Powstrzymują niewłaściwe zachowanie.
Dostarczają dzieciom jasnych i ostatecznych odpowiedzi na pytania
dotyczące tego, kto kontroluje sytuację i co jest właściwe. Konsekwencje
uczą dzieci odpowiedzialności, ponieważ dzięki nim doświadczają one
skutków swoich wyborów i zachowań.

Sposoby wyciągania konsekwencji
1.

Natychmiastowość - najskuteczniejsze konsekwencje musza być

wyciągane natychmiast po niewłaściwym zachowaniu.

2.

Spójność – ( między komunikatem werbalnym, a działaniem, między

działaniem jednego rodzica i drugiego, spójność wyciągania
konsekwencji przy różnych okazjach).

3.

Logiczny związek z nieakceptowanym zachowaniem, które konsekwencje

maja powstrzymać.

4.

Granice czasowa

5.

Dawanie przykładu właściwego zachowania

6.

Czyste konto

Rodzaje konsekwencji

1.

konsekwencje naturalne – wynikają z wydarzenia lub sytuacji.

Sytuacje, które można wykorzystać jako naturalne konsekwencje
a)

kiedy cos dzieci niszczą, gubią z powodu niewłaściwego użytkowania lub

braku odpowiedzialności- nie naprawiaj, nie odkupuj zniszczonego
przedmiotu przynajmniej przez jakiś czas, tak, aby dziecko mogło odczuć
stratę.

14

b)

Kiedy dzieci zapominają: nie przypominaj, ani nie zdejmuj z nich

odpowiedzialności, robiąc za nie to co powinny robić same.

c)

Kiedy dzieci nie wywiązują się ze swoich obowiązków

Konsekwencje logiczne – jasne komunikaty zawarte w działaniu

Wskazówki dotyczące wyciągania logicznych konsekwencji

1.

Mów normalnym tonem

2.

Myśl jak najprościej – większość niewłaściwych zachowań ma miejsce w

sytuacjach angażujących: dziecko i inne dzieci ( konsekwencja logiczna
oddzielamy dziecko od dzieci), dziecko i przedmioty (oddzielamy dziecko
od przedmiotu), dziecko i działania (oddzielamy dziecko od czynności lub
przywileju)

3.

Przedstaw dziecku ograniczony wybór, zanim zachowa się ono

niewłaściwie.

4.

Logiczne konsekwencje powinny być wyciągane natychmiast po

niewłaściwym zachowaniu

5.

Ustalaj dokładnie czas trwania konsekwencji i czas przeznaczony na np.

naprawienie szkody.

Kiedy wyciągać logiczne konsekwencje?

1.

niewłaściwe użycia zabawek lub innych przedmiotów

2.

Bałaganienie

3.

Destrukcyjne zachowania

4.

Niewłaściwe korzystanie z przywilejów

PROCEDURA PRZERWY

- powstrzymuje niewłaściwe zachowanie
- odsuwa dzieci od negatywnych bodźców
- zapewnia czas potrzebny na odzyskanie kontroli nad sobą

Wskazówki

1.

przedstaw dziecku metodę, zanim zaczniesz ją stosować

2.

wybierz odpowiednie miejsce na przerwę (tam gzie jest najmniejszy ruch,

najmniej wzmocnień pozytywnych, gdzie jest spokojnie)

3.

Pilnuj czasu (procedura przerwy może trwać od 5 do 20 minut) w

przypadku działań silnie destrukcyjnych możemy podwoić lub co
najwyżej potroić czas trwania przerwy)

15

4.

W przypadku tendencji do testowania granic wyznaczamy przerwę za

pomocą metody ograniczonego wyboru.

5.

Kiedy zasady zostały złamane, natychmiast wyznaczaj przerwę.

6.

Po zakończeniu przerwy, dziecko powinno mieć znów czyste konto (pod

warunkiem, ze zaprzestało niewłaściwego zachowania).

7.

Wprowadzaj przerwy tak często jak to będzie konieczne

Kiedy stosujemy przerwy

1.

kiedy dziecko testuje granice rodzica.

2.

kiedy dziecko zachowuje się bez szacunku.

3.

Kiedy dziecko zachowuje się buntowniczo.

4.

Kiedy dziecko zachowuje się kłótliwie.

5.

Kiedy dziecko zachowuje się agresywnie lub używa przemocy.

6.

Kiedy dziecko ma napad gniewu.

Dostosowywanie metod wychowawczych do potrzeb nastolatków.

1.

Bardziej elastyczne wytyczanie granic.

2.

Większy udział w podejmowaniu decyzji.

3.

Większa pomoc w odkrywaniu możliwości

4.

Wolność, ale tylko w ramach wytyczanych przez dorosłego granicach.

16

Odrabianie lekcji – zachwiana równowaga.

Zadania rodziców

Zadania dziecka

Zadania nauczyciela

Zadawanie częstych
pytań na temat prac
domowych.

Przypominanie dziecku o
odrobieniu lekcji.

Pytanie czy dziecko
odrobiło lekcje.

Dodatkowe wyjazdy do
szkoły po zadania lub
książki, których dziecko
zapomniało zabrać.

Pomoc polegająca na
rozwiązywaniu
niektórych zadań.

Wygłaszanie kazań lub
karanie za niewykonane
zadania.

Poczucie
odpowiedzialności za
porażki dziecka.

Znajdowanie wymówek
dotyczących zadanej
pracy

Wysłuchiwanie
przypomnień i kazań

Czekanie z odrobieniem
lekcji do ostatniej chwili

Odrabianie lekcji w
ruchliwym miejscu,
które będzie przyciągało
największa uwagę.

Udawanie, ze nie
rozumie zadań, tak by
rodzice zaangażowali się
w ich odrobienie.

Odrabianie lekcji
pospiesznie i
powierzchownie, by
mieć to jak najszybciej
za sobą

Obwinianie rodziców i
nauczycieli za słabe
oceny.

Wygłaszanie kazań,
przekonywanie i
namawianie dziecka do
odrabiania lekcji.

Częste przypominanie o
zadanej pracy.

Dawanie dziecku
dodatkowych terminów i
kolejnych szans
nadrobienia zaległości

Dawanie łatwiejszych
zadań w nadziei, ze
zostaną odrobione

Proszenie rodziców o
większe zaangażowanie.

Specjalne nagradzanie
dziecka za odrobioną
pracę.

Poczucie
odpowiedzialności za
niepowodzenia dziecka.

17

Odrabianie lekcji - system zrównoważony

Zadania rodziców

Zadania dziecka

Zadania nauczyciela

Wyznaczenie stałej pory
odrabiania lekcji

Wyznaczenie stałego
miejsca pracy

Zapewnienie
niezbędnych materiałów
i pomocy naukowych

Zapewnienie pomocy i
rady w określonych
granicach.

Wyznaczenie logicznych
konsekwencji za
nieposłuszeństwo i
wyciąganie ich w razie
potrzeby.

Pilnowanie zadanych
prac i książek

Punktualne
rozpoczynanie
odrabiania lekcji i
przeznaczanie na to
odpowiedniej ilości
czasu.



Samodzielne odrabianie
lekcji i korzystanie tylko
z niewielkiej pomocy.

Oddawanie na czas
wykonanej pracy

Przyjęcie
odpowiedzialności za
oceny lub inne
konsekwencje.

Udzielanie wskazówek


Dostarczanie materiałów






Zachęcanie do pracy.


Udzielanie informacji
zwrotnej dotyczącej
oddanej pracy.

Czas na odrabianie lekcji

1.

wybierz porę która będzie obowiązywała stale

2.

Wybierz stosunkowa wczesną porę odrabiania lekcji.

3.

Jasno określ początek i koniec odrabiania lekcji.

4.

wybierz porę, w której będziesz jak najbardziej dostępny.

Na podstawie ksiązki „Kiedy pozwolić, kiedy zabronić”
Opracowała Joanna Stroemich - psycholog

18