Boryś W., Wstęp, [w:] Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków, s. 5-10. 

 

E

TYMOLOGIA

  –  gr.  etymos  ‘prawdziwy’;  1:  dział  językoznawstwa  badający  pochodzenie 

wyrazów; 2: objaśnienie pochodzenia konkretnego wyrazu i jego znaczenia 



 

Zadania badań etymologicznych: 

 

- odtworzenie pierwotnej motywacji wyrazu (bezpośredniej podstawy derywacyjnej) 

 

- wykrycie i objaśnienie struktury wyrazu 

 

- wskazanie morfemów słowotwórczych 

 

- odtworzenie przypuszczalnego pierwotnego znaczenia 

 

- wyjaśnienie dalszego rozwoju semantycznego 



 

Cele studiów etymologicznych: 

-  wykrycie  i  objaśnienie  procesów  językowych,  które  zachodziły  przed  setkami  i 
tysiącami lat 



 

Trud badań etymologicznych: 

- dysponowanie szczątkami poszczególnych rodzin wyrazowych 

- rozproszenie szczątków po różnych, oddalonych geograficznie pokrewnych językach 



  Skutki niekompletnych danych: 

- kilka prawdopodobnych wersji objaśnień etymologicznych jednego wyrazu 

-  wiele  objaśnień  mało  prawdopodobnych,  mylnych,  dopuszczających  dowolne  lub 
błędne zestawienia wyrazów pozornie tylko bliskich 

- obecność w objaśnieniach elementów subiektywnych 

- brak ostatecznego wyjaśnienia genezy poszczególnych wyrazów 

  Nierzadko także wyrazy powstałe przed kilkudziesięciu laty, a nawet te powstające w 

czasach współczesnych, mogą mieć niejasne pochodzenie. 

S

ŁOWNIKI  ETYMOLOGICZNE

  –  zwykle  są  podsumowaniem  pewnego  etapu  rozwoju  badań 

etymologicznych leksyki danego języka; bywają też słowniki, których autorzy ignorują pewne 
dokonania innych badaczy 



 

Przez wiele dziesięcioleci jedynym polskim słownikiem etymologicznym było dzieło 
Aleksandra Brücknera (wydanie pierwsze: 1927) – dziś słownik ten jest przestarzały 



 

Etymologia polska i słowiańska rozwinęła się znacznie w XX wieku – ogromna ilość 
słowników 



 

Słownik etymologiczny języka polskiego Franciszka Sławskiego, wydawany zeszytami 
w  latach  1952-1982  –  odbicie  badań  dwudziestowiecznych  polskich,  słowiańskich  i 
indoeuropejskich  badań,  uważane  za  najlepsze  tego  typu  dzieło;  niedokończone: 
doprowadzone do litery Ł (łżywy) 



 

Słownik  etymologiczny  języka  polskiego  Andrzeja  Bańkowskiego,  dwa  tomy 
obejmujące  wyrazy  A-P  –  dużo  dobrych  pomysłów,  ale  też  częste  ignorowanie 
objaśnień stanowiących trwały dorobek nauki 



 

Nowy słownik etymologiczny języka polskiego Krystyny Długosz-Kurczabowa, 2003 – 
pierwszy  pełny  słownik  etymologiczny  po  dziele  Brücknera;  dużo  wyrazów 
pominiętych, etymologia wcale nie zajmuje najważniejszego miejsca 

Have Fun! pannakac 



 

Istniała  potrzeba  opracowania  nowego  słownika  etymologicznego  języka  polskiego, 
który wykorzystałby cały dorobek polskich i słowiańskich badan etymologicznych 



  Jednotomowy  Słownik  etymologiczny  języka  polskiego  –  cel:  przedstawienie 

pochodzenia  słownictwa  należącego  do  podstawowego  zasobu  leksykalnego 
współczesnego literackiego języka polskiego, w tej jego części, która wymaga analizy 
etymologicznej, czyli jest dla użytkownika języka polskiego nieprzejrzysta 

  4600 artykułów słownikowych 
  Objaśniono więcej wyrazów niż jest artykułów (umieszczano wybrane 

wyrazy pochodne) 

  W  skład  słownika  weszły  przede  wszystkim  wyrazy  rodzime  oraz 

wybrane  zapożyczenia  z  innych  języków,  głównie  wczesne, 
średniowieczne, a także wybrane zapożyczenia późniejsze, zwłaszcza z 
innych języków słowiańskich 

  Wyrazami  hasłowymi  uczyniono  tylko  etymologicznie  nieprzejrzyste 

wyrazy  pospolite  należące  do  słownictwa  ogólnego,  niektóre  ze 
słownictwa potocznego, niektóre dziś przestarzałe 

  Cytowane  słownictwo  dialektyczne  ma  charakter  pomocniczy, 

dokumentuje obecność danego wyrazu w języku ludowym 

  Nazwy  własne  służą  wsparciu  dokumentacji  objaśnianego  wyrazu 

pospolitego 

  Informacja o danym wyrazie obejmuje: 

o  Przytoczenie jego postaci fonetycznych 
o 

Informację 

o 

podstawowych 

znaczeniach 

współczesnych 

o 

W  razie  potrzeby  informację  o  znaczeniach 
historycznych i dialektycznych 

o 

Chronologię wyrazu 

o  Ewentualnie chronologię postaci fonetycznych 
o 

Chronologię znaczeń 
 

Nowoczesna  etymologia  wymaga,  by  wyraz  był  objaśniany  na  gruncie  języka,  w  którym 
powstał  –  należy  więc  ustalić,  na  jakim  gruncie  dany  wyraz  powstał.  W  ustaleniach  takich 
pomagają ewentualne odpowiedniki słowiańskie.