Technik_ortopeda_322[13].Z3.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyn dolnych

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Wykonywanie protez dla amputacji w stopie

4.2.1Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie goleni

4.3.1.Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie uda i stawu biodrowego

4.4.1Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do

wykonywania protez kończyny dolnej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez
problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania niezbędny do wykonania ćwiczeń,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą, w której moŜesz znaleźć treści uzupełniające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[13].Z3

Produkcja sprzętu ortopedyczno-

-rehabilitacyjnego

322[13].Z3.01

Wykonywanie protez kończyn

dolnych

322[13].Z3.02

Wykonywanie protez kończyn

górnych

322[13].Z3.03

Wykonywanie aparatów

ortopedycznych na kończyny i tułów

322[13].Z3.04

Wykonywanie obuwia

ortopedycznego

322[13].Z3.05

Wykonywanie zaopatrzenia

lokomocyjno-rehabilitacyjnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się wiedzą z zakresu anatomii i fizjologii człowieka,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu patologii, a zwłaszcza patologii narządu ruchu, ze
szczególnym uwzględnieniem patologii kończyny dolnej,

−

posługiwać się wiedzą z zakresu biomechaniki kończyny dolnej,

−

nawiązywać i utrzymywać kontakt z pacjentem,

−

przestrzegać w pracy zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dobierać odpowiednie materiały i sprzęt do wykonania zaopatrzenia ortopedycznego
kończyny dolnej,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

wykonywać obróbkę ręczną i mechaniczną materiałów,

−

posługiwać się urządzeniami elektrycznymi i sterowanymi automatycznie,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów metalowych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z tworzyw sztucznych,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych ze skóry,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z drewna,

−

wykonywać elementy przedmiotów ortopedycznych z materiałów włókienniczych,

−

wykonywać odlewy gipsowe,

−

dobierać konstrukcje mieszane w zaopatrzeniu ortopedycznym,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować przyczyny, poziomy i rodzaje amputacji kończyn dolnych,

−

scharakteryzować konstrukcje protez kończyn dolnych,

−

dobrać rodzaj protezy kończyny dolnej do poziomu, rodzaju amputacji i stanu kikuta,

−

dobrać rozwiązania konstrukcyjne do potrzeb pacjenta,

−

opracować dokumentację technologiczną i warsztatową protezy kończyny dolnej,

−

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy kończyny dolnej,

−

pobrać miary, wykonać negatywy i pozytywy gipsowe,

−

dobrać elementy, półfabrykaty i drobne wyposaŜenie do wytwarzania protez kończyn
dolnych,

−

dobrać rodzaj zawieszenia protezy kończyny dolnej,

−

wykonać lej protezowy,

−

wykonać montaŜ i obróbkę wykończeniową protezy kończyny dolnej,

−

dokonać przymiarki protezy,

−

wykonać pionowanie protezy,

−

ocenić funkcjonowanie protezy w czasie chodu,

−

ocenić poprawność dopasowania leja w warunkach statycznych i dynamicznych,

−

zastosować nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne w protezowaniu kończyn dolnych,

−

wykonać naprawę protezy kończyny dolnej,

−

wykonać elementy i półfabrykaty protez kończyn dolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Ogólne wiadomości o protezowaniu kończyn dolnych

4.1.1.

Materiał nauczania

Amputacje kończyn

Amputacja oznacza utratę części ciała lub fragmentu części ciała. W wyniku amputacji

tworzy się sztucznie nowy organ - kikut, który ma odpowiadać nowoczesnej protezie, dlatego
teŜ amputacja nie do końca jest destrukcją, a uwaŜana jest za pierwszy etap w procesie
rekonstrukcji funkcjonalności kończyny.

Ze względu na czas wykonania zabiegu amputacje dzieli się na: nagłe i zaplanowane.

Amputacje nagłe są konieczne w przypadku cięŜkich urazów, zgorzeli i infekcji zagraŜającej
Ŝ

yciu chorego. Amputacje planowe, wykonuje się w przypadkach, gdy odjęcie kończyny jest

nieuniknione, ale stan chorego i kończyny pozwala na wybór najlepszego poziomu i techniki
odjęcia.

Ze względu na wybór techniki amputacje dzieli się na: otwarte i zamknięte. Amputacja

otwarta jest to odjęcie kończyny z pozostawieniem nie zamkniętej rany operacyjnej.

Amputacja zamknięta jest to amputacja, w czasie której rana operacyjna zostaje natychmiast
zszyta.

Istotnym aspektem amputacji są warunki anatomiczne kikuta. WaŜna jest w tym

względzie:

−

pozostająca struktura szkieletowa,

−

jakość tkanek „pokrywających” (skóra, mięśnie i tkanka podskórna),

−

zakres ruchów pozostałych stawów,

−

siła kończyny.

O wyborze poziomu amputacji decyduje stan ogólny chorego i miejscowy kończyny,
potencjał gojenia się kikuta, chodzenia w protezie i niezaleŜności w czynnościach dnia
codziennego.

Wskazania do odjęcia kończyny dzielą się na naczyniowe i pozanaczyniowe. Do

naczyniowych  zalicza  się:  zgorzel  niedokrwienną,  silne,  stałe  bóle  kończyn  z  powodu
niedokrwienia, rozległe owrzodzenia troficzne gdy zawodzą sposoby leczenia zachowawczego
i chirurgicznego.
Do  wskazań  pozanaczyniowych  naleŜą:  nowotwory  złośliwe,  stany  pourazowe,  deformacje
wrodzone.
NiezaleŜnie  od  poziomu  amputacji  naleŜy  dokonać  analizy  funkcji  zachowanej  części
kończyny czyli:

−

długości kikuta,

−

kształtu kikuta,

−

wyglądu i ruchomości blizny, stanu jej wygojenia,

−

stanu skóry na kikucie,

−

czucia w zachowanej części kończyny,

−

zakresu ruchów czynnych i biernych w zachowanych stawach,

−

siły zachowanych mięśni kończyny.

Jednym z moŜliwych kryteriów oceny upośledzenia po amputacji jest ocena o ile więcej

energii kosztuje chodzenie na protezie. Osoba po jednostronnej amputacji poniŜej stawu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kolanowego  zuŜywa  o10–20%  więcej  energii,  po  amputacji  obustronnej  goleni  około
20–40%, wyłuszczenie w kolanie ponad 50%, amputacja uda 70%, a wyłuszczenie w biodrze
ponad 100 %.
Czynnikami  które  decydują  o  optymalizacji  moŜliwości  motorycznych  osoby  po  amputacji
kończyny dolnej są:

−

dobry kikut: długość, technika operacyjna, kształt, zahartowanie, brak ograniczeń, ruchu
w stawie powyŜej miejsca amputacji,

−

odpowiednia proteza,

−

prawidłowo zaprogramowane i prowadzone usprawnianie.

Postępowanie usprawniające pacjenta po amputacji kończyny dolnej powinno obejmować:

−

kształtowanie kikuta : odpowiednie bandaŜowanie,

−

zapobieganie przykurczom: odpowiednie ułoŜenie kikuta, niedopuszczające do
przykurczu zgięciowego w stawie kolanowym przy amputacji podudziowej i zgięciowo-
-odwiedzeniowego w stawie biodrowym przy amputacji udowej,

−

hartowanie kikuta: masaŜ, kąpiele i oklepywanie w celu uodpornienia skóry kikuta na
ucisk leja protezowego, zapobieganie otarciom i odparzeniom,

−

wzmacnianie siły mięśniowej kończyn zdrowych: ćwiczenia czynne i czynne z oporem,

−

zwiększanie zakresu ruchu we wszystkich zdrowych stawach: ćwiczenia wzmacniające siłę
mięśni prostowników grzbietu, mięśni brzucha, mięśni pośladkowych i czworogłowych
uda,

−

nauka chodzenia: poruszanie się za pomocą kul łokciowych bez protezy i z protezą.

Protetyką (z greckiego prothesis - „postawienie”) nazywamy naukę o zastępowaniu brakujących
części ciała wraz z ich podstawową funkcją odpowiednimi przyrządami technicznymi.
Pojęciem zaopatrzenia ortopedycznego określamy całokształt działań związanych z doborem,
budową, dopasowaniem oraz stosowaniem przedmiotów ortopedycznych w tym protez.
Przedmioty te spełniają waŜną rolę w leczeniu i usprawnianiu osób z dysfunkcją narządu ruchu.
ZaleŜnie od zadań stawianych przedmiotom ortopedycznym dzielą się na trzy grupy:
1.

Protezy - sztuczne kończyny zastępujące funkcje kończyn naturalnych w przypadku ich
częściowego lub całkowitego braku.

Ortezy – przedmioty dopasowane do powierzchni kończyn lub tułowia wspomagające lub
zastępujące ich funkcje statyczne i ruchowe oraz zabezpieczające przed powstawaniem
zniekształceń.

Sprzęt pomocniczy – przedmioty ortopedyczne słuŜące zwiększeniu samodzielności osób
niepełnosprawnych, ułatwiające poruszanie się tym osobom.

Proteza - sztuczne uzupełnienie (aparat, przyrząd) brakującej części ciała lub narządu.
W zaleŜności od rodzaju konstrukcji i budowy wyróŜnia się współcześnie dwa systemy
protez:

−

protezy o budowie skorupowej zwane równieŜ protezami konwencjonalnymi lub
zewnątrzszkieletowymi. Produkowane są najczęściej z drewna lub tworzywa sztucznego.
Osłona protezy przejmuje funkcję nośną i formującą.

−

protezy modularne zwane równieŜ rurowo-szkieletowymi lub wewnątrzszkieletowymi.
W protezach tych konstrukcja rurowa przejmuje funkcje nośną. Formę zewnętrzną

tworzy elastyczne pokrycie kosmetyczne wykonane z tworzywa piankowego.
O wyborze konstrukcji decydują róŜne kryteria charakteryzujące danego pacjenta takie jak:
długość, siła, ruchomość i stan kikuta. Uwzględnić naleŜy takŜe takie czynniki jak sprawność
ruchowa, rodzaj wykonywanej pracy zawodowej, indywidualne preferencje pacjenta oraz
warunki terenowe w których pacjent Ŝyje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy  protezy  o  budowie  skorupowej  są  wykonane  z  drewna  lub  tworzywa  sztucznego
i zawierają  elementy  funkcjonalne.  Element  kolano-goleń  i  stopa  protezowa  z  elementem
kostki ustawiane są wobec siebie zgodnie z zasadami statyki i następnie są z sobą klejone.

W  przypadku  protez  modularnych  przegub  kolanowy  i  stopa  ześrubowane  są  ze  sobą  za
pomocą adaptera i rur. Do bliŜszego przyłączenia do leja protezy stosuje się w zaleŜności od
materiału  i  długości  kikuta  róŜne  adaptery.  W  przypadku  protez  po  wyłuszczeniu  w  stawie
biodrowym wytwarza się połączenie z koszem biodrowym poprzez przegub biodrowy.
KaŜda  sztuczna  kończyna  (proteza)  niezaleŜnie  od  typu  składa  się  z  pewnych  części  stałych
stanowiących główne człony konstrukcyjne. Zasadniczymi częściami stałymi protez są:

−

lej kikutowy, łączący sztuczną kończynę z kikutem,

−

element nośny rurowy lub skorupowy łączący lej z końcówką protezy i przenoszący
główne obciąŜenia mechaniczne,

−

końcówka protezy czyli ręka, hak, stopa o róŜnych rozwiązaniach konstrukcyjnych,
stanowiąca zakończenie sztucznej kończyny nadająca jej właściwość funkcjonalną.

Częściami niestałymi protezy zaleŜnymi od poziomu odjęcia i rozwiązania konstrukcyjnego,
mogą być:

−

elementy przegubowe: staw nadgarstkowy, łokciowy, barkowy, skokowy, kolanowy
i biodrowy,

−

układy sterujące wykonawcze i źródła zasilania w protezach z zewnętrznymi źródłami
energii o róŜnych systemach działania i rozwiązaniach konstrukcyjnych.

Uzupełnieniem  sztucznej  kończyny  jest  zawieszenie  w  postaci  róŜnego  rodzaju  rozwiązań
konstrukcyjnych lejów protezowych, róŜnego typu pasów lub szelek.

Ze  względu  na  rodzaj  tworzywa,  z  którego  wykonuje  się  główne  układy  konstrukcyjne
protezy  dzieli  się  na  wykonywane  z  metalu,  drewna,  skóry,  tworzyw  sztucznych  (Ŝywica,
termoplasty,  silikony,  włókna  węglowe),  które  stanowią  obecnie  najlepsze  rozwiązanie.
Protezy  wykonane  z  metalu,  drewna  i  skóry  praktycznie  wychodzą  z  uŜycia  i  zaleca  się  je
wyłącznie u ludzi starszych, wiele lat po  amputacji, z utrwalonymi nawykami lub zmianami
morfologicznymi, które uniemoŜliwiają stosowanie innych typów zaopatrzenia.
Protezy  modularne  przystosowane  są  do  wszystkich  wysokości  amputacji.  PrzewyŜszają
protezy  konwencjonalne  pod  względem  funkcjonalnym  i  kosmetycznym.  Elementy
mechaniczne  jak  przeguby,  adaptery  są  tak  zwymiarowane,  aby  moŜna  je  było  dobrać
indywidualnie dla kaŜdego pacjenta i umieścić pod kosmetycznym pokryciem. Połączone są
ze  sobą  w  taki  sposób,  Ŝe  moŜna  je  od  siebie  oddzielić  i  bez  problemu  wymienić  podczas
montaŜu, przymiarki jak i po wykonaniu protezy.
Dla zagwarantowania odpowiedniej jakości protezy istotne znaczenie odgrywa lej, poniewaŜ
stanowi  on  połączenie  między  ciałem  pacjenta  po  amputacji  i  obwodowym  fragmentem
protezy. Jego budowa decyduje o prowadzeniu protezy, chodzie pacjenta i komforcie
uŜywania protezy.
ZaleŜnie od systemu pasowania leja wyróŜnia się leje:

−

luźne stosowane w starszych typach protez,

−

cisłe, kontaktowe obejmujące kikut, wykorzystujące cała powierzchnię kikuta i jego

umięśnienie do przenoszenia obciąŜenia i prowadzenia protezy.

Z systemem pasowania leja łączy się waŜny problem stabilności protezy zarówno wzdłuŜ osi
długiej (stabilność osiowa) jak i poprzecznej (stabilność kątowa) oraz wokół osi długiej
(stabilność obrotowa). Spełnienie tych trzech warunków decyduje o sterowności protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przeciwnym razie występuje szkodliwa ruchomość kikuta w leju i brak czynnej kontroli
nad protezą.

Taktyka protezowania

Sprawą bardzo waŜną, która ma istotny wpływ na przebieg i ostateczny wynik

usprawniania  jest  termin  wykonania  pierwszej  protezy.  ZaleŜy  on  od  kilku  czynników,
a przede  wszystkim  od  lokalnie  przyjętego  sposobu  rehabilitacji  i  od  stanu  pacjenta.
U chorych  długo  nie  protezowanych  występują  róŜnego  rodzaju  powikłania,  jak:  ubytek  sił
związany  z  długotrwałym  leŜeniem,  skrzywienia  kręgosłupa,  zaniki  mięśniowe,  utrata
pamięci ruchu, przykurcze w stawach itp. Zmiany te utrwalają się w okresie 3–6 miesięcy po
amputacji i często utrudniają lub uniemoŜliwiają proces rehabilitacji. NaleŜy więc protezować
moŜliwie wcześnie.

W kilka tygodni po amputacji (4–6), kiedy zaniknie obrzęk i wygoi się rana, technik

ortopeda  pobiera  miarę  na  protezę  tymczasową  -  są  to  zwykłe  wymiary  obwodu  kikuta,
czasem  robi  się  dodatkowo  zdjęcie,  inną  stosowaną  metodą  jest  wykonanie  gipsowego
odlewu  kikuta.  Na  podstawie  wymiarów  lub  odlewu  gipsowego,  w  ciągu  kilku  dni  lub
tygodni wykonywana jest pierwsza proteza (tymczasowa).

Pierwsza proteza słuŜy przede wszystkim do nauki chodzenia. Po kilku czy kilkunastu

miesiącach od amputacji po ukształtowaniu się kikuta wykonywana jest proteza definitywna.
Protezowanie  tymczasowe  polega  na  stosowaniu  prowizorycznych  protez  z  szybko
wymienialnymi  lejami  i  uniwersalnymi  elementami  nośnymi  zaopatrzonymi  w  odpowiednie
końcówki.Wszystkie zasady biomechaniczne i mechanizmy protez tymczasowych muszą być
tego samego typu co w późniejszej protezie definitywnej. Przystępując do wykonania protezy
ostatecznej  naleŜy  wykorzystać  wszystkie  spostrzeŜenia  z  okresu  uŜytkowania  protez
tymczasowych  dotyczące  typu  protezy,  stosowanych  rozwiązań,  aby  wybrać  najlepsze,
sprawdzone formy konstrukcyjne.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co oznacza termin amputacja?

Czym zajmuje się protetyka ortopedyczna?

Co rozumiesz pod pojęciem zaopatrzenie ortopedyczne?

Jak dzielą się przedmioty ortopedyczne?

Co oznacza pojęcie proteza?

Jakie systemy konstrukcyjne protez wyróŜnia się?

Co decyduje o wyborze konstrukcji protezy?

Z jakich części stałych i niestałych składa się proteza?

Jakie urządzenia słuŜą do zawieszania protezy?

10.

Z jakich tworzyw wykonuje się główne układy konstrukcyjne protez?

11.

Jakie zadania spełnia lej protezowy?

12.

Jakie leje wyróŜnia się biorąc pod uwagę system pasowania leja?

13.

Co to są protezy tymczasowe i w jakim celu je się stosuje?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rycinie kośćca kończyny dolnej zaznacz poziomy amputacji warunkujące uŜyteczność

kikuta do zaprotezowania i scharakteryzuj poszczególne rodzaje amputacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące poziomów
amputacji kończyny dolnej,

na rycinie kończyny dolnej zaznaczyć najbardziej optymalne poziomy amputacji,

scharakteryzować poszczególne rodzaje amputacji.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze anatomiczne – układ szkieletowy,

−

ryciny kośćca kończyny dolnej,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź wykaz surowców, materiałów, półfabrykatów, elementów gotowych

niezbędnych do wykonania protezy o budowie skorupowej i budowie modularnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez i materiałów z których są wykonywane,

wypisać materiały potrzebne do wykonania elementów stałych protezy uwzględniając
konstrukcje starsze i nowoczesne,

wypisać elementy protezy stanowiące półfabrykaty lub gotowe elementy,

wskazać na modelach protez miejsce zastosowania poszczególnych materiałów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze dydaktyczne – formy konstrukcyjne protez,

−

foliogramy dotyczące protez,

−

przykładowe dokumentacje protez,

−

wykaz materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−

eksponaty protez,

−

eksponaty elementów protez,

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wypisz elementy protezy o budowie skorupowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wypisać elementy stałe i niestałe protezy skorupowej,

wskazać na modelach protez poszczególne elementy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze dydaktyczne – formy konstrukcyjne protez,

−

foliogramy dotyczące protez,

−

przykładowe dokumentacje protez,

−

wykaz materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−

eksponaty protez,

−

eksponaty elementów protez,

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wypisz elementy protezy o budowie modularnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące rodzaju
protez,

wypisać elementy stałe i niestałe protezy modularnej,

wskazać na modelach protez poszczególne elementy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, długopis,

−

plansze dydaktyczne – formy konstrukcyjne protez,

−

foliogramy dotyczące protez,

−

przykładowe dokumentacje protez,

−

wykaz materiałów niezbędnych do wykonania protezy,

−

eksponaty protez,

−

eksponaty elementów protez,

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

poradnik dla ucznia,

−

wykaz literatury zgodny z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie kończyny dolnej?

zdefiniować pojęcie zaopatrzenie ortopedyczne?

zdefiniować pojęcie proteza?

wymienić materiały, z których wykonywane są protezy?

przedstawić formy konstrukcyjne protez?

określić kryteria doboru protez?

wymienić elementy stałe i niestałe protezy?

wymienić materiały z których wykonuje się główne elementy
konstrukcyjne protez?

określić zadania leja protezowego i rodzaje lejów?

10)

przedstawić funkcje protezy tymczasowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie stopy

4.2.1.

Materiał nauczania

Amputacje w obrębie stopy

Poziomy amputacji

−

amputacja palców – upośledza chód w fazie odbicia, nie protezuje się, a wypełnia
wkładką do obuwia,

−

amputacja Sharpa – amputacja przez kości śródstopia,

−

amputacja  Lisfranca  to  odjęcie  między  stępem  a  śródstopiem,  jest  to  amputacja
przodostopia (obecnie dość rzadko wykonywana), pozostawia kikut wykazujący znaczną
tendencję  do  ustawienia  końsko-szpotawego.  Tendencję  tą  moŜna  zmniejszyć  przez
odpowiednie przyczepienie przeciętych ścięgien. Upośledzeniu ulega funkcja podporowa
stopy.  Następuje  zmniejszenie  siły  stopy  i  moŜliwości  wykonania  supinacji  i  pronacji.
Wyłuszczenie  tego  typu  moŜe  być  wskazane  w  wybranych  przypadkach  męŜczyzn
(rolników,  pracowników  fizycznych).  Kikut  Lisfranca  jest  przeciwwskazany  u  kobiet
i w tych przypadkach w których względy kosmetyczne odgrywają duŜą rolę.

−

amputacja  Choparta  to  odjęcie  między  kością  skokową  a  kością  łódkowatą,  bocznie  na
linii  stawu  piętowo  –  sześciennego,  rzadka,  kikut  prawie  zawsze  ulega  następowemu
zniekształceniu  końsko-szpotawemu,  zniesione  zostaje  odbicie,  hamowanie  jest
ograniczone,

−

amputacja według Pirogowa to odjęcie całej stopy z pozostawieniem dolnej części kości
piętowej,  którą  przykłada  się  do  końca  piszczeli  po  usunięciu  jej  chrząstki  stawowej.
Umocowanie  kości  piętowej  do  kości  piszczelowej  i  przyrośniecie  jej  w  poprawnym
ustawieniu  natrafia  na  trudności.  Często  powstają  stawy  rzekome  oraz  zrost
z przesunięciem,  co  upośledza  wartość  kikuta  pod  względem  jego  zdolności  do  pełnego
obciąŜenia  na  końcu.  Obecnie  prawie  nie  wykonywana.  Zamiast  amputacji  Pirogowa
zaleca się amputacje wg Syme’a,

−

amputacja według Syme’a to odjęcie kończyny dolnej na wysokości stawu skokowego

górnego. Otrzymuje się kikut oporowy, dobry funkcjonalnie. Wadą tego kikuta jest
kolbowate pogrubienie na końcu.

Odjęcia w obrębie przodostopia aŜ do poziomu podstaw kości śródstopia powoduje, Ŝe

kikut  jest  bardzo  uŜyteczny,  zezwalający  na  pełne  opieranie  się  na  nim  i  niewymagający
specjalnego zaprotezowania. Wystarczy zmodyfikowanie normalnego obuwia lub minimalne
zaopatrzenie  ortopedyczne  w  postaci  wkładki  protezowej  uzupełniającej  ubytek  i  wkładanej
do  standardowego  obuwia.  Im  dłuŜszy  kikut  przodostopia  tym  uŜyteczniejszy  dla  pacjenta,
dlatego amputować naleŜy moŜliwie oszczędnie, zachowując kaŜdy zdrowy odcinek (rys. 1).

Rys. 1. Wkładki protezowe uzupełniające ubytki w przodostopiu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kikut Lisfranca

wymaga specjalnego zaopatrzenia ortopedycznego – proteza sandałowa.

Zaopatrzenie protezowe w tego rodzajach kikutach jest zazwyczaj niezbyt kosmetyczne.
Wymaga dostosowania do obuwia standardowego.

Rys. 2. Proteza typu sandałowego uzupełniająca stopę po amputacji w śródstopiu.

Wyłuszczenie w stawie  Choparta, jak i pokrewne amputacje i wyłuszczenia w obrębie stępu
dają  kikut  wadliwy,  trudny  do  zaprotezowania.  Wyłuszczenie  w  stawie  Choparta  uwaŜa  się
obecnie  za  przeciwwskazane  i  poleca  się  raczej  odjęcie  kończyny  na  wyŜszym  poziomie.
Ubytek ten zaopatruje się protezą sandałową (mobilizator), dodatkowo wzmacniając (blacha)
okolicę ścięgna Achillesa z ujęciem podpodeszwowym (rys. 2).

Wkładki uzupełniające ubytki stopy w obrębie palców lub głów kości śródstopia (wkładki

protezowe)  składają  się  z  dwóch  zasadniczych  części.  Wykonane  są  z  blachy  lub  tworzywa
sztucznego,  zaś  część  zastępująca  ubytek  z  filcu  blokowego,  korka  lub  styrogumu.  Spód
posiada  specjalny  kształt  odpowiadający  konfiguracji  pozostałej  części  stopy,  zaś  czubek
lekko  uniesiony  ku  górze  tworzy  rodzaj  kołyski  co  ułatwia  przekolebanie.  Całość,
przeznaczona do standardowego obuwia, starannie pokryta jest skóra wyściółkową. Niekiedy
wkładkę uzupełnia się zapiętkiem i paskiem przez grzbiet stopy.

Dobrze wykonana amputacja techniką Syme’a daje kikut, który pozwala na

przemieszczanie  się  bez  protezy,  z  kilkucentymetrową  róŜnicą  długości  kończyny.  Podczas
chodzenia obciąŜenia przenoszone są w sposób naturalny - przez piętę i kości goleni. Jest to
niewątpliwa zaleta w stosunku do amputacji nieco wyŜszych,  gdzie nie moŜna juŜ stanąć na
końcu  kikuta,  a  obciąŜenia  przenoszone  są  przez  „zaklinowanie”  się  kikuta  w  leju
protezowym.
Po  amputacji  w  obrębie  stępu  oraz  amputacji  w  obrębie  dalszej  nasady  goleni  kolbowate
kikuty  oporowe  wymagają  protezy  z  uzupełnieniem  stopy. Problemem  jest  ograniczony
asortyment stóp protezowych.  Ich wysokość musi być minimalna, aby zbytnio nie wydłuŜyć
całości kończyny.
Wyłuszczenia w kostce zaopatruje się dwoma rodzajami protez. Mogą to być:

−

protezy silikonowe stopy,

−

protezy tradycyjne z laminatu Ŝywicznego.

Protezy  silikonowe  stopy  stanowią  miękką  kosmetyczną  stopę  o  ograniczonych  zaletach
mechanicznych  (rys.  3).  Nie  są  wskazane  dla  osób  bardzo  aktywnych,  duŜo  i  szybko
chodzących.  Proteza  ta  zapewnia  komfort  podczas  jej  uŜywania  i  ma  naturalny  wygląd.
Wykonywana jest indywidualnie w oparciu o wygląd drugiej stopy. Zaleca się wykonywanie
takich protez tylko w przypadku pacjentów, u których kikut jest ustabilizowany, nie zmienia
juŜ  swojej  objętości  i  kształtu. Protezę  zakłada  się  na  goły  kikut  lub  kikut  z  pończoszką.
Protezy stopy z silikonu są trwałe, odporne na ścieranie, łatwe w utrzymaniu, higieniczne. Ich
trwałość moŜna w przybliŜeniu określić na 2 do 5 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Silikonowa proteza stopy

Wadą  stopy  z  silikonu  jest  trudność  dokonywania  poprawek  kształtu  w  sytuacji  kiedy  kikut
ulegnie zmianie. Silikon nie daje się łatwo obrabiać. Dodatkowo w przypadku takiej protezy
brak  jest  tolerancji  jeśli  chodzi  o  wysokość  obcasa  obuwia.  Stopę  wykonuje  się  tylko  dla
jednej wysokości obcasa.
W przypadku amputacji Syme’a tradycyjne protezy składają się z dwóch elementów (rys. 4):

−

leja protezowego,

−

stopy protezowej.

Przedstawiona  proteza  jest  wykończona  kosmetycznie.  W  większości  takich  amputacji  nie
naleŜy  zbyt  wiele  oczekiwać  po  wyglądzie  zewnętrznym  protezy.  Na  wysokości  kostek
(szczególnie przyśrodkowo) proteza jest bardzo gruba i nie do kaŜdego obuwia się mieści.

Rys. 4. Proteza po amputacji stopy techniką Syme’a.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakich poziomach wykonuje się amputacje w obrębie stopy?

Za pomocą jakiego zaopatrzenia ortopedycznego moŜna uzupełnić ubytek przodostopia?

Jaki typ zaopatrzenia ortopedycznego naleŜy zastosować w przypadku ubytku w obrębie
stopy.

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj wkładkę protezową uzupełniającą stopę po amputacji palców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania wkładki protezowej,

przygotować dokumentację wykonywanego zaopatrzenia,

określić miary które naleŜy pobrać od pacjenta,

zapisać wyniki pomiarów niezbędnych do wykonania wkładki protezowej,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

opracować algorytm wykonania wkładki,

wykonać protezę zgodnie z algorytmem wykonania,

dokonać oceny wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały, półfabrykaty, do wykonania wkładki protezowej,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

−

centymetr, linijka o długości 30–40 cm,

−

przykładowa dokumentacja techniczna wkładki uzupełniającej przodostopie,

−

papier formatu A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę typu sandałowego dla amputacji w śródstopiu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez typu sandałowego dla amputacji w śródstopiu,

przygotować dokumentację wykonywanego zaopatrzenia,

określić miary które naleŜy pobrać od pacjenta,

zapisać wyniki pomiarów niezbędnych do wykonania protezy,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

opracować algorytm wykonania protezy,

wykonać protezę zgodnie z algorytmem wykonania,

dokonać oceny wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały, półfabrykaty, do wykonania wkładki protezowej,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

−

centymetr, linijka o długości 30–40 cm,

−

przykładowa dokumentacja techniczna wkładki uzupełniającej przodostopie,

−

papier formatu A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj zaopatrzenie protezowe typu mobilizator.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez typu sandałowego dla amputacji w śródstopiu,

przygotować dokumentację wykonywanego zaopatrzenia,

określić miary które naleŜy pobrać od pacjenta,

zapisać wyniki pomiarów niezbędnych do wykonania protezy,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

opracować algorytm wykonania protezy,

wykonać protezę zgodnie z algorytmem wykonania,

dokonać oceny wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały, półfabrykaty, do wykonania wkładki protezowej,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania wkładki protezowej,

−

centymetr, linijka o długości 30–40 cm,

−

przykładowa dokumentacja techniczna wkładki uzupełniającej przodostopie,

−

papier formatu A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie stopy?

dobrać rodzaj zaopatrzenia ortopedycznego do poziomu amputacji
stopy?

opracować

dokumentację

technologiczną

wykonywanego

zaopatrzenia ortopedycznego?

dobrać oprzyrządowanie do wykonywanego zaopatrzenia?

pobrać miary niezbędne do wykonania zaopatrzenia protezowego
stopy?

dobrać

elementy,

półfabrykaty,

materiały

wytwarzania

przedmiotów zaopatrzenia protezowego stopy?

wykonać zaopatrzenie protezowe ubytków stopy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie goleni

4.3.1.

Materiał nauczania

Po amputacji w obrębie goleni kończyna traci swą zdolność podpórczą zarówno podczas

stania, jak i chodzenia. Masa ciała spoczywa na pozostałej kończynie, powodując
przeciąŜenie wszystkich jej stawów. ZwęŜony zostaje czworobok podstawy i pogarsza się
równowaga ciała. W tych warunkach chodzenie moŜliwe jest jedynie o kulach, a w przypadku
amputacji obustronnej jedynie na kolanach.
Poziomy amputacji w obrębie goleni:

−

odjęcie  kończyny  dolnej  w  obrębie  obwodowej  ½  goleni  (z  wyłączeniem  amputacji
Syme`a)  jest  przeciwwskazane  ze  względu  na  następowe  zaburzenia  odŜywcze  kikuta.
Dolna  połowa  goleni  jest  słabo  ukrwiona,  pozbawiona  dostatecznej  masy  mięśniowej
i dlatego dłuŜsze kikuty goleni mogą sprawiać kłopoty w zaprotezowaniu i usprawnianiu.
NaleŜy  amputować  moŜliwie  oszczędnie  w  1/3  bliŜszej  goleni.  Idealny  kikut  goleni  to
kikut  długości  16-19  cm.  Jest  to  kikut  mioplastyczny,  który  najlepiej  odpowiada
wymogom protezowania, pozwala na doskonalszą kinetyzację.

−

wyłuszczenie w stawie kolanowym obecnie dzięki poprawieniu technik operowania
pozwala na otrzymanie kikuta zdolnego do obciąŜeń osiowych.

Zachowana po amputacji część bliŜsza kończyny, dysponująca czynnymi ruchami w stawie
biodrowym i kolanowym, pozwala na uzupełnienie ubytku protezą i odzyskanie w ten sposób
funkcji podpórczo-ruchowej.
Protezy podudzia mogą mieć konstrukcję zewnątrzszkieletową i wewnątrzszkieletową (rys. 5).

Ryc. 5. Protezy goleni: a – zewnątrzszkieletowa; 1-stopa; 2-część goleniowa nośna; 3-lej kikutowy;

4- zawieszenie; b – wewnątrzszkieletowa; 5- konstrukcja rurowa nośna; 6- pokrycie konstrukcji
rurowej.

Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi protezy goleni są:

−

lej kikutowy,

−

stopa protezowa,

−

część goleniowa spełniająca rolę łącznika.

Elementy protezy modułowej połączone są przy pomocy znormalizowanych zaczepów, które
pozwalają na łatwą regulację ustawienia protezy a takŜe umoŜliwiają szybką wymienialność
tych elementów. W ciągu kilku minut technik moŜe zamontować na przykład inną stopę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

protezową lub moŜe wymienić lej protezowy jeśli ten się zuŜył albo nie jest dobrze
dopasowany.

Elementem integrującym protezę z zachowanym po amputacji odcinkiem kończyny jest lej

kikutowy.  Lej  powinien  być  tak  dopasowany,  aby  jego  ścianki  wywierając  umiarkowany
nacisk  poprzez  skórę,  tkankę  podskórną  oraz  warstwę  mięśniową  stwarzały  oparcie  dla
struktur  kostnych,  odciąŜając  równocześnie  okolice  szczególnie  wraŜliwe  na  ucisk.  Za
pośrednictwem  leja  przenoszona  jest  na  protezę  energia  kikuta.  Ściany  wewnętrzne  leja,
wywierając na kikut naciski zmienne pod względem lokalizacji i siły, są  źródłem informacji
o aktualnym  połoŜeniu  protezy  podczas  stania  i  chodzenia.  Wewnętrzne  powierzchnie  ścian
leja,  kontaktując  się  z  odpowiednimi  powierzchniami  kikuta,  uczestniczą  w  podparciu  masy
ciała.  Zasadniczym  miejscem  podparcia  masy  ciała  we  współczesnych  protezach  goleni  jest
okolica więzadła właściwego rzepki.
Stosowane przez wiele lat protezy konwencjonalne ze skórzaną tulejką udową i szynami we
współczesnej  protetyce  zostały  prawie  wyeliminowane,  dzisiaj  wykonuje  się  je  tylko
wnielicznych, szczególnych przypadkach, takich jak niestabilność kolana.

Lej protezy goleni
Nowoczesna protetyka stosuje trzy rodzaje lejów do protez goleni (rys. 6). Są to:

−

Patellar Tendon Bearing (PTB),

−

Prothése Tibiale Supracondyliènne (PTS),

−

Kondylen Bettung Müster (KBM),

Lej PTB z oparciem podrzepkowym, obejmuje od góry połowę rzepki i część kości

udowej  a  cięŜar  ciała  opiera  się  głównie  na  półeczce  podrzepkowej  (okolica  więzadła
właściwego  rzepki)  oraz  na  pozostałej  powierzchni  kikuta  z  wyjątkiem  punktów  i  okolic
wymagających  odciąŜenia.  Wymaga  on  jednak  dodatkowego  zawieszenia  w  postaci  paska
nadkolanowego.  Proteza  ta  jest  wskazana  we  wszystkich  przypadkach  kikutów  długich
i średniej  długości.  Pozwala  ona  na  chód  bardzo  zbliŜony  do  prawidłowego,  dzięki
zachowaniu  fizjologicznego  ruchu  i  czynnej  kontroli  mięśniowej  stawu  kolanowego.  Zaletą
jej jest niewielki cięŜar.

Rys. 6. Odmiany leja protezy goleni typu PTB: a – standardowa z zaczepami do paska nadkolanowego;

b – odmiana z podwyŜszonymi ściankami bocznymi i klinami nadkłykciowymi; c – odmiana PTS
z ujęciem okolicy nadkłykciowej i nadrzepkowej.

Lej PTS obejmuje całą rzepkę i kłykcie kości udowej, co eliminuje dodatkowe

zawieszenie. Stosuje się go w przypadku krótkich kikutów goleni, braku  stabilizacji bocznej
kolana  oraz  u  kobiet  ze  względów  kosmetycznych.  Lej  PTS  lepiej  stabilizuje  kolano,
powoduje  rozkład  cięŜaru  ciała  na  większej  powierzchni.  Nie  pozwala  on  jednak  na  pełny
wyprost kolana i tym samym skraca krok.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lej KBM naleŜy równieŜ do lejów protez nie wymagających dodatkowego zawieszenia.

Lej  obejmuje  kłykcie  kości  udowej  i  połowę  rzepki.  W  celu  zamocowania  protezy,  po  jej
stronie przyśrodkowej między kłykieć kości udowej a ścianę leja, wkłada się kliny. Lej tego
typu stosowany jest przy krótkich kikutach goleni.

We  wszystkich  lejach,  w  wypadkach  duŜej  wraŜliwości  kikuta,  stosuje  się  miękkie  wkładki
z gumy mikroporowatej (campolit, poliform).

Oprócz  kształtu  leja  bardzo  waŜne  są  zastosowane  materiały  do  jego  wykonania.  Lej
wykonuje się z laminatu Ŝywicznego (Ŝywica epoksydowa zbrojona dzianina i matą szklaną)
lub  kompozytów  akrylowych.  Lej  zbudowany  jest  zwykle  z  dwóch  warstw:  lejka
wewnętrznego  z  miękkiego  tworzywa  (campolit,  poliform,  silikon,  termoplast,  poliuretany)
oraz z twardego leja zewnętrznego. Takie leje są lekkie i trwałe. Pokazany na rysunku lej to
lej  3  warstwowy.  Biały  lejek  to  półelastyczny  termoplast,  który  dopasowuje  się  do  nogi  na
przykład  podczas  siedzenia,  kiedy  kształt  kolana  jest  inny  od  tego,  kiedy  noga  jest
wyprostowana. Brązowo-czarny kontener jest sztywny i lekki.

Rys. 7. Lej protezowy goleni zbudowany z termoplastów i akrylu.

Dla amputacji poniŜej kolana wykonuje się następujące rodzaje protez (podział według
rodzaju leja):
1.

protezy konwencjonalne z szynami tulejką udową,

protezy z miękką wkładką,

protezy z pończochą silikonową

kombinacje powyŜszych

Protezy konwencjonalne (z gorsetem udowym) (rys. 8)

Proteza konwencjonalna goleni to stary rodzaj protezy. Przed upowszechnieniem się

protez krótkich, obejmujących tylko kolano uwaŜano, iŜ amputacja upośledza funkcje kolana
do tego stopnia, Ŝe naleŜy je zabezpieczyć szynami i dodatkowym gorsetem udowym. Protezy
goleni robione były w taki sposób, aby siły generowane podczas chodzenia przenoszone były
przez  gorset  uda.  Zaletą  protezy  konwencjonalnej  jest  to,  iŜ  oszczędza  kikut  i  kolano  przed
przeciąŜeniem.  Wadą  -  duŜy  cięŜar,  spory  dyskomfort  noszenia,  kłopotliwe  zakładanie  oraz
to, Ŝe nie uŜywane kolano i jego struktury osłabiają się. Z czasem powoduje to zaniki mięśni
a więzadła  kolana  stają  się  słabe. MoŜna  przyjąć,  Ŝe  osoba  przez  kilkanaście  lat  uŜywająca
tylko takiej protezy nie moŜe juŜ być protezowana protezą krótką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Proteza konwencjonalna goleni z gorsetem udowym

Do dzisiaj protezy konwencjonalne zaleca się osobom o niestabilnym kolanie, osobom, które
od wielu lat takiej protezy uŜywają, ludziom bardzo aktywnym, którzy na przykład dźwigają
często cięŜary lub długo stoją. Gorset udowy protezy sięga poniŜej guza kulszowego, ale
moŜna równieŜ przedłuŜyć go, tak aby uzyskać wysokie podparcie.

Zmodyfikowana proteza konwencjonalna (rys. 9)

W zmodernizowanej wersji protezy konwencjonalnej zamiast skórzanego gorsetu

udowego,  przednia  część  uda  stabilizowana  jest  łuską  z  twardego  plastiku.  Łuska  stabilizuje
kolano,  przez  co  konstrukcja  ta  jest  w  praktyce  nieco  wygodniejsza  w  uŜyciu  niŜ  gorset
skórzany. Protezę zakłada się szybciej, Udo nieuciskane jest sznurowanym gorsetem, więc nie
ulega  chudnięciu.  Proteza  jest  trwalsza,  lŜejsza,  nie  wymaga  stosowania  grubych  pończoch.
Do  tej  protezy  moŜna  zastosować  stopę  dynamiczną,  która  ma  zapewnić  moŜliwość
szybkiego chodzenia.
Dodatkową  zaletą  tej  półotwartej  konstrukcji  jest  moŜliwość  zastosowania  nowoczesnych
kikutowych  pończoch  z  Ŝelu  lub  silikonu,  które  doskonale  chronią  kikut  przed  urazami.
MoŜna równieŜ zastosować zawieszenie protezy przy pomocy metalowego trzpienia na końcu
pończochy z silikonu.
Proteza na zdjęciu nie posiada miękkiej wkładki ani wkładki skórzanej. Pacjent moŜe uŜywać
silikonowej pończochy kikutowej zawijanej na kikut o grubości 3 milimetrów.
Po  nawinięciu  pończochy  na  kikut  zakłada  protezę  zapinając  2  udowe  paski  na  rzepy  z  tyłu
uda.  Proteza  ta  zawieszona  jest  na  kikucie  przy  pomocy  ucisku  powyŜej  kolana  (rodzaj
zawieszenia analogiczny do protezy krótkiej KBM) Protezy z miękką wkładką (krótkie)

Rys. 9. Zmodernizowana wersja protezy konwencjonalnej

Proteza z lejkiem PTB / KBM (rys. 10)

Zdjęcie poniŜej przedstawia zmodyfikowany lej KMB, kształt tego leja opracowany był

w latach 70-tych jako ulepszenie starszego leja typu PTB z lat 50-tych. Leje takie nadal są
często wykonywane, chociaŜ w przypadku osób bardziej aktywnych stosuje się leje
pełnokontaktowe z wkładkami z Ŝelu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Zmodyfikowany lej KBM

Noszenie protezy z lejem PTB /KBM wymaga dodatkowo pończoch kikutowych. Bawełniane
lub  wełniane  pończochy  chronią  skórę  kikuta  przed  odparzeniem  oraz  obtarciami  a  takŜe
chłoną  pot.  W  przypadku  zmian  objętości  kikuta,  moŜna  załoŜyć  dodatkowo  pończochę
kikutową (normalny kikut w ciągu dnia pod wpływem ucisku leja chudnie).
Współczesne modyfikacje leja KBM polegają na  równomiernym rozłoŜeniu ciśnienia w leju
(rys. 11). Taki lej, to lej pełnokontaktowy, w którym  cięŜar ciała nie jest  przenoszony przez
ś

cięgno podrzepkowe, a rozłoŜony jest na całą powierzchnię kikuta, nie wyłączając kości

i ścięgien.  Lej  taki  jest  bardziej  komfortowy  i  bezpieczniejszy  dla  tkanek  kikuta  niŜ  starsze
jego wersje.
Podczas chodzenia lej protezy nie moŜe zsuwać się z kikuta więcej niŜ 1–2 cm.
Lej  KBM  zawieszony  jest  poprzez  ucisk  powyŜej  kłykci  kolana,  stąd  wyŜsze  boczne
krawędzie  lejka  i  zwęŜenie  ponad  kolanem  (wejście  do  lejka  jest  ciasne).  Ucisk  powyŜej
kolana  nie  powinien  sprawiać  bólu,  dodatkowo  rozwiązanie  to  pozwala  to  na  dobrą
stabilizację  boczną  kikuta,  wydłuŜa  jego  funkcjonalną  długość,  a  takŜe  stabilizuje  moŜliwą
rotację kikuta w leju.

Rys. 11. Lej KBM

Zawieszenie protezy goleni

Innym sposobem zawieszenia protezy goleni moŜe być skórzany pasek nadkolanowy

wykonany  ze  skóry,  przypinany  do  guzików  przymocowanych  na  bocznych  ścianach  leja,
zapinany  z  tyłu  na  sprzączki  albo  miękki  mankiet  ze  skóry  juchtowej,  mankiet  udowy
z bocznymi  szynami  zapinany  na  paski  lub  sznurowany.  Zawieszenie  takie  stosowane  jest
standartowo w lejach starszego typu PTB (rys. 12).

Rys. 12. Zawieszenie protezy goleni na skórzanym pasku nadkolanowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nową metodą zawieszenia protezy goleni jest szczelny rękaw kolanowy z Ŝelu (rys. 13). Taki
rękaw  zamyka  dostęp  powietrza  do  lejka,  tym  samym  kikut  zassany  jest  w  lejku.  Jest  to
najbardziej  sztywny  rodzaj  zawieszenia  protezy,  umoŜliwiający  kopanie  piłki  lub  bieganie,
uprawianie  sportu.  Kikut  w  leju  tylko  nieznacznie  przemieszcza  się,  więc  problemem  moŜe
być długotrwałe siedzenie ze zgiętym kolanem. Ten rodzaj zawieszenia protezy upowszechnia
się  w  ostatnich  latach,  szczególnie  wśród  najbardziej  aktywnych  uŜytkowników  protez.
Osoby uŜywające pasek nadkolanowy mogą zamienić go na rękaw kolanowy.

Rys. 13. Rękaw kolanowy z Ŝelu do zawieszenia protezy podudzia

Leje z pończochami i miękką wkładką zastępowane są coraz częściej lejami z wkładką z Ŝelu,
ale  z  powodów  ekonomicznych  zalecane  są  dla  szerokiej  grupy  osób  po  amputacji
z „dobrym” kikutem szczególnie dla osób z amputacją naczyniową.
Jeśli  skóra  kikuta  pokryta  jest  wieloma  bliznami lub  jeśli  mamy  do  czynienia  z  problemami
skórnymi, kikutem bardzo kościstym, o balonowatym kształcie lub bardzo krótkim to moŜna
rozwaŜyć inny rodzaj leja protezowego.

Protezy z wkładką z Ŝelu

W ostatnich latach w protetyce kończyn upowszechnia się zastosowania nowych

materiałów  chroniących  kikut  przed  urazami.  Materiały  te  sprawiają,  Ŝe  osoba  uŜywająca
protezy  jest  w  stanie  aktywniej  Ŝyć,  a  dolegliwości  podczas  noszenia  protezy  zostają
zredukowane.
Przykładem  takich  rozwiązań  są  pończochy,  które  w  zaleŜności  od  materiału,  z  którego  są
wykonane moŜna podzielić na trzy podstawowe grupy:

−

silikony,

−

elastomery termoplastyczne,

−

poliuretany.

Wszystkie one mają wspólną cechę: po załoŜeniu lub zawinięciu na kikut przylegają do

skóry  stanowiąc  jakby  jej  pogrubienie  i  zabezpieczają  przed  obtarciami  i  odciskami
wywołanymi  siłami  tarcia  i  ucisku  w  leju  protezowym.  Jednocześnie  pończochy  stanowić
mogą zawieszenie protezy.

Pończocha przywiera do skóry kikuta tak szczelnie, Ŝe kikut z czasem (zwykle po kilku

tygodniach uŜywania) przestaje pocić się i nawet w upalne dni pozostaje suchy. Inną zaletą
pończoch z Ŝelu jest iŜ wygładzają tkankę blizn po urazach i oparzeniach, niektóre z pończoch
zawierać mogą w strukturze Ŝelu środki pielęgnujące naskórek.

Przeciwwskazaniem dla pończochy z Ŝelu moŜe być brak nawyków higienicznych

pacjenta.  Zarówno  kikut,  jak  i  pończocha  muszą  być  codziennie  dobrze  wymyte.  Innym
problemem  moŜe  być  złe  ukrwienie  kikuta,  jakie  zdarza  się  w  przypadku  osób  z  amputacją
naczyniową  jednak  pojawiły  się  na  rynku  bardzo  elastyczne  pończochy  Ŝelowe  dla  takich
osób. Zbyt ciasna pończocha objawia się zimnym kikutem, czasem bólem po kilku godzinach
noszenia protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wadą pończoch z Ŝelu jest przede wszystkim ich cena. Ich trwałość w zaleŜności od

rodzaju to kilka miesięcy (elastomery) do kilku lat (silikony).

Osoba zakładająca protezę wpierw nawija na kikut pończochę następnie umieszcza kikut

w  leju.  W  spodzie  leja  znajduje  się  wentyl  umoŜliwiający  zassanie  się  kikuta.  Aby  protezę
zdjąć  naleŜy  przycisnąć  guzik  wentyla. Pończocha  zawijana  jest  na  kikut  w  taki  sposób  aby
spód  dokładnie  przylegał  do  kikuta.  Jeśli  pozostawi  się  powietrze  pod  pończochą,  to  moŜe
gromadzić się tam pot, draŜniąc naskórek (rys. 14).

Rys. 14. Sposób zakładania protezy

Pończocha musi być nawinięta na kikut bez fałd i bez miejscowych napręŜeń skóry. Na ogół
nie  stosuje  się  Ŝadnych  kremów,  choć  w  przypadku  problemów  skórnych  moŜna  je
stosować. W  przypadku,  kiedy  kikut  schudnie,  na  pończochę  z  Ŝelu  zakłada  się  dodatkowo
zwykłą pończochę kikutową, jedną lub więcej.

Elementy  nośne  protezy  zaleŜnie  od  rozwiązań  konstrukcyjnych  mogą  przybierać  roŜne
formy. W protezach modularnych konstrukcjami nośnymi są duraluminiowe elementy rurowe
o  średnicy  20  –  30  mm,  stosunkowo  lekkie  i  wytrzymałe,  z  długością  dostosowaną  według
potrzeb.  Połączone  są  lejem  za  pomocą  płytek  lub  taśm  metalowych.  W  protezach
skorupowych konstrukcja goleni wykonana jest z drewna lub częściej z tworzywa sztucznego
(laminatu Ŝywicznego).
Estetykę  konstrukcji  wykonanych  z  rurowych  szkieletów  zapewniają  pokrycia  kosmetyczne,
maskujące  je  od  zewnątrz  i  nadające  protezom  kształt  naturalnych  kończyn.  Mogą  one  być
piankowe (poliuretanowe) lub sztywne (laminowane).

Stopa człowieka łączy w sobie złoŜoność i strukturalną trwałość, jej funkcje to: podparcie

cięŜaru ciała, absorpcja  dynamicznych sił  generowanych podczas chodzenia i odbicia. Stopa
jest  w  stanie  wytrzymać  gigantyczne  obciąŜenia  mechaniczne  (przebiegnięcie  jednego
kilometra  to  obciąŜenie  równowaŜne  kilkunastu  ton)  i  jest  jednocześnie  elastyczna.  Stopa
przeciętnego człowieka wykonuje kilka milionów kroków w ciągu jednego roku.

Utrata stopy z powodu amputacji powoduje upośledzenie niektórych funkcji. Statyczne

podparcie  moŜna  w  prosty  sposób  zrekompensować  nawet  prostą  konstrukcją,  gorzej  jest
z funkcjami dynamicznymi. Chodzenie na protezie prócz innych dolegliwości kosztuje osobę
po amputacji więcej energii niŜ chodzenie osoby pełnosprawnej. Osoba po amputacji poprzez
stopę  zuŜywa  około  10%  więcej  energii.  Oprócz  tego  amputacja  pogarsza  zdolność
odczuwania  podłoŜa,  powoduje,  iŜ  wiele  czynności  jest  niemoŜliwych  lub  bardzo  trudnych,
jak np. bieganie czy skoki.
Odpowiednikiem  stopy  naturalnej  jest  w  protezie  stopa  protezowa.  Ma  ona  uproszczoną
budowę  mechaniczną,  umoŜliwiająca  naśladowanie  ruchów  stopy  naturalnej  podczas
chodzenia. Budowa stopy protezowej polega na zastosowaniu i odpowiednim rozmieszczeniu
w niej elementów sztywnych i elastycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie istnieje uniwersalna stopa odpowiednia dla wszystkich pacjentów. Najlepszym

kryterium  doboru  stopy  są  preferencje  subiektywne  osoby  po  amputacji,  a  nie  teoretyczne
właściwości  stopy.  Dobrą  praktyką  jest  umoŜliwienie  pacjentowi  chodzenia  na  róŜnych
stopach i dokonanie wyboru.
Trzy najwaŜniejsze funkcje stopy protezowej to:

−

komfortowe podparcie podczas stania i chodzenia,

−

funkcje dynamiczne absorpcji sił i odbicia palców podczas chodzenia lub biegania,

−

funkcje kosmetyczne, kamuflujące amputacje.
Dzięki postępom technologicznym udało się w znacznym stopniu poprawic dynamikę

chodu  po  amputacji.  Powstały  stopy  dynamiczne,  umoŜliwiające  częściowe  odzyskanie  strat
energetycznych  spowodowanych  amputacją,  a  takŜe  znaczne  poprawienie  funkcjonalności.
Obecnie  utrata  kostki  i  stopy  w  wyniku  amputacji  poniŜej  kolana  nie  musi  oznaczać
widocznego  upośledzenia  chodu.  Stopa  protezowa  i  dobra  proteza  umoŜliwia  prawie
normalne Ŝycie.
Stopa  powinna  być  w  miarę  elastyczna,  mieć  element  stawu  skokowego  lub  miękką  piętę
i palce. Jest wiele stóp, które spełniają te kryteria.
Rodzaje stóp protezowych
Ze względu na konstrukcję, stopy protezowe moŜna podzielić na:
4.

Stopa typu SACH (Solid Ankle Cushion Heel) (rys. 15).
Jest to najczęściej stosowany typ stopy, który charakteryzuje się prostotą, małym

cięŜarem,  trwałością  i  niską  ceną.  Stopa  SACH  to  sztywna  konstrukcja  bez  ruchomych
elementów,  wykonana  jest  najczęściej  z  drewna  lub  tworzywa  sztucznego  do  którego
przyklejone  są  wykonane  z  miękkiego  materiału  części  pięty  i  przodostopia.  Miękkie  części
stopy  umoŜliwiają  absorpcję  energii  podczas  lądowania  pięty  oraz  płynne  przeniesienie
cięŜaru ciała w fazie podparcia.
Materiał, z którego wykonana jest stopa SACH absorbuje energię. Oznacza to w praktyce, Ŝe
na  takiej  stopie  trudno  byłoby  podskakiwać.  Większość  producentów  ortopedycznych
wytwarza  własną  stopę  SACH.  Konstrukcje  te  róŜnią  się  między  sobą  rodzajem  materiału,
zewnętrznym  kształtem,  wysokością  zalecanego  obcasa  (od  0  do  45  mm)  i  cięŜarem.
WyróŜnia się jej dwie wersje. Wersja A posiada kryty rdzeń, mocowany do części goleniowej
za  pomocą  śruby.  Wersja  B  z  odkrytym  rdzeniem,  łączonym  z  golenią  protezy  przez
zalaminowanie.  Stopy  tego  typu  zalecane  są  przede  wszystkim  przy  amputacjach  poniŜej
kolana.

Rys. 15. Stopa typu SACH

Stopy dynamiczne - stopy dzięki którym moŜna uzyskać ruch podeszwowe, grzbietowe,
pronacyjne i supinacyjne.

Stopa dynamiczna „energy storing”.
Dzięki zastosowaniu nowoczesnych materiałów spręŜystych, takich jak kompozyty

węglowe  uzyskano  nową  jakość  w  konstrukcji  stopy.  Stopa  działa  jak  spręŜyna,  która
przyjmuje  energię  w  momencie  uderzenia  pięty,  a  następnie  energię  zwraca  w  fazie  odbicia
palców. Wiele badań porównawczych wykazuje mniejsze zuŜycie energii podczas chodzenia
na takiej stopie jak teŜ brak róŜnic. Jedna zaleta  stopy dynamicznej jest bezsprzeczna: stopa
pozwala  na  łatwiejsze  podchodzenie  pod  górę.  Główną  wadą  tej  konstrukcji  stopy  jest  jej
cena,  z reguły  stopy  dynamiczne  są  najdroŜsze.  PoniewaŜ  stopa  dynamiczna  oddaje  energię,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dodatkowo naraŜa tym samym kikut na obciąŜenia. Nie stosuje się takiej stopy przy krótkim,
problematycznym kikucie. Tak jak i stopy SACH, stopy dynamiczne zalecane są przede
wszystkim przy amputacjach poniŜej kolana. W wyŜszych amputacjach trudno jest uzasadnić
zalety tej stopy. Obecnie istnieje bardzo wiele odmian i rodzajów stóp dynamicznych.

Stopy ze stawem skokowym mechanicznym (rys. 16).
To najstarszy rodzaj stopy protezowej, ale nadal bardzo często stosowany. Stopa tego

typu  posiada  ruchomy  element  stawu  skokowego  jednoosiowy  lub  wieloosiowy  (2  stoŜki
gumowe lub kauczukowe). Stopa zalecana jest przy amputacjach wyŜszych zgodnie z logiką
iŜ utrata dwóch lub trzech stawów wymaga większej swobody ruchów stopy. Nie ma równieŜ
przeciwwskazań  w  stosowaniu  tej  stopy  przy  amputacjach  poniŜej  kolana.  Zaletą  stopy  ze
stawem  skokowym  jest  moŜliwość  stosowania  róŜnej  sztywności  stawu,  dostosowanej  do
indywidualnego  uŜytkownika.  Stopa  ze  stawem  wieloosiowym  pozwala  chodzić  po
nierównym terenie, sama ustawia się odpowiednio do podłoŜa. To najbardziej „komfortowa”
stopa protezowa, chociaŜ nieco cięŜsza od stopy SACH.

Rys. 16. Stopy protezowe ze stawem skokowym

Inne stopy - kombinacje

−

stopa  protezowa  Elation  -  stopa  ta  posiada  moŜliwość  szybkiego  i  łatwego  ustawiania
wysokości obcasa przez samego jej uŜytkownika. Jednocześnie jest to stopa dynamiczna,
wykonana  z  kompozytu  węglowego.  Najbardziej  nadaje  się  dla  aktywnej  kobiety,  która
często zmienia buty o róŜnych wysokościach obcasa.

Rys. 17. Stopa protezowa Elation

−

stopa  protezowa  Ceterus  -  jest  to  stopa  o  doskonałych  własnościach  dynamicznych,
przeznaczona  dla  osób  bardziej  aktywnych  z  amputacją  raczej  poniŜej  kolana,  ale
równieŜ i powyŜej kolana.

Nowa  technika  amputacji  goleni  polega  na  połączeniu  mostkiem  kostnym  kości  strzałkowej
i piszczelowej  w  taki  sposób,  aby  uzyskać  kikut  zdolny  do  obciąŜenia  od  spodu.
Usztywnienie strzałki jest dla protetyka  (i pacjenta) bardzo korzystne. Dzięki temu uzyskuje
się znacznie lepsze właściwości kikuta, mniejszą atrofię, łatwiejsze protezowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakich poziomach wykonuje się amputacje w obrębie goleni?

Jaką konstrukcję mają protezy goleni?

Z jakich elementów zbudowana jest proteza goleni zewnątrzszkieletowa?

Z jakich elementów zbudowana jest proteza goleni wewnątrzszkieletowa?

Jaką rolę pełni lej kikutowy?

Jakiego rodzaju leje kikutowe wykonuje się w przypadku amputacji goleni?

Czym charakteryzują się poszczególne typy lejów kikutowych?

Z jakich materiałów wykonuje się leje kikutowe goleni?

Jakie rodzaje protez wykonuje się dla amputacji goleni?

10.

W jaki sposób zawiesza się protezy goleni?

11.

Jaką formę mogą przyjmować elementy nośne goleni?

12.

Jaką funkcję pełni stopa protezowa?

13.

Jak dzielą się stopy protezowe ze względu na konstrukcję?

14.

Czym charakteryzują się poszczególne stopy protezowe?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj lej kikutowy goleni ze skóry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania leja protezowego ze skóry,

opracować dokumentacje technologiczną wykonania leja,

przygotować materiały niezbędne do wykonania leja,

dobrać narzędzia, urządzenia i przybory do wykonania leja,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

dokonać obróbkę pozytywu,

przygotować skórę do rozkroju,

wykonać rozkrój skóry,

uformować lej protezowy,

10)

wykonać obróbkę leja,

11)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały do wykonania leja,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania leja,

−

przykładowa dokumentacja protezy goleni,

−

model kikuta goleni,

−

eksponaty protez goleni,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj lej kikutowy goleni z Ŝywicy epoksydowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania leja protezowego z Ŝywicy,

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania leja,

przygotować materiały niezbędne do wykonania leja,

dobrać narzędzia, urządzenia i przybory do wykonania leja,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać obróbkę pozytywu,

przygotować Ŝywicę do wykonania leja,

odlać lej z Ŝywicy,

wykonać obróbkę leja,

10)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały do wykonania leja z Ŝywicy,

−

narzędzia, sprzęt do wykonania leja,

−

przykładowa dokumentacja protezy goleni,

−

model kikuta goleni,

−

eksponaty protez goleni,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj protezę szkieletową z laminatu, po odjęciu na poziomie stawu skokowego.

Kikut częściowo oporowy na końcu kikuta oraz pod rzepką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące amputacji
Pirogowa,

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy bez stawu skokowego dla amputacji Pirogowa,

opracować dokumentacje technologiczną niezbędną do wykonania protezy,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać lej protezowy,

wykonać obróbkę leja protezowego,

połączyć lej ze stopą,

wykonać zawieszenie miękkie nadkolanowe,

10)

wykonać prace wykończeniowe protezy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały do wykonania leja z Ŝywicy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

narzędzia, sprzęt do wykonania leja,

−

przykładowa dokumentacja protezy goleni,

−

model kikuta goleni,

−

eksponaty protez goleni,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wykonaj protezę o konstrukcji wewnątrzszkieletowej dla amputacji na wysokości

1/3 bliŜszej goleni z podparciem podrzepkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy podudzia o konstrukcji wewnątrzszkieletowej,

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania protezy,

przygotować materiały, półfabrykaty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

dobrać sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania zaprojektowanej protezy,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać obróbkę pozytywu,

przygotować Ŝywicę do wykonania leja kikutowego,

wykonać lej protezowy z Ŝywicy epoksydowej,

wykonać obróbkę leja kikutowego,

10)

wykonać elementy nośne goleni,

11)

dobrać stopę protezową,

12)

połączyć poszczególne elementy protezy,

13)

wykonać przymiarkę protezy,

14)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały, półprodukty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

−

sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania protezy,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna wykonania protezy,

−

eksponaty leja protezowego z podparciem podrzepkowym,

−

eksponaty protezy podudzia o konstrukcji wewnątrzszkieletowej,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wykonaj protezę podudzia z tworzywa sztucznego z tulejką uda ze skóry i stopą typu

SACH.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez podudzia z tulejką udową,

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania protezy,

przygotować materiały, półfabrykaty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

dobrać sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania zaprojektowanej protezy,

pobrać miary niezbędne do wykonania protezy,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać obróbkę pozytywu,

przygotować Ŝywicę do wykonania leja kikutowego,

wykonać lej protezowy z Ŝywicy epoksydowej,

10)

wykonać obróbkę leja kikutowego,

11)

wykonać tulejkę uda (miara, negatyw, pozytyw, formowanie skóry, obszycie,
zapięcie/ sznurowanie),

12)

wykonać elementy nośne goleni,

13)

połączyć tulejkę z elementem nośnym protezy,

14)

dobrać stopę protezową,

15)

połączyć poszczególne elementy protezy,

16)

wykonać przymiarkę protezy,

17)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały, półprodukty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

−

sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania protezy,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna wykonania protezy podudzia z tulejką uda ze
skóry,

−

eksponaty protezy podudzia z tworzywa sztucznego z tulejką uda ze skóry,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 6

Wykonaj protezę podudzia z lejem silikonowym stanowiącym zawieszenie protezy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protez podudzia z lejem silikonowym,

opracować projekt dokumentacji technologicznej wykonania protezy,

przygotować materiały, półfabrykaty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

dobrać sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania zaprojektowanej protezy,

wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać obróbkę pozytywu,

wykonać lej protezowy z silikonu,

wykonać obróbkę leja kikutowego,

wykonać elementy nośne goleni,

10)

dobrać stopę protezową,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11)

połączyć poszczególne elementy protezy,

12)

wykonać przymiarkę protezy,

13)

wykonać prace wykończeniowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały, półprodukty, elementy gotowe niezbędne do wykonania protezy,

−

sprzęt, przyrządy i narzędzia do wykonania protezy,

−

przykładowa dokumentacja technologiczna wykonania protezy podudzia z lejem
z silikonu,

−

eksponaty protezy podudzia z lejem silikonowym,

−

papier formaty A4, ołówki,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować poziomy i rodzaje amputacji w obrębie goleni?

scharakteryzować konstrukcje protez goleni?

dobrać protezę do rodzaju amputacji i stanu kikuta?

opracować dokumentacje technologiczną protez goleni?

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protez goleni?

pobrać miary od pacjenta, wykonać negatyw i pozytyw kikuta goleni?

dobrać rodzaj zawieszenia protezy goleni?

wykonać lej protezowy dla protezy goleni?

wykonać montaŜ i obróbkę wykończeniową protezy goleni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Wykonywanie protez dla amputacji w obrębie uda
i wyłuszczenia w stawie biodrowym

4.4.1.

Materiał nauczania

Statystyki pokazują, Ŝe amputacja nogi na poziomie powyŜej stawu kolanowego

nazywana  równieŜ  amputacją  udową  wykonywana  jest  coraz  rzadziej.  KaŜdy  dobry  chirurg,
zmuszony do amputowania nogi stara się uratować kolano i amputować na poziomie goleni,
albo przynajmniej wyłuszczyć nogę w stawie kolanowym. Zdarza się jednak, iŜ stan pacjenta
nie  pozwala  na  operację  inną  niŜ  amputacja  udowa.  Zwykle  w  przypadkach  chorób
naczyniowych, kiedy nie ma dostatecznego ukrwienia kolana i goleni chirurg decyduje się na
taką operację aby definitywnie rozwiązać problem, bowiem próby uratowania kolana bardzo
często  kończą  się  kilkakrotnymi  amputacjami  po  nieudanym  wygojeniu  się  rany,
wielomiesięcznym  pobytem  w  szpitalu,  przykuciem  do  łóŜka,  niemoŜnością  rozpoczęcia
rehabilitacji i powrotu do domu.

Poziomy amputacji w obrębie uda:

−

wyłuszczenie w stawie kolanowym, obecnie dzięki poprawieniu technik operowania
pozwala na otrzymanie kikuta zdolnego do obciąŜeń osiowych,

−

amputacja  Gritti-Stokesa,  polega  na  odjęciu  kończyny  tuŜ  nad  kłykciami  kości  udowej,
przyłoŜeniu  rzepki,  po  usunięciu  chrząstki  stawowej  do  końca  kości  udowej.  Koniec
kikuta  pokrywa  się  płatem  skóry  z  przedniej  powierzchni  kolana.  Czasami  rzepka  nie
przyrasta  lub  następuje  zrost  z  przemieszczeniami  co  zmniejsza  moŜliwość
bezpośredniego obciąŜenia kikuta na końcu,

−

amputacja Callandera, polega na tym, Ŝe rzepkę usuwa się w całości, zachowując aparat
ś

cięgnowo-powięziowy. Po ścięciu powierzchni stawowych obydwu kłykci kości udowej

od dołu pokrywa się skróconą o kilka centymetrów kość udową skórą z okolic rzepki.
Kikuty Callandera są trudniejsze w protezowaniu z powodu pogrubianych okolic stawu
kolanowego.

Udo  w  przeciwieństwie  do  goleni,  nie  nastręcza  kłopotów  krąŜeniowych  w  związku
z amputacją na kaŜdej wysokości, jednak wartość funkcjonalna jest tym większa, im dłuŜszy
jest  kikut.  Za  postępowanie  z  wyboru  uwaŜa  się  odjecie  uda  na  wysokości  7–8  cm  powyŜej
szczeliny  stawu  kolanowego.  Im  niŜszy  poziom  amputacji,  tym  lepsza  równowaga
w antagonistycznych  zespołach  dynamicznych  w  tej  części  kończyny.  Im  krótszy  kikut,  tym
gorsza moŜliwość sterowania protezą.
NaleŜy  dąŜyć  do  wytworzenia  nowych  stereotypów  związanych  z  chodem  i  funkcją
podpórczą.  Elementem  dyspozycyjnym  staje  się  staw  biodrowy,  a  jego  praca
zsynchronizowana jest z globalnymi ruchami i ustawieniem tułowia. Aby sprawnie poruszać
się, amputowany musi opanować dwa ruchome, zestrojone ze sobą przeguby – staw kolanowy
i skokowy. Znaczna część pracy przenoszona jest na kończynę zdrową.

Typowy kikut uda zawiera sporo tkanek miękkich: mięśnie, tkankę łączną i tłuszczową. Pod
wpływem  ucisku  leja  protezy  kikut  moŜe  zmniejszać  swoją  objętość.  Stanowi  to  nierzadko
problem w zaopatrzeniu protetycznym.
Po amputacji udowej traci się moŜliwość podparcia na końcu amputowanego kikuta.
Podpieranie  się  na  kikucie  moŜe  spowodować  przebicie  się  ostrej  kości  udowej  poprzez
tkanki i wywołać powaŜne następstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed protezowaniem po amputacji waŜne jest, aby kikut był wygojony, był bez obrzęku i nie
miał ograniczeń zasięgu ruchów tzw. przykurczów.

Elementy protezy kończyny dolnej po amputacji uda.

Nowoczesna proteza udowa, składa się z trzech części połączonych łącznikami (są to: lej,

kolano  i  stopa).  Elementy  łącznikowe  protezy  są  znormalizowane,  co  oznacza,  Ŝe  istnieje
moŜliwość  łatwej  wymiany  kaŜdego  elementu  protezy,  na  przykład  jeśli  lej  protezowy  nie
pasuje, moŜna go zastąpić innym. Podczas dopasowywania protezy modularnej pacjent moŜe
wypróbować  róŜne  rodzaje  stóp,  czy  kolan  zanim  zdecyduje  się  na  najlepsze  rozwiązanie.
Obecnie  na  rynku  dostępnych  jest  setki  róŜnych  typów  kolan  i  stóp  o  róŜnych  parametrach
i właściwościach.  Dodatkową  zaletą  protezy  modularnej  uda  jest  łatwość  ustawienia
i montaŜu protezy. Protezy takie wyparły niemal starszy typ protezy zewnątrzszkieletowej.

Jednym z najistotniejszych zagadnień w budowie protezy uda jest kształt i dopasowanie

leja  kikutowego.  Od  tego  zaleŜy  efektywne  wykorzystanie  pozostałych  po  amputacji  mięśni
do  czynnej  kontroli  ruchów  ciała  oraz  kontroli  stawu  kolanowego  protezy  podczas  fazy
podparcia  i  fazy  przeniesienia.  Kikut  ma  przewagę  tkanek  miękkich,  które  otaczają  kość
udową.  Fakt  ten  naleŜy  uwzględnić  w  takim  ukształtowaniu  leja,  aby  uzyskać  wydolne
podparcie masy  ciała, stabilne osadzenie protezy na kikucie oraz efektywne przenoszenie na
protezę  energii  ruchowej  zachowanych  w  całości  mięśni  pośladkowych  oraz  uszkodzonych
częściowo mięśni prostego uda oraz przywodzicieli.

Kiedy lej protezowy jest dobry?
1.

Kiedy kikut nogi nie ulega urazom - odgnieceniom, obtarciom, itp. podczas normalnego
uŜywania protezy.

Kiedy normalne uŜywanie protezy nie sprawia bólu, a co najwyŜej dyskomfort - jest to
kryterium subiektywne, więc niemierzalne.

Kiedy proteza daje się łatwo sterować (lej nie spada, a kolano i stopa robią to, co chce
pacjent).

Rodzaje lejów udowych:
–

pełnokontaktowy (na podciśnienie i bez podciśnienia),

–

miotoniczny,

–

otwarty (sznurowany lub zapinany na paski),

–

leje pneumatyczne,

–

łamane,

–

kosze biodrowe.

Kształt leja

Leje protezy ściśle pasowane, głównie kształtu czworobocznego (rys. 18), charakteryzują

się niemal jednakowo prowadzona linią ścian. Ściana leja zapewnia podparcie pod guz
kulszowy i dobrą stabilizację osiową. Posiada dość znaczną grubość od strony przyśrodkowej,
sięgającą 20–30 mm, tworząc płaską półkę kulszową kształtowaną poziomo pod kątem 90° do
ś

ciany tylnej, zwęŜającą się ku stronie zewnętrznej. Ściana boczna, waŜna dla bocznej

stabilizacji  ciała,  sięga  50–60  mm  a  niekiedy  100  mm  powyŜej  półki  kulszowej.  Jest  ona
nachylona  w  stronę  krętarza  większego.  Ściana  przyśrodkowa  dociska  kikut  do  ściany
bocznej. Brzeg tej ściany przebiega poziomo na równi z półką kulszową a czasem obniŜa się
o 3-6  mm.  Ściana  przednia  dociska  kikut  do  ściany  tylnej,  zapobiegając  jego  zsuwaniu  się
z półki  kulszowej.  Wznosi  się  ona  50–60  mm  powyŜej  półki  kulszowej,  kończąc  się
odwiniętym na zewnątrz brzegiem nie przeszkadzającym w zgięciu stawu biodrowego do 90°.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NajwaŜniejszym  elementem  przejmującym  główne  obciąŜenie  stabilizujące  jest  wgłębienie
udowe o wysokości 10-15 mm, przypadające na okolicę trójkąta udowego Skarpy.
W  zaleŜności  od  umięśnienia  kikuta  stosuje  się  róŜne  modyfikacje  kształtu  leja
czworobocznego.

Rys. 19. Lej udowy czworoboczny

W  niektórych  przypadkach  amputacji  udowej  optymalnym  rozwiązaniem  jest  zastosowanie
leja owalnego (rys. 19).
Lej  owalny  nazywa  się  po  angielsku  NML  (narrow  medio-lateral),  co  moŜna  przetłumaczyć
jako  spłaszczony  poprzecznie.  Cechą  charakterystyczną  lejów  tego  typu  jest  to,  Ŝe
w większym lub mniejszym stopniu opierają się przyśrodkowo na kości kulszowej lub guzie
kulszowym. Chodzi o podparcie kości kulszowej od środka - guz kulszowy „siedzi” na leju.
Takie  zablokowanie  guza  kulszowego  sprawia,  Ŝe  lej  nie  „ucieka”  na  zewnątrz  i  sztywno
siedzi na nodze. Pozwala to na symetryczny chód.

Rys. 19. Lej owalny uda

Zaletą  leja  owalnego  jest  moŜliwość  symetrycznego  chodzenia  w  protezie  dzięki  dobrej
stabilizacji  bocznej  na  kości  kulszowej.  Kształt  leja  owalnego  jest  bardziej  zbliŜony  do
naturalnego  ułoŜenia  mięśni  niŜ  w  lejach  czworokątnych.  Mięśnie  mają  swobodę  napinania.
Dobry lej owalny jest tak uformowany, Ŝe niemal widać w nim kaŜdy waŜny mięsień uda.
Wadą  leja  owalnego  moŜe  być  dyskomfort  siedzenia  na  krześle.  Spłaszczenie  leja
poprzecznie nie jest korzystne podczas siedzenia, w tym momencie lepiej spłaszczony jest lej
czworokątny (spłaszczenie podłuŜne). Inna wadą leja owalnego jest trudność jego wykonania.
Leje czworokątne wykonać jest znacznie łatwiej. Z tych powodów protezy dla osób starszych
i niewiele  chodzących,  dla  tych,  które  chodzą  przy  dodatkowej  pomocy  kul  nadal  wykonuje
się przy zastosowaniu leja czworokątnego.

Technika MAS (Marlo Anatomical Socjet) (rys. 20)

MAS to śmiała modyfikacja leja owalnego znacznie poprawiająca mechaniczne

właściwości, komfort noszenia i zewnętrzny wygląd protezy. Lej MAS nie podpiera kości
kulszowej, a obciąŜa całą objętość kikuta. Przednia i tylna krawędź jest znacznie obniŜona, co

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sprawia, Ŝe kikut ma większy zasięg ruchów, lej jest płytszy a proteza zakłada się łatwiej. Lej
MAS stabilizuje bocznie kikut od wewnętrznej strony kości kulszowej umoŜliwiając bardziej
symetryczne chodzenie w protezie. Zewnętrzna krawędź leja przylega ściśle do biodra. Daje
to bardzo dobry efekt kosmetyczny. NiezaleŜnie od ustawienia nogi biodro nie traci kontaktu
z lejem, a przylegając na całej powierzchni nie uwiera i daje poczucie bezpieczeństwa
i komfortu. Pośladek nie jest podparty przez lej, wygląda więc w miarę symetrycznie.

Rys. 20. Lej uda typu MAS

Zwykle leje MAS wykonuje się w połączeniu z pełnokontaktowym zawieszeniem na wentyl.
Lej zakłada się przy pomocy specjalnej pończochy, po czym zamyka się wentyl, dzięki czemu
kikut  zasysa  się  w  leju  i  nie  spada.  Jest  to  najlepszy  rodzaj  zawieszenia  protezy  udowej,
umoŜliwia dobrą kontrolę ruchów protezy.
Lej MAS moŜna teŜ połączyć z silikonową pończochą zawijaną na kikut i zaczepioną w leju
przy  pomocy  trzpienia,  linki  lub  zassania. Dobre  rezultaty  daje  stosowanie  zawieszenia  typu
SEAL-IN. Kombinacja z silikonem ma swoje zalety i wady: pończocha silikonowa jest droga,
lej jest „ciepły” i moŜe powodować odparzenia, kontrola ruchów protezy nie zawsze jest tak
dobra jak w lejach „podciśnieniowych”.

Rys. 21. Lej udowy typu MAS

Pokazany  na  rys.  21  lej  MAS  wykonany  jest  dwuwarstwowo.  Wewnętrzny  lej  zrobiony  jest
z elastycznego  materiału  termoplastycznego.  Lej  zewnętrzny  to  sztywny  kontener
z kompozytu  akrylowego.  Jest  to  pełnokontaktowy  lej  na  wentyl.  Krawędzie  leja  są
elastyczne  i  nie  uwierają  podczas  chodzenia  i  siedzenia  bo  dopasowują  się  do  nogi.
W przypadku schudnięcia kikuta, co zdarza się często, łatwo jest od nowa dopasować ten sam
lej  do  kikuta  wciskając  pomiędzy  dwie  warstwy  leja  dodatkową  wkładkę.  Termoplast
wewnętrznego  leja  to przyjazny  dla  skóry  materiał,  moŜna  go  w  razie  konieczności  łatwo
i wielokrotnie formować.
Zalety leja MAS :

−

wyjątkowy komfort podczas siedzenia - tylna krawędź leja jest znacznie obniŜona, dzięki
czemu uŜytkownik protezy siedzi symetrycznie na obu pośladkach, a nie na leju,

−

moŜliwość schylania się - przednia ściana leja, równieŜ znacznie obniŜona, nie
przeszkadza podczas schylania się,

−

wyjątkowo dobra boczna stabilizacja, dzięki czemu moŜliwy jest symetryczny chód,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

większy niŜ w innych rodzajach leja zasięg ruchów i rotacji protezy,

−

bardzo dobra „kosmetyka”,

−

łatwość zakładania leja dzięki temu, Ŝe jest płytszy niŜ inne leje.

Jako materiały stosowane do wytwarzania lejów uda wykorzystuje się drewno, laminaty
Ŝ

ywiczne i tworzywa termoplastyczne. Elastyczne leje wewnętrzne z tworzywa sztucznego

obejmowane są ramą wykonaną z laminatu Ŝywicznego.

Zawieszenie protezy

Zawieszeniem protez kończyn dolnych nazywamy zespół elementów miękkich. Proteza

udowa,  niezaleŜnie  od  tego  jaki  typ  leja  w  niej  zastosowano  podczas  chodzenia  nie  moŜe
spadać. W protezach uda funkcje zawieszenia pełnią pasy biodrowe. Jednym z najprostszych
typów  jest  pas  śląski  skórzany  lub  parciany,  którego  jeden  koniec  przytwierdzony  jest  do
bocznej  ściany  leja  a  drugi,  dochodzący  do  okolicy  spojenia  łonowego,  zakończony  jest
metalowym  kółkiem  łączącym  się  ruchomo  z  paskiem  zapinanym  na  sprzączki  na  przedniej
ś

cianie leja. Obejmuje on skośnie miednicę do okolicy krętarzowej, przechodząc poniŜej

grzebienia biodrowego strony przeciwnej na podbrzusze.
Innym  typem  zawieszenia  jest  pas  kalifornijski,  do  którego  zamocowane  są  dwa  paski,
łączące  go  z  przednią  i  boczną  ściana  leja.  Z  tyłu  pasa  zamocowana  jest  elastyczna  taśma
gumowa  wspomagająca  ruch  wyprostny  kikuta.  Pas  ten  przebiega  w  talii  i  zapinany  jest  na
sprzączkę.  MoŜe  być  wyposaŜony  dodatkowo  u  osób  otyłych,  w  szelkę  ramienną  w  celu
uniemoŜliwienia jego zsuwania się.
Oprócz  wymienionych  niekiedy  stosuje  się  szelki  jednoramienne  z  taśmy  wrzecionowej,
szelki  oburamienne  z  podkładkami  na  ramię,  pas  biodrowy  wąski  lub  szeroki  z  zamkiem
biodrowym lub bez, z zestawem mechanicznym biodrowym jedno lub dwuprzegubowym, pas
biodrowy z podwieszeniem na rolkę.
W protezach nowoczesnych nie stosuje się juŜ pasów i szelek (wyjątkowe przypadki to kikut
udowy o długości kilku centymetrów). Noszenie szelek lub pasa jest dla uŜytkownika protezy
bardzo  niewygodne.  Stosuje  się  wygodniejsze,  równie  skuteczne  rozwiązania  np.  elastyczne
pasy zawieszeniowe, pończochy silikonowe, podciśnienie.

Kolana protezowe

Mechaniczne kolano protezowe pełni waŜną funkcję w protezie powyŜej kolana:

symuluje  naturalny  ruch  nogi,  to  znaczy  zginanie  i  prostowanie  podczas  chodzenia,
i siedzenia, jednocześnie zapewnia bezpieczne podparcie w fazie stania na protezie. Kontrola
ruchów  kolana  jest  pośrednia,  uŜytkownik  protezy  wykorzystuje  siły  inercji,  aby  kolano
wyprostować lub zgiąć,  wszak nie ma mięśni prostujących i zginających kolano. Pomimo to
dobrze  wytrenowany  pacjent  moŜe  przyzwoicie  chodzić  nawet  na  prymitywnym  kolanie
zawiasowym.
Oprócz problemu stabilności kolana w fazie podparcia (kolano nie moŜe zgiąć się, bo pacjent
upadnie), występuje jeszcze inny problem: stopa protezowa wraz z podudziem zachowuje się
jak  wahadło,  którego  ruch  moŜe  opóźniać  chodzenie.  Proste  kolana  protezowe  posiadają
dlatego  wspomaganie  prostowania  w  postaci  spręŜyny  lub  gumy,  bardziej  zaawansowane
kolana wykorzystują elementy pneumatyczne lub hydrauliczne.
W  ostatnich  dwóch  dekadach  nastąpił  bardzo  szybki  rozwój  technologiczny  w  protetyce
i powstało  wiele  nowych  elementów  protezowych.  Obecnie  na  rynku  europejskim  moŜna
nabyć  ponad  sto  róŜnych  kolan,  od  przestarzałych  zewnętrznoszkieletowych,  jednoosiowych
zawiasów,  poprzez  modularne,  wieloosiowe,  skomplikowane  hydrauliczne  konstrukcje,  do
najbardziej zaawansowanych, sterowanych elektronicznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie istnieje najlepsze kolano. Dla kaŜdego rodzaju protezy i dla kaŜdego uŜytkownika moŜna
dobrać  w  miarę  optymalne  rozwiązanie.  Często  w  praktyce  subiektywne  preferencje
przewaŜają  nad  teoretycznymi  zasadami  biomechaniki  i  pacjent  wybiera  sam  najlepsze  dla
siebie  kolano.  Oczywiście  jeśli  ma  moŜliwość  takiego  wyboru.  Chodzenie  na  protezie
i sterowanie  nią  nie  jest  łatwe  dlatego  teŜ  nie  powinno  się  zbytnio  eksperymentować
z próbowaniem  róŜnych  rozwiązań.  Nie  naleŜy  teŜ  zapominać,  Ŝe  kaŜda  zmiana  dokonana
w protezie wymaga co najmniej dwóch tygodni czasu zanim uŜytkownik protezy w pełni się
do niej dostosuje, a pierwsze wraŜenie niekoniecznie jest miarodajne.
Wybierając odpowiednie kolano moŜna kierować się następującymi kryteriami:

−

cena kolana,

−

stabilność podparcia (kolana luźne, zatrzaskowe, z hamulcem lub z blokadą),

−

kontrola ruchu (moŜna wybrać pomiędzy: kolanami luźnymi, ze spręŜyną,
pneumatycznymi i hydraulicznymi),

−

cięŜar kolana,

−

geometria kolana (w grę wchodzą kolana jednoosiowe, wieloosiowe, małe, duŜe)

−

trwałość kolana.

Stabilność kolana

Najbardziej stabilnym rodzajem kolana jest kolano z zatrzaskiem, zamkiem, który

blokuje  zginanie  protezy  (rys.  22).  Chodzi  się  na  takiej  nodze  niezbyt  ładnie,  ale  za  to
bezpiecznie.  Rozwiązanie  jest  optymalne  dla  osób  z  problemami  z  koordynacją  ruchów,  lub
dla  tych,  którzy  czują  się  niepewnie  na  protezie.  Podczas  siadania,  kolano  moŜna  w  prosty
sposób odblokować. Utrzymuje się, Ŝe chodzenie ze sztywną nogą kosztuje więcej energii niŜ
chodzenie ze zginaniem kolana. Argument ten nie ma praktycznej wartości poniewaŜ dotyczy
osób bardzo mało chodzących, dla których czynnikiem ograniczającym aktywność nie jest ich
kondycja fizyczna.
Stabilność moŜe zapewnić prostemu kolanu zawiasowemu takie jego wbudowanie w protezę,
iŜ  podczas  podparcia  na  wyprostowanej  protezie  kolano  doznaje  siły  przeprostu.  śeby  to
zrealizować, oś kolana musi znajdować się z tyłu, poza osią działania siły podparcia, im więc
kolano przesunięte bardziej do tyłu w stosunku do stopy i kikuta, tym bezpieczniejsze.
Problem  z  takim  ustawieniem  polega  na  tym,  Ŝe  zginanie  i  prostowanie  protezy  podczas
chodzenia  wymaga  wysiłku,  nie  jest  proste  i  ruchy  kolana  nie  są  naturalne.  Do  dnia
dzisiejszego stosowane są najprostsze jednoosiowe kolana.

Rys. 22. Kolano protezowe bezpieczne

Problem  stabilności  kolana  rozwiązuje  konstrukcja  wieloosiowa,  dzięki  której  uzyskuje  się
wyjątkową  stabilność  i  jednocześnie  dobrą  kosmetykę  chodu.  Najczęściej  stosowana  jest
konstrukcja  oparta  na  4-osiowym  kolanie  a  najbardziej  zaawansowaną  konstrukcją  jest
rewelacyjne  7-osiowe  kolano  TOTAL.  Osie  tego  kolana  tak  są  ustawione,  iŜ  nawet  podczas
schodzenia ze stromej góry, kolano zachowuje blokadę jednocześnie zginając się kilkanaście

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stopni.  Dopiero  kiedy  przodostopie  jest  podparte,  kolano  zgina  się,  umoŜliwia  to  naturalne
chodzenie.
Od wielu lat stosuje się kolana z mechanizmem hamującym lub blokującym, który aktywuje
się  podczas  osiowego  obciąŜenia  protezy.  Kolano  moŜna  zgiąć  odciąŜając  nogę.  Najnowsze
kolana tego typu pozwalają na powolne siadanie z jednoczesnym obciąŜaniem nogi poniewaŜ
mechanizm  nie  blokuje  kolana,  a  tylko  hamuje  zginanie.  Wykorzystuje  się  to  podczas
siadania,  schodzenia  z  góry  lub  naprzemiennego  schodzenia  po  schodach.  Szczególnie
korzystne  to  jest  podczas  siadania,  umoŜliwia  częściowe  odciąŜenie  zdrowego  kolana
i przeniesienie  cięŜaru  na  protezę.  W  tradycyjnych  protezach  podczas  siadania  cały  cięŜar
ciała  spoczywa  na  zdrowej  nodze  i  na  zginającym  się  kolanie,  moŜe  to  mieć  wpływ  na
wcześniejsze problemy i bóle kolana.

Kontrola ruchów

Kolano protezowe zgina się i prostuje pod wpływem ruchu kikuta, aby jego ruch nie

wyglądał  jak  ruch  wahadła,  stosuje  się  dodatkowe  mechanizmy  opróŜniające  -  hamujące.
Najprostsze to spręŜyna, lub guma, która uniemoŜliwia głębsze zgięcie kolana, dzięki czemu
wraca ono szybko do wyprostu. Zaletą takich kolan jest prostota mechanizmu i ich niska cena,
wadą  zaś  nienaturalnie  szybki  wyprost  i  brzydka  kosmetyka  chodzenia.  Kolana
z mechanizmem  pneumatycznym  lub  hydraulicznym  pozwalają  na  płynne  zginanie
i prostowanie,  dobrze  imitujące  naturalny  ruch.  W  zaleŜności  od  parametrów  protezy
i dynamiki  chodzenia,  moŜna  kolano  ustawić  na  określoną  prędkość  regulując  wielkość
otworu,  przez  który  przepływa  płyn  hydrauliczny.  Regulacji  moŜe  dokonywać  sam
uŜytkownik protezy zwiększając hamowanie zginania - Ŝeby chodzić szybciej, lub odwrotnie.
Prędkość  prostowania  zwykle  pozostawia  się  niezmienioną,  ma  ona  niewielki  wpływ  na
prędkość  chodzenia.  Podczas  samodzielnych  ustawień  naleŜy  pamiętać,  Ŝe  zbytnie
zamknięcie otworu w układzie hydraulicznym spowoduje jego zniszczenie.
Kolana  elektroniczne  posiadają  zdolność  samoustawiania  powyŜszych  parametrów,  dzięki
czemu  moŜna  na  nich  ładnie  chodzić  w  róŜnym  tempie.  Dodatkowo  mogą  one  całkowicie
zablokować  nogę  w  razie  niefortunnego  kroku  lub  hamować  powoli  zgięcie  umoŜliwiając
siadanie i schodzenie z góry.

Geometria kolana

Kolana protezowe moŜna podzielić na dwie grupy: kolana jednoosiowe i wieloosiowe.

Funkcjonowanie obu tych typów kolan jest w nowoczesnych konstrukcjach podobne. Istotne
róŜnice  są  dwie:  przy  długim  kikucie  uda  lub  wyłuszczeniu  w  stawie  kolanowym  zwykle
stosuje  się  kolana  wieloosiowe  poniewaŜ  konstrukcja  protezy  nieznacznie  tylko  przedłuŜa
część udową i kolano nie wystaje podczas siedzenia daleko. Dodatkowo, kolano wieloosiowe
ma moŜliwość większego niŜ 90° zgięcia, natomiast jednoosiowe kolano przy długim kikucie
nie pozwala nawet na 90°.
Drugą  zaletą  wieloosiowego  kolana  jest  to,  Ŝe  podczas  chodzenia,  w  momencie  wymachu
nogi,  kiedy  kolano  jest  w  zgięciu  około  30  stopni  całkowita  długość  protezy  jest  o  kilka
centymetrów  mniejsza  niŜ  w  tej  samej  fazie  na  kolanie  jednoosiowym.  Istnieje  mniejsze
ryzyko  zaczepienia  stopą  o  wystający  kamień,  czy  inną  nierówność  terenu.  Wieloosiowe
kolano pozwala więc na wykonane protezy o równej wysokości jak zdrowa noga, z kolanem
jednoosiowym proteza powinna być o kilka milimetrów krótsza od nogi.
Kształt  kolana  i  jego  wielkość,  szczególnie  długość  w  szczególnych  przypadkach  moŜe
ograniczać jego zastosowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trwałość kolana

Kolana zewnętrznoszkieletowe z aluminium, Ŝywicy lub drewna, stosowane dawniej

miały  średni  czas  zuŜycia  znacznie  dłuŜszy  niŜ  5  lat,  kolana  nie  wymagały  częstych
przeglądów,  były  niezawodne  i  znane  są  przypadki  intensywnego  uŜywania  takiego  kolana
20 lat i więcej.
Kolana  zewnętrznoszkieletowe  odeszły  do  lamusa,  zastąpiły  je  elementy  modularne,  łatwo
wymienialne i częściej psujące się. Większość producentów kolan protetycznych daje na nie
gwarancje jedno lub dwuletnie. W praktyce jeśli kolano jest odpowiednio zastosowane (kaŜde
kolano ma określony limit cięŜaru ciała pacjenta i przewidywalną jego aktywność), jeśli jest
odpowiednio ustawione w protezie przez technika, to powinno wytrzymać kilka lat dłuŜej niŜ
termin gwarancji.

Zaopatrzenie protezowe przy braku kikuta uda

Wyłuszczenie w stawie biodrowym skutkuje cięŜkim kalectwem i wskazane jest tylko

wtedy,  gdy  choroba  lub  rozległość  urazu  nie  zezwalają  na  oszczędniejsze  odjęcie.  W  miarę
moŜliwości  naleŜy  zachować  głowę  kości  udowej  i  krętarz,  co  poprawia  warunki
protezowania oraz chodzenia na protezie z koszem biodrowym typu kanadyjskiego, sterowana
za  pomocą  mięśni  tułowia  zawiadujących  miednicą.  Odjęcie  całej  kończyny  poprzez  talerz
kości  biodrowej  lub  z  połową  miednicy  jest  uzasadnione  tylko  w  przypadku  guzów
złośliwych okolicy biodrowej.
Z  biomechanicznego  punktu  widzenia  utrata  całej  nogi,  to  utrata  kontroli  trzech  stawów:
kostki,  kolana  i  biodra,  to  znaczne  upośledzenie  moŜliwości  poruszania  się  osoby  po
amputacji.  W  przypadku  odjęcia  kończyny  w  stawie  biodrowym  od  protezy  wymaga  się
zarówno  stabilnego  podparcia  masy  ciała,  jak  teŜ  względnie  swobodne,  kontrolowane
moŜliwości wykorzystywania jej połączeń ruchowych.
Współczesna  proteza  tego  typu  składa  się  z  kosza  biodrowego,  części  udowej  i  części
goleniowej wraz ze stopą, połączonych ruchomym stawem biodrowym i kolanowym.
Są to stawy jednoosiowe, ustawione w płaszczenie czołowej. Dysponują zakresem ruchów od
5° przeprostu do ponad 90° zgięcia.

Rys. 23. Proteza kanadyjska

Na rysunku 23 z pokazano schemat tzw. protezy kanadyjskiej. W protezie tej pomimo
niemoŜności bezpośredniej kontroli trzech stawów (utrata mięśni nogi) pośrednie sterowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tymi  stawami  jest  moŜliwe.  Staw  biodrowy  umieszczony  jest  przed  osią  wektora  siły
podparcia, kolano zaś za tą osią, a kostka na osi. UmoŜliwia to bezpieczne podparcie.
Zarówno  biodro,  jak  i  kolano  blokują  się  pod  wpływem  cięŜaru  ciała.  Przy  pomocy  ruchów
biodra  da  się  naśladować  ruchy  drugiej  nogi.  Niektórzy  uŜytkownicy  takich  protez  potrafią
chodzić symetrycznie.
Standardowym koszem biodrowym, jest tradycyjny, zamknięty kosz z twardego, elastycznego
materiału - kompozytu Ŝywicznego (rys. 24). Kosz ma wewnątrz skórzaną wkładkę - bardziej
przyjazną  dla  skóry  od  twardej  Ŝywicy.  Rozwiązanie  takie  stosuje  się  w  całym  świecie  od
wielu lat. Jest to standardowa proteza „kanadyjska”.

Rys. 24. Kosz protezy kanadyjskiej

Wykonanie kosza opiera się na tradycyjnej metodzie negatywu/ pozytywu gipsowego.
Nowe konstrukcje kosza biodrowego protezy kanadyjskiej.

Innym, ciekawym rozwiązaniem, znacznie tańszym i łatwiejszym w wykonaniu jest pół-

kosz  biodrowy,  rodzaj  siodła  wykonany  w  oparciu  o  te  same  zasady,  co  lej  protezy  udowej
MAS  (rys.  25).  Pokazany  poniŜej  kosz  to  prototyp  wykonany  w  roku  2003.  Opinie
uŜytkowników  są  zwykle  entuzjastyczne.  Konstrukcja  ta  zapewnia  poprawę  komfortu
noszenia  protezy,  a  przede  wszystkim  znacznie  większy  zakres  ruchów  protezy:  moŜliwość
odwodzenia nogi.

Rys. 25. Pół – kosz biodrowy

Zamiast  tradycyjnego,  pełnego  kosza  biodrowego  protezy  całej  nogi  zastosować  moŜna
wygodniejsze  dla  uŜytkownika kosz  otwarty. Na  zdjęciu  obok  widać  niebieski  kosz
dwuwarstwowy  z  silikonu  i  kompozytu  węglowego.  Kosz  jest  lekki i  jednocześnie  sztywny.
Nie  uwiera  w  brzuch,  nie  posiada  Ŝadnych  pasków,  wykonany  był  na  indywidualne
zamówienie dla klienta z Holandii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Nowa konstrukcja kosza biodrowego „open fitting”

Kosz  „open  fitting”  (rys.  26)  wykonany  został  do  celów  demonstracji  tej  techniki,  stąd
rzucające  się  w  oczy  kolory.  Niebieski  kosz  to  zrobiona  na  miarę  półelastyczna,  silikonowa
wkładka.  Jest  ona  zakładana  jak  majtki.  Zewnętrzna  część  kosza  to  bardzo  sztywna  i  lekka
konstrukcja otwartego kosza. Ten właśnie kosz ma zapięcie na plecach, nie ma konieczności
uŜywania  pasków  uciskających  brzuch.  Niestety,  kosz  taki  jest  bardzo  drogi  z  powodu
zastosowanych  tutaj  materiałów:  silikonu  i  kompozytu  węglowego.  Materiały  te  moŜna
z łatwością  zastąpić  tańszymi:  silikon  na  przykład  skórą,  a  kompozyt  węglowy  zwykłym
laminatem

Zasady pionowania protez

Pionowanie protezy podrzepkowej goleni

Zasadniczą właściwością pionowania protezy podrzepkowej goleni jest wynikające

z warunków  biomechanicznych  układu  ustawienie  leja  w  określonym  zgięciu  początkowym,
warunkujące  stopień  początkowego  rozciągnięcia  mięśni  zapewniający  im  jak  największa
siłę.  Wielkość  tego  zgięcia  początkowego  w  stawie  kolanowym,  określana  według  wymiaru
funkcjonalnego kikuta, jest odwrotnie proporcjonalna do jego długości i wynosi przy kikutach
długich  5-10°,  średnich  10-20°,  krótkich  20-30°.  Drugą  typową  cechą  ustawienia  leja  w  tej
płaszczyźnie  jest  przesunięcie  go  do  przodu  (odległość  linii  pionu  rzuconego  ze  środka
bocznego brzegu leja do środka kostki) o około 30 mm. pionowanie w płaszczyźnie czołowej
powinno uwzględnić istotne dla stabilizacji bocznej odchylenie przyśrodkowe leja o około 5°
i  przesunięcie  boczne  (odległość  linii  pionu  rzuconego  ze  środka  tylnego  brzegu  leja  do
ś

rodka pięty) o około 15 mm. Stopę ustawia się zawsze ściśle w płaszczyźnie strzałkowej,

unikając najmniejszego odwiedzenia czy przywiedzenia zaburzającego statykę protezy
i powiększającego wydatek energetyczny pacjenta.

Pionowanie protezy tulejkowej goleni.

W protezach podkolanowych z tuleją udową, ustawienie leja odpowiada osi goleni,

a zgięcie  początkowe  w  stawie  kolanowym  nadaje  się  pochyleniem  tulei  względem  leja
w granicach 3–15°.
Wielkość  tego  zgięcia  jest  wprost  proporcjonalna  do  wymiaru  funkcjonalnego  kikuta,
wzrastając  stosownie  do  jego  długości.  Drugą  typową  cechą  pionowania  w  tej  płaszczyźnie
jest  uzaleŜnienie  go  od  przegubu  skokowego  protezy.  Przy  zwykłym  przegubie  linia  pionu
przechodząca przez oś kolana pada na oś przegubu skokowego, a zakładana wysokość obcasa
wynosi  20  mm.  W  stopie  z  przednim  blokiem  ograniczającym  zgięcie  grzbietowe
wspomnianą linia pionu przesuwa się ku przodowi od osi przegubu skokowego, przypadając
w  połowie  długości  stopy,  a  zakładana  wysokość  obcasa  wzrasta  do  około  30  mm.  W  obu
tych przypadkach zgięcie podeszwowe stopy wynosi 40-50°.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy  kostce  sztywnej,  bez  przegubu  skokowego  linia  pionu  przechodząca  przez  oś  kolana
przypada na granicy 2/5 przednich i 3/5 tylnych długości stopy, a zakładana wysokość obcasa
sięga  40  mm.  Pionowanie  w  płaszczyźnie  czołowej  powinno  uwzględnić,  w  zaleŜności  od
fizjologicznej koślawości, kolana, odchylenie boczne osi tulei udowej o 3-10°.
Towarzyszy  mu  pewne  odsunięcie  stopy  na  zewnątrz,  przy  czym  linia  pionu  rzuconego  ze
ś

rodka tylnego brzegu górnego tulei przypada na granicy 2/3 bocznych i 1/3 przyśrodkowej

części szerokości pięty. Stopę ustawia się tradycyjnie w odwiedzeniu 8-10°.
Przedmiotem  szczególnej  troski  jest  w  protezach  tulejkowych  goleni  ustawienie  przegubów
kolanowych,  utrudnione  niezgodnością  osi  ich  ruchu  z  policentrycznym  ruchem  naturalnego
stawu  kolanowego.  W  praktyce  przyjęto  dla  uproszczenia  sprowadzać  go  do  myślowej  osi
kolana,  przechodzącej  przez  szczyty  obu  nadkłykci  kości  udowej,  stanowiącej  wypadkową
złoŜonego  ruchu  policentrycznego.  Z  tą  właśnie  osią  musi  pokrywać  się  wspólna  oś  obrotu
przegubów  kolanowych,  łączących  ruchomo  goleń  z  tuleją  udową  protezy.  Znajdują  się  one
na granicy 2/3 przednich i 1/3 tylnej strzałkowego wymiaru kolana, około 25 mm nad szparą
kolanową,  praktycznie  w  miejscach  szczytowych  nadkłykci  kości  udowej.  PoniewaŜ
przyśrodkowy  nadkłykieć  leŜy  anatomicznie  nieco  wyŜej  od  bocznego,  teoretyczna  oś
przegubów  kolanowych  protezy  odchyla  się  nieco  od  płaszczyzny  poziomej.  Osie  obrotu
przegubów  kolanowych,  usytuowane  ściśle  w  płaszczyźnie  czołowej,  róŜnią  się  poziomem
o 4-7 mm, stosownie do płci i wzrostu pacjenta z protezą.
Prawidłowe osiowanie przegubów kolanowych protezy wyraŜa się zgodnością ruchów kikuta
i leja, nie zaburzającą dopasowania niezaleŜnie od ustawienia kątowego kolana.

Pionowanie protezy uda

Zasadniczymi właściwościami pionowania protezy nadkolanowej jest wynikające

z warunków  biomechanicznych  układu  ustawienie  leja  w  określonym  zgięciu  początkowym,
warunkujące  stopień  rozciągnięcia  początkowego  działających  mięśni,  zapewniający  im  jak
największą siłę, oraz lokalizacja przegubu kolanowego określająca jego pozycją (bezpieczna).
Wielkość  zgięcia  początkowego  w  stawie  biodrowym  określana  według  wymiaru
funkcjonalnego kikuta, jest odwrotnie proporcjonalna do jego długości i wynosi przy kikutach
długich około 5°, średnich 5–7°, krótkich 7–8°. Zmienia się takŜe, skutkiem przesunięcia leja,
połoŜenie  osi  przegubu  kolanowego,  przy  kikutach  długich  z  reguły  wysuniętej  o  5–10  mm
przed  linie  obciąŜenia,  przy  kikutach  średnich  umieszczonej  na  tej  właśnie  linii,
a w przypadkach kikutów krótkich cofniętej o 5–10 mm poza linię obciąŜenia.
Pionowanie  w  płaszczyźnie  czołowej  powinno  uwzględnić  istotne  dla  stabilizacji  bocznej
odchylenia przyśrodkowe leja o około 10°, dające optimum działania mięśni odwodzących.
Druga  typową  cechą  ustawienia  leja  w  tej  płaszczyźnie  jest  jego  przesunięcie  horyzontalne,
przy  długim  wymiarze  funkcjonalnym  dokonywane  w  kierunku  bocznym  o  około  15  mm,
zerowe  przy  średnim  wymiarze  funkcjonalnym  kikuta,  a  przy  krótkim  wymiarze
funkcjonalnym  kikuta  dokonywane  w  stronę  przyśrodkową  o  około  30  mm.  Oś  kolana
protezowego powinna znajdować się ściśle w płaszczyźnie czołowej. Nadzwyczaj waŜna dla
funkcjonalności  protezy  jest  wysokość  umieszczenia  przegubu  kolanowego.  Zbyt  wysoka
linia  osi  powoduje  w  pozycji  siedzącej  unoszenie  kolana  protezy  ku  górze,  zbyt  niska  daje
wystawienie kolana ku przodowi. Stopę ustawia się w płaszczyźnie strzałkowej.

Pionowanie protezy całej kończyny

Zasadniczą właściwością pionowania protezy z koszem biodrowym jest ustawienie

elementów konstrukcyjnych i ich osi, zapewniające funkcjonalność układu.
Przy  prostym  ustawieniu  kosza  biodrowego  oś  przegubu  biodrowego  umieszcza  się  około
60 mm  przed  linią  obciąŜenia,  w  dolnej  przedniej  ściany  kosza,  często  na  jej  przejściu
w ścianę  dolną,  a  oś  przegubu  kolanowego  około  30  mm  poza  linią  obciąŜenia  (ustawienie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bezpieczne),  przy  czym  przedłuŜenie  długiej  osi  uda  powinno  padać  co  najmniej  50  mm  za
piętą stopy protezowej. Taśma elastyczna rozpoczyna się na bocznej ścianie kosza 50 mm za
osią  przegubu  biodrowego,  a  przyczepia  do  elementu  goleni,  75  mm  poniŜej  i  12–25  mm
przed  osią  obrotu  przegubu  kolanowego.  Pionowanie  w  płaszczyźnie  czołowej  powinno
uwzględnić odwiedzenie długiej osi protezy w  granicach 5–7° z odsunięciem stopy  o 50–70
mm od płaszczyzny symetrii.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakich poziomach wykonuje się amputacje w obrębie uda?

Czym charakteryzują się poszczególne poziomy amputacji?

Z jakich elementów zbudowana jest proteza uda?

Jakie warunki powinien spełniać dobrze wykonany lej udowy?

Jakie znasz rodzaje lejów udowych?

Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje lejów?

Z jakich materiałów wytwarza się leje uda?

Jakie funkcje spełnia kolano protezowe?

Jakie rodzaje kolan protezowych są dostępne na rynku?

10.

Jakimi kryteriami naleŜy się kierować przy doborze kolana protezowego?

11.

Jak protezuje się całkowity brak kończyny dolnej?

12.

Jakie funkcje spełnia proteza po wyłuszczeniu w stawie biodrowym?

13.

Z jakich elementów zbudowana jest proteza typu kanadyjskiego?

14.

Na czym polega pionowanie protez?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj protezę dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji skorupowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji skorupowej,

opracować projekt dokumentacji technologicznej dla wykonywanej protezy,

dobrać materiały, półfabrykaty i elementy do wykonania protezy,

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy,

pobrać miary, wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać lej protezowy,

wykonać element nośny protezy,

dobrać kolano i stopę protezową,

wykonać montaŜ protezy,

10)

wykonać przymiarkę,

11)

wykonać obróbkę wykończeniową protezy,

12)

sporządzić kosztorys wykonania protezy,

13)

wypełnić dokumentacje ewidencyjną, materiałową i finansową.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej,

−

materiały do wykonania protezy,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania protezy,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj protezę dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji modularnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy dla amputacji w obrębie uda o konstrukcji modularnej,

opracować projekt dokumentacji technologicznej dla wykonywanej protezy,

dobrać materiały, półfabrykaty i elementy do wykonania protezy,

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy,

pobrać miary, wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać lej protezowy,

wykonać element nośny protezy,

dobrać kolano i stopę protezową

wykonać montaŜ protezy,

10)

wykonać przymiarkę,

11)

wykonać obróbkę wykończeniową protezy,

12)

sporządzić kosztorys wykonania protezy,

13)

wypełnić dokumentacje ewidencyjną, materiałową i finansową.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej,

−

materiały do wykonania protezy,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania protezy,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj protezę dla wyłuszczenia w stawie biodrowym z koszem biodrowym
wykonanym z laminatu o konstrukcji wewnątrzszkieletowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania protezy kanadyjskiej,

opracować projekt dokumentacji technologicznej dla wykonywanej protezy,

dobrać materiały, półfabrykaty i elementy do wykonania protezy,

dobrać oprzyrządowanie do wykonania protezy,

pobrać miary, wykonać negatyw i pozytyw kikuta,

wykonać kosz biodrowy,

wykonać elementy nośne protezy,

dobrać kolano i stopę protezową,

wykonać montaŜ protezy,

10)

wykonać przymiarkę protezy,

11)

wykonać obróbkę wykończeniową protezy,

12)

sporządzić kosztorys wykonania protezy,

13)

wypełnić dokumentacje ewidencyjną, materiałową i finansową.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej,

−

materiały do wykonania protezy,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania protezy,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wykonaj pasy do zawieszenia protezy udowej – pas śląski, biodrowy podgrzebieniowy,

kalifornijski.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiale nauczania i dostępnych źródłach informacje dotyczące
wykonywania pasów do zawieszenia protezy udowej – pasa śląskiego, biodrowego
podgrzebieniowego, kalifornijskiego,

opracować dokumentacje technologiczna wykonania pasów do zawieszeń,

dobrać potrzebne materiały i sprzęt do wykonania pasów,

dobrać oprzyrządowanie do wykonania pasów,

pobrać miary niezbędne do wykonania zawieszeń,

dokonać rozkroju materiałów,

uszyć pasy,

wykonać montaŜ i obróbkę wykończeniową pasów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalogi przedmiotów ortopedycznych,

−

przykładowa dokumentacja techniczna protezy kończyny dolnej,

−

foliogramy dotyczące protez kończyn dolnych i zawieszeń,

−

tablice przedstawiające protezy kończyny dolnej,

−

eksponaty elementów protezy kończyny dolnej i zawieszeń,

−

materiały do wykonania zawieszeń,

−

narzędzia, przyrządy, maszyny do wykonania zawieszeń,

−

materiały piśmiennicze,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować poziomy amputacji w obrębie uda?

scharakteryzować konstrukcje protez stosowanych po amputacjach
w obrębie uda?

opracować dokumentacje protez uda?

dobrać materiały i oprzyrządowanie do wykonania protez uda?

dobrać rodzaj zawieszenia protezy uda?

wykonać protezy dla amputacji uda?

sporządzić kosztorys wykonania protezy kończyny dolnej?

wypełnić dokumentację ewidencyjna, materiałowa i finansową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Protezy rurowo-szkieletowe noszą takŜe nazwę protez
a)

konwencjonalnych.

modularnych.

szkieletowych.

zewnątrzszkieletowych.

Bezpośrednim połączeniem ciała pacjenta z pozostałymi komponentami protezy jest
a)

przegub modularny.

adapter zgięciowy.

tulejka siedzeniowa.

lej protezowy.

Stopa protezowa, która posiada drewniany rdzeń, obłoŜony elastycznym tworzywem
sztucznym to stopa typu
a)

Chopart.

SACH.

ProSymes.

Elation.

Elementem protezy skorupowej, który łączy stopę protezową SACH z golenią jest
a)

kostka.

adapter.

klin piętowy.

przegub stawowy.

Wybór rodzaju stopy protezowej uzaleŜniony jest od
a)

wskazania lekarskiego.

materiału z jakiego wykonana jest proteza.

kształtu kikuta.

rodzaju protezy i indywidualnych potrzeb pacjenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stopa protezowa, wykonana z elastycznego tworzywa sztucznego z wpuszczonym
rdzeniem drewnianym i klinem pięty, wyposaŜona w elastyczne przodostopie to stopa
a)

geriatryczna.

SACH.

dynamiczna.

kosmetyczna.

Po amputacji przodostopia na poziomie palców naleŜy zastosować
a)

stopę protezową.

wkładkę protezową do buta.

wkładkę korytkową.

wkładkę metatarsalną.

Przeguby kolanowe monocentryczne mają moŜliwość wykonywania ruchów
a)

obrotowych.

zawiasowych.

kombinowanych.

obrotowo-zawiasowych.

Lej protezowy goleni z oparciem podrzepkowym, który obejmuje od góry połowę rzepki
i część kości udowej, a cięŜar ciała opiera się głównie na półeczce podrzepkowej, to lej
typu
a)

KBM.

PTS.

PTB.

PTT.

10.

Modularny przegub kolanowy monocentryczny z zamkiem i zintegrowaną wyrzutnią do
protez uda zalecany jest w szczególności dla pacjentów
a)

aktywnych.

uprawiajacych sport.

nieaktywnych.

geriatrycznych.

11.

W celu najkorzystniejszego zaprotezowania, długość kikuta uda powinna wynosić
a)

1/2 długości uda.

1/3 górnej części uda.

od 7 cm do 8 cm powyŜej szczeliny stawu kolanowego.

od 8 cm do 10 cm poniŜej stawu biodrowego.

12.

W celu dobrego dopasowania leja z Ŝywicy do kikuta naleŜy
a)

dokładnie zmierzyć długość i szerokość kikuta.

wykonać negatyw i pozytyw gipsowy.

wykonać zdjęcie rentgenowskie kikuta.

dokładnie obejrzeć kikut.

13.

Kikut uda się najłatwiej zaprotezować, gdy ma kształt
a)

prostokątny.

stoŜkowy.

kolbowaty.

walcowaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Zaopatrzeniem protezowym właściwym przy wyłuszczeniu w stawie biodrowym jest proteza
a)

kanadyjska.

ze stopą, przegubem kolanowym i lejem udowym.

modularna z lejem otwartym.

skorupowa z lejem na podciśnienie.

15.

Półfabrykatem niezbędnym do wykonania protezy kończyny dolnej jest
a)

kostka metalowa.

stopa protezowa.

lej kikutowi.

szelka jednoramienna.

16.

Elementem protezy rurowo-szkieletowej jest
a)

pończoszka ortopedyczna.

kostka metalowa.

pas śląski.

adapter rurowy.

17.

Lej o czworokatnym kształcie wewnętrznym stosowany jest przy amputacjach na
poziomie
a)

kolana.

goleni.

uda.

biodra.

18.

Odjęcie kończyny dolnej na wysokości stawu skokowego górnego to amputacja typu
a)

Lisfranca.

Choparta.

Pirogowa.

Syme`a.

19.

Pasy, taśmy elastyczne, i twarde to elementy, które stosuje się do
a)

kosmetyki protezy.

usztywnienia protezy.

zawieszenia protezy.

wzmocnienia protezy.

20.

Podstawowym sposobem łączenia elementów protezy o konstrukcji skorupowej
a)

skręcanie.

klejenie.

zgrzewanie.

nitowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie protez kończyn dolnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Dega W., Senger A.: Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1996

Gaździk T.: Ortopedia i traumatologia. PZWL, Warszawa 2005

Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2003

Marciniak W., Szulc A.: Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 2005

Milanowska K., Dega W.(red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2001

Myśliborski T.: Zaopatrzenie ortopedyczne. PZWL, Warszawa 1985

Paprocka-Borowicz M., Zawadzki M.: Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Górnicki
Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007

Prosnak M., Łuczak E.: Podstawy biomechaniki ortopedycznej. 13.Materiały
pomocnicze. CMDNŚSM, Warszawa 1988

Prosnak M.: Podstawy protetyki ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1988

10.

Prosnak M.: Podstawy technologii ortopedycznej. Materiały pomocnicze. CMDNŚSM,
Warszawa 1987

11.

Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Media, Gdańsk 2003,

12.

Spodaryk K.: Patologia narządu ruchu. PZWL, Warszawa 2005