I

Antonio Gramsci – Dwie rewolucje (1920 rok)

Żadnej formy władzy politycznej nie można rozumieć i historycznie uzasadnić inaczej, jak tylko

jako prawny aparat realnej władzy ekonomicznej, jako organizację obronną i warunek rozwoju pewnego

określonego porządku w stosunkach produkcji i podziału dóbr. Ta istotna i elementarna zasada

materializmu historycznego streszcza w sobie cały zespół tez, które staraliśmy się rozwinąć w związku z

problemem rad fabrycznych. Streszcza ona powody, dla których przy omawianiu realnych problemów

proletariatu wysunęliśmy – jako punkt centralny i najważniejszy – pozytywne doświadczenia wynikające z

głębokiego ruchu mas robotniczych w kierunku stworzenia, rozwinięcia i koordynacji rad. Dlatego też

twierdzimy, że: 1) rewolucja nie musi być koniecznie rewolucją proletariacką i komunistyczną, chociaż

stawia sobie za cel obalenie politycznego rządu państwa burżuazyjnego i cel ten osiąga; 2) rewolucja nie

jest rewolucją proletariacką i komunistyczną, nawet jeśli stawia sobie za cel likwidację instytucji

przedstawicielskich i machiny administracyjnej, za pomocą których rząd centralny sprawuje władzę

polityczną burżuazji; 3) rewolucja nie jest rewolucją proletariacką i komunistyczną również i wtedy, kiedy

powstanie ludowe oddaje władzę w ręce ludzi, którzy nazywają siebie (całkiem szczerze) komunistami.

Rewolucja jest rewolucją proletariacką i komunistyczną tylko wówczas, gdy przynosi wyzwolenie

proletariackich i komunistycznych sił wytwórczych, które ukształtowały się w łonie samego społeczeństwa

kapitalistycznego, jest rewolucją proletariacką i komunistyczną w tej mierze, w jakiej popiera i potęguje

ekspansję i systematyzację sił proletariackich i komunistycznych, zdolnych do podjęcia wytrwałej i

metodycznej pracy, koniecznej do wprowadzenia nowego porządku w stosunkach produkcji i podziału dóbr,

nowego porządku, który uniemożliwi istnienie społeczeństwa podzielonego na klasy i którego stały rozwój

będzie się pokrywał z procesem zanikania władzy państwowej, z systematycznym obumieraniem

politycznej organizacji obronnej proletariatu, który zanika jako klasa po to, by stać się ludzkością.

Rewolucja, która polega na zburzeniu burżuazyjnego aparatu państwowego i zbudowaniu nowego

aparatu państwowego, interesuje i przyciąga wszystkie klasy uciskane przez kapitalizm. Bezpośrednią tego

przyczyną jest brutalny fakt, że w warunkach powszechnej nędzy, jaką pociągnęła za sobą wojna

imperialistyczna, ogromna większość ludności (złożona z rzemieślników, drobnych właścicieli ziemskich,

inteligencji drobnomieszczańskiej, najbiedniejszych mas chłopskich, a także mas zacofanego proletariatu)

nie ma już żadnej gwarancji zaspokajania elementarnych potrzeb życia codziennego. Rewolucja ta

przybiera charakter coraz bardziej anarchiczny i destrukcyjny, objawia się jako wybuch ślepego gniewu,

jako przerażające rozpętanie bezprzedmiotowej nienawiści; doprowadza ona do powstania nowej władzy

państwowej dopiero wówczas, gdy znużenie, rozczarowanie i głód każą uznać w końcu niezbędność

ustalonego porządku oraz władzy, która zmuszałaby do respektowania tego porządku.

Rewolucja ta może wyładować się w utworzeniu po prostu zwykłego zgromadzenia

ustawodawczego, które usiłuje zaleczyć rany, jakie gniew ludu pozostawił na aparacie państwowym, może

nawet doprowadzić do utworzenia rad delegatów jako autonomicznej organizacji politycznej proletariatu i

innych klas uciskanych, które jednak nie odważają się wyjść poza zakres problemów organizacyjnych, nie

odważają się naruszyć istniejących stosunków ekonomicznych i zostają wskutek tego odepchnięte wstecz

przez reakcję klas posiadających. Rewolucja ta może doprowadzić do zupełnego zniszczenia burżuazyjnej

machiny państwowej, do stworzenia warunków permanentnego nieładu, w których istniejący majątek i

sama ludność rozproszy się i zniknie, zmiażdżona przez niezdolność do jakiegokolwiek autonomicznego

zorganizowania się. Rewolucja może również doprowadzić do ustanowienia władzy proletariackiej i

komunistycznej, która wyczerpuje się w ustawicznych rozpaczliwych wysiłkach wprowadzenia takich

warunków ekonomicznych, które zapewniłyby jej utrzymanie się i umocnienie, i zostaje w końcu

zgnieciona przez reakcję kapitalistyczną.

W Niemczech, Austrii, Bawarii, na Ukrainie i na Węgrzech tak właśnie potoczyły się wypadki. Po

rewolucji-akcie destrukcji nie nastąpiła rewolucja-proces konstrukcji (w rozumieniu komunistycznym).

Takie warunki zewnętrzne, jak partia komunistyczna, obalenie państwa burżuazyjnego, silne organizacje

zawodowe, uzbrojenie proletariatu – nie mogły zrównoważyć braku takich warunków, jak istnienie sił

wytwórczych dążących do rozwoju i ekspansji, świadomy ruch mas proletariackich zwrócony ku

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 3 -

www.skfm-uw.w.pl

Antonio Gramsci – Dwie rewolucje (1920 rok)

podbudowaniu władzy politycznej władzą ekonomiczną, wola mas proletariackich zaprowadzenia ładu

proletariackiego w fabrykach, uczynienia fabryki zalążkiem nowego państwa, zbudowania nowego

państwa, które byłoby odbiciem stosunków przemysłowych właściwych systemowi fabrycznemu.

Oto dlaczego utrzymywaliśmy zawsze, że obowiązkiem istniejących w partii elementów

komunistycznych jest nie uleganie złudzeniom partykularystycznym (kwestia bojkotu wyborów, kwestia

stworzenia partii „prawdziwie” komunistycznej), ale praca nad wytworzeniem takich warunków w masach,

które umożliwiłyby rozwiązanie wszystkich kwestii partykularnych jako zagadnień organicznego rozwoju

rewolucji komunistycznej. Bo czyż może istnieć partia komunistyczna (która byłaby partią czynu, nie zaś

akademią pospolitych doktrynerów i politykierów, którzy „dobrze” myślą i „dobrze” wypowiadają się na

temat komunizmu), jeśli nie istnieje w masach duch inicjatywy historycznej i dążenie do autonomii

przemysłowej, które muszą znaleźć swoje odbicie i syntezę w partii komunistycznej? A skoro tworzenie się

partii i kształtowanie się realnych sił, których odbiciem winny być partie, nie następuje nagle i z niczego,

ale dokonuje się zgodnie z procesem dialektycznym – to czyż najważniejszym zadaniem sił

komunistycznych nie jest właśnie uświadomienie i zorganizowanie komunistycznych w swej istocie sił

wytwórczych, które muszą się rozwinąć, rozprzestrzenić i stworzyć pewną i trwałą podstawę ekonomiczną

dla władzy politycznej proletariatu?

I tak samo: czy partia może powstrzymywać się od udziału w kampanii wyborczej do instytucji

przedstawicielskich demokracji burżuazyjnej, jeśli zadaniem jej jest polityczne zorganizowanie wszystkich

klas uciśnionych wokół komunistycznego proletariatu – a do osiągnięcia tego celu trzeba, aby wśród tych

klas stała się partią rządzącą w sensie demokratycznym – gdyż tylko partia komunistycznego proletariatu

może być partią rewolucyjną?

Tylko będąc partią „demokratycznego” zaufania wszystkich klas uciśnionych, tylko utrzymując

trwały kontakt ze wszystkimi warstwami ludu pracującego, partia komunistyczna doprowadzić może

wszystkie warstwy ludowe do uznania komunistycznego proletariatu za klasę kierującą, za tę klasę, która

ma zastąpić u steru władzy państwowej klasę kapitalistów. Tylko w ten sposób partia stwarza warunki, w

których rewolucja – jako obalenie państwa burżuazyjnego – utożsami się z rewolucją proletariacką, z

rewolucją, która ma wywłaszczyć wywłaszczycieli i zaprowadzić nowy ład w stosunkach produkcji i

podziału dóbr.

A zatem partia komunistyczna stwarza warunki ekonomiczne umożliwiające objęcie władzy

państwowej przez komunistyczny proletariat, stwarza warunki umożliwiające utożsamienie się rewolucji

proletariackiej z buntem ludu przeciwko państwu burżuazyjnemu, warunki, w których ten bunt może stać się

aktem wyzwolenia istniejących sił wytwórczych, jakie nagromadziły się w łonie społeczeństwa

kapitalistycznego – wówczas tylko, gdy uważa się za specyficzną partię proletariatu przemysłowego, gdy

pracuje nad obudzeniem świadomości i nadaniem określonego kierunku siłom wytwórczym powstałym

wraz z rozwojem kapitalizmu.

Te rozmaite szeregi wydarzeń historycznych nie są oderwane od siebie i niezależne; stanowią one

momenty tego samego dialektycznego procesu rozwojowego, w toku którego stosunki, przyczyny i skutki

splatają się, zazębiają i wzajemnie niwelują. Doświadczenia rewolucyjne wykazały jednak, że po rewolucji

w Rosji wszystkie inne rewolucje – przebiegające w dwóch fazach – upadły, upadek zaś drugiej rewolucji

pogrążał klasę robotniczą w stan prostracji i zniechęcenia, który pozwalał klasie burżuazyjnej na

zorganizowanie się i rozpoczęcie systematycznej akcji zgniatania komunistycznych straży przednich,

usiłujących po klęsce ukonstytuować się na nowo.

Dla komunistów, którzy nie zadowalają się monotonnym przeżuwaniem elementarnych zasad

komunizmu i materializmu historycznego, ale żyją w realnym świecie walki i widzą rzeczywistość w tej

postaci, w jakiej ona jest, to znaczy patrzą na nią z punktu widzenia materializmu historycznego i

komunizmu – rewolucja w sensie zdobycia władzy społecznej przez proletariat może być jedynie procesem

dialektycznym, w którym władza polityczna czyni możliwym istnienie władzy przemysłowej, a władza

przemysłowa umożliwia istnienie władzy politycznej. Rada delegatów jest tym narzędziem walki

rewolucyjnej, które pozwala na autonomiczny rozwój komunistycznego organizmu ekonomicznego,

- 4 -

www.skfm-uw.w.pl

Antonio Gramsci – Dwie rewolucje (1920 rok)

sięgającego od rady fabrycznej aż po Centralną Radę Ekonomiczną, która ustala plany produkcji i podziału

dóbr i eliminuje w ten sposób kapitalistyczną konkurencję; rada fabryczna, jako wyraz autonomii wytwórcy

na polu przemysłowym i jako podstawa komunistycznej organizacji ekonomicznej, jest narzędziem walki

zabójczym dla ustroju kapitalistycznego, gdyż stwarza warunki, w których przestaje istnieć społeczeństwo

podzielone na klasy, a powstanie nowego podziału klasowego staje się „materialnie” niemożliwe.

Ale dla komunistów, żyjących w ogniu walki, koncepcja ta nie jest koncepcją abstrakcyjną: staje się

ona motywem walki, bodźcem do zwiększenia wysiłków na polu organizacji i propagandy.

Rozwój przemysłowy wytworzył w masach pewien stopień autonomii duchowej i ducha pozytywnej

inicjatywy historycznej. Konieczne jest – poprzez walkę o kontrolę produkcji – nadanie tym elementom

rewolucji proletariackiej form organizacyjnych, stworzenie niezbędnych dla ich rozwoju warunków

psychologicznych i możliwości ich rozpowszechnienia się w masach pracujących.

Konieczne jest spowodowanie organicznego powstania takiej partii komunistycznej, która nie

byłaby zbiorowiskiem doktrynerów i małych Machiavellich, ale partią, która posiadałaby pełną świadomość

historycznej misji proletariatu i która umiałaby poprowadzić proletariat do wypełnienia tej jego misji, która

byłaby zatem partią mas, pragnących własnymi siłami, samodzielnie wyswobodzić się z niewoli politycznej

i przemysłowej przez zorganizowanie gospodarki uspołecznionej – nie zaś partią, która posługuje się

masami w imię heroicznych prób naśladowania francuskich jakobinów. Konieczne jest – w takiej mierze, w

jakiej partia może takiemu zadaniu podołać – stworzenie warunków, które wyeliminowałyby konieczność

dwóch rewolucji, takich warunków, w których wybuch buntu ludu przeciwko państwu burżuazyjnemu

zastałby zorganizowane już siły, zdolne do stopniowego przekształcenia aparatu produkcji z narzędzia

plutokratycznego ucisku w narzędzie wyzwolenia komunistycznego.

- 5 -

www.skfm-uw.w.pl